Post on 20-Jul-2020
Autonom taugakerfið Hlutverk
Annast allt innra jafnvægi líkamans (blóðþrýsting, öndun, starfsemi meltingarvegar og innri líffæra)
Boðin og starfsemin er algerlega ómeðvituð Vinnur með sjálfráðum reflexum, þ.e. boðin koma um afferent þræði og fara um efferent þræði
Stjórnar með þessum hætti líffærum í samræmi við ýmis ytri áreiti • Hitastig umhverfis • Líkamsstöðu • Fæðuinntöku • Ytri streituáreiti
Skipting
Skiptist í 2 aðskilda hluta • Sympatíska taugakerfið • Parasympatíska taugakerfið
Bæði kerfin alltaf að störfum og ákveðið “jafnvægi” ríkir á milli þeirra
sympatíska parasympatíska
Undantekningar frá sjálfræði Stjórnun hægða og þvags, hamlandi boð send frá heilaberki sem stöðva
parasympatísku boðin
Boðflutningur Afferentar beggja kerfa flytja upplýsingar frá skynfærum, vöðvum, hjarta- og
æðakerfi etc. til heilastofns og hypothalamus þar sem úrvinnsla fer fram Efferent boð koma frá heilastofni og hypothalamus til beggja kerfa og gegnum þau til
allra hluta líkamans Boðkerfið
Autonom kerfið hefur sín eigin boðefni Parasympatíska kerfið notar acetylcholine bæði sem preganglion og postganglion
boðefni Sympatíska kerfið notar acetylcholine sem preganglion boðefni, en noradrenalín sem
postganglion efni. • Undantekning er stjórnun svitakirtla þar sem kerfið notar acetylcholine
Hypothalamus Aðal starfsemi er viðhald homeostasis Fær boð frá mjög mörgum stöðum
• Nucleus solitarius (n. vagus) – upplýsingar um blóðþrýsting og bragð • Reticular formation – húðhitaskyn o.fl. • Retina (bein og óbein boð) – stjórnun á dægursveiflu • Circumventricular frumum – ekkert BBB, fylgjast með styrk efna í blóðinu • Limbíska kerfið og lyktarkerfið – stjórnun á fæðuinntöku og kynlífi
Boð koma frá hypothalamus með tvennum hætti: • Taugaboð til autonom kerfisins gegnum medullu (parasympatísku kjarnar hennar)
– Hjartsláttur, samdráttur æða, melting, svitamyndun etc. • Endocrine boð til heiladinguls – heiladingull framleiðir mikið af efnum sem hafa
áhrif víðs vegar í líkamanum
Sympatíska kerfið Grunnhlutverk er stjórnun hjarta, sléttra vöðva og innkirtla við stress áreiti eða
neyðarástand Taugafrumur sympatíska kerfisins liggja centralt í sympatískum taugahnoðum
(ganglionum) Senda síma sína um langan veg að target líffærum Efsta segmentið sem hefur sympatískt ganglion er T1 og hið neðsta L2
Preganglion frumur
Preganglion frumur • Frumur frá mænu að sympatísku ganglion • Hafa sinn eigin stað í mænunni � Lateral horn
Collateral ganglion Liggja á milli hægri og vinstri sympatískra
gangliona Preganglion frumurnar fara beint gegnum
sympatíska ganglionið og til þeirra Liggja utan á aortunni og mynda sitt eigið
kerfi Senda þræði til meltingarfæra með stóru
æðum þeirra (coeliac, mesenteric sup. og inf.)
Sympatísk ganglion í hálshrygg Ekki eitt ganglion fyrir hvert segment heldur 3 stór
• Superior cervical ganglion • Middle cervical ganglion • Inferior cervical ganglion • (Ef inferior er samvaxið við T1 heitir það stellate
ganglion)
Adrenal medulla Kjarni nýrnahettanna er hluti sympatíska kerfisins
• Framleiða noradrenalín og adrenalín Losa efnin beint út í blóðið Þessi efni koma við sögu margra annara kerfa
• Blóðsykur • Blóðþrýstingur / hjartsláttur /öndun • Kynferðisleg örvun
Hlutverk sympaticus
Drífur áfram (4F): • Fight • Fright • Flight • Mate
Æðsta stjórnin er í hypothalamus kjörnum sem fá boð annars staðar frá
Áhrif sympaticus á líffæri
Ljósop Fókusering Tárakirtlar Munnvatnskirtlar Hjarta Lungu Þarmar
Samskipti milli symp. og parasymp.
Sympatíska kerfið er meira ráðandi • Undantekning er kynferðisleg örvun
Sympatíska kerfið virkar glóbalt í líkamanum meðan parasympatíska kerfið er meira staðbundið
Parasympatíska kerfið Parasympatíkus stjórnar “normal” starfsemi líkamans
• Hjarta • Sléttir vöðvar • Innkirtlar
Parasympatíkus starfar á afmörkuðum svæðum líkamans, þ.e. hefur sín target líffæri en fer ekki út fyrir þau
Er stundum kallað “cranio-sacral” kerfið Er bundið við heilataugar og sacral taugar Parasympatískir kjarnar heilastofns
• Edinger-Westphal kjarninn (III) • Superior salivatory kjarninn (VII) • Inferior salivatory kjarninn (IX) • Dorsal motor nucleus vagus (X) • Nucleus ambiguus (X)
Flutningsleið parasympaticus Kjarnar parasympatískra þráða liggja miðlægt, en hafa afar langa axona Axonar enda í sérstökum ganglionum target líffæra (terminal ganglion) sem oftast
liggur innan target líffærisins • Undantekning eru parasympatísk ganglion í höfði
Er í görn og lungum ekki stór strúktúr, heldur frekar dreifðir, litlir kjarnar á stangli
Lifur/bris Nýru Penis Arteriolur / blóðþrýstingur Arteriolur til vöðva Piloerector vöðvar Svitakirtlar
Edinger-Westphal kjarninn (oculomotor nucleus)
Fylgir n. Oculomotorius (III) Endar í ciliary ganglion Postganglionic þræðir til iris og
augasteins Einnig postganglionic þræðir til
superior cervical ganglion (sem einnig sendir þræði til iris)
• Feedback mekanismi sem ræður stærð ljósops
Superior salivatory kjarninn (VII) Parasympatískur kjarni sem
sendir þræði til sphenopalatine og submandibular ganglia
Postganglion þræðir til allra munnvatnskirtla nema parotis kirtils, og einnig til tárakirtils
Inferior salivatory kjarninn (IX)
Sendir þræði til otic ganglion Þræðir frá otic ganglion til parotis kirtilsins Hamlandi boð til kirtilsins frá superior cervical ganglion (sympatísk boð) eins og til
hinna munnvatnskirtlanna Nucleus ambiguus og vagal kjarnar
Gríðarlegur boðflutningur er til koks, líffæra brjósthols og kviðar Vagus stjórnar hjartslætti, öndun, þörmum, blóðþrýstingi, gallblöðru og gallvegum
Sacral hluti parasympaticus Liggja oft við hlið sympatískra tauga, sérstaklega til þarmanna (stjórna ristli handan
við miltisflexúru) Liggja til lítilla gangliona á víð og dreif, sem svo senda þræði til vöðva þarmsins og
kirtla hans Stjórna einnig þvagblöðru, þvagleiðurum, pelvis nýrnanna, rectum, endaþarmi og
kynfærum
Hlutverk parasympaticus Æðsta stjórn parasympaticus er í hypothalamus og öðrum kjörnum sem fá boð frá
mörgum stöðum (t.d. lyktarboð, tilfinningar etc.) Tengist náið reticular formation heilastofnsins, boð í báðar áttir Reticulospinal tract liggur niður til mænu Áhrif parasympaticus á líffæri Ljósop Fókusering Tárakirtlar Munnvatnskirtlar Hjarta Lungu Þarmar Lifur/bris Nýru Penis Arteriolur / blóðþrýstingur Arteriolur til vöðva Piloerector vöðvar Svitakirtlar
Taugakerfi þarmanna
Taugakerfi þarmanna hefur jafn mikið af taugafrumum og öll mænan Frumurnar dreifðar um allt Heilt yfir 2 lög af taugafrumum
• Auerbach kerfið (liggur utar í veggnum) • Meisner kerfið (liggur innar í veggnum)
Allar taugafrumurnar eru mikið tengdar saman (mynda net) Fá í sig hlutfallslega lítið af boðum frá vagus tauginni eða sacral parasympatískum
greinum Sumar taugarnar hafa hlutverk skynfruma, sem mæla tog.
• Stýra þannig reglubundnum samdrætti í görninni (peristalsis)