გამოცემის მეათე წელი “LITERATURULI MESKHETI”

გიორგი ლეონიძე

#10 (118)ოქტომბერი2008 წელი

ფასი 40 თეთრი

„литературули месхети“

„დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი”

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ იე რ თ გ ულ თ ათ ვ ი ს კ ა რ გ ი ნ უ გ შ ურ ს , ორ გ უ ლი მ ც ა შ ე ნ ი კ ვ დ ე ბ ი ს .

“ქარ თველ მა ერ მა “ვეფ­ხის ტყა ო სანს” შიგ ჩა ა ტა ნა თა ვი სი ცრემ ლი და თა ვი სი სი ხა რუ ლი, შიგ ჩა ახ ვია თა­ვი სი სუ ლი და გუ ლი, შიგ ჩა­აწ ნა თა ვი სი უკე თე სი ფიქ­რნი, ზრახ ვა ნი, გრძნო ბა ნი.”

ილია

გან ცხა დე ბამიმ დი ნა რე წლის 25 ოქ ტომ ბერს

სო ფელ რუს თავ ში გა ი მარ თე ბა ტრა­დი ცი უ ლი სა ხალ ხო დღე სას წა უ ლი – “პო ე ზი ის დღე – შო თა ო ბა."და საწყ ი სი დღის 12 სა ათ ზე, გთხოვთ მობ რძან დეთ.

ას პინ ძის მუ ნი ცი პა ლი ტე ტი

“მიღვწვიან მომიგონებენ. . . ”

ის გა მო ხედ ვა მზი უ რიშვილ თა ვა ლი და სეს ხი ა,შეგ რძნე ბა ტი ტა ნი უ რი,იტყ ვი: ნამ დვი ლი მეს ხი ა.ის გა მო ხედ ვა, სხვა, წრფე ლი,ვე რა ვის ვერ მო ეს ყი დადა ამა ყობ და ქარ თვე ლიიმ ერ თი ვინ მე მეს ხი თა.იმ გა მო ხედ ვით არე ებსუკ ვდა ვი ცა მი ეს ხუ რათ,ვეფ ხვე ბის შე მო გა რე ებსსხვა ვერ ვინ იტყ ვის მეს ხუ რად.ის გა მო ხედ ვა გას დევ დაშთა მო მავ ლო ბას მეს ხი ვედ,იბ რძო და, თავს გა დას დებ დათავ გან წი რუ ლი მეს ხი ვით.არის ტალ ღა თა მო ხეთ ქვაძლი ე რი, არ უნე ბუ რი,მითხ ა რით, სხვა გა მო ხედ ვასად არის მეს ხი სე ბუ რი?!გრი გა ლია თუ სეტყ ვა ა,არ მე ში ნია მე სხვი სა,ქარ თველ ში გა მო ხედ ვააიმ ერ თი ვინ მე მეს ხი სა. გა ლაკ ტი ო ნი

მეს ხის გა მო ხედ ვა

ლიტერატურული მესხეთი2 2008 წელი, ოქტომბერი

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ი

ორ მოც წელ ზე მე ტი გა ვი და მას შემ დეგ, რაც სა ქარ თვე ლო ში და წეს და შო თა ო ბა, არა მხო ლოდ რო გორც დი დი პო ე ტი სა და გე ნი ა ლუ რი მო აზ როვ ნი­

სად მი მიძღ ვნი ლი დღე, არა მედ, ამა ვე დროს, რო გორც ქარ თუ ლი პო ე ზი ის და მსოფ ლიო მას ტა ბის სა ხალ ხო დღე სას წა უ ლი. ამ ეგი დით ჩა­ტარ და 1966 წელს შო თა ო ბა. ეს არ იყო მხო ლოდ ვიწ რო ეროვ ნუ ლი ზე ი მი, ეს ჭეშ მა­რი ტად მსოფ ლიო პო ე ზი ის დღე იყო. ეს დღე და წეს­და შო თა რუს თა ვე ლის 800 წლის თა ვის აღ სა ნიშ ნა ვად, 1966 წლის 29 სექ ტემ ბერს.

შო თა რუს თა ვე ლის იუ­ბი ლე მშვი დო ბის მსოფ ლიო საბ ჭოს მო წო დე ბით მთელ მსოფ ლი ო ში აღი ნიშ ნა. მოს­კოვ ში ამ დღეს გა იხ სნა დი დი პო ე ტის ძეგ ლი. ას ზე მე ტი ქვეყ ნის დე ლე გა ცია ჩა მო ვი და პო ე ტის იუ ბი ლე ზე. ამ დე ნი უცხ ო ე ლის ერ თდრო უ ლად ჩა მოს ვლა სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ას არ ახ სოვს, ჩვე­ნი დრო ის უკა ნას კნე ლი 4­5 წლის გა მოკ ლე ბით, რაც გან­პი რო ბე ბუ ლია კულ ტუ რულ ­პო ლი ტი კუ რი ინ ტეგ რა ცი ის სწრა ფი ტემ პის გა მო მსოფ­ლი ოს მრა ვალ წამ ყვან ქვე­ყა ნას თან, ხო ლო 1966 წელს მხო ლოდ შო თა რუს თა ვე ლი და მი სი პო ე მა გვა კავ ში რებ და ცი ვი ლი ზე ბულ სამ ყა როს თან. ეს იყო ქარ თვე ლი ერის სა ხე და მი სი სუ ლი ე რი სამ ყა რო მა ღალ მხატ­ვრუ ლი და მა ღა ლი დე ურ სა კა ცობ რიო ას პექ ტში წარ მო ჩე ნი ლი.

ქარ თუ ლი პო ე ზი ის მსოფ ლიო ტრი­უმფს გა ნუ საზღ ვრე ლად დი დი მნიშ ვნე­ლო ბა ჰქონ და პრაქ ტი კუ ლად ოკუ პი რე­ბუ ლი(!) მეს ხე თი სათ ვის. პირ ველ რიგ ში ეს გა მო ი ხა ტე ბო და იმით, რომ დღე სას­წა უ ლი “შო თა ო ბა” და წეს და მეს ხეთ ში, ას პინ ძის რა ი ო ნის სო ფელ რუს თავ ში, რაც ჩა კე ტი ლი და და ნარ ჩენ სა ქარ თვე­ლოს თან თა ვი სუ ფა ლი ურ თი ერ თო ბის უფ ლე ბა აყ რი ლი მო სახ ლე ო ბი სათ ვის დი დი სუ ლი ე რი ამაღ ლე ბა, ეროვ ნუ ლი სი ა მა ყე იყო. ამ დღეს დამ პყრობ ლის გუ ლიც კი მო ალ ბო რუს თა ვე ლის სა ხელ მა. მხა რე ში, სა დაც ოფი ცი ა ლუ რი საშ ვის გა რე შე შეს­ვლა აკ რძა ლუ ლი იყო და აწყ ურ თან რუ სი სამ ხედ რო ე ბი კე ტავ დნენ მეს ხე თის კარს, შო თა ო ბის დღე სას წა ულ ზე მხო ლოდ ზე­იმ ზე მო საწ ვე ვი ბა რა თი და ბუკ ლე ტიც კი საკ მა რი სი იყო რომ მეს ხეთ ში შე სუ ლი ყო ნე ბის მი ე რი მო ქა ლა ქე.

ლო მის წი ლი შო თა ო ბის დღე სას წა უ­ლის ორ გა ნი ზე ბა­ ჩა ტა რე ბა ში, გან სა კუთ­რე ბით კი ზე ი მის კულ მი ნა ცი ის ად გი ლად მეს ხე თის აღი ა რე ბა ში, მი უძღ ვის პო ეტ ­ა კა დე მი კოს ირაკ ლი აბა ში ძეს. ის იყო ამ ფარ თო მას შტა ბი ა ნი მოვ ლე ნის პრაქ ტი­კუ ლი ხელ მძღვა ნე ლი და წამ ყვა ნი. თუმ­ცა სა ქარ თვე ლო ში სა ი უ ბი ლეო კო მი სი ის ოფი ცი ა ლუ რი თავ მჯდო მა რე რეს პუბ ლი­კის პირ ვე ლი პი რი ვა სილ მჟა ვა ნა ძე იყო, ხო ლო საბ ჭო თა კავ შირ ში — ნი კო ლოზ ტი ხო ნო ვი, იმ დრო ი სათ ვის სა კავ ში რო მწე რალ თა კავ ში რის თავ მჯდო მა რე.

ირაკ ლი აბა ში ძემ შეკ რი ბა და შე ა­ჯე რა მრა ვა ლი სა მეც ნი ე რო ნაშ რო მი, ის ტო რი ულ ­ლი ტე რა ტუ რუ ლი და ზე პირ­სიტყ ვი ე რი წყა რო იმ ფაქ ტის და სამ ტკი­ცებ ლად, რომ რუს თა ვე ლის სამ შობ ლო

მეს ხე თი ა. ამის შემ დეგ რწმე ნა რუს თა­ვე ლის მეს ხუ რი წარ მო შო ბის შე სა ხებ ურ ყე ვი და შე უც ვლე ლი ა.

ამ ფაქტს მრა ვალ მხრი ვი მნიშ ვნე­ლო ბა აქვს, არა მარ ტო მეს ხე თის დი დი კულ ტუ რულ ­ის ტო რი უ ლი წარ სუ ლის

წარ მო ჩე ნის გა მო, არა მედ მეს ხე თის მთე ლი მო სახ ლე ო ბის ინ ტეგ რა ცი ი სა და

კულ ტუ რუ ლი ერ თი ა ნო ბის წარ მო სა ჩე­ნად. დღე ვან დე ლი შო თა ო ბა და 1966 წლის შო თა ო ბა მა თი ორ გა ნი ზე ბი სა და იდე უ რი მი მარ თუ ლე ბის მი ხედ ვით მნიშ­ვნე ლოვ ნად გან სხვავ დე ბა ერ თმა ნე თი­

სა გან. 1966 წლის ზე ი მი კო მუ ნის ტუ რი სუ ლის კვე თე ბით ტარ დე ბო და, რომ ლის მი ხედ ვი თაც რუს თა ვე ლის ეპო ქა მო ი აზ­რე ბა, რო გორც ბნე ლი, შუ ა სა უ კუ ნე ე ბის უკუ ნე თი წყვდი ა დი. ეს ინ ფორ მა ცია იმ პე რი ო დის საკ დე სის ცნო ბებ შია შე მო­ნა ხუ ლი. ირაკ ლი აბა ში ძე XII სა უ კუ ნის სა ქარ თვე ლოს სხვაგ ვა რად აფა სებ და.

მი სი აზ რით რუს თა ვე ლის ეპო ქის სა­ქარ თვე ლო ჰუ მა ნიზ მის პრინ ცი პებ ზე დამ ყა რე ბუ ლი სა ხელ მწი ფო იყო, მის კულ ტუ რას გან საზღ ვრავ დნენ ჰუ მა ნის­ტუ რი იდე ა ლე ბი და მის წრა ფე ბა ნი.

ქარ თვე ლი და სხვა საბ ჭო თა მეც ნი­

ე რე ბი სა და მწერ ლე ბის შე ხე დუ ლე ბე ბი წარ სულ ზე ერ თმა ნე თის გან მკვეთ რად

გან სხვავ დე ბოდ ნენ.მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ 1966 წლის­

თვის ორ მოც და ათ ზე მეტ ენა ზე იყო “ვეფ ხის ტყა ო სა ნი” თარ გმნი ლი, პო ე მის ჰუ მა ნიზ მის გა გე ბა სა და გა აზ რე ბა შიც

ჩან და შე ხე დუ ლე ბა თა სხვა ო ბა. მაგ რამ შე ფა სე ბა ძი რი თა დად ერ თნა ი რი იყო — რომ რუს თა ვე ლის იდე ალ ში მა რა დი უ ლი, ჰუ მა ნუ რი და სა კა ცობ რიო იდე ა ლე ბი ა, რომ გე ნია რუს თა ვე ლი სა გა ნუ მე ო რე­ბე ლი ა.

მარ თლაც, ნე ბის მი ერ დროს და ნე­ბის მი ერ მდგო მა რე ო ბა ში რუს თა ვე ლის

პო ე მა უხ ვად იძ ლე ვა სუ ლი ერ საზ რდოს. იგი გვხიბ ლავს მშვი დო ბი ა ნო ბი სას და მა მა ცო ბას შთაგ ვა გო ნებს ბრძო ლის დროს, გვამ ხნე ვებს წა რუ მა ტებ ლო ბის შემ თხვვა ში. საბ რძო ლო მა გა ლი თებს იძ ლე ვი ან წიგ ნის გმი რე ბი — ტა რი ე ლი,

ავ თან დი ლი, ფრი დო ნი, რომ ლე ბიც თა­ვი ან თი შე მარ თე ბით და გმი რო ბით გვი­

დას ტუ რე ბენ, რომ მა მა ცო ბა გა მარ ჯვე ბის სა წინ და რი ა, რომ შენ ზე ძლი ე რი, დი დი და მრა ვალ რიცხ ო ვა ნი მტე რი ვერ გძლევს თუ გა ბე დუ ლად და გო ნივ რუ ლად იმოქ მე დებ. ბო რო ტის და სა მარ ცხებ ლად მარ ტო ბრძო ლა ძნე ლი ა, ამი ტომ ეს სა მი რა ინ დი (ტა რი ე ლი, ავ თან დი ლი, ფრი­დო ნი) სამ სხვა დას ხვა ერ სა და სხვა დას ხვა სა ხელ მწი ფოს გა ნა სა ხი ე რე ბენ, რომ ლე ბიც ერ თმა ნეთ თან მე გობ რო­ბის მტკი ცე ფი ცით არი ან შეკ რულ ნი. ასე თი ერ თო ბა ჭეშ მა რი ტად მო უ ტანს ერს ბრწყინ ვა ლე გა მარ ჯვე ბას. ამი ტო მაც ისი ნი ყვე ლა ზე ძლი ერ და ყვე ლა ზე ბო როტ ქა ჯე თის სა მე ფოს ამარ ცხე­ბენ 300 მე ომ რით 10000 მე ო­მარს — ერ თი ოც და ა თის და უფ რო მე ტის წი ნა აღ მდეგ.

რუს თა ვე ლის გმი რე ბი თა ვი სი ზნე ო ბით, სი მა მა ცით, ერ თგუ ლე ბით, ბრძო ლი სუ ნა­რი ა ნო ბით და გო ნივ რუ ლო­ბით მაღ ლა დგა ნან, ვიდ რე დან ტე ალი გი ე რის გმი რი ბე ატ რი ჩე, რო მე ლიც სატ­რფო სა გან თა ვის თან ერ თად

სიკ ვდილს მო ითხ ოვს:“წარ მა ვა ლო ბის რო ცა მომ წვდა

ისა რი მა ლიუნ და და გეთ მო ამ ცხოვ რე ბის სხვა

ნა ტა მა ლიდა მომ ყო ლო დი იმ ქვე ყა ნად რა

გარ დვიც ვა ლე.”მის სა პი რის პი რო სუ ლი ერ სამ ყა როს

ავ ლენს ნეს ტან ­და რე ჯა ნი. ქა ჯე თის ცი­ხე ში უი მე დოდ, სიკ ვდი ლის მო ლო დინ ში მყო ფი ნეს ტა ნი წერს ტა რი ელს:

“შე ნი სი ცოცხ ლე მე ყო ფის ჩე მად იმე დად გუ ლი სა.”

და:“შენ მკვდა რი გნა ხო, მოვ კვდე ბი, მე

სიკ ვდი ლი თა ორი თა.”სხვა ო ბა დი დია ამ ორ პერ სო ნაჟს

შო რის. ერ თი სიკ ვდი ლის აპო ლო გე ტი ეგო ის ტი ა, მე ო რე — სატ რფოს სი ცოცხ­ლის მოტ რფი ა ლე.

პო ე მის მე ო მა რი გმი რე ბიც მკვეთ რად გან სხვავ დე ბი ან გა ბე დუ ლი და მოქ მე დი უგუ ნუ რი დონ კი ხო ტი სა და გო ნი ე რი და გან სჯის მოყ ვა რუ ლი, უმოქ მე დო ჰამ ლე­ტი სა გან. ეს ორი ევ რო პუ ლი მწერ ლო ბის სა უ კე თე სო გმი რი ერ თად რომ შე ვა ერ­თოდ, მა შინ შე იძ ლე ბა შე იქ მნას რუს­თა ვე ლის გმი რის შე სა და რი მხატ ვრუ ლი სა ხე. დონ კი ხო ტი და ჰამ ლე ტი, ერ თის მოქ მე დე ბაა გა ნუს ჯე ლი, მე ო რე სი — გან სჯაა უმოქ მე დო. “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” რა ინ დე ბი ერ თდრო უ ლად გან სჯა ცაა და მოქ მე დე ბაც.

ჩვენ ვსწავ ლობთ რუს თა ვე ლი სა გან მა მა ცო ბას, რო მე ლიც ჰა ე რი ვით გვჭირ­დე ბა, ჩვენ ვსწავ ლობთ მის გან სიბ რძნეს და სა მარ თლი ა ნო ბას. ამ დე ნად, დღეს შო თა ო ბა ერ თდრო უ ლად არის პო ე ზი ის, სიბ რძნის, სი მა მა ცის და სა მარ თლი ა ნო­ბის დღე სას წა უ ლი.

ვახტანგ ინაური

“შო თა ო ბა” — პო ე ზი ის ტრი უმ ფი მეს ხეთ ში

მსგავ სი ყვე ლაი მსგავ სსა შობს, ესე ბრძენ თა გან თქმუ ლი ა.

2008 წელი, ოქტომბერი 3ლიტერატურული მესხეთი

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ი

სამ შობ ლოს სიყ ვა რუ ლით გუ ლან თე ბულ პო ეტ გი ორ გი ლე ო ნი ძეს თა ვის ახ ლობ ლებ­თან სა უ ბარ ში არა ერ თხელ უთ ქვამს, რომ მი სი შო რე უ ლი წი ნაპ რე ბი წარ მო შო ბით მეს ხე თი დან, კერ ძოდ, შავ შე თის ტბე თი დან იყ ვნენ. აქე დან გა და სუ ლან ისი ნი აჭა რა ში,

იმე რეთ სა და კა ხეთ ში. ალ ბათ, მი სი მეს ხუ რი წარ მო­მავ ლო ბაც იყო მი ზე ზი იმი სა, რომ სრუ ლი ად სა ქარ­თვე ლოს და უცხ რო მე ლი მე ხოტ ბე ასე გულ მხურ ვა ლედ წერ და მეს ხეთ ზე, მის დი დე ბულ წარ სულ ზე, ღირ სშე­სა ნიშ ნა ო ბებ ზე, სა ხე ლო ვან ადა მი ა ნებ ზე. მეს ხე თის გახ სე ნე ბა ზე იგი ერ თდრო უ ლად გა ნიც დი და ჭმუნ ვა სა და სი ხა რულ საც...

“მეს ხი ვარ! ვან თე მე სხი ვი!მეს ხმა შეს ხმა ვთქვი ახა ლი!”ომა ხი ა ნად ამ ბობს პო ე ტი ლექ სში “მეს ხი ვარ!”

მაგ რამ, აბა, ახ ლა ნა ხეთ, რამ დე ნი სი ნა ნუ ლი და გუ­ლის ტკი ვი ლია გად მო ცე მუ ლი მეს ხე თი სად მი მიძღ ვნილ მე ო რე ლექ სში:

“ი სე დავ ბერ დი,ვე ღარ ვნა ხე ტბე თი, შატ ბერ დი...არც არ ტა ნუ ჯი, ოშ კი, ხა ხუ ლი...რო დის მო უ ვა მათ გა ზაფ ხუ ლი?..”სევ დას კვლავ აღ ფრთო ვა ნე ბა და იმე დი ა ნი გან წყო­

ბი ლე ბა ენაც ვლე ბა იმა ვე ლექ სში:“დი დო მეს ხე თო, ძვე ლო მეს ხე თო,მად ლო მეს ხუ რო, მზეო მეს ხუ რო, —ოც ნე ბას უნ და, რომ ძვე ლე ბუ რადუკ ვდა ვი სხი ვით გა და მეს ხუ რო!...”

ან კი დევ:“ი სევ სუნ თქა ვენ ქარ თულ ოც ნე ბითმეს ხე თის მთებ ზე დი დი ტაძ რე ბი!”გი ორ გი ლი ო ნი ძეს არ ას ვე ნებ და ფიქ რი ტა ო­ კლარ­

ჯეთ ზე. კა ცი ისე და ბერ და, რომ ვერ ეღირ სა თა ვი სი სა აკ ვნეს ­სა ძირ კვე ლის ნახ ვას!

თა ვი სი სი ცოცხ ლის და ის ში კი დევ ერ თი დი დი სი ნა­ნუ ლი გა ნი ცა და მგო სან მა — ვერ და ეს წრო ქარ თვე ლი ერის უდი დეს დღე სას წა ულს — შო თა რუს თა ვე ლის 800 წლის თავს.

1965­66 წლე ბი... გაცხ ო ვე ლე ბუ ლი მზა დე ბაა იუ ბი­ლე სათ ვის, ეწყ ო ბა წი ნას წა რი შეხ ვედ რე ბი, სა მეც ნი ე რო სე სი ე ბი, სა მუ ზე უ მე გა მო ფე ნე ბი.

1966 წლის აპ რილ ში სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ე რე ბა თა აკა დე მი ის რუს თა ვე ლის სა ხე ლო ბის ქარ თუ ლი ლი­ტე რა ტუ რის ინ სტი ტუტ მა რუს თა ვე ლის იუ ბი ლეს თან და კავ ში რე ბით გამ სვლე ლი სე სია მო აწყო ახალ ცი ხე ში, მოხ სე ნე ბით გა მო ვიდ ნენ აკა დე მი კო სი ალექ სან დრე ბა რა მი ძე, პრო ფე სო რე ბი მი ხე ილ ჩი ქო ვა ნი, მა მია დუ დუ ჩა ვა, სარ გის ცა იშ ვი ლი, გუ რამ გვერ დწი თე ლი, შერ მა დინ ონი ა ნი.

სე სი ა ზე უნ და ჩა მობ რძა ნე ბუ ლი ყო გი ორ გი ლე ო ნი­ძე, მაგ რამ ავად მყო ფო ბამ შე უ შა ლა ხე ლი. მძი მე სე ნით სა წოლს მი ჯაჭ ვუ ლი დი დი პო ე ტი და უძ ლუ რე ბუ ლი ხე ლით, მაგ რამ სა ზე ი მოდ გან წყო ბი ლი, ამაღ ლე ბუ ლი სუ ლით და მხნე ო ბით ბრძნულ, დამ რი გებ ლურ მხურ­ვა ლე სა ლამს და სურ ვი ლებს უგ ზავ ნის მეს ხებ სა და ახალ ცი ხე ლებს. მი სი წე რი ლი სე სი ის და საწყ ის ში ვე წა ი კითხა ხსე ნე ბუ ლი ინ სტი ტუ ტის დი რექ ტო რის მო­ად გი ლემ ბა ტონ მა გუ რამ გვერ დწი თელ მა:

“ძვირ ფა სო დე ბო, ძმე ბო, მე გობ რე ბო, მეს ხნო -ა-ხალ ცი ხელ ნო! ანაზ დე უ ლი ავად მყო ფო ბის გა მო, რა კი სე სი ის პროგ რა მის მი ხედ ვით ვერ ვკითხ უ ლობ ჩემს დათ ქმულ სიტყ ვას რუს თა ველ ზე, ნე ბა მო მე ცით, ორი ო დე სიტყ ვით მა ინც მო გი ლო ცოთ დი დი “მეს ხი მე ლექ სის” სა ზე ი მო მსვლე ლო ბის დაწყ ე ბა შო თას მშობ ლი ურ კუთხ ე ში, რუს თა ვე ლის მხა რე ში.

სა ლა მი დი დე ბულ მეს ხეთს! წლე ვან დე ლი წე ლი მას ეკუთ ვნის. სი ა მა ყით ხა რობს “ქვე ყა ნა მეს ხი სა” თა ვი სი ნა თე ლი შვი ლის შა რა ვან დე დით გაბ რწყი ნე-ბუ ლი!

ეს ხომ მეს ხე თის ცა ზე თქვა რუს თა ველ მა:“მშობ ლი უ რო, ტკბი ლო, მოწყ ა ლე,ცა წყა ლო ბი სა მთო ვე ლი.”ხა რობს ძვე ლი მეს ხე თი! დი დი კე რა და სა აკ ვნე

დიდ მომ ღე რალ თა, დიდ მხატ ვარ თა, დიდ მეც ნი ერ-თა, დიდ სარ დალ თა, დიდ მოღ ვა წე თა — მეს ხე თი მთაწ მინ დე ლე ბის, მერ ჩუ ლე ბის, ზარ ზმე ლე ბის, ახალ-ცი ხე ლე ბის, პეტ რი წის, ოპი ზა რე ბის, თმოგ ვე ლე ბის, მეს ხე თი — სამ კვიდ რე ბე ლი რუს თა ვე ლი სა!

დი დი და ძნე ლი მო ნო ბის გა დამ ტა ნი, აკ ლე ბუ ლი, გათ ქე რი ლი, გა ყი დუ ლი, სის ხლჩაღ ვრი ლი მეს ხე თი თით ქოს სა ნაც ვლოდ ბედ მა რუს თა ვე ლის ბედ ნი ე-

რი სა ხე ლით და ა ჯილ დო ვა და სა მარ თლი ა ნა დაც ამა ყობს და ზე ი მობს ამ უკ ვდა ვი სა ხე ლით, რო მელ მაც მეს ხეთ საც და მთელ სა ქარ თვე ლო საც უკ ვდა ვე ბა მის ცა!

და გა ნა მხო ლოდ ზე ი მი! რუს თა ვე ლის სა ხე ლი, მი სი “ვეფ ხის ტყა ო სა ნი” ჩვენ მოგ-ვა გო ნე ბენ ჩვენს მო ვა ლე ო ბას — მა მუ ლიშ ვი ლო ბას, ჩვე ნი ქვეყ ნის აღორ ძი ნე ბა სა და გაძ-ლი ე რე ბა ში ჩვე ნი წვლი ლის შე ტა ნი სა, კერ ძოდ, მეს ხე თის პატ რო ნო ბი სას.

“ვეფ ხის ტყა ო სა ნი” ყო ველ-წა მი ე რად გაგ ვახ სე ნებს ჩვე ნი ეროვ ნუ ლი ტრა დი ცი ე ბის შე-ნარ ჩუ ნე ბას, ქარ თუ ლი ენის ფა ქი ზად შე ნახ ვას, ზნე ო ბის დაც ვას, ერის გამ რავ ლე ბას და ეროვ ნულ აღ ზრდას:

“დად გით მეს ხეთ ში აკ ვნე-ბი,

აღ ზარ დეთ კვლავ რუს თა ვე ლი!”

დი ახ, სა მა სი წლის მო ნო ბით და-ჩუ მე ბულ მეს ხეთს მარ თებს გა და ი ხა-დოს ვა ლი სა მა სი წლის სი ჩუ მი სა. დე, ახა ლი სა ხე ლე-ბით ამეტყ ველ დეს

მეს ხე თის მდი დარ მო სავ ლი ა ნი მა მუ ლი, კვლა ვაც მოგ ვცენ ახა ლი წიგ ნე ბი, ახა ლი ნა გე ბო ბა ნი მეს ხთა შე მოქ მედ თა, ახა ლი “ვეფ ხის ტყა ო სა ნი,” თმოგ ვი და ვარ ძი ა, ახა ლი დი დი კულ ტუ რა!

რუს თა ვე ლის სა ხე ლი თვი თე ულ ქარ თველს და, კერ ძოდ, თვი თე ულ მესხს ავა ლებს, რა თა შრო მი თა და შე მარ თე ბით, ნი ჭი ე რე ბი თა და მხნე ო ბით, ვაჟ კა ცო ბი თა და მა მუ ლიშ ვი ლო ბით ვა სა ხე ლოთ ქარ თვე ლი ერი და ვა-დი დოთ სა ქარ თვე ლო — უკ ვდა ვი შო თას მშო ბე ლი!

ამა შია დი დე ბა რუს თა ვე ლი სა!კი დევ სა ლა მი!თქვე ნი გი ორ გი ლე ო ნი ძე.21 აპ რი ლი, 1966 წ. ქ.თბი ლი სი.”

ეს წე რი ლი, ეს სიტყ ვა ­ან დერ ძი, რო მე ლიც უსახ სოვ რა დიდ მა პო ეტ მა და მა მუ ლიშ ვილ მა მეს ხებ სა და, სა ერ თოდ, ქარ თვე ლო ბას, ახალ ცი ხის მუ ზე უმ შია და უნ ჯე ბუ ლი.

1966 წლის 29 სექ ტემ ბე რი... დი დი სტუ მარ ­მას პინ­ძლო ბა, დი დი ზე ი მი მეს ხეთ ში. მსოფ ლი ოს მრა ვა ლი ქვეყ ნი დან მო ვიდ ნენ მწერ ლე ბი, მეც ნი ე რე ბი, კულ ტუ­რი სა და ხე ლოვ ნე ბის მოღ ვა წე ნი და, რა თქმა უნ და, რუს თვე ლო ლო გე ბი. აწყ უ რი დან ვარ ძი ამ დე ყვა ვი ლე ბით ხელ ში, მი სალ მე ბით და შე ძა ხი ლე ბით მი ა ცი ლებ დნენ მათ მეს ხე თის მშრო მე ლე ბი, სა ხე გაბ რწყი ნე ბუ ლი ახალ გაზ­რდო ბა, ბავ შვე ბი...

დი დი აღ ფრთო ვა ნე ბა და სი ხა რუ ლი იყო ახალ ცი ხე ში, სა დაც ამ დღეს გა იხ სნა დი დი “მეს ხი მე ლექ სის” ძეგ ლი. ტრი ბუ ნა ზე ერ თმა ნეთს ენაც ვლე ბოდ ნენ ამერ ნი და იმერ­ნი, მაშ რი ყელ ნი თუ მაღ რი ბელ ნი... ვინ არ თქვა და რა არ თქვა! აქეს, ადი დეს რუს თა ვე ლი და სა რუს თა ვე ლო!

შემ დეგ რუს თა ვი, ვარ ძი ა... არ ტა ნუ ლას ბედ ნი ერ ნა პი რებს ვარ ძი ას თან, ალ ბათ აღარც ახ სოვ დათ ასე თი ხალ ხმრავ ლო ბა, აღ ტყი ნე ბა და სი ხა რუ ლი. რა ინ დუ ლად, ქარ თუ ლი სი დარ ბა ის ლით ხელ მძღვა ნე ლობს ამ არ ნა ხულ, სა ერ თო­ სა ხალ ხო ზე იმს მი სი წა მომ წყე ბი და დი დი თა მა­და პო ე ტი ­ა კა დე მი კო სი ირაკ ლი აბა ში ძე.

დი ახ, აქ იყო ყვე ლა, ყვე ლამ თქვა თა ვი სი სათ ქმე ლი. არ იყო მხო ლოდ გი ორ გი ლე ო ნი ძე! რო გორ იგ რძნო ბო და უი მი სო ბა! მი სი სი ნა ნუ ლით აღ სავ სე სიტყ ვე ბი, —

“ვე ღარ ვემ თხვიე მეს ხე თის მი წას...”ჩვენ მა ში ნაც გა ვიხ სე ნეთ, პირ ველ შო თა ო ბა ზე...

ვაჟა სამსონიძე უკა ნას კნე ლი სიტყ ვა -ან დერ ძი

ზოგ ჯერ თქმა სჯობს არა თქმა სა,ზოგ ჯერ თქმი თაც და შავ დე ბის.

(გი ორ გი ლე ო ნი ძის გახ სე ნე ბა)

ლიტერატურული მესხეთი4 2008 წელი, ოქტომბერი

ნი კო ლოზ ალე ლიშ ვი ლი

რუსთაველს

აქ, ამ რუ ში ჩა უყ ვია თო თო ხე ლი და მის ფსკერ ზე უკ რე ფია სი პი ქვე ბი,ფეხ შიშ ვე ლას მო უვ ლია კორ ტო ხე ბი,თბილ უბე ში ჩა უყ რია გვი რი ლე ბი...კა ჟის პი რით გა უთ ლია ტა ნა ჯო რიდა ჯი რი თი გა უ მარ თავს აზა ვერ თა,აქ უც ვნია მო ნა თა ვის თა ნას წო რადდა ქურ ცი კი და უჭ რია აზავ რეთ თან.აქ უხი ლავს ცი ხე ბრძო ლით და ნის ლუ ლიდა ქარ თველ თა მი ერ ქაჯ თა და ფე თე ბა,აქ უხი ლავს მას თვა ლე ბი აი სუ რი,უწა მია ჩახ რუ ხა ძის ქალ თა ქე ბა.ამ მი წა ზე გა ი ზარ და იგი მუ ხა, —ვრცელ ტო ტე ბა, გო ლი ა თი,

ფეს ვმა გა რი,ხალ ხმა საზ რდოდ სიყ ვა რუ ლი მის ცა უხ ვადდა მან შექ მნა წიგ ნი ჩვე ნი სა ფი ცა რი.აქ, იმ რუ ში ჩა უყ ვია თო თო ხე ლი,

აქ გაშ ლი ლა ოც ნე ბა თა კვირ ტი მნა თი,აქ იწა მა სა ქარ თვე ლო ხა ტად წრფე ლი,რომ შემ დგომ ში გამ ხდა რი ყო თვითონ ხა ტი.

ჭო რო ხის შაშ ვი ფრი დონ ხალ ვაშს

ღრუბ ლის წი თე ლი ახა ლო ხითმზე აჭა რის კარს ჩა დი ო და.ათა სი ფუ თი სიყ ვა რუ ლითპო ე ტი ქა ლაქს მი დი ო და.ჭი ბო ნით, ბუ კით, თაფ ლის კვე რითპო ე ტი ქა ლაქს მი დი ო და.მიჰ ქონ და წიგ ნი, ვა ზის ჯვა რითურ ქის მახ ვი ლით გა დაჭ რი ლი.წარ სუ ლის მძი მე ჭრი ლო ბე ბითპო ე ტი ქა ლაქს მი დი ო და.ტი რო და ნე ნე, — ქარ თლის დე და,ცრემ ლე ბით ლო ყებ და კაწ რუ ლი.რეკ დნენ ზა რე ბი სა აღ დგო მო,პო ე ტი ქა ლაქს მი დი ო და.შედ გა... ტა ძა რი სათ ნო ე ბის,უფ ლის ცრემ ლი ვით ციმ ცი მებ და.გა ნი ღო კა რი საკ ვირ ვე ლიმა მი სა, ძი სა სა ხე ლი თა.თორ მე ტი ბე რი, მო ნა ზო ნი,ტან ჯუ ლის სა ხეს შე ხა რო და....გე გე ლი ძე ებ ში ლხი ნი ჰქონ დათ,სო ფე ლი ქა ლაქს მას პინ ძლობ და,ვარ დო ბის თვეს და ფრი დო ნო ბას,ად გი ლის დე და ზე ი მობ და...ფრი დონ ხალ ვა ში მო მე ნატ რა, —ჭო რო ხის შაშ ვი მგა ლო ბე ლი.

ორ ნიმე უბ ნე ბო დი, დავ ლი ოთ ღვი ნო.

მ.სა მა დაშ ვი ლი

ყა ვა ხა ნა ში ვის ხე დით ორ ნი,მე უბ ნე ბო დი, დავ ლი ოთ ღვი ნო,ზაფ ხუ ლი იყო... შუ ადღ ის ბრო ლიივ ლი სის მზე ზე ლღვე ბო და

თით ქო.ყა ვა ხა ნა ში ვის ხე დით ორ ნიგაბ რუ ე ბულ ნი ღვი ნით და სიცხ ით...და გორ გი ლა ძე, ვით

სწო რის წო რიგად მოგ ვყუ რებ და გო ნი ოს

ცი ხით.

ერ თი დღე

აკუ ტა გა ვას თან ერ თად

გა რეთ აწ ვიმ და ატ მებს, აგა ვას,მე ვკითხ უ ლობ დი აკუ ტა გა ვას.აწ ვიმ და ბებ რის კოშკს და

აგა რაკს,მე ვკითხ უ ლობ დი აკუ ტა გა ვას.ჩქეფ და... გრგვი ნავ და ჯვარ თან

მა გა ნა,მე ვკითხ უ ლობ დი აკუ ტა გა ვას.წიგ ნი დავ ხუ რე...ვით ძმას, მე გო ბარს,და ვემ შვი დო ბე აკუ ტა გა ვას.

მი პა ტი ჟე ბა ერ გე ში

და ვით თე დო რა ძესერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო,იქ, სიზ მარ ­ცხა დი გვე ლო დე ბა,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!

არ მინ და ჩაქ ვი, ქო ბუ ლე თიარც მე ფის კა რი, შად რევ ნე ბი,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!იქ ყვე ლა გლე ხი, გუთ ნის დე და ,ქარ თუ ლი სიტყ ვის ლა ზა რე ა,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!იქ თეთ რი წყლე ბის სი ნათ ლე შიყვე ლა კალ მა ხი თვით მკვლე ლი ა,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!იქ, ყვე ლა ბალ ღი პირ ტიტ ვე ლიცერ ზე შემ დგა რი მი მი ნო ა,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!ჭო რო ხის ოქ რო, აბ რე შუ მიიქ უნ და ვიგ რძნო, გან ვი ცა დო,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!

ჩემ გან გან მდგა რი ინა­ ლი ფაცრემ ლში, ღვი ნო ში გა ვიხ სე ნო,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!აგ ვის ტოს ბა ღის ლაჟ ვარ დებ ში,იქ, თე დო რა ძე გვე ლო დე ბა,ერ გეს წა ვი დეთ, მე გო ბა რო!

ავ თან დილ ივა ნი ძესა დაც შენ ცხოვ რობ

ნ-სმი სა მარ თი რომ არ გა მიმ ხი ლე,ერ თი წუ თი თაც არ მი ნაღ ვლი ა ,იქა ხარ, სა დაც მე ლექსს ვღი ღი ნებდა ჩე მი გუ ლი შე ნი სახ ლი ა.გულ ში კი, — ნე ბით მა მა­ მაცხ ოვ რის,სი ცოცხ ლე იწ ვის, ცეცხ ლი ან თი ა...აღარ ვკითხ უ ლობ მე შენს საცხ ოვ რის ს,ეს გუ ლი შე ნი მი სა მარ თი ა.

სა დაც შენ ცხოვ რობ, ვი ცი ვერ ვნა ხავკაცს უი მე დოს, სევ დით ნაღ ვლი ანს...და რომ გა ივ ლი... სა დაც შე ნა ხარიქ ყვა ვი ლე ბიც თა ვებს დახ რი ან:ნა ზი მდე ლოა ია ­ენ ძე ლის,სა დაც შენ გძი ნავს, ის სა რე ცე ლი...და სიყ ვა რუ ლი (რომ არ მო ვეშ ვით),ქვეყ ნად უფალ მა ქა ლად და ხა ტა...ვაი მას, ვი საც წუ თი სო ფელ შიუსიყ ვა რუ ლოდ შე მო ა ღამ და.მი სა მარ თი რომ არ გა მიმ ხი ლე,ერ თი წუ თი თაც არ მი ნაღ ვლი ა ,იქა ხარ, სა დაც მე ლექსს ვღი ღი ნებდა ჩე მი გუ ლი შე ნი სახ ლი ა.

ნუ მეტყ ვი

მათ, ვინც დი დე ბას ყი დუ ლობს ფუ ლით,(ნუ მეტყ ვი სათ ქმელს, ვი ცი ისე დაც), —სიყ ვა რუ ლის თვის და ბა დე ბუ ლიგა მა თა ნაბ რეს სა ჭუ რი სებ თან.ნუ მეტყ ვი, ვი ცი სათ ქმე ლი შე ნი,გარს მახ ვე ვია ჭო რე ბის ფთი ლა...და ეს წუ ხი ლი რო გორ არ შვე ნისგა ცის კროვ ნე ბულ მა ი სის დი ლას.ტრფო ბა არას დროს არ არის გვი ან,ვიდ რე ანა თებს გუ ლი გო ნე ბას...ვის თვის სიყ ვა რულს მრუ შო ბა ჰქვიადა ვის თვის კი დევ — უმან კო ე ბა.

ან გე ლო ზი ხარ

გნა ხე და მა შინ გა თენ დაჩემ თვის, გი ყუ რებ რო ცა, —ხა ტის წინ სან თელს ვან თებ დაშენს და ბა დე ბას ვლო ცავ.ისე თი შეგ ქმნა გან გე ბამ ,სი ტურ ფე — გა ნაც ვიფ რე ბი,ვე ღა რას გეტყ ვი სა ქე ბარს,უფალს ვერ გა ვე ჯიბ რე ბი.არც შე მინ დობს და არც ვითხ ოვ,ღმერ თი ზვა რა კად ამირ ჩევს...ან გე ლო ზი ხარ და თით ქოსხა ტი დან გად მო ა ბი ჯე.

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ისა უ ბარ მან უმე ცარ მან შმა გი უფ რო გა აშ მა გოს.

გე ნო კა ლან დია

ილია ბა რა მი ძეობო ლი ღრუ ბე ლი

ობო ლო თეთ რო ღრუ ბე ლო,ტო ლო პა ტარ ძლის მან დი ლის,ლურჯ ცა ზე ასე ეუ ლადსა ი დან გაჩ ნდი ამ დი ლით.ღრუ ბელ თა ფა რას ჩა მორ ჩითუ წინ ­წინ გა მო უს წა რი,წარ სუ ლი წვი მის კვა ლი ხართუ მო მავ ლი სა უს ტა რი.იქ ნე ბა, გა მო გა ძე ვესთა ნა ტო მელ თა გუნ დი დან —მა სა არ სწყა ლობს ლა მა ზებს,ჭკვი ა ნებ სა და სულ დი დებს.რა გი ყო, რით გა მოგ ტა ცომაგ მაც დურ, ულა მა ზეს ცას,მზე ამო ვა და გა გაშ რობს,

ქა რი მო ვა და გაგ წე წავს.მი წი დან ვით შე გაშ ვე ლოხე ლი ბი ნა დარს ზე მო თის,ასე, პირ ვე ლი ნახ ვი თა,ნე ტა არ შემ ყვა რე ბო დი.

უფ ლი სა კენ

იმ ედე მის იმე დე ბი,სუ ლო, ნუ გაქვს მა მო ნის დროს.ცოდ ვის თვის არ მე მე ტე ბი,მე მე ტე ბი სა მო ნას ტროდ.იქ სან თელ თა ნა თელ შრი ალსწმინ და ხატ თა ფარ და შვე ნის,იმ მოწყ ე ნილ ხა ტებ შიაძა ლა შე ნი გა დარ ჩე ნის.ნუ დარ ჩე ბი მა მო ნას თან,შენს ბედს ეშ მაკს ნუ ღარ ან დობ.

კაც თა ღა ლატ გა მო ნა ცადსუფა ლი გყავს უღა ლა ტო.

მთვა რის ცის კა რი

ო, ძილ გა ტე ხილს გა მიტყ და ფიქ რიც,დამ ნა შა ვეა ჩქა მი ფოთ ლე ბის.მთვა რის ცის კა რი დგას სარ კმელს იქით,მზი სა ზე ნა ზი და უშ ფოთ ვე ლი.პირ ვე ლად ვამ ჩნევ, რომ სავ სე მთვა რედი ლის ცა სა ვით არის უძი რო.ძი ლო, გთხოვ, ნუ ღარ და უშ ლი თვა ლებს,ამ სა ოც რე ბას დიდ ხანს უმ ზი რონ.

2008 წელი, ოქტომბერი 5ლიტერატურული მესხეთი

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ი

ნი ნო ლონ და რი ძე

***თუმც არ უნ დო დამა ინც და ტო ვა

ბი ლიკ ზეწი თელ ფოთ ლე ბის კვა ლი,

გა მო ი პა რაგა ყი ნულ ხი დანდა უკან გაჰ ყვაქა რი ვით ჩქა რი.ახ ლა უსუ ლო,

ვი თარც კლდე სა ლიდგას, ელო დე ბა

სულს ნე კერ ჩხა ლი.

***თენ დე ბა თეთ რადდა ჯა ვა ხე თის

თეთ რი პა ტარ ძა ლი ,მთა აბუ ლი

ჯვარს იწერს მზეს თან...

***ნუ მე კითხ ე ბი,რა ტომ აყ ვავ და

ზამ თარ ში თეთ რი ვარ დე ბის ბა ღი,ნუ ეძი ე ბი,

თეთრ გზა­ ბი ლი კებს —ფიქ რებს,

ბავ შვი ვით თო ვა ში გაჭ რილს...და ი კარ გე ბი,

ვე ღარ გა იგ ნებ,და თოვ ლილ მთებ ზე

ვერ ნა ხავ ბი ლიკს...და თუნ დაც ნა ხოარ და გა ვიწყ ებს,ვე ღარ უშ ვე ლის

წარ სუ ლის ტკი ვილს.

***გო ნე ბას ვიკ რებ,

გა მო ვექ ცე უნ და სტი ქი ას,თვა ლებს ვა ხელ და...მზე ვარ სკვლა ვე ბადდა იმ სხვრა ცა ზე...

მი მო იბ ნიადა

ჩა მიც ვივ და სულ ში ლექ სე ბად.რა ტომ ვა ნა თებ?

პო ე ზი ის ცეცხ ლი მინ თი ა!

***სუ ლო ჩე მო,

გჩუქ ნი ქოლ გასცი ვი წვი მისშე ხე ბა ზე

ნუ ღარ კრთე ბი,მწვე ლი მზეც კი

და მი ჯე რე,ვე ღარ შეძ ლებსრომ და გიწ ვას

თეთ რი ფრთე ბი.

და ბე ჩა ვე ბუ ლი ერიგმი რებს მო უხ მობს მა მუ ლი,და ში ნე ბუ ლი, დამ ფრთხა ლი,მოგ ძა ლე ბია დრა კო ნი,სის ხლით დამ თვრა ლი აფ თა რი.სა და ხარ, ბე რო კო პა ლავ —იხ სე ნი ერი, მა მუ ლი!მე რო გორ გიხ სნათ თუ ერ თმადევთ აუ რიე დავ თა რი,რად მოგ რევ ნი ათ, ბე ჩავ ნო,ერს ერ თი ხარ ბი აფ თა რი.

ეო ნე ბის

სა მარ თა ლიწლე ბი ისე ნა წილ დე ბა,არ იქ ნე ბა შეც ვლა მა თი;ეო ნებ მა არ იცი ანდათ მო ბა და შე ღა ვა თი:ზოგ გიჟს ერ გო ასი წე ლი,ზოგ გე ნი ოსს — ოც და ა თი.

ახა ლი არ გო ნავ ტე ბი

არ გო ნავ ტე ბი მო სუ ლან ტიმ სე ვე რი ნის ნა ვი თა,

კა ცობ რი ო ბის ბავ შვო ბახომ არ იწყ ე ბა თა ვი დან?მზემ დე მშვი დო ბის სიმ ღე რანა ვარ დობს დე და ლო სი ვი...მზის შვი ლი იყო კოლ ხე თისხელ მწი ფე ძლე ვა მო სი ლი.თქვენ მი თო სი დან მოხ ვე დით,არ გო მზეს ეთა მა შე ბა...

ადა მის მოდ გმა მითს ხვდე ბა,ვი თარ ცა თა ვის ბავ შვო ბას!მშვი დო ბა თქვენ და, მშვი დო ბა —ყვე ლა სი კე თის საწყ ი სი...წარ მა ტე ბი თაც გე ნა ხოთმშვი დო ბის ოქ როს საწ მი სი.

მას მკურ ნალ მა რო გორ ჰკურ ნოს, თუ არ უთხ რას, რა ცა სჭირ დეს!

აკა კი გე ლო ვა ნი

ზა ი რა კე ღოშ ვი ლი

***ცამ ჩა მო ხე და ღი ღი ლოს —მომ ფე რე ბელ მა მზის,ბა ბა ლე გა ხა რე ბუ ლიალაზ ნის პი რას ზის.ჰე ი, მყვი რა ლა ფიქ რე ბო,იმე დო ჩე მი დის,ალა ზა ნიც და იო რიცორი ვე მის თვის დის.აღ მა გა ცურ და კალ მა ხი, —გო გო ნა პირ ზე ზის

და ხა ტავს ამ სი ლა მა ზესწის ქვილ ზე დას ხმაც წყლის!

***ან თე ბულ სან თელს ცრემ ლი

ჩა მოს დისდა სიყ ვა რუ ლით მად ნე ბა ხელ ზე,აუ რაცხ ე ლი ტკი ვი ლის შემ დეგდავ რჩე ბი მა ინც მლოც ვე ლი შენ ზე.

***და ვი კარ გე ბი ამ უვალ გზა ზე,ვე ღარ გა ვუძ ლებ ვი ცი

ქა რიშ ხალს,

შენ გა და კარ გულს ვე ღარ მი პო ვი,რომ პა ტი ე ბა მთხო ვო თა ვი დან!

***სა ხე ზე ნა ო ჭებს ნუ და მით ვლი,შენ მა ინც ვერ ჩაწ ვდე ბი მათ,ღრმაა ცხოვ რე ბით და ღა რუ ლი, —რო გორც ცხვრის ფა რის გან მთა.წლებ მა ნაკ ვა ლე ვი გულ საც

და აჩ ნი ა,მუხ ლებ მაც ასა კი იგ რძნეს,წრი ა ლებ ჟამ თას ვლას მა დე ვა რი,მე კი მო მა ვალს მივ დევ.სა ხე ზე ნა ო ჭებს ნუ და მით ვლი,შენ მა ინც ვერ ჩაწ ვდე ბი მათ...

ვახტანგ ინაური

ზღვა ღე ლავს

რო გორც სქე ლი და ავ ხორ ცი ქა ლის

გა ფუ ე ბუ ლი რბი ლი სხე უ ლი,ზღვა ღე ლავს უხ მოდ,

ბრაზ მო რე უ ლიუგუ ლო კა ცის ან ჩხლი

ცო ლი ვით,ვნე ბი ა ნი და ფრი ად ცოდ ვი ლირბილ სა ხე წელ ზე წა მოქ ცე უ ლი.ზღვა ღე ლავს, რო გორც ავ ხორ ცი

ქა ლისგა ხე ლე ბუ ლი მლა შე სხე უ ლი.

***ყოფ ნა, არ ყოფ ნა,შექ სპი რუ ლი ყოფ ნა ­არ ყოფ ნა.გა სან თლულ ყულ ფშიად ვი ლია თა ვის გა ყო ფა.თუმ ცა ძნე ლია სი ცოცხ ლისდა მზის უარ ყო ფა,უფ რო ძნე ლია კა ცის გუ ლისორად გა ყო ფა.მაგ რამ რა რჩე ბა ბო ლოს ქვეყ ნადყოფ ნის ნა ყო ფად?მტან ჯვე ლი კითხ ვა —შექ სპი რუ ლი ყოფ ნა ­არ ყოფ ნა!

მეს ხუ რი წყურ ვი ლი

წყა რო ზე ვარ და წყა ლი მწყუ რიადა ეს წყურ ვი ლი სა ა მუ რი ა.

რო ცა მტევ ნე ბი და სა წუ რი ა,წყლულს ვერ უშ ვე ლი, წყლუ ლი

წყლუ ლი ა.წყა როს თან ვდგა ვარ, წყა ლი

მწყუ რი ა,ამ დე ნი ფშა ნი და სარ წყუ ლი ა,ყველ გან მეს ხუ რი წყა ლი

მწყუ რიაახალ ცი ხეა თუ აწყ უ რი ა.

***ნი ნო ო ბა ა, ნი ნო ო ბა ა, თავ ფარ ვნის ტბა ზე ქა რი

მღე რო და.ჯა ვა ხე თის მა ღალ ცა ზე

ქა ნა ობ დაჯვა რი ვა ზის — რქა წი თე ლის

ღე რო თა.

სერგო მელიქიძე***

შე მო ღა მე ბის ეხუ რა მწუხ რითეთ რი ქა ლა ქის ყვე ლა სა ხუ რავს,შენ მო დი ო დი ქუ ჩა ში მარ ტოდა ჰგავ დი გა რეთ დარ ჩე ნილ

სტუ მარს...

***თეთ რი გო გო, თეთ რი ღა მე...არ და ფარ ვა იჭ ვი სა,ალ ვის ტა ნა და ნა ვარ დობსსა დარ დებ ლად ბი ჭი სა...ჩემ ნა ი რო შა ვო ბი ჭო,

ბი ჭო, დე დის იმე დო,გწამ დეს, გო გო თვი თონ მო ვა, —თა ვი არ გა ი მე ტო!

***გა დახ ვე ვია ქა ლი, —საყ ვა რე ლია თუ ქმა რი?!ჩა ი ღი მი ლებს ქა რი,ქა ლი ა, მა ინც ქა ლი...ჩა ი რაკ რა კებს წყა ლი...რა სა ღა მო ა, წყნა რი.თავ ჩა ღუ ნუ ლი მო დისდამ შვი დე ბუ ლი ქმა რი...ჩუ მად იღე ბა კა რი,სახ ლში არ არის ქა ლი.ყალ ბი ღი მი ლით,

მტკნა რი სიც რუ ითმი დის ცხოვ რე ბა წყნა რი!..

სა ი ათ ნო ვა, იე თიმ

გურ ჯი

სა ი ათ ნო ვა, იე თიმ გურ ჯიდა ბერ ტყა ვენ ლექ სის ხურ ჯინს.დღეს ვის უჭირსულექ სოდ და უსიმ ღე როდ...სიტყ ვაც უჭ რით...მაგ რამ სხვაა —ნაღ დი სიტყ ვასა ი ათ ნო ვას, იე თიმ გურ ჯის!

ლიტერატურული მესხეთი6 2008 წელი, ოქტომბერი

ზვიად ბერიძე­ რო გორ ფიქ რობ, შვი ლის გა ჩე ნა

ძნე ლი ა?­ აბა, რა გითხ რა, ჯერ არ გა მი ჩე ნი ა,

არც ვა პი რებ და ალ ბათ მტკივ ნე უ ლი ცაა და, სა ერ თოდ, სა ი დან მო ი ტა ნე, მე ხომ კა ცი ვარ...

­ არა. შენ ზე და ჩემ ზე კი არ ვამ­ბობ...

­ აბა?­ ბი ჭო, ერ თი მი ჩენს და რა ღაც გა ურ­

კვე ველ მდგო მა რე ო ბა ში ვარ. უც ნა უ რად ვგრძნობ თავს, რა ღა ცას ვგრძნობ, აუ, ვერ აგიხ სნი, შენ რას ფიქ რობ?

­ ცო ლად მოგ ყავს?­ არა, უფ რო სი ა, თუმ ცა მა გას არა

აქვს მნიშ ვნე ლო ბა, არ მიყ ვარს და “ვაბ შე” მა გარ ად გილ ზე მუ შა ობს და ყვე ლაფ რით უზ რუნ ველ ყო ფი ლია და რა ღა მინ და მე­ტი, მაგ რამ...

­ რა გირ ჩი ო. თუ შენ ზე არ არის გა­

მო კი დე ბუ ლი, და ი ტო ვებს თუ არა ბავშვს. მე რა ღა უნ და გირ ჩი ო.

­ მა მო ბა ძნე ლი ა?­ ამას თა ვი დან ვერ გრძნობ, შემ დეგ

თან და თან გიჯ დე ბა შენ ში და უფ რო მე ტად აღიქ ვამ, ეხ ლა ვერ მიხ ვდე ბი. რამ დე ნი მე თვის შემ დეგ და იწყ ებ აზ რზე მოს ვლას. მე პი რა დად და ვეს წა რი შვი ლის მოვ ლე ნას და ჭიპ ლა რიც ჩე მი ხე ლით გა დავ ჭე რი, მა გა რი რა მე ა, მაგ რამ შვიდ ომს გა და ვი ტან და მა გას ვერ ვი ზამ, ძმა ო.

ეს სა უ ბა რი, დი ა ლო გი და არ ქვით თუნ დაც, ძა ლი ან სა ინ ტე რე სო ა­ მეთ ქი, ვერ გეტყ ვით. უბ რა ლოდ წი ნა სიტყ ვა ო ბის მა გი ერ მინ და, რომ იყოს, რად გან ამ ორ ადა მი ანს შო რის სხვა უფ რო სა ინ ტე რე სო ხდე ბო და. პირ ვე ლი ამ ფორ მით ადა მი ანს ეც ნო ბო და, აინ ტე რე სებ და მი სი ხა სი ა თი, ალ ღო ჰქონ და და იცო და, ყვე ლა სა უბ რი­სას თუ რა მეს იტყ ო და მო სა უბ რე, ნდო ბის მო სა პო ვებ ლად ყვე ლა მის გა მო ნათ ქვამს უნ და და თან ხმე ბო და და მო ე წო ნე ბი ნა, ამით აი ო ლებ და სა კუ თარ თავ თან სხვის ურ თი ერ თო ბას და მე ტად მი სა ღე ბი და იო ლად სა ურ თი ერ თო ბო ხდე ბო და. ნდო ბის მო პო ვე ბის შემ დეგ კი სწრა ფად უმე გობ­რდე ბო და და რაც შე ეძ ლო, სწავ ლობ და ადა მი ანს, მცი რე დი დაკ ვირ ვე ბის შემ დგომ, იცო და რა მოს წონ და მას, რა არ უყ ვარ და, რო გო რი გე მოვ ნე ბა ჰქონ და და ა. შ.

ის უდა ოდ ნი ჭი ე რი კა ცი გახ ლდათ, მძი მე ტე ნო რით, ემო ცი უ რი დი დი თვა­ლე ბით, კარ გი ღი მი ლით და ბა გეკ ბი ლით, მო ნის კარ ტე ცხვი რით, კარ გი იუ მო რით და ტვირ თით ზურ გზე, რო მელ საც მის მი ერ გან ვლი ლი ცხოვ რე ბა ერ ქვა და ამ ცხოვ­რე ბა ში კარ გად, ძა ლი ან კარ გად ეს წავ ლა, ვინც შე იძ ლე ბა გა მო გად გეს, გა უ ღი მე, თუ რა მე არ მოს წონს, შენც არ მო ი წო ნო, თუ რა მე სძაგს, შენც შეგ ძაგ დეს. თუ რა მე უყ­ვარს, შენც შე იყ ვა რე და თუ რა მე უკ ვირს, შენც გა იკ ვირ ვე და რო დე საც მის თვის სა­ჭი რო ადა მი ა ნე ბის ინ ტე რე სე ბი ერ თმა ნეთს არ ემ თხვე ო და, კა მათ ში ძი რი თა დად არ ერე ო და და თუ ჩა ე რე ო და, აუ ცი ლებ ლად ორი ვეს და ე თან ხმე ბო და, ან სა ჭი რო ე ბის მი ხედ ვით, რო დე საც უფ რო მე ტად სჭირ­დე ბო და, ად გილ ზე და ე თან ხმე ბო და და კა მა თის შემ დეგ მე ო რე საც შეხ ვდე ბო და, გა ე სა უბ რე ბო და და, უბ რა ლოდ, აუ ცი­ლებ ლად და ე თან ხმე ბო და მა საც. ერ თი სიტყ ვით, ნა კითხი და სა ინ ტე რე სო ჩან და, სა უ ბარ ში აუ ცი ლებ ლად ახ სე ნებ და ნიც შეს, კანტს, ჰე გე ლით და ა დას ტუ რებ და თა ვის გა ნათ ლე ბას, გა უს ვამ და წი თელ ხაზს და ვი თომ სხვა თა შო რის, დოს ტო ევ სკის სიყ­ვა რულ ზეც გა ის რო ლა ორი ოდ სიტყ ვას. უყ ვარ და კითხ ვა, თუმ ცა რამ დენ ჯერ მე შეც დო მით იქ მოკ ლა ცნო ბი ლი მწერ ლის გმი რი, სა დაც, სა ერ თოდ, არ კვდე ბო და, მაგ რამ, სა ბედ ნი ე როდ ისეთ ადა მი ანს ესა უბ რე ბო და, რომ ლის თვი საც მნიშ ვენ­ლო ვა ნი არ იყო ასე თი “ლაფ სუ სე ბის” წი ნა პლან ზე წა მო წე ვა და არც კი გა უხ სე ნე ბია შემ დეგ ში... უყ ვარ და ბუ ნე ბა, იხიბ ლე ბო და ყვე ლაფ რით, რი თიც მო ხიბ ვლა ყვე ლა ზე პო პუ ლა რუ ლი იყო გარ შე მო, უყ ვარ და ის ვინც ყვე ლა ზე მე ტად უყ ვარ დათ, სძულ და ის, ვინც ყვე ლა ზე მე ტად სძულ დათ და მცი რე დი დაკ ვირ ვე ბის შემ დეგ ის აბ სო­ლუ ტუ რად უინ ტე რე სო ხდე ბო და, ვი ნა ი დან არც მის სიყ ვა რულს, არც მის სი ძულ ვილს და, წარ მო იდ გი ნეთ, გე მოვ ნე ბა საც კი ფა­

სი არ ჰქონ და. ამას თა ვად გრძნობ და, ძა ლი ან კარ გად გრძნობ და და, რო დე საც ხვდე ბო და, რომ გა მომ შრა ლი, უყუ რადღ­ე ბოდ რჩე ბო და თა ვი სი ნამ დვი ლი ნი ჭის გა მოვ ლი ნე ბას შემ დგომ იწყ ებ და. მას ყვე­ლას თან სა უბ რის დი დი ნი ჭი ჰქონ და, ამ სა უბ რებ ში ნდო ბის მო პო ვე ბი საც, ამი ტომ ყვე ლა თვლი და, რომ სი ნამ დვი ლე ში ის, უნამ დვი ლე სი მე გო ბა რი იყო. იცო და თა ვის გარ შე მო ვის რი სი სა შუ ა ლე ბა ჰქონ და, არა მარ ტო ფი ნან სუ რი, არა მედ გო ნებ რი ვიც. ვინ ვის ემ სა ხუ რე ბო და და თუ კი ვინ მე იწყ ებ და მის გა მოც ნო ბას, აუ ცი ლებ ლად, აუ ცი ლებ ლად ჩუ მად, რა თქმა უნ და, რომ ერ თი კა ცის მეტს არ გა ე გო, მაგ რამ ის ერ თი ტე ლე ვი ზორ ში ნათ ქვა მის ტოლ ფა სი იყო, აუ ცი ლებ ლად გა უ ფუ ჭებ და სა ხელს, თუ არ ჰქონ და იმი ჯის გა სა ფუ ჭე ბე ლი რამ, გა მო ი გო ნებ და რა მე ძა ლი ან უბ რა ლოს, მაგ რამ და მამ ცი რე ბელს და თავ მოყ ვა რე­ო ბის შემ ლა ხავს, ოღონდ ზურგს უკან, ზურგს უკან და კი დევ ერ თხელ ზურგს

უკან. მას პირ და პირ შე ჯა ხე ბის სტი ლი არ ჰქონ და, მუდ მი ვად სხვი სი ხე ლით აკე თებ და თა ვის საქ მეს და თუ კი ვინ მე კარ გად მიტყ ე პავ და, მას რო გორც დიდ­სუ ლო ვანს და ყვე ლას გამ გებს, არა ვინ გა ამ ტყუ ნებ და.

უყ ვარ და მან დი ლოს ნებ თან ურ თი ერ­თო ბა და კარ გა დაც გა მოს დი ო და, რად­გან რე პე ტი ცი ე ბი დი დი ხნის გავ ლი ლი ჰქონ და და დიდ ხანს მო უ წევ და კაცს მის გვერ დით ყოფ ნა, ყვე ლა მი სი ცხოვ რე ბის და არა მი სი ცხოვ რე ბის დე ტა ლებ საც კი და ი ზე პი რებ და, მი მი კა დახ ვე წი ლი, მეტყ­ვე ლე ბა გახ სნი ლი, გუ ლი მუდ მი ვად ღი ა, ბრწყინ ვა ლე ხმა და სა ოც რად და დე ბი თი ადა მი ა ნის და მა ჯე რე ბე ლი ჰა ბი ტუ სი. მი სი ლექ სი კის მა რაგ ში აუ ცი ლებ ლად შეხ ვდე­ბით ასეთ სიტყ ვებს ­ ნა ხე რა ხა რის ხი ა, ამის ხაზ გას მით თქმა უყ ვარს თუ კი მი დის სა უ ბა რი ვინ მეს მცი რეწ ლო ვან ბავ შვზე, რა თქმა უნ და, სა ა მებ ლად, თო რემ ბავ შვი შე იძ ლე ბა სუ ლაც არ მოს წო ნე ბო და, მას ნამ დვი ლი სა ხე ლი და გვა რი აქვს, თუმ ცა მე და ვარ ქმევ დი კვან წო პო პოს.

თქვენ წარ მო იდ გი ნეთ, კვან წო პო პოს მა ნე რე ბი უფ რო უნაზ დე ბო და, ხმა ში ქა ლუ­რი აქ ცენ ტი ეპა რე ბო და კი დეც, რო დე საც ქა ლე ბის გა რე მოც ვა ში ხვდე ბო და, ამით ის უფ რო ში ნა უ რი ხდე ბო და და სიღ რმი სე უ­ლი ადა მი ა ნის შთა ბეჭ დი ლე ბას ტო ვებ და; შე იძ ლე ბა იყო კი დეც, მაგ რამ თა ვის აბი­ცი ის დაკ მა ყო ფი ლე ბის თვის, მზად იყო ყვე ლა ფე რი ფეხ ქვეშ გა ე თე ლა, მის წინ არა ვინ, უბ რა ლოდ არა ვინ უნ და დამ დგა­რი ყო, ის თა ვად სრულ ყო ფი ლე ბა იყო, მის ტანს ცხი მის არც ერ თი ზედ მე ტი გრა მი არ ჰქონ და, ათ ლე ტურ სხე ულს და ა მა ტეთ მსუ ბუ ქი მიხ ვრა­ მოხ ვრა, ქვე მოთ ფარ თო­ტო ტი ა ნი ჯინ სის შარ ვა ლი, რომ ლი და ნაც უბ რა ლოდ, აუ ცი ლებ ლად უჩანს ტრუ სე ბი და მი ვი ღებთ ოც და ა თი წლის კვან წო პო­პოს, რო მელ მაც ცხოვ რე ბის გან საკ მა ოდ დი დი გა მოც დი ლე ბა მი ი ღო. ის წავ ლა, შე ით ვი სა, გა და ა მუ შა ვა და... სა ბო ლო ოდ ასე თად ჩა მო ყა ლიბ და.

ცხოვ რე ბა ში ალ ბათ ბევ რი ცუ დი ნა ხა, მას შე ეძ ლო ალა ლად სა უ ბა რიც, კარ გი სადღ ეგ რძე ლოს თქმაც, გრძნო ბის გა­მოვ ლე ნაც, მაგ რამ ადა მი ან თან გახ სნის შემ დეგ გა შიშ ვლე ბუ ლად გრძნობ და თავს, და ცა რი ე ლე ბუ ლად და ამი ტომ ეში ნო და გრძნო ბე ბის, ღვი ნო საც უწყ რე ბო და, ასე მა ლე რომ აყ რე ვი ნებ და მუ ზა რადს და ფარ ­ხმალს, თა ვის აბ ჯრი ა ნად, ყვე ლა ზე მე ტად კი აწ ვა ლებ და ის, რომ ვერ ენ დო­ბო და ვე რა ვის. ეს ღრღი ნი და და აწ ვა ლებ­და, ეს მი სი ყვე ლა ზე დი დი მტე რი იყო და კარ გა დაც იც ნობ დნენ ერ თმა ნეთს ეჭ ვი და კვან წო პო პო.

კვან წო პო პომ დი ლით თვი თონ არ გა იღ ვი ძა, ამა ში თა ვი სი მაღ ვი ძა რა და­ეხ მა რა, ხე ლი და ა ჭი რა ღი ლაკს, გა და­ქო ქა სას წრა ფოდ მე ო რე დღი სათ ვის და მხო ლოდ შემ დეგ გა ა ხი ლა თვა ლი, ოთა ხი მი ათ ვა ლი ერ ­მო ათ ვა ლი ე რა, და კუნ თუ ლი მკლა ვე ბი გა მო ყო საბ ნი დან და გა იზ მო რა. შემ დეგ წი ნა დღის გახ სნე ბა და იწყ ო, ეს სწო რედ იმ იშ ვი ათ დღე თა გა ნი იყო, რო­დე საც და კარ გუ ლი აბ ჯრის სა ძებ ნე ლად გო ნე ბა ში ქექ ვა უწევ და და გა შიშ ვლე ბულ კვან წო პო პოს ეჭ ვებ მა და უწყ ეს ღრღნა. ეჭ ვიც მა შინ გა ქარ და, რო დე საც ყვე ლა კად რის მონ ტა ჟი დამ თავ რდა, და ა ლა გა

და ტანთ ჩა იც ვა.კვან ძო პო პო პო პუ ლა რუ ლი ადა მი ა ნია

და ამი ტომ, მას თა ვი სი თავ მოყ ვა რე ო ბა, რომც არ ჰქონ დეს, სხვამ უნ და იცო დეს, რომ მას ეს აქვს, ამი ტო მაც იქ ცე ვა ასე, იგი თი თო ე ულ თან თი თო ე უ ლის ხა სი ათს მორ გე ბუ ლი ა, მაგ რამ ურ თი ერ თო ბა ვიწ­რო წრე ში უჭირს, თუ ვინ მეს თან დი დი ხნით ურ თი ერ თო ბა და სა ვე ლე პი რო ბებ ში უხ დე ბა ყოფ ნა, მი სი ნერ ვე ბის გა მოც და სწო რედ მა შინ იწყ ე ბა მის გვერ დით მყო­ფი ადა მი ა ნი თუ კონ კუ რენ ტად აღიქ ვა, იწყ ებს მოქ მე დე ბას, არ ჩევს ვინ მეს, რო­მე ლიც არც ისე გო ნე ბა მახ ვი ლი ა, ვი საც თა ვი სუფ ლად შე უძ ლია თა ვი სი თა მა შის წე სე ბი მო ახ ვი ოს თავს, ამის კი ნამ დვი ლი დი დოს ტა ტი ა. არა ფე რი სე რი ო ზუ ლი, კონ­კუ რენ ტის ნათ ქვამ სიტყ ვას აიკ ვი ა ტებს და ხში რად იმე ო რებს, თუ თვი თონ არ უნ და ამის გა მე ო რე ბა, რომ ურ თი ერ თო ბა არ გა ი ფუ ჭოს იმა ვე კონ კუ რენ ტთან, ან მან არ გა შიფ როს და სა სა ცი ლოდ არ აიგ დოს, არა გო ნე ბა მახ ვილ ადა მი ანს იყე ნებს, ამე ო­რე ბი ნებს ამ სიტყ ვას და შემ დეგ იცი ნი ან. იცი ნი ან, იცი ნი ან, სა ნამ მე სა მე ადა მი ა ნი არ და იწყ ებს სა კუ თარ თავ ში ეჭ ვის შე ტა­ნას, მი უ ხე და ვად იმი სა, რომ ვერ ხვდე ბა და არც იცის იუ მო რის მი ზე ზი. იუ მო რი კი სი ნამ დვი ლე ში სა ერ თოდ არ დევს, ეს არის სა შუ ა ლე ბა ადა მი ა ნის დამ ცი რე ბის და შე უ რაცხ ყო ფის, ამით კვან წო პო პო იკ მა­ყო ფი ლებს თა ვის ამ პარ ტა ვან ხა სი ათს. თუ კი ადა მი ა ნი ვერ უძ ლებს ამას და ვი ნა ი დან კვან წოს შე უძ ლია მი ვი დეს ბო დი ში მო უ ხა­დოს და მე ო რე დღეს იგი ვე გა ა კე თე ბი ნოს თა ვის არა გო ნე ბა მახ ვილ დამ ქაშს. ეს უტყ­უ ა რი და გა მოც დი ლი მე თო დი ა, მაგ რამ, მო გეხ სე ნე ბათ, ადა მი ა ნი სრულ ყო ფი ლი არ არის და შეც დო მა საც ად რე თუ გვი­ან და უშ ვებს. ეს კი ისე თი ჭეშ მა რი ტე ბა ა, რო მელ საც ყავ ლი არ გას დის და ყვე ლა ადა მი ა ნი სადღ აც, აუ ცი ლებ ლად ცდე ბა, კვან წო პო პოს შემ თხვე ვა ში ყვე ლა ზე მე­ტად ზა რალ დე ბა ან ადა მი ა ნი, რო მე ლიც იწყ ებს ჩხუბს, ან არა გო ნე ბა მახ ვი ლი დამ­ქა ში (უფ რო მე ტად დამ ქა ში) და თუ წრეს გა მო აკ ლდე ბა ადა მი ა ნი და თუ კვან წო პო პო და კონ კუ რენ ტი დარ ჩე ბი ან მარ ტო, კვან წომ იცის, რო გორ უნ და მო უ ფო ნოს თა ვი მის გამ წყრალ გულს.

კვან წო პო პო მო გახ სე ნეთ, არ იყო სიღ რმი სე უ ლი ადა მი ა ნი, თუ ცო ტა დიდ ხანს და აკ ვირ დე ბო დით, აუ ცი ლებ ლად მიხ­ვდე ბო დით ამას. მი სი ქცე ვე ბი გახ ლდათ ნაკ რე ბი იმ ადა მი ან თა თა ვი სე ბუ რე ბე ბის, რომ ლე ბიც მას ცხოვ რე ბა ში შეხ ვედ რო და, ამი ტო მაც კვან წო პო პო სა გან არა ერ თი პი როვ ნე ბა გა მოს ჭვი ო და, ისიც, მო გეხ სე­ნე ბათ, რომ მას შე ეძ ლო ექო და ედი დე­ბი ნა ყვე ლა და ყვე ლა ფე რი, ამა ვე დროს ეგი ნე ბი ნა ზურგს უკან, და ე ცი ნა და ძი რი გა მო ეთხ ა რა, შემ დეგ ისევ ექო და ედი­დე ბი ნა, ამი ტომ სა ნამ დე გა იც ნობ დნენ ახ ლოს, ყვე ლას უყ ვარ და.

ერ თხელ, რო დე საც გე ო დე ზურ კვლე­ვებს ატა რებ და და სავ ლეთ ში, ერ თ­ერ თი სოფ ლის ტე რი ტო რი ა ზე ის და თა ვი სი მო წა ფე, მა რად აღ ფრთო ვა ნე ბუ ლი მუ რა­დი, რო მე ლიც ქუ ჩის ბი ჭო ბას მო ეშ ვა და ანაზ დე უ ლად კვან წო პო პოს ექ სპე დი ცი ა ში მოხ ვდა, დი ლის სუს ხი ან ჰა ერს ყლა პავ და და სა ნამ ცეცხ ლის მზე აენ თე ბო და ჯერ კი დევ ნაც რის ფერ მყინ ვარ თა შო რის და ცვარ ნამს მწი ფე ლეღ ვის ფოთ ლე ბი დან ააშ რობ და, დი ლის ტან ვარ ჯი შით იყო და­კა ვე ბუ ლი და გა და ეწყ ვი ტა იმ ქუ ჩის აზ­როვ ნე ბა რო გორ მე და ე ვიწყ ე ბი ნა, ვი ნა ი დან ხვდე ბო და, რომ იმას იქით კი დევ ბევ რი და სა ინ ტე რე სო რამ ელო და, რომ ნამ დვი ლი ცხოვ რე ბა ცი ხე ში კი არა ექ სპე დი ცი ა შია და ამი ტო მაც ყვე ლა ზე ად რე დგე ბო და, ვარ ჯი შობ და, უყ ვარ და და ამ სიყ ვა რუ ლით ტკბე ბო და.

ეს დი ლა მა ინც გან სა კუთ რე ბუ ლი იყო, ად გი ლობ რი ვებ მა და პა ტი ჟეს სა ქე ი ფოდ, კვი რა დღე თენ დე ბო და და დრო ჰქონ და ექ სპე დი ცი ას და სო ფელ საც.

უკ ვე ერ თი თვეა სო ფელ ში იყ ვნენ და აბა არ უნ და ენა ხათ წყალ ვარ დნი ლი? უნ­და ენა ხათ. არ უნ და აღე ნიშ ნათ? უნ და აღე ნიშ ნათ.

დღე მარ თლაც ბრწყინ ვა ლე გა მოდ გა, სადღ აც მაღ ლა მთებ ში შე ე გებ ნენ ნა რინ­ჯის ფერ მზის სხი ვებს, მწვა ნედ აქოჩ რილ ბზის ტყე ებ ში აუყ ვნენ ბი ლიკს. აუმ ღვრე ვე­ლი მდი ნა რის სა თა ვე ე ბი სა კენ მი ი წევ დნენ მაღ ლა და მაღ ლა. ყვა ვი ლე ბის სურ ნე ლით შემ კუ ლი ყო არე მა რე. მა ლე შხუ ილ მა ჩა­ახ შო მო სა უბ რე თა ხმე ბი და ყვი რი ლით ღა თუ აგე ბი ნებ დნენ ერ თმა ნეთს სა უ ბარს. მაღ ლი დან, ძა ლი ან მაღ ლი დან სწყდე ბო და წყა ლი ქა რაფს, ჰა ერ ში იფან ტე ბო და, ჭა­

ღა რავ დე ბო და და ძლი ე რად ეხეთ ქე ბო და ლო დე ბის მო ქან ცულ მხრებს. მდი ნა რის კა ლა პო ტი სა ლი კლდის იყო და არა სო დეს იმ ღვრე ო და, სულ მუ დამ კამ კა მა მო ე დი ნე­ბო და. ღირ და, ნამ დვი ლად ღირ და ქე ი ფი. ცო ტა თი მაღ ლა კი დევ ავიდ ნენ, ჩან ჩქე რის შხუ ილს და შხე ფებს რომ არ შე ე წუ ხე ბი ნა და თხი ლის და ბზის ტყე ში ჩას ხდნენ, სა­ღა მომ დე იქე ი ფეს, სვეს, ჭა მეს, მო ილ ხი ნეს, სიმ ღე რაც კი სცა დეს. მოკ ლედ ყვე ლა და ყვე ლა ფე რი და ი ლო ცა და შე ის ვა.

უკა ნა გზა ზე წვი მა წა მო ვი და, ძველ მან ქა ნა ში ბევ რნი ის ხდნენ, გა რეთ ცი ო­და, მან ქა ნა ში კი არა, ზოგს წა ეყ ვინ თა, ზო გი ხუმ რობ და, ზოგს კი მო ბი ლურ ზე წე რი ლის წე რის სურ ვი ლი გას ჩე ნო და, ზო გიც ჯი უ ტად ცდი ლობ და სიმ ღე რას, ყვე ლა ბედ ნი ე რი იყო, ნამ დვი ლად ბედ ნი­ე რი, უბ რა ლოდ, წვიმ და და ხე ებ ში წყა ლი იკ რებ და ძა ლას.

მან ქა ნის შუ ქე ბი წვი მამ და სიბ ნე ლემ შთან თქეს, ჭიშ კარ თან იდ გნენ მთვრა ლი კვან წო და ნას ვა მი მუ რა დი, ეზო იყო სავ­სე, ალ ბათ ჭაც აიმ ღვრე ო და, ისე წვიმ და. ბევ რი ფიქ რი არ იყო სა ჭი რო, გა დახ ვი ეს ხე ლი ერ თმა ნეთს და წყალ ში გა ტო პეს, ცო ტა ხანს ნა ქი რა ვე ბი სახ ლის კი ბე ზე შე ჩერ და კვან წო, სა ნამ უკა ნა ფან ჯრი დან გა და ვი და მუ რა დი და კა რი არ გა ა ღო, შემ დეგ სი ნათ ლეც აინ თო და... ორი ვემ ის სი ა მოვ ნე ბა გა ნი ცა და, რა საც მშობ ლი უ რი კე რა გვა ნი ჭებს დაღ ლილ ­და ქან ცუ ლებს.

­ “ყო რა ნა” არ იყო მარ თა ლი ­ თქვა მუ რა დამ.

­ რო გორ არ იყო, იყო და და ვი თას­თვის არ უნ და გა ე ხუ რე ბი ნა, გან მარ ტა კვან წომ.

­ კარ გი და ვი თას თან იყო, მაგ რამ ჩემ­გან რა ღა უნ დო და?

­ შენ თა ნაც იყო, ო... ­ წა აგ რძე ლა კვან წომ.

­ მო დი ერ თი და მი ჯე ქი და და ვი ლა პა­რა კოთ ­ უთხ რა მუ რა დამ.

­ შენ თან რა უნ და ვი ლა პა რა კო ბი ჭო, უეც რად შე იც ვა ლა კვან წო და რა ტომ ღაც ქა ლუ რი კი ლო შე ე პა რა ხმა ში, ხმოვ ნე ბი გა წე ლა და თვა ლე ბი ჩა უ სის ხლი ან და, მა გი­დის გარ შე მო და იწყო სი ა რუ ლი, სი გა რეტს მო უ კი და და გა აგ რძე ლა ­ შენ მე რო გორ მე უბ ნე ბი და ვი ლა პა რა კოთ ბი ჭოო, “ო” კვლავ გა აგ რძე ლა კვან წომ, შე ნი გა სარ ჩე ვი მე რა მაქვს, ბი ჭო, შენხე ლა იცი, ბი ჭო... მე რა გგო ნი ა, სულ გე ო დე ზის ტი ვარ? კვან წო ზედ მე ტად დამ თვრა ლი ყო, სა ხე ზე არ ემ ჩნე ო და და დი ვან ზე მჯდო მი მუ რა და გაკ ვირ ვე ბით უყუ რებ და, ვერ გა ე გო ხუმ­რობ და თუ სე რი ო ზუ ლად ესა უბ რე ბო და უფ რო სი მე გო ბა რი. ბო ლოს მი უ ახ ლოვ და და სი ლა გა აწ ნა, თან გვა რი ა ნად შე ა გი ნა. მუ რა დამ სი ლით ვე უპა სუ ხა და გი ნე ბაც და უბ რუ ნა. შემ დეგ იყო სი ლე ბიც, გი ნე ბაც, გვა რე ბის მოხ სე ნი ე ბაც, ჯი შიც, ჯი ლა გიც, მა გი დაც, სკა მიც, სა წო ლიც, ტან საც მლის სა კი დიც, ტან საც მე ლი, ქი ლა, სა ბა ნი, სა­საპ ნე, სა ფერ ფლე და მე ზობ ლად მცხოვ­რე ბი ბად რიც, რო მელ მაც კა რი შე ა ღო და რის ვა ი­ ვაგ ლა ხით გა აშ ვე ლა ერთ ოთახ ში მცხოვ რე ბი ძმა კა ცე ბი.

კვან წო მიწ ვა და და ი ძი ნა, მშვი დი ხვრინ ვა ამო უშ ვა. მუ რა დამ ჩა ა ლა გა თა­ვი სი ნივ თე ბი, მე ო რე ოთახ ში გა და ბარ გდა და მთე ლი ღა მე თვა ლი არ მო უ ხუ ჭავს. ახალ მა სამ ყა როს უღა ლა ტა. იგი და ფიქ რე­ბუ ლი წა მოჯ და სა წოლ ზე, სა ხე ზე ალ მუ რი ას დი ო და. ოთახ ში ნა თუ რა ენ თო, გარს კო­ღო ე ბი და ქინ ქლე ბი ეხ ვე ო და. ნა თუ რა და მუ რა და ერ თმა ნეთს ჰგვან დნენ. ფიქ რე ბი აწ ვა ლებ დნენ, სა ნამ პირ ვე ლი ავ ტო ბუ სი არ გა ვი და სოფ ლი დან.

დი ლით კვან წომ გა იღ ვი ძა. წი ნა ღა­მის კად რე ბი შე ა წე ბა, ბევ რი არ ახ სოვ და თით ქოს, მა ინც შე ა წე ბა და ცენ ტრის კენ წა ვი და, იქ ნებ მი ვუს წრო და ბო დი ში მო­ვუ ხა დო ო. ავ ტო ბუ სი ჯერ კი დევ იდ გა. მუ რა დას სთხო ვა, ჩა მო დიო ­ ლა პა რა კი მინ და ო.

­ თბი ლის ში და ვი ლა პა რა კებ თო ­ უპა­სუ ხა მუ რა დამ და ავ ტო ბუ სიც და იძ რა, რო მელ საც გა ბო რო ტე ბუ ლი მუ რა და მიჰ­ყვე ბო და. კვან წო პო პო უყ რებ და ავ ტო ბუსს და ფიქ რობ და, მე ხომ მო ვუ ხა დე ბო დი ში, და ნარ ჩე ნი რა ღა მექ ნა. ცო ტა იფიქ რა თუ ბევ რი ­ მორ ჩა! ­ ჩა ი ლა პა რა კა თა ვის თვის, ჩემ თან მი სი ხსე ნე ბა აღარ იქ ნე ბა, ჯი ბე­ებ ში ხე ლე ბი ჩა იწყო და...

კვან წო პო პო

პროზა

2008 წელი, ოქტომბერი 7ლიტერატურული მესხეთი

ვარ ძია სა მია სა ქარ თვე ლო ში. სა მი ვე ჩვე ნი კულ ტუ რი სა და სა ეკ ლე სიო ცხოვ­რე ბის ის ტო რი ას თან არის და კავ ში რე ბუ ლი. ერ თი მათ შო რის არის სო ფე ლი იმე რეთ ში, ხა რა გა უ ლის რა ი ონ ში, მდი ნა რე ბო რი მე ლის მარ ცხე ნა მხა რეს, რა ი ო ნის ცენ ტრი დან 18­კმ­ის და შო რე ბით. “სოფ ლის ტე რი ტო­რი ა ზე ყო ფი ლა მო ნას ტე რი, რომ ლი სა გა ნაც 1790 წლი სათ ვის დარ ჩე ნი ლა ეკ ლე სია და სამ რეკ ლო. ამ წელს ლე კებს გა და უწ ვი ათ სო ფე ლი და ეკ ლე სია და უნ გრე ვი ათ. ძვე ლი ეკ ლე სი ის ად გილ ზე აა გეს თეთ რი თლი ლი ქვით მო პირ კე თე ბუ ლი დი დი გუმ ბა თო ვა ნი ეკ ლე სი ა, და სავ ლე თის მხა რეს მო ა შე ნეს და სარ კმლის კედ ლებ ში ჩა ტა ნე ბუ ლია ძვე ლი ეკ ლე სი ის მო ჩუ ქურ თმე ბუ ლი ქვე ბი, რის მი ხედ ვი თაც ჩანს, რომ მო ნას ტრის ეკ ლე სია და ახ ლო ე ბით XI­XIII სა­უ კუ ნე ებს გა ნე კუთ ვნე ბო და. სამ­რეკ ლო, წარ წე რის თა ნახ მად, 1777 წ. აღუდ გე ნია ნი კო ლოზ ყი ფი ანს, ნათ ლის მცემ ლის უდაბ ნოს ყო ფილ წი ნამ ძღვარს, რო მე ლიც შემ დეგ ვარ ძი ის მო ნას ტრის (ი მე რეთ ში) წი ნამ ძღვა­რი გამ ხდა რა”.

ორი ვარ ძია მტკვრის ხე ო ბა ში ა, მის მარ ცხე ნა ნა პირ ზე, ერუ შე თის ფერ დო ბებ­ზე, რო მე ლიც და ქა ნე ბუ ლია მტკვრი სა კენ. ზე და ვარ ძია ვიწ რო ხე ო ბის თავ ში ა. ზე და ვარ ძი ის წყა ლი მო ე დი ნე ბა ამ ხე ო ბა ში და ერ თვის კო რის ხევ თან მტკვარს.

ის ტო რი უ ლად ზე და ვარ ძია იყო სო ფე­ლი, რომ ლის ხუ თი კომ ლი და ფიქ სი რე ბუ ლია მე­16 სა უ კუ ნე ში. დღე ი სათ ვის ზე და ვარ ძი­ა ში არის დე და თა მო ნას ტე რი.

ზე და ვარ ძი ის მშვე ნე ბაა ამა ვე სა ხელ­წო დე ბის ეკ ლე სი ა, რო მელ საც კა რის თავ ზე მო თავ სე ბუ ლი აქვს წარ წე რა, რო მე ლიც ასე იკითხ ე ბა: “ქ. დე დაო ღმრთი სა ო, მე ოხ ეყავ ერის თავ თ­ე რის თავ სა ლი პა რიტს და შვილ­თა მის თა დღე სა მას სა ში ნელ სა, რო მელ მან გულ მოდ გი ნე ბით აღ გი შე ნა წმინ დაბ ესე ეკ ლე სი აბ” (ვ. ცის კა რიშ ვი ლი).

წარ წე რა ში მოხ სე ნე ბუ ლი ერის თავ თ­ე რის თა ვი ლი პა რი ტი არის ბაგ რატ IV­ის დრო ინ დე ლი კლდე კა რის ერის თა ვი, რო­მე ლიც ბე რად შედ გო მის შემ დეგ ან ტო ნად იწო დე ბო და (ვ. ცის კა რიშ ვი ლი, 35).

რო გორც ივ. ჯა ვა ხიშ ვი ლი მი უ თი­თებს, ერის თავ თ­ე რის თა ვი იყო ლი პა რიტ IV ბაღ ვა ში. იგი თავ და პირ ვე ლად გი ორ გი პირ ვე ლი სა და ბაგ რატ მე ოთხ ის აქ ტი უ რი თა ნა მებ რძო ლი ა. მე­11 სა უ კუ ნის 30­ი ან წლებ ში და უ პი რის პირ და ბაგ რატ მე ოთხ ეს, ბი ზან ტი ის იმ პე რი ის აქ ტი უ რი მხარ და ჭე რის წყა ლო ბით არა ერ თხელ და ა მარ ცხა ის და აი ძუ ლა ბი ზან ტი ა ში გა ხიზ ნუ ლი ყო, მაგ რამ იმ პე რი ამ სა ბო ლო ოდ ბაგ რა ტი ცნო სა ქარ­თვე ლოს მე ფედ. მათ შო რის და პი რის პი რე ბა არ ამო ი წუ რა, ბი ზან ტი ის მხარ და ჭე რას მოკ­ლე ბუ ლი ლი პა რი ტი ად ვი ლად და ა მარ ცხა ბაგ რატ მა და ბი ზან ტი ა ში გა ა ძე ვა, სა დაც აღიკ ვე ცა ბე რად. სი ცოცხ ლის ბო ლო წლებ­ში ეწე ო და ლი ტე რა ტუ რულ მოღ ვა წე ო ბას

წარ წე რა ში მო იხ სე ნი ე ბა მხო ლოდ ლი­პა რი ტი, მე ფე არაა მოხ სე ნე ბუ ლი, “რაც იმის მაჩ ვე ნე ბე ლი ა, რომ წარ წე რის ავ ტო რი მე ფეს თან ცუდ და მო კი დე ბუ ლე ბა შია და ფაქ ტი უ რად არ სცნობს მის უზე ნა ე სო ბას” (ვ. ცის კა რიშ ვი ლი).

ამ გვა რად, წარ წე რა და ტა ძა რი ეკუთ­ვნის XI სა უ კუ ნის პირ ველ ნა ხე ვარს.

ზე და ვარ ძია დიდ როლს თა მა შობ და სა ქარ თვე ლოს ცხოვ რე ბა ში, რად გან მის სა­ნაც ვლოდ შენ დე ბა შემ დეგ ქვე მო ვარ ძი ა ში ქვაბ თა ქა ლა ქი, რო მე ლიც, რა თქმა უნ და, ვერ და ე ტე ო და ვიწ რო ხე ო ბა ში.

“ის ტო რი ა ნი და აზ მა ნი შა რა ვან დედ თა­ნი” ამის შე სა ხებ მოგ ვითხ რობს: “ე სე ვი თა რი ნი ჭი და პა ტი ვი მი მად ლა მის მი ერ შეყ ვა რე­ბულ მან ღმერ თმან თა მარ სა, გარ ნა არ ცა ის უდებ იქ მნა მოქ მე დე ბად საქ მე თა სათ ნო თა ღმრთი სა თა. ამი სათ ვის ფელ ­ყო აღ შე ნე ბად სა ყო ფელ სა გამ მარ ჯუ ე ბელ სა მის სა ზეშ თა­ კურ თხე უ ლი სა ვარ ძი ი სა ღმრთის მშობ ლი სა, ზე მო ვარ ძი ის ქვე მო ვარ ძი ი თა მიც ვა ლე-ბი თა, რო მე ლი კლდი სა გან გა მოჰ კუ ე თა... ესე ვარ ძია პირ ვე ლად და ეწყო სა ნატ რელ სა მა მა სა მის სა გი ორ გის, გარ ნა ვერ სრულ ექ მნა და და ე ტე ვა, რო მელ დიდ მან ამან აღას რუ ლა და შე ამ კო ყოვ ლი თურთ”.

ვარ ძი ას “დიდ მან ამან” შეს წი რა მრა­ვა ლი სო ფე ლი, რომ მდი და რი ყო ფი ლი ყო მო ნას ტე რი და მარ თლაც “შეჰ კაზ მა ტრა პე­ზი სა შე მო სა ვალ ნი დიდ ნი”. შე იქ მნა იმ დე­ნად ძლი ე რი მო ნას ტე რი, რომ ყვე ლაფ რის მოთხ რო ბა თვით მე მა ტი ა ნის თვი საც ძნე­ლი ა, ხო ლო, “თუ ვის მე ნე ბავს ამის გან ცა, იხი ლენ ვარ ძია და საქ მე ნი მის ნი ქმნულ ნი და ნა შე ნე ბი ქუ ამ ­ქმნილ ნი”.

ვარ ძი ის მშე ნებ ლო ბა იმ დე ნად რთუ ლი და ძნე ლი საქ მე იყო, რომ ვერ და ას რუ ლა გი ორ გიმ, ხო ლო თა მა რი სა გან მშე ნებ ლო ბის ბო ლომ დე მიყ ვა ნა, მო ნას ტრის შექ მნა, მის­თვის შე მო სავ ლის და წე სე ბა გან სა კუთ რე­ბით ადი დებ და მე ფეს — “ა მი სათ გის უმე ტეს პირ ველ თა იდი და მე ფო ბა მი სი”.

ყვე ლაფ რის სა ფუძ ვე ლი და სა თა ვე იყო ზე და ვარ ძი ა, სა ი და ნაც წმინ და მად ლის გად მოს ვლის გარ და, მო ე დი ნე ბო და წყა ლიც ვარ ძი ი სათ ვის. სა ვა რა უ დე ბე ლი ა, რომ ზე და ვარ ძი ის ანა ლო გი ით უნ და აშე ნე ბუ ლი ყო იმე რე თის ვარ ძი აც, ალ ბათ უფ რო ად რე, ვიდ რე თა მა რის ვარ ძი ა. ლ. მე ნაბ დის აზ რით იმე რე თის ვარ ძია ჯა ვა ხე თის ვარ ძი ის დუბ­ლი კა ტი ტო პო ნი მი ა. ჯა ვა ხე თი დან წა სულთ და უ არ სე ბი ათ იგი.

სა ქარ თვე ლოს კულ ტუ რულ ცხოვ რე ბა ში

ვარ ძი ის მნიშ ვნე ლო ბის შე სა ხებ ივ. ჯა ვა­ხიშ ვი ლი წერს: “იმ მა ღალს და ნა ყო ფი ერს გო ნებ რივს გან ვი თა რე ბას, რო მე ლიც მეც­ნი ე რე ბის აყ ვა ვე ბით და სა ე რო პო ე ზი ის წარ მო შო ბით დაგ ვირ გვინ და, ქარ თუ ლი ხე ლოვ ნე ბის (ხუ როთ მოძღ ვრე ბის, ქან და­კე ბის, ოქ რომ ჭე ლო ბი სა და მხატ ვრო ბის) სა მა გა ლი თო და სა უცხ ო ვო ქმნი ლე ბა ნიც მჭერ მეტყ ვე ლე ბით ამ ტკი ცე ბენ. ამ დროს მაგ. აა გო და ვით აღ მა შე ნე ბელ მა დი დე ბუ ლი გე ლა თის ტა ძა რი და თა მა რის დროს აშე­ნე ბუ ლი იყო ვარ ძი ის გან მაც ვიფ რე ბე ლი, კლდე ში გა მოკ ვე თი ლი მო ნას ტე რი, რომ ლის მშვე ნი ე რე ბით აღ ტა ცე ბუ ლი იყო შა ჰა ბა ზის დრო საც კი გა მო ჩე ნი ლი სპარ სე თის ის ტო­რი კო სი ის კან დერ მუნ ში და თვით ირა ნის მბრძა ნე ბე ლი”.

სულ თნის “ა რა­ სა კად რე ბე ლი” წე რი­ლის შემ დეგ “მო უ წო დეს სპა თა იმერ თა და ამერ თა, ნი კოფ სი ით და რუ ბან დამ დის, და შეკ რბეს ჯა ვა ხეთს. და მი ვი და თა მარ ვარ ძი ას, ვარ ძი ის ღმრთის მშობ ლი სა წი ნა შე, და ცრემ ლი თა შე ვედ რა სოს ლან და ვით და სპა მი სი და დრო შა მი სის სგა ნი და ბედ ნი­ე რად მყო ფი გაგ ზავ ნა ვარ ძი ით” (ქარ თლის ცხოვ რე ბა, 1959, გვ 91).

ბა სი ა ნის ბრძო ლას რომ იგებს ქარ­თველ თა ლაშ ქა რი, ამა ში დი დია ვარ ძი ის ღვთის მშობ ლის რო ლი. ასე ვე შე ა ვედ რა ვარ­ძი ის ღვთის მშო ბელს ქარ თუ ლი მხედ რო ბა თა მარ მა სპარ სეთ ში ლაშ ქრო ბის დროს.

თა მა რის გან სა კუთ რე ბუ ლი და მო კი დე­ბუ ლე ბა ვარ ძი ი სად მი ბუ ნებ რი ვი ა, რად გან მი სი აშე ნე ბუ ლი და სრულ ყო ფი ლი იყო იგი. თა მა რის მი ერ ქვეყ ნის ყვე ლა ზე კრი ტი კულ სი ტუ ა ცი ა ში იქ ჩაბ რძა ნე ბა და ლოც ვა ღვთის მშობ ლის წი ნა შე სხვაგ ვა რად შე მორ ჩა ხალ ხის მეხ სი ე რე ბას. ყვე ლა ზე გა მორ ჩე ულ ქვაბს ვარ ძი ი სას თა მა რის ოთა ხი ჰქვი ა. ასე ვე და უ კავ ში რა ხალ ხმა თა მა რის სა ხელს ვარ ძი ის სა ხე ლის ეტი მო ლო გი აც. ლე გენ და მოგ ვითხ რობს, რომ პა ტა რა თა მა რი და ი­კარ გა ვარ ძი ა ში და მის სა ძებ ნე ლად წა მო­სულთ აქ ვარ ძიაო – უთხ რა თა მარ მა.

ჩვენ ვნა ხეთ, რომ ვარ ძია დი დი ხნით ად რე, XI სა უ კუ ნის პირ ველ ნა ხე ვარ ში, უკ ვე არ სე ბობ და ზე და ვარ ძი ის სა ხით, ამი ტომ ეს ლე გენ და ლა მა ზი გად მო ცე მაა მხო ლოდ.

ილია მა ი სუ რა ძის აზ რით ვარ ძია იყო ფა ორ ნა წი ლად – ვარ ძ­ი ა, რო მელ შიც ვარძ­

არის ძი რე უ ლი ნა წი ლი, ხო ლო ­ია – და­ბო ლო ე ბა. ვარ ძია “ვარძ­ ძი რი სა გან – ია სუ ფიქ სის დარ თვით მი ღე ბუ ლი მა მა კა ცის სა ხე ლი უნ და იყოს (მსგავ სი წარ მო მავ ლო­ბი საა სხვა სა ხე ლე ბი: მა მი ა, ვა ჟი ა, და თი ა, ვეფ ხი ა, კა ცი ა) თა ვი სი ში ნა არ სით (მამ რო­ბი თო ბის ცნე ბა ზე მი თი თე ბით) “ვარ ძი ა” ყუ რადღ ე ბას უნ და ამახ ვი ლებ დეს იმ ფაქ­ტზე, რომ ამ მო ნას ტერ ში სა სუ ლი ე რო მა­მა თა საძ მო იყო და სად გუ რე ბუ ლი... მაგ რამ ისიც შე საძ ლო ა, რომ ვარძ – ძი რი ვერ ძთან იყოს პირ და პირ კავ შირ ში და ამ სა ხე ლის სა ხელ დე ბა წი ნაქ რის ტი ა ნუ ლი რე ლი გი უ რი ცნე ბით ვერ ძის სა კულ ტო და ნიშ ნუ ლე ბით იყოს გან საზღ ვრუ ლი” (ი. მა ი სუ რა ძე).

ამ მო საზ რე ბას გარ კვე უ ლი წი ნა აღ მდე­გო ბა ახ ლავს. –ია სუ ფიქ სი გე ოგ რა ფი ულ სა ხე ლებს აფორ მებს, მაგ რამ, სა ქარ თვე­

ლო ში –ია და ბო ლო ე ბა ნი არც ერ თი ტო­პო ნი მი არა გვაქვს, ადა მი ა ნის სა ხე ლი რომ ედოს სა ფუძ ვლად. ამ შემ თხვე ვა ში სხვა სუ ფიქ სებს იყე ნებს და იყე ნებ და ენა, ვთქვათ: ქო ბუ ლი — ადა მი ა ნის სა ხე ლი და ქო ბუ ლე თი ად გი ლის სა ხე ლი. თა მარ – და თა მარ ­ის ­ი და ა.შ.

ასე ვე სა ეჭ ვო ა, ვარ ძი ის მა მა თა მო ნას-ტრის გა დამ წყვე ტი რო ლის თა მა ში მი სი სა ხელ წო დე ბის ში ნა არ სის გან საზღ ვრი სას და, ამ დე ნად, ტო პო ნი მის სე მან ტი კის მა­მა კაც თან და კავ ში რე ბა, რად გან ვიდ რე მშე ნებ ლო ბა და იწყ ე ბო და, სა ხე ლი მა ნამ დე არ სე ბობ და, რო გორც უკ ვე და ვი ნა ხეთ, ზე და ვარ ძი ა, რომ ლის გა მოც და რომ ლის “მიც ვა ლე ბი თაც” აშენ და ქვაბ თა ქა ლა ქი და შე იქ მნა იქ მა მა თა მო ნას ტე რი.

ვარ ძი ის ეტი მო ლო გი ის შე სა ხებ თა ვი სი აზ რი აქვს გა მოთ ქმუ ლი ლ. მე ლიქ სეთ ­ბეგს, რომ ლის მი ხედ ვი თაც შე უძ ლე ბე ლია ვარ ძი ის ეტი მო ლო გი ის და კავ ში რე ბა ვარ დცი ხეს თან, ვარ ძცი ხეს თან და სა ერ თოდ აპე ლა ტი ვებ­თან, ამი ტომ ას კვნის მეც ნი ე რი, რომ “ჩვენ გვრჩე ბა ერ თა დერ თი გა მო სა ვა ლი “ვარ ძი ის” ახ სნა­ გან მარ ტე ბა რო მე ლი მე ტო მობ რივ სა ხელ წო დე ბა ში ვე ძი ოთ”.

ლ. მელ ქი სეთ ­ბე გის ვა რა უ დით ვარ ძია მი ღე ბუ ლია ორ ძ­ძი რი სა გან ისე ვე, რო გორც ოძ რდე და ოცხ ე. მეც ნი ე რის აზ რით ორ ძი­ა დან ვარ ძია მი ვი ღეთ ო­ს “კა ნონ ზო მე რი” გაშ ლით და ვარ ძია ისე თი ვე წარ მო შო ბი სა ა, რო გორც “ი ვე რი ა”, “ალ ბა ნი ა”, “არ მე ნი ა”, “გუ რი ა”... ე.ი. “ბერ ძნულ ­ლა თი ნუ რი და ბო­ლო ე ბა – ია­ს მეშ ვე ო ბით”.

ასეთ ახ სნას სე რი ო ზუ ლი ფო ნე ტი­კუ რი და ის ტო რი უ ლი წი ნა აღ მდე გო ბე ბი ახ ლავს.

ვარ ძია რომ ისე თი ლო კა ლო ბის ტო პო­ნი მი ყო ფი ლი ყო, რო გორც ოძ რდე (შედრ. ლე ონ ტი მრო ვე ლი, სა დაც ოძ რდო სი უფ­ლოს თან და ჯა ვა ხოს თან ერ თად მცხე თო­სის შვი ლა დაა გა მოცხ ა დე ბუ ლი), სამ ცხე, ან თუნ დაც ხორ ძე ნე, ე.ი. სა ხე ლი გა მო­ყე ნე ბუ ლი ყო არა მხო ლოდ და სახ ლე ბუ ლი პუნ ქტის, არა მედ მთე ლი პრო ვინ ცი ის, “მაზ­რის” აღ სა ნიშ ნა ვად, ის უეჭ ვე ლად იქ ნე ბო­და მოხ სე ნი ე ბუ ლი ქარ თულ (და არა მარ ტო ქარ თულ) წყა რო ებ ში. ვარ ძი ა, ასე ვე არის ვარ ძია ზე მო იმე რეთ ში, რო გორც უკ ვე ით ქვა. ამ გვა რად, ვარ ძია ჩვე უ ლებ რი ვი,

რი გი თი ტო პო ნი მი იყო სა ქარ თვე ლო ში. აქ აღ მოჩ ნდა ისე თი ბუ ნებ რი ვი პი რო ბე ბი, რომ აშე ნე ბუ ლი ყო ის ტო რი უ ლი ძეგ ლი.

ვარ ძი ის მაგ ვა რად –ძია და ბო ლო ე ბა ნი აქვს სხვა სა ხე ლებს სა ქარ თვე ლო ში: ტან-ძი ა, ალან ძი ა, ტორ ნა ძი ა, ხორ ძი ა, ხურ ძია და სხვა.

ზოგ შემ თხვე ვა ში –ძია კომ პო ნენტს აქვს პა რა ლე ლუ რი ფორ მა – ძა. ეს გვა ფიქ რე­ბი ნა ნა სოფ ლა რის სა ხელ მა ახალ ქა ლა ქის რა ი ონ ში – ვარ ძა, ვარ ზა (შე დარ. გვა რი ვარ ძე ლაშ ვი ლი, სა დაც აგ რეთ ვე ვარ ძა ფორ მა ა, წი ნა აღ მდეგ შემ თხვე ვა ში იქ ნე ბო­და ვარ ძი ე ლაშ ვი ლი. იგი ვე ვარ ძა ფორ მაა ივა ნე ჯა ვა ხიშ ვი ლის მი ერ და მოწ მე ბულ ვარ ძა გა რა ში.

მარ თა ლია ნა სოფ ლარს ას პინ ძის რა ი­ონ ში ალან ძია ჰქვი ა, მაგ რამ მის მიკ რო ტო პო ნი მა ში არის სა ხე ლე ბი, რომ ლე ბიც მიგ ვა ნიშ ნებს –ძა კომ­პო ნენ ტის არ სე ბო ბა ზე­ ალან ძის წყა ლი და არა ალან ძი ის წყა ლი, ალან ძი ხე ვი. ვფიქ რობ, ამა ვე რიგ ში უნ და ჩად გეს ტრან ძა. ასე ვე არის

სოფ ლე ბი სა ქარ თვე ლო ში, რო მელ თაც – ძა და ბო ლო ე ბა გა აჩ ნი ათ: ბრე ძა, ბან ძა, წყორ-ძა და სხვა.

ვარ ძია გა მოქ ვა ბულ თა სი ნო ნი მია სა­ქარ თვე ლო ში. ხერ თვი სი დან ნა ქა ლა ქე ვის კენ მი მა ვა ლი გზის პი რას კლდეს რო მელ საც ქვაბ თა თხრის კვა ლი ამ ჩნე ვი ა, ჰქვია ნა-ვარ ძი ე ბი. მთქმელ მა ასე თი გან მარ ტე ბა მოგ ვა წო და: “აქ ვარ ძია უშე ნე ბი ათ, მა გა რი ყო ფი ლა და და უგ დი ათ, მე რე გა და სუ ლან ვარ ძი ას”.

სა ფა რი დან მი მა ვა ლი სა ტა ლა ოს გზი­დან ჩანს ურავ ლის მარ ჯვე ნა ნა პი რის გა მოქ ვა ბუ ლე ბი, რო მელ თაც ღრე ლე ლე ბი სა ვარ ძი ებს უწო დე ბენ. ამ სა ხელს აქვს ვა რი ან ტე ბი – სა ვარ ძე ბი, სა ვარ წე, სა ვარ ძე. ვარ ძო ბა ნიშ ნავ და კლდის გა მოჭ რას, კვე­თას. სახ ვრეტ კეტს მათხ ა ფი ერ ქვა. მათხ­ა ფი ჰქონ დათ სხვა დას ხვა ზო მი სა. იგი იყო ბრტყელ პი რი ა ნი რკი ნის გრძე ლი საჭ რე თე­ლი, რო მე ლიც ეკა ვა ერთ კაცს, ურ ტყამ და მე ო რე უროს. ვარ ძო ბა ორი კა ცის საქ მეს, მუ შა ო ბას ნიშ ნავს. სა ვარ ძი ებ ში ბუ ცხოვ­რობს. ნა დირ თა გან ფოცხ ვე რი ბი ნად რობ და, ზო გის თქმით, არ წი ვიც ბუ დობს.

მარ თა ლი ა, ინ ფორ მა ტორ თა მტკი ცე­ბით, ია რაღს, რომ ლი თაც კლდეს კვეთ დნენ, მათხ ა ფი ერ ქვა და ვარ ძო ბა ორი კა ცის მუ შა ო ბას გუ ლის ხმობ და, მაგ რამ სა ფიქ­რე ბე ლი ა, რომ მათხ ა ფი ახა ლი სა ხე ლია ლი თო ნის ია რა ღი სა, რო მელ საც მა ნამ დე ვარ ძი უნ და რქმე ო და.

სულ ხან ­სა ბა ორ ბე ლი ანს გან მარ ტე ბუ­ლი აქვს ვაზ რი – “მახ ვი ლია ცე ლი ვით”. იქ ვე უთი თებს მის ფო ნე ტი კურ ვა რი ანტს – ვარ ზი. ამ ორ თა გან რო მე ლი რომ ლის ვა რი ან ტი ა, ძნე ლი გა სარ კვე ვი ა, თვით სულ ხან ­სა ბაც სვამს კითხ ვას – ვაზ რი თუ ვარ ზი ო. ამა ვე სიტყ ვას სულ ხან ­სა ბა ზე დაყ რდნო ბით და იე რე მია წი ნას წარ მეტყ ვე­ლის და მოწ მე ბით ერ თმა ნე თის ვა რი ან ტე ბად გან მარ ტავს და ვით ჩუ ბი ნაშ ვი ლი — “მახ­ვი ლი ცე ლი ვით”.

ძვე ლი ქარ თუ ლი ძეგ ლე ბის მი ხედ ვით ილია აბუ ლა ძეს გან მარ ტე ბუ ლი აქვს ვაზ-რი – საფ ხე კი, ქლი ბი, კე ტი, კომ ბა ლი (ი. აბუ ლა ძე, ძვე ლი ქარ თუ ლი ენის ლექ სი კო­ნი, 1973 წე ლი, გვ 153). ივა ნე გვა რა მა ძეს ვარ ზი აქვს გან მარ ტე ბუ ლი, რო გორც “ცე­ლის ნა ი რი მახ ვი ლი” 1907 წელს შედ გე ნილ ლექ სი კონ ში (გვ 101).

ამ გვა რად, შე იძ ლე ბა ვი ფიქ როთ, რომ ვარ ზი და ვარ ძი ერ თმა ნე თის ფო ნე ტი კუ­რი ვა რი ან ტე ბი ა. შდრ. ზრო ხა და ძრო ხა (ი. აბუ ლა ძე, 1973 გვ. 169); ზრახ ვა – ძრახ ვა; ზორ ვა – ძორ ვა და სხვა.

ვარ ძი ის ქვა ბებ ში ბევ რგან ეტყ ო ბა ვარ ძით თუ ვარ ზით ნა მუ შე ვა რი, გრძე ლი ნაკ ვე თი რომ გა დას დევს ჭერს. ეს ნაკ ვე თი იქ ცე ვა ხოლ მე ხალ ხის ფან ტა ზი ის წყა როს სა თა ვედ. თით ქოს ისე თი ძლი ე რი კლდის მკა ფა ვე ბი იყ ვნენ მა შინ დე ლი მუ შე ბი, რომ ერ თი მოქ ნე უ ლი წე რაქ ვით დი დი მან ძი ლი გაჰ ქონ დათ. სი ნამ დვი ლე ში ეს ვარ ძით ნა­კა ფი კლდე ა. ერთს ეჭი რა ხელთ ია რა ღი, ხო ლო მე ო რე უროს ურ ტყამ და. ია რა ღიც გან სა კუთ რე ბუ ლი ფორ მი სა იყო – გრძე ლი ცე ლის ნა ი რი პი რით, რო მელ საც შე და რე ბით მოკ ლე ტა რი ჰქონ და. იქ ნებ სწო რე დაც ეს სიტყ ვა და ე დო სა ფუძ ვლად ვარ ძი ის სა­ხელ დე ბას?!

მე რაბ ბე რი ძე

კვლავ ვარ ძი ის ეტი მო ლო გი ის შე სა ხებ

ლიტერატურული მესხეთი8 2008 წელი, ოქტომბერი

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ი

რუსთაველის პრემიის ლაურეატი მწერლები

ირაკლი აბაშიძე კონსტანტინე გამსახურდია ნიკოლა ბაჟანი ნიკოლოზ ტიხონოვი გიორგი ლეონიძე

კონსტანტინე ლორთქიფანიძე არჩილ სულაკაური მურმან ლებანიძე მაყვალა მრევლიშვილი ნოდარ დუმბაძე

შოთა ნიშნიანიძე ნიკოლოზ ზაბოლოცკი მირზა გელოვანი რეზო ინანიშვილი ფრიდონ ხალვაში

იოსებ ნონეშვილი მუშნი ლასურია გურამ ფანჯიკიძე ოთარ ჭილაძე რევაზ ჯაფარიძე

სხვი სი სხვა მან უკეთ იცის სა სარ გებ ლო სა უ ბა რი.

2008 წელი, ოქტომბერი 9ლიტერატურული მესხეთი

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ი

რუსთაველის პრემიის ლაურეატი მწერლები

ანა კალანდაძე ჯანსუღ ჩარკვიანი ბაგრატ შინკუბა ანზორ სალუქვაძე ალექსანდრე მეჟიროვი

მუხრან მაჭავარიანი ბორის პასტერნაკი ბორის გაპონოვი ჭაბუა ამირეჯიბი ტარიელ ჭანტურია

თამაზ ჭილაძე გრიგოლ აბაშიძე რეზო ჭეიშვილი გივი გეგეჩკორი რევაზ მიშველაძე

ლია სტურუა რეზო ამაშუკელი გურამ დოჩანაშვილი ლაშა თაბუკაშვილირეზო გაბრიაძე

კარ გი რამ მჭირ დეს, გიკ ვირ დეს, ავი რა საკ ვირ ვე ლი ა!

ლიტერატურული მესხეთი10 2008 წელი, ოქტომბერი

შ ო თ ა რ უ ს თ ა ვ ე ლ ი

აზავ რე თი სო ფე ლია ჯა ვა ხეთ ში. იგი მდე­ბა რე ობს ახალ ქა ლა ქის რა ი ო ნის ჩრდი ლო ნა­წილ ში. მაღ ლობ რივ, ბა რა ლე თის მახ ლობ ლად. გე ოგ რა ფი ვა ხუშ ტი ბა ტო ნიშ ვი ლი ამ სა ხე ლით სოფ ლის გარ და ხევ საც იხ სე ნი ებს. აშ კა რა ა, რომ აზავ რე თი წარ მომ დგა რი უნ და იყოს ქარ თუ ლი სიტყ ვი სა გან აზა ვე რი, რაც სულ­ხან ­სა ბა ორ ბე ლი ა ნის გან მარ ტე ბით სა კი დარ ხარს ნიშ ნავს. (“ხა რი სა კი და რი”).

ჩანს, სა ქარ თვე ლო ში ძვე ლად ხა რებს მარ­ტო უღელ ში რო დი აბამ დნენ, მას სა ხე და რი ვით ტვირ თსაც გა დაჰ კი დებ დნენ ხოლ მე, რო გორც ეს სა ერ თოდ მი ღე ბუ ლი იყო აღ მო სავ ლე თის ქვეყ ნებ ში. ეს ჩვე უ ლე ბა თით ქმის ჩვენს დრომ­დე შე მორ ჩა სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლოს მხა რე ებს (კო ლა ­არ ტა ანს, ჭა ნეთს, ჯა ვა ხეთს).

სატ ვირ თოდ, ცხა დი ა, მხო ლოდ კარ გად ნა ზარ დი, ღო ნი ე რი და გამ ძლე ჯი შის ხა რე­ბი თუ გა მოდ გე ბო დნენ. სწო რედ ასე თი მუ შა

პი რუტყ ვი იზ რდე ბო და და ახ ლაც იზ რდე ბა სა ქარ თვე ლოს სამ ხრეთ ­და სავ ლეთ მთი ა ნეთ­ში, რა საც ხელს უწყ ობ და თრი ა ლე თის აბულ ­სამ სა რი სა და არ სი ა ნის მთა თა კალ თებ ზე და მათ შო რის გაშ ლი ლი ნო ყი ე რი სა ძო ვარ ­სა თი­ბე ბი. ვი საც თუნ დაც ჯა ვა ხე თის ბრგე ხა რე ბი უნა ხავს, ამა ში ად ვი ლად დარ წმუნ დე ბა.

“ვეფ ხის ტყა ო სან ში” აზა ვე რი აქ ლე მებ თან ერ­თად არის ნახ სე ნე ბი. რო­დე საც ტა რი ელ მა ხა ტა ელ­თა მე ფე რა მა ზი და ა მარ ცხა და მი სი სა მე ფო და ი მორ­ჩი ლა, იგი ფარ სა დანს სწერს: ჩემ გან და მარ­ცხე ბუ ლი ხა ტა ე თი დავ ტო ვე, მოვ დი ვარ ალა­ფი ან ­ტყვი ა ნად, იმ დე ნი ნა დავ ლი მო ვი პო ვე, აქ ლე მი აღარ მე ყო და ასა კი დებ ლად აზავ რე ბი გა მო ვი ყე ნეო “...სა ხელ მწი ფო და ვი ა რე, ვერ მო ვე ყავ აქ ლე მი თა, აზავ რე ბი ვა ა ზავ რე.” ამ

სტრი ქო ნე ბის უკა ნას კნე ლი ორ­სიტყ ვი ა ნი გა მოთ ქმა ფუ ძე თა რიტ მუ ლი გან მე ო რე ბით არის შედ გე ნი ლი. პირ ვე ლი მათ გა­ნი სა ხე ლი ა, მე ო რე კი მის გან ნა წარ მო ე ბი ზმნა (ა ზავ რე ბი ვა ა ზავ რე), რო მელ თა შეწყ ო ბა

ლექსს მუ სი კა ლურ ჟღე რა დო ბას ანი­ჭებს (ქმნის ე.წ. ალი ტე რა ცი ას). ეს სიტყ ვა თა დაჯ გუ ფე ბის რუს თვე ლუ­რი ხერ ხი ა, რა საც დი დი პო ე ტი არა ერ თხელ იყე ნებს (შე ა და რეთ მსგავ­სი მა გა ლი თე ბი: “მზე აღარ მზე ობს

ჩვენ თა ნა, და რი არ და რობს და რუ ლად,” “შენ გე ნუკ ვი შე მი ჯე რო, ღმერ თი იღ მრთო, ცა ცა იცო,” “თი ნა თინ მზე სა სწუ ნობ და, მაგ რამ მზე თი ნა თი ნობ და” და სხვ.

აკა კი შა ნი ძე “ვეფ ხის ტყა ოს ნი სათ ვის” დარ თულ ლექ სი კონ ში გა მოთ ქმას ასე გან მარ­

ტავს: “ა ზავ რე ბი ვა ა ზავ რე.” აქ აზ რი ასე თი ა: აზავ რე ბი თა ვი სი და ნიშ ნუ ლე ბით გა მო ვი ყე-ნე ო, ე.ი. ხა რებს ბარ გი ავ კი დე ო.

სიტყ ვა აზა ვე რი შემ დგო მი ხა ნის მწერ ლო­ბა შიც გვხვდე ბა. მას ახ სე ნებს, მა გა ლი თად, არ ჩი ლი. ახა ლი ლი ტე რა ტუ რის წარ მო მად გე­ნელ თა გან კი — ვა სილ ბარ ნო ვი.

თა ნა მედ რო ვე ქარ თულ ენა ში თით ქმის და კარ გუ ლი სიტყ ვა აზა ვე რი გე ოგ რა ფი ულ მა სა ხელ მა შე მოგ ვი ნა ხა. ეს უთუ ოდ მნიშ ვნე ლო­ვა ნი მოვ ლე ნა ა.

ილია მა ი სუ რა ძე

სა ხელ გან თქმულ მა უნ გრელ მა მხატ ვარ მა მი ხაი ზიჩ მა ახალ გაზ რდო ბის წლე ბი თა ვის მშობ ლი ურ ქვე ყა­ნა ში გა ა ტა რა. აქ ვე მი ი ღო იუ რი დი უ ლი გა ნათ­ლე ბა. ხატ ვას ჯერ ბუ და პეშ ტში, იტა ლი ელ მხატ ვარ თან — მა როს ტონ თან, ხო ლო შემ დეგ ვე ნის სამ ხატ ვრო აკა დე მი ა ში ვალ დმი უ ლერ თან სწავ ლობ და.

1847 წელს, 20 წლის ზი ჩი, რუ­სე თის სა მე ფო კა რის მიწ ვე ვით მუ შა ო ბას იწყ ებს ფერ წე რის მას­წავ ლებ ლად. იქ გა ტა რე ბუ ლი ორი წე ლი ზი ჩი სათ ვის სრუ ლი ად უნა­ყო ფო გა მოდ გა, რის გა მოც თავს ანე ბებს მე ფის კარ ზე სამ სა ხურს. ერ თი პე რი ო დი მო მა ვალ დიდ მხატ ვარს ძა ლი ან გა უ ჭირ და, თუმ­ცა სულ მა ლე — 1859 წელს იგი ინიშ ნე ბა “კა რის მხატ ვრად” და მი სი მა ტე რი ა ლუ რი მდგო მა რე ო ბაც საგ რძნობ ლად უმ ჯო ბეს დე ბა. ზი ჩის “კა რის მხატ ვრად” და ნიშ ვნას ხე ლი შე­უწყო 1858 წელს რუ სეთ ში სა მოგ ზა უ როდ ჩა მო სულ მა ცნო ბი ლი ფრან გი პო ე ტი სა და კრი ტი კო სის თე ო ფილ გო ტი ეს წიგ ნმა,” სა დაც ზი ჩის პი როვ ნე ბი სა და მი სი შე მოქ მე დე ბი სად მი ცალ კე თა ვი იყო მიძღ ვნი ლი. გო ტიე მა ღალ შე ფა სე ბას აძ ლევ და ზი ჩის შე მოქ მე დე ბას.

სა მე ფო კარ ზე ზიჩ მა ორი წე ლი დაჰ ყო. 1874 წელს იგი პა რიზს გა ემ გზავ რა, ხო ლო 1880 წლი დან ისევ რუ სეთ ში ა. აქ ძი რი თა დად მუ შა ობს ილუს ტრა ცი ებ ზე, ასუ რა თებს რუ სულ ეპოსს — “ი გო რი და მი სი რაზ მი,” გო ე თეს — “ფა უსტს,” ლერ მონ ტო ვის — “დე მონს,” გო გო ლის — “ტა­რას ბულ ბას,” პუშ კი ნის — “ბაღ ჩი სა რა ის შად რე ვანს,” მა დი ჩის — “ა და მი ა ნის ტრა გე დი ას” და სხვ.

1881 წელს ზი ჩი ჩა მო დის სა ქარ თვე ლო ში პუშ კი ნის ნა წარ მო ე ბე ბის ილუს ტრა ცი ებ ზე მუ შა ო ბის მიზ ნით, რა თა ად გილ ზე უფ რო ახ ლოს გას ცნო ბო და სა ქარ თვე ლოს ბუ ნე­ბას, ტი პა ჟებს და სხვ. ზიჩს სა ქარ თვე ლო სად მი ინ ტე რესს მი სი მო წა ფე, ქალ ბა ტო ნი ეტ ლინ გე რი — ქარ თვე ლი თა ვა­დის, ერის თა ვის მე უღ ლე უღ ვი ძებ და, რომ ლის ოჯახ თა ნაც ძა ლი ან იყო და ახ ლო ე ბუ ლი.

სა ქარ თვე ლო ში ჩა მო სუ ლი ზი ჩი ახ ლოს გა ეც ნო ქარ­თუ ლი კულ ტუ რის თვალ სა ჩი ნო წარ მო მად გენ ლებს. მი­

სი ჩა მოს ვლა და ემ თხვა იმ პე რი ოდს, რო დე საც ილია ჭავ ჭა ვა ძემ, აკა კი წე რე თელ მა, ია კობ გო გე ბაშ ვილ მა, რა ფი ელ ერის თავ მა, ივა ნე მა ჩა ბელ მა და ამ თავ რეს “ვეფ­

ხის ტყა ოს ნის” ახა ლი გა მო ცე მის ტექ სტზე მუ შა ო ბა და ჯე რი მიდ გა მის მდიდ რულ და სუ რა თე ბა ზე.

ზი ჩი აღ ფრთო ვა ნე ბუ ლია “ვეფ ხის ტყა ოს ნით.” სა ქარ თვე ლო დან სამ შობ ლო ში გაგ ზავ ნილ ერ თ­ერთ წე რილ ში იგი წერს: “რუს თა ვე­ლის “ვეფ ხის ტყა ო სა ნი” ეხ ლაც ერ თგვარ ხიბლს წარ მო ად გენს ქარ თველ თათ ვის — რო გორც პო ლი ტი კუ რი და მო რა ლუ­რი წყა რო.” “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” ახა ლი გა მო ცე მის რე დაქ ტო რო ბა და ე ვა ლა ივა ნე მა ჩა ბელს, ხო ლო და ფი ნან სე­ბა — ქარ თველ კო მერ სანტს გი ორ გი ქარ თვე ლიშ ვილს. იგი დი დი ქველ­მოქ მე დი და სა ზო გა დო მოღ ვა წეა (1827­1901). მი სი ხარ ჯით 1885 წელს გა მო ი ცა ვა ხუშ ტის “სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ა” (დ.ბაქ რა ძის რე დაქ ცი ით), 1883­85 წლებ ში იყო გა ზეთ “დრო ე­

ბის” გა მომ ცე მე ლი. მან ვე და ა ფი ნან სა “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” 1888 წლის მდიდ რუ ლი

გა მო ცე მა ზი ჩის ილუს ტრა ცი ე ბით.სა ქარ თვე ლო ში ყოფ ნი სას ზიჩს ახლო ურ­

თი ერ თო ბა ჰქონ და “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” ტექ სტზე მო მუ შა ვე კო მი სი ის წევ რებ თან. მა თი დახ მა რე ბით

იგი ეც ნო ბა პო ე მის ში ნა არსს, ამ ზა დებს ეს კი ზებს, ხა ტავს ნა ტუ რი დან თა ვის სა ვე დად გმულ ცოცხ ალ სუ რა თებს, ეძებს შე სა ფე რის ტი პა ჟებს.

სა ქარ თვე ლო დან გამ გზავ რე ბი სას თან მი აქვს მდი და რი მა სა ლა ილუს ტრა ცი ებ ზე მუ შა ო ბი სათ ვის.

მი ხაი ზი ჩი ივა ნე მა ჩაბ ლის უერ თგუ ლე სი მე გო ბა რი იყო. ასე ვე დი დად აფა სებ და და პა ტივს სცემ და იმ დრო ინ დელ ქარ თველ ინ ტე ლი გენ ცი ას. ზი ჩი ისე მო ხიბ ლა გე ნი ა ლუ რი პო ე მის ში ნა არ სმა, რომ უსას ყიდ ლოდ იკის რა ილუს ტრა ცი ე­ბის გა კე თე ბა იმ გა მო ცე მი სათ ვის, რო მელ საც გ.ქარ თვე ლიშ­ვი ლი შე უდ გა. წიგ ნის სა გა მომ ცემ ლო კო მი ტეტ მა მხო ლოდ 12 სუ რა თის და ხატ ვა სთხო ვა ზიჩს. ესეც დიდ და ვა ლე ბად მი აჩ ნდათ თა ვის მხრივ.

ზი ჩი გულ მოდ გი ნედ მო ე კი და “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” და სუ რა თე ბის საქ მეს: “მე თქვენ გიგ ზავ ნით არა თორ-მეტს, არა მედ 34-ს ეს კი ზის ამო სარ ჩე ვად. შე ნიშ ნეთ, რაც შე სა ნიშ ნა ვი ა, ნომ რე ბი და ა წე რეთ და საჩ ქა როდ უკან ვე გა მო მიგ ზავ ნეთ, რომ საქ მე მა ლე და ვას რუ ლო. ..მე დი დად მო ხა რუ ლი ვიქ ნე ბი თუ შევ ძლებ თქვე ნი იმე დე ბის გა მარ თლე ბას და რუს თა ვე ლის თხზუ ლე ბას შე სა ფე რი სად გად მოგ ცემთ... მე ბედ ნი ე რად ჩავ თვლი ჩემს თავს, რომ თქვე ნი ჩი ნე ბუ ლი აზ რის გან ხორ ცი-ე ლე ბა შევ ძლო!”

მი ხაი ზიჩ მა ბრწინ ვა ლედ შე ას რუ ლა ვალ დე ბუ ლე ბა. იგი “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” ერ თ­ერ თი პირ ვე ლი დამ სუ რა თე ბე­ლი ა. მი სი ინი ცი ა ტო რი ივა ნე მა ჩა ბე ლი იყო. მი ხაი ზიჩ მა 34 ილუს ტრა ცია და პი რე ბი სა მებრ უსას ყიდ ლოდ გა დას­ცა ქარ თულ სა ზო გა დო ე ბას: “ნიშ ნად ჩე მი სიმ პა თი ი სა და გუ ლი თა დი ერ თგუ ლე ბი სა ქარ თველ ხალხს!” — ეს წე რი ლი გა მო ა ყო ლა სუ რა თებს მი ხაი ზიჩ მა, რო მელ საც ასე ამ თავ რებ და: “გთხოვთ მო ექ ცეთ ჩემს სუ რა თებს ისე, რო გორც ქარ თვე ლე ბი უმან კო ქალს მო ექ ცე ვი ან ხოლ მე — ნა ზად და სა თუ თად.”

“ვეფ ხის ტყა ოს ნის” სა გა მომ ცემ ლო კო მი სი ამ 27 სუ რა თი შე არ ჩი ა. აღ ნიშ ნუ ლი ნა მუ შევ რე ბი ამ ჟა მად ინა ხე ბა სა ქარ­თვე ლოს ხე ლოვ ნე ბის სა ხელ მწი ფო მუ ზე უმ ში.

“ვეფ ხის ტყა ოს ნის” ილუს ტრა ცი ე ბი თა ვის დრო ზე დი დი მოვ ლე ნა იყო. უნ გრელ მა მხატ ვარ მა ქარ თულ თე მა ზე კი დევ რამ დე ნი მე ტი ლო შექ მნა: “ქარ თვე ლი ქა ლის პორ ტრე ტი” (1874) {ამ ჟა მად კერ ძო კუთ ვნი ლე ბა ა}, “ი კორ თის მო ნას­ტე რი,” და სხვ.

1888 წელს გა ზეთ “ი ვე რი ა ში” გა მოქ ვეყ ნდა ცნო ბა: “ნა ბეჭ დი და სუ რა თე ბუ ლი “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” გა მოს ვლის შე სა ხებ.”

ზიჩს გან ზრა ხუ ლი ჰქონ და “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” ილუს ტრა­ცი ე ბი პა ტა რა ფო ტოგ რა ფი ულ ალ ბო მად გა მო ე ცა და სავ­

ლეთ ევ რო პი სათ ვის, რა თა სა ხე ლი და დი დე ბა რუს თა ვე ლი სა უფ რო ფარ თოდ მო ფე ნი ლი ყო. ზი ჩის დაწყ ე ბულ მა საქ მემ ყვე ლა ზე მე ტად ნა ყო ფი გა მო ი ღო თვით უნ გრეთ ში. ჯერ კი დევ 1917 წელს გა მო ვი და “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” თარ გმა ნი უნ გრულ ენა ზე და ამ პირ ვე ლი თარ გმა ნის მო თა ვე თა ვად დი დი მხატ ვა რი ყო ფი ლა. თარ გმა ნი ეკუთ ვნის უნ გრე თის სა ა მა ყო შვილს, გა მო ჩე ნილ ეთ ნოგ რაფს, მეც ნი ერს და ხე­ლოვ ნე ბის დიდ მო ა მა გეს ბე ლა ვი კარს (1859­1945). ზი ჩის შთა გო ნე ბით და და ჟი ნე ბუ ლი მოთხ ოვ ნით ბე ლა ვი კა რი 10 წე ლი სწავ ლობ და ქარ თულ ენას. მი სი მი ზა ნი იყო თა ნა მე­მა მუ ლე ე ბი სათ ვის გა ეც ნო გე ნი ა ლუ რი შო თა რუს თა ვე ლის პო ე მა ­ე პო სი “ვეფ ხის ტყა ო სა ნი.” ვი კარ მა თარ გმან ზე 8 წე ლი იმუ შა ვა. თარ გმა ნი პირ ვე ლად უნ გრულ ენა ზე გა მო ვი და ბუ და პეშ ტში 1917 წელს. “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” გარ და ვი კარ მა უნ გრუ ლად თარ გმნა ილია ჭავ ჭა ვა ძის, აკა კი წე რეთ ლის, ნი­კო ლოს ბა რა თაშ ვი ლის, რა ფი ელ ერის თა ვის ლექ სე ბი.

მი ხაი ზი ჩის და ივა ნე მა ჩაბ ლის მე გობ რო ბა დიდ­ხანს გაგ რძელ და. მათ ერ თმა ნეთ თან ხში რი მი მო წე რა ჰქონ დათ. ივა ნე მა ჩაბ ლის ერ თა დერთ მემ კვიდ რეს, დი დი ერეკ ლე II­ის შთა მო მა ვალს, ელე ნე მა ჩა ბელ ­ჩერ ქე ზიშ­ვილს, რო მე ლიც ოთხ ათე ულ წელ ზე მე ტი ცხოვ რობ და კუ რორტ აბას თუ მან ში, მთა ყა ნო ბილ ზე, მა მის წე რი ლე ბი წა კითხ უ ლი ჰქონ და (სა კუ თარ არ ქივ ში ინა ხავ და) და დე­დი სა გან ბევ რი რამ იცო და მა მი სა და ზი ჩის მე გობ რო ბის შე სა ხებ. მა ჩაბ ლის ასულ მა გა აგ რძე ლა მა მის ტრა დი ცი ა. მან წე რი ლი მის წე რა მი ხაი ზი ჩის შვი ლიშ ვილს — მა­რია რი ნო ის და პა სუხ საც არ და უ ყოვ ნე ბი ა. ორი დი დი

მოღ ვა წის შთა მომ ვლე ბი რამ დე ნი მე წე ლი აგ რძე ლებ დნენ ერ თმა ნეთ თან მი მო წე რას. ელე ნემ შეკ რი ბა ზი ჩის უც ნო­ბი სუ რა თე ბი და მის შვი ლიშ ვილს გა უგ ზავ ნა. ელე ნეს წე რილ თან ერ თად ეს სუ რა თე ბი გა მოქ ვეყ ნდა უნ გრულ გა ზეთ ში. ელე ნეს არ ქივ ში სა თუ თად ინა ხე ბო და ზი ჩის შვი ლიშ ვი ლის წე რი ლე ბი, ხო ლო სუ რა თე ბი თვალ სა ჩი ნო ად გილ ზე იყო გა მოკ რუ ლი...

მდი და რი არ ქი ვი ჰქონ და ქალ ბა ტონ ელე ნეს. სი ცოცხ ლის ბო ლომ დე ელო და იგი სა ხე ლო ვა ნი მა მის — ივა ნე მა ჩაბ ლის სახ ლ­მუ ზე უ მის გახ სნას სა მა ჩაბ ლო ში — სო ფელ თა მა რა­შენ ში (მეც მპირ დე ბო და, რომ გახ სნას ერ თად და ვეს წრე ბო­დით), მაგ რამ... ოს მა სე პა რა ტის ტებ მა არა ერ თხელ გა დაწ ვეს აღ დგე ნის პირ ზე მიყ ვა ნი ლი სახ ლ­მუ ზე უ მი.

მი ხაი ზი ჩი გან სა კუთ რე ბით ახ ლო ბე ლი გახ და ქარ­თვე ლი ხალ ხი სათ ვის. მი სი ღვაწ ლი და ვიწყ ე ბას არა სო დეს არ მი ე ცე მა.

ზი ნა ი და ლობ ჟა ნი ძე

მი ხაი ზი ჩი “ვეფ ხის ტყა ოს ნის” ილუს ტრა ტორები

მეს ხუ რი ტო პო ნი მი კუ რი რე ა ლი ე ბი “ვეფ ხის ტყა ო სან ში”

აზავ რე თი

სა უ ბარ მან უმე ცარ მან შმა გი უფ რო გა აშ მა გოს.

2008 წელი, ოქტომბერი 11ლიტერატურული მესხეთი

მოყ ვა ნი ლი დო კუ მენ ტე ბი დან ჩანს, რომ XV ს­ში “კა თო ლი კუ­რი სარ წმუ ნო ე ბის ერი” მომ რავ­ლე ბუ ლა მთელ სა ქარ თვე ლო ში, გან სა კუთ რე ბით — სამ ცხე­ ჯა ვა­ხეთ სა და თბი ლის ში, რომ ლებ საც ჰქონ დათ, რო გორც ლა თი ნუ რი, ისე ქარ თუ ლი ტი ბი კო ნი. დო მი­ნი კე ლი პატ რე ბის წე რი ლებ ში ჩანს აგ რეთ ვე ცნო ბე ბი ქე თე ვან დე დოფ ლის წა მე ბის, სი მონ მე­ფის ტყვე ო ბი სა და სპარ სეთ ში გა სახ ლე ბუ ლი ქარ თვე ლე ბის, სა ქარ თვე ლო ში ატე ხი ლი ში ნა­ფე ო და ლუ რი ომე ბის შე სა ხებ და სხვა. ხო ლო თი ა თი ნელ მო ნაზ­ვნებ თან ურ თი ერ თო ბა ში ჩვენ ვხვდე ბით ძვირ ფას ცნო ბებს თე ი მუ რაზ მე ფის, ნი კი ფო რე ირ­ბა ხის (ჩო ლო ყაშ ვი ლის) და სხვა გა მო ჩე ნილ მოღ ვა წე თა შე სა ხებ, აგ რეთ ვე ცნო ბას პირ ვე ლი ქარ­თუ ლი წიგ ნის — ქარ თულ ­ი ტა­ლი უ რი ლექ სი კო ნის გა მო ცე მის გარ შე მო, ვეც ნო ბით სტე ფა ნე პა ო ლი ნის და ნი კი ფო რე ირ ბა­ხის ურ თი ერ თო ბას ლექ სი კო­ნის გა მო ცე მის საქ მე ში. ცალ კე აღ სა ნიშ ნა ვია მი სი ო ნე რე ბის — ჯუ ზე პე ჯუ დი ჩი სა და არ ქან­ჯე ლო ლამ ბერ ტის რე ლა ცი ე ბი და ჩა ნა წე რე ბი სა ქარ თვე ლოს სხვა დას ხვა კუთხ ის შე სა ხებ. ამ მი სი ო ნერ მოგ ზა ურ თა დო კუ­მენ ტუ რი წე რი ლე ბის აღ მო ჩე­ნით მ.თა მა რაშ ვილ მა ერ თხელ კი დევ და ა დას ტუ რა, რომ ძვე ლი მეს ხე თის ის ტო რი უ ლი საზღ­ვრე ბი სამ ხრე თით შორს იყო გა დაშ ლი ლი, რომ იგი მდი ნა რე არაქსს აღ წევ და, რომ ძველ თა­გან ვე, სა ქარ თვე ლოს საზღ ვრე ბი “ში ფაქ ლუს მთის იქით გურ ჯი-ბო ღა ზის ხე ო ბა იყო, რო მე ლიც ქ.არ ზრუ მის ახ ლოს გა დი ო და...” 1631 წელს არ ქან ჯე ლო ლამ­ბერ ტიმ ჯუ დი ჩეს თან ერ თად გა მო ი ა რა ქ.არ ზრუ მი, სა დაც “მრა ვა ლი ქარ თვე ლი ნა ხეს, რომ ლე ბიც აქ ცხოვ რობ დნენ და რომ ლებ საც ჰყავ დათ თა-ვი ან თი ქარ თვე ლი ეპის კო პო სი არ ზრუ მე ლად წო დე ბუ ლი.” მას­ვე უნა ხავს არ ზრუ მის გარ შე მო ჯერ კი დევ შე მორ ჩე ნი ლი ქარ­თუ ლი სოფ ლე ბი. თუ ამას თან ერ თად მხედ ვე ლო ბა ში მი ვი ღებთ რომ ქარ თვე ლუ რი მოდ გმის ლაზ ­ჭან თა ეთ ნი კუ რი გან ფე­ნი ლო ბა სამ სუ ნამ დე მი დი ო და და ტრა პი ზონს იქით ფა ლი სის ნა პი რებს უწევ და, შე იძ ლე ბა ვი­ვა რა უ დოთ, რომ სა ქარ თვე ლოს ფე ო და ლუ რი ჩი ხი დან გა მოს ვლი­სა და სა გა რეო მშვი დო ბი ა ნო ბის შემ თხვე ვა ში, შე საძ ლებ ლო ბა მი ე ცე მო და გა დაქ ცე უ ლი ყო ევ­რო პი სა და აზი ის გზა შე სა ყარ ზე დიდ და ძლი ერ ფე ო და ლურ სა­ხელ მწი ფოდ.

მ.თა მა რაშ ვილ მა და ბეჭ და და კო მენ ტა რე ბი და ურ თო XVII ს­ის დო კუ მენ ტებს, რომ ლე ბიც ასა ხა­ვენ და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლო ში მოქ მე დი მი სი ო ნე რე ბის საქ მი ა­ნო ბას. სა ყუ რადღ ე ბოა იე ზუ ი ტი პატ რის ლუ დო ვი კო ერან ჯე რი ოს 1615 წლის რე ლა ცი ო ნი, სა დაც ლა ზე თის ცხოვ რე ბი დან აღე ბუ­ლი ფაქ ტე ბი სა და ყო ფი თი დე­ტა ლე ბის ჩვე ნე ბით და ხა ტუ ლია ლაზ თა ეთ ნი კუ რი დეგ რა დი რე­ბის ნა თე ლი სუ რა თი.

სა ინ ტე რე სო ცნო ბე ბის შემ­ცვლე ლია დო მი ნი კა ნე ლი პატ­რის ივა ნეს მოხ სე ნე ბა XVII ს­ის 30­ი ა ნი წლე ბის ჩერ ქე ზე თის, აფ ხა ზე თი სა და სა მეგ რე ლოს პო­ლი ტი კურ ­კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე­

ბის შე სას წავ ლად. მი სი ო ნერ თა საქ მი ა ნო ბის გად მო ცე მის კვალ­დაკ ვალ, ჩვენ წინ იშ ლე ბა მთე ლი და სავ ლეთ სა ქარ თვე ლოს სო ცი­ა ლურ ­პო ლი ტი კუ რი ცხოვ რე ბა. ამ მა სა ლე ბის გაც ნო ბით ჩვენ ვსწავ ლობთ XVII ს­ის ქარ თულ სა მე ფო­ სამ თავ რო თა დიპ ლო მა­ტი უ რი ურ თი ერ თო ბის გზებ სა და ფორ მებს თურ ქეთ ­სპარ­სეთ თან, მი სი ო ნერ თა როლს ამ ურ თი ერ თო ბა ში და ევ რო პას თან და მო კი დე ბუ ლე ბას. მ.თა მა რაშ­ვილ მა ჩვენს ის ტო რი ოგ რა ფი ა ში პირ ველ მა შე ნიშ ნა და და ა სა ბუ­თა, რომ მი სი ო ნე რე ბი მარ ტო სა სუ ლი ე რო საქ მის თვის “ქრის­ტეს ვე ნა ხის შე სა მუ შა ვებ ლად” მოვ ლე ნი ლი მოძღ ვრე ბი არ იყ­ვნენ, რომ ისი ნი იყ ვნენ აგ რეთ ვე ევ რო პის პო ლი ტი კუ რი და ვა ლე­ბე ბით აღ ჭურ ვი ლი აგენ ტე ბი და ელ ჩე ბი, რომ ლე ბიც გარ კვე ულ სა ხელ მწი ფო და ვა ლე ბებს ღე ბუ­ლო ბენ აგ რეთ ვე სა ქარ თვე ლოს სა მე ფო­ სამ თავ რო ე ბი დან, რომ ასე თი ურ თი ერ თო ბა ხელს უწყ­ობ და კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის გაღ ვი ძე ბას (ქარ თუ ლი სკო ლე ბი­სა და წიგ ნე ბის გა ჩე ნას).

თი ა თი ნელ თა ორ დე ნის წარ­მო მად გენ ლებ მა — ქრის ტე ფო რე კას ტელ მა, ან ტონ ჯორ დი ნამ, ან დრია ბო რო მემ, იო სებ ტუ­რი ჩელ მა ჯირ ჯენ თიმ, გუ ლი ნო ტურ ქომ და სხვებ მა დაგ ვი ტო ვეს XVII სა უ კუ ნის და სავ ლეთ სა ქარ­თვე ლოს აღ წე რი ლო ბა ნი, რო­მელ თაც თა ვი ან თი ასახ ვა ჰპო­ვეს მ.თა მა რაშ ვი ლის წიგ ნში.

ასე ვე ძვირ ფა სი ცნო ბე ბის­თვის მი უკ ვლე ვია თა მა რაშ ვილს XVII ს­ის II ნა ხევ რის ქარ თლი სა და მთე ლი სა ქარ თვე ლოს შე სა­ხებ კა პუ ცი ნე ბის არ ქივ ში. ამ ცნო ბებ ში აღ სა ნიშ ნა ვია ბევ რი პო ლი ტი კუ რი, სო ცი ა ლურ ­ე კო­ნო მი კუ რი თუ სტა ტი კურ ­ტო პო­ნი მი კუ რი ხა სი ა თის მო ნა ცე მე ბი. მ.თა მა რაშ ვი ლი თვლი და, რომ XVII ს­ის ზო გი ერ თი მი სი ო ნე­რი, მა გა ლი თად, პი ეტ რო დე ლა ვა ლე, პი ეტ რო ავი ტა ბი ლე, არ­ქან ჯე ლო ლამ ბერ ტი, ჯუ ზე პე ჯუ ნი ჩე, კლე მენ ტო გა ლა ნო, ვე რი ჩე ლი და სხვე ბი, იყ ვნენ ნამ­დვი ლი მე ის ტო რი ე ნი, რო მელ თაც დი დი ერუ დი ცი ით, სიყ ვა რუ ლი თა და თვით მხილ ვე ლის სი მარ თლით აღ წე რეს ქარ თვე ლი ხალ ხის იმ­დრო ინ დე ლი თავ გა და სა ვა ლი, რომ ამ სა უ კუ ნე ში ევ რო პამ უკე თე სად გა იც ნო სა ქარ თვე­ლო, და ინ ტე რეს და ჩვე ნი ცხოვ­რე ბის შეს წავ ლით, ჩვე ნი ენით, ლი ტე რა ტუ რით. მათ და ა არ სეს ქარ თუ ლი ენის შემ სწავ ლე ლი კა თედ რა, გა მოს ცეს ქარ თუ ლი ლექ სი კო ნი, გრა მა ტი კა, კა თე­ხიზ მო და სხვ.

XVIII ს­ის დო კუ მენ ტე ბის გარ ჩე ვი სას ავ ტო რი გან სა კუთ­რე ბულ ყუ რადღ ე ბას აქ ცევს სა ქარ თვე ლოს გარ თუ ლე ბუ ლი პო ლი ტი კუ რი მდგო მა რე ო ბის მი მო ხილ ვას, ვახ ტანგ VI­ის წე­რი ლებ სა და სულ ხან ­სა ბა ორ ბე­ლი ა ნის მოგ ზა უ რო ბას ევ რო პა ში. ძი რე უ ლად ეხე ბა ევ რო პა ში გა­ნათ ლე ბა მი ღე ბუ ლი ქარ თვე ლე­ბის საქ მი ა ნო ბა საც. ფარ თოდ მი მო ი ხი ლავს თე იმუ რა ზი სა და ერეკ ლე II­ის ხა ნას, მათ ორი ენ­ტა ცი ას ევ რო პა ზე, მათ თან მო­მუ შა ვე მი სი ო ნე რე ბის შრო მებს. აღ წერს მეს ხეთ ში მაჰ მა დი ა ნო ბის გავ რცე ლე ბის პრო ცესს, ამი­ერ კავ კა სი ა ში წარ მო ე ბულ სარ­წმუ ნო ებ რივ ბრძო ლებს. შემ დეგ ეხე ბა სა ქარ თვე ლოს რუ სეთ თან შე ერ თე ბის ხა ნას, ახალ ცი ხის

სა ფა შოს ნა წი ლის რუს თა ჯა­რის მი ერ აღე ბას, სომ ხე ბის გად მო სახ ლე ბას მეს ხეთ ში და მო დის XIX ს­ის 50­ი ან წლე ბამ­დე, სა დაც სრულ დე ბა კა თო ლი კე მი სი ო ნერ თა მოღ ვა წე ო ბა. წიგ­ნში მოყ ვა ნი ლი დო კუ მენ ტუ რი მა სა ლა და ამ მა სა ლის თა მა­რაშ ვი ლი სე უ ლი ინ ტერ პრე ტა ცია გრძელ დე ბა მთე ლი XIII­XIX სს­ის მან ძილ ზე.

წიგ ნის გა მო ცე მამ დი დი აღ­ფრთო ვა ნე ბა გა მო იწ ვია ქარ თულ სა ზო გა დო ე ბა ში: “გა მო ცე მულ მა თქვენს მი ერ “ის ტო რია კა თო-ლი კო ბი სა ქარ თველ თა შო რის” ყო ვე ლი სა ქარ თვე ლოს ყუ რე და კუთხე და ი ა რა და ყველ გან აღ ფრთო ვა ნე ბუ ლი ნა თე ლი წა-ი ღო და სიბ ნე ლეს სხი ვი მი ა-ყე ნა და დას ძრა და დაჰ ფან ტა იჭ ვი ა ნო ბა... გა მო ვიდ ნენ ას-პა რეზ ზედ თქვე ნის ჰაზ რე ბის დამ ცველ ნი.”

“შე ნი გა მო ცე მუ ლი წიგ ნე ბი, რო მელ ნიც არი ან დო კუ მენ ტე-ბი, სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის გვა როვ ნო ბი სა და ქარ თუ ლი ტი ბი კო ნი სა, მარ თლაც ძვირ ფა-სი და და უ ფა სე ბელ ნი სა უნ ჯე ნი არი ან მა მუ ლიშ ვი ლე ბი სათ ვის და თავ გა სუ ლი მტრე ბი სათ ვის აღ ვი რის ამო სა დე ბად. მარ თლა, რომ შე ნი შრო მა ძვირ ფა სია ჩვე ნი საწყ ა ლი ქვეყ ნი სათ ვის...” წერ დნენ კონ სტან ტი ნე პო ლის ქარ თუ ლი კა თო ლი კუ რი მო ნას­ტრი დან 1906 წელს.

“...ხალ ხი აღ ტა ცე ბით მი ე გე-ბა თქვენს თხზუ ლე ბას, დი დი სი ა მოვ ნე ბით ვკითხ უ ლობთ და ყვე ლა სა განს დაწ ვრი ლე ბით ვარ ჩევთ.” წერ დნენ სხვე ბი. გა­ზეთ “ცნო ბის ფურ ცე ლის” სიტყ­ვე ბით, ამ წიგ ნმა “სი მარ თლის დამ თრგუნ ველ” მეც ნი ე რე ბას “უ ბა ჟოდ ლა პა რა კის ზღვა რი აჩ ვე ნა და ჩვე ნი ის ტო რი ის ნაკ ლუ ლო ვა ნი ად გი ლე ბი შე-ავ სო.”

გა ზეთ “ი ვე რი ა ში” ის ტო რი კო­სი მ.ჯა ნაშ ვი ლი წერ და: “წიგნს ქარ თვე ლე ბის თვის უფ რო მე-ტი, უფ რო დი დი მნიშ ვნე ლო ბა აქვს, ვიდ რე ამ მნიშ ვნე ლო ბას გა მო ხა ტავს თვით გა მო ცე მის სა თა უ რი. ეს მარ ტო კა თო ლი-კო ბის ის ტო რია კი არ არის, არა მედ სა ქარ თვე ლოს ში ნა გა ნი ცხოვ რე ბის და პო ლი ტი კუ რი მდგო მა რე ო ბის ის ტო რი ა ა, და ამ მხრივ ეს შე სა ნიშ ნა ვი წიგ ნი მე ო რე “ქარ თლის ცხოვ რე ბა ა,” მხო ლოდ იმ გან სხვა ვე ბით, რომ “ქარ თლის ცხოვ რე ბა” უფ რო პო ლი ტი კუ რი მდგო მა რე ო ბის ამ ბებს გვაძ ლევს და ეს წიგ ნი კი პო ლი ტი კურ საც და ეთ ნოგ-რა ფი ულ საც.”

მ.თა მა რაშ ვილ მა “ის ტო რია ქარ თვე ლი კა თო ლი კე ბი სა” სი-დი დის გა მო ორ ტო მად გაჰ ყო — “ეს ჩე მი წიგ ნი, — წერ და 1900 წელს, — რად გან დი დი წიგ ნი მო დის, ამი სათ ვის ორ ტო მად გავ ყა ვი. პირ ვე ლი ტო-მი დას რუ ლე ბუ ლია და მე ო რე ტო მი საც პირ ვე ლი თა ვი და-ვას რუ ლე ო.” მას მე ო რე ტო მიც მა ლე და უს რუ ლე ბი ა, მაგ რამ მი სი სრუ ლი გა მო ცე მა ვე ღარ მო უ ხერ ხე ბია ხელ მოკ ლე ო ბის გა მო.

რო გორც ცნო ბი ლი ა, XIX ს­ის 80­90­ი ან წლებ ში ცა რიზ­მმა შე უ ტია იმ პე რი ის გა ნა პი რა მხა რე ე ბის მო სახ ლე ო ბას, რად გან სურ და ხე ლი შე ე შა ლა არა რუ სი ერე ბის კონ სო ლი და ცი ი სათ ვის. ამ ვე რა გულ ბრძო ლა ში ცა რიზ­მი ხში რად მე ზო ბე ლი ხალ ხე ბის

ერ თი მე ო რე ზე წა სი სი ნე ბის პო­ლი ტი კას მი მარ თავ და.

ამი ერ კავ კა სი ა ში არა ერ თხელ მოხ და სო მეხ ­ა ზერ ბა ი ჯა ნელ­თა შე ტა კე ბა და სის ხლის ღვრა. ქარ თვე ლი და სო მე ხი ხალ ხის ერ თი მე ო რე ზე გა და კი დე ბის ცდა მარ ცხით თავ დე ბო და, მაგ­რამ რუ სე თი მა თი ის ტო რი უ ლი თა ნა მე გობ რო ბი სა და ძმო ბის ფეს ვე ბის შერ ყე ვას სწო რედ სა­ფუძ ვლი დან შე ე ცა და. ამ მიზ ნებს ემ სა ხუ რე ბოდ ნენ ხუ და ბა შო ვე ბი, ქიშ მი შო ვე ბი, ნა ჰა პე ტი ა ნე ბი, იე ზო ვე ბი, პატ კა ნო ვე ბი, არ­წრუ ნე ბი და სხვ. რომ ლე ბიც სო მეხ დაშ ნაკ თა და ულ ტრა ნა­ცი ო ნა ლის ტუ რი ელე მენ ტე ბის ინ ტე რე სე ბის გა მომ ხატ ველ ნი იყ ვნენ. მათ მიზ ნად და ი სა ხეს სომ ხუ რი და ქარ თუ ლი ეროვ­ნუ ლი ის ტო რი უ ლი ცხოვ რე ბის გა ყალ ბე ბი თა და გა ბი ა ბუ რე ბით მკვიდ რი ნი ა და გი შე ექ მნათ სომ­ხუ რი ბურ ჟუ ა ზი ი სათ ვის სა ქარ­თვე ლო ში და ეროვ ნუ ლი შუღ ლის გაღ ვი ვე ბი სათ ვის.

ამის გა მო მ.თა მა რაშ ვილ მა სა ჭი როდ ჩათ ვა ლა მი სი უკ ვე გამ ზა დე ბუ ლი მე ო რე ტო მი დან სა კითხ ე ბის ნა წი ლი გა მო ე ყო და ცალ კე წიგ ნად და ე ბეჭ და იმ “მეც ნი ერ ”­გამ ყალ ბებ ლე ბის წი ნა აღ მდეგ, რო მელ თაც ახა ლი იე რი შე ბი მი ი ტა ნეს ქარ თვე ლი კა თო ლი კე ბი სა და მთე ლი სა ქარ­თვე ლოს ის ტო რი უ ლი ცხოვ რე ბის წი ნა აღ მდეგ.

1899 წელს მ.თა მა რაშ ვი ლი წერ და: “..მე რომ ში ჯერ თბი-ლი სის საქ მის გა მო წა მო ვე დი და მე რე ახალ ცი ხის საქ მე ზე-დაც და ვიწყე შრო მა... ამ ორი საქ მის თვის მო ვე დი აქა.”

ახალ ცი ხის სა კითხი ძალ­ზე რთუ ლი სა კითხი იყო. იგი ის ტო რი უ ლი სა მარ თლი ა ნო ბის აღ დგე ნას, ანუ უკ ვე მი ღე ბუ­ლი ტი ბი კო ნის შეც ვლის საქ მეს ეხე ბო და. არა ქარ თუ ლი ტი ბი­კო ნი დან ქარ თულ ტი ბი კონ ზე გა დას ვლა, რო მის პა პის გა რე შე არ შე იძ ლე ბო და. ამ სიძ ნე ლე თა მოგ ვა რე ბი სათ ვის კი სა ჭი რო იყო შე სა ფე რი სი სა არ ქი ვო სა­ბუ თე ბის გა მოვ ლე ნა, შეკ რე ბა და და ნიშ ნუ ლე ბი სა მებრ წარ დგე ნა. ამ ტვირ თის აწე ვა ითა ვა მ.თა­მა რაშ ვილ მა.

რომ ში ჩას ვლი სას მ.თა მა რაშ­ვილს პირ და პირ არ ქივ ში არ და­უწყია მუ შა ო ბა. მან ჯერ ამ სა­კითხ თან და კავ ში რე ბით სა მო ცი­ქუ ლო ტახ ტის აზ რი და იქა უ რი სი ტუ ა ცი ე ბი კარ გად გა ი გო. “აქ რომ მო ვე დი, ვნა ხე, რომ თბი-ლი სის საქ მე ძლი ერ გონ ჯათ იყო. სომ ხე ბი თბი ლი სის ეკ ლე-სი ის ხელ ში გა ტა რე ბი სათ ვის იბ რძოდ ნენ. ქარ თუ ლი ტი ბი-კო ნის საქ მე კი ჩვე უ ლებ რი ვად გა ჭი ა ნუ რე ბუ ლი იყო” — წერ და იგი. დინ ჯად და ხმა უ რის გა რე შე შე უდ გა საქ მეს. სხვა დას ხვა არ­ქი ვებ ში მო პო ვე ბუ ლი სა ბუ თე ბის სა შუ ა ლე ბით უარ ყო ნა ჰა პე ტი ა­ნის მი ერ და სავ ლეთ ში გავ რცე­ლე ბუ ლი აზ რი იმის შე სა ხებ, რომ ქარ თვე ლი კა თო ლი კე ნი არ არ სე­ბობ დნენ 1821­28 წლე ბამ დე, რომ ამ დროს სო მეხ თა დევ ნის ში შით სა ქარ თვე ლო ში მყოფ მა სო მეხ მა კა თო ლი კებ მა რი ტი შე იც ვა ლეს, გა და ვიდ ნენ ლა თი ნურ ტი ბი კონ­ზე და ქარ თვე ლი კა თო ლი კე ე ბი და ირ ქვეს.

1909 წელს, 26 ოქ ტომ ბერს გა ზეთ “ი ვე რი ა ში” გა მოქ ვეყ­ნე ბულ წე რილ ში თა მა რაშ ვილს მოხ სე ნე ბე ბად აქვს ჩა მო ყა­ლი ბე ბუ ლი, რომ ქარ თველ თა

შო რის კა თო ლი კურ მა სარ წმუ­ნო ე ბამ ფე ხი მო ი კი და XIII ს­ის 30­ი ან წლებ ში ფრან ჩის კა ნე ლი და დო მი ნი კა ნი მი სი ო ნე რე ბის მოღ ვა წე ო ბით. ერ თი სა უ კუ ნის შემ დეგ კი და არ სდა თბი ლი სის სა ე პის კო პო სო ეკ ლე სი ა, რო მე­ლიც ლა თი ნურ ­ქარ თულ ენა ზე მუ შა ობ და და მღვდელ მსა ხუ რე­ბას ძი რი თა დად ქარ თულ ენა ზე ას რუ ლებ და. რომ თბი ლის ში სხვა დას ხვა დროს მოღ ვა წე ობ და 13 და არა 7 ეპის კო პო სი და ყვე­ლა ისი ნი ევ რო პე ლე ბი იყ ვნენ.

შე ე ხო რა კონ სტან ტი ნე პო ლის ფე რი ქო ვის ქარ თველ თა ძმო ბის და არ სე ბის ის ტო რი ას, დაგ მო ნა­ჰა პე ტი ა ნის ყალ ბი ბრალ დე ბა ნი და და ა სა ბუ თა, რომ ფე რი ქო ვის ქარ თველ თა საზ რუ ნა ვია ღვთი სა და ხალ ხის სამ სა ხუ რი და არა ნა ჰა პე ტი ა ნი ვით ცი ლის წა მე ბა, ინ ტრი გა და რომ ქარ თველ თა ძმო ბა თა ვის და ნიშ ნუ ლე ბას ამარ თლებს.

მ.თა მა რაშ ვი ლი მი იჩ ნევ და, რომ ქარ თველ კა თო ლი კე თა ის­ტო რი ის გამ ყალ ბებ ლებს მარ ტო სა გა ზე თო წე რი ლე ბის წე რით თავს ვერ მო უვ ლი და, სა ჭი რო იყო მათ მი ერ წა მო ყე ნე ბულ ყვე­ლა ბრალ დე ბა ზე პა სუ ხის გა ცე მა ისე თი მეც ნი ე რუ ლი და სა ბუ თე­ბით, რო მე ლიც მათ წე რის მა დას და უ კარ გავ და. ამის თა ო ბა ზე იგი 1898 წლის დე კემ ბერ ში ი. გვა­რა მა ძეს წერ და: “საყ ვა რე ლო მა მა ო, მე მი ვი ღებ თავ ზე ამის ყვე ლაფ რის პა სუ ხის გა ცე მას და მათ გამ ტყუ ნე ბას. ამის თვის საკ მა ოდ მაქვს დო კუ მენ ტე ბი. პა სუ ხი მინ და დავ წე რო ქარ-თუ ლად და მანდ თბი ლის ში და ვა ბეჭ დი ნო.” ხო ლო ცო ტა ხნის შემ დეგ უკ ვე მო მა ვა ლი წიგ ნის გეგ მა ზე სწერ და: “და-ვიწყ ებ 1227 წლი დან, ონო რიო III პა პი დან, მო ვალ დღემ დე და ყვე ლა ჩემს ნა ლა პა რა კევს ის ტო რი უ ლის ფაქ ტე ბით და ვამ-ტკი ცებ.”

1904 წელს ქველ მოქ მედ სტე­ფა ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლის ხარ ჯე ბი თა და პ.მი რი ა ნაშ ვი ლის და ზ.ჭი ჭი­ნა ძის აქ ტი უ რი მხარ და ჭე რით და ი ბეჭ და მი სი შრო მა “პა სუ ხი სომ ხის მწერ ლებს, რო მელ ნიც უარ ყო ფენ ქარ თველთ კა თო­ლი კო ბას” (ის ტო რი უ ლი გა მოკ­ვლე ვა).

წიგ ნის წი ნა სიტყ ვო ბა ში მწე­რა ლი გან მარ ტავ და, რომ იგი პა სუხს აძ ლევ და მხო ლოდ იმ სო მეხ მწერ ლებს, რო მელ თაც თა ვი ან თი სინ დი სის ფა სად იც­რუ ეს და ის ტო რი ა ში ჩა უ ხე და ვი მდა ბიო ხალ ხის მოტყ უ ე ბა მო­ინ დო მეს.

ამა ვე შრო მა ში იგი არ კვევს ჩვე ნი ის ტო რი ი სათ ვის მე ტად სა ჭი რო სა კითხ ებს, რო გორც, მა გა ლი თად, ქარ თუ ლი დამ წერ­ლო ბის წარ მო შო ბას, სა ქარ თვე­ლო ში სო მეხ თა შე მო ხიზ ვნი სა და გად მო სახ ლე ბის, ავან ტუ რისტ ის მა ილ II­ის საქ მი ა ნო ბის, ერეკ­ლე მე ფის პო ლი ტი კუ რი კურ სის, ქარ თლ­კა ხე თის აყ რა ­ა ოხ რე ბის, მი სი ო ნერ თა სა ქარ თვე ლო ში მოღ ვა წე ო ბის, ქარ თველ თა კა­თო ლი კო ბის, სა ქარ თვე ლო ში არ სე ბულ კა თო ლი კე თა ეკ ლე­სი ე ბის, ქარ თველ კა თო ლი კებ ში სომ ხუ რი რი ტის გავ რცე ლე ბის, რო გორც გარ კვე ულ დროს სი­ცოცხ ლის გა დარ ჩე ნი სა და სარ­წმუ ნო ე ბის დაც ვის ერ თ­ერ თი სა შუ ა ლე ბის და სხვა ის ტო რი­ულ ­ეთ ნი კურ თუ ტო პო ნი მი კუ რი ხა სი ა თის მრა ვალ სა კითხს.

წიგ ნის გა მო ცე მამ არა­

(მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის და ბა დე ბი დან 150 წლის თა ვის გა მო)

მ ი ხ ე ილ თა მ ა რა შ ვ ი ლი ს ი ს ტო რ ი უ ლი მ ე მ კ ვ იდ რ ე ო ბ ა

(და საწყ. წი ნა ნო მერ ში)

ლიტერატურული მესხეთი12 2008 წელი, ოქტომბერი

XVIII სა უ კუ ნის და საწყ ი სი დან მეს ხეთ ში მკვიდ რი მო სახ ლე ო­ბის სა კითხი უდი დე სი საფ რთხის წი ნა შე დად გა. გა მაჰ მა დი ა ნე ბას გა დარ ჩე ნი ლი მო სახ ლე ო ბის ნა­წილ მა ქარ თვე ლო ბის შე ნარ ჩუ­ნე ბის მიზ ნით რო მის კა თო ლი კის სარ წმუ ნო ე ბა მი ი ღო.

XIX სა უ კუ ნი დან მე ფის რუ სე თის პო ლი ტი კის წყა ლო ბით სა ეკ ლე სიო მსა ხუ რე ბა ში ლა თი ნუ რი რი ტის აკ რძალ ვი სა და სომ ხუ რი რი ტის შე მო ღე ბის გა მო ქარ თველ კა თო­ლი კებს ეროვ ნუ ლი გა დაგ ვა რე ბის საფ რთხე და ე მუქ რათ.

საქ მე ის არის, რომ ქარ თვე ლე­ბი სათ ვის რე ლი გია და რი ტი ყო ველ ეპო ქა ში ეროვ ნუ ლო ბის დო ნემ დე იყო გა გე ბუ ლი, ქარ თვე ლი უმალ “თათ რად” იქ ცე ო და, ცო ტა თუ ბევ რად ეროვ ნუ ლი თვალ საზ რი სით სა შიშ რო ე ბას ქმნი და გა კა თო ლი კო­ბაც. გა კა თო ლი კე ბუ ლი ქარ თვე ლი ლა თი ნუ რი რი ტის გა მო ფრან გად შე იც ნო ბო და, ხო ლო მრევ ლის ის ნა წი ლი, რო მე ლიც ცა რიზ მის წყა­ლო ბით სომ ხურ რიტს აღი ა რებ და, ოფი ცი ა ლუ რად იწო დე ბო და “სო მეხ კა თო ლი კედ.” ასე, რომ ქარ თველ­თა ეროვ ნუ ლი გა დაგ ვა რე ბის საფ­რთხე ცხა დი იყო.

სა ჭი რო და აუ ცი ლე ბე ლი გახ და ქარ თვე ლი კა თო ლი კე ბის ეროვ­ნუ ლო ბის სა კითხ ის დო კუ მენ ტუ­რი მა სა ლე ბით და დას ტუ რე ბა და გამ ყა რე ბა, რა საც შე დე გად უნ და მოჰ ყო ლო და ქარ თუ ლი რი ტის დამ კვიდ რე ბა. ამ საქ მე ში უდი­დე სი მნიშ ვნე ლო ბა ჰქონ და XIX სა უ კუ ნის ბო ლოს იტა ლი ის არ ქი­

ვე ბი დან ნი აღ ვა რი ვით დაძ რულ დო კუ მენ ტურ მა სა ლებს. ევ რო პის არ­ქი ვებ ში ამ სა ბუ თე ბის მომ ძი ე ბე ლი მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი იყო. იგი ერ თ­ერ თი მეს ხი სა ზო­გა დო მოღ ვა წე თა გა ნი ა, რო მელ მაც მთე ლი თა ვი სი შეგ ნე­ბუ ლი ცხოვ რე ბა შე ა ლია ამ საქ მეს. ეს იყო ეროვ ნულ ­გან მა თა ვი სუფ­ლე ბე ლი ბრძო ლის გა მოვ ლი ნე ბა, რო მე ლიც კარ გად აი სა ხა მის მი ერ გა მოქ ვეყ ნე ბულ სამ ფუნ და მენ ტურ ნაშ რომ ში.

მი უ ხე და ვად მი ხე ილ თა მა რაშ­ვი ლის თავ და უ ზო გა ვი შრო მი სა, მი სი უკი დუ რე სად დუხ ჭი რი მა­ტე რი ა ლუ რი ყო ფის გა მო, მის უნი კა ლურ ნაშ რო მებს შე საძ ლოა დღის სი ნათ ლე ვერც კი ეხი ლათ, რომ არა იმ დრო ის უდი დე სი ქარ თვე ლი მე ცე ნა ტე ბის — ძმე ბი ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბის მხარ და ჭე რა და დახ მა რე ბა.

გან სა კუთ რე ბუ ლი აღ ნიშ ვნის ღირ სია სტე ფა ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლი, რო მე ლიც სი ცოცხ ლის ბო ლომ დე მხარ ში ედ გა და მა ტე რი ა ლუ რად ეხ მა რე ბო და დიდ მეც ნი ერს. მი­ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი მუდ მი ვად ღე ბუ ლობ და მის გან ყო ველ თვი ურ სუბ სი დი ას, იგი ასე ვე მეტ ­ნაკ ლე­ბად ეხ მა რე ბო და მის გა ჭირ ვე ბულ ოჯახს ახალ ცი ხე ში.

1901 წელს თა მა რაშ ვილ მა და­ბეჭ და თა ვი სი ვრცე ლი ნაშ რო მი “ის ტო რია კა თო ლი კო ბი სა ქარ­თველ თა შო რის,” ხო ლო 1904 წელს — მე ო რე სა ინ ტე რე სო გა­

მოკ ვლე ვა — “პა სუ ხად მწერ ლებს, რომ ლე ბიც უარ ყო ფენ ქარ თველთ კა თო ლი კო ბას.” ორი ვე ეს ნაშ რო მი გა მოქ ვეყ ნდა სტე ფა ნე ზუ ბა ლაშ ვი­ლის წარ სა გებ ლით.

1904 წელს მეც ნი ერს მზად ჰქონ­და “სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ე ბის ის­ტო რი ა” ფრან გულ ენა ზე, რომ ლის გა მო ცე მა საც კვლავ ზუ ბა ლაშ­ვი ლე ბის დახ მა რე ბით აპი რებ და, თუმ ცა სწო რედ მა შინ შე იტყ ო, რომ სტე ფა ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლი პა რიზ ში გარ დაც ვლი ლი ყო.

სტე ფა ნეს გარ დაც ვა ლე ბის შემ­დეგ მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის ცხოვ­რე ბა კი დევ უფ რო გა უ ა რეს და. იგი ამა ოდ სთხოვ და ევ რო პა ში გა ხიზ­ნულ პეტ რე ზუ ბა ლაშ ვილს, გან­სვე ნე ბულ პეტ რეს ძმას, ფუ ლად შემ წე ო ბას წიგ ნის გა მო სა ცე მად.

ბო ლოს საქ მე ისე წა ვი და, რომ მი ხე ი ლი არა თუ წიგ ნის და სა ბეჭდ თან ხას, არა მედ იმ ყო ველ თვი ურ სუბ სი დი ა საც ვე ღარ ღე ბუ ლობ და, რო მე ლიც მას სტე ფა ნე ზუ ბა ლაშ­ვილ მა და უ ნიშ ნა. ამის ძი რი თა დი მი ზე ზი ის გახ ლდათ, რომ 1905 წლის რე ვო ლუ ცი ის დროს ბა ქო ში და არ ბი ეს და აიკ ლეს ზუ ბა ლაშ­ვილ თა ნავ თო ბის სა წარ მო, თა ვად ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბი კი ევ რო პა ში გა­ი ხიზ ნენ.

ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბის დუ მი ლი მ.თა­მა რაშ ვილს გა მო უ ვალ მდგო მა რე­ო ბა ში აყე ნებ და. 1908 წელს იგი ერ თ­ერთ წე რილ ში მათ წერ და: “უ კე თუ ეს დი დი სი კე თე უნ და მი ყოთ და შე მე წი ოთ ამ წიგ ნის და ბეჭ დვი სათ ვის, უპირ ვე ლე სად გთხოვთ, რომ ახ ლა ვე გა მო მიგ­ზავ ნოთ, რა თა ბო ლო მო ვუ ღო ამო დე ნა შრო მას, რის გა მოც დი დად ვწუხ ვარ. დარ წმუ ნე ბუ ლი ბრძან დე ბო დეთ ეს რეთ არ შე გა­წუ ხებ დით, უკე თუ სა ჭი რო ე ბა არ მქო ნო და.” თა ნაც სთხოვ და არ შე ეწყ ვი ტათ მის თვის ყო ველ თვი­უ რი სუბ სი დი ა.

ამ წე რი ლის სა პა სუ ხოდ ია კობ ზუ ბა ლაშ ვილ მა მარ თლაც გა მო­უგ ზავ ნა მი ხე ილს 2000 ფრან კი და პი რე ბუ ლი სუბ სი დი ის ან გა რიშ­ზე, ხო ლო წიგ ნის და ბეჭ დვი სათ­ვის უფ რო დე ტა ლურ ან გა რიშს სთხოვ და. მი ხე ილ თა მა რაშ ვილს ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბის იმე დი ჰქონ და ახ ლად აღ მო ჩე ნი ლი კას ტე ლის ალ ბო მის გა მო ცე მის საქ მე შიც, რომ ლის თვი საც მას 7000 ფრან კი სჭირ დე ბო და. გარ და ამი სა 189 მა ნე თი ძვე ლი წიგ ნის ვა ლი კვლავ გა სას ტუმ რებ ლი ჰქონ და და ახ ლად და სა ბეჭ დი ფრან გუ ლი წიგ ნის თვის და მა ტე ბით ესა ჭი რო ე ბო და —

10000 ფრან კი.ზუ ბა ლაშ ვი ლებ მა ამ ჯე რად მხო­

ლოდ დარ ჩე ნი ლი ვა ლი გა და უ ხა­დეს და 500 ფრან კი გა უგ ზავ ნეს, აღუდ გი ნეს ყო ველ თვი უ რი დახ­მა რე ბაც.

ამ მე ტად მცი რე თან ხა მაც კი გა ა ბედ ვი ნა მი ხე ილს და ეწყო წიგ­ნის ბეჭ დვა. ამას თან, იმე დოვ ნებ­და, რომ წიგ ნის გა მო ცე მის შემ დეგ მის დახ მა რე ბა ზე უარს აღა რა ვინ იტყ ო და. ზუ ბა ლაშ ვილ თა გა წე უ­ლი მცი რე დახ მა რე ბით და აღე­ბუ ლი სეს ხით 1910 წელს და იწყო “ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ის ტო რი ის” ბეჭ დვა.

მი უ ხე და ვად ბო ლო ჟამს შექ­მნი ლი პრობ ლე მე ბი სა, თა მა მად შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ სწო რედ ზუ ბა ლაშ ვილ თა დახ მა რე ბით მოხ­და მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის ნაშ რო­მე ბის პო პუ ლა რი ზა ცი ა.

აქ ვე აღ სა ნიშ ნა ვია ისიც, რომ მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი პე რი ო დუ­ლად ღე ბუ ლობ და დახ მა რე ბას ქარ თუ ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის გა ნაც, კერ ძოდ, მას დიდ დახ მა რე ბას უწევ დნენ: ზა ქა რია ჭი ჭი ნა ძე, ივა ნე გვა რა მა ძე, ქველ მოქ მე დი და ვით სა რა ჯიშ ვი ლი, ნი კო ცხვე და ძე, სა ქარ თვე ლოს თა ვად ­აზ ნა ურ თა საკ რე ბუ ლო და სხვ.

მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი უნი კა­ლუ რი ნაშ რო მე ბის გა მო მთელ მა ევ რო პამ გა იც ნო და შე იყ ვა რა, თა ვი სი ნაშ რო მე ბით მან სა ქარ თვე­ლოს ის ტო რი ას ფას და უ დე ბე ლი სამ სა ხუ რი გა უ წი ა.

ქე თე ვან გუ ნია

ნაკ ლე ბი აღ ფრთო ვა ნე ბა გა მო იწ ვია ხალ ხში.

“გა მო ვი და თქვე ნი შრო მა, წამ კითხ ვე ლე ბი ჰა ერ ში აფ-რინ დნენ სი ხა რუ ლით მა გეთ ამ ბე ბი სა...” — წერ და ახალ ცი­ხის სა მო ქა ლა ქო სას წავ ლებ ლის მას წავ ლე ბე ლი ლა ზა რე გო ზა­ლიშ ვი ლი.

“ი ლია ჭავ ჭა ვა ძის “ქვა თა ღა ღა დის” შემ დეგ ქარ თულ ენა ზე ასე თი არა ფე რი და ბეჭ დი-ლა ქარ თველ თა დამ ცი რე ბი სა და მოს პო ბის ჟი ნით ატე ხილ მწე რალ თა ერ თი წრის ასა ლაგ-მა ვად.” — ეს უკ ვე თ.სა ხო კი ას სიტყ ვე ბი ა.

1904 წელს გა ზე თი “ცნო ბის ფურ ცე ლი” იუწყ ე ბო და, რომ ის ტო რი კო სი მ.თა მა რაშ ვი ლი მოკ ლე ხან ში და ამ თავ რებს და გა მოს ცემს სა ქარ თვე ლოს ეკ­ლე სი ის ის ტო რი ას ფრან გულ ენა ზე ო.

და უცხ რო მე ლი მუ შა ო ბის შემ დეგ მკვლე ვარ მა აღ ნიშ ნუ ლი შრო მა და ამ თავ რა და გა მო­სა ცე მად მო ამ ზა და უკ ვე 1907 წელს.

“სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ის­ტო რი ა” შედ გე ბა 16 თა ვი სა გან. სა მი თა ვი — 1.სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი უ ლი აღ წე რა; 2.სა­ქარ თვე ლოს ეთ ნოგ რა ფი უ ლი აღ წე რა; 3.პო ლი ტი კუ რი ის ტო რია — წარ მოდ გე ნი ლია შე სავ ლის სა ხით. წიგ ნში ჩარ თუ ლია 100 სუ რა თი, ორი გე ოგ რა ფი უ ლი რუ კა.

ნაშ რომ ში დი დი ის ტო რი კო­სი იყე ნებს XIX ს­ის II ნა ხევ რის რო გორც ქარ თველ, ისე ევ რო­პელ ის ტო რი კოს თა მიღ წე ვებს, იც ნობს ზო გა დად იმ დრო ინ დელ ახ ლად აღ მო ჩე ნილ არ ქე ო ლო­გი ურ მა სა ლებს წი ნა აზი ა სა და სომ ხეთ ში. ეხე ბა სა ქარ თვე ლოს პო ლი ტი კურ ის ტო რი ას, ამ გე­ოგ რა ფი ულ ­ეთ ნი კურ არე ში მი სი პო ლი ტი კუ რი გან ფე ნი ლო ბი სა და უფ ლე ბე ბის სა კითხ ებს და მი დის სა ქარ თვე ლოს რუ სეთ თან შე ერ თე ბამ დე. აღ სა ნიშ ნა ვი ა, რომ მკვლე ვა რი სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო ებ რივ და პო ლი­ტი კურ და მო უ კი დებ ლო ბი სა კენ სწრაფ ვის უნარს ში ნა გან ეროვ­ნულ თვი სე ბად მი იჩ ნევს და მის მო მა ვალს მუ დამ პერ სპექ ტი ვა ში ხე დავს.

პირ ველ თავ ში იგი არ კვევს

სა ქარ თვე ლო ში ქრის ტი ა ნო ბის გავ რცე ლე ბის დრო სა და პი­რო ბებს. დო კუ მენ ტუ რად ასა­ბუ თებს, რომ სა ქარ თვე ლო ში ქრის ტი ა ნო ბის ოფი ცი ა ლუ რად აღი ა რე ბამ დე მრა ვა ლი ქრის ტი­ა ნი ცხოვ რობ და, რის გა მოც შე­საძ ლე ბე ლია II­III სს­ში ქარ თუ ლი ტაძ რე ბის არ სე ბო ბა წმინ და ად­გი ლებ ში. ეხე ბა უფ ლის კვარ თის სა ქარ თვე ლო ში არ სე ბო ბას და ცდი ლობს და ამ ტკი ცოს, რომ უფ ლის კვარ თი სა ქარ თველ­ში I სა უ კუ ნი დან არ სე ბობს. ეხე ბა ან დრია პირ ველ წო დე­ბუ ლის სა ქარ თვე ლო ში ყოფ­ნის თე ო რი ას და სა სუ ლი ე რო მწერ ლო ბის შეს წავ ლის სა­ფუძ ველ ზე ცდი ლობს და ამ­ტკი ცოს იგი.

ცალ კე თა ვია მიძღ ვნი­ლი სა ქარ თვე ლო ში წმინ და ნი ნომ დე ქრის ტი ა ნო ბის გავ­რცე ლე ბის სა კითხ ი სად მი, პირ ველ ქრის ტი ან თა, პირ ველ მო წა მე თა, პირ ვე ლი მწერ­ლე ბი სად მი. ცალ კე თავ შია გა შუ ქე ბუ ლი წმინ და ნი ნოს ცხოვ რე ბა. აქ არის პირ ვე ლი ცდა უცხ ო უ რი და ქარ თუ­ლი წყა რო ე ბის შე ჯე რე ბით და წე რი ლი ყო წმინ და ნი ნოს მოძ რა ო ბის, მოღ ვა წე ო ბი სა და ცხოვ რე ბის ის ტო რი ა.

წიგ ნის მეცხ რე თა ვი პო­ლი ტი კურ ­ის ტო რი უ ლი ხა სი­ა თი საა და სა ქარ თვე ლო ში არაბ თა და სელ ჯუკ თა შე მო­სე ვის სა კითხ ებს აშუ ქებს. აქ შე სა ნიშ ნა ვა დაა წარ მოდ გე ნი ლი ის რო ლი, რაც სა ქარ თვე ლომ შე ას რუ ლა წი ნა აზი ა ში მსოფ ლიო კულ ტუ რი სა და ცი ვი ლი ზა ცი ის გა და სარ ჩე ნად.

შემ დეგ თავ ში სა უ ბა რია სა ქარ თვე ლო ში სა მო ნას ტრო ცხოვ რე ბი სა და მო ნაზ ვნო ბის აღორ ძი ნე ბა ზე, სა მო ნას ტრო მშე ნებ ლო ბებ ზე და ამ მო ნას­ტრებ თან და კავ ში რე ბულ ღირ­სშე სა ნიშ ნავ პირ თა ცხოვ რე ბა სა და შე მოქ მე დე ბა ზე.

ბო ლო თავ ში სა უ ბა რია ეგ­ზარ ხო სო ბის პე რი ო დის სიძ ნე­ლე ებ ზე XIX ს­ის მი წუ რულ სა და XX ს­ის და საწყ ის ში, ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ავ ტო კე ფა ლი ის თვის წა მოწყ ე ბულ ბრძო ლა ზე.

მ.თა მა რაშ ვი ლის წიგ ნმა სა­ქარ თვე ლო ში 1910 წლის ივ ნის ში მო აღ წი ა. ფრან გუ ლი ენის მცოდ­

ნე ქარ თუ ლი სა ზო გა დო ე ბა მას სწრა ფად გა ეც ნო. ამა ვე წიგ ნმა ევ რო პე ლი მკითხ ვე ლის არა­ნაკ ლე ბი ინ ტე რე სი გა მო იწ ვი ა. მცი რე დრო ის გან მავ ლო ბა ში 50­ზე მე ტი რე ცენ ზია და ი წე რა ევ რო პის სხვა დას ხვა ჟურ ნალ ­გა­ზე თებ ში ფრან გულ, ინ გლი სურ, ეს პა ნურ, იტა ლი ურ, გერ მა ნულ და სხვა ენებ ზე. წიგნს უმაღ ლე სი შე ფა სე ბა მის ცეს რო მის პაპ მა

და კარ დი ნა ლებ მა: “...სა ხე ლო­ვან მა ავ ტორ მა მი ხე ილ თა მა რა­თიმ მოგ ვიძღ ვნა თა ვი სი შე სა­ნიშ ნა ვი წიგ ნი ფრან გულ ენა ზე, სა უცხოო სტი ლით, სის წო რით და გე მოვ ნე ბით და წე რი ლი... ეს თხზუ ლე ბა შე სა ნიშ ნა ვია ძვე ლი დრო ის სა ბუ თე ბის და მა სა ლე ბის სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის შე სა ხებ, ბრძნუ ლი კრი ტი კით და თა ვი სი ქვეყ ნის მტერ თა მი მართ წყნა რი ტო ნით. შიგ გა მოს ჭვი ვის მხურ­ვა ლე, მაგ რამ შეგ ნე ბუ ლი პატ­რი ო ტიზ მი ავ ტო რი სა, რო მე ლიც ერ თგვა რი სის წო რით აღ ნიშ ნავს თა ვი სი ერის რო გორც ბრწყინ­ვა ლე საქ მე ებს, ისე შეც დო მებს და სა შუ ა ლე ბებს, რი თაც შე ეძ ლო მას თა ვი ეხ სნა...” ეს სიტყ ვე ბი ფრან გულ ჟურ ნალ ში გა მოქ ვეყ­ნე ბუ ლი ერ თ­ერ თი რე ცენ ზი ი­და ნა ა.

ცნო ბი ლი ინ გლი სე ლი ქარ­თვე ლო ლო გი და ვით ლან გიც აღ­

ნიშ ნავ და, რომ 1910 წელს პატრ მ.თა მა რაშ ვი ლის მი ერ არ ქი ვებ ში მოკ ვლე უ ლი ძვე ლი ლა თი ნუ რი და სხვა ტექ სტე ბის ფრან გულ ენა ზე თარ გმნამ და გა მოქ ვეყ­ნე ბამ, დი დი სამ სა ხუ რი გა უ წია აგ რეთ ვე ევ რო პელ მეც ნი ე რებს, რო მელ თაც სა შუ ა ლე ბა მი ე ცათ უკე თე სად გას ცნო ბოდ ნენ სა­ერ თოდ აღ მო სავ ლე თი სა და, კერ ძოდ, სა ქარ თვე ლოს შე სა ხებ არ სე ბულ ორი გი ნა ლურ წყა­რო ებს.

მ.თა მა რაშ ვი ლის ნაშ რო მი გა მო ითხ ო ვა ევ რო პის თით ქმის ყვე ლა აკა დე მი ამ და უმაღ ლეს მა სას წავ ლე ბელ მა. გან სა კუთ რე­ბუ ლი ინ ტე რე სი ბუ ქა რეს ტის აკა დე მი ას გა მო უ ჩე ნი ა. რუ მი ნე­ლი მეც ნი ე რე ბი “სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ის ტო რი ას” მა ღალ შე ფა სე ბას აძ ლევ დნენ. ისი ნი ცდი ლობ დნენ ქარ თველ მეც ნი­ერ თან მჭიდ რო კონ ტაქ ტი და­ემ ყა რე ბი ნათ და თა ვის მხრივ, სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის მე ტად სა ყუ რადღ ე ბო ცნო ბებს სთა ვა­ზობ დნენ. 1911 წლის 13 აპ რილს მ.თა მა რაშ ვი ლი ზ.ჭი ჭი ნა ძეს წერ და: “ის გა რე მო ე ბა, რო მე­ლიც შე ე ხე ბა ქარ თველ ან თი­მოზ მღვდელ ­მო ნა ზონს. ის იქ მი სუ ლა 1691 წელს, და უ არ სე ბია მო ნას ტრე ბი და დი დი მოღ ვა წე­ო ბა და უ დია იქა უ რო ბი სათ ვის. ამ ან თი მო ზის ორი წიგ ნი დარ­ჩე ნი ლა, რომ ლე ბიც შე ად გე ნენ რუ მი ნელ ბის სა უ კე თე სო ლი­ტე რა ტუ რას. იმის მო თა ვე ო ბით ყო ფი ლა, რომ ტფი ლის ში მი ხე ილ სტე ფა ნეს ძე* უნ გრელ ­რუ მი ნე ლი მო სუ ლა და 1709 წელს სტამ ბა და უ არ სე ბი ა. ამ დროს და ბეჭ დი­ლა ერ თი ქარ თუ ლი სა ხა რე ბა და ერ თიც ლი ტურ ღი ის წიგ ნი. სა ხა­რე ბის ერ თი ეკ ზემ პლა რი ჰქო ნი­ათ, ხო ლო ლი ტურ ღი ი სა კი არა. ახ ლა მთხო ვენ და მეხ ვე წე ბი ან, რომ ეს მა შინ დე ლი და ბეჭ დი ლი ლი ტურ ღი ის წიგ ნი მო უ პო ვო.” სხვა წე რი ლებ ში კი რუ მი ნე ლი მეც ნი ე რე ბი სთხოვ დნენ მ.თა­მა რაშ ვილს რომ “სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ის ის ტო რი ის” მე ო რედ გა მო ცე მის დროს გა ეთ ვა ლის­წი ნე ბი ნა ან თი მოზ ივე რი ე ლის ღვაწ ლი და ვი ნა ო ბა და თა ვის შრო მა ში ად გი ლი მის თვი საც მი ე ჩი ნა.

რო გორც აღ ვნიშ ნეთ, მ.თა მა­რაშ ვილ მა სა მი ფუნ და მენ ტუ რი

ნაშ რო მი და უ ტო ვა მად ლი ერ შთა მო მავ ლო ბას, რომ ლებ საც სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის შეს­წავ ლი სათ ვის დი დი მნიშ ვნე ლო ბა აქვთ, მაგ რამ არ შე იძ ლე ბა არ აღი ნიშ ნოს აგ რეთ ვე მი სი თე ო­ლო გი უ რი ხა სი ა თის ნაშ რო მე ბიც, რო მელ თა ერ თი ნა წი ლი იბეჭ­დე ბო და ქარ თულ პე რი ო დულ პრე სა ში. ამ წე რი ლებ ში იგი ისევ თა ვი სი ქვეყ ნის მე ის ტო რი ედ გვევ ლი ნე ბა. ეს თე ო ლო გი უ რი სა კითხ ე ბიც კი ერ თი კუთხ ით სა­ქარ თვე ლო ­ევ რო პის ის ტო რი უ ლი ურ თი ერ თო ბის იმ პრობ ლე მებს ეხე ბი ან, რომ ლებ საც სა ქარ თვე­ლოს ის ტო რი ის შეს წავ ლა ში გარ­კვე უ ლი ად გი ლი უკა ვი ათ.

მ.თა მა რაშ ვი ლის აღ მო ჩე ნებ­მა სა თა ნა დო წვლი ლი შე ი ტა ნეს აგ რეთ ვე ქარ თუ ლი ფოლ კლო რის ის ტო რი ის შეს წავ ლის საქ მე ში, გა აღ რმა ვა და გა ა ფარ თო ვა მი­სი მას შტა ბე ბი. კვლე ვის ფარ­თო პერ სპექ ტი ვე ბი გა და უ შა ლა მო მა ვალ მეც ნი ე რებს, XVII ს­ში ჩა წე რი ლი ზღა პარ ­გად მო ცე მა თა ტექ სტე ბის მიგ ნე ბამ სა შუ ა ლე ბა მოგ ვცა ის ტო რი ულ წარ სულ ში­აც გაგ ვე დევ ნე ბი ნა თვა ლი არა მხო ლოდ სი უ ჟე ტის რაგ ვა რო ბი­სათ ვის, არა მედ იმ დრო ინ დე ლი თხრო ბი სა და მეტყ ვე ლე ბის სხვა დას ხვა ფორ მე ბის თვი საც.

სა გა ზე თო წე რილ ში, რა თქმა უნ და, ძალ ზე ძნე ლია სრუ ლად წარ მო ად გი ნო მ.თა მა რაშ ვი ლის ღვაწ ლი და დამ სა ხუ რე ბა სამ­შობ ლო ქვეყ ნის წი ნა შე. ერ თი კი ცხა დი ა, მან მთე ლი თა ვი სი ხან მოკ ლე ცხოვ რე ბა სამ შობ­ლოს მო ახ მა რა. იგი ცხოვ რობ და იმ შეგ ნე ბით, რომ “...ვალ დე­ბუ ლე ბა მუ დამ სი ა მოვ ნე ბა ზე მაღ ლა უნ და იყოს და ყე ნე ბუ­ლი ო.”* ვალ დე ბუ ლე ბის მოხ და ში იგი ყო ველ თვის გუ ლის ხმობ და სამ შობ ლოს — “ღვთის ძა ლით ჩვე ნი ერ თა დერ თი ბა ტო ნი და მბრძა ნე ბე ლი მხო ლოდ სა ქარ­თვე ლო უნ და იყოს და კა ციც იმას ჰქვი ა, ვინც სა ქარ თვე ლოს ნე ბა სურ ვილ ზე ივ ლის და არა თა ვის ნე ბა სურ ვილ ზე ო.”****

ასე ცხოვ რობ და, ასე იღ ვა წა და თა ვი სი ღვთით მო ნი ჭე ბუ ლი ნი ჭი სა ქარ თვე ლოს შეს წი რა ამ დი დე ბულ მა ადა მი ან მა.

და ლი გო გო ლა ძე

ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბი და მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის

ის ტო რი ული მემ კვიდ რე ო ბა

2008 წელი, ოქტომბერი 13ლიტერატურული მესხეთი

დღეს, რო დე საც ქარ თვე ლი ხალ ხი დი დი მო წი წე ბით წარ­მოთ ქვამს მი ხე ილ თა მა რაშ ვი­ლის სა ხელს, არ შე იძ ლე ბა თა­ვი ბედ ნი ე რად არ ჩავ თვა ლოთ მის მა შთა მო მავ ლებ მა.თა მა რაშ ვი ლებს ბევ რჯერ

გვი ოც ნე ბია მიგ ვეგ ნო ჩვე ნი დი დი წი ნაპ რის, ბე დუ კუღ მარ­თო ბის გა მო იტა ლი ა ში გა დახ­ვე წი ლი, მი ხე ილ თა მა რაშ ვი­ლის საფ ლა ვი სათ ვის.

გა დი ო და წლე ბი, ოც ნე ბა კი ოც ნე ბად რჩე ბო და. თუმ­ცა, მოგ ვი ა ნე ბით, ეს ოც ნე ბა რე ა ლო ბად გვიქ ცია დი დე­ბულ მა მა მუ ლიშ ვილ მა რე ზო თა ბუ კაშ ვილ მა. მან მი ხე ილ თა მა რაშ ვილ ზე გა და ი ღო დო­კუ მენ ტუ რი ფილ მი “კვა ლი ნა თე ლი,” რო მე ლიც პირ ვე ლი ნახ ვის თა ნა ვე გი ზი დავს თა ვი­სი აკა დე მი უ რო ბით, ტექ სტის უბად ლო დახ ვე წი ლო ბით, კვან­ძის, ეპი ლო გის უმაღ ლეს დო ნე­ზე წარ მო ჩე ნით. რე ზო თა ბუ­კაშ ვი ლი თა ვად კითხ უ ლობს ტექსტს თა ვი სი ხა ვერ დო ვა ნი ხმით და უდი დე სი გან ცდე ბის წი ნა შე გა ყე ნებს.ზუს ტად 40 წლის წინ, 1958

წელს ალ .პუშ კი ნის სა ხე ლო ბის თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო ინ სტი­ტუტ ში დო ცენტ ილია მა ი სუ­რა ძის უშუ ა ლო ინი ცი ა ტი ვით აღი ნიშ ნა მი ხე ილ თა მა რაშ ვი­ლის 100 წლის იუ ბი ლე, სა დაც მიწ ვე უ ლი იყო მა მა ჩე მიც – პეტ რე თა მა რაშ ვი ლი. იუ ბი ლეს ეს წრე ბო და აგ რეთ ვე პატ რი კო ტე სა ფა რიშ ვი ლი, რო მელ­

მაც მა მა ჩემს გა დას ცა მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის მი ერ იტა ლი ა ში ექ სპრომ ტად წარ მოთ ქმუ ლი ლექ სი სამ შობ ლო ზე (სა ფა რიშ­ვი ლი მი ხე ილ თა მა რაშ ვილს იც­ნობ და 1909 წლი დან). ეს ლექ სი სა ზო გა დო ე ბის ერ თი ნა წი ლის­თვის ცნო ბი ლი ა, თუმ ცა კი დევ ერთხლ მი სი გახ სე ნე ბა ური გო არ იქ ნე ბა. აქ ნათ ლად ჩანს დი­დი მეც ნი ე რის ნოს ტალ გია და უდი დე სი სიყ ვა რუ ლი მშობ ლი­

უ რი სა ქარ თვე ლო სად მი.მარ თლაც აუხ და ოც ნე ბა და

67 წლის შემ დეგ რე ზო თა ბუ­კაშ ვილ მა შე უძ ლე ბე ლი შეძ ლო, სა ქარ თვე ლო ში გად მო ას ვე ნა მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის ნეშ ტი და 1978 წლის 26 ნო ემ ბერს მი­ვა ბა რეთ მშობ ლი ურ მი წას.მა მა ჩე მი, პეტ რე თა მა რაშ­

ვი ლი იგო ნებ და: 11 წლის ბავ­შვი ვი ყა ვი, რო დე საც ქუ ჩა ში ფოს ტა ლი ონ მა მომ ცა შავ კან­ტი ა ნი და ხუ რუ ლი წე რი ლი. ჩემს სი ხა რულს საზღ ვა რი არ ჰქონ და, მაგ რამ ეს სი ხა რუ ლი მწუ ხა რე ბად იქ ცა და თავ ზა რი დას ცა ჩვენს ოჯახს, ახ ლობ­ლებს, რად გან წე რი ლი იტყ ო­ბი ნე ბო და მი ხე ილ თა მა რაშ ვი­ლის ტრა გი კუ ლად და ღუპ ვის ამ ბავს.რე ზო თა ბუ კაშ ვილს მი ხე ილ

თა მა რაშ ვი ლის დაკ რძალ ვამ დე სა მი დღით ად რე თან ვახ ლდი მი სი ვე სურ ვი ლით. ბა ტონ რე­ზოს გად მო ცე მით იტა ლი ურ სა სახ ლეს, რო მელ შიც მი ხე ი ლი ეს ვე ნა, ჰქონ და შვი დი ლუ ქი და ეწე რა: “მი ქელ თა მა რა თი.” შემ­

დეგ ამ სა სახ ლე თი ვე ჩა ას ვე ნეს მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი თბი ლის­ში დამ ზა დე ბულ მე ო რე სა სახ­ლე ში, რომ ლის ცე რე მო ნი ალს ბა ტონ რე ზოს თან ერ თად მეც ვეს წრე ბო დი. სა სახ ლე თეთ­რად იყო შე მო სი ლი. ორ მო ცი დღის გან მავ ლო ბა ში მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის სა სახ ლის ად­გილ სამ ყო ფე ლი გა სა ი დუმ ლო­ე ბუ ლი იყო, რად გან ნე ბის მი ერ დროს მო სა ლოდ ნე ლი იყო პრო ვო კა ცია მომ ხდა რი ყო.. ზო გი ერ თი გავ ლე ნი ა ნი პი რი რე ზო თა ბუ კაშ ვი ლის დას ჯა­საც კი მო ითხ ოვ და “თვით ნე­ბო ბი სათ ვის.”რე ზო თა ბუ კაშ ვი ლი ხში რად

ამ ბობ და: “რომ არა ედუ არდ შე ვარ დნა ძე და მი სი პი რა დი თა ნად გო მა, კი დევ რამ დე ნი მე თა ო ბას არ ეცო დი ნე ბო და მი ხე­ილ თა მა რაშ ვი ლის პი როვ ნე ბა და მი სი დამ სა ხუ რე ბა ერის წი­ნა შე.” მან დი დი რის კის ფა სად უფ ლე ბა მოგ ვცა და ხე ლი შეგ­ვიწყო მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის დაკ რძალ ვის ცე რე მო ნი ა ლი უდი დეს ეროვ ნულ დღე სას წა­უ ლად გვექ ცი ა.გა დაწყ და, რომ მი ხე ილ თა­

მა რაშ ვი ლის ნეშ ტის გა მოს ვე­ნე ბა მოხ დე ბო და ხე ლოვ ნე ბის სა ხელ მწი ფო მუ ზე უ მი დან. მად ლი ე რე ბით მინ და გა ვიხ სე­ნი ჭეშ მა რი ტი მა მუ ლიშ ვი ლი, მუ ზე უ მის იმ დრო ინ დე ლი დი­რექ ტო რი ბა ტო ნი თა მაზ სა­ნი კი ძე, რო მელ მაც დაგ ვით მო მუ ზე უ მის შე ნო ბა. მუ ზე უმ ში მზა დე ბა კი და იწყო ამ ცე რე მო­ნი ა ლი სათ ვის, მაგ რამ ნეშ ტის ასა ვალ ­და სა ვა ლი არა ვინ არ იცო და ბა ტონ რე ზოს გარ და. ის დუმ და, ჩვენ კი ვღე ლავ­დით. ჭო რი ჭორს ემა ტე ბო და, მღელ ვა რე ბა ქა ლაქს მო ე დო. ვი თა რე ბა უჩ ვე უ ლოდ და ი ძა ბა. ვე რა ვინ ხვდე ბო და ამ გვა რი იდუ მა ლე ბის მი ზეზს. რო გორც იქ ნა ღა მის ორის ნა ხე ვარ ზე გა მო ას ვე ნეს მი ხე ი ლის ნეშ ტი.ამას მოჰ ყვა ინ ტენ სი უ რი

მზა დე ბა ცე რე მო ნი ა ლი სათ­ვის. ვეს ტი ბი უ ლის კედ ლებ ზე

გა მო ი ფი ნა ძვე ლი ქარ თუ ლი ფრეს კე ბის ას ლე ბი. ცენ ტრში ჩა მო კი დეს მი ხე ილ თა მა რაშ­ვი ლის დი დი პორ ტრე ტი, რო­მე ლიც მი ხა კე ბით იყო მორ თუ­ლი. ია ტაკ ზე და ი გო ხა ლი ჩე ბი, ყვა ვი ლე ბით აივ სო იქა უ რო ბა. ამ დროს შე მო ი ტა ნეს დი დი ის ტო რი კო სის სა სახ ლე, რო­მე ლიც ვეს ტი ბი უ ლის თა ღებს შო რის დად გეს. ამა სო ბა ში მო ვი და ქ.გო რის სა მუ სი კო სას წავ ლებ ლის მომ ღე რალ გო გო ნა თა გუნ დი, რო მე ლიც ას რუ ლებ და სა გა ლობ ლებს, ხო ლო სა ფორ ტე პი ა ნო ნა წარ­მო ე ბებს — ცნო ბი ლი პი ა ნის­ტი თენ გიზ ამი რე ჯი ბი. ზღვა ხალ ხი მო აწყ და მუ ზე უმს. ქუ­ჩე ბი და მო ედ ნე ბი გა და ივ სო ხალ ხით. ყუ რადღ ე ბას იქ ცე ვენ რეს პუბ ლი კის გა მო ჩე ნი ლი ადა მი ა ნე ბი. ყვე ლამ ვერც კი შეძ ლო გა მოთხ ო ვე ბო და ძვირ­ფა სი ადა მი ა ნის ნეშტს.სა სახ ლე მუ ზე უ მი დან კოლ­

მე ურ ნე ო ბის მო ედ ნის გავ ლით უნ და წა ეს ვე ნე ბი ნათ დი დუ ბე­ში, მაგ რამ იმ დე ნი ხალ ხი იყო, რომ სი ტუ ა ცია უმარ თა ვი გახ­და, გა და ი კე ტა რუს თა ვე ლის პროს პექ ტი და ხე ლით წა ას­ვე ნეს თი თო ე უ ლი ქარ თვე ლი­სათ ვის საყ ვა რე ლი ადა მი ა ნი პან თე ო ნამ დე.სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლოს

კა თა ლი კოს ­პატ რი არ ქმა, უწ­მინ დეს მა და უნე ტა რეს მა ილია II­მ ჩა უ ტა რა პა რაკ ლი სი და აკურ თხა მი სი საფ ლა ვი.აქ ვე არ შე იძ ლე ბა კი დევ

ერ თხელ არ აღი ნიშ ნოს ერის წი ნა შე უდი დე სი დამ სა ხუ რე­ბე ბით გა მო ჩე ნი ლი ადა მი ა ნი რე ზო თა ბუ კაშ ვი ლი. ის იყო მარ თლაც და გა ნუ მე ო რე ბე­ლი პი როვ ნე ბა, სამ შობ ლო ზე, ქარ თველ ხალ ხზე და, უპირ­ვე ლე სად, სა კუ თარ ქვე ყა ნა ზე უსაზღ ვროდ შეყ ვა რე ბუ ლი, რომ ლის მსგავ სნი იშ ვი ა თად იბა დე ბი ან.

ან ზორ თა მა რაშ ვი ლი,მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის ძმის,

გრი გო ლის შვი ლიშ ვი ლი

ჩე მი დი დი წი ნა პა რი

მე ა მა ყე ბა, რომ ასე თი სა ხე­ლო ვა ნი წი ნაპ რის შთა მო მა ვა­ლი ვარ. მი ხე ილ თა მა რაშ ვი­ლის სა ხე ლი ად რე მხო ლოდ მეც ნი ერ თა და ის ტო რი კოს თა ვიწ რო წრი სათ ვის თუ იყო ცნო ბი ლი. მის ცხოვ რე ბა სა და მოღ ვა წე ო ბას ვრცე ლი მო­ნოგ რა ფია უძღ ვნა ცნო ბილ­მა ის ტო რი კოს მა, მეს ხე თის მკვიდ რმა შო თა ლომ სა ძემ. ხო ლო მას შემ დეგ რაც დიდ მა მა მუ ლიშ ვილ მა რე ზო თა ბუ­კაშ ვილ მა მი სი ნეშ ტი შო რე უ­ლი იტა ლი ი დან სა ქარ თვე ლო ში გად მო ას ვე ნა და სა მუ და მო გან სას ვე ნე ბე ლი თბი ლის ში, მწე რალ თა და სა ზო გა დო მოღ­ვა წე თა დი დუ ბის პან თე ონ ში მი უ ჩი ნეს, მი ხე ი ლის სა ხე ლი ყვე ლა სათ ვის ცნო ბი ლი და ახ­ლო ბე ლი გახ და. თუ რა დი დი თავ გან წირ ვის ფა სად და უჯ და ბა ტონ რე ზოს მი სი გად მოს ვე­ნე ბა, ფარ თო სა ზო გა დო ე ბის­თვის კარ გა დაა ცნო ბი ლი. მი სი დაკ რძალ ვის დღეს მის

საფ ლავ ზე მა მა ჩე მის საფ ლა ვი­დან აღე ბუ ლი მი წა მი ვა ყა რეთ. სა ზო გა დო ე ბა დიდ მა მუ ლიშ­ვილს ამა ღელ ვე ბე ლი გან წყო­ბით ეთხ ო ვე ბო და. სა ქარ თვე­ლოს თით ქმის ყვე ლა კუთხ ი­

დან ჩა მო სუ ლი ზღვა ხალ ხი, რო გორც ახალ მიც ვა ლე ბულს, ისე დას ტი რო და. ახალ ცი ხის სა ზო გა დო ე ბა, რო გორც ჭი რი­სუ ფა ლი, ისე ეთხ ო ვე ბო და დიდ თა ნა მე მა მუ ლეს.მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის სა­

ი უ ბი ლეო სა ღა მო ე ბი არა ერ­თხელ გა ი მარ თა რეს პუბ ლი კის უმაღ ლე სი სას წავ ლო და წე სე­ბუ ლე ბებ ში, გან სა კუთ რე ბით კი ალ .პუშ კი ნის სა ხე ლო ბის სა ხელ მწი ფო პე და გო გი ურ ინ სტი ტუტ ში, მი სი ღირ სე უ­ლი თა ნა მე მა მუ ლის, ცნო ბი ლი მეც ნი ე რის ილია მა ი სუ რა ძის ინი ცი ა ტი ვით. 1958 წელს მა­მა ჩე მიც იყო მიწ ვე უ ლი მის 100 წლის სა ი უ ბი ლეო სა ღა მო ზე, სა დაც სიტყ ვით გა მო ვი და მი­ხე ი ლის დი დი მე გო ბა რი პატ რი კონ სტან ტი ნე სა ფა რიშ ვი ლი და ლექ სიც კი მი უძღ ვნა მას.მი ხე ი ლის გარ და ჩვე ნი ოჯა­

ხი და კავ ში რე ბუ ლია ასე ვე დიდ წი ნა პარ თან, მეს ხეთ ში სა ხელ­გან თქმულ ექიმ თან, ან ტონ თა მა რაშ ვილ თან, რო მელ მაც უმ კურ ნა ლა და სიკ ვდილს გა­მოს ტა ცა მძი მედ დაჭ რი ლი არ სე ნა მა რაბ დე ლი. გად მო ცე­

მით, რა ბა თის ახ­ლოს, ერ თ­ერ თი ბრძო ლის დროს, მძი მედ დაჭ რი­

ლი არ სე ნა, რო მე ლიც ყვე ლას მკვდა რი ჰგო ნე ბი ა, სა ხელ­და ხე ლოდ გაჭ რილ სა მა რე­ში და უ მარ ხავთ. სას წა უ ლად სა მა რეს თან მი სუ ლა ძაღ ლი, რო მელ საც და უ ნა ხავს არ სე ნას ხე ლი და ლოკ ვა და უწყ ი ა. ამ დროს ჩვენს ეზო ში მო ხუ ცე ბი შეკ რე ბი ლიყ ვნენ და რა ღა ცა­ზე სა უბ რობ დნენ. მათ თან ის ძაღ ლი მი სუ ლა და ერ თ­ერ თი მათ გა ნი კალ თით უთ რე ვი ა. მე რე ყე ფა და უწყია და რა ღა ცა მი უ ნიშ ნე ბია თურ მე. შე წუ ხე­ბულ მო ხუ ცებს ძაღ ლი რამ­დენ ჯერ მე გა უგ დი ათ. მაგ რამ, რომ არ მო ეშ ვა, ბო ლოს დაჰ ყო­ლი ან. ძაღლს ისი ნი მი უყ ვა ნია არ სე ნას საფ ლავ თან. ცოცხ ალ­მკვდა რი არ სე ნა ამო უთხ რი ათ მი წი დან, მი უყ ვა ნი ათ იგი ჩვენს ბი ნა ში ან ტონ თან, რო მელ საც უმ კურ ნა ლია და გა და ურ ჩე­ნია კი დეც, მე რე დიდ ხანს მა ლავ და იგი არ სე ნას თა ვის სარ დაფ ში.სიმ ბო ლუ რია ისიც, რომ კი­

ნო ფილმ “არ სე ნას” ქორ წი ლის კად რე ბი მთლი ა ნად ჩვენს

ბი ნა შია გა და ღე ბუ ლი, სა დაც კარ გად ჩანს სამ სარ თუ ლი ა ნი სახ ლი რი კუ ლე ბი ა ნი აივ ნით. მე ამ ბი ნა ში გა ვა ტა რე მთე­ლი ჩე მი ბავ შვო ბა. სწო რედ ამ სახ ლში და ი ბა და და გა ი ზარ და ჩე მი დი დი წი ნა პა რი მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი.სა ინ ტე რე სოა ისიც, თუ

რო გორ მოხ ვდა მი ხე ი ლის “სკამ ­ჯო ხი” სამ ცხე­ ჯა ვა ხე­თის სა ხელ მწი ფო მუ ზე უმ­ში. მი ხე ი ლის უფ როს ძმას სო ლო მონს მემ კვიდ რე ო ბით ერ გო მი ხე ი ლის ნივ თე ბი დან ეს “ხელ ­ჯო ხი.” მის შვი ლიშ­ვილს, გა ჭირ ვე ბის ჟამს გა სა­ყი დად გა მო უ ტა ნი ა, რო მე ლიც შემ თხვე ვით უნა ხავს ყო ფილ პარ ლა მენ ტარს, ახალ ცი ხის მა ჟო რი ტარ დე პუ ტატს გო ჩა გვა რა მა ძეს, შე უს ყი დია იგი და გა და უ ცია მუ ზე უ მი სათ­ვის. ჯოხ ზე მო თავ სე ბუ ლია დაწ ნუ ლი სკა მი.ჩვენ, მი სი შთა მო მავ ლე ბი

სა თუ თად ვეპყ რო ბით დი დი წი ნაპ რის სა ხელს და გვე ა მა­ყე ბა, რომ მი სი შთა მო მავ ლე ბი ვართ.

სო ფიო თა მა რაშ ვი ლი,მ.თა მა რაშ ვი ლის ძმის

შვი ლიშ ვი ლი

მამულიშვილი

იუ ბი ლე150 წე ლი გვა შო რებს იმ დღი დან, რო დე საც

ქვეყ ნი ე რე ბას მო ევ ლი ნა ადა მი ა ნი, რო მელ მაც ქარ თულ ის ტო რი ოგ რა ფი ას, ბევრ ბუნ დო ვან მოვ ლე ნა სა თუ ფაქტს ახ ლე ბუ რი ინ ტერ პრე ტა­ცია მის ცა და იქამ დე არ სე ბუ ლი ყვე ლა შე ფა სე ბა ქარ თველ კა თო ლი კე თა მი მარ თე ბა ში ახ ლე ბუ რად წარ მოგ ვიდ გი ნა.

მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი უდი დე სი მოვ ლე ნა იყო. შემ თხვე ვი თი არც ის შე ფა სე ბა ა, რაც მის ნა მოღ­ვა წარ ზე გა ზეთ “ი ვე რი ა ში” და ი ბეჭ და: “ეს შე სა­ნიშ ნა ვი წიგ ნი მე ო რე “ქარ თლის ცხოვ რე ბა ა ო.”

მხო ლოდ ობი ექ ტუ რი და მა ღალ პრო ფე სი უ ლი მიდ გო მით შეს ძლო მი ხე ილ თა მა რაშ ვილ მა ჭეშ­მა რი ტი მკვლე ვა რის სა ხე ლი მო ეხ ვე ჭა. რომ არა მი სი თავ და უ ზო გა ვი შრო მა, დღე საც ბევ რი რამ ბუ რუ სით იქ ნე ბო და მო ცუ ლი და სა დაო — კი­დევ უფ რო მე ტი.

დი დი მა მუ ლიშ ვი ლის გა ნუ საზღ ვრელ ღვაწ ლზე ბევ რი რამ ით ქვა ახ ლა ხან სამ ცხე­ ჯა ვა ხე თის ის ტო რი ულ მუ ზე უმ ში გა მარ თულ სა ი უ ბი ლეო სა ღა მო ზე, რო მე ლიც მი ეძღ ვნა მი ხე ილ თა მა რაშ­ვი ლის და ბა დე ბი დან 150 წლის იუ ბი ლეს.

მუ ზე უ მის სხდო მა თა დარ ბაზ ში მის მა მრა ვალ­მა თაყ ვა ნის მცე მელ მა მო ი ყა რა თა ვი. უაღ რე სად სა ინ ტე რე სო მოხ სე ნე ბე ბით წარ სდგნენ დამ სწრე სა ზო გა დო ე ბის წი ნა შე ამ ღო ნის ძი ე ბის ორ გა ნი­ზა ტო რი და სუ ლის ჩამ დგმე ლი, ამა ვე მუ ზე უ მის დი რექ ტო რი, ის ტო რი ის მეც ნი ე რე ბა თა კან დი­და ტი, ქალ ბა ტო ნი ცი უ რი ლა ფა ჩი. სა ინ ტე რე სო მოხ სე ნე ბე ბი წარ მო ად გი ნეს მაია ხი თა რიშ ვილ მა — “სტამ ბო ლის ქარ თუ ლი სკო­ლა და მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი,” ნა ტო ყრუ აშ ვილ­მა — “ზო გი რამ მი ხე ილ თა მა რაშ­ვი ლი სა და ივა ნე გვა რა მა ძის ურ­თი ერ თო ბი დან,” და ლი გო გო ლა­ძემ — “მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის

ის ტო რი უ ლი მემ კვიდ რე ო ბა,” მე ლა ნო გო გო ლა­ძემ — “ქარ თველ მეც ნი ერ თა და მო კი დე ბუ ლე ბა მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლი სად მი,” ქე თე ვან გუ ნი ამ — “ზუ ბა ლაშ ვილ თა ღვაწ ლი მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის ის ტო რი ულ მემ კვიდ რე ო ბა ში.” გან სა კუთ რე ბუ­ლი ინ ტე რე სით იქ ნა წარ მოდ გე ნი ლი ის ტო რი ის მეც ნი ე რე ბა თა დოქ ტო რის, პრო ფე სორ ვა ლე რი სი ლო გა ვას მოხ სე ნე ბა: “ჟამ თა აღ მწე რე ლის თხზუ ლე ბის უც ნო ბი ნაწყ ვე ტი მი ხე ილ თა მა­რაშ ვი ლის არ ქი ვი დან.” მომ ხსე ნე ბელ მა დღემ დე ბევრ უც ნობ ფაქ ტსა და მოვ ლე ნა ზე გა ა მახ ვი ლა ყუ რადღ ე ბა, რო მე ლიც მჭიდ რო დაა და კავ ში რე­ბუ ლი დი დი მეც ნი ერ ­მკვლე ვა რის სა მეც ნი ე რო მოღ ვა წე ო ბას თან.

გან სა კუთ რე ბუ ლი სი ა მა ყე იგ რძნო ბო და თა­მა რაშ ვი ლის პირ და პირ მემ კვიდ რე თა — სო ფიო და ან ზორ თა მა რაშ ვი ლე ბის მო გო ნე ბებ ში. მათ ბევ რი სა ინ ტე რე სო ფაქ ტი წა მო წი ეს წი ნა პლან­ზე, რომ ლე ბიც მი უ თი თე ბენ იმა ზე, თუ რა ო დენ რთუ ლი და წი ნა აღ მდე გო ბე ბით აღ სავ სე იყო მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის ცხოვ რე ბა.

სა ი უ ბი ლეო სა ღა მო ზე სა ინ ტე რე სო მო საზ რე­ბე ბი თა და წი ნა და დე ბე ბით გა მო ვიდ ნენ ცნო ბი ლი მეც ნი ე რი მე რაბ ბე რი ძე და ახალ ცი ხის მუ ნი­ცი პა ლი ტე ტის გამ გე ბე ლი (ამ ჟა მად რე გი ო ნის პრო კუ რო რი. რედ.) ვა ჟა ჩი ტაშ ვი ლი, მეს ხე თის სა ხელ მწი ფო თე ატ რის რე ჟი სო რი, ქალ ბა ტო ნი ლია სუ ლუ აშ ვი ლი და სხვ.

რაც უფ რო ღრმად ვწვდე ბით მი ხე ილ თა მა­რაშ ვი ლის ცხოვ რე ბი სა და მოღ ვა წე ო ბის დე ტა­ლებს, სი ა მა ყის გან ცდა გე უფ ლე ბა, გა ჭირ ვე ბა სა და დევ ნი ლო ბა ში მყოფ მა მკვლე ვარ მა, რო მელ­საც სრუ ლი ად ახალ გაზ რდას ტრა გი კუ ლად მო­ეს წრა ფა სი ცოცხ ლე, რო გორ შესძ ლო ამ დე ნის გა კე თე ბა.

სა ი უ ბი ლეო სა ღა მო ზე ბევ რი ტკი ვი ლი ა ნი გან­ცდაც და ე უფ ლა მა ყუ რე ბელს. გა ნა ასე თი დი დი და გა მორ ჩე უ ლი მეც ნი ე რის 150 წლის იუ ბი ლე მარ ტო მეს ხეთ ში უნ და გა მარ თუ ლი ყო? მი ხე ილ თა მა რაშ ვი ლის იუ ბი ლე რეს პუბ ლი კის მას შტა ბით ფარ თოდ უნ და აღი ნიშ ნოს, სა ჭი რო და აუ ცი ლებ­ლია არა მარ ტო სა მეც ნი ე რო კონ ფე რენ ცი ე ბის, არა მედ სა ტე ლე ვი ზიო გა და ცე მე ბის და ღო ნის­ძი ე ბე ბის გა მარ თვა.

შე უ რაცხ ყო ფას არა ვის ვა ყე ნებთ, მაგ რამ არც ერთ ტე ლე არხს არ ავიწყ დე ბა ყო ველ წლი უ რად შეგ ვახ სე ნონ “ცნო ბა დი სა ხე ე ბის” და ბა დე ბის დღე ე ბი, მი უძღ ვნან გა და ცე მე ბი და ა.შ. ერის სა სი ქა დუ ლო შვი ლე ბი კი რა ტომ ღაც მხედ ვე­ლო ბი დან რჩე ბათ!

ავ თან დილ მეს ხი

გემი, რომლითაც უკანასკნელად იმოგზაურა თამარაშვილმა სტამბოლში (მაკეტი).

ლიტერატურული მესხეთი14 2008 წელი, ოქტომბერი

გი ორ გი ლე­ო ნი ძის მთე ლი არ სი, გა აზ რე­

ბუ ლი ცხოვ რე ბის და საწყ ი სი დან სიკ ვდი ლის კა რამ დე, განმ­სჭვა ლუ ლი იყო სა ქარ თვე ლოს თა ვი სუფ ლე ბის იდე ი თა და დამ პყრო ბელ თა გან ერის გა დარ ჩე ნის სა ჭი რო ე ბით. ვი საც ამის და ნახ ვა არ უჭირს, ად ვი ლად შე ამ ჩნევს, რომ ეს ძი­რი თად ლა იტ მო ტი ვად გას დევს მთელ მის შე მოქ მე დე ბას, ყო ველ დღი ურ საქ მი ა ნო ბას, სა ზო გა დო ებ რივ მოღ ვა წე ო ბას, ასა ხუ ლია თა ნა მედ რო ვე თა მო გო ნე ბებ ში. პო ე ზია ხომ მის­თვის უპირ ვე ლე სად სამ შობ ლოს სამ სა ხუ რი ა:

"ვი საც სათ ქმე ლი არა ფე რი აქვს, ად ვი ლი არის მის თვის ლექ სო ბა, მე სიტყ ვა ცრემ ლში და მი ფე რია ძველ

წყლულ ში და ნა ფხით გა მე სო ბა!.."სხვა საქ მე ა, რომ ეს სუ ლის კვე თე ბა პო ე ტის შე მოქ მე დე­

ბა ში სხვა დას ხვა ხა ნა ში გან სხვა ვე ბუ ლი რე ლი ე ფუ რო ბით იყო გა მოკ ვე თი ლი, თუმ ცა კი მი სი არ სი ყო ველ თვის უც ვლე­ლი რჩე ბო და. ამი ტო მაც წერ და:

"ხან სევ დი ა ნიწარ სუ ლი საც თუ ვარ მხე და რი,შო რე ულ ელ ვამ თუ კა ლა მი

და მის ხი უ რა, - მე გულს მე სო ბა წი ნა პარ თა შე მო-

ხედ ვა ნი, უწყ ა ლო მზე რა მე მა მოწ მებს ყო ველ დღი უ რად!...

სამ შობ ლოს კოშ კის გა მოვ დე ქი უღო ნო მცვე ლი!.. დღი თა თუ ღა მით, მა ინც ნო ბათს არ დავ ცდე ნილ ვარ,ვდგე ვარ,აჩ რდილ ნი, სა დაც ხმლე ბით გა დაწ ვე ნი ლან..."ლე ო ნი ძის ყო ვე ლი პწკა რი, მათ შო რის, უმ ძი მეს გა რე­

მო ე ბა თა გა მო, იძუ ლე ბით ნა წე რი და მი სი ყო ვე ლი ნა ბი ჯი სა ქარ თვე ლოს ინ ტე რე სებს ემ სა ხუ რე ბო და. თვით 1936 წლის და საწყ ის ში ქვეყ ნის გა საბ ჭო ე ბის მეთხ უთ მე ტე წლის თავ­თან და კავ ში რე ბით სტა ლი ნი სად მი ქარ თვე ლი მწერ ლე ბის სა ხე ლით ლექ სად მი წე რი ლი წე რილ საც კი ამის თვის იყე­ნებ და:

"...რუ სის მე ფემ, სის ხლის მსმელ მა, ქრის ტეს ჯვარ ზე ჰფი ცა ჯე რა, მე რე ცეცხ ლით შე მო ვი და, სიკ ვდი ლი ვით დაგ ვეძ გე რა, ­ ხიშ ტე ბით და ბორ კი ლე ბით კავ კა სია მო­ამ ტვე რა. მას უნ დო და ოქ რო, ვერ ცხლი, მი წა, მსხვერ პლი ყვე ლა მხრი დან,

ჰგვი და, თხრი და ყო ვე ლი ვეს, თავს რო მე ლი არ უხ რი და. სა ქარ თვე ლო წინ გა ი დო აზი ის კენ გზად და ხი დად...

ამოგ ვარ თო მე ფემ ენა, სიტყ ვის კა რი ამოჰ ქო ლა, ათას წლო ვან ჩვენს კულ ტუ რას მო ეხ ვია

ცეცხ ლის რგო ლად..."ლექ სის ზე მო მოყ ვა ნი ლი სტრი ქო ნი, “სა ქარ თვე ლო წინ

გა ი დო აზი ის კენ გზად და ხი დად...” ავ ლენს პო ე ტის ინ ტე­რესს გე ო პო ლი ტი კის მი მართ და ეს სავ სე ბით ესა და გე ბა მე ო რე მსოფ ლიო ომის წი ნა პე რი ო დის გან წყო ბი ლე ბებს. თუმ ცა გე ო პო ლი ტი კით პო ე ტის და ინ ტე რე სე ბა არ იყო შემ­თხვე ვი თი. ჯერ კი დევ 1920 წელს გა მოქ ვეყ ნე ბულ წე რილ­ში “ვახ ტანგ მე ექ ვსე”, ლე ო ნი ძე ად რე უ ლი XVIII სა უ კუ ნის შე სა ხებ სწერ და, რომ “ამ სა უ კუ ნის დრა მა ში მრა ვა ლი სა ში ნე ლი აკ ტი ა. მაგ რამ ყვე ლა ზე ის აკ ტია სის ხლე უ რი, რო მელ საც ეწო დე ბა: “სა ქარ თვე ლოს პო ლი ტი კის დუ ე ლი სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი ას თან”.

წე რი ლი დან ვგე ბუ ლობთ, რომ ავ ტორს მხედ ვე ლო ბა ში აქვს სა ქარ თვე ლოს სტრა ტე გი უ ლი, პო ლი ტი კუ რი და ეკო ნო­მი კუ რი მნიშ ვნე ლო ბის გა მო, პეტ რე პირ ვე ლის დრო ინ დე ლი რუ სე თის სწრაფ ვა ჩვე ნი ქვეყ ნის და სა უფ ლებ ლად. გე ო პო­ლი ტი კუ რი თვალ თა ხედ ვით რუ სე თი სათ ვის და უშ ვე ბე ლი იქ ნე ბო და კავ კა სი ო ნის ქე დის გა დაღ მა და მო უ კი დე ბე ლი და, მით უფ რო, ძლი ე რი სა ხელ წი ფოს არ სე ბო ბა, თუნ დაც იგი მი სი ერ თმორ წმუ ნე და მო კავ ში რე ყო ფი ლი ყო. ეს უნ და იყოს ძი რი თა დი მი ზე ზი იმი სა, რომ ყო ველ გვა რი "მო კავ ში რე ო ბა" თუ "მე გობ რო ბა" რუ სეთ სა და სა ქარ თვე ლოს შო რის უკა­ნას კნე ლის ოკუ პა ცი ი თა და ანექ სი ით თუ ინ კორ პო რა ცი ით მთავ რდე ბო და. სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ო ბის სიმ პა ტი ე ბი ერ თმორ წმუ ნე რუ სე თის მი მართ, მხო ლოდ ხელ საყ რელ გა­რე მო ე ბას წარ მო ად გენ და ამ უკა ნას კნე ლი სათ ვის სა ქარ თვე­ლოს "ა სათ ვი სებ ლად" და თა ვი სი შემ დგო მი სამ ხედ რო თუ პო ლი ტი კუ რი ექ სპან სი ე ბის პლაც დარ მად გა და საქ ცე ვად.

გი ორ გი ლე ო ნი ძის თქმით, აღ მო სავ ლეთ ში თა ვი სი ვრცე­ლი პო ლი ტი კუ რი გეგ მის გან სა ხორ ცი ე ლებ ლად რუ სე თის “სა ში შარ ქი რურგს”, პეტ რე იმ პე რა ტორს, “სა ში შა რი ოპე რა­ცი ა” გა უ კე თე ბია სა ქარ თვე ლო სათ ვის, ქარ თუ ლი ის ტო რი ის მარ კუს ავ რე ლი უ სი და ქარ თუ ლი ლი რი კის გოლ გო თა ზე ჯვარ ცმუ ლი უბე დო მე ფე — ვახ ტანგ მე ექ ვსე პეტ რე პირ­ველ მა სპარ სე თის წი ნა აღ მდეგ მო კავ ში რედ მი იწ ვია და ამას თა ნა ვე მრა ვა ლი პო ლი ტი კუ რი კომ ბი ნა ცი ე ბის შე დე გად მოტყ უ ე ბუ ლი თბი ლი სის სა მე ფო კა რი მოჰ ქან ცა ელ ჩე ბის გაგ ზავ ნი თა და უთავ ბო ლო და პი რე ბე ბით. ავ ტო რის სიტყ­ვე ბით: “ა რა დროს არ ყო ფი ლა სა ქარ თვე ლო თა ვის და­სას რულ თან ასე ახ ლოს, რო გორც ამ ბაგ რა ტი ო ნის დროს”. ვახ ტანგ VI­ის შეც დო მა ში შეყ ვა ნით, “ამ ქრის ტეს საფ ლავ ზე მთე ბა რე კან დელ მა”, რო გორც ვახ ტან გი უწო დებ და თა­ვის მო კავ ში რეს, საქ რის ტი ა ნო ქვე ყა ნა ია ნიჩ რებს მის ცა სა თა რე შოდ. თვით მე ფე კი, მთე ლი თა ვი სი ტაძ რე უ ლით და უმაღ ლეს არის ტოკ რა ტი ის თან ხლე ბით, რო მე ლიც ორი ათა სი თა ვად ­აზ ნა უ რი სა გან შეს დგე ბო და, რუ სეთს გა იწ ვი ა, ე. წ. მო კავ ში რის “სა ფარ ვე ლის” ქვეშ საცხ ოვ რებ ლად. ავ­ტო რის თქმით, “ამ გა დახ ვე წამ ქარ თულ რა სას სა უ კე თე სო სის ხლი და უ კარ გა”.

იმა ვე სა უ კუ ნის დამ ლევს, ამ “სის ხლმა” სა ბე დის წე რო რო­ლი ითა მა შა რუ სე თის მი ერ სა ქარ თვე ლოს ანექ სი ის დროს. რუ სე თის სა იმ პე რა ტო რო ხე ლი სუფ ლე ბი სად მი დაქ ვემ დე ბა­რე ბუ ლი ვახ ტან გის მემ კვიდ რე ე ბის ქარ თლის ტახ ტზე უფ­ლე ბე ბის გა მო ყე ნე ბამ, რუ სეთს სა შუ ა ლე ბა მის ცა, თა ვი სი შან ტა ჟის ქვეშ მო ექ ცია ერეკ ლე მე ო რე, იმა ვე ტახ ტზე მი სი უფ ლე ბე ბის ვი თომ და არა ლე გი ტი მუ რო ბის მო მი ზე ზე ბით და ამ უფ ლე ბე ბის ლე გი ტი მა ცი ი სათ ვის შეს ძლო მის გან

გე ორ გი ევ სკის ტრაქ ტატ ზე ხელ მო წე რა გა მო ე ძა ლა, რაც, რო გორც ვი ცით, გახ და ორი ა თას წლო ვან ზე მე ტი ხნის ქარ­თუ ლი სა მე ფოს და სას რუ ლის და საწყ ი სი.

მაგ რამ რას უნ და ნიშ ნავ დეს ლე ო ნი ძი სე უ ლი სიტყ ვე ბი სა ქარ თვე ლოს პო ლი ტი კის “დუ ე ლის” შე სა ხებ სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი ას თან. თუ რა უნ და ყო ფი ლი ყო, ლე ო ნი ძის აზ რით, იმ დრო ინ დე ლი სა ქარ თვე ლოს პო ლი ტი კა, ნა თე ლი ხდე ბა იმა ვე წე რი ლი დან. ავ ტო რი გვამ ცნობს: “ამ დროს ჩვე ნი სარ დლე ბი ატა ცე ბულ ნი იყ ვნენ ეკ ლე სი უ რი შთა გო ნე ბით, ხო ლო ვე ზი რე ბი იამ ბი კო ებს სწერ დნენ. სა მე ფო პო ლი ტი­კა ში კი, რო გორც იტყ ვის სო ლო მონ ლე ო ნი ძე: “ჯვა რი იყო სკიპ ტრის სა ფუძ ვე ლი”.

ამი ტომ არ არის გა საკ ვი რი, რომ დი დი ერ თმორ წმუ ნე ქვეყ ნი სა გან მომ დი ნა რე საფ რთხე იმ დრო ინ დე ლი სა ქარ­თვე ლოს პო ლი ტი კუ რი კურ სის გან მსაზღ ვრელ პი რებს ვერ

და ე ნა ხათ. თუ რას წარ მად გენ და იმ დრო ინ დე ლი სა ქარ თვე­ლოს პო ლი ტი კუ რი აზ როვ ნე ბის დო ნე, კარ გად აქვს გად მო­ცე მუ ლი გა სუ ლი სა უ კუ ნის პირ ვე ლი ნა ხევ რის ცნო ბილ ქარ­თველ პო ლი ტი კოსს ზუ რაბ ავა ლიშ ვილს. იგი მარ თე ბუ ლად შე ნიშ ნავს, რომ “XVIII სა უ კუ ნის ქარ თუ ლი პო ლი ტი კა გა სა­ო ცა რია თა ვი სი აღ მო სა ვა ლი პრინ ცი პე ბი სა და შეც დო მე ბის უც ვლე ლო ბით — ვახ ტან გის კა ტას ტრო ფამ მათ ვე რა ფე რი ვერ ას წავ ლა, ვი ნა ი დან მა თი ინ ტე რე სე ბი და კულ ტუ რა იგი ვე დარ ჩა. ქარ თვე ლე ბის პო ლი ტი კუ რი მის წრა ფე ბა ნი შე ფე რი ლი იყო რე ლი გი უ რი წარ მოდ გე ნე ბით, ისი ნი სრუ ლი გუ ლუბ რყვი ლო ბით იყ ვნენ და ფუძ ნე ბულ ნი მარ თლმა დი დებ­ლო ბი სა და "ურ ჯუ ლო თა წი ნა აღ მდეგ ბრძო ლის” იდე ებ ზე; მათ არ მი ე ცათ შე საძ ლებ ლო ბა ამაღ ლე ბუ ლიყ ვნენ უფ რო რთუ ლი პო ლი ტი კუ რი იდე ე ბის აღ სათ ქმე ლად, ვი ნა ი დან არ გა აჩ ნდათ უფ რო რთუ ლი ინ ტე რე სე ბი — პრი მი ტი უ ლი წყო ბა იწ ვევ და პრი მი ტი ულ აზ როვ ნე ბას და პრი მი ტი ულ პო ლი ტი კას. ინ გლი სე ლი ის ტო რი კო სი დე ვიდ ლენ გიც შე­ნიშ ნავს, რომ ქარ თვე ლი მმარ თვე ლე ბი რუ სე თის მი მართ ავ ლენ დნენ ბრმა და გუ ლის ამა ჩუ ყე ბელ ოპ ტი მიზმს”. ხო­ლო თუ რა უნ და ყო ფი ლი ყო ზე მო მოყ ვა ნი ლი წი ნა და დე ბის, მე ო რე “დუ ე ლან ტი” მხა რე — სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი ა, ამა ზე მი ნიშ ნე ბას იძ ლე ვა გი ორ გი ლე ო ნი ძის 1947 წელს და წე რი ლი ის ტო რი უ ლი პო ე მის “სამ გო რის” სტრი ქო ნე ბი, მიძღ ვნი ლი გუ რამ ბივ რი ტი ა ნი სა და ვახ ტანგ გორ გას ლის გა სა უბ რე ბი სად მი. პო ე მის მი ხედ ვით, ბივ რი ტი ა ნი მე ფეს შემ დეგ ნა ი რად ამ ცნობს, მი სად მი რო მის იმ პე რა ტო რის მი ერ შე თა ვა ზე ბულ წი ნა და დე ბას:

“— რომ შევ კრათ კავ კა სი ო ნი, ჰონ ნი, ძურ ძუკ ნი, სა რა გუ რე ბი, არ გად მო უშ ვათ და სავ ლე თის კენ, გავ ხა დოთ ცეცხ ლით და და გუ ლე ბი!”სა ყუ რადღ ე ბოა ვახ ტანგ გორ გა სა ლი სად მი მი წე რი ლი

სიტყ ვე ბიც:“მაგ რამ რამ დენ ჯერ დაგ ვი ცავს სის ხლით,ახ სოვს და სავ ლეთს ჩვე ნი ამა გი?!რამ დენ ნი აღ ვარს გა და ვარ ჩი ნეთდა ახ ლაც ჩვე ნი მკლა ვით და მკერ დით და რა ჯად ვდგა ვართ კავ კა სი ონ ზე, ამ დენ ვე ლუ რი ტო მე ბის გვერ დით!”აშ კა რა ა, რომ პო ე ტის აზ რით, სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი უ­

ლი მდე ბა რე ო ბის ძი რი თა დი, პო ლი ტი კუ რად გან მსაზღ ვრე­ლი ნი შა ნი, კავ კა სი ო ნის გა და სას ვლე ლე ბის “შეკ ვრის” ანუ დაც ვის სა ჭი რო ე ბა ყო ფი ლა ჩრდი ლო ე თი დან შე მოჭ რი ლი ვე ლუ რი ტო მე ბი სა გან და ამ ფუნ ქცი ის გა უთ ვა ლის წი ნებ­ლო ბის შემ თხვე ვა ში სა ქარ თვე ლოს პო ლი ტი კა წი ნა აღ მდე გო­ბა ში, ანუ მი სი თქმით, “დუ ელ ში” მო დი ო და სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი ას თან.

ამ დაკ ვირ ვე ბის სის წო რეს უნ და მოწ მობ დეს ლე ო ნი ძის მე ო რე წე რი ლი, “ჩაბ ნე ლე ბუ ლი არ მა ზი”, და წე რი ლი 1917

წელს. ავ ტო რის აზ რით: “ყვე ლა ზედ მა ზა რა ლე ბე ლი ჩვენ-თვის ჩრდი ლო ე თის წყვდი ა დი გა მოდ გა. ჩვენ გა ვა ღეთ და რი ა ლი იმ ფიქ რით, რომ იგი მზეს იჭერ და. მაგ რამ მზის ნაც ვლად სი ცი ვე შე მო იჭ რა. მარ თა ლი ა, სუ ლი ჩვე-ნი არ ემო ნა ციმ ბი რის ღმერ თებს, მაგ რამ მო იშ ხა მა და გა უწ მინ დურ და. ჩვენ წაგ ვარ თვეს მზე და ვე ღარც ვიტყ-ო დით მზის სიტყ ვას ,...რად გან... მთე ლი სა უ კუ ნე ჩვენ ში არ თქმუ ლა ლა მა ზი სიმ ღე რა, იგი ჩაჰ კლა სა ქარ თვე ლოს მო ნურ მა სულ მა”.

ქარ თუ ლი სა ხელ მწი ფო ებ რი ო ბის ბე დის კავ ში რი კავ კა­სი ო ნის გა და სას ვლე ლე ბის გა კონ ტრო ლე ბის მოთხ ოვ ნას თან მარ თლაც მკა ფი ოდ იკ ვე თე ბა მთე ლი მი სი ის ტო რი ის გან­მავ ლო ბა ში. ჩვე ნი აზ რით, ძი რი თა დად ქვეყ ნის ამ ფუნ­ქცი ის არ სე ბო ბით უნ და იყოს გა მოწ ვე უ ლი ის გა რე მო ე ბა, რო მე ლიც კავ კა სი ის ის ტო რი ის დიდ მა მცოდ ნემ კი რილ

თუ მა ნოვ მა შე ნიშ ნა, რომ, სა ქარ თვე ლო წარ მო ად გენს ერ თა დერთ სა ხელ მწი ფოს მთელ ქრის ტი ა ნულ სამ ყა რო ში, რომ ლის სო ცი ა ლურ ­პო ლი ტი კუ რი და კულ ტუ რუ­ლი გან ვი თა რე ბა უწყ ვე ტად შე იძ ლე ბა ჩა ით ვა ლოს კლა სი კუ რი ხა ნე ბი დან დაწყ­ე ბუ ლი XIX სა უ კუ ნის და საწყ ის ში რუ სე­თის მი ერ მი სი ანექ სი ის ხა ნამ დე.

სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუ ფალ ნი ქმე დი­თად იყე ნებ დნენ ქვეყ ნის ხელ საყ რე ლი

სტრა ტე გი უ ლი მდე ბა რე ო ბით ბო ძე ბულ უპი რა ტე სო ბას, თუმ ცა, აღ სა ნიშ ნა ვი ა, რომ ჩრდი ლო ე თი დან ძალ თა გად მოყ­ვა ნა მკაცრ კონ ტროლს ექ ვემ დე ბა რე ბო და, რა თა ქვეყ ნის უსაფ რთხო ე ბას ზი ა ნი არ მის ცე მო და და არც არა სო დეს, თით ქმის XIX სა უ კუ ნემ დე, სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუ ფალთ არ გა და უ ცი ათ კავ კა სი ის ზე კა რი სა და შე მო სას ვლე ლი გზე ბის კონ ტრო ლის უფ ლე ბა ჩრდი ლო ე თის მხა რი სათ ვის, რაც, თა ვის თა ვად ცხა დი ა, სა კუ თა რი ქვეყ ნი სათ ვის სა სიკ ვდი ლო გა ნა ჩე ნის გა მო ტა ნის ტოლ ფა სი იქ ნე ბო და, ვი ნა ი დან სა ხელ­მწი ფო და კარ გავ და თა ვის ერ თ­ერთ ძი რი თად ფუნ ქცი ას. თუ რო მის იმ პე რი ი სა და პარ თი ის, ბი ზან ტი ი სა და ირა ნის, ოს მა ლე თი სა და სპარ სე თის ურ თი ერ თბრძო ლი სას კავ კა სი­ო ნის ზე კა რებ ზე ად გი ლობ რი ვი ამი ერ კავ კა სი ე ლი მო სახ ლო­ბის კონ ტრო ლი ძი რი თა დად მი სა ღე ბი იყო ორი ვე, რო გორც სამ ხრეთ ­და სავ ლე თით, ასე ვე სამ ხრეთ ­აღ მო სავ ლე თით მდე ბა რე, ერ თმა ნეთ თან და პი რის პი რე ბუ ლი მხა რი სათ ვის, სრუ ლი ად სხვა მდგო მა რე ო ბა იქ მნე ბა რუ სე თის იმ პე რი ის კავ კა სი ა ში ექ სპან სი ის დროს. რუ სეთს ახ ლო აღ მო სავ ლე­თი სა და ხმელ თა შუ აზღ ვის პი რე თის სა ხელ მწი ფო ე ბი სა გან გან სხვა ვე ბით, სუ ლაც არ ესა ჭი რო ე ბო და კავ კა სი ო ნის გა და­სას ვლე ლე ბის დამ ცვე ლი ძა ლა. ჩრდი ლო ე თი დან მომ დგა რი იმ პე რი ის სულ უფ რო მზარ დი გე ო პო ლი ტი კუ რი ინ ტე რე სე ბი კავ კა სი ო ნის მთა ვა რი ქე დის გა და ლახ ვას ისა ხავ დნენ მიზ­ნად; ამ ქვე ყა ნას ესა ჭი რო ე ბო და კავ კა სი ო ნის ზე კა რებ ზე არა "ტიხ რე ბი სა" თუ "რკი ნის კა რე ბის" აგე ბა­ მოწყ ო ბა, არა მედ მა თი "მოშ ლა" და "შემ ტვრე ვა". ცხა დია ეს სა ქარ თვე ლოს სა კუ თა რი ის ტო რი უ ლი ფუნ ქცი ის, "არ სე ბო ბის არ სის", და­კარ გვით ემუქ რე ბო და. XIX სა უ კუ ნის და საწყ ის ში აღ ნიშ ნუ ლი ფუნ ქცი ის და კარ გვამ სა ქარ თვე ლოს და მო უ კი დე ბელ არ სე­ბო ბას აზ რი და უ კარ გა და თით ქმის ორი სა უ კუ ნე ქვე ყა ნა აღარ ჩან და მსოფ ლი ოს რუ კა ზე. “კავ კა სი ო ნის კა რიბ ჭე თა მფლო ბე ლის” ეს მე ტად მნიშ ვნე ლო ვა ნი ფუნ ქცია არ სე ბი თად გა ნა პი რო ბებ და და მო მა ვალ შიც გა ნა პი რო ბებს სა ქარ თვე­ლოს სვე­ ბედს. დღე საც ჩვე ნი მტე რი ყვე ლა ფერს აკე თებს, რომ ქვე ყა ნამ არ და იბ რუ ნოს თა ვი სი ოდინ დე ლი ფუნ ქცი ა, რაც მი სი არ სე ბო ბის მტკი ცე გა რან ტია იქ ნე ბო და.

პო ე მა “სამ გორ ში” სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფი უ ლი მდე­ბა რე ო ბის პო ლი ტი კურ და ნიშ ნუ ლე ბას ქვეყ ნის თა ვი სუფ­ლე ბი სათ ვის ბრძო ლა რომ წარ მო ად გენს, მკა ფი ოდ არის გა მოვ ლე ნი ლი თვით ამ პო ე მის მთე ლი პა თო სით, რო მე ლიც თუმ ცა მძაფრ წი ნა აღ მდე გო ბა ში მო დი ო და მე ო რე მსოფ ლიო ომის შემ დგო მი პე რი ო დის სა ქარ თვე ლო ში გა ბა ტო ნე ბულ სა ზო გა დო ებ რივ მსოფ ლმხედ ვე ლო ბას თან; ამის გა მო ლე ო­ნი ძემ პო ე მის და წე რი დან ერ თი წლის შემ დეგ, 1948 წელს, მძაფ რი კრი ტი კა და იმ სა ხუ რა გა ზეთ “კო მუ ნის ტის” მი ერ გა მოქ ვეყ ნე ბულ წე რილ ში “სიმ ბო ლოზ მის ნამ სხვრე ვე ბი”. პო ე ტი კი წერ და:

“ჩვენ კი სხვა ქვეყ ნად არ ვე ძებთ ოქ როს, არ გაგ ვიშ ლია მის თვის აფ რე ბი, თა ვი სუფ ლე ბის ვართ მა ძე ბა რი, ზედ მშო ბელ მი წას და ვე კა ფე ბით!”ან კი დევ:“მაგ რამ გუ ლის თქმა სა ქარ თვე ლო ში ყვე ლა სი ერ თი იყო უკ ლებ ლად: — ნემ სში გავ ძვრე ბით, ცეცხ ლში დავ დნე ბით და მო ვი პო ვებთ თა ვი სუფ ლე ბას!...”რა თქმა უნ და, გი ორ გი ლე ო ნი ძემ კარ გად იცო და, რომ

სი ცოცხ ლე ში ვე ღარ მო ეს წრე ბო და თა ვის ოც ნე ბას – და­მო უ კი დე ბელ, თა ვი სუ ფალ სა ქარ თვე ლოს, ამი ტო მაც ნი შან­დობ ლი ვია “ნატ ვრის ხის” ჩო რეხ ზე გა და ტა ნი ლი მი სი სიტყ­ვე ბი: “ვერ მო ეს წრო ნა სურ ვი ლა რის გაცხ ა დე ბა, ვერ იხი ლა სამ შობ ლო გა ცის კროვ ნე ბუ ლი; არ ეღირ სა თა ვი სი ქვეყ ნი სა და ხალ ხის კარ გად ყოფ ნის სი ხა რუ ლი...,” იგი ხომ თვი თონ იყო “სამ შობ ლოს დარ დით მო ა ვა დე” ჩო რე ხის პრო ტო ტი პი! ეს “ა ვა დო ბა” არც მის პო ე ზი ას დაკ ლე ბია და დღე საც ისევ ძი რი თად მა ცოცხ ლე ბელ ძარ ღვად გას დევს:

"გმი ნავს წარ სუ ლი ხან ჯალ -გაჩ რი ლი, მი სი ნაღ ვე ლი, მო მე ბუ რე ბა... ვინ მო მა შო როს ძვე ლი აჩ რდი ლი, დღეს შო რე თი დან ვინ მემ დუ რე ბა? ამ გულს სიმ წა რით კლდეს ვინ მი ახ ლის, ვინ დამ ცა სევ და გა ნუ კურ ნე ლი?

დამ წვარ დრო შე ბის, დამ წვარ იალ ქნის, დამ ჭკნარ ვარ დე ბის მიყ ვარს სურ ნე ლი...”

გი ორ გი ქავ თა რა ძე

ლე ო ნი ძე და სა ქარ თვე ლოს თა ვი სუფ ლე ბის იდეა

2008 წელი, ოქტომბერი 15ლიტერატურული მესხეთი

გაგრძ. და საწყ . იხ. #7-9და ბო ლოს. ბე რო ბა ნას თა მა შის დას რუ­

ლე ბამ დე მა ყუ რე ბელს შე ეძ ლო უსა მარ­თლო მო სა მარ თლე­ ბე რი (ყა დი) “მო ეკ ლა,” რო მე ლიც შემ დეგ ექი მის სას წა უ ლებ რი ვი მკურ ნა ლო ბით გა ცოცხ ლდე ბო და. თა მა შის ეს და მაგ ვირ გვი ნე ბე ლი სცე ნა ყვე ლა ზე სა­ინ ტე რე სოდ მიმ დი ნა რე ობ და. მა ყუ რე ბელს უხა რო და ბე რის (ი სე ვე რო გორც დე დოფ­ლის) გა ცოცხ ლე ბა, რად გან ზამ თარ ში მი ძი ნე ბუ ლი ბუ ნე ბა იღ ვი ძებს, ახა ლი სი­ცოცხ ლე მო დის, მი წას სურ ნე ლი ას დის. ასე თი სურ ნე ლი ხომ მი წას დიდ მარ ხვი დან ამაღ ლე ბამ დე გას დევს.

ბე რო ბა ნას მო თა მა შე თა მი ერ სო ფელ ში “გა და სა ხა დე ბის” აკ რე ფი სა და და წი ო კე­ბის შემ დეგ ბე რო ბა ნაც მთავ რდე ბო და. ნა ა ლა ფარს, ანუ პრო დუქ ტებს წი ნას­წარ დათ ქმულ ბი ნა ში აგ რო ვე ბენ, რა თა დიდ მარ ხვის პირ ველ შა ბათს ბე რო ბა ნას მო თა მა შე ებ მა და თა მა შის ორ გა ნი ზა ტო­რებ მა ერ თხელ კი დევ იმ ხი ა რუ ლონ, ანუ, რო გორც უწინ იტყ ოდ ნენ — ბე რო ბა ნას (ბე რის) პუ რი — ფო დო ლა გა ტე ხონ,

გად მო ცე მით, 1944 წლამ დე იყო შემ­თხვე ვე ბი, რო დე საც სო ფელ არ ლის მე ზო­ბე ლი სოფ ლე ბის მაჰ მა დი ა ნი ქარ თვე ლე ბი (ე.წ. “თურ ქი მეს ხე ბი” — წარ ბა სუბ ნის, მა რე ლის, ორ ჭო შა ნის, ქვე და წყი სის, ბე­ნა რის) წი ნას წარ სთხოვ დნენ ხოლ მე, რომ დღე სას წა უ ლი მათ სო ფელ შიც აღე ნიშ ნათ, რის გა მოც არ სე ბუ ლი წე სის თა ნახ მად “გა და სა ხა დებ საც იხ დიდ ნენ”).

რო გორც აღი ნიშ ნა, დიდ მარ ხვის დი დი ორ შა ბა თი, ანუ ბე რო ბა ნას დღე ღვთა ე ბა ჰა რა ლე სია — მო სავ ლი სა და ნა ყო ფი ე­რე ბის ღმერ თის (მამ რის), ხო ლო მე ო რე დღე სამ შა ბა თი კი ღვთა ე ბა ჰო პა­ სი, ანუ მო სავ ლი სა და ნა ყო ფი ე რე ბის ქალ ღმერ­თის (მდედ რის) და იგი აღი ნიშ ნე ბა ცეკ ვა ლა ლო ი ნით. იგი ძვე ლე ბუ რი პან ტო მი მუ რი ხა სი ა თის ცეკ ვა ა, რო მელ საც ზო გი ერ თი მო ხუ ცის თქმით “ი შა რა თით ცეკ ვა ა.” ლა ლო ი ნის ცეკ ვი სას ასე ვე პლას ტი კით (ი შა რა თით) გა და ე ცე მა მტრის წი ნა აღ­მდეგ სა ი დუმ ლო შეთ ქმუ ლე ბის ამ ბა ვიც და აჯან ყე ბის დაწყ ე ბის დროც და სხვა პი რო ბე ბი.

(ლა ლო ი ნი: ლა ლი — ძვირ ფა სი, ოი ნი — ხრი კი, ანუ ძვირ ფა სი ხრი კი).

“ლა ლო ი ნი ძვე ლე ბუ რი პან ტო მი მუ რი ხა სი ა თის მეს ხურ -ჯა ვა ხუ რი ცეკ ვა ა, რო-მე ლიც ასა ხავს სა ი დუმ ლო შეთ ქმუ ლე ბას უცხ ო ელ დამ პყრობ თა წი ნა აღ მდეგ. ცეკ-ვა ლა ლო ი ნი აღად გი ნა ქო რე ოგ რაფ მა გ.სა ლუქ ვა ძემ ცეკ ვა “ი დუ მა ლას” სა-ხელ წო დე ბით.” (ქ.ს.ე. ტ.6., გვ114).

ბე რო ბა ნა გა მოვ ლი ლი და სა ვალ დე ბუ­ლო გა და სა ხა დებ გა დახ დი ლი, ანუ ბე რი სა და ბუ ნე ბის წი ნა შე ვალ მოხ დი ლი სო ფე ლი გან სა კუთ რე ბით ემ ზა დე ბო და მე ო რე დღეს ცეკ ვა ლა ლო ი ნის სა ყუ რებ ლად. სოფ ლის გლე ხო ბა სა ო ჯა ხო საქ მე ე ბის მო წეს რი გე­ბის შემ დეგ მუ სი კის დაკ ვრამ დე იკ რი ბე­ბო და ცენ ტრში — კა ლო ზე და იწყ ე ბო და წი ნა დღის სა სა ცი ლო ამ ბე ბის მო ყო ლით, რო ლე ბის კარ გად შემ სრუ ლე ბელ თა შე­ქე ბით და სხვ... ამა სო ბა ში იკ რი ბე ბოდ ნენ კოხ ტად ჩაც მუ ლი მო ცეკ ვა ვე ე ბი, რომ ლებ­საც ეც ვათ მხო ლოდ ქარ თუ ლი, ლა ზუ რი და აჭა რუ ლი ფორ მე ბი. აუ ცი ლე ბე ლი იყო 12 სა ა თი სათ ვის და ეკ რათ მუ სი კა და სა­ცეკ ვა ოდ მორ თულ ­მო კაზ მუ ლი ბი ჭე ბი იწყ ებ დნენ ცეკ ვას.

ამ დრო ი სათ ვის ცეკ ვებს ძი რი თა დად ხელ მძღვა ნე ლობ და ბე რო ბა ნას ორ გა­ნი ზა ტო რი, რო მელ საც უწინ ლა ლი ას ეძახ დნენ. მან კარ გად იცო და ცეკ ვე ბის შეს რუ ლე ბის წე სე ბი, თა ნა მიმ დევ რო ბა და ცეკ ვებ თან და კავ ში რე ბუ ლი ძვე ლი ტრა­დი ცი ე ბი. დამ კვრე ლე ბი იგი ვე ნი იყ ვნენ, ძი რი თა დად ახალ გაზ რდე ბი (უ ცო ლო ნი ან ახ ლად და ქორ წი ნე ბუ ლე ბი). მო ცეკ ვა ვე თა­გან ცეკ ვას იწყ ებ და ის, ვი საც ქარ თუ ლი ჩო ხა ­ა ხა ლუ ხი ეც ვა, შემ დეგ მოყ ვე ბოდ ნენ და ნარ ჩე ნე ბი (ა ჭარ ლე ბი, ლა ზე ბი). ცეკ ვა იწყ ე ბო და როკ ვით თით ქოს მსხვერ პლად ეწი რე ბოდ ნე ნო. ამ ცეკ ვას ისე მსუ ბუ ქად ას რუ ლებ დნენ, გე გო ნე ბო და, დაფ რი ნა ვე ნო (ა მა ზე მო ხუ ცე ბი იტყ ოდ ნენ: “ი სე ცეკ ვა­ვენ, გა გა ბე ჩა ვე ბე ნო”).

ამის შემ დეგ სრულ დე ბო და ცეკ ვა ფერ­ხუ ლი. ფერ ხულ ში აუ ცი ლებ ლად უნ და მი ე ღო მო ნა წი ლე ო ბა 7 ან 12 მო ცეკ ვა ვეს და წრი უ ლად ეცეკ ვათ. ფერ ხუ ლის ცეკ­ვის დროს მო ცეკ ვა ვე ნი პირ დაღ მა წვე ბი ან

მი წა ზე, ფე ხე ბით ერ თმა ნე თის კენ. მათ აუ ცი ლებ ლად უნ და და ეგ დოთ ყუ რი დე და­მი წი სათ ვის, რა თა გა ე გოთ მი წის სუნ თქვა. მას აქვს ასე თი ახ სნა: მი წა ზე წო ლით ღე ბუ ლობ მი წის ენერ გი ას. 7 მო ცეკ ვა ვე 7 მნა თო ბი ა, 12 — თორ მე ტი თვე, ანუ ერ თი სრუ ლი წე ლი წა დი. წრე ზე ტრი ა ლი ან წო ლა — მზე და მზის სხი ვე ბი, ანუ ეს ცეკ ვა მზის ღვთა ე ბა საც ეკუთ ვნის (სხვა­თა შო რის, ფა რუ ლად მაჰ მა დი ა ნი ქარ თვე­ლე ბი საფ ლა ვის ქვა ზე ბორ ჯღა ლოს რომ აკე თე ბენ, მას 12 ხაზს უს ვა მენ).

მო ცეკ ვა ვე ე ბი ხე ლე ბით, ჟეს ტი თა და მი მი კით, ანუ იშა რა თით ელა პა რა კე ბი­ან ერ თმა ნეთს და მოძ რა ო ბით ამ ბო ბენ თა ვი ანთ სათ ქმელს, რად გან ამ ცეკ ვის დროს აუ ცი ლე ბე ლია ზო გი ერ თი ილე თის სა ვალ დე ბუ ლო შეს რუ ლე ბა. ამ ცეკ ვის

მცოდ ნე მო ხუ ცებ მა კარ გად იცი ან ესა თუ ის მოძ რა ო ბა რას ნიშ ნავს და შე უძ­ლი ათ გად მოს ცენ სიტყ ვე ბი პლას ტი კით (ი შა რა თით). გად მო ცე მით, ასე თი ცეკ ვა იმი ტომ სრულ დე ბო და, რომ უძ ვე ლეს ხა­ნა ში დამ პყრობ თა წი ნა აღ მდეგ აჯან ყე ბის წინ მზად ყოფ ნის ნიშ ნად იმარ თე ბო და მსგავ სი ცეკ ვა და მო ცეკ ვა ვე ნი უსიტყ ვოდ, ხე ლე ბის მოძ რა ო ბით ელა პა რა კე ბოდ ნენ ერ თმა ნეთს და გარ შე მო მყო ფებს, ანუ მა­ყუ რე ბელს. აქ ვე ინ დი ვი დუ ა ლუ რად სრულ­დე ბო და ინ ტი მუ რი ხა სი ა თის ცეკ ვე ბი, რომ ლის შეს რუ ლე ბის დრო “შეზღ უ დუ ლი” იყო და მო ცეკ ვა ვე ე ბიც დი დი მონ დო მე ბით ას რუ ლებ დნენ ამ ცეკ ვას (მი სი სა უ კე თე სო შემ სრუ ლე ბე ლი იყო სტა ნის ლავ ია კო ბის ძე ან დღუ ლა ძე).

ცეკ ვის მე ო რე ეტაპ ზე ბე რო ბა ნას ხელ მძღვა ნე ლი (ლა ლი ა) დი დი ჯო ხით გა მო ვი დო და და მას აჰ ყვე ბო და 12­მდე მო ცეკ ვა ვე. ისი ნი ფერ ხუ ლით სამ ჯერ შე მო უვ ლიდ ნენ წრე ზე, შემ დე გი შე მოვ­ლის დროს ხელ მძღვა ნე ლი რა საც გა ა კე­თებ და, იგი ვეს იმე ო რებ დნენ და ნარ ჩე ნი მო ცეკ ვა ვე ე ბიც. ასე მა გა ლი თად: თუ კი ხელ მძღვა ნე ლი თავს მო იფ ხან და — ყვე­ლას უნ და მო ეფ ხა ნა თა ვი, თუ კი იგი ბავშვს აიყ ვან და ხელ ში (ბავ შვის ხელ ში აყ ვა ნის სცე ნა სა ვალ დე ბუ ლო იყო), ასე ვე ყვე ლას უნ და მო ე ძებ ნა ბავ შვი და აეყ­ვა ნა ხელ ში. ბავშვს თუ ვერ ნა ხავ დნენ, მოზ რდი ლებ საც წა მო ი კი დებ დნენ ხოლ მე, წი ნა აღ მდეგ შემ თხვე ვა ში და ის ჯე ბოდ ნენ — ჯოხს და არ ტყამ დნენ და შე საძ ლე ბე ლი იყო გა ე ძე ვე ბი ნათ კი დეც მო ედ ნი დან. ეს ცეკ ვა ბავ შვი ან მა ქა ლებ მაც იცოდ ნენ და მა თი შვი ლე ბი ჯან მრთე ლე ბი რომ გაზ­რდი ლიყ ვნენ, ლა ლო ინ ზე მო თა მა შე ებ თან ბავ შვე ბით მი დი ოდ ნენ, იქ ვე ახ ლო მახ ლო დად გე ბოდ ნენ, რა თა მო თა მა შე ებს მა თი

ბავ შვე ბი აეყ ვა ნათ ხელ ში.ცეკ ვის მე სა მე ეტა პი ლა ზე ბის მი ერ

სამ სარ თუ ლი ა ნი ლა ზუ რი ცეკ ვა იყო, რაც მი წი დან ახ ლად აღ მო ცე ნე ბულ სი ცოცხ­ლეს ნიშ ნავს და მი ილ ტვის სი მაღ ლე ში მზის კენ. მო ცეკ ვა ვე თა გან ჯერ დგე ბა ხუ თი კა ცი, შემ დეგ მათ მხრებ ზე მე ო რე სარ თუ ლად — ოთხი მო ცეკ ვა ვე, მე რე — სა მი. ე.ი. სამ სარ თუ ლად დგე ბა 12 მო ცეკ ვა ვე, რაც იმას ნიშ ნავს, რომ ჩვე­უ ლებ რი ვი მოკ ვდა ვი შე იძ ლე ბა ამაღ ლდეს ცა ში მე სა მე ხა რის ხამ დე. მო ცეკ ვა ვე ე ბი ნე ლი სვლით ტრი ა ლე ბენ ისე, რო გორც ტრი ა ლებს წის ქვი ლის ქვა (თან ამ ბო ბენ, დე და მი წაც ღერ ძის გარ შე მო ასე ბრუ­ნავ სო) იმ მი მარ თუ ლე ბით, წრეს სულ ცო ტა სამ ჯერ შე მო უვ ლი ან. და ნარ ჩე ნი მა ყუ რებ ლე ბი მღე რი ან სამ ყრე ლოს (ვი­

საც სიმ ღე რა შე უძ ლი ა. მო ცეკ ვა ვე ებს არ შე უძ ლი ათ რი ტუ ა ლის დას რუ ლე ბამ დე შეწყ ვი ტონ ცეკ ვა).

სხვა დას ხვა დროს მო ვი ძიე სიმ ღე რა “სამ ყრე ლოს” სა მი ვა რი ან ტი. ერ თი, რო­მელ საც დღეს ფოლ კლო რუ ლი გუნ დე ბი მღე რი ან, მე ო რე, რო მე ლიც 2007 წელს სო­ფელ არალ ში ჩა მა წე რი ნა პავ ლე სტე ფა ნეს ძე მე რა ბიშ ვილ მა (მე დო ლე, 80 წლის) და, მე სა მე, რო მე ლიც ჩა წე რი ლი აქვს პეტ რე მი ხე ი ლის ძე გი ქოშ ვილს (არ ლის სა შუ ა ლო სკო ლის ყო ფილ დი რექ ტორს. “სოფ .უ დის ის ტო რი ა”, ხელ ნა წე რი, გვ.30).

სამ ყრე ლოვა რი ან ტი I

სამ ყრე ლო, სამ ყრე ლო, სამ ყრე ლო,ძირს ჩა მო დი და სამ ყრე ლო.(ორ ჯერ მე ორ დე ბა)შენ გან მო ნა ტან ნა დავ ლსაყვე ლა წი ლად ვღე ბუ ლობთ(ორ ჯერ მე ორ დე ბა)თქვენ თვის მო მი ტა ნიაჩე მი ნაშ რო მი ქო ნე ბა,ყვე ლას ალა ლად გი სურ ვებთდაგ რჩეთ ღვთი სა გან მად ლა და(ორ ჯერ მე ორ დე ბა).

ვა რი ან ტი IIსამ ყრე ლო, სამ ყრე ლო,ძირს ჩა მო დი და სამ ყრე ლო(ორ ჯერ მე ორ დე ბა)ვერ ჩა მო ვალ და სამ ყრე ლო,მე ში ნია და სამ ყრე ლო.(ორ ჯერ მე ორ დე ბა)ნუ გეშ ნუ გე ში ნი ა,ძირს ბუმ ბუ ლი გი გი ა.მონ ღო ლე ბი და არ სჩა ნანსა ქარ თვე ლო და მშვი დი ა.(ორ ჯერ მე ორ დე ბა)

ვა რი ან ტი IIIსამ ყრე ლო, სამ ყრე ლო,

ძირს ჩა მო დი სამ ყრე ლო,ნუ გეშ ნუ გე ში ნიაქვეშ ბუმ ბუ ლი გი გი ა.რო გორ არ გვე ში ნი ა,ცა ში ბეწ ვით ვკი დი ვართ.ძირს ჩა მო დი სამ ყრე ლომონ ღო ლე ბი არ სჩა ნანსა ქარ თვე ლო დი ი ი ა.“სამ ყრე ლო, ჰა რი რა, ცი ხე ბუ ნა,

ქარ თუ ლი ხალ ხუ რი ცეკ ვა ხა ზო ვა ნი აგე ბუ ლე ბის სარ თუ ლი ა ნი ფერ ხუ ლი, გავ რცე ლე ბუ ლი ყო ფი ლა სამ ცხე- ჯა ვა-ხეთ ში, სრულ დე ბო და საგ მი რო სიმ ღე რე-ბის თან ხლე ბით.” (ქ.ს.ე. ტ.9,გვ.43).

სიმ ღე რა სამ ყრე ლოს პირ ვე ლი ვა რი­ან ტი ყვე ლა ზე ძვე ლი უნ და იყოს. იგი ასა ხავს საგ მი რო ეპოსს. მაღ ლა მდგარ მზვე რავს სიმ ღე რით სთხო ვენ დაბ ლა ჩა მოს ვლას და თან უქე ბენ მო ტა ნილ ნა­დავლს (ნა ნა დი რევს) ე.ი. (მაღ ლა მყო ფი) უკ ვე არის ნამ დვი ლი მო ნა დი რე, ოჯა ხის მარ ჩე ნა ლი და მე ო მა რი, რო მე ლიც არა მარ ტო თა ვის თავ ზე ზრუ ნავს, არა მედ მთე ლი თე მის თვის და, რო გორც მზვე რა ვი იგი შემ დგო მი სათ ვის ემ ზა დე ბა საბ რძოლ­ვე ლად. შე საძ ლე ბე ლია იგი მსხვერ პლა დაც კი შე ე წი როს.

სიმ ღე რის მე სა მე ვა რი ან ტი, რო მელ­საც დღეს ფოლ კლო რუ ლი ან სამ ბლე ბი მღე რი ან, უნ და იყოს თა თარ ­მონ ღოლ თა მეს ხე თი დან ან სუ ლაც სა ქარ თვე ლო დან გან დევ ნის შემ დგო მი პე რი ო დის ტექ სტი. მონ ღო ლებ მა ხომ ხარ კი სა და მე ო მარ თა გა მოყ ვა ნის მიზ ნით რამ დენ ჯერ მე აღ წე­რეს სა ქარ თვე ლოს მო სახ ლე ო ბა. ლექ სშიც თით ქოს ში ში აქვს მაღ ლა შემ დგარ ახალ­გაზ რდას და არ ჩა მო დის იმის ში შით, რომ არ და ა ქორ წი ნონ, რო გორც მცი რეწ ლო ვა­ნი, ამით ოჯახ თა რა ო დე ნო ბა გა იზ რდე ბა და სამ ხედ რო ბე გა რაც გა და სახ დე ლი იქ­ნე ბა. სამ ცხე­ ჯა ვა ხეთ ში ბუმ ბულ ში იგუ­ლის ხმე ბა ბუმ ბუ ლი სა გან დამ ზა დე ბუ ლი მზით ვის ლო გი ნი, რო მე ლიც ძა ლი ან ძვი რი ღირ და, მაგ რამ აუ ცი ლე ბე ლი იყო მი სი ქა ლი სათ ვის მზით ვებ ში გა ტა ნე ბა. უნ და ვი ფიქ როთ, რომ მო სა ხე ლე ო ბა იმ დე ნად შემ ცი რე ბუ ლი იყო, რომ ეკ ლე სი ამ ნე ბა დარ თო სა ქორ წი ნო ასაკს მი უღ წე ველ ნიც კი და ქორ წი ნე ბუ ლიყ ვნენ მო სახ ლე ო ბის გამ რავ ლე ბის მიზ ნით.

სიმ ღე რა სამ ყრე ლოს შეს რუ ლე ბით ცეკ­ვა ლა ლო ი ნი მთავ რდე ბა, სამ სარ თუ ლი ა ნი ფერ ხუ ლი იშ ლე ბა, მო თა მა შე ე ბი ძირს “გორ დე ბი ან,” რა თა ის წე ლი უხ ვმო სავ ლი­ა ნი იყოს. ამით მთავ რდე ბა მი თო ლო გი ის მი ხედ ვით გა ნა ყო ფი ე რე ბი სა და ნა ყო ფი ე­რე ბის — შვი ლი ე რე ბის კულ ტის, რო გორც მდედ რის (ჰო პა­ს) ასე ვე მამ რის (ჰა რა ლეს) ღვთა ე ბის სა დი დე ბე ლი წარ მოდ გე ნა.

სხვა თა შო რის, ჰო როს კო პის მი ხედ ვით (21 მარ ტი­20 აპ რი ლი) ბე რო ბა ნას ჩა ტა­რე ბის პე რი ო დი ეკუთ ვნის ვერძს (სამ ცხის სა ა თა ბა გოს დრო შა ზე გა მო სა ხუ ლი იყო ვერ ძი, ხმა ლი და მნა თო ბე ბი), იგი გა მო დის უფ ლის სა ხე ლით. ვერ ძის ეტ ლის სტი ქი ო­ნი ცეცხ ლი ა, მამ რის სახ ლი ა, დღი საა და მამ რო ბი თი სქე სია (სო ფელ ში არ სე ბუ ლი მა მა იო სე ბის სა ხე ლო ბის კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია 1860 წლის მარ ტშია ნა კურ თხი), ხო ლო აპ რი ლის თვე (21 აპ რი ლი — 20 მა ი სი) ეკუთ ვნის კუ როს, მი სი ეტ ლი ვე­ნე რას სახ ლი ა, სტი ქი ო ნი — მი წა ა, ღა მის ეტ ლია და მდედ რო ბი თი სქე სი სა ა. იგი შე ე სა ბა მე ბა ღვთა ე ბა ჰო პა­ს.

ბე რო ბა ნას მო ნა წი ლე ნი პირ ველ სა ვე შა ბათ დღეს “აკ რე ფი ლი გა და სა ხა დე ბით” ქე ი ფო ბენ. ამ დღეს გა მომ ცხვარ პურს (ქა დას, ფო დო ლას თუ სო მინ პურს) ბე­რო ბა ნას პურს ეძა ხი ან. ფურ ნე ში ახალ გა მომ ცხვარ პურს რომ გა მო ა ტა რებ დნენ და ვინ მე ასა კო ვა ნი თუ დახ ვდე ბო და, ეტყ ოდ ნენ — “მი ირ თვით, ბე რო ბა ნას პუ­რი ა, უფ ლი სა გან ბო ძე ბუ ლი ო.” შემ ხვედ რი პურს გა ტეხ და, მად ლო ბას გა და უხ დი და და ისიც ეტყ ო და: “უ ფალ მა სი კე თე და სი უხ ვე (ბა რა ქა) ნუ მო გაკ ლო თო.”

რე ზო ან დღუ ლა ძე ბე რო ბა ნა სო ფელ

არალ ში უწინ და ახ ლა

ლიტერატურული მესხეთი16 2008 წელი, ოქტომბერი

“კოლორპრინტში”

რუსთაველის 40/1. ტელ.: 99­98­82

— ღმერ თო, სიზ მა რი იყო თუ ცხა დი, ის ჯერ კი დევ ვერ გარ კვე უ ლი ყო, თუმ ცა, ბევ რის მნახ ველ სა და მომ სწრეს, აქ, ამ

ღვთის ტა ძარ ში, ბერ ­მო ნა ზონ თაც არა ერ­თხელ უამ ბი ათ წმინ და ნე ბის სას წა უ ლებ რივ

გა მოცხ ა დე ბებ ზე. მას დღემ დე არ სჯე რო და და ღი მილს ჰგვრი და ბერ თა მო ნათხ რო ბი, მაგ რამ, ეს სა ღა მო სულ სხვა იყო...

არა, ნამ დვი ლად ის იყო, ვის ზე ფიქ რიც მთე ლი ცხოვ რე ბა მოს ვე ნე ბას აკარ გვი ნებ­და და დღე საც, უკ ვე მო ხუც სა და დავ რდო­მილს, ბე რად აღ კვე ცილს, მი სი სა ხე ლის ხსე ნე ბაც სი ცოცხ ლის ხა ლისს მა ტებ და.

ეს ამ ბა ვი კი იმ გა ზაფ ხულს, მა ი სის

დღ ეს მოხ და. და ი სის უკა ნას კნე ლი სხი­ვი ის ­ის იყო მი ნავ ლდა მთა ვარ ტა ძარ ში, სარ კმელ თა შო რის, რომ სწო რედ იმ მწუხ­რი სას ნა ხევ რად ჩაბ ნე ლე ბულ ტა ძარ ში იმ ერ თა დერ თი სან თლით შე ა ბი ჯა და სწო­რედ იქ, სა კურ თხე ველ თან, სა დაც მა რი ამ ღვთის მშობ ლის ხა ტი ეს ვე ნა, ის და ი ნა ხა. დი ახ, ის იყო, ის...

მე ფე თა­ მე ფე თა მა რი, ფეხ შიშ ვე ლი, მა რი ამ ღვთის მშობ ლის წინ ჩა ჩო ქი ლი, ისე­თი ვე ნა ზი, რო გორც იმ შო რე ულ წარ სულ­ში, ისე თი ვე ღვთა ებ რი ვი, სი ლა მა ზი თა და სიბ რძნით შემ კუ ლი ბა სი ა ნი სა კენ მი მა ვა ლი ქარ თვე ლი მხედ რო ბის გა მარ ჯვე ბას რომ შეს თხოვ და ვარ ძი ის ღვთის მშო ბელს.

იმ წამს ბე ქა ოპი ზა რის ხე ლით შე­

ჭე დი ლი “ვეფ ხის ტყა ო სა ნიც” გა ახ სენ და — ღვთის სწორს რომ უძღ ვნა ჭა ბუკ მა პო ეტ მა.

მი სი სიყ ვა რუ ლი კი სულ სხვა იყო, და ფა რუ ლი, მი უწ ვდო მე ლი და კაშ კა შა, ვი თარ ცა მზე.

მი სი ხილ ვით გა მოწ ვე ულ მა გრძნო ბამ მო ხუ ცე ბუ ლის გა ყი ნუ ლი სხე უ ლი და ოდ ნავ მფეთ ქა ვი გუ ლი ერ თბა შად აუ ფო რი ა ქა.

მო ნუს ხუ ლი ვით შედ გა. გა ხევ და...მო ხუ ცის დახ შულ ყურ თა სმე ნას მი სი

ღვთა ებ რი ვი ხმაც მის წვდა.— მა რი ამ ღვთის მშო ბე ლო, გე ვედ რე ბი,

შენ და ი ფა რე სა ქარ თვე ლო უწ მინ დურ თა­გან!..

უნებ ლი ედ, წი ნა დღის ამ ბა ვი გა ახ სენ­და: სა ქარ თვე ლო დან ჯვრის მო ნას ტერ ში მაც ნე მო სუ ლი ყო, ბერ ­მო ნა ზონ თათ ვის ქვეყ ნის თავ ზე დამ ტყდა რი ახა ლი უბე დუ­რე ბა ეუწყ ე ბი ნა.

უცხო ტომ ნი, ჯა ლა ლე დინ ზე უა რეს ნი, აღ მო სავ ლეთ ში ჯერ ვე რა ვის გან და მარ ცხე­ბულ ნი, თა თარ ­მონ ღოლ ნი მოს დგო მოდ­ნენ სა ქარ თვე ლოს კა რიბ ჭეს. შე ში ნე ბუ ლი დიდ გვა რო ვან ნი, თვით მე ფის ჩათ ვლით,

სა კუ თა რი სი ცოცხ ლი სა და ქო ნე ბის გა და­სარ ჩე ნად და სავ ლეთს გა დახ ვე წი ლიყ ვნენ, მცი რე ო დენ ნი მონ ღოლ თა გუ ლის მო გე ბას ცდი ლან, ხო ლო ის ერ თა დერ თი ერის კა ცი, სამ ცხის მთა ვა რი ივა ნე — ყვარ ყვა რე ჯა­ყელ ­ცი ხის ჯვა რე ლი არ შე პუ ე ბია მტერ თა სიმ რავ ლეს და აღ სდგო მია მონ ღოლ თა ურ დოს.

— ღმერ თო, ნუ თუ ის ერ თა დერ თი კა ცი შეს ძლებს მონ ღოლ თა შე ჩე რე ბას, ნუ თუ იმ კა ცის გმი რო ბა და შე მარ თე ბა გა და არ ჩენს ქვე ყა ნას? ღმერ თო, მარ ტო მი სი გმი რო ბა შე აძ ლე ბი ნებს მში შარ თა და ლა ჩარ თა სულ­ში ქვეყ ნის სიყ ვა რუ ლის გაღ ვი ვე ბას?!

“ — ღვთის მშო ბე ლო მა რი ამ, გა და­ა ფა რე შე ნი კალ თა ტან ჯულ ქვე ყა ნას!” — კვ ლავ მო ეს მა მე ფე თა — მე ფის ხმა. და, უცებ, იმ ად გილს, სა დაც ის იდ გა, მო კაშ კა შე არა ბუ ნებ რივ შუქ ზე, მა რი ამ ღვთის მშობ ლის სა ხე და ი ნა ხა.

პირ ქვე და ემ ხო...გან თი ა დი სას ბე რებ მა მო ხუ ცის გა ცი ე­

ბუ ლი გვა მი იხი ლეს მა რი ამ ღვთის მშობ ლის ხა ტის წინ დას ვე ნე ბუ ლი... მხო ლოდ სან თე­ლი, რო მე ლიც მო ხუცს გა ყი ნულ თი თებს შო რის შერ ჩე ნო და, სას წა უ ლებ რი ვად ჯერ კი დევ ენ თო.

რო ბერტ ბე რი ძე

აღ სას რუ ლი რუს თა ვე ლი სა

“რუს თა ველ ზე უკეთ სიყ ვა რუ ლის თვის არა ვის არ უმ ღე რი ა. არა ვის არ აუყ ვა ნია სიყ ვრუ ლი ისეთ სი მაღ ლე ზე, რო გორც რუს თა ველ მა თა ვის პო ე მა ში. “ვეფ ხის ტყა­ო სა ნი” შუა სა უ კუ ნე ე ბის ყვე ლა ზე შე სა ნიშ ნა ვი ქმნი ლე ბა ა.”

ლუი არა გო ნი

— ქა ლავ, უთხ ა რი დე და შენს,რომ შე ნი ცქე რით ვი ლე ვი,დე დი სერ თა ვარ, დე და ჩემსმე ტი არა ჰყავს შვი ლე ბი.

— თავს გა უფ რთხილ დი ვა ჟა უ,არ ჩა მო გი ღონ კბი ლე ბი,ისე თი ბი ჭი მთხო უ ლობსგახ დე ბი და სა ტი რე ბი.

— შე ნი გუ ლის თვის, ქა ლაუდევ საც კი და ვე ჭი დე ბი,გან წი რულ არ წი ვი ვი თაკლდის წვერ ზე და ვე კი დე ბი.

— არა ფერ არ გა გაჩ ნი ა,რა იმე დი თა მპირ დე ბი,შენ უპატ რო ნო, ეუ ლი,ნე ტავ ვის რა ში სჭირ დე ბი.

— ამ ჩე მის გუ ლით, ქა ლა უ,გაცხ ოვ რებ მა ღალ მთა ზე და,იქ ლა მაზ საყ დარს და გიდ გამ არ წი ვის სა ბუ დარ ზე და.

სხვის სახ ლში მდიდ რუ ლად ყოფ ნას,ოქ როც გე ყა როს თავ ზე დაჩემ თან ცხოვ რე ბა გერ ჩი ოს, —წო ლა ვაჟ კა ცის მკლავ ზე და.

ლა შა რის ჯვა რი გა უწყ რეს,ვინც შენ გაგ ცვა ლოს სხვა ზე და.— შენ მა სიტყ ვებ მა, ვა ჟა უ,გულ ში და მინ თო ალი ა,ჩემ გათხ ო ვე ბა სხვა ზე დახალ ხის ჭო რე ბის ბრა ლი ა.გუ ლით მუ დამ შენ მიყ ვარ დი,შენ ზედ მე ჭი რა თვა ლი ა,

დღეს ვე ჯო ბია დე და შენს რომ მი უყ ვა ნო რძა ლი ა.და სათ მო ბია სუყ ვე ლაწამ ტყუ ე ბე ლი გუ ლი სა,

ბე დი იქ არის, სად წვდე ბასხი ვე ბი სიყ ვა რუ ლი სა.

მო სე ბე ქა უ რი,ას პინ ძა, სოფ. იდუ მა ლა,

სა ხალ ხო მთქმე ლი

“ლექ სო, არ და ი კარ გე ბი!”

ქალ -ვა ჟის გა ბა ა სე ბა

***ეგ ლურ ჯი კა ბა გიხ დე ბა,რო გორც გა ზაფ ხულს ია ო,მაშ ვრა ლის დამ წყუ რე ბე ლო,მთით მო ნა ბე რო ნი ა ვო.შე ნი სურ ნე ლით დავ თვრე ბივი ცი, ად რე თუ გვი ა ნო,შენ ფერ ხთით და ვეღ ვენ თე ბი,დაგ ლო ცავ, ჯვარ ხა ტი ა ნო!

***შენ გრი გა ლი ხარ ქარ თან,მე ნა ფო ტი ვარ ქარ ში,ავ ფარ ფატ დე ბი ხოლ მე,რომ და უ ბე რავ მა შინ!

რო ლანდ აბუ ლა ძე, ას პინ ძა, სოფ. იდუ მა ლა,

სა ხალ ხო მთქმე ლი

ga ze Tis re daq cia sar geb lobs

Ta vi su fa li pre sis prin ci piT

da pa suxs ar agebs ga moq vey­

ne bul pub li ka ci eb Si moy va nil

faq teb sa da mo saz re beb ze.