ปนลำ�ป�ง

จดทำ�โดย บรษท ป�ส�ละ จำ�กด | กรกฎ�คม 2558

กรณศกษา นวตกรรมสเขยว #5 | GREEN INNOVATION CASE STUDY #5

02

03

Semi-Open Cut นวตกรรมทแกปญหาดวยตวเอง

ขนตอนการทำาเหมองในอดตจะเรมจากการออกแบบวางแผนเหมอง ไปส

ขนตอนการพฒนาเพอเตรยมการทหนาเหมอง ขนตอนการผลต (ระเบดหน)

สดทายคอขนตอนดำาเนนการปดเหมองและการฟนฟ ซงแตละขนตอนกจะ

มปญหาทตองพยายามแกไข เชน ปญหาการฟงกระจายของฝนและเสยงดง

จากการระเบด ปญหาในการฟนฟเหมอง เอสซจ ซงเรมผลตปนซเมนตใน

ประเทศตงแตป 2456 กพยายามหาวธการควบคมและปองกนผลกระทบ

เหลานมาโดยตลอด ดวยวธการฉดพรมนำาทหนาเหมองกอนและขณะทำางาน

แตเมอมแผนทจะเปดโรงงานผลตปนซเมนตแหงใหมทจงหวดลำาปางในป

2537 กมโจทยอกขอใหเอสซจตองขบคดหาวธการแกปญหาจากการทำาเหมอง

แบบเดมมากยงขน เพราะเหมองและโรงงานแหงใหมนจะไปตงอยในพนทปา

คอเขตปาสงวนแหงชาตแมทรายคำา แมวาจะเปนสวนปาเศรษฐกจทถก

ทำาลายจนแทบไมเหลอสภาพปาแลวกตาม

ยงกวานน หากยอนกลบไปชวงทปนลำาปางเรมดำาเนนการ คอไดรบอนญาต

คำาขอประทานบตรในป 2534 และ 2535 ดำาเนนการออกแบบเหมองในป

2535 เรมการพฒนาหนาเหมองและกอตงโรงงานในป 2537 และเรมการผลต

ตอนปลายป 2539 นน เปนชวงทกระแสการตอตานโรงงานอตสาหกรรม

เพราะมปญหาเรองกาซซลเฟอรไดออกไซตซงสงผลกระทบตอสขภาพผคน

ในชมชนรอบเหมอง แนนอนวาการทำาเหมองปนของเอสซจในพนทตำาบล

บานสา อำาเภอแจหม จงหวดลำาปาง ยอมถกจบตาจากชมชนรอบๆ เปน

พเศษ เพราะการตงเหมองและโรงงานผลตปนซเมนตในพนทปาไปกนไมได

เลยกบเรองการรกษาสงแวดลอม นอกจากนยงกงวลวาจะเกดผลกระทบตอ

ชมชน

ปนลำาปาง ซงกดำาเนนงานภายใตอดมการณ 4 คอ ตงมนในความเปนธรรม

มงมนในความเปนเลศ เชอมนในคณคาของคน และถอมนในความรบผดชอบ

ตอสงคมของเอสซจอยแลว จงตองหามาตรการเสรมเพอสรางความเชอมน

04

ใหกบคนในชมชน ดวยการประกาศหลกการ 4 ขอเพมเตม ไดแก สรางงาน

สรางความเจรญ รกษาสงแวดลอม และเปนพลเมองดของลำาปาง

“กอนตงโรงงานทไหนกตาม สงทเราทำาเปนปกตกคอการทำาความเขาใจกบชาวบานวาเราจะทำาอะไร การจดการแตละดานเราทำาอะไรบาง ทงตวเหมอง ตวโรงงาน และปญหาทเขาสนใจ โดยเฉพาะการใชลกไนตเปนเชอเพลง แลวเรากพาผนำาชมชนไปดงานทภาคกลาง และใหสญญาวาเราจะทำาใหดยงขนกวาเดม” ธรพนธ เมธงกร ผจดการสวน

พฒนาองคกรอยางยงยน บรษท ปนซเมนตไทย (ลำาปาง) จำากด เลาใหฟง

ในหลกการ

เอสซจจงนำานวตกรรมการทำาเหมองสเขยวคอ Semi-Open Cut Mining ท

บรษทพฒนาขนเพอลดผลกระทบตอสงแวดลอมและชมชน มาใชทปน

ลำาปางเปนครงแรก

การทำาเหมองปนแบบ Semi-Open Cut Mining เปนการผสมผสานระหวาง

การทำาเหมองแบบเกาของบรษท คอการทำาเหมองแบบขดตก (Open Pit

Mining Method) หรอการเปดพนทลงไปเปนบอ และการทำาเหมองแบบ

ตดยอด (Top Cut หรอ Open Cut Mining Method) เขาไวดวยกน โดยท

Semi-Open Cut จะเปนการทำาเหมองแบบเปดกลางเขา และมการเวน

พนทขอบแนวประทานบตรไวเปนพนทสเขยว เพอใหเปนแนวกนชนหรอ

buffer zone ตลอดแนวขอบเหมอง

“เมอเราออกแบบการทำาเหมองแบบใหมขนมา กตองการ identify วาเรามวธการทำาเหมองทแตกตางจงตงชอวา Semi-Open Cut Mining ซงจะเปนเครองมอสำาคญทเรานำามาใชยนยนกบชมชนวา เราใหความสำาคญในเรองการดแลสงแวดลอมและชมชนมากกวาคำามนสญญาลอยๆ จากใครคนใดคนหนงในปนลำาปาง ซงพอคนคนนนออกไปกอาจจะจบ แตคำามนสญญานไมวาใครจะไปจะมาเรากจะทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut อยางตอเนอง และทำามา 20 ปแลว” สมพนธ ทาใจ

ผจดการสวนเหมอง บรษท ปนซเมนตไทย จำากด (ลำาปาง) กลาว

05

ไมเพยงเทานน จากตนแบบทลำาปาง เมอ 20 กวาปทแลว เหมองปนแหง

อนๆ ของเอสซจ ไมวาจะเปนททาหลวง แกงคอย จงหวดสระบร หรอททงสง

จงหวดนครศรธรรมราช ตางกปรบเปลยนวธการทำาเหมองแบบเดมมาเปนแบบ

Semi-Open Cut กนทงหมด โดยใชระยะเวลาในการปรบเปลยน 1-2 ป

เพอใหมองเหนภาพไดงาย เอสซจเปรยบเทยบการทำาเหมองแบบ Semi-

Open Cut วาเหมอนกบการรบประทานแตงโมโดยการผาแตงโมครงลก

(ประหนงการทำายอดเขาใหเปนพนทราบเฉกเชนการทำาเหมองแบบตดยอด)

แลวรบประทานแตเนอแตงโมสแดงดานในตรงกลาง (เปรยบไดกบการ

ทำาเหมองแบบขดตก ซงจะมการขดลงไปเปนบอ ลดหลนเปนขนบนได)

สวนเปลอกสเขยวขางนอกจะเวนไวใหมสภาพเชนเดม เพอใชเปนแนว

กนชนธรรมชาตสำาหรบปองกนผลกระทบตางๆ รวมถงเมอมองเขามาจาก

ภายนอกเหมอง ตนไมบรเวณแนวกนชนกทำาใหดเหมอนมภเขาอย

โดยยงเมอทำาเหมองลกลงไปกจะมมมเขาชวยปองกนและลดผลกระทบตอ

พนทภายนอกเหมองดวยตวเอง ไมวาจะเปนผลกระทบจากฝน เสยง และ

แรงสนสะเทอน เพราะการระเบดหนในบอจะชวยลดเสยง และทำาใหฝน

ไมสามารถออกไปกระทบกบพนทอนได สวนพนทนอกบอเหมองทเวนไวก

จะทำาหนาทเปนกำาแพงปองกนตามธรรมชาต ซงตามรายงานการวเคราะห

ผลกระทบสงแวดลอม หรอ EIA (Environmental Impact Assessment)

ทปนลำาปางเสนอสำานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสง

แวดลอม (สผ.) ระบวาจะเวนพนทแนวขอบเหมองไมนอยกวา 50 เมตร

เพอใหกวางเพยงพอทจะคงอยไดอยางปลอดภย ไมพงทลายลงมาภาย

หลง แตในความเปนจรงแลวปนลำาปางเวนพนทสวนนไว 100 เมตร เพอให

ปองกนผลกระทบไดดทสด

“จรงอยวาตอนระเบดอาจจะเกดฝนฟงอยระยะเวลาหนง แตสดทายฝนกจะตกลงมาอยในพนทเดม หรออาจจะมชวงแรกททำาการตดยอดเขาทอาจจะมฝนปลวบาง ซงเรากมการควบคมผลกระทบดวยการฉดพรมนำาบรเวณหนาเหมองกอนการระเบด ตดตงตวจบฝน

06

ทเครองขด และแกไขปญหาเรองเสยงดวยการตดตง silencer กบเครองจกรเหมอง” ผจดการสวนเหมองอธบาย

นอกจากตวเหมองและการฉดพรมนำาทหนาเหมองจะชวยลดผลกระทบ

เรองฝนละอองแลว ทางปนลำาปางกยงมมาตรการเสรมอนๆ ดวย เชน การ

พนสเปรยนำาตามจดตางๆ ในโรงยอยหน ตงแตอางรบเทหน จดถายเทตาง

ระดบในสายพานลำาเลยง รวมถงกำาหนดใหมการทำางานภายในเหมองเพยง

วนละ 1 กะ และทำาการระเบดหนเฉพาะเวลากลางวน ระหวางเวลา 15.00-

16.00 น. สปดาหละ 3 ครง คอในวนจนทร พธ ศกรเทานน

รวมถงยงมการปองกนผลกระทบดานสงแวดลอมอนๆ เชน การจดการนำา

บนเหมองหนปนดวยการวางระบบรางระบายนำา เพอรวบรวมและเกบกก

นำาฝนลงในบอพก และสบกลบมาใชในการควบคมฝนทเกดจากการบด

ยอยหน ฝนจากการจราจรขนสงบนเหมอง และรดนำาตนไมทปลกเพอฟนฟ

เหมอง ทำาใหไมใหมการปลอยนำาทงออกสสงแวดลอมและไมสรางปญหา

ใหกบชมชน

นอกจากชวยลดผลกระทบดานสงแวดลอมแลว สงสำาคญอกอยางของการ

ทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut คอชวยลดผลกระทบดานอารมณและ

ความรสกของคนในชมชน หรอคนทสญจรผานไปมาบรเวณทตงเหมอง

จากทศนยภาพทเปลยนไปของภเขา

“เพราะแตเดมคนจะเหนภเขาเขยว หรอภเขาสง แตอยมาวนดคนด ภเขาอาจจะกลายเปนสขาวจากการระเบด ซงทำาใหผคนตกใจกลว เสยใจ เสยดาย จนกลายเปนภาพทไมดตออตสาหกรรม และผประกอบการ แตการทำาเหมองแบบ semi -open cut เราจะเรมตดถนนขนไปบนภเขา แลวคอยๆ ทำาเหมองจากพนทภายในออกมา ตนไมบนยอดเขาของพนทรอบนอกทเราเวนไวจงชวยบดบงตวเหมอง แมวาบางจงหวะอาจจะมองเหนเหมองบาง แตเมอแนวภเขาดานในลดตำากวาภเขาทเปนกำาบงกจะกลบมามองไมเหนได” สมพนธกลาวถงอกปญหาท

เอสซจนกถงในตอนออกแบบนวตกรรม Semi-Open Cut

07

ขณะเดยวกนการทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut กยงตอบโจทยทางธรกจ

ในแงของกำาลงการผลต เพราะการเจาะและระเบดเหมองแตละครงจะได

หนปนปอนโรงงานผลตปนซเมนตไมแตกตางจากการทำาเหมองแบบเดม

ของเอสซจ คอการทำาเหมองแบบตดยอด หรอการขดตก

ถงจะมขอดในการปองกนและชวยลดปญหาผลกระทบตอสงแวดลอมทง

ในแงกายภาพและทศนยภาพ แตการทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut ก

มสงทเอสซจตองจาย เรมจากการเสยโอกาสในการผลตหนปนเพราะตอง

เวนพนทไวเปนแนวกนชน โดยตามรายงานการวเคราะหผลกระทบทางสง

แวดลอมทเอสซจทำาเสนอตอสำานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอมระบ

วา จะเวนพนททไมทำาเหมองไมนอยกวารอยละ 30% แตปจจบนปนลำาปาง

เวนไวประมาณเกอบรอยละ 50

“คอพนทประทานบตรเรามประมาณ 5,200 ไร แตเราจะเวนไวเปนพนทกนชน 2,500 ไร แตวาเอาเขาจรง เรากลบสามารถทำาเหมองลงไปไดตำากวาระดบผวดน ซงตรงนกชวยลดโอกาสจากการเสยพนทเปนแนวกนชนไดมากทเดยว แตกแนนอนวาเราจะตองไมขดลง

08

ไปตำากวาระดบตำาสดของนำาในอางเกบนำาของเขอนกวลมทอยตดกนเหมอง ซงมระดบนำาตำาสดอยท 280 เมตร เพอปองกนไมใหเกดปญหานำาจากเขอนไหลเขามาทโรงงานเรา” สมพนธอธบาย

นอกจากน การทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut ยงใชระยะเวลาเพมขนคอ

ประมาณ 2 ปในการพฒนาหนาเหมอง เพราะตองตดถนนขนไปบนภเขา

และเขาไปเปดหนาเหมองตรงกลางพนทเหมอง ทำาใหตองใชเงนลงทนสง

กวาการทำาเหมองแบบ open cut ประมาณรอยละ 20 แตเนองจากมคา

ใชจายในการแกไขผลกระทบดานตางๆ นอยกวา คาดำาเนนงานจงจะตำา

กวาประมาณ 3-5% ซงชวยประหยดในระยะยาว เพราะเหมองแตละแหงม

ระยะเวลาในการดำาเนนการประมาณ 25 ป

“Semi-Open Cut อาจจะไมไดสรางความไดเปรยบในการแขงขนใหกบเอสซจในเรองตนทน แตเราไดประโยชนในเรอง license to oper-ate คอไดรบการยอมรบจากชมชนใหเราเขามาทำาธรกจในพนท ซงมความสำาคญมาก เพราะการขอตอประทานบตร การตอใบอนญาตการเดนโรงงานทงหลาย กตองไดรบความเหนชอบจากทางชมชนทงสน ซงเรามองตรงนเปนหลกมากกวา และสอดคลองกบวสยทศนของเอสซจวาเราจะอยรวมกบชมชนอยางไรใหมความสข” สรชย

นมละออ กรรมการผจดการ บรษท ปนซเมนตไทย (ลำาปาง) จำากด สรปผล

ดของนวตกรรม Semi-Open Cut

ฟนฟเหมองตงแตเปดเหมอง

นอกจากตนแบบเรองปองกนสงแวดลอมและผลกระทบตอชมชนดวย

นวตกรรม Semi-Open Cut Mining แลว เหมองปนลำาปางยงเปนตนแบบ

ของการรกษาสงแวดลอมดวยการฟนฟเหมองควบคไปกบการทำาเหมองอกดวย

09

“จนกลายเปนความคดฝงหวของวศวกรเหมองของเอสซจไปแลววา อยาคดเปดเหมองเลย ถาไมไดทำาแผนการปดเหมองควบคกนไป จากเดมทงานฟนฟเหมองจะไปอยสดทาย คอเอาวตถดบ เอาของทใชไดออกไปใหหมดกอน พอทำาเหมองเสรจจงคอยมาคดเรองปดเหมองกน แตการทำาเหมองทปนลำาปาง เราทำาสองเรองนไปพรอมๆ กน” สมพนธอธบายความเปลยนแปลงทสำาคญอกอยางในการทำาเหมอง

ปนของเอสซจ ซงปจจบนไดนำาไปใชกบเหมองปนแหงอนๆ ของเอสซจแลว

เชนกน

สาเหตสำาคญททำาใหเอสซจคดเรองการปดและฟนฟเหมองไปควบคกบการ

ทำาเหมองมาจากประสบการณอนยากลำาบากในการฟนฟเหมองหลงจาก

การทำาเหมองเสรจ เพราะหลงจากโดนระเบดและนำาแรหรอหนปนออกไป

ใชประโยชนจนหมดแลว พนทเหมองรางทถกทงไวกกลายเปนพนททเขาถง

ไดยาก เนองจากระดบความตางระหวางพนทขอบเหมองกบพนทดานลาง

อาจจะมากถง 200-300 เมตร ทำาใหการเขาไปปรบปรงดนและปลกตนไม

ทำาไดยาก ใชเวลา และใชเงนสง จงไมนาแปลกใจทมเหมองมากมายทง

ความเสยหายไวเบองหลง

สำาหรบทเหมองปนลำาปาง การฟนฟเหมองจะเรมตงแตการเรมเปดเหมอง

โดยพนทตรงยอดเขาในบรเวณขอบเหมองทเวนไวใหเปนแนวกนชน ซงม

ตนไมอยแลว กจะมการปลกตนไมเพมเตม นอกเหนอจากการปลกตนไม

ตามคนดนไหลทาง ขางถนนขนสง ตามหนาผาและไหลผา

สวนการฟนฟพนทเหมองกจะเรมดำาเนนการทนท หากมพนทหนาเหมอง

สวนใดทผานการทำาเหมองจนเสรจสนแลวและจะไมมการแตะตองสวนนน

อก โดยในชวง 12 ปแรกปนลำาปางไดศกษาหาความรจากตำารา คมอ และ

ทดลองฟนฟเหมองดวยตวเอง แตนบจากป 2551 เปนตนมาไดมการเชญ

ทมนกวจยการฟนฟปามาเปนทปรกษา เพอใหไดขอมลทนาเชอถอ และ

มการฟนฟปาไดอยางเหมาะสมกบระบบนเวศของพนทอยางแทจรง โดย

ทางปนลำาปางไดใหหนวยวจยการฟนฟปา ภาควชาชววทยา มหาวทยาลย

เชยงใหม หรอ Forest Restoration Research Unit - FORRU มาดำาเนน

010

การศกษาการฟนฟเหมองหนปนและศกษาความหลากหลายทางชวภาพ

ในพนทเหมองปนลำาปาง เพอใชเปนแนวทางในการฟนฟหลงจากกจกรรม

การทำาเหมองสนสดลง ปจจบนไดทำาวจยเรองเมลดพนธทจะปลกเสรจแลว

ซงจะเปนเมลดพนธพชจากปาอนรกษทเปนปาดงเดมในบรเวณเหมอง แต

กำาลงศกษาเรองการเจรญเตบโตของวธการปลกหลายรปแบบ

“จำานวนเงนสำาหรบการฟนฟเหมองในขนตอนสดทายกบการคอยๆ ฟนฟเหมองไมมความแตกตางกน แตการฟนฟเหมองหลงปดเหมองแลวจะเหมอนกบคณตองจายเงนตม 100 บาทในวนสดทาย สวนการฟนฟเหมองควบคไปกบการทำาเหมอง คณจะคอยๆ ทยอยจายเงนทละ 5 บาท ซงหากทำาผดพลาดอะไรในระหวางการฟนฟ เรากจะเสยเงนแค 5 บาท ไมไดเสยทง 100” สมพนธอธบาย

การทยอยฟนฟเหมองยงทำาใหพนทปาคอยๆ กลบคนมา ตางจากการฟนฟ

เหมองหลงทำาเสรจแลวซงตองใชเวลาหลายสบป กวาจะไดพนทปากลบคนมา

โครงการซเมนตทยงยนของสภาธรกจโลกเพอการพฒนาทยงยน (WBCSD

CSI – World Business Council for Sustainable Development, Cement

Sustainable Initiative) แนวรวมภาคธรกจดานการพฒนาทยงยนทเกาแก

ทสดในโลก ไดยกใหการทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut ของ เอสซจ เปน

“วธปฏบตอนเปนเลศ” หรอ best practice ในการทำาเหมองอยางยงยนใน

ป 2545

ใสใจสงแวดลอมของโรงงาน

นอกจากการทำาเหมองทเปนมตรกบสงแวดลอมแลว ปนลำาปางยงใหความ

สำาคญกบกระบวนการผลตปนซเมนตดวยเทคโนโลยทเปนมตรตอสงแวดลอม

และประหยดพลงงาน อยางเชน การเลอกใชเครองจกร KHD ซงเปนเครองจกร

ในการผลตปนซเมนตคณภาพสงและเปนมตรกบสงแวดลอมจากประเทศ

011

เยอรมน รวมถงยงใหความสำาคญกบการใชพลงงานทดแทน เพอลดการใช

พลงงานเชอเพลงประเภทฟอสซล และลดการปลอยกาซคารบอนไดออก

ไซตออกสชนบรรยากาศ ซงสรชยบอกวา ปนลำาปางหาทางนำาเทคโนโลยท

ชวยลดการใชพลงงานมาใชกบโรงงานโดยตลอด

“แมวาบางครงเงนทใชในการลงทนเพอทำาโครงการลดการใชพลงงาน จะมระยะเวลาในการคนทนนานกวาปกตกตาม เชน ถาเปนโครงการทวไปเราจะดระยะเวลาคนทน 4 ป แตถาเปนเรองพลงงานแมวานานกวานนเรากทำา เพราะเปนเรองสำาคญ และนบวนพลงงานกมราคาสงขนเรอยๆ” สรชยกลาว พรอมกบยกตวอยางโครงการประหยดพลงงาน

สำาคญๆ ทเกดขนทปนลำาปางประกอบ

เรมจากโครงการตดตงเครองผลตกระแสไฟฟาจากความรอนเหลอทงจาก

กระบวนการผลตปนซเมนต (Waste Heat Generator หรอ WHG) โดยนำา

เอาลมรอนทเหลอจากกระบวนการผลต คอลมรอนทเหลอทงจากหออน

วตถดบ (Pre Heater) หมอเยน (Cooler) และหมอเผา ซงสงถง 300 องศา

เซลเซยส กลบมาตมนำาใหเดอดแลวนำาไปปนไฟ เพอใชเปนพลงงานทดแทน

ทหมอไอนำา ซงสามารถทดแทนการซอกระแสไฟฟาจากภายนอกลงได

ประมาณ 30% คอทำาใหลดภาระการใชไฟฟาไดสงสด 8.4 เมกกะวตต ลด

ปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจก 7,723 ตน/ป โดยปนลำาปางเรมดำาเนน

โครงการนตงแตเมอเดอนกรกฎาคม ป 2552 ดวยเงนลงทนประมาณ 500

ลานบาท ระยะเวลาการคนทน 7 ป

อกโครงการทเรมดำาเนนการในชวงเวลาใกลเคยงกบโครงการ WHG กคอ

การนำาลกไนตผสมเปลอกดนมาใชเปนเชอเพลงสงใหเตาเผาปนซเมนต โดย

ลกไนตผสมเปลอกดนทนำามาใชนเปนผลผลตจากโรงงานผลตลกไนตของ

เอสซจ ทอำาเภอสบปราบ จงหวดลำาปาง ซงในอดตจะถกกองทงไว ไมมใคร

นำาไปใช เนองจากคาความรอนตำา คอ 3,000 กโลกรมแคลอร/กโลกรม เมอ

เทยบกบลกไนตคณภาพสงทจะใหคาความรอนประมาณ 5,000 กโลกรม

แคลอร/กโลกรม ดงนนแมวาลกไนตผสมเปลอกดนจะราคาตำากวาลกไนต

012

ธรรมดาถง 50% แตเมอเทยบกบคาความรอนทไดและคาใชจายในการ

ขนสงแลว การซอลกไนตคณภาพดไปใชจะใหประโยชนมากกวา

ดวยเหตนปนลำาปางจงหาวธทจะนำาลกไนตผสมเปลอกดนมาใช เพราะ

แหลงวตถดบอยไมไกลจากทตงโรงปนนก โดยวศวกรของเอสซจไดแก

ปญหาเรองความรอนดวยการลงทนตดตงเครองจกรทเรยกวา Gasifier เพม

เพอแปลงลกไนตผสมเปลอกดนทมความรอนตำาออกมาเปนแกสเชอเพลง

สงใหเตาเผาปนซเมนตไดสำาเรจในป 2552 กอนทจะตดตง Gasifier เพมขน

อกตวในป 2554 เพอใหพอรองรบกบปรมาณของลกไนตผสมเปลอกดนทม

อย ทำาใหปนลำาปางไดพลงงานจากสวนนประมาณ 15-17% โดยลงทนไป

ประมาณ 200 ลานบาท

นอกจากนยงมโครงการเชอเพลงทดแทนทธรพนธกลาววาเปนความภมใจ

ของปนลำาปาง คอโครงการเชอเพลงแขงทดแทน หรอ RDF: Refuse

Derived Fuel ซงเปนการนำาพลาสตกหรอเศษผาทไมใชแลวจากสถาน

จดการขยะมลฝอยมาใชเปนเชอเพลงใหกบโรงงานปนซเมนต เพราะแมวา

พลงงานความรอนทไดจะไมถง 1% แตเปนโครงการทประสบความสำาเรจ

ในการทำาใหชมชนรอบๆ และเอเยนต หนมาคดแยกขยะ ซงชวยลดปญหา

เรองสงแวดลอม และกำาจดขยะไดอยางถกวธโดยสงขยะทไมสามารถ

รไซเคลไดมาใหปนลำาปางทำาเปนเชอเพลง ดวยการนำาไปเผาทอณหภม

1,450 องศาเซลเซยส สวนขยะทสามารถรไซเคลกนำาไปขายเปนรายไดส

ครวเรอนหรอชมชน โดยปจจบนแตละเดอนจะม RDF เขาสโรงงานเดอนละ

25 ตน จากพนทบานสา บานสบลน บานสามขา เทศบาลแจหม เอเยนตท

เชยงใหมและพะเยา

นอกจากการทำาโครงการพลงงานทดแทนในรปแบบตางๆ แลว ปนลำาปาง

ยงมการปรบปรงการผลตเพอใหใชพลงงานนอยลงดวย เชน ในป 2553 ได

ทำาการปรบปรงชดคดแยกขนาดในการบดปนซเมนต สงผลใหลดการใช

พลงงานไฟฟาลงได 11 ลานหนวยตอป และลดการปลอยกาซเรอนกระจก

ลงไดมากกวาปละ 5,800 ตนตอป

013

รวมถงยงมการตดตงเครองบดปนเมดใหเปนปนหยาบ กอนทจะเอามาบด

ละเอยดเปนปนซเมนต ซงเรยกวา pre-grinding โดยเรมเดนเครองเมอ

ปลายป 2555 ดวยเงนลงทน 250 ลานบาท มระยะเวลาการคนทน 7 ป

ชวยเพมกำาลงการผลตและประหยดพลงงานไดกวา 10 กกะวตตชวโมงตอ

ป หรอลดการปลอยกาซเรอนกระจกประมาณ 5,000 ตนตอป

“โดยปกตพอเราผลตปนเมดได เรากจะเอาปนเมดมาใสหมอบดปน แตวาตรงนเราจะเอามาบดหยาบกอน ทำาใหกระบวนการบดปนซเมนต ลดลง การลดใชพลงงานจะเปนเรองทเราตองทำาตอไป เพราะเปนตนทน หลกของการผลตปนซเมนต” สรชยกลาว

สวนการปองกนปญหาสงแวดลอมจากการผลตปนซเมนตในเรองของฝน

ละอองนน ปจจบนปนลำาปางใชการควบคมฝนดวยเครองกำาจดฝนแบบ

ไฟฟาสถตย (EP หรอ Electrostatic Precipitator) ในทกจดของระบบการ

ผลตทเปนแหลงกำาเนดฝน โดย EP กำาจดฝนไดมากถง 99.97% รวมถงม

แผนการบำารงรกษาอปกรณแบบปองกน เพอใหสามารถทำางานไดอยางม

ประสทธภาพตลอดเวลา

“เพราะสงทโรงปนจะกระทบชมชนไดงายคอฝนละออง เราจงตองระมดระวงทงในสวนของเหมองและโรงงาน ดงนนถาเครองดกฝนเสย

เราจะหยดเดนเครองเลย และถาชมชนมการรองเรยนเขามาเมอไหร เราจะไปพสจนวาเปนฝนจากเราหรอเปลา หากใชจะไดแกปญหา” ธร

พนธกลาว

ปจจบน ปนลำาปางกำาลงอยระหวางการศกษาทจะเปลยนเทคโนโลยการจบ

ฝนจาก EP มาเปน Bag Filter ซงจะตองใชเงนประมาณ 200 กวาลานบาท

แตจะทำาใหคาการปลอยฝนลดลงไปอยางกาวกระโดด คอลงไปอยในระดบ

10-20 มลลกรม/นอมอลคว เทานน ตำากวาคาการปลอยฝน (Emission

Specification) ทปนลำาปางกำาหนดไววาตองไมเกน 50 มลลกรม/นอมอลคว

014

ในสวนของการจดการนำาของโรงงานนน โรงผลตปนใชนำาแบบวงจรปด คอ

หลงจากโรงงานใชนำาเพอลดอณหภมของกาซรอนในกระบวนการผลตและ

หลอเยนเครองจกรแลว โรงงานกจะนำานำาทใชในการหลอเยนแลวหมนเวยน

กลบมาใชใหมทงหมด ไมปลอยออกสภายนอกโรงงาน เพอใชนำาอยางคมคา

นอกจากดแลสงแวดลอมของเหมองและโรงงานแลว ปนลำาปางยงสงเสรม

คคาใหดแลสงแวดลอมดวยการเลอกใชสนคาทเปนมตรตอสงแวดลอม

(green procurement) หรอการจดซอสนคาจากผประกอบการทมกระบวนการ

ผลตทเปนมตรตอสงแวดลอม ทงยงมการสนบสนนใหคคาและเครอขาย

กลยาณมตรเขาสกระบวนการรบรองอตสาหกรรมสเขยว และยงชวยเพม

ความสามารถในการแขงขนดวยการรวมออกแบบวาง Lay-Out คลงสนคา

ของรานผแทนจำาหนาย เพอชวยลดการใชพลงงานและตนทน รวมถงการใช

เครองมอขนสงขนถายปนซเมนต (ถง) ทชวยลดแรงงาน ลดเวลา ลดตนทน

ในการรกษาสภาพแวดลอม

นอกจากนยงมการจดระบบการขนสงใหเปนมตรตอสงแวดลอม เชน จด

ระบบรถรบสงปนซเมนตไมใหจอดรอนาน เพอลดการปลอยกาซเรอนกระจก

ลดการใชนำามนเชอเพลง รวมทงกำาหนดมาตรการควบคมและดแลผขนสง

ในทองถนใหขนสงอยางถกวธ ไมสรางมลภาวะใหสงแวดลอม

รงสรรค แกวโชตชวงกล เจาของและผจดการ หจก.ลำาปาง พ.ด.บรการ ซง

รบขนสงถานหนลกไนตจากเหมองทอำาเภอสบปราบ สงใหกบโรงงานปน

ลำาปางทแจหมมาเปนระยะเวลา 7 ป เลาใหฟงวา การทำางานกบปนลำาปาง

มความแตกตางกบการขนสงใหลกคารายอน เพราะทางปนลำาปางจะมกฎ

ระเบยบทตองปฏบตตามอยางเครงครด โดยเฉพาะอยางยงเรองทเกยวของ

กบความปลอดภย เชน การแตงกายของพนกงานขบรถ ซงตองแตงกายให

สภาพ ใสเสอสะทอนแสง และใสหมวกนรภยเมอเขาไปในบรเวณเหมอง

กอนออกจากเหมองตองมการคลมผาใบใหเรยบรอย เพอปองกนไมให

ถานหนตกหลนบนพนผวการจราจร และไมกอใหเกดการฟงของฝน ไม

บรรทกนำาหนกเกน 33 ตน นอกจากนยงมการสงเจาหนาทมาตรวจดตวถง

รถวาไมมรอยรวหรอรอยผ มการควบคมความเรว เชน หากวงผานชมชน

015

ตองใชความเรวไมเกน 17 กโลเมตร เพอความปลอดภยและไมรบกวน

ชมชน รวมถงยงมการอบรมพนกงานขบรถเปนประจำาทกป และมการสง

เจาหนาทมาตรวจสภาพรถดวย

“การตดตอประสานงานกเปนไปอยางเรยบรอย เพราะทางปนลำาปาง จะมแผนงานสงมาใหลวงหนาวาในแตละเดอนตองรบอะไรบาง เวลาไหน หรอโรงงานจะมการปดซอมบำารงเมอไร ทำาใหสามารถวางแผนการทำางานไดอยางถกตอง”รงสรรคกลาว

แตเนองจากวารถพวงของ ลำาปาง พ.ด.บรการ เปนรถอสระไมไดเขาไปอย

ในสงกดของ เอสซจ โลจสตกส (SCGL) ซงเปนบรษทในเครอปนซเมนต

ทำาใหไดรบผลกระทบในเรองจำานวนรถทใหบรการกบปนลำาปางถกลด

จำานวนลง

“เดมเราเคยวงอย 10 พวง แตชวง 3-4 ปนโดนลดจำานวนลงเรอยๆ จนตอนนเหลอวงอย 3 พวง ตนเหตกเนองมาจากวาปรมาณสตอกของลกไนตทางภาคเหนอลดนอยลง จงงดสงใหโรงปนทแกงคอย ทำาใหรถในสงกด SCGL ซงเคยวงสายยาวคอสงลกไนตจากลำาปางไปแกงคอย ไมมงาน SCGL กเลยมาดงงานจากรถอสระทวงสายสนอยางเราไปใหรถในสงกด” รงสรรคเลาถงความไมยงยนทางธรกจของเขา

ใหฟง แตยงยนยนวาปนลำาปางดมากๆ

สำาหรบกาวตอไป ปนลำาปางยงคงมงมนทจะดำาเนนงานตามแนวทางการ

พฒนาอยางยงยน และพรอมทจะเปนพเลยงใหกบคธรกจ และผประกอบ

การทเปนเครอขายตลอดโซอปทาน (value chain) โดยตงเปาวาจะชวยให

คธรกจทงหมดไดรบการรบรอง Green Industry Level 2 ขนไป หรอเทยบ

เทา รวมทงสงเสรมใหไดรบการรบรอง Green Industry Level 3 หรอเทยบ

เทาอยางนอย 1 ราย ภายในป 2559

สำาหรบปนลำาปางเองไดรบรางวลอตสาหกรรมสเขยวระดบ 5 จากกระทรวง

อตสาหกรรมเมอป 2557

016

“โดยเราแทบไมไดทำาอะไรเพมเปนพเศษ ทำาเพยงรวบรวมสงตางๆ ททำามาเกอบ 20 ปเขามาไวดวยกนในการสมครเขารวมรางวลน”

ธรพนธเลาเบองหลง

สงแวดลอมด ชมชนยงยน

นอกจากกระบวนการทำาเหมองและการผลตปนซเมนตทไมสงผลกระทบ

ตอสงแวดลอมและชมชนดงทไดกลาวมาแลว ปนลำาปางยงคลายความ

วตกกงวลของคนในชมชนจากการมเหมองและโรงงานปนซเมนตมาตงอย

ในจงหวดลำาปาง ดวยการทำาตวเปนคนในพนท คอจดทะเบยนกอตงบรษท

ปนซเมนตไทย (ลำาปาง) จำากด ทจงหวดลำาปาง ตงแตตน ซงถอวาเปนครง

แรกททำาเชนน เพราะในขณะนนโรงงานปนซเมนตทแกงคอย ทาหลวง และ

ทงสง ตางเปนเพยงสาขาของ บรษท ปนซเมนตไทย จำากด (มหาชน) ซงจด

ทะเบยนทกรงเทพฯ จนกระทงหลงวกฤตเศรษฐกจ โรงงานปน 3 แหงขาง

ตน จงมการจดทะเบยนในจงหวดทตง เพอความคลองตวในการบรหาร

และชวยกระจายความเจรญสทองถน ซงในสวนของปนลำาปางนน ทำาให

จงหวดลำาปางไดรบเงนภาษทกประเภทจากการดำาเนนธรกจปละไมนอย

กวา 500 ลานบาททเดยว

สำาหรบทรพยสนอยางรถยนตหรอรถบรรทกของปนลำาปางทกคนกจด

ทะเบยนทลำาปางดวย รวมถงยงมนโยบายรบคนทองถนเขาเปนพนกงาน

ในชวงเปดโรงงาน ซงตองการรบพนกงานเปนรอยคน จงเปดโอกาสใหคน

ทองถนมโอกาสเขาทำางานสงขน ทำาใหตอนเปดโรงงานในป 2537 พนกงาน

90% จงเปนคนลำาปาง ยกเวนระดบหวหนางานและระดบบรหารทมา

จากทอน เพราะเปนไปไมไดทจะใหคนทไมเคยมประสบการณในการทำา

ปนซเมนตมาคมโรงผลตปนซเมนต

“แตตอนน 70% ของหวหนางานเปนคนลำาปางทเตบโตมาจากการทำางานของพวกเขา” ธรพนธใหขอมล พรอมกบเสรมวา ปจจบน 70%

017

ของพนกงานประจำารวม 297 คน เปนชาวลำาปาง ขณะทพนกงานของคคา

ธรกจซงมอย 1,300 คน เปนชาวลำาปางถง 97%

อยางไรกด คนในชมชนยงมความคาดหวงในเรองการเขาทำางานกบปนลำาปาง

สงกวาทบรษทไดมอบให โดยเฉพาะในปจจบนทไมไดมการลดเกรดเฉลย

ในการสมครงานใหเหมอนในชวงแรก

เสร นาละออง ผใหญบานบานสามคค หม 5 ต.บานสา อ.แจหม จ.ลำาปาง

ซงเปนพนทตงของปนลำาปาง สะทอนความคดเรองการรบคนในชมชนเขา

ทำางานวา ปนลำาปางควรใหโควตาในการรบคนในชมชนทโรงงานตงอย

เขาไปทำางาน

“เพราะลกบานผมยอมมจตสำานกรกบานเกดมากกวาคนขางนอกทมาทำางานกบโรงงาน”

ขณะท เกศรนทร กลนฟง จากชมชนบานสาสบหก หม 2 ต.บานสา กลาว

วา ปนลำาปางควรใหสทธพเศษในการเขาเปนพนกงานกบคนในชมชน

“โอเคคณอาจจะกำาหนดวาผสมครตองไดเกรดเฉลยเทาน ไดคะแนนสอบเทานน แตนาจะมคะแนนพเศษใหกบคนในชมชน โดยเฉพาะคน

ใน 10 หมบานของตำาบลบานสา ซงหากมในสวนนกนาจะชวยใหคนใน ชมชนไดเขาไปรวมงานกบปนลำาปางมากขน แตในปจจบนยงมนอยมาก สวนใหญเปนการทำางานกบคธรกจของปนลำาปาง” เกศรนทรให

ความเหน

ดานสรชยชแจงวา บรษทคงตองยดหลกการทวาถาผสมครไมมความเหมาะสม

คงฝนรบไมได เพราะคนทรบเขามา จะตองอยกบปนลำาปางเกอบ 40 ป ซง

หมายถงวาบรษทตองดแลเขาเกอบตลอดชวต จงตองเฟนหาคนทเหมาะ

สมทสด

018

อยางไรกด สรชยหวงวาปญหาจากความคาดหวงของชมชนจะไดรบการ

แกไข เมอโครงการ Model School หรอโครงการตนแบบการผลตชางเทคนค

เพออตสาหกรรม ทปนลำาปางพฒนาหลกสตรกบวทยาลยเทคนคทแจหม

เรมดำาเนนการ เพราะนกศกษาทเขาศกษาในโครงการนจะไดมาฝกงานกบ

ปนลำาปาง และหากหนวยกานดกจะไดเขาทำางานทโรงปนลำาปางเลย หรอ

หากไมเหมาะกบปนลำาปาง กจะดงานทอนในเครอเอสซจทเหมาะสมให

นอกจากการจายภาษและการสรางงานใหคนทองถนแลว ปนลำาปางยง

ใหความสำาคญกบพนธกจการดแลสงแวดลอมใหเกดความสมดลและการ

ดแลชมชนใหมเศรษฐกจทเขมแขง

“อนนเปนพนธกจทเราทำามาตงแตตงบรษท และไมวากรรมการ ผจดการคนไหนมาดแลทน ทกคนกตองยดพนธกจน เพราะอยางททราบกคอสงแวดลอมและชมชนเปน Triple Bottom Line ทเราตองรกษาใหสมดลกบเรองธรกจ” สรชย ซงมารบตำาแหนงกรรมการผจดการ

ปนลำาปาง เมอปลายป 2557 ยนยน

ปนลำาปางจงเปนตนแบบในการดแลสงแวดลอมและชมชนทโรงปนในตาง

ประเทศ ทงอนโดนเซย ลาว พมา กมพชา จะพาสอมวลชน หรอเอนจโอมา

ดงานเปนประจำา

บวร วรรณศร ผจดการชมชนสมพนธและอนรกษธรรมชาต เลาวา ตอนท

เขายายมาทโรงปนลำาปางบานเกดในป 2537 นน กเรมตนดแลเรองการ

ปลกปาเลย เพราะตอนนนงานปลกปายงอยกบสวนเหมอง แตเมอมงาน

อนรกษและชมชนมากขนจงแยกออกมาเปนอกแผนกหนง

“เพราะปาสงวนแหงชาตแมทรายคำาทเรามาอยเปนปาเสอมโทรม เนองจากถกใชประโยชนอยางหนก เราจงพยายามฟนปาดวยการปลกปาปละ 200-300 ไร” บวรเลาถงหนงในงานเรงดวนทตองทำาให

สำาเรจในชวงเรมตน

019

วธงายๆ ทปนลำาปางเลอกใชในการปลกปาชวงนนกคอ ยายตนไมจากจด

กอสรางไปปลกในพนทอน และปลกเพม เพอใหปามตนไมมากทสด แต

สงทเกดขนกคอความหลากหลายทางชวภาพของสงมชวต อยางนกทเคย

สำารวจเมอป 2535 วาม 78 ชนดกลบลดลง สวนปากฟนตวชา ไฟปากยง

เกดบอยในป 2546 ไฟปาจงคอยๆ ลดลง เมอปนลำาปางนำาเอาแนว

พระราชดำารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวมาใชในป 2546 ดวยการ

สรางฝายชะลอนำากนลำาหวยรอบๆ เหมองปนลำาปาง ซงเปนลำาธารขนาด

เลกในบรเวณทเปนตนนำา หรอพนททมความลาดชน ทำาใหพนทปามความ

ชมชนมากขน ปาจงมการฟนตวอยางรวดเรว เพราะฝายชะลอนำาเหลาน

ชวยกกตะกอน และลดการไหลของนำาใหชาลง และทำาใหไฟปาลดลงดวย

โดยเฉพาะในหนาแลง

“นอกจากพนทปาจะฟนตวไดเรวขนและมความชมชนแลว พนธไมทองถนกเรมกลบมาเตบโตดกวาไมทเราปลกเสยอก นกและสตวปากเพมจำานวนขน สวนไฟปาลดลงจากปละ 200 ครงเหลอเพยง 2-6 ครงเทานน” บวรใหขอมล

เมอเหนความสำาเรจจากการสรางฝายในปาอนรกษของโรงงาน ป 2548

ปนลำาปางกอยากนำาประสบการณดๆ ทเกดขนไปแบงปน ดวยการชกชวน

ชมชนทอยรอบๆ มารวมกนสรางฝายในพนทชมชน

020

“ตอนสรางเสรจทกคนในชมชนกรสกดทมฝายมาชวยกนนำา แตพอฝายพง ปรากฎวาชมชนไมไปซอม กลบมาบอกใหเราไปซอม เรากเลยเรมรสกวานเราสรางฝายตามความตองการของใคร ของเราหรอของชมชน ซงตอนนนเรากหาคำาตอบไมได”

ดงนนเมอเอสซจผลกดนโครงการเอสซจรกษนำาเพออนาคตในป 2550

และตงเปาวาจะมการสรางฝาย 10,000 ฝายทวประเทศภายใน 3 ป

โดยปนลำาปางไดรบโควตามา 8,000 ฝาย เพราะเปนพนทตนนำา และม

ประสบการณในการทำาฝายอยแลว บวรยอมรบวาวตกมาก เพราะตอนสน

ป 2549 ปนลำาปางสรางฝายไดแค 255 ฝายในพนทโรงงานเทานน

“กคดกนวาจะทำาอยางไร เชญชมชนรอบๆ มาสก 10 หมบานดไหม แลวแบงกนไปทำาหมบานละ 800 ฝาย จายคาจางทำาฝายตวละ 2,000 บาท”

แตประสบการณการทำาฝายกบชมชนป 2548 ทำาใหปนลำาปางตองคดใหม

เพราะหากจางใหชมชนทำา โครงการเอสซจรกษนำาเพออนาคตคงไมสมฤทธผล

“เราจงกลบไปหาเพอนเกาคอชมชนบานสามขา ซงเรมทำาฝายพรอมกบเราในป 2546 เพราะตอนนนทนนไมมนำาสำาหรบทำานา เราอยากไปศกษาวธการทำางานวาชมชนและเอนจโอทนนมวธการทำางานกบชาวบานอยางไร”

หลงจากลงไปศกษา ปนลำาปางนำาสงทไดเรยนรมาถอดเปนเครองมอทเรยกวา

เวทชมชน เพอนำามาใชในการทำางานกบชมชนรอบๆ บรษท โดยหลกการ

ทำางานของเวทชมชนคอ 1) ชาวบานตองเปนเจาของกจกรรมทจะทำา

2) ชาวบานตองลงมอทำาดวยตวเอง 3) ชาวบานตองเปนผรบประโยชนจาก

กจกรรมนนเอง สรปงายๆ กคอตองไมคดแทนชาวบาน ใหพวกเขาคดกนเอง

ตองไมทำาแทนชาวบาน พวกเขาตองลงมอทำากนเอง และผลประโยชนทเกด

ขนชาวบานเปนผรบ สวนปนลำาปางเปนแคผยนชมดอกไมทงดงามเทานน

021

พอไดเครองมอมา ปนลำาปางกเรมดำาเนนการ โดยเชญแกนนำาชมชน ทงแกนนำา

แบบเปนทางการ และแกนนำาธรรมชาตของ 5 หมบานในตำาบลบานสา ท

อยรอบโรงงาน มาประชมพดคยกน

“โดยเรมตนเราไมไดชวนเขาทำาฝาย แตขนตนวาชวตของเขามความเดอดรอนอะไร และไลไปเรอยๆ จนถงตนตอของปญหา ซงพวกเขาอยกบดน กบปา ฝายจงเปนคำาตอบ” ธรพนธเลา

แมวาผนำาชมชนเหนดวยวาการสรางฝายจะเปนทางออก แตเมอบวรถาม

วาใครอยากสรางฝายบาง สงทถกถามกลบมาคอปนลำาปางจะใหคาสราง

ฝายแหงละเทาไร

“เรากบอกวาเราไมมสตางคให พวกเขากบอกวาคนอนใหคาสรางฝายตวละ 400 บาท 800 บาท แถมบางรายมาทำาใหดวยซำา แตเรากยนยนวาไมมเงนให ปรากฏวา 4 หมบานปฏเสธการสรางฝายอยางสนเชง มเพยงหมบานสาสบหกเทานนทเปดชองมานดนงวาลองดกแลวกน” บวรเลาถงเสยงตอบรบเลกๆ ทหลอเลยงความหวงของ

เขาใหคงอย

หลงจากนน ทมชมชนสมพนธและอนรกษธรรมชาตของบวรกเขาไปประสานงาน

ตอกบชมชนบานสาสบหก ชวนไปดงานโครงการพระราชดำารทหวยฮองไคร

กอนทจะเรมทำาฝาย หลงจากนนกคอยๆ ขยายการสรางฝายเขาสชมชน

อนๆ ในตำาบลบานสา ซงมทงหมด 10 หมบาน

“พอเรมสรางฝายในพนทเลกๆ ชาวบานในชมชนกเหนวาตนไมดขน ปสองปนลกไมขนพรบๆ ความชมชนกลบมา ตอนหลงชมชนในตำาบล บานสาเขาขอดแลปา 29,500 ไรเองทงหมด โดยไมตองใชงบประมาณ ของรฐ ทงกนไฟ ปองกนคนตดตนไม และสดทายเขาสามารถทำาประปาภเขา มนำากลบมาใชทงป”

022

จดเปลยนสำาคญในการสรางฝายของปนลำาปางเกดขนในเดอนตลาคม ป

2553 เมอมฝนตกหนกจนเกดนำาทวมในลำาปาง แตบรเวณทมการสรางฝาย

รวมกบโครงการเอสซจรกษนำาเพออนาคต เชน ทชมชนบานสาสบหก

บานสามขา บานนายาบ บานทง บานดอนไฟ บานเอยก ไมถกนำาทวม

หลงจากนนปรมาณการสรางฝายชะลอนำาของโครงการเพมขนอยางรวดเรว

และขยายไปยงชมชนอนๆ มากยงขน ทำาใหในป 2557 ทผานมา ปนลำาปาง

ไดรวมกบ 43 ชมชน สรางฝายไปแลว 53,641 ฝาย และตงเปาทจะสรางให

ครบ 55,000 ฝายภายในป 2558

“โครงการฝายสำาเรจเพราะเปนการสรางฝายในใจคน โดยไมไดใช เงนนำา ไมมการจางใหมาสรางฝาย สรางเพราะชาวบานอยากได เหนประโยชน เปนฝายของเขา ฝายชำารดเสยหาย เขาซอมกนเอง สงทเขาไดรบตอบแทนกคอความอดมสมบรณของชมชน ซงเปนเรองสำาคญเพราะเขาหากนอยกบดน นำา ปา” ธรพนธสรป

023

ไมเพยงเทานน จำานวนนกทพบในพนทปนลำาปางกยงเพมจำานวนขนเปน

166 ชนดในป 2557 ทงในสวนของนกอพยพ และนกประจำาถน

“อยางนกเขาเขยว เมอกอนนานๆ เจอท พอเจอกจะดใจ แตเดยวนกลายเปนนกโหล เพราะพบไดงาย ครงละหลายๆ ตว หรอนกปากกลบมา อยางนกเคาปาสนำาตาล หรอนกบางชนดทไมเคยเจอเลย กเจอ เชน นกจาบคาคอนำาเงน ซงชอบปาทเปนปาทบ และเราเคยทำาวจยกบชมรมอนรกษนกและธรรมชาตลานนาพบวา มนกแตวแรวธรรมดาทมาจบคทำารงวางไขและเลยงลกอยทน 3 ปซอน และเปนนกตวเดมมาอย เปนหลกฐานยนยนไดวา อตสาหกรรมกบธรรมชาตสามารถอยรวมกนได หากมการจดการทด ซงเปนสงทเราทำามาตลอด 20 ปและทำากนทงโรงงาน” บวรเลาอยางมความสข ปจจบนเขา

กลายเปนนกดนกและถายภาพนกประจำาปนลำาปาง ขนาดทำาหนงสอคมอด

นกปนลำาปางออกมาเผยแพรดวย

นอกจากการทำาใหทรพยากรในชมชนอดมสมบรณ คอมนำาพอใช ปาไมฟน

ตว งานทางดานชมชนสมพนธและอนรกษธรรมชาตยงทำาในเรองเศรษฐกจ

ซงเปนหวใจสำาคญ เพราะชาวบานตองกนตองใชทกวน โดยเรองเศรษฐกจ

ททำากอยางเชนการทำาโครงการ One Cell One Project หรอ OCOP ซง

เปนโครงการทสนบสนนใหพนกงานรวมกบชมชนจดโครงการเพอพฒนา

ทองถนในรปแบบตาง ๆ ตามความตองการของชมชน เชน การอบรมอาชพ

เสรม การซอม สรางอาคารเรยน โครงการวสาหกจชมชน สงเสรมอาชพ

สรางรายไดใหกบชมชน ไดแก กลมผกอนทรย “สบหกกรน” บานสาสบหก

อ.แจหม จ.ลำาปาง กลมผลตขาวกลอง บานแปนใต อ.แมทะ จ.ลำาปาง

กลมผลตเมลดพนธขาว และ กลมผลตขาวอนทรย บานสามขา อ.แมทะ

จ.ลำาปาง

ไมเพยงเทานน ปนลำาปางยงนำาเอาเครองมองานวจยเพอทองถนของ สกว.

(สำานกงานกองทนสนบสนนงานวจย) มาทำารวมกบชาวบาน โดยใชหลกคด

และเวทชมชนเปนตวขบเคลอน ซงทำางานวจยเสรจไปแลว 5 ชน ทงนเพอทำาให

024

ชมชนมความเขมแขงทางความคด สามารถทจะชวยตวเองได ในวนทปน

ลำาปางไมอยแลว

“ถาเราทำาไดทนกจะเปนทแรกทเราไดทำา คอเราพยายามดแลชมชนดวยวธการทกาวหนายงขน เพราะอยางงานวจยของคณบวรไมไดสอนใหชาวบานหาปลา แตสอนวาเขาจะเลยงปลา เลยงไก หรอเลยงนก ถอวาเปนอกสเตปหนง เพราะมนเปนงานวจยทไมมคำาตอบสำาเรจรปให”

สรชยอธบาย

สำาหรบสงทปนลำาปางไดรบจากการทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut การ

ดแลสงแวดลอมทกดาน และการดแลชมชนนน สรชยสรปวาคงตองพดถง

triple bottom line หรอการดำาเนนธรกจทมงเนนการดำาเนนการทสมดล

ระหวางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม ซงเปนสงสำาคญในการทำาธรกจ

อยางยงยน

“อกสงทแฝงอยคอ license to operate เพราะสงทเอสซจไดรบตอบกลบมาคอเราไมเคยมความลำาบากใจ หรอแทบจะไมเจอความยงยากในการขอใบอนญาตแตละครง ไมวาจะจากภาครฐ หรอชมชน อนเนองมาจากเรารกษาสมดล 3 เรองดงกลาวมาเปนเวลานาน” สรชย

กลาวถงสงทปนลำาปางไดรบซงไมสามารถตคาเปนตวเงนได

แตมนใจวาการลงทนในดานความยงยนตงแตแรกยอมมราคาตำากวาการ

แกปญหาอนเกดจากการทำาธรกจบนความไมยงยน

ปนลำาปางตองเดนเครองเตมกำาลง

แมวาในแงของการดำาเนนงาน ปนลำาปางจะไปไดสวยทงการจดการเรอง

สงแวดลอม การลดใชพลงงาน การทำาชมชนใหเขมแขง แตในสวนของการ

025

ผลตสนคานน สรชยกลาววาความทาทายของปนลำาปางในขณะนอยทการ

เดนหนาผลตปนซเมนตใหเตมกำาลงการผลต

ปนลำาปางเปนโรงงานขนาดเลกทสดใน 4 โรงของเอสซจ ซเมนต มกำาลงการ

ผลตปละ 2.3 ลานตน คดเปน 10% ของกำาลงการผลตรวม แตนบจากเปด

โรงงานมาจนถงเมอ 2-3 ปกอน โรงงานแหงนเดนเครองผลตเพยง 1.1 ลาน

ตนเทานน เพราะการเกดวกฤตเศรษฐกจในประเทศไทยเมอป 2540 ทำาให

ความตองการปนซเมนตในประเทศลดลงอยางมาก ปนลำาปางจงเดนเครอง

แคครงหนงของกำาลงการผลต

แตปจจบนตลาดปนซเมนตมการเตบโตอยางตอเนอง อยางในป 2558 คาด

วาจะเตบโตประมาณ 6% ดงนนความทาทายสำาคญอนหนงของปนลำาปาง

ในตอนนกคอตองเดนเตมกำาลงการผลตใหไดเพอสนองความตองการของ

ตลาดในภาคเหนอ ซงมการเตบโตสง เชนเดยวกบบรเวณขอบชายแดน

ระหวางประเทศทางภาคเหนอ เชน ลาว พมา

“คนนอกอาจจะมองดเปนเรองธรรมดา แตเนองจากทนเราเดนครงกำาลงการผลตมา 10 กวาป วฒนธรรมการทำางานจงเปนอกแบบหนง คอเดนๆ หยดๆ การซอมเครองจกรกอาจจะไมตองทำาดมาก เพราะเดยวเดอนหนากหยดซอมอก คนทำางานเลยรสกสบายๆ ซงเราจะเปลยนตรงนใหได โดยตองมการวางแผนทด มการทำานายอายเครองจกรทแมนยำา มฉะนนเรากอาจจะไมมของสง ซงจะทำาใหเกดความสญเสย” สรชยกลาวถงความทาทายทจะตองเดนโรงงานใหไดเตม

กำาลงการผลต

026

ภ�คผนวก ก. มาตรฐานและรางวลของปนลำาปางและเอสซจ ซเมนต

• ระบบมาตรฐานการจดการคณภาพ ISO 9001:2000

• ระบบมาตรฐานการจดการสงแวดลอม ISO 14001:2004

• ระบบการจดการอาชวอนามยและความปลอดภย มอก. 18001

• มาตรฐานดานการทำาเหมองระดบโลกยงไมม แต SCG benchmark ตวเองกบกลมซเมนตใน

WBCSD ในกลม Cement Sustainability Initiative (CSI) ทการทำาเหมองจะเปนสวนหนงของธรกจ

ซเมนต โดยกลม CSI เปนกลมบรษทซเมนตชนนำาของโลกทคนหา แลกเปลยนขอมลรวมกนเพอ

สรางความยงยนมากขน และการทำา Semi Open Cut กเปนกรณศกษาระดบโลกของอตสาหกรรมน

• ในดานดชน DJSI (Dow Jones Sustainability Index) SCG ไดรบการจดใหอยในระดบทอปของ

โลกในธรกจกอสรางสองปตดตอกน

• ในระดบประเทศไทย โรงงานปนลำาปางไดรบรางวล Green Industry Level 5 ซงเปนรางวลระดบ

สงสดแหงแรกของประเทศในสวนโรงงานและเหมองแรหนปน เมอป 2557

027

ภ�คผนวก ข. SPL Timeline

ป 2534-2535 ไดรบอนญาตใหทำาเหมองหนปนและดนดานตามคำาขอประทานบตรท 25-48/2534

และ 9-12/2535 ซงพนททงหมด 6,425.94 ไร อยในเขตปาสงวนแหงชาตแมทราย

คำา ต.แมสา อ.แจหม จ.ลำาปาง

ป 2537 บรษท ปนซเมนตไทย (ลำาปาง) จำากด จดทะเบยนจดตงในวนท 27 กนยายน

เปนโรงงานผลตปนซเมนตแหงท 5 ของเครอซเมนตไทย โดยเปนบรษทแรกทจด

ทะเบยนแยกจากบรษทแม และนำานวตกรรมการทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut

Mining มาใชเปนแหงแรก

ป 2539 เรมผลตและจำาหนายปนซเมนตเมอวนท 9 ธนวาคม ดวยเงนลงทนเรมตน 8,000

ลานบาท โดยมกำาลงการผลต 2.11 ลานตน

ป 2540 ประเทศไทยประสบวกฤตเศรษฐกจ ปนลำาปางจงเดนกำาลงการผลตเพยงครงเดยว

ของกำาลงการผลตรวม

ป 2543 เครอซเมนตไทยเขาเปนสมาชกของสภาธรกจเพอการพฒนายงยน WBCSD

(World Business Council for Sustainable Development)

ป 2544 เอสซจ ซเมนต ไดรวมกบผผลตปนซเมนตชนนำาระดบโลก (WBCSD CSI) ศกษา

แนวทางการพฒนาอยางยงยนอตสาหกรรมปนซเมนต ตลอดจนรบฟงความคดเหน

จากผมสวนไดสวนเสยทวโลกจดทำาเปนขอตกลงรวมกนทจะพฒนาอตสาหกรรม

ปนซเมนตอยางยงยน โดยเนน 5 หวขอหลก ซง เอสซจ ซเมนต นำามาเปนแนวทาง

ในการดำาเนนงานอยางเครงครด 1.การปองกนสภาพภมอากาศและการใชเชอเพลง

และวตถดบ 2.การลดการปลอยสารมลพษ 3.ผลกระทบตอทองถน 4.สขภาพและ

ความปลอดภย 5.การรายงานขอมล

ป 2545 WBCSD’CSI ยกใหนวตกรรมการทำาเหมองแบบ Semi-Open Cut Mining เปน

Best Practice Innovation

ป 2546 เรมสรางฝายชะลอนำาภายในพนทเหมอง เพอแกปญหาการฟนตวของปา และ

ปองกนไฟปา

028

ป 2549 ปนลำาปาง ไดรบการประเมนจากบรษท ออารเอม สยาม จำากด วาเปนองคกรผนำา

ดานการจดการสงแวดลอม ตามโครงการตรวจประเมนประสทธภาพผลการดำาเนน

งานดานสงแวดลอม (Environmental Performancde Assessment Program :

EPAP) ซง เอสซจ ซเมนตเปนผรเรม

ป 2550 เอสซจผลกดนโครงการเอสซจรกษนำาเพออนาคต โดยใชฝายชะลอนำาเปนเครองมอ

ปนลำาปางไดรบมอบหมายใหสรางฝาย 8,000 ลก

ป 2557 ไดรบรางวลโรงงานสเขยวระดบ 5 (Green Industry Level 5) แหงแรกของ

ประเทศไทยในสวนโรงงานและเหมองหนปน

029

ภ�คผนวก ค. งบการเงน บรษทปนซเมนตไทย (ลำาปาง) จำากด

รายการ ปงบการเงน

2556 2557

สนทรพย 

เงนสดและเงนฝากสถาบนการเงน 250,852 368,559 250,666

ลกหนการคา 204,042,118 237,761,064 297,890,600

ลกหนและตวเงนรบทางการคา สทธ 204,042,118 237,761,064 297,890,600

รวมเงนใหกยมระยะสน 20,461,287 - -

สนคาคงเหลอสทธ 176,965,304 221,684,602 222,498,694

สนทรพยหมนเวยนอน 10,615,599 5,147,375 5,945,843

รวมสนทรพยหมนเวยน 412,335,160 464,961,600 526,585,803

ทดน อาคารและอปกรณ สทธ 1,562,117,551 1,803,770,348 2,152,245,993

สนทรพยไมหมนเวยนอน 30,432,494 39,757,418 40,046,449

รวมสนทรพยไมหมนเวยน 1,602,909,534 1,853,417,839 2,232,692,838

รวมสนทรพย 2,015,244,694 2,318,379,439 2,759,278,641

หนสนและสวนของผถอหน 

หนสน 

เงนเบกเกนบญชและเงนกยมระยะสนจากสถาบนการเงน 1,149,052 2,030,687 836,246

เจาหนการคา 171,285,763 306,193,543 301,485,837

รวมเจาหนการคาและตวเงนจาย  171,285,763 306,193,543 301,485,837

รวมเงนกยมระยะสน  575,010,249 741,719,089 978,360,960

หนสนหมนเวยนอน 237,761,011 139,496,628 138,576,258

รวมหนสนหมนเวยน 985,206,075 1,189,439,947 1,419,259,301

หนสนไมหมนเวยนอน 50,514,172 72,558,011 75,127,765

รวมหนสนไมหมนเวยน 50,514,172 72,558,011 75,127,765

รวมหนสน 1,035,720,247 1,261,997,958 1,494,387,066

สวนของผถอหน 

ทนจดทะเบยน 589,187,500 589,187,500 589,187,500

ทนทออกและชำาระแลว – หนสามญ 589,187,500 589,187,500 589,187,500

กำาไร (ขาดทน)สะสม 147,336,947 224,193,981 432,704,075

รวมสวนของผถอหน 979,524,447 1,056,381,481 1,264,891,575

รวมหนสนและสวนของผถอหน 2,015,244,694.00 2,318,379,439.00 2,759,278,641.00

2555

030

รายการ ปงบการเงน

2556 2557

รายไดจากการขายและบรการ – สทธ 3,509,000,797.00 3,669,114,755.00 3,986,371,246.00

รายไดรวม 3,549,993,982.00 3,700,953,133.00 4,026,774,753.00

ตนทนขาย และ/หรอบรการ 1,836,106,120.00 2,064,369,989.00 2,311,842,525.00

กำาไร(ขาดทน)ขนตน 1,672,894,677.00 1,604,744,766.00 1,674,528,721.00

รวมคาใชจายในการดำาเนนงาน 583,436,162.00 615,414,363.00 559,888,147.00

กำาไร(ขาดทน)จากการดำาเนนงาน 1,089,458,515.00 989,330,403.00 1,114,640,574.00

รวมรายไดอน 40,993,185.00 31,838,378.00 40,403,507.00

กำาไร(ขาดทน)กอนคาเสอมราคาและคาใชจายตดจาย1,130,451,700.00 1,021,168,781.00 1,155,044,081.00

กำาไร (ขาดทน) กอนดอกเบยและภาษเงนได 1,130,451,700.00 1,021,168,781.00 1,155,044,081.00

ดอกเบยจาย 14,879,938.00 3,038,672.00 10,914,386.00

ภาษเงนได 340,705,522.00 234,248,075.00 228,594,601.00

กำาไร(ขาดทน)สทธ 774,866,240.00 783,882,034.00 915,535,094.00

2555

เกยวกบผจดทำ�

บรษท ปาสาละ จำากดปาสาละเปนบรษท “ปลกธรกจทยงยน” แหงแรกในประเทศไทย กอตงในเดอนกรกฎาคม 2556 เปาหมายของเราคอจดประกายและดำาเนนวาทกรรมสาธารณะเกยวกบธรกจทยงยน ผานการจดสมมนา อบรม ประชมเชงปฏบตการ ผลตสอสงพมพและออนไลน รวมทงผลตงานวจยในประเดนความยงยนในประเทศไทย และสงเสรมการวดผลตอบแทนทางสงคม

032

สอบถามขอมลเพมเตมไดท

มลนธ ฟรดรค เอแบรท 1550 อาคารธนภม ชน 23 ถ.เพชรบรตดใหม มกกะสน ราชเทว กทม. 10410โทร 02 652 7178 www.fes-thailand.org

บรษท ปาสาละ จำากด 2 ซอยสขมวท 43 แขวงคลองตนเหนอ เขตวฒนา กทม. 10110โทร 02 258 7383 www.salforest.com

เอกสารชนนเผยแพรภายใตลขสทธ Creative Commons แบบAttribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa) โดยผสรางอนญาตใหทำาซำา แจกจาย แสดง และสรางงานดดแปลงจากสวนใดสวนหนงของงานนไดโดยเสร แตเฉพาะในกรณทใหเครดตผสราง ไมนำาไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดดแปลงภายใตลขสทธเดยวกนนเทานน ดรายละเอยดเพมเตมไดท http://cc.in.th/