petrokimyai

7/30/2019 petrokimyai

1/6

PETROKMYA KOMPLEKS

Sentetikler Yzyl

20. Yzyln balarnda rafine edilmi hampetrol

genellikle aydnlatmada kullanlyordu, 1920lerde

otomobil ve uak yaktlarna olan gereksinim

nedeniyle rafine rnler ve tketim alanlar hzla

deiti ve ksa zamanda hampetrol ok nemli

bir ekonomik ve politik deer halini ald. Petrolbazl yaktlar ok ksa srede dnyann manza-

rasn deitirdi. Kolay tanabilir sv yaktlar

hzla kmr tr yaktlarn yerinin ald. eitli

petrol rnlerinin ve dolaysyla petrokimya

sanayiinin devreye girmesiyle pek ok doal

rnlerin yerini alan daha dayankl ve ok daha

eitli rnler retilmeye baland.

Petrokimya insanln temel ihtiyalar olan salk

ve hijyen malzemelerinden ev gereleri, yiyecek

endstrisi, tarm ve tekstil sanayiine kadar uza-nan binlerce maddenin retilmesine olanak veren

bir sanayi daldr ve dnyada gnmz kimya

endstrisinin en byk ortadr.

Petrokimya henz gen bir endstridir; ilk petrokimya tesisi, petrol kuyusunun

alndan (1859) 80 yl gibi uzun bir sre sonra, ancak 1940 ylnda kuruldu. II.

Dnya sava srasnda pahal ve ou zaman da zellikleri yetersiz olan baz

doal maddelerin yerine sentetik maddelere olan talep petrokimya endstrisinin

gelimesini hzlandrd ve bugnn ekonomisinde ba oyuncu olmasn tetikledi.

Sentetik rnlerin deneme sektrnde yer almas ise daha eskiye dayanr; sente-

tik kauuk zerindeki almalar 1900 ylnda balad ve ilk petrokimyasal rnolan bakalit 1907de elde edildi,1920lerde ilk solvent, 1930lu yllarda ise

polistiren pazara girdi. Takibeden yllarda ev gerelerinden tp alanna, spor mal-

zemelerine, arkeoloji gerelerinden alarm sistemlerine kadar uzanan binlerce

petrokimyasal madde gelitirildi.


2/6

2

Petrokimyasallar dorudan doruya son tketiciye ulamaz, nce mteri endst-rilere satlr; buralarda eitli dnmlerden getikten sonra deiik ve ok say-

da rnler olarak kullancya gelir. Kullanc elindeki bilgisayarn, CDlerin, veya

paketleme malzemelerinin hammaddelerinin ve ne aamalardan getiini doal

olarak bilmez veya ok az bilir.

Her petrokimyasaln pazarda kendine zg genel bir ad vardr; hammaddedir,

ara maddedir veya son rndr. Pazara giren bir petrokimyasal reticisinin son

rndr, oysa bir alc o maddeyi ounlukla baka petrokimyasallar retiminde

hammadde olarak kullanr. rnein metan veya doal gaz, sentez gaznn, sentez

gaz metanoln hammaddesidir, metanol formaldehitin, formaldehit ise fenol-

formaldehit reinelerinin hammaddeleridir.

Petrokimyann Tarihi

Yl Petrokimyasal rnler

1909 Bakalit Telefon, kat/odun, laminat

1926 Alkid reine Boya, emaye

1927 Polivinil klorr Fonograf pla, boru, d kaplama, yapay deri

1936 Akrilikler Kuma, optik lensler

1936 Polietilen Elektrik izolasyon malzemesi, ie

1938 Polistiren Ev gereleri, oyuncak

1939 Naylon orap, malzemeler

1942 Doymam poliesterler Otomobil paralar, sandalye

1942 AYPE Paketleme malzemeleri

1943 Silikon reineler Yalama yalar, su geirmez malzemeler

1947 Epoksi reineler Yaptrclar, koruyucu kaplamalar

1948 Politerafluoroetilen Yapmayan tava kaplama, kablo izolasyonu

1954 Poliretan Kpk yastk, elektrik izolasyon malzemesi

1957 YYPE Oyuncak, st iesi

1957 Polipropilen Biberon, eitli malzemeler

1970 Termoplastik poliester Kuma, soda iesi1985 Sv kristal polimerler Elektronik malzeme

AYPE: alak younluklu polietilen, YYPE: yksek younluklu polietilen


3/6

3

Benzer ekilde, hampetrol etann, etan etilenin, etilen oksitin, etilen oksit etilenglikoln hammaddesidir; bu zincire gre, yani etilen glikol ynnden bak ldnda

etilen ve etilen oksit ara maddelerdir.

Petrokimya sanayiinin hammaddesi, rafinerinin rnleridir; bunlar nafta, doal gaz

bileenleri (btan gibi) ve rafineri prosesleri yan rnleridir (etan ve propan gibi).

Bunlardan retilen etilen, propilen, ve C4ler denilen btanlar ile aromatikler (ben-

zen, toluen ve ksilenler) petrokimyasallarn temel talardrlar. Bu maddelerden bir

veya daha ok prosesle ok sayda petrokimyasal rn elde edilir; rnein, etilen-

den polietilen retimi tek bir prosesle gerekleirken, benzenden naylon elde e-

dilmesi iin yediden fazla prosese gerek vardr. Sonuta petrokimyasallar tand-

m

z plastikler, sabunlar, deterjanlar, aspirin gibi baz

ilalar, giyecek ve mobilyagibi sentetik fiberler, kauuklar, boyalar, izolasyon malzemeleri ve daha sayama-

dmz yzlerce maddelere dnr.

Petrokimyasallar petrol veya doal gazdan balayarak eitli proseslerden sonra

elde edilen geni bir kimyasal bileikler grubudur; alkoller, aldehitler, btilen,

btadien, etilen, propilen, toluen, stiren, asetilen, benzen, etilen oksit, etilen glikol,

akrilonitril, aseton, asetik asit, asetik anhidrid, ...gibi yzlerce bileik ve bunlardan

elde edilen yzlerce polimer (polietilen, polistiren, sentetik kauuk, v.s., )

petrokimyasal maddedir.

Petrokimyasallar kaba bir snflamayla balk altnda toplayabiliriz:

Birincil (balang) petrokimyasallar: Bunlar olefinler (etilen, propilenve C4 olefinler), aromatikler (benzen, toluen ve ksilenler) ve metanoldr.

Ara rnler ve trevleri: Bu grupta yeralan bileikler, birincil

petrokimyasallardan eitli reaksiyonlarla elde edilen bileikler ve bu bile-

iklerden retilen ok sayda dier bileikler ve trevlerdir. rnek olarak

vinil klorr, etilen glikol, stiren, aseton, bisfenol A, kaprolaktam, adipik a-

sit, v.s., saylabilir.

Son rnler: Temel son rnler ounlukla polimerik bileiklerdir;

polietilen, polivinilklorr, polistiren, poliretan, polikarbonat, v.s., gibi

Petrokimyasallar ve petrokimya endstrisini anlamak iin prosesleri tanmak ge-rekir. Genel prosesler (rnein, distilasyon, kraking, reforming, , gibi) bu kitabn

Rafineri Prosesleri blmnde ksaca anlatlmtr. Bu blmde zel petrokimya

proseslerinden ksa bilgiler ve rneklerle, baz ok kullanlan petrokimyasal mad-

deler, retimleri ve zellikleri zerinde duruldu.


4/6

4

Hampetrol ve doal gazn kuyulardan karlmasyla balayan ve petrokimyasalproseslerle binlerce rn olarak topluma ulaan servenin doal gaz, rafineri,

petrokimya entegrasyonu aadaki gibi bir diyagramla tanmlanabilir.

a

rnafta,..

etan, propan, btan, doal benzin,nafta, kondensat, gaz oil, ...

klor, kostik, ..

aromatiknafta,..

pirolizbenzin,..

RNLER

etan,propan,

btan,

doalbenzin

ETLEN, PROPLEN,KARIIK C4'LER, v.s.

BENZEN, TOLUEN,KSLENLER, ETL

BENZEN, v.s.

KLOR, KOSTK, v.s.

Metan

PETROKMYA KOMPLEKS

DOAL GAZ

HAMPETROL

DOAL GAZ LEMEFABRKASI

RAFNER KOMPLEKS

AROMATKLERFABRKASI

KLOR ALKALFABRKASI

OLEFNLERFABRKASI

Doal gaz fabrikas

, rafineri ve petrokimya kompleksinibasit bir entegrasyon emas


5/6

5

RNLER ZNCR

Hampetrol veya doal gazla balayan polimerik maddelerin retim zinciri ticari

rnlerin elde edilmesiyle son tketiciye ular. Zincir, kabaca zetlersek aa-

daki sray izler.

a. Balang ve ara maddelerin retilmesi

b. Temel polimerlerin retimi: Polimerik rnlerin retiminde ilk aama

polimerizasyon prosesidir. Polimerizasyon iki temel mekanizma zerinden yrr;

katlma ve kondensasyon. Reaksiyonlar gaz, sv ve ounlukla da kat fazda

yaplr. Temel polimerler tek bir monomerin polimerletirilmesiyle elde edilebildiigibi, iki veya daha fazla monomerin birarada reaksiyonuna sokulmasyla da reti-

lebilir. Ayrca baz monomerler birden fazla bileiin senteziyle elde edilir; dolay-

syla olefinler retim zincirinde ve aromatikler rn zincirlerinde yeralan bileikler

ayn polimer iinde bulunabilir. Bu bak asyla polimerik maddeleri POL-

MERLER bal altnda ele almak daha uygundur.

c. Kompaundlama: Kompaundlama, polimerin ilenecek madde haline getirilme-

sidir. retilmek istenen rne zel baz zellikler kazandrmak iin kimyasal katk

maddeleri kullanlabilir; bunlar arasnda antioksidanlar (ozon veya oksijenle bo-

zunmay nleme), ultraviole stabilizer (havadaki gne nlarna dayankllk),

plastifiyanlar (esneklik art

rma), yalay

c

(srtnmeye dayan

kl

l

k), pigmentler(renklendirme), aleve dayankllk, ve antistatik katk maddeleri saylabilir. Plastik-

ler kompozitler (karmlar) eklinde de retilebilir; retimde cam veya karbon

fiberler ilave edilerek plastiin daha kararl ve daha kuvvetli olmas salanr. Plas-

tik kpkler olarak tannan rnler, plastik ve gazn birarada bulunduu deiik bir

kompozit trdr. (Bu konunun detaylarna girilmeyecektir),

d. ekillendirme ve Sonlandrma (Finishing): Polimerlere istenilen ekilleri

vermede uygulanan en eski yntem sktrmayla kalplamadr; bu yntemde plas-

tik malzeme, hazrlanan zel kalp iine basnla doldurulur, dolu kalp yksek

basn altnda plastik ergiyinceye kadar stlr. Gnmzde plastikler genellikle

ekstruzyon yntemiyle ekillendirilmektedir. lem ekstruder denilen bir cihazda

yaplr; polimer (veya plastik) ekstruder giriine kat halde beslenir, bir sonsuz vida

sistemiyle tanrken kademeli olarak scakl da ykseltilir; yumuayan polimer

vida basncyla ekstruder kna balanm olan istenilen ekildeki kalp iine

baslr. (Bu konuda detaylara girilmeyecektir.)


6/6

6

Petrokimya Endstrisi rnler Zinciri

ETLEN

PROPLEN

C4 LER

KARIIMI

PROLZ BENZN

BENZEN

TOLUEN

o-KSLEN

m-KSLEN

p-KSLEN

Etilen Oksit

Vinil Asetat

Etilen Diklorr

Etil Benzen

Yksek Olefinler

Kmen

zopropil Alkol

Akrilonitril

Propilen Oksit

Akrilik Asit

Allil Klorr

N-Btenler

zobten

Btadien

Btanlar

Etil Benzen

Kmen

Sikloheksan

Nitrobenzen

Alkilbenzen

Klorobenzenler

Nitro Toluenler

Toluen Diizosiyanat

Benzoic Acid

Ftalik Anhidrit

zoftalik Asit

Dimetil tereftalat

Tereftalik Asit

Etilen Glikoller

Glikol Eterler

Etanol Aminler

Etoksilatlar

Vinil Klorr

Tri-, Perkloretilen

Stiren

Deterjan Alkoller

Aseton

Bisfenol A

Solventler

Propilen Glikol

Glikol Eterler

Epiklorhidrin

Bten-1

Bten-2

MTBE

Btadien, zobten

Stiren

Fenol ve Aseton

Bisfenol A

Kaprolaktam

Adipik Asit

Anilin

Deterjanlar

Kaprolaktam

Benzen

AROMAT

KLER

POLETLENLER

POLESTERLER

MOTOR

SOUTUCULARI

POLVNL KLORR

POLSTRENLER

ABS, SAN, SBR

ETL KMYASALLAR

EPOKS RENELER

POLKARBONATLAR

ABS, SAN, NBRAKRLK FBERLER

POLPROPLEN

AKRLK POLMERLER

EPOKS RENELER

ETL KMYASALLAR

PROPLEN

ETL KMYASALLAR

BENZN

ETL KMYASALLAR

BR, NBR, SBR, ABS

LPG

PROLZ NTESNE

AROMATKLER

BENZNPOLSTRENLER

ABS, SAN, SBR

EPOKS RENELER

POLKARBONAT

NAYLON 6

NAYLON 6,6

DFENLMETAN

DZOSYANAT

POLRETANLAR

POLRETANLAR

NAYLON

POLESTERLER

POLESTERLER

OLEF

NLER

petrokimyai

Documents

Transcript of petrokimyai