04melitensiawth.com/incoming/Index/Il-Malti/Il-Malti. 001(1925)3/04s.pdf · 7* mℏu sewwa Da. n...

2
fL-KASTELL SANFANOLU. (fissokta ma' ta' qab(l IL-KNISJA T'ISFEL, Fis-sena 1090 Ruġġier, K o n t i N o r m a n n u , mibgℏut sgur mi Sema, wara li rebaℏ u keċċa minn Sqallija s-Seraċini, ġj e keċċiehom minn Malta wkoll. Ruġġier reġa' waqqaf is-Salib fetaℏ il-Knejjes insara. L-ewwel żewġ Knejjes li fetaℏ, kienu dik tal-Katidral l-oℏra tal-Kastell S. Anġlu, u t-tnejn iddedikaℏom lil-Onini t'Alla. Il-Knisja ta' Sant-Anġlu gℏadha qawwija u sℏiℏa, \ r-rℏama bil-kliem latin, gℏan-naℏℏa tax-xellug, tati xhieda ta' dan Din il-Kappella hija mℏaffra fil-blat, u aktarx ilwal milli wi es gha, xi 40 pied ma' 25. Gℏandha altar maġġur, u żewġ allari mal-ġenb, qegℏdin taℏt qisu qaws, jew Archisolio, u J-q a( j dism huma pmġuti a fresco u huma: tal-lemin: S. Anġlu niar tn Karmmtan, Sant Onofrju, u S t Antnin; tax-xellug- S' Blas Sta Barbra u Sant'Agata. Nistℏajjel jien illi Sant-Anġlu \ San,-Agata gew imqegℏdin hemm mill-familja Nava, gℏax Pro- N C v T T n t 7\ ^Vr ? qa,Iija ' min " huma imnisslin I B Z \ t J 3 r Ju b ' '' h " a l - padmna tal-Bumbardieri; u San S f 5i &Srt r hi l U ,P°^ Uta ^ xbejba, aktarxxbieha " tfajla tal-fam,lja, I, ℏeℏsha miil-mard tal-grieżem. WIH SSnt \ P C Redi " fl " 65 9 że iJen din il-Kappelb «• S a T V* hed , żew * tavIi bix-xbieℏa t a ' S . Ġwann 11 2 iS aao m a ℏi m a f l r a fl '- blat ' t u r i biċ - ċar ' żm ;ri ;'- Komi •> u dau . fo *oriċi, uaktarxbekk h T i l M T ,IeX .-J d * bℏal ^ jghidu * bidlu r-reliġjon i 3 '. t,n mindu & i e S a n Pawl qatt tna j'"ewġu? Biex niLrT!' S ' mghU quddies ' i( l erru < jitqarbnu, "^nija iJtj.Tfi" fi, rt. dik il-KappT.a, l a m a hiex Kℏal-insara la ¦ tin fiż 7mi .T ' Ċ ~ Ċ ar ' 11 kienet il-Iok tal-q.tna Fis-seno , tal -persekuzzjoni. t-reġina Bianca. q i e J T " l m s e n.mija din il-Kappella, billi t,e « «t, fc^*^ ^ * 1 1 " tal-Kastell « l-K»* 71 ,„, 0 Guttiere de Nava, ha 1 -Kastell b'fewdu u F - is Sena hu1 baqgℏet iżżommu sa kemm ġie 1 -Ordni t a ' S a n Ġwann. il-Gżejjer tagℏna, ġew mogℏtija minn Karlu V F ; S Tl- Gran MasTru, U kien Lisle-Adam malh nfes ' ^ f r ' T a gℏajnu marret fuq il-Kastell, u gℏa żel gℏahh il- f °V 1 t a n N a v a , mhux minngℏajr ġlied ma' Alvarez h kellu Pal3Z7 i » forza u jℏalli '1 Malta ℏ i n b l a waqt, u gℏal dejjem. jĊi ,1 G r n Ma^tru kabbar il-Palazz. u dawru bi ġnejna u b i • t , U1? skond il-fdal li gℏadhom jidhru, ma kenux sbteℏ bi btl -',' r „ , „ hl -affreski u bil-mużajk kienu mżejna. ft ' 1 ' t g r m a ta 1 Isle -Adam, li mwaℏhla taℏt tieqa tal-Palazz, li tℏares ġol-ġnejna, gℏadha donna mnaqqxa 1 -b.eraℏ. IL-KNISJA TA' FUQ. Fi żmien dan il-Gran Mastru, ġiet imwaqqfa J-Knisja fil- quċċata taċ-Ċittadella u d-dedikata lil Sant'Anna tlh mℏabba lgℏamla tagℏha jistℏoqqilha li tkun magℏrufa ft.t aℏ,ar g Din il-Knisja hija ikbar minn dik t'isfel, u t a ' gℏamla ,m- sejℏa Sikulo-Normanna. Fiha kursija u navi waℏda b.ss, hn- naℏℏa tal-lemin. Iżda 1 -ℏlewwa tagℏha hi, illi 1 -arkat., is-saqat, il-kursija u n-navi, huma lkoll qegℏdin jistrieℏu u mirfuda tuq kolonna waℏda biss, li qiegℏda fin-nofs. Kieku Sansun .eℏor kien ifettillu jheżżeż u jwaqqa' din il-kolonna. il-Knisja kollha tiġġarraf u ssir borġ ġebel. Din il-kolonna aktarx fk.t jikleh Quintino) gℏadha m i t - T e i n p j u t a ' Melitta. L'Isle-Adam, Del Ponte, Del Monte u La Vallette wara mewthom, ġew midfuna hawn, u żmien il-G. M . L a Cass.ere, ġew meℏuda fil-Kannierja ta' San Ġwann. Iżda 1 -qalb ta L'Isle-Adam, gℏadha midfuna fil-qabar ta' din il-Kappella, bhal ma tixhed ir-rℏama, 1 -iskrizzjoni u 1 -Arma ta' dan il-Gran Mastru. Ma' dwar din il-Knisja, hemm xi Armi, li huma tal-familja Nava; u oℏrajn, jinsabu '1 hawn u '1 hemm ma' dwar il-Kastell. Kif thalli !-mina, u tiġi gℏal I-ewwel pjan. tidher Arma, aktarx ℏija tal-Konti Ruġġieru, iżda ftit mikula biż-żmien. I IL -PALAZZ. H-Palazz l i h u qiegℏed fuq 1 -ogℏla rampa t a ' S . Anġlu, hu daż-żmien 1 -gℏamara XzVKing's Harbour Master, u jℏares lejn h-Punent, u minn ikun sejjer gℏall-bclt, min-naℏa ta' Msla, jd-

Transcript of 04melitensiawth.com/incoming/Index/Il-Malti/Il-Malti. 001(1925)3/04s.pdf · 7* mℏu sewwa Da. n...

fL-KASTELL S A N F A N O L U . (fissokta ma' ta' q a b ( l

I L - K N I S J A T ' I S F E L ,

F i s - s e n a 1090 R u ġ ġ i e r , K o n t i N o r m a n n u , m i b g ℏ u t s g u r m i S e m a , w a r a l i r e b a ℏ u k e ċ ċ a m i n n S q a l l i j a s - S e r a ċ i n i , ġ j e

k e ċ ċ i e h o m m i n n M a l t a w k o l l . R u ġ ġ i e r r e ġ a ' w a q q a f i s - S a l i b f e taℏ i l - K n e j j e s i n s a r a .

L - e w w e l żewġ K n e j j e s l i f e t a ℏ , k i e n u d i k t a l - K a t i d r a l

l - o ℏ r a t a l - K a s t e l l S . A n ġ l u , u t - t n e j n i d d e d i k a ℏ o m l i l - O n i n i

t ' A l l a . I l - K n i s j a t a ' S a n t - A n ġ l u g ℏ a d h a q a w w i j a u sℏiℏa, \

r - r ℏ a m a b i l - k l i e m l a t i n , g ℏ a n - n a ℏ ℏ a t a x - x e l l u g , t a t i x h i e d a t a ' dan

D i n i l - K a p p e l l a h i j a m ℏ a f f r a fil-blat, u a k t a r x i l w a l m i l l i w i e s

g h a , x i 40 p i e d m a ' 25. G ℏ a n d h a a l t a r m a ġ ġ u r , u żewġ a l l a r i m a l - ġ e n b , q e g ℏ d i n t a ℏ t q i s u q a w s , j e w Archisolio, u J -q a ( j

d i s m h u m a p m ġ u t i a fresco u h u m a : t a l - l e m i n : S . A n ġ l u niar t n K a r m m t a n , S a n t O n o f r j u , u S t A n t n i n ; t a x - x e l l u g - S ' Blas S t a B a r b r a u S a n t ' A g a t a . N i s t ℏ a j j e l j i e n i l l i S a n t - A n ġ l u \ S a n , - A g a t a g e w i m q e g ℏ d i n h e m m m i l l - f a m i l j a N a v a , g ℏ a x Pro-

N C v T T n t 7 \ ^Vr ?qa,Iija' min" huma imnisslin I B Z \ t J 3 r Ju b ' '' h " a l - p a d m n a t a l - B u m b a r d i e r i ; u San

S f 5 i & S r t r hilU,P°^Uta^ x b e j b a , a k t a r x x b i e h a " t f a j l a t a l - f a m , l j a , I , ℏ e ℏ s h a m i i l - m a r d tal-grieżem.

W I H SSnt \ P C R e d i " fl"659 ż e i J e n d i n i l - K a p p e l b

«• S a T V*hed , ż e w * t a v I i b i x - x b i e ℏ a t a ' S . Ġw a n n

1 1 2 iS a a o m a ℏ i m ℏ a f l r a fl'-blat' t u r i b i ċ - ċ a r ' żm;ri ;'-Komi •>u dau.fo

* o r i ċ i , u a k t a r x b e k k h T i l M T , I e X . - J d * b ℏ a l ^ j g h i d u *

b i d l u r - r e l i ġ j o n i 3 ' . t , n m i n d u & i e S a n P a w l q a t t tna j ' " e w ġ u ? B i e x n i L r T ! ' S ' m g h U

q u d d i e s ' i ( l e r r u < j i t q a r b n u , " ^ n i j a i J t j . T f i " fi,rt. d i k i l - K a p p T . a , l a m a hiex K ℏ a l - i n s a r a „ l a ¦ t i n fiż7mi . T ' Ċ ~ Ċ a r ' 1 1 k i e n e t i l - I o k t a l - q . t n a

F i s - s e n o , t a l - p e r s e k u z z j o n i . t - r e ġ i n a B i a n c a . q i e J T " l m s e n . m i j a d i n i l - K a p p e l l a , b i l l i t , e « ℏ « t , fc^*^ ^ * 1 1 " t a l - K a s t e l l « l - K » *

71

, „ , 0 G u t t i e r e d e N a v a , h a 1 - K a s t e l l b ' f e w d u u F - i s S e n a h u 1 b a q g ℏ e t iżżommu s a k e m m ġ i e 1 - O r d n i t a ' S a n

Ġ w a n n . il-Gżejjer t a g ℏ n a , ġ e w m o g ℏ t i j a m i n n K a r l u V F ; S T l - G r a n M a s T r u , U k i e n L i s l e - A d a m m a l h n f e s

' ^ f r ' T a g ℏ a j n u m a r r e t f u q i l - K a s t e l l , u gℏażel g ℏ a h h il-f ° V 1

t a n N a v a , m h u x m i n n g ℏ a j r ġ l i e d m a ' A l v a r e z h k e l l u P a l 3 Z 7 i » f o r z a u j ℏ a l l i '1 M a l t a ℏ i n b l a w a q t , u g ℏ a l d e j j e m . j Ċ i ,1 G r n M a ^ t r u k a b b a r i l - P a l a z z . u d a w r u b i ġ n e j n a u b i

• t , U1? s k o n d i l - f d a l l i g ℏ a d h o m j i d h r u , m a k e n u x s b t e ℏ b i b t l -',' r „ , „ h l - a f f r e s k i u bil-mużajk k i e n u mżejna. ft'1' t g

r m a t a 1 I s l e - A d a m , l i m w a ℏ h l a t a ℏ t t i e q a t a l - P a l a z z , l i

t ℏ a r e s ġ o l - ġ n e j n a , g ℏ a d h a d o n n a m n a q q x a 1 - b . e r a ℏ .

I L - K N I S J A T A ' F U Q .

F i żmien d a n i l - G r a n M a s t r u , ġ i e t i m w a q q f a J - K n i s j a fil-q u ċ ċ a t a taċ-Ċittadella u d - d e d i k a t a lil S a n t ' A n n a t l h m ℏ a b b a

l g ℏ a m l a t a g ℏ h a j i s t ℏ o q q i l h a li t k u n m a g ℏ r u f a f t . t a ℏ , a r g D i n i l - K n i s j a h i j a i k b a r m i n n d i k t ' i s f e l , u t a ' g ℏ a m l a , m -

se jℏa S i k u l o - N o r m a n n a . F i h a k u r s i j a u n a v i w a ℏ d a b . s s , h n -

naℏℏa t a l - l e m i n . Iżda 1 - ℏ l e w w a t a g ℏ h a h i , i l l i 1 - a r k a t . , i s - s a q a t ,

i l - k u r s i j a u n - n a v i , h u m a l k o l l q e g ℏ d i n j i s t r i e ℏ u u m i r f u d a t u q

k o l o n n a w a ℏ d a b i s s , l i q i e g ℏ d a fin-nofs. K i e k u S a n s u n . e ℏ o r

k i e n i f e t t i l l u jheżżeż u j w a q q a ' d i n i l - k o l o n n a . i l - K n i s j a k o l l h a t i ġ ġ a r r a f u s s i r b o r ġ ġ e b e l . D i n i l - k o l o n n a a k t a r x f k . t j i k l e h Q u i n t i n o ) g ℏ a d h a m i t - T e i n p j u t a ' M e l i t t a .

L ' I s l e - A d a m , D e l P o n t e , D e l M o n t e u L a V a l l e t t e w a r a

m e w t h o m , ġ e w m i d f u n a h a w n , u żmien i l - G . M . L a C a s s . e r e , ġ e w m e ℏ u d a fil-Kannierja t a ' S a n Ġ w a n n . Iżda 1 - q a l b t a L ' I s l e - A d a m , g ℏ a d h a m i d f u n a fil-qabar t a ' d i n i l - K a p p e l l a , b h a l

m a t i x h e d i r - r ℏ a m a , 1 - i s k r i z z j o n i u 1 - A r m a t a ' d a n i l - G r a n M a s t r u .

M a ' d w a r d i n i l - K n i s j a , h e m m x i A r m i , l i h u m a t a l - f a m i l j a

N a v a ; u o ℏ r a j n , j i n s a b u '1 h a w n u '1 h e m m m a ' d w a r i l - K a s t e l l .

K i f t h a l l i ! - m i n a , u t i ġ i g ℏ a l I - e w w e l p j a n . t i d h e r A r m a , a k t a r x

ℏ i j a t a l - K o n t i R u ġ ġ i e r u , iżda f t i t m i k u l a biż-żmien.

I I L - P A L A Z Z .

H - P a l a z z l i h u q i e g ℏ e d f u q 1 - o g ℏ l a r a m p a t a ' S . A n ġ l u , h u daż-żmien 1 - g ℏ a m a r a XzVKing's Harbour Master, u j ℏ a r e s l e j n

h - P u n e n t , u m i n n i k u n s e j j e r g ℏ a l l - b c l t , m i n - n a ℏ a t a ' M s l a , j d -

7*

m ℏ u s e w w a . D a n i l - P a i a z z m h u x k b i r w i s q , iżda d - d a ℏ l a r\

p o r t i k u ) i i g h a n d u h u t a ' g ℏ a m l a S i k u l o - N o r m a n n a , u U t a r A

l i fib h u w a s a b i ℏ t a s s e w . I s - s w a l i h u m a k b a r u g ℏ o l j a , u f 3 ( j ,

fihom x i t p i n ġ i j a q a d i m a , u a r m i t a l - K a s t e l l a n i . F i l - b i t ℏ a h e m 9

f d a l t a ' a f i r e s k i , t a ' s t u k k i , x o g ℏ o l t a l - b e b b u x , a r a b e s k i , n iċe ^ a r k i u g ℏ e j u n . 1

E G ℏ L U Q .

F u q i l - K a v a l i e r i . j i ġ i f i e r i s - s u r l i j s a l t a n f u q i s - s w a r I-oℏr

t a l - k a s t e l l , g ℏ a d h a t i d h e r i l - q a m p i e n a l i s i k w i t n i s i m g h u h a ċċen* p e l fii-festi, u d - d a q q t ^ g ℏ h a , d e j j e m i m l i l n a q a l b n a b i i - ℏ l e w w a

D i n t f a k k a r n a f ' d a w k iż-żminijiet m e t a b i l - l e ℏ e n t a g ℏ h a k i e n e t

t w i d d e b ' i l I - M a l t i n . s a b i e x j i n g ℏ a l q u fi d j a r h o m , j e w j i n ℏ b e w f i

g h e n e n , j e w j i n ġ a b r u fis ġ e w w a l - K a s t e l l , i m ℏ a b b a d - d e h r a J

F l o t t a t a I - e g ℏ d e w w a ; j e w i n k l e l e , i l - I e ℏ e n t a g ℏ h a k i e n i k u

t a h e n a , . T g h a l . e x t ℏ a b b a r i r - r e b ℏ a f u q x i x w i e n i t a ' I - e p ℏ d e w

EZZ » r , , U n W a " 1 P n ' ġ u n i e r fi,"P°rt i > e w ™ ℏ a b b a Sℏata" fil-m.ġja u l - . n g r e s s t a ' x i G r a n M a s t r u ġ d i d . . . . '

I n - n a ℏ h a l i t ℏ a r e s I e j n i d - d a ℏ l a t a l - P o r t k i f t i s o i ċ ċ a r ram

E « » J r f J S ' s k i i h e n - j * 5 ^ S u t a ' d a w k l i J e t u b K 2 a

e m m h o mℏ

f l - A S S e d j u l - K b i r ( I 5 6 5 )

i m n a q q x a f u q h a b f l J a t i n TtL * b" ft,t kliem iswed

h " w a V - s i n j a ¦ q w a h d i e n ' i , l S r ^ T ^ t a l ℏ a Ż r a

bertà u 1 - b a r k a l i h a M e w ? ġ ' W w a r a J h o m . « w i r t u I R f t i d u l i w k o l l f ' M a l a I e l l n m a a ; r O a J , h a q q f T b i e X . l i l n a u l i d - d i n i ' a

«"»' d a w k t a ' M a r a t o n a W*1**™ 1« m a j i s t ℏ u x i ℏ a b b t u h a

fl '4f T l t a w : f 1 , n j ' U h iatbba

fiS"SEHEM E W L I E N I H k e l l u K w e r r a , h u w a t a s s ^ i l T ℏ ' ^ t i C g ℏ u ' b h a l a m a 8 " a t a l " b ' « ' k u n i l . K ¦ 0 r j a u M o h n i V t a k u l l h a d d . 0 j i s t ℏ o q q l u m h u x h l d ^ n j a ċ i v l i . ° h n | " *&»*f 'żda 1 - ġ i e h t a ' k o l l h a k e m m

Kan. Q. M. Farrugia.

X E R R o u

« ' L - M A L T I »

J E K K T M O B B u T - T A C h i r w

T A G ℏ L I M T A ' L S I E N K O M

I D - D W E L L F ' M A L T A

Fl ŻMIEN L - O R D N I

Lil Jawk koilha li jagℏmlu

sehem w z Y / - " G ℏ a q d a t a l - K i t t i e b a

t a l - M a l l i " , dan iċ-ċkejken xogℏol

tiegℏi, b'qima nàti.

I

F ' Ġ u n j u t a ' I - / 7 7 0 , fi żmien l i k i e n j a ℏ k e m M a l t a 1 - G r a n

M a s t r u P i n t u , ġ i e / j a g ℏ m e l żjara l i l Gżiritna w i e ℏ e d v j a ġ ġ a t u r Ingliż j i s m u P a t r f r j u B r y d o n e , u , fi k t i e b l i k i t e b f u q 1 - a r t i j i e t l i żar ( i ) , i s e m m i f u q i d - d w e l l l i k i e n i s i r h a w n M a l t a m i l l - K a v a - ^ l i e r i , f e j n i g ℏ i d p l i fid-dinja k o l l h a a k t a r x i l l i d - d w e l l P M a l t a

b i s s k i e n i m ℏ o l l i T i j s i r m i l - L i ġ i , g ℏ a x , ( i g ℏ k p - ℏ a ) , b i l l i 1 - O r d n i

ġ i e m w a q q a f f u q s i s i e n ℏ o r o x u r o m a n t i ċ i l a ' K a v a l l e r i j a , i l - K a -v a l i e r i j i d h r i l h o m l i j e k k m a j ℏ a l l u x i s i r i d - d w e l l , i k u n u q e g ℏ d i n

i m o r r u k o n t r a s - s i s i e n l i s e m m e j n a ; iżda, b i e x m a t a n t x t i s t a ' s s i r ℏ s a r a , i d - d w e l l i ℏ a l l u h i s i r t a ℏ t d a w n i l - p a t t i j i e t l i h u m a

kurjużi t a s s e w : Ħ a d d m a j i s t a ' j i d d w e l l a ħ l i e f fi t r i q w a ħ d a

t a l - B e l t ; k u l l m i n j i d d w e l l a x i m k i e n i e ħ o r j a q a ' t a ħ t i l - ħ r u x i j a -

t a l - L i ġ i ; u - k u l L m i ^ i — 4 4 c u n ~ q i e g ℏ e d . jiddweilar̶ikollu̶jieqaf̶»•

w a p s s o k t a x j i d d w e l l a a k t a r , m e t a ġ ġ i e g ℏ l u m a r a , q a s s i s , j e w

K a v a l i e r , t a ℏ t 1 - a k t a r p i e n i ℏ o r o x j e k k m a j o b d i x .

« T a ℏ t d a w n i l p a t t i j i e t , f ' n o f s t a ' B e l t k b i r a , w i e ℏ e d j i s t a '

j a ℏ s e h l i f a k t a r x , h i ℏ a ġ a m a tistàx t k u n l i d - d w e l l P M a l t a l 1 5 P * ċ a b i t - t i x r i d t a d - d e m m ; iżda m ' h u x h e k k : a ℏ n a ( ^ y d o f f e )

roal-ℏajt t a ' d i n i t - t r i q g ℏ a d d e j n a m a l - g ℏ o x r i n s a l i b , l i d a w n m a ℏ ż u ż a g ℏ a l d a w k i l - K a v a l i e r i l i b a q g ℏ u m e j t a fid-dwell,

1 1 j a q a ' x i ℏ a d d m e j j e t fid-dwell, iℏożżu s a l i b m a l - ℏ a j t .

v a T * t ! t l i e t X h u f q a b e l ^ m a B r y d o n e £ i e M a l t * ) ' ż e w £ K a ̃ l - b i r - ? d m x i i g ℏ i d u b e j n i e t h o m fil-ℏin l i k i e n u j i l a g ℏ b u

)«rd, u w i e ℏ e d m i n n h o m b a r r a m i l l i g ℏ a j j a r ℏ a f n a l i l s i e ℏ b u ,

n g ℏ o V k B r y d o n e k i t e b bl-Ingliż: iżda, b i l l i 1 - K t i e b t i e g ℏ u b i t T v n a * & i e n i a q l u b u s t a m p a t b i l - F r a n ċ i ż , bi l-Ġermaniż u U l l ' i a i j a n u k o l l ,