7/30/2019 petrokimyai
1/6
PETROKMYA KOMPLEKS
Sentetikler Yzyl
20. Yzyln balarnda rafine edilmi hampetrol
genellikle aydnlatmada kullanlyordu, 1920lerde
otomobil ve uak yaktlarna olan gereksinim
nedeniyle rafine rnler ve tketim alanlar hzla
deiti ve ksa zamanda hampetrol ok nemli
bir ekonomik ve politik deer halini ald. Petrolbazl yaktlar ok ksa srede dnyann manza-
rasn deitirdi. Kolay tanabilir sv yaktlar
hzla kmr tr yaktlarn yerinin ald. eitli
petrol rnlerinin ve dolaysyla petrokimya
sanayiinin devreye girmesiyle pek ok doal
rnlerin yerini alan daha dayankl ve ok daha
eitli rnler retilmeye baland.
Petrokimya insanln temel ihtiyalar olan salk
ve hijyen malzemelerinden ev gereleri, yiyecek
endstrisi, tarm ve tekstil sanayiine kadar uza-nan binlerce maddenin retilmesine olanak veren
bir sanayi daldr ve dnyada gnmz kimya
endstrisinin en byk ortadr.
Petrokimya henz gen bir endstridir; ilk petrokimya tesisi, petrol kuyusunun
alndan (1859) 80 yl gibi uzun bir sre sonra, ancak 1940 ylnda kuruldu. II.
Dnya sava srasnda pahal ve ou zaman da zellikleri yetersiz olan baz
doal maddelerin yerine sentetik maddelere olan talep petrokimya endstrisinin
gelimesini hzlandrd ve bugnn ekonomisinde ba oyuncu olmasn tetikledi.
Sentetik rnlerin deneme sektrnde yer almas ise daha eskiye dayanr; sente-
tik kauuk zerindeki almalar 1900 ylnda balad ve ilk petrokimyasal rnolan bakalit 1907de elde edildi,1920lerde ilk solvent, 1930lu yllarda ise
polistiren pazara girdi. Takibeden yllarda ev gerelerinden tp alanna, spor mal-
zemelerine, arkeoloji gerelerinden alarm sistemlerine kadar uzanan binlerce
petrokimyasal madde gelitirildi.
7/30/2019 petrokimyai
2/6
2
Petrokimyasallar dorudan doruya son tketiciye ulamaz, nce mteri endst-rilere satlr; buralarda eitli dnmlerden getikten sonra deiik ve ok say-
da rnler olarak kullancya gelir. Kullanc elindeki bilgisayarn, CDlerin, veya
paketleme malzemelerinin hammaddelerinin ve ne aamalardan getiini doal
olarak bilmez veya ok az bilir.
Her petrokimyasaln pazarda kendine zg genel bir ad vardr; hammaddedir,
ara maddedir veya son rndr. Pazara giren bir petrokimyasal reticisinin son
rndr, oysa bir alc o maddeyi ounlukla baka petrokimyasallar retiminde
hammadde olarak kullanr. rnein metan veya doal gaz, sentez gaznn, sentez
gaz metanoln hammaddesidir, metanol formaldehitin, formaldehit ise fenol-
formaldehit reinelerinin hammaddeleridir.
Petrokimyann Tarihi
Yl Petrokimyasal rnler
1909 Bakalit Telefon, kat/odun, laminat
1926 Alkid reine Boya, emaye
1927 Polivinil klorr Fonograf pla, boru, d kaplama, yapay deri
1936 Akrilikler Kuma, optik lensler
1936 Polietilen Elektrik izolasyon malzemesi, ie
1938 Polistiren Ev gereleri, oyuncak
1939 Naylon orap, malzemeler
1942 Doymam poliesterler Otomobil paralar, sandalye
1942 AYPE Paketleme malzemeleri
1943 Silikon reineler Yalama yalar, su geirmez malzemeler
1947 Epoksi reineler Yaptrclar, koruyucu kaplamalar
1948 Politerafluoroetilen Yapmayan tava kaplama, kablo izolasyonu
1954 Poliretan Kpk yastk, elektrik izolasyon malzemesi
1957 YYPE Oyuncak, st iesi
1957 Polipropilen Biberon, eitli malzemeler
1970 Termoplastik poliester Kuma, soda iesi1985 Sv kristal polimerler Elektronik malzeme
AYPE: alak younluklu polietilen, YYPE: yksek younluklu polietilen
7/30/2019 petrokimyai
3/6
3
Benzer ekilde, hampetrol etann, etan etilenin, etilen oksitin, etilen oksit etilenglikoln hammaddesidir; bu zincire gre, yani etilen glikol ynnden bak ldnda
etilen ve etilen oksit ara maddelerdir.
Petrokimya sanayiinin hammaddesi, rafinerinin rnleridir; bunlar nafta, doal gaz
bileenleri (btan gibi) ve rafineri prosesleri yan rnleridir (etan ve propan gibi).
Bunlardan retilen etilen, propilen, ve C4ler denilen btanlar ile aromatikler (ben-
zen, toluen ve ksilenler) petrokimyasallarn temel talardrlar. Bu maddelerden bir
veya daha ok prosesle ok sayda petrokimyasal rn elde edilir; rnein, etilen-
den polietilen retimi tek bir prosesle gerekleirken, benzenden naylon elde e-
dilmesi iin yediden fazla prosese gerek vardr. Sonuta petrokimyasallar tand-
m
z plastikler, sabunlar, deterjanlar, aspirin gibi baz
ilalar, giyecek ve mobilyagibi sentetik fiberler, kauuklar, boyalar, izolasyon malzemeleri ve daha sayama-
dmz yzlerce maddelere dnr.
Petrokimyasallar petrol veya doal gazdan balayarak eitli proseslerden sonra
elde edilen geni bir kimyasal bileikler grubudur; alkoller, aldehitler, btilen,
btadien, etilen, propilen, toluen, stiren, asetilen, benzen, etilen oksit, etilen glikol,
akrilonitril, aseton, asetik asit, asetik anhidrid, ...gibi yzlerce bileik ve bunlardan
elde edilen yzlerce polimer (polietilen, polistiren, sentetik kauuk, v.s., )
petrokimyasal maddedir.
Petrokimyasallar kaba bir snflamayla balk altnda toplayabiliriz:
Birincil (balang) petrokimyasallar: Bunlar olefinler (etilen, propilenve C4 olefinler), aromatikler (benzen, toluen ve ksilenler) ve metanoldr.
Ara rnler ve trevleri: Bu grupta yeralan bileikler, birincil
petrokimyasallardan eitli reaksiyonlarla elde edilen bileikler ve bu bile-
iklerden retilen ok sayda dier bileikler ve trevlerdir. rnek olarak
vinil klorr, etilen glikol, stiren, aseton, bisfenol A, kaprolaktam, adipik a-
sit, v.s., saylabilir.
Son rnler: Temel son rnler ounlukla polimerik bileiklerdir;
polietilen, polivinilklorr, polistiren, poliretan, polikarbonat, v.s., gibi
Petrokimyasallar ve petrokimya endstrisini anlamak iin prosesleri tanmak ge-rekir. Genel prosesler (rnein, distilasyon, kraking, reforming, , gibi) bu kitabn
Rafineri Prosesleri blmnde ksaca anlatlmtr. Bu blmde zel petrokimya
proseslerinden ksa bilgiler ve rneklerle, baz ok kullanlan petrokimyasal mad-
deler, retimleri ve zellikleri zerinde duruldu.
7/30/2019 petrokimyai
4/6
4
Hampetrol ve doal gazn kuyulardan karlmasyla balayan ve petrokimyasalproseslerle binlerce rn olarak topluma ulaan servenin doal gaz, rafineri,
petrokimya entegrasyonu aadaki gibi bir diyagramla tanmlanabilir.
a
rnafta,..
etan, propan, btan, doal benzin,nafta, kondensat, gaz oil, ...
klor, kostik, ..
aromatiknafta,..
pirolizbenzin,..
RNLER
etan,propan,
btan,
doalbenzin
ETLEN, PROPLEN,KARIIK C4'LER, v.s.
BENZEN, TOLUEN,KSLENLER, ETL
BENZEN, v.s.
KLOR, KOSTK, v.s.
Metan
PETROKMYA KOMPLEKS
DOAL GAZ
HAMPETROL
DOAL GAZ LEMEFABRKASI
RAFNER KOMPLEKS
AROMATKLERFABRKASI
KLOR ALKALFABRKASI
OLEFNLERFABRKASI
Doal gaz fabrikas
, rafineri ve petrokimya kompleksinibasit bir entegrasyon emas
7/30/2019 petrokimyai
5/6
5
RNLER ZNCR
Hampetrol veya doal gazla balayan polimerik maddelerin retim zinciri ticari
rnlerin elde edilmesiyle son tketiciye ular. Zincir, kabaca zetlersek aa-
daki sray izler.
a. Balang ve ara maddelerin retilmesi
b. Temel polimerlerin retimi: Polimerik rnlerin retiminde ilk aama
polimerizasyon prosesidir. Polimerizasyon iki temel mekanizma zerinden yrr;
katlma ve kondensasyon. Reaksiyonlar gaz, sv ve ounlukla da kat fazda
yaplr. Temel polimerler tek bir monomerin polimerletirilmesiyle elde edilebildiigibi, iki veya daha fazla monomerin birarada reaksiyonuna sokulmasyla da reti-
lebilir. Ayrca baz monomerler birden fazla bileiin senteziyle elde edilir; dolay-
syla olefinler retim zincirinde ve aromatikler rn zincirlerinde yeralan bileikler
ayn polimer iinde bulunabilir. Bu bak asyla polimerik maddeleri POL-
MERLER bal altnda ele almak daha uygundur.
c. Kompaundlama: Kompaundlama, polimerin ilenecek madde haline getirilme-
sidir. retilmek istenen rne zel baz zellikler kazandrmak iin kimyasal katk
maddeleri kullanlabilir; bunlar arasnda antioksidanlar (ozon veya oksijenle bo-
zunmay nleme), ultraviole stabilizer (havadaki gne nlarna dayankllk),
plastifiyanlar (esneklik art
rma), yalay
c
(srtnmeye dayan
kl
l
k), pigmentler(renklendirme), aleve dayankllk, ve antistatik katk maddeleri saylabilir. Plastik-
ler kompozitler (karmlar) eklinde de retilebilir; retimde cam veya karbon
fiberler ilave edilerek plastiin daha kararl ve daha kuvvetli olmas salanr. Plas-
tik kpkler olarak tannan rnler, plastik ve gazn birarada bulunduu deiik bir
kompozit trdr. (Bu konunun detaylarna girilmeyecektir),
d. ekillendirme ve Sonlandrma (Finishing): Polimerlere istenilen ekilleri
vermede uygulanan en eski yntem sktrmayla kalplamadr; bu yntemde plas-
tik malzeme, hazrlanan zel kalp iine basnla doldurulur, dolu kalp yksek
basn altnda plastik ergiyinceye kadar stlr. Gnmzde plastikler genellikle
ekstruzyon yntemiyle ekillendirilmektedir. lem ekstruder denilen bir cihazda
yaplr; polimer (veya plastik) ekstruder giriine kat halde beslenir, bir sonsuz vida
sistemiyle tanrken kademeli olarak scakl da ykseltilir; yumuayan polimer
vida basncyla ekstruder kna balanm olan istenilen ekildeki kalp iine
baslr. (Bu konuda detaylara girilmeyecektir.)
7/30/2019 petrokimyai
6/6
6
Petrokimya Endstrisi rnler Zinciri
ETLEN
PROPLEN
C4 LER
KARIIMI
PROLZ BENZN
BENZEN
TOLUEN
o-KSLEN
m-KSLEN
p-KSLEN
Etilen Oksit
Vinil Asetat
Etilen Diklorr
Etil Benzen
Yksek Olefinler
Kmen
zopropil Alkol
Akrilonitril
Propilen Oksit
Akrilik Asit
Allil Klorr
N-Btenler
zobten
Btadien
Btanlar
Etil Benzen
Kmen
Sikloheksan
Nitrobenzen
Alkilbenzen
Klorobenzenler
Nitro Toluenler
Toluen Diizosiyanat
Benzoic Acid
Ftalik Anhidrit
zoftalik Asit
Dimetil tereftalat
Tereftalik Asit
Etilen Glikoller
Glikol Eterler
Etanol Aminler
Etoksilatlar
Vinil Klorr
Tri-, Perkloretilen
Stiren
Deterjan Alkoller
Aseton
Bisfenol A
Solventler
Propilen Glikol
Glikol Eterler
Epiklorhidrin
Bten-1
Bten-2
MTBE
Btadien, zobten
Stiren
Fenol ve Aseton
Bisfenol A
Kaprolaktam
Adipik Asit
Anilin
Deterjanlar
Kaprolaktam
Benzen
AROMAT
KLER
POLETLENLER
POLESTERLER
MOTOR
SOUTUCULARI
POLVNL KLORR
POLSTRENLER
ABS, SAN, SBR
ETL KMYASALLAR
EPOKS RENELER
POLKARBONATLAR
ABS, SAN, NBRAKRLK FBERLER
POLPROPLEN
AKRLK POLMERLER
EPOKS RENELER
ETL KMYASALLAR
PROPLEN
ETL KMYASALLAR
BENZN
ETL KMYASALLAR
BR, NBR, SBR, ABS
LPG
PROLZ NTESNE
AROMATKLER
BENZNPOLSTRENLER
ABS, SAN, SBR
EPOKS RENELER
POLKARBONAT
NAYLON 6
NAYLON 6,6
DFENLMETAN
DZOSYANAT
POLRETANLAR
POLRETANLAR
NAYLON
POLESTERLER
POLESTERLER
OLEF
NLER