Emakumeak zientziaren historianAmaia Larruzea

Libe De La Puente 2014-2015

1-E

Testuingurua

I-X X-XV 1600 1700 1800 1900 2000 2015

Maria Hebrearra

Hipatia

Caroline Lucretia Herschel

Sophie Germain

Mary Anning

Marie Curie

Rita Levi-Montalcini

Chien-Shiung Wu

Hedy Lamarr

Rosalind Franklin

Emmy Noether

Lise Meitner

Dorothy Crowfoot Hodging

Augusta Ada Byron

Jane Goodall

Evelyn Boyd Granville

Zuzen kronologikoa

Maria Hebrearra

● I. eta II. mendeetan.

● Lehen emakume alkimista.

● Asmakizunak:

o Tribikosa (destilatzeko).

o Maria bainua.

● Kimika modernoko aintzindaria: urrea, azido azetikoa… sortzeko

prozedura.

Hipatia● IV. mendean.

● Aitari (Teon) esker heziketa intelektuala.

● Irakasle ospetsua.

● Kristautasunari uko.

● 40 liburu.

● Asmakizunak:

o Planisferioa

o Astrolabio laua.

● Kristau talde batek hil zuen

Caroline Lucretia Herschel

● (1750) Prusian, erdi mailako familia.

● Bere anaiak Urano aurkitu.

● Izar bikoitzak aurkitu.

● Kometa bat aurkitu zuen lehenengo emakumea.

● Zientziare urrezko domina.

Sophie Germain

● Parisen (1776).

● Familiak ez zion ikasten uzten.

● Gizon baten izenean aurkeztu ikerketak.

● Fermaten Teoreman aurrepausoak.

● Zientzien Akademiako Saria jaso.

Mary Anning

● Ingalaterran, oso familia txiro batean.

● Bere lana: fosilak aurkitu eta saldu.

● Aditu bihurtu zen.

● Antzinako dinosauroen bi eskeleto aurkitu.

● Historiaurrea ulertu, paleontologia jaio.

● Ez zuten bere izenik ematen, emakumea zelako.

Marie Curie

● Varsovian, Polonian (1867).

● Fisika eta kimikan litzentziatu, doktoretza.

● Erradiaktibitate hitza lehena erabili.

● Gizonarekin batera, polonioa eta erradioa aurkitu.

● Bi Nobel Sari jaso (1903 eta 1911).

● Erradiaktibitateak sortutako leuzemiaz hil.

Augusta Ada Byron● Londres 1815.

● Konputagailuen mundua.

● Gaixotasunak,14 urte --> elbarri.

● 17 urte matematika ikasi.

● Makina analitikoa: hiru bider gehiagoko kapazitatea.

● Letra inizialekin sinatu.

● Konputagailuen munduan ADA izeneko hizkera.

Emmy Noether● Alemania (1882).

● XX. mendeko algebran aditua.

● Erlatibitatearen eraikuntzarako ezinbesteko kontzeptuak argitu.

● Matematikaren alde abstraktuak landu zituen, adibidez, algebra ez kommutatua.

● “Noethriaz eraztuna”.

● Göttingengo Unibertsitatean irakasle.

● AEBra emigratu, naziek boterea eskuratu.

Lise Meitner

● Austria (1878).

● Fisikaria.

● Erradiaktibitatea eta fisika nuklearra.

● Fisio nuklearra aurkitu zuen taldearen parte.

● 109. elementu kimikoa, meitnerioa.

Rita Levi-Montalcini

● Turin (1909).

● 20 urte arte batxilergorik ez.

● Medikuntza ikasi,neurokirurgian espezializatu.

● Isilpeko laborategian lan egin zuen.

● NGF proteina aurkitu (San Luise).

● 1986. urtean medikuntza Nobel Saria .

● Gaixotasun neurologiko aztertu eta kantzerra ere.

Dorothy Crowfoot Hodgkin● Ingalaterra (1910).

● Kimikaria eta unibertsitateko irakaslea.

● Kimikako Nobel saria.

● Biokimika ikerketa ugari egin zituen X izpiei

esker.

● Teknika kristalografikoa hobetzea erabaki zuen

hurrengo biomolekulen estruktura

tridimentsionala zehaztuz

-Kolesterola, 1937.-Penizilina, 1945.-B12 bitamina, 1954.-intsulina, 1969.

Chien-Shiung Wu

● Shangai ondoko herritxo batean.

● Fisika nuklearrean doktoratu (AEB).

● Honoris kausa jaso zuen lehen emakumea.

● Manhattan proiektuan parte hartu.

● Nobel Sarietan bidegabekeria.

● 1997. urtean hil, bihotzekoa.

Hedy Lamarr

● Austriar aktore eta asmatzailea zen (1914).

● Ingeniaritza ikasten hasi zen, baina, antzerki munduan sartu

zen.

● Spread spectrum sistema asmatu.

● Ez zuen dirurik irabazi.

Rosalind Elsie Franklin

● Ingalaterran (1920).

● Cambridge-ko unibertsitatean fisika-kimikan doktoratu.

● 51. argazkia, bertan ADNaren argazkirik zehatzena.

● Bere ikasleek 1962an Fisiologiako eta Medikuntzako Nobel Saria

jaso zuten proposaturiko ADN aren ereduarekin.

● Ez zen bere izena aipatu, obarioetako kantzerra zela eta hilda

baitzegoen X izpiek eraginda.

Evelyn Boyd Granville

● Washington, 1924.

● Matematika doktoretza lortu zuen bigarren emakumea.

● Espazio orbitak kalkulatzeko programa.

● IBM, Vanguard,Mercury, Apolo proiektuak.

● Kausa Honoris lortu zuen lehen emakume beltza.

● Diskriminazioaren kontra ihardun zuen.

Jane Goodall

● Londresen familia xume batean jaio (1934).

● Idazkaritza ikasi eta zerbitzari lanetan ibili.

● 1960an Tanzaniara joan zen.

● Tximinoen giza eta familia portaerak aztertu.

● 1965an etologian doktoratua lortu.

● Institutu bat sortu, ehundaka sari, defentsan jarraitu...