SİGARA BIRAKMA SÜRECİ

DOÇ DR ZEYNEP AYFER SOLAK

İÜTF GÖĞÜS HASTALIKLARI AD

Çevresel ve sosyal faktörler. Medya, merak, aile. Sosyoekonomik yapı. Kültürel yapı

Davranışsal vepsikolojik faktörler. Öğrenme. Madde kullanımı. Kişisel özellikler

Biyolojik faktörler. Genetik yapı. Çevre faktörlerinin etkilediği beyin değişiklikleri. Stress

Tütün kullanımıBağımlılıkBırakma

Nüks

Tütün bağımlılığı kronik, nüks ile seyreden bir hastalık

• Deneme dönemi dışında her gün tekrarlanan madde kullanımı

• İçme isteğinin engellenemediği düzenli kullanma (kompulsif kullanım)

• Bilinç dışı öğrenilen ve yaşanan bir davranış şekli

Sigarayı bırakma süreci

Sigarayı bırakmak davranış değişikliği gerektirir

“Transtheoretical Model”

Bireyin sigarayı bırakma tedavisine uyum sağlamaya hazır olup olmadığını anlaşılmasına

yardım eden 5 evreli süreç

Prochaska ve DiClemente

Sigara bırakma süreci davranış değişikliği evreleri

• Bırakmayı düşünmeme (pre-contemplation)

• Bırakmayı düşünme (contemplation)• Bırakmaya hazırlanma (preparation for action)• Bırakmayı deneme (action)• Bırakmayı sürdürme (maintenance)

Bırakmayı düşünmeme

• Gelecekte (en az 6 aylık sürede) sigara ile ilgili davranış değişikliği düşünmez

• Davranışını değiştirmeye yardım edecek bilgiyi almaktan kaçar

• Bir kısmı daha önce denemiştir

• Hastalık riskleri ve alışkanlığının sonuçları hakkında bilgileri yetersizdir

Bırakmayı düşünme

• Gelecek 6 ay içinde bırakmayı düşünmektedir

• Sigarayla ilgili zıt düşünceler neredeyse eşittir

• Bırakmak için gün belirleme eğilimi yoktur, bırakmayı erteleten gerekçeleri hep ön plandadır

• Düşünme evresinde sıkışmış kalmıştır

Bırakmaya hazırlanma

• Gelecek 1 ay içinde bırakmayı planlamıştır

• Risklerin çok iyi bilincindedir

• Bırakmaya yönelik küçük fakat anlamlı adımlar atmıştır

Bırakmayı deneme

• Sigarayı bırakma adımını atmıştır

• İlaç, davranışsal-bilişsel teknikler ya da alternatif yöntemlerden bir veya birkaçını denemiştir

• Henüz 6 aylık süre dolmamıştır

• Bu evre nükslerin en sık yaşandığı dönemdir

• Nüks, %50 oranında ilk 2-3 haftada görülür

• Nüks riski azalarak devam eder

Bırakmayı sürdürme

• 6 aydan daha uzun süredir sigara içmiyordur

• Nükslerden kaçınmaya çalışmaktadır

• Kendine güveni artmıştır

• Nüks riski devam etmektedir

Davranış değişikliği evreleri

Sürdürme Deneme Hazırlanma DüşünmeDüşünmeme

Aktif içici Sigarayı bırakmış

Deneme

Hazırlanma

Düşünme Nüks

Sürdürme

Davranış değişikliği evreleri

Düşünmeme

Kalıcı değişiklik

Bırakmayı düşünmeme

Bırakmayı düşünme

Bırakmayı deneme

Kısa süreli başarı

Uzun süreli başarı

İyi örnek olma

Bağımlılık hakkında endişe

Halka yönelik bilgilendirme

Doktor uyarısı

Negatif imajlar

Doktor izlemi

Sigara bırakma programının sürdürülmesi Akut

hastalık

Yüksek eğitim düzeyi

Masraflar

Medya kampanyaları

Sosyal baskı

Doktor önerisi

İleri yaş

Yüksek eğitim ve gelir düzeyi

Bağımlılık

Kişisel veya çevresel stress

Akran ya da akrabanın sigara içmesi

İş yerinde sigara içilmesi

Masraf

NRT

Yardım tlf

Sosyal normlar

Sigarayı sınırlayıcı çevresel baskı

Değişim evrelerine göre yaklaşım

Hekimin başarısı neye bağlı?- Birey hangi evrede?- Evreler arası geçişi sağlamak için ne yapılabilir?

Tütün Kullanımı ve Bağımlılığının Tedavisi RehberiAHCPR, JAMA 2000;283:3244-54

Pratik Yaklaşım

• Bırakma denemesi için istekli bireyler• Bırakma denemesi için isteksiz bireyler• Sigarayı yeni bırakmış bireyler

Bırakma denemesi için istekli bireyler

Ask (sor)

Advice (öner)

Assess (değerlendir)

Asist (destekle)

Arrange (izle)

• Bireyin sigara içme durumunu sorgula, kaydet

- Sigara içiyor musunuz?- Günde kaç tane içiyorsunuz?

Ask (sor)

• Hiç kullanmamışsa tebrik et

• Eski kullanıcı ise kullanmaktan kaçınmasının sağlığı için çok önemli olduğunu vurgula, tebrik et

• İçiyorsa sor: - içme konusunda ne düşünüyorsunuz? - Ne hissediyorsunuz? - Bırakmayı düşünüyor musunuz?

Ask (sor)

• Bireyin mutlaka sigarayı bırakmasını öner

• Motivasyonunu artırıcı önerilerde bulun

- Açık, net - Güçlü - Kişiye özel

Advice (öner)

• Net: “şu anda sigarayı bırakmanızın önemli olduğunu düşünüyorum, size yardım edebilirim”

• Güçlü: “sağlığınızı korumak için yapabileceğiniz en iyi şey sigarayı bırakmanızdır”

• Kişiye özel: şimdiki sağlık, hastalık durumu, sosyal, ekonomik yönü, çocuklar, torunlar, hasta eş, vs

Advice (öner)

Bölümler:

1) Şu anda bırakma isteğini sorgula2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula3) Nikotin bağımlılığını ölç4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir

Assess (değerlendir)

1) Bırakma isteğini sorgula

• “Bırakmak isterseniz size yardımcı olabileceğimiz yöntemler var”

• “Nikotin bağımlılık yaptığı için zorlanması doğaldır, irade meselesi yapmayın, birkaç kez denemeniz gerekebilir”

• “Sizi ………sigara polikliniğine yönlendirebilirim”

Assess (değerlendir)

2) Bırakmak istiyorsa kararlılığını sorgula

• Tereddütü olup olmadığını anla

• Tereddüt ettiği şeyler varsa, tereddütünü giderecek yaklaşım belirle

• Kararlı ise destek isteyip istemediğini değerlendir

• Sigarayı bırakmasını etkileyecek kötü prognoz faktörlerini belirle

Assess (değerlendir)

3) Nikotin bağımlılığını ölç

• 6 soruluk Fagerström testi ya da

• -Hergün kaç sigara içtiği -İlk sigarayı uyandıktan ne kadar sonra

içtiği sorulması yeterli

Assess (değerlendir)

4) Geçmiş bırakma deneyimlerini değerlendir

• Bırakma girişimi olmuş mu?

• En uzun bırakma girişimi süresi nedir?

• Girişimleri sırasında tedavi almış mı?

• Tedavi almışsa ne kullanmış?

• Tekrar başlamasını tetikleyen faktörler neler?

Assess (değerlendir)

Bireyin bırakma girişimine yardımcı ol1) Bırakma planı hazırla

2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış ve sorun çözme becerileri geliştir

3) Farmakoterapi öner

4) Tedavi süresince desteği sürdür

5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla

Asist (destekle)

1) Bırakma planı hazırla

- Bırakma günü belirlemesi- Çevre ile paylaşması- Zorlukları öngörmesi (yoksunluk)- Sigara ve çağrıştırıcıları kaldırması

Asist (destekle)

2) Erken ve geç dönem olası sorunları tartış, sorun çözme becerileri geliştir

• Yoksunluk semptomları• Daha önceki bırakma deneyiminde

yarar ve zarar verenler• Yeni denemede beklenen zorluklar ve

tetikleyicileri tahmin etmek• Koşullu uyaranlara karşı önlem

Asist (destekle)

3) Farmakoterapi öner

• Nikotin replasman tedavisi

• Bupropion

• Varenicline

Asist (destekle)

4) Tedavi süresince desteği sürdür

• Klinik destek (size güvenmesini sağlama)

• Sosyal destek (eş, arkadaş desteği)

• Poliklinik randevusu, telefon desteği

Asist (destekle)

5) Bilgilendirmeye yönelik ek materyal sağla

• Broşür

• Kitapçık • Web adresleri

• Seminerler

Asist (destekle)

Bireyi yüz yüze ve telefon vizitleri ile izle

1) - Bırakmayı deneyen bireyle tercihan 1 hafta içinde görüş

- Yeni kontrol tarihleri belirle

2) - Nüks riskini artıran faktörleri belirle, faktörlere karşı motivasyonu güçlendir

- Nüks olmuşsa çözüm yolları geliştir

Arrange (izle)

Bırakma denemesi için isteksiz bireyler

Relevance (ilgilenme)

Risks (riskler)

Rewards (kazançlar)

Roadblocks (engeller)

Repetition (tekrarlama)

Bireye özel durumu ele al, neden bırakması gerektiği konusunda cesaretlendir

- Aile, çocuk, hastalık ve/veya riski, ekonomik durum, yaş, cinsiyet vb

Relevance (ilgilenme)

Sigara içmenin sonuçlarını vurgula

• Akut riskler: Dispne, gebelikte etki, kan CO düzeyi etkileri, vs

• Kronik riskler: KVS, SVS, Solunum sistemi, kanserler

• Çevresel riskler: Pasif içiciliğin zararları

Risks (riskler)

Bireyi sigarayı bırakmanın erken ve geç dönemde ortaya çıkacak yararları hakkında bilgilendir

- Sağlık- Koku ve tad duyusu- Tasarruf- İyi örnek olma

- Pasif içiciliğin önlenmesi, vb

Rewards (kazançlar)

Sigarayı bırakmayı engelleyen sorunları belirle

Roadblocks (engeller)

İçmeyi çok

seviyorum

Bırakınca kilo

alıyorum

Çok sinirli oluyorum

İşim çok stresli

İçen de ölüyor

içmeyen de

İradem zayıfÇevremde

herkes içiyor

Bireyin her başvurusunda motivasyonu tekrarla

- Motivasyon kaybını önle

- Başarısız deneme girişimi varsa, birkaç kez deneme ile başarının artacağını vurgula

Repetition (tekrarlama)

Sigarayı yeni bırakmış bireyler

Tekrar başlamayı önlemeye yönelik görüşmelere

devam et

- Tebrik et

- Nüks riskini artıran faktörlere karşı yardımcı olmak üzere açık sorular yönelt

- Bırakmaktan kaynaklanan sorunları çözmeye yardım et

- Motivasyondaki dalgalanmaları önlemeye çalış

Sigara bırakma süreci, sigara içen kadar ona

yardım etmeye çalışan hekim için de zorludur:

kararlılık sabır

özveri inanç