Juan Gris

Στέλιος Καραγιάννης

Τίτλος Διάλεξης:

Η Δημιουργική Γραφή ως Καινοτόμος Δράση στο Σχολείο:όψεις μιας Παιδαγωγικής Εμπειρίας

Η δημιουργική γραφή είναι εκείνο το είδος της γραφής,μυθοπλαστικής ή όχι,που υπερβαίνει τα όρια της επαγγελματικής γραφής,της δημοσιογραφικής και της ακαδημαϊκής και γενικά κάθε γραφής που χρησιμοποιεί μια κάποια τεχνική του λόγου.

Αυτή η κατηγορία της γραφής περιλαμβάνει τη λογοτεχνία και τα διάφορα είδη της, όπως το μυθιστόρημα, το αφήγημα, το διήγημα, την ποίηση, καθώς επίσης και όλα τα είδη του δραματικού λόγου, την κινηματογραφική γραφή και ορισμένα είδη γραφής που χρησιμοποιούνται τηλεοπτικά. Σ αυτό το είδος της γραφής προέχει η δημιουργικότητα η οποία αντιπαρατίθεται προς την πληροφοριακή πρόθεση κάθε είδους γραφής που θεωρείται μη λογοτεχνική.

Μερικές από τις μορφές της

• Ποίηση:Παραδοσιακά αναφέρεται στο ερωτικό πάθος,στο λυρισμό γενικά,παραδοσιακό και σύγχρονο. Ασχολείται με μια ποικιλία θεμάτων τόσο αισθηματικών όσο και φιλοσοφικών,μεταφυσικών ,κοινωνικών και πολιτικών, γι’ αυτό και σήμερα μιλάμε για ερωτική,φιλοσοφική,μεταφυσική,κοινωνική και πολιτική ποίηση.

1

• Αφήγηση :Οι σημειολόγοι υποστηρίζουν ότι η αφήγηση μπορεί να πραγματοποιηθεί με οποιοδήποτε είδος σημείων, όντας σε αντίθεση με τους γλωσσολόγους, που θεωρούν ότι ένα αφηγηματικό κείμενο απαντά σε μια ταξινόμηση βασισμένη σε μια εσωτερική δομή όπου κυριαρχούν οι αφηγηματικές ακολουθίες.Αυτές οι ακολουθίες δομούνται μέσω του γλωσσολογικού σημείου το οποίο αφήνει έξω τον αφηγηματικό χαρακτήρα ενός έργου ζωγραφικής,ενός μουσικού κομματιού,ενός γλυπτού.

• Διήγημα ή Λογοτεχνική Ιστορία:Αν και ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί για τις ιστορίες των παιδιών,η πραγματικότητα μας δείχνει ότι είναι ένα λογοτεχνικό είδος των ενηλίκων.Παρ’ όλο που σε πολλά σημεία μοιάζει με την αφήγηση, διακρίνεται, ειδολογικά , μέσω μιας σειράς μορφολογικών διαφορών. Για παράδειγμα, στις ιστορίες του Ch. Bukowski παρακάμπτεται η παραδοσιακή αισθητική άποψη για τη λογοτεχνική ιστορία(αρχή, μέση, τέλος-έκβαση) .

• Θέατρο και Δοκίμιο: Κάθε είδος θεατρικού λόγου και λογοτεχνικού δοκιμίου εντάσσεται στο εννοιολογικό πλαίσιο της δημιουργικής γραφής

Για τις χρήσεις του όρου

Ο όρος «Δημιουργική γραφή» συναντάται τα τελευταία είκοσι χρόνια πολύ συχνά συνδεδεμένος με τη διδασκαλία της λογοτεχνικής γραφής η των διάφορων καλλιτεχνικών πρακτικών, όντας μια μετάφραση της αγγλικής έννοιας "creative writing".

Η δημιουργική γραφή διδάσκεται συνήθως σε εργαστήρια και σε σεμινάρια. Στα εργαστήρια οι σπουδαστές θέτουν την εργασία τους στη κρίση της ομάδας και των διδασκόντων κι αυτό που πρωτίστως εξετάζεται είναι η αυθεντικότητά της και η λογοτεχνική της αξία. Υπάρχει μια ποικιλία προγραμμάτων που συνδέονται όχι μόνο με την ικανότητα εκμάθησης των διαφόρων μορφών λογοτεχνικής έκφρασης αλλά και με εκδοτικούς οίκους και λογοτεχνικά βραβεία προσφέροντας στον καθένα τη δυνατότητα να αναδειχθεί και να αποκτήσει κάποια φήμη, ακόμη και επάγγελμα, ως ποιητής, ως μυθιστοριογράφος, ή ως συγγραφέας

Αυτός ο τύπος των μαθημάτων ή σεμιναρίων είναι ακόμη πολύ δημοφιλής στις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία αλλά και σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Τα τελευταία δέκα χρόνια στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες υπάρχουν αρκετά εργαστήρια δημιουργικής γραφής όπου μπορεί να εγγραφεί κανείς, πληρώνοντας ένα λογικό μηνιαίο ποσό ευρώ για δίδακτρα.

2

Μετά το μπουμ της ανοικτής και εξ αποστάσεως εκπαίδευσης είναι πια πολύ εύκολο στους γνώστες της τεχνολογίας των υπολογιστών να εγγραφούν σε σεμινάρια δημιουργικής γραφής και να τα παρακολουθήσουν από το σπίτι τους.

Παρά τις διαφοροποιήσεις ως προς την εφαρμογή, την ακολουθούμενη μεθοδολογία και τον τελικό προορισμό του "προϊόντος" της, η δημιουργική γραφή από τη γέννησή της μέχρι σήμερα στηρίζεται σε μία θεμελιώδη τομή: η γραφή παύει να θεωρείται διαδικασία μοναχική, βασανιστική και προσωπική και απελευθερώνεται από το στερεότυπο του ταλέντου και της προεργασίας ετών ή δεκαετιών.

Μέσω της μεθοδολογίας που κάθε πανεπιστημιακό ίδρυμα και κάθε έγκυρος εκπαιδευτικός φορέας εφαρμόζει για να διδάξει τη δημιουργική γραφή, ο γραπτός λόγος απελευθερώνεται και αναγνωρίζεται ως δικαίωμα κάθε δυνητικού συγγραφέα. Η ανάπτυξη του γνωστικού αυτού πεδίου από πανεπιστημιακούς κυρίως φορείς, υπογράμμισε από την αρχή την ανάγκη της παγκόσμιας πνευματικής κοινότητας να εξασφαλίσει μέσω της δημιουργικής γραφής ένα μέσο διεύρυνσης του λόγου και του στοχασμού.

Κάθε εργαστήρι δημιουργικής γραφής ξεκινά με την πεποίθηση ότι όλοι μπορούν να γράψουν αρκεί να το θέλουν πραγματικά. Η συγγραφή είναι τέχνη, η οποία προϋποθέτει τεχνική, που μαθαίνεται και εξελίσσεται συνεχώς. Πέρα από τις κλασσικές μορφές διδασκαλίας και σεμιναριακής παρακολούθησης, κάθε συμμετέχων σ’ αυτά τα προγράμματα αντιμετωπίζεται ως επαγγελματίας συγγραφέας ανεξάρτητα από την κύρια επαγγελματική του ενασχόληση.

Υπάρχει μια κοινή και εσφαλμένη πίστη ότι οι περισσότεροι από μας εφόσον είμαστε εγγράμματοι κι έχουμε κάποια ευχέρεια λόγου δεν είναι απαραίτητο να μαθητεύσουμε σε μια σχολή ή εργαστήρι δημιουργικής γραφής για να γίνουμε καλοί συγγραφείς. Προσπαθώντας όμως κανείς να γράψει το πρώτο του ποίημα ή διήγημα ή ακόμα και μυθιστόρημα, διαπιστώνει ότι η συγγραφή, όπως ακριβώς και η κατασκευή όποιου πράγματος, έχει το δικό της σύνολο κανόνων ύφους και προαπαιτούμενων. Δεν είναι εύκολο λοιπόν να προφέρει κανείς λογοτεχνικά την πραγματικότητα. Το ότι έχουμε διαβάσει ικανή ποσότητα ποιημάτων, διηγημάτων, μυθιστορημάτων, το ότι έχουμε δει εκατοντάδες θεατρικά έργα δεν προεξοφλεί και την ικανότητά μας να γράψουμε το δικό μας. Όπως ακριβώς δεν μπορούμε να κατασκευάσουμε μια απλή καρέκλα μόνο επειδή έχουμε καθίσει σε πολλές.

3

Για να μην απογοητεύεται λοιπόν κανείς και μάλιστα από την πρώτη του προσπάθεια, αν κάθεται με τις ώρες χτυπώντας το μολύβι πάνω σ' ένα λευκό φύλλο χαρτί ή κοιτώντας την λευκή οθόνη του υπολογιστή, αν νιώθει ότι έχει κολλήσει στις ιδέες ή στη μέθοδο... υπάρχει πάντα μια κατάλληλη μαθητεία για να εμπνεύσει ένα ταλέντο.

Για το ποιοι είναι οι άνθρωποι που προσέρχονται σ’ αυτά τα σεμινάρια θα χρειαζόταν ολόκληρη κοινωνιολογική μελέτη. Το σίγουρο είναι ότι δεν είναι όλοι τους επίδοξοι συγγραφείς. Συχνά είναι άνθρωποι με απλό ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, συχνότερα άνθρωποι που απλώς αναζητούν μια διέξοδο από τη μοναξιά. Το δεύτερο ερώτημα, όχι μικρότερης σημασίας, είναι πού, πότε και πώς διδάχτηκαν όλοι αυτοί οι συγγραφείς το αντικείμενο που υποτίθεται ότι διδάσκουν.

Η πείρα από το εξωτερικό έχει δείξει ότι συγγραφείς δεν «παράγονται» εκ του μηδενός στα εργαστήρια. Επιπλέον, συνταγές για τη δημιουργία καλών κειμένων και βιβλίων, ως γνωστόν, δεν υπάρχουν, οπότε ούτε κι από εκεί έχει κανείς να περιμένει πολλά.

Η συνεισφορά των σεμιναρίων αφορά καθώς φαίνεται βελτιώσεις μικρότερης κλίμακας: ορισμένα κακά βιβλία καταλήγουν υπό τη θετική επιρροή του σεμιναρίου μέτρια, κάποια μέτρια γίνονται λίγο καλύτερα, ενώ τα λιγοστά πραγματικά καλά βρίσκουν ενδεχομένως ευκολότερα το δρόμο τους προς τον εκδότη.

Ο Γκράχαμ Γκριν κάποτε είπε η γραφή είναι μία μορφή θεραπείας. Σήμερα, αυτή η ιδέα αρχίζει να εφαρμόζεται από ολοένα και αυξανόμενο αριθμό πρακτικών υγείας. Η δημιουργική γραφή έχει με επιτυχία χρησιμοποιηθεί σε ασθενείς που πάσχουν από άγχος, κατάθλιψη, πόνο απώλειας αγαπημένου προσώπου, μετατραυματικό στρες, μαθησιακές δυσκολίες και διατροφικές διαταραχές. Στο πεδίο της προσωπικής και συναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών και των εφήβων, έχει αναγνωριστεί ως ένα πολύ δυνατό εργαλείο για την αύξηση της αυτοπεποίθησης και της αυτο-επίγνωσης.

Πρόσφατα ένας άγγλος ερευνητής, ο Δρ.Ρόμπιν Φίλιπ, διεξήγαγε μία έρευνα σχετικά με τα ευεργετήματα της συγγραφής ποιημάτων στην υγεία. Από 200 άτομα που συμμετείχαν στην έρευνα, το 56% είπε ότι με το να γράφει ποιήματα μειώθηκε το άγχος του και του έδωσε μία συναισθηματική διέξοδο. Κάποιοι ανέφεραν ότι η συγγραφή ποιημάτων, τους βοήθησε να ανταποκριθούν στον πόνο απώλειας κάποιου αγαπημένου προσώπου, ενώ άλλοι κατάφεραν να σταματήσουν να παίρνουν αντικαταθλιπτικά [φάρμακα] ή ηρεμιστικά.

4

Το να γράψει κανείς ένα ποίημα είναι ωφέλιμο, διότι η δημιουργική διαδικασία εμπεριέχει την παράμετρο της πνευματικής κάθαρσης, αφού αναγκάζεται να διατυπώσει τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του. Έχει παρατηρηθεί ότι εάν στην καθημερινή μας ζωή, έχουμε πολλά πράγματα να κάνουμε τα οποία τριγυρνούν στο κεφάλι μας και κάνουμε μία λίστα με αυτά, τα επίπεδα άγχους μας μειώνονται. Άλλες μορφές δημιουργικής γραφής, όπως το δράμα ή η βιογραφία, έχουν το ίδιο αποτέλεσμα.

Αυτό υποστηρίζει και η Nicki Jacowska, συγγραφέας του έργου Γράφοντας για τη Ζωή (Writing for Life). Μερικές φορές, σκέψεις μπορούν να πιαστούν σε ένα είδος πνευματικού βρόγχου (φαύλου κύκλου). Με το να τις γράψουμε, τις βγάζουμε από κεί. Η Jacowska, πιστεύει ότι με να διατυπώνει κανείς ξεκάθαρα τα συναισθήματα του στο χαρτί έρχεται σε μεγαλύτερη επαφή μαζί τους. Μπορούμε να σκεφτούμε ή να πούμε πως νιώθουμε λυπημένοι αλλά αυτό είναι όλο. Με το να το γράψουμε όμως το πρώτο μας ποίημα, μπορούμε να πάμε παραπέρα: αρχίζουμε και χρησιμοποιούμε μεταφορές και άλλα υφολογικά μέσα για να καταλήξουμε σε μια λογοτεχνική ή ποιητική εκφορά της λύπης μας. Τελικά αυτή η αυτοεπίγνωση μας μέσω της λογοτεχνικής αποτύπωσής της μας δίνει το έναυσμα να ξεπεράσουμε τα προβλήματα και να συνεχίσουμε τη ζωή μας.

Ένα σημαντικό ερώτημα που έχει τεθεί από τους ψυχαναλυτές είναι το εξής:Διαφέρει η δημιουργική γραφή από την ψυχοθεραπεία ή τη συμβουλευτική; Η Βικτώρια Φίλντ, διευθύντρια του Survivor’s Poetry, ένα φιλανθρωπικό ίδρυμα το οποίο διοργανώνει εργαστήρια μελέτης δημιουργικής γραφής, και εκδίδει τη δουλειά ανθρώπων που ξεπέρασαν τις ψυχικές διαταραχές, πιστεύει πως ναι. Μας λέει: <<Ενώ, στη θεραπεία απλώς λες τις δυσκολίες σου, με τη δημιουργική γραφή μπορείς να υπερβείς τον πόνο ενός συγκεκριμένου συμβάντος με το να το μεταμορφώσεις σε κάτι υπέροχο: ένα λαμπρό έργο τέχνης. Αυτό το έργο έχει παγκόσμιο νόημα, από το οποίο μπορούν να επωφεληθούν όχι μόνο οι άλλοι, αλλά σου επιτρέπει και να αποκτήσεις μία προοπτική πάνω στο πρόβλημά σου>>. Ο Ντόμινικ Μακ Λάθλιν, επιμελητής του Γράφοντας για την Ανακάλυψη του Εαυτού (Writing for Self-Discovery) στο Morley College, του Λονδίνου, πιστεύει ότι το πεδίο αυτονομίας που εμπεριέχεται στη δημιουργική γραφή την κάνει μία ελκυστική εναλλακτική λύση της συμβουλευτικής. “Το κλειδί της επιτυχίας στη δημιουργική γραφή-τονίζει- έγκειται στο γεγονός ότι ο συγγραφέας είναι στο επίκεντρο της θεραπευτικής του, της διαδικασίας υπέρβασης του προβλήματός του>>.

Εν αντιθέσει με την ομιλία, με το να γράφουμε μπορούμε να περάσουμε όσο χρόνο θέλουμε για να μορφοποιήσουμε τις σκέψεις μας και τις ιδέες μας και έχουμε το ελεύθερο να επιστρέψουμε σ’

5

αυτές και να τις επεξεργαστούμε. Από εμάς τους ίδιους εξαρτάται εάν θα μοιραστούμε αυτά που έχουμε γράψει, παρόλο που το να διαβάσουμε κάτι δυνατά ή να επιτρέψουμε σε άλλους να το διαβάσουν, μπορεί να ενισχύσει τη θεραπευτική διαδικασία.

Παραδείγματα δημιουργικής γραφής [για θεραπευτικούς σκοπούς] μπορεί κανείς να βρει στο βιβλίο του Ντάνιελ Μπράουν, Art Therapies. O Μπράουν προτείνει ασκήσεις που ενθαρρύνουν τον συμμετέχοντα να συγκεντρώνεται στα θετικά πράγματα. Προτείνει, τη συγγραφή μικρού ποιήματος, το οποίο δε θα ξεπερνά τις 12 γραμμές, σχετικά με ένα αρνητικό συναίσθημα, όπως η λύπη ή ο φόβος, χρησιμοποιώντας τις τελευταίες δύο γραμμές του ποιήματος για να μεταστρέψει αυτό το συναίσθημα σε ένα πιο θετικό.

Παραδείγματος χάριν, αυτές είναι οι τελευταίες γραμμές ενός ποιήματος που έγραψε ο Μπράουν για να ξεπεράσει το φόβο του για τις πτήσεις:

Καθώς έρχεσαι αντιμέτωπος με το φόβο σου η δύναμή του εξασθενεί και τα φαντάσματα εξασθενούν.

Δέστε πώς ο Σχολικός Σύμβουλος Πληροφορικής του νομού Κυκλάδων Αντρέας Τσεπαπαδάκης οπτικοποίησε ένα ποίημά μου(από τη συλλογή μου Η έκπληξη της κάθε μέρας, Εκδόσεις Αστρολάβος,1992,Βραβείο Ποίησης Νικηφόρος Βρεττάκος του 1993).

6

7

8

9

Άλλες ασκήσεις από τον Μπράουν περιλαμβάνουν περιγραφή της τέλειας ημέρας σας από τη στιγμή που ξυπνάτε μέχρι τη στιγμή που πηγαίνετε για ύπνο, και την εύρεση μιας λέξης που περιγράφει κάτι το καταπληκτικό που σας συνέβη, και τον ελεύθερο συσχετισμό της με άλλες λέξεις, ώσπου στο τέλος κατασκευάζεται ένα ποίημα με αυτές.

Ο Μακ Λάθλιν χρησιμοποιεί σύμβολα, όπως για παράδειγμα: το νερό, τα δέντρα, τα σταυροδρόμια, για να ερεθίσει τη φαντασία των μαθητών του: “Τα σύμβολα, γράφει, έχουν ένα σύνολο νοημάτων τα οποία μπορούν να δώσουν τη σπίθα στις δικές μας ιδέες καθώς και να μιλήσουν στο ασυνείδητο κομμάτι του εαυτού μας. Δίνει, για παράδειγμα, τη γέφυρα η οποία είναι και ένα σύμβολο αλλαγής δηλ. πηγαίνοντας από το ένα μέρος στο άλλο, αλλά και ένα πράγμα το οποίο ενώνει δύο διαφορετικές καταστάσεις.

Ζητάμε ως φιλόλογοι, από τους μαθητές μας να φανταστούν ότι περπατάνε σε μία γνωστή γέφυρα, είτε στο παρόν είτε όταν ήταν μικροί, και να περιγράψουν τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους και το περιβάλλον. Όταν το συζητάμε, οι μαθητές συχνά ξαφνιάζονται από αυτά που προκύπτουν. Πιστεύω ότι είναι μία άσκηση η οποία μπορεί να συμβάλει στο να τους κάνει να σκεφτούν ότι είναι ικανοί για αλλαγή.

Όπως και με άλλες μορφές τέχνης, η δημιουργική γραφή είναι διασκεδαστική, περιέχει πολλές από τις δεξιότητες που χρησιμοποιούνται στο παιχνίδι, όπως η φαντασία, ο πειραματισμός και η αίσθηση της περιπέτειας. Οι μαθητές μας δε χρειάζεται να ψάχνουν ενεργά για να δουν τα ευεργετήματα που αυτό έχει στην υγεία τους καθώς αυτό συμβαίνει αυτόματα. Απλά με το να συνηθίζει κανείς να εξασκεί τον δημιουργικό μύ, ή το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου του είναι από μόνο του ευεργετικό: ο μαθητής-δόκιμος

10

συγγραφέας μπορεί να εφαρμόσει τη νεοαποκτηθείσα δημιουργική πλευρά του σε προβλήματα της καθημερινής του ζωής.

Η Jacowska πιστεύει ότι η δημιουργική γραφή είναι ένα αντίδοτο στην απουσία νέων, πρωτότυπων ιδεών και θετικών πεποιθήσεων της σύγχρονης εποχής: Μεγάλες περιοχές της ανθρώπινης φύσης θυσιάζονται στον αγώνα του να κάνεις πράγματα στο λιγότερο δυνατό χρόνο. Η δημιουργική γραφή, από την άλλη πλευρά, σχετίζεται με το να εκτυλίσσεσαι ,να ανακαλύπτεις σε αργή κίνηση τον εαυτό σου και να αφήνεσαι στις ζωογόνες δυνάμεις της δημιουργικής σου φαντασίας, οι οποίες σε τελική ανάλυση λειτουργούν και θεραπευτικά.

Είναι προφανές, εκ των ανωτέρω, ότι ο καθένας μας μπορεί να ασχοληθεί με τη δημιουργική γραφή. Εάν μπορείς να πεις ένα ανέκδοτο στους φίλους σου, τότε μπορείς και να γράψεις ένα ποίημα για την αγαπημένη σου, μία σύντομη ιστορία ή μία περιγραφή ενός πραγματικού ή φανταστικού γεγονότος. Οι αφηγηματικές ικανότητες τις οποίες όλα τα μικρά παιδιά κατέχουν εν δυνάμει από την παιδική τους ηλικία, μπορούν, με ελάχιστη προσπάθεια, μέσα από ένα εργαστήριο δημιουργικής γραφής που θα ενταχθεί στη ζώνη καινοτόμων δράσεων των γυμνασίων μας και των λυκείων μας να επανα-ενεργοποιηθούν. H δημιουργία ενός ποιήματος ή λογοτεχνικού κειμένου, της όποιας μορφής, από τον οποιοδήποτε μαθητή είναι και θα είναι μια δύσκολη υπόθεση. Δυστυχώς δεν έχουν όλοι «προικισμένο» το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου τους. Οι βασικοί τεχνικές που προτείνονται από το L. Timbal-Duclaux είναι δύο: Η πρώτη αφορά τη γραφή κατευθείαν στο ‘καθαρό’ κι είναι αρκετά δύσκολη, αφού απαιτεί το συγχρονισμό και την περάτωση τεσσάρων λειτουργιών ταυτόχρονα. Η δεύτερη αφορά την ελεύθερη γραφή στο ‘πρόχειρο’, κατά την οποία η σκέψη κατευθύνεται ολοκληρωτικά από τις λέξεις, οπότε το πηδάλιο βρίσκεται στα χέρια της φαντασίας. Οι υποστηρικτές της <<ελεύθερης γραφής>> δόμησαν το θεωρητικό τους πλαίσιο εκκινώντας από τον εποικοδομισμό των Dewey, Piaget και Vygotsky, και εστιάζοντας σε δύο παραδοχές. Στη γλωσσολογική, που πιστεύει ότι ο μαθητής μπορεί να μάθει να γράφει με φυσικό και έμμεσο τρόπο, όπως έμαθε στην πράξη και τον προφορικό. Και σ’ εκείνη που έχει ως κύριο θεωρητικό εκπρόσωπό της τον L.Vygotsky που υποστήριζε από τη μαύρη, σταλινική δεκαετία του 30,ότι ο γραπτός λόγος, αν δεν λογοκρίνεται, αναδιοργανώνει τον προφορικό, αφού οι διαφορές τους ως προς την οργάνωσή του και τα γενικότερα χαρακτηριστικά του λόγου είναι σημαντικές Όσον αφορά τώρα την περίπτωση της δημιουργίας από τους μαθητές ενός ποιήματος ή ενός κειμένου μυθοπλαστικής αφήγησης, παραμυθιού ή μικρής ιστορίας(sort story) αυτή επιτυγχάνεται καλύτερα με την επιλογή κάθε φορά των κατάλληλων λέξεων και

11

θεμάτων αλλά και τη διατύπωσή τους με φράσεις του τύπου «Τι θα συνέβαινε αν»…,ή «Ήταν μια φορά κι ένα καιρό», ή με τη δημιουργία ενός «παστίτσιου παραμυθιών», όπως η συνάντηση του Πινόκιο με την Κοκκινοσκουφίτσα, ή ακόμη και με τη δημιουργία παραμυθιών με ξεπατίκωμα κ.ά. Με την προϋπόθεση οι παραπάνω ή και οι όποιες άλλες τεχνικές και δραστηριότητες να προσφέρονται στο παιδί του δημοτικού σχολείου και του γυμνασίου αβίαστα και δίχως περιορισμούς, με τη μορφή παιχνιδιού και με στόχο τη διασκέδαση και την αισθητική του απόλαυση. Η διδακτική της λογοτεχνίας όσο και η σύγχρονη εναλλακτική παιδαγωγική δεν θεωρούν το παιδί-μαθητή ως ένα παθητικό δέκτη που καλείται να αποστηθίσει στείρες γνώσεις ή στην περίπτωση του λογοτεχνικού έργου να δεχτεί αναντίρρητα το νόημα του συγγραφέα, που ο διδάσκων προσφέρει με τον παραδοσιακό τρόπο ακόμη και στα πιο επιτυχημένα γενικά μας λύκεια . Αντιθέτως τον ενθαρρύνουν να επιστρατεύσει την επινοητικότητα και φαντασία του, να ενεργοποιήσει όλες του τις δυνάμεις (πνευματικές, ψυχικές και συναισθηματικές) και να γίνει ο ίδιος ο δημιουργός του κειμένου όχι μόνο ως ερμηνευτής του αλλά και ως παρα-αναγνώστης του και ανα-δημιουργός του. Κατά συνέπεια μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία ο στόχος είναι διπλός: αφενός να καταστούν τα παιδιά-μαθητές καλοί αναγνώστες και αφετέρου να γίνουν και οι ίδιοι δημιουργεί γράφοντας οι ίδιοι μια παραλλαγή του κειμένου ή ένα άλλο λογοτεχνικό κείμενο που να έχει ως πηγή έμπνευσης το αρχικό . Πριν αναφερθούμε σε κάποιες τεχνικές μυθοπλαστικής αφήγησης που μπορούν να αξιοποιηθούν μέσα στη σχολική τάξη ή σε ένα εργαστήρι δημιουργικής γραφής, είναι σκόπιμο να επισημάνουμε εκείνα τα συστατικά στοιχεία που προϋποθέτουν την αφήγηση. Οι σύγχρονοι θεωρητικοί του μυθιστορήματος που εκκινούν από τις γνωστές θέσεις του Μιχαήλ Μπαχτίν,υποστηρίζουν ότι για να υπάρχει αφήγηση, θα πρέπει να συνυπάρχουν έξι συστατικά στοιχεία στο κείμενο: α) η διαδοχή των γεγονότων, β) η θεματική ενότητα, γ) η τροποποίηση των κατηγορημάτων, δ) η διαδικασία όπου δεν υπάρχει ενότητα δράσης, ε) η αφηγηματική αιτιότητα μιας ένταξης σε πλοκή και στ) η τελική αξιολόγηση (φανερή ή λανθάνουσα) ή αλλιώς το ηθικό δίδαγμα. Με βάση την προσωπική μου εμπειρία από το κλασσικό λύκειο της Χούντας από το οποίο αποφοίτησα το 1974,όντας εν δυνάμει δόκιμος ποιητής, αφού είχα μεταγράψει στη νεοελληνική με την παρότρυνση των φιλολόγων σε δικούς μου δεκαπεντασύλλαβους τέσσερις ραψωδίες της Οδύσσειας για τις οποίες και βραβεύτηκα από τον υπουργό της Χούντας Σιώρη, πιστεύω πως από παιδαγωγική άποψη η δημιουργική ενασχόληση των παιδιών-μαθητών με τα κλασσικά και σύγχρονα κείμενα αλλά και με τα λαϊκά μας παραμύθια και η προσπάθεια μεταγραφής ή απομίμησής τους όπως και η συγγραφή

12

μικρών ποιημάτων και ιστοριών, ενισχύει την δεκτικότητά τους στη λογοτεχνική γραφή και την ποίηση κι ακόμη ενισχύει τη θετική ανταπόκρισή τους στα επαναστατικά και μη μικροαστικά οράματα της ζωής που τόσο,δυστυχώς, λείπουν από τον μίζερο μικροαστικό κόσμο των υπαλλήλων-καθηγητών και δασκάλων.. Αποδεικνύει τέλος το πόσο εύκολα μπορούν οι μαθητές, συμμετέχοντας ενεργά στις διαδικασίες της ποιητικής τέχνης και της μυθοπλασίας ρεαλιστικών και φανταστικών ιστοριών, να ξεπεράσουν τις αρνητικές τους εμπειρίες, ν’ απαλλαγούν απ’ αυτές και ν’ αντιδράσουν με θετικές εικόνες που σχεδίασαν με τη δύναμη της φαντασία τους. Σε ένα εργαστήρι δημιουργικής γραφής, πειραματιζόμενοι με στόχο να απεκδυθούμε τα υποκείμενα του μαθητή/δασκάλου και να απελευθερωθούμε από τις συμβατότητες και συνήθειες της εκπαιδευτικής διαδικασίας-ρουτίνας, μπορούμε να αναπτύξουμε τολμηρές δραστηριότητες και τεχνικές, πέρα για πέρα απελευθερωτικές. Έχοντας πρωτίστως ως όχημα τη φαντασία των παιδιών μπορούμε να ονειροπολήσουμε όπως οι υπερρεαλιστές ποιητές με τα λεκτικά παιχνίδια και να ταξιδέψουμε σε χώρους και χρόνους άγνωστους, να δοκιμάσουμε δηλαδή, κάποιες δημιουργικές τεχνικές γραφής με απώτερο στόχο την καλλιέργεια και την ανάδειξη της δημιουργικής έκφρασης, της αισθητικής αντίληψης και της αισθητικής απόλαυσης των μαθητών μας. Η τελική αίσθηση από την όλη διαδικασία της συνάντησης μας με τον θαυμαστό κόσμο των λέξεων και της φαντασίας των παιδιών θα είναι, το δίχως άλλο, απολαυστική. Τα στάδια της δημιουργίας ενός ποιήματος ή ενός σύντομου λογοτεχνικού κειμένου, είναι τα εξής: α) το προ-κειμενικό, β) το κειμενικό και γ) το μετά-κειμενικό. α) Προ-κειμενικό στάδιο Πρόκειται για το στάδιο της προετοιμασίας των μαθητών, που η επιτυχία του εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: τις γνώσεις και διαθέσεις του εκπαιδευτικού, την ηλικία, την τάξη, τις διαθέσεις και την εξοικείωση των μαθητών σε τεχνικές κατασκευής στίχων και μυθοπλασίας . 1. Αναζήτηση του θέματος: Το ερέθισμα που θα κινητοποιήσει τις διαθέσεις των μαθητών για τη γραπτή λογοτεχνική έκφραση μπορεί να είναι μια μόνο λέξη ή οτιδήποτε και να δημιουργηθεί σε ανύποπτο χρόνο. Στη περίπτωση των γνωστών συγγραφέων αυτό μπορεί να εμφανιστεί σε διαφορετικές στιγμές και χώρους: την ώρα που γράφουν, που τρώνε, που σκαλίζουν τον κήπο τους, που παρατηρούν μια εικόνα ή μια τοποθεσία, ενώ περπατούν, στο αυτοκίνητο, στη δουλειά, παντού, προκαλώντας τεράστια παλιρροϊκά κύματα, μια ατέλειωτη σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων στο μυαλό τους, όπως η πέτρα του Ροντάρι στη λίμνη. Η περίπτωση της δυσκολίας ανεύρεσης ενός θέματος, δηλαδή της

13

απόπειρας να αυτοσχεδιάσουμε και να συναντηθούμε με το ποίημα ή τη λογοτεχνική ιστορία, χωρίς να έχουμε βρει και προετοιμάσει το θέμα, είναι πιθανή. Κάποτε το ερέθισμα και οι ιδέες εμφανίζονται εντελώς ξαφνικά, σαν τη καταιγίδα στον ορίζοντα. Στη δύσκολη αυτή περίπτωση αυτή το θέμα κατασκευάζεται στην πορεία της όλης διαδικασίας και το αποτέλεσμα επηρεάζεται σε μέγιστο βαθμό από την προσωπικότητα του διδάσκοντα-εμψυχωτή και τη σαφή στοχοθεσία. Είναι προφανές ότι ο διδάσκων σε ένα εργαστήρι δημιουργικής γραφής οφείλει να αφυπνίζει και να κεντρίζει συνεχώς τη φαντασία και το ενδιαφέρον των μαθητών, να δημιουργεί κατάλληλες συνθήκες και να τους δίνει καινούρια ερεθίσματα για να μπορέσουν να αποτυπώσουν πάνω στο λευκό χαρτί τα κινήματα της λογοτεχνικής τους φαντασίας.. Τα πιο κατάλληλα ερεθίσματα είναι: α)ένας εμβληματικός στίχος κάποιου γνωστού ποιητή που θα αποτελέσει τον καταλύτη για τη δημιουργία μιας μικρής ποιητικής σύνθεσης που θα περιέχει εν σπέρματι π.χ. την ιδέα του για την ανθρώπινη ελευθερία(<<Ελευθερία για σένα θα δακρύσει από χαρά κι ο ήλιος>>(Ο.Ελύτης),<<Θέλει αρετήν και τόλμη η ελευθερία>>(Α.Κάλβος),<<μήγαρις έχω πάρεξ ελευθερία και γλώσσα>>(Δ.Σολωμός) ή μια ιστορία/παραμύθι που αναγνώστηκε μέσα στην τάξη, β) ένα κείμενο ποιητικής πρόζας , γ) ένα ηχητικό άκουσμα, δ) ένας έργο ζωγραφικής,κ.λ.π. 2. Η τεχνική του καταιονισμού ιδεών (brainstorming): Σύμφωνα με το L. Timbal-Duclaux: α) Δεν θα πρέπει το παιχνίδι αυτό να διαρκεί περισσότερο από δεκαπέντε λεπτά, β) Η όλη διαδικασία θα πρέπει να συντονίζεται από το διδάσκοντα, ενώ χρέη «γραμματέα» εκτελεί κάποιος μαθητής που σημειώνει όλες τις προτεινόμενες ιδέες, γ) Οι μαθητές εξωτερικεύουν άμεσα τις ιδέες τους, τις ατομικές τους εμπειρίες, τις συναισθηματικές τους καταστάσεις ελεύθερα κι ανά πάσα στιγμή με λέξεις ή μικρές φράσεις που αναδύονται σχεδόν αυτόματα. δ) Η κριτική απαγορεύεται. Σ’ αυτή τη φάση όλες οι ιδέες γίνονται δεκτές, ε) Οι μαθητές διατυπώνουν ελεύθερα με ποικίλες εκφράσεις τις πιο απίστευτες ιδέες, αυτές που το πνεύμα και η ψυχική τους διάθεση-παρόρμηση τους έχει υπαγορεύσει, στ) Για την καλύτερη εποπτεία των ιδεών απ’ όλους, είναι χρήσιμο αυτές οι φράσεις-ιδέες να καταγράφονται στον πίνακα, ζ) Στο τέλος του δεκαπεντάλεπτου ο διδάσκων μέσω ενός ανοιχτού διαλόγου με τους μαθητές ελέγχει τις καταγεγραμμένες λέξεις και φράσεις, που θα αποτελέσουν τον πυρήνα για τη συγγραφή ενός ποιήματος ή μιας μικρής λογοτεχνικής ιστορίας από κάθε φέρελπι ποιητή ή συγγραφέα. 3. Η τεχνική των τίτλων: Η σύνταξη ενός κειμένου με βάση τον τίτλο, τονίζει ο L. Timbal-Duclaux, είναι η αγαπημένη τεχνική των δημοσιογράφων. Η τεχνική αυτή αρέσει πολύ και στους μαθητές που το διασκεδάζουν φτιάχνοντας διάφορες παραλλαγές

14

ενός τίτλου που θα τους δοθεί ως ερέθισμα για την εκδίπλωση των γλωσσικών τους ικανοτήτων και της λογοτεχνικής τους φαντασίας. Ιδού μια παραλλαγή του τίτλου” Diario de un poeta recien casado” μιας διάσημης ποιητικής συλλογής του νομπελίστα ποιητή Juan Ramon Jimenez:’Diario de un poeta recien cansado”! 4. Η τεχνική της Αλφαβήτας: Πρόκειται για ένα παιχνίδι, που πολύ εύκολα και με τη μέγιστη δυνατή ανταπόκριση απ’ όλα τα παιδιά, μπορεί να παιχτεί μέσα στην τάξη, στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, σ’ ένα πνεύμα ομαδικό και συνεργατικό, με απώτερο στόχο την αυθόρμητη έκφραση των μαθητών. Και σ’ αυτή την περίπτωση το θέμα είναι καθορισμένο. Ο διδάσκων έχει το ρόλο του συντονιστή, του εμψυχωτή, αυτού που από τη μια ενθαρρύνει κι από την άλλη εποπτεύει, ώστε να τηρούνται οι κανόνες του παιχνιδιού. Ένας μαθητής, που εκτελεί χρέη γραμματέα (μπορούν να οριστούν μέχρι δύο για διευκόλυνση), γράφει στον πίνακα το θέμα, και με κεφαλαία γράμματα σε ακροστιχίδα την Αλφαβήτα. Έπειτα καταγράφει σε κάθε γράμμα τις προτεινόμενες, από τον ίδιο και τους υπόλοιπους μαθητές, συνώνυμες, παράγωγες, σύνθετες ή κι αντίθετες λέξεις (ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα, μετοχές, επιρρήματα) και μικρές φράσεις, που το θέμα ανασύρει με συνδυαστικές διεργασίες από τη μνήμη. Έτσι, μπορεί,π.χ. να δημιουργηθεί: α) η αλφαβήτα του Βιβλίου, β) του σχολείου, γ) της θάλασσας, αλλά και η αλφαβήτα γνωστών ηρώων παραμυθιών, όπως: δ) η αλφαβήτα του Πινόκιο, ε) της Χιονάτης κ.ά. 5. Η τεχνική της δημιουργικής χαλάρωσης: Πρόκειται για έναν συνδυασμό χαλάρωσης, δημιουργικής έκφρασης και γραφής που απαρτίζεται: α) από το στάδιο της χαλάρωσης, β) το στάδιο της δημιουργικής έκφρασης και γ) από το στάδιο της δημιουργικής γραφής. β) Κειμενικό στάδιο Πρόκειται για το στάδιο της πρώτης γραφής των κειμένων , ή το στάδιο της κειμενοποίησης των ιδεών. Είναι η φάση όπου οι άυλες ιδέες του προ-κειμενικού σταδίου αποκτούν μέσω των λέξεων υλική υπόσταση, που μετατρέπονται, σύμφωνα με τον Timbal-Duclaux, σε υγρή (ρευστή) κατάσταση, όπως το νερό. Γι’ αυτό και οι μεταλλάξεις από τη μια κατάσταση στην άλλη, μέχρι το κείμενο να λάβει την τελική (στερεή) μορφή του, πρέπει να γίνονται σταδιακά. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται μια καλά οργανωμένη σύνθεση των λέξεων, των εικόνων και των συνειρμών που κυρίως με τον καταιγισμό ιδεών καταγράφηκαν στον πίνακα ή σε χαρτί, καθώς και η επιλογή της δομής, του ύφους και της αισθητικής που θα έχει το κείμενο. Οι τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και χρησιμοποιούνται στη φάση αυτή για τη δημιουργία ιστοριών από τα παιδιά είναι πολλές. Μερικές από αυτές, γνωστές κι από τη «Γραμματική της Φαντασίας» του Ροντάρι, είναι: 1. Η ανατροπή των παραμυθιών: Πρόκειται για τη γνωστή πρόταση

15

του Τζιάνι Ροντάρι και αφορά την προμελετημένη κι οργανωμένη ανατροπή του παραμυθιού 2. Συνεχίζω την ιστορία: Κι αυτή η ιδέα μας παραπέμπει στο Ροντάρι. Κι αφορά είτε την ολοκλήρωση μιας ιστορίας, όταν προσχεδιασμένα η αφήγηση διακόπτεται στη μέση είτε την προέκτασή της πέρα από το τέλος. 3. Το φανταστικό τριώνυμο: Είναι μια παραλλαγή του φανταστικού διωνύμου του Ροντάρι, όπου οι μαθητές καλούνται να συνδυάσουν τρεις αντί για δύο σημασιολογικά απομακρυσμένες λέξεις. Έτσι, αν η δεύτερη αρκετά απομακρυσμένη σημασιολογικά λέξη αναγκάζει την πρώτη να βγει από τις ράγες της συνήθειας και να ανακαλύψει νέες δυνατότητες να σημαίνει, η τρίτη με τη σειρά της εξοβελίζει και τις δυο σε ένα εντελώς ξένο σημασιολογικό πεδίο. Στην περίπτωση αυτή αναγκάζουμε τη φαντασία να δημιουργήσει μεταξύ τριών κι όχι δύο λέξεων εκείνες τις πιθανές συγγένειες, ώστε να γίνει δυνατή η συμβίωσή τους μέσα στο κείμενο. γ) Μετα-κειμενικό στάδιο 1. Η φάση της αξιολόγησης, επεξεργασίας και βελτίωσης του κειμένου: Είναι η φάση κατά την οποία το κείμενο, αφού ξαναδιαβαστεί, υποβάλλεται στη διαδικασία της αξιολόγησης, της επεξεργασίας και της βελτίωσής του, στη διαδικασία που οι δόκιμοι συγγραφείς ονομάζουν «κλάδεμα» και «χτένισμα του κειμένου». Σύμφωνα με τον L. Timbal-Duclaux, οι τρόποι αξιολόγησης του κειμένου είναι δύο: α) η πραγματική ανατροφοδότηση από ένα αληθινό αναγνώστη που θα λέει τις πραγματικές του αντιδράσεις, β) η θεωρητική ανατροφοδότηση από ένα κατάλογο ερωτήσεων, όπως: 1. Ποιες αρετές έχει το περιεχόμενο του κειμένου, 2. Το κείμενο είναι σωστά δομημένο; 3. Το κείμενο έχει συνταχθεί σωστά, με σωστές λέξεις και στίξη; Το ύφος είναι ζωηρό; 4. Το κείμενο είναι σωστό από την άποψη της γραμματικής και χρήσης της γλώσσας αλλά και την άποψη της καλαισθησίας; Στο εργαστήρι δημιουργικής γραφής οι μαθητές με την υποστήριξη και ενθάρρυνση του δασκάλου-εμψυχωτή ξαναδιαβάζουν το κείμενο που συνέθεσαν στο προηγούμενο στάδιο, το αξιολογούν και το επεξεργάζονται. 2. Η φάση της παρουσίασης και δημοσίευσης του ποιήματος ή της μικρής ιστορίας.Η δημιουργία-σύνθεση του ποιήματος ή της μικρής ιστορίας ολοκληρώνεται στη φάση αυτή, με την ανάγνωσή του(της) μέσα στην τάξη και τις τυχόν διορθώσεις της τελευταίας στιγμής. Έτσι το κείμενο είναι έτοιμο να συνταχθεί με διάφορους τρόπους, να αναρτηθεί σε κάποιο ταμπλό της τάξης ή του σχολείου. Να συμπεριληφθεί στην ανθολογία ποιημάτων ή λογοτεχνικών ιστοριών της τάξης ή του σχολείου. Να δημοσιευτεί στην εφημερίδα της τάξης, του σχολείου ή και άλλων ακόμα όμορων ή απομακρυσμένων σχολείων. Να εικονογραφηθεί από τα παιδιά και να λάβει τη μορφή της αυτοτελούς ιστορίας. Να φιλοξενηθεί τέλος σε κάποια τοπική εφημερίδα.

16

Το σημαντικό στη φάση αυτή είναι οι μαθητές και κατ’ επέκταση το σχολείο τους, μέσα από τέτοιες δραστηριότητες, να καθίσταται ανοιχτό στην κοινωνία, της οποίας και αποτελεί μικρογραφία. Η δημιουργική γραφή είναι μία από της πιο προσιτές μορφές τέχνης και για το παιδί και για τον ενήλικο: το μόνο που χρειαζόμαστε είναι στυλό και χαρτί.. Παρόλα αυτά, είναι καλή ιδέα, να επενδύσουμε σε ένα ιδιαίτερο σημειωματάριο, το οποίο θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά για της δημιουργικές μας σκέψεις, για κάποιες περιγραφές και ιστορίες. Έχοντας έναν ιδιαίτερο χώρο για να απομονωθούμε και να σκεφτούμε, αυτό θα μας δώσει ένα κίνητρο για να γράψουμε. Σημειώσεις της στιγμής , μπορούν να χρησιμοποιηθούν αργότερα ως υλικό για μεγαλύτερα αποσπάσματα.

Στο Ένα δικό σου δωμάτιο η Βιρτζίνια Γουλφ, τονίζει τη σημασία, οι συγγραφείς να έχουν έναν δικό τους χώρο για να γράφουν. Εάν έχετε ένα άδειο δωμάτιο, κάντε το γραφείο σας, εάν όχι δημιουργήστε ένα χώρο συγγραφής. Αυτός ο χώρος θα μπορούσε να είναι ένα γραφείο σε μία γωνία της κρεβατοκάμαρας ή του σαλονιού, ένα μέρος όπου μπορείτε να καθίσετε και να γράψετε, να έχετε τα εργαλεία γραφής σας, και οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα, όπως φωτογραφίες, που θα σας εμπνέουν στο γράψιμό σας.

Δεν χρειάζεστε απεριόριστο χρόνο στη διάθεση σας για να γράψετε. Λίγο και συχνά είναι το κλειδί: τακτικές ασκήσεις γραψίματος είναι συχνά πιο αποτελεσματικές από το να ξοδεύει κανείς ώρες επί ματαίω. Κάντε μία επισκόπηση της ζωής σας και κάντε μία ρεαλιστική εκτίμηση του πόσο χρόνο μπορείτε να διαθέσετε για γράψιμο κάθε μέρα και πότε μπορείτε να τον διαθέσετε. Μερικές πιθανές στιγμές είναι: είκοσι λεπτά κατά το διάλειμμά του κολατσιού σας, μισή ώρα το απόγευμα, μία ώρα το πρωί και μία ώρα το απόγευμα. Όποια και να είναι η απόφασή σας, τηρήστε τη απαρέγκλιτα. Θέτοντας μία καταληκτική ημερομηνία για μία συγκεκριμένη δραστηριότητα, θα σας βοηθήσει να επικεντρωθείτε σε αυτή. Π.χ μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας, θα περάσω 10 λεπτά περιγράφοντας τις σκέψεις μου και τις παρατηρήσεις μου ενός πρόσφατου ταξιδιού. Βάζοντας το ξυπνητήρι σας να χτυπήσει σε 10 λεπτά θα γνωρίζετε πότε έχει τελειώσει ο χρόνος σας.

Η πιο συχνή αιτία μπλοκαρίσματος ενός συγγραφέα είναι η εξής σκέψη: ποτέ δεν θα γίνω αρκετά καλός και ο στόχος της τελειότητας. Εάν πιάσετε τον εαυτό σας να κοιτάζει μια άσπρη σελίδα απογοητευμένος , προσπαθήστε να χρησιμοποιήσετε την αυτόματη γραφή για να ξεφύγετε από το αδιέξοδο. Ουσιαστικά, γράφοντας χωρίς σκέψη, δηλ. η αυτόματη γραφή είναι ένας τρόπος να παρακάμψουμε τον αισθητήρα του εγκεφάλου. Αυτή περιέχει την

17

καταγραφή από οτιδήποτε μας έρχεται στο μυαλό, όσο παράλογο και αν είναι, χωρίς να σταματάμε για να το αναλύσουμε ή να το διαμορφώσουμε. Είναι κοινή πρακτική, πολλών συγγραφέων, το πρώτο πράγμα που κάνουν το πρωί να χρησιμοποιούν την αυτόματη γραφή, τότε δηλαδή που ο εσωτερικός αισθητήρας είχε λιγότερο χρόνο να ενεργοποιηθεί, οπότε και το γράψιμο, είναι περισσότερο απρόσκοπτο.

Mια καθημερινή άσκηση δεκαπέντε λεπτών στο γραπτό λόγο, λογοτεχνικό ή μη, είναι μια καλή ανταπόκριση στο πνεύμα της μούσας Πολύμνιας ή της δημιουργικής γραφής, είναι, δίχως αμφιβολία, μια καλή ιδέα εάν θέλετε να δώσετε στη φαντασία σας κάτι με το οποίο μπορεί να τεθεί σε λειτουργία. Τέτοιου είδους ασκήσεις μπορείτε να βρείτε σε βιβλία δημιουργικής γραφής(δείτε επίσης και τη λίστα με τα συνιστώμενα βιβλία, στο μέρος της βιβλιογραφίας αυτής της διάλεξης) ή σε τάξεις δημιουργικής γραφής. Οι παρακάτω ασκήσεις έχουν εγκριθεί από επιμελητές δημιουργικής γραφής ως μία καλή αφετηρία για εν δυνάμει συγγραφείς:

Ζητήστε από τους μαθητές σας να περιγράψουν μία φωτογραφία που να τους εμπνέει. Αυτή μπορεί να είναι μία φωτογραφία από ένα περιοδικό, μία εφημερίδα, ένα βιβλίο ή μία καρτ-ποστάλ. Ζητήστε τους να περιγράψουν τι συμβαίνει στη φωτογραφία καθώς και τι έγινε πριν και μετά τη λήψη της φωτογραφίας. Θα πρέπει να το κάνουν αυτό στο τρίτο πρόσωπο, ή να φανταστούν τον εαυτό τους μέσα στη φωτογραφία και στη σκηνή που βλέπουν. Ζητήστε τους να εξερευνήσουν το σκηνικό εξονυχιστικά. Το θέμα είναι τι μπορούν οι φιγούρες μέσα στη φωτογραφία να δουν, ακούσουν, μυρίσουν, αισθανθούν να γευτούν; Τι λένε οι φιγούρες της φωτογραφίας μεταξύ τους, τι σκέπτονται;

Αναθέστε τους να γράψουν, στην αρχή, ένα μικρό κείμενο. Να γράψουν περίπου 100 λέξεις για ένα καθημερινό αντικείμενο όπως η τσάντα τους, το ευρώ, το κρεμμύδι, το κλειδί. Ζητήστε τους να το περιγράψουν όσο πιο λεπτομερειακά γίνεται, χρησιμοποιώντας τις αισθήσεις τους. Να σημειώσουν τους συνειρμούς που τους έρχονται σχετικά με αυτό το αντικείμενο.

Ζητήστε τους να προσπαθήσουν να «μπούν στο πετσί» κάποιου αγνώστου, για παράδειγμα κάποιου περαστικού ή κάποιου που κάθισε δίπλα τους στο μετρό, στο λεωφορείο και να περιγράψουν πώς φαντάζονται πώς είναι η ζωή του. Ζητήστε τους να κοιτάξουν μέσα από ένα πλαίσιο, είτε πραγματικό είτε φανταστικό, και να περιγράψουν τι βλέπουν. Το πλαίσιο μπορεί να είναι ένα παράθυρο, μία πόρτα, το κενό μεταξύ δύο κάγκελων ενός κλουβιού ή ένα φυσικό πλαίσιο όπως πάνω από μία πόρτα κήπου ή κάτω από ένα δέντρο. Να περιγράψουν σε μια σελίδα μια χαρούμενη ανάμνηση

18

από την παιδική τους ηλικία. Να συμπληρώσουν τις ακόλουθες προτάσεις: 1)Είμαι μια μικρή πράσινη θάλασσα και μετά βάλτε τους να διαβάσουν το γνωστό ποίημα του Ελύτη και να το σχολιάσουν.2) Είμαι ένα πουλί και…3)Είμαι μία πέτρα και …. Ζητήστε τους να περιγράψουν πως αισθάνεται κανείς να είναι αυτά τα πράγματα.

Προτείνετε τους να πάνε μια βόλτα παίρνοντας μαζί το σημειωματάριό τους, σε ένα καφέ ή στο πάρκο και καταγράψουν τις παρατηρήσεις τους για ότι σημαντικό τους κίνησε την προσοχή κατά τη διάρκεια του περιπάτου τους.

Η συμμετοχή σε μία ομάδα δημιουργικής γραφής μέσα στη σχολική τάξη δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές μας να διανθίσουν τη δουλειά τους και να την ανατροφοδοτήσουν.

Φροντίστε εάν η καινοτόμος αυτή δράση δεν ευδοκιμήσει στο σχολείο σας, για τους λόγους που όλοι γνωρίζουμε, να παροτρύνετε τους μαθητές σας να γίνουν μέλη σε εξωσχολικές τάξεις και εργαστήρια δημιουργικής γραφής ή δημιουργήστε μία ομάδα δημιουργικής γραφής με φίλους και συναδέλφους καθηγητές, και καλέστε όσους μαθητές σας το επιθυμούν να γίνουν μέλη της, προτείνοντας τους εναλλάξ και στη διάφορες ασκήσεις, όπως οι ανωτέρω.

Προσπαθήστε να τους βοηθήσετε να απελευθερωθούν γλωσσικά, ξεδιπλώνοντας το δημιουργικό τους ταλέντο, ζητήστε τους να έχουν μια καθημερινή ενασχόληση με τη λογοτεχνική γλώσσα η οποία προσφέρει όχι μόνο ελευθερία αλλά και μια ανατροφοδότηση η οποία θα τους βοηθήσει να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους και να βρουν τον προσωπικό τους τρόπο γραφής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Adam,J.M., Τα κείμενα: τύποι και πρότυπα, μετ. Γ. Παρίσης, Πατάκης, Αθήνα 1999. Andersen-Warren, M., Creative Group work with Elderly People: Drama, Winslow Press,1996. Bartal, L. et al., The Metaphoric Body, Jessica Kingsley,1993. Brown, D., Principles of Art Therapies, Thorsons,1997. Elbow, P., Writing without a teacher, New York and Oxford: Oxford University Press, 1973. ………….., Writing with power, , New York and Oxford: Oxford University Pres,1981. Karagiannis,S.,La evasion de Dedalo:teoria y usos poeticos de la metafora en Jose Ortega y Gasset,Juan Ramon Jimenez y Yorgos Seferis(Ph.D.),Granada:Ediciones el limonero,2005. Lusser Rico,G.,Writing the natural way,Los Angeles:Ed.J.P.Tarcher, 1983.

19

Timbal-Duclaux, L. Το δημιουργικό γράψιμο, μετ. Γ. Παρίσης, Αθήνα: Πατάκης, 1986. Jacowska, N., Write for Life Element, New York: Oxford University Press,1997. Ροντάρι, Τζ., Η Γραμματική της φαντασίας, μετ. Γ. Κασαπίδης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003.

ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ

CV: Ποιητής, δοκιμιογράφος, μεταφραστής

Βραβείο Ποίησης Νικηφόρος Βρεττάκος,1993

Δρ.Φιλοσοφίας του Παν.Ιωαννίνων

Δρ.Θεωρίας της Λογοτεχνίας και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Παν. της Γρανάδας

Διδάσκων τη Σύγχρονη Ισπανική Λογοτεχνία στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο από το 2004 έως σήμερα

Mέλος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών,

του PEN CLUB Λογοτεχνών και της Εταιρείας Ελλήνων Μεταφραστών

Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Ισπανιστών

Υποψήφιος για αντεπ. μέλος για το 2011 της Ακαδημίας Γραμμάτων της Γρανάδας

Σχολικός Σύμβουλος Δ.Ε.με έδρα την Α ΔΔΕ Αθήνας

20