Zhiyani nwe 2

description

govareki manganaya

Transcript of Zhiyani nwe 2

Page 1: Zhiyani nwe 2
Page 2: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 2

ادة ئاز

تىطش

ى بير

ناك رو

كىاري

طؤظ

خوينةرانى

خؤشةويست.. تكا دةكةين-بابةتةكانت��ان ئةط��ةر ضاثك��راو ي��ان دةس��خةت بي��ت ب��ا ب��ة خةتيك��ى خؤش نوسرابيت ولة يةك ديوى الثةرةكاندا بيت.

-ئةطةر بابةتةكة ئامادةكراو بيت وسود لة ضةند سةرضاوةيةك وةرطيرابيت با ئاماذة

بةو سةرضاوانة بكريت.با وةرطيردراوبيت بابةتةك��ة -ئةك��ةر ئام��اذة ب��ة دةق��ة رةس��ةنةكةى بكريت ولة

طةليدا هاوثيض بكريت.-ئ��ةو بابةتان��ةى دةطات��ة دةس��تمان با بي��ت، وينة)نوس��خةيةك(ى الى خؤت��ان ضونكة هي��ض بابةتيك لة كاتى بآلوكردنةوة يان نةكردنةوةيدا ناطةريتةوة بؤ خاوةنةكةى.

-ئةط��ةر نوس��ةر ثيي باش ب��وو وينةى خؤي ياخود وينة ونةخشةى ترى ثيويست بة بابةتةكة بآلوبكريت��ةوة با لةطةليدا هاوثيضى

بكات.-هةر رةخنة وثيشنياريكتان هةية لة هةر روويةك��ةوة ب��ؤ ثيش��كةوتنى طؤظارةكة بة زوويى بيطةيةننة دةس��تمان تا بؤ ذمارةكانى

داهاتوو سوديان لي ببينين.ون��ا مةدةن��ى ريكخ��راوة -هةم��وو حكوميةكان بة بابةت��ى بةثيز وضاالكيةكانى خؤيان طؤظارةكة سودمةند بكةن بة مينبةرى

هةقبيذى خؤيانى بزانن.

ذيانى نوي

18 > يادى راثةرينةكةى رةواندز

تيشكيك لةسةر خؤثيشاندانةكانى < 40< 21ئةم دواييةى كوردستان

60>

65>

ضؤن ميسر شؤرشى داهاتوويةكى طةش دائةمةزرينيت

تونسى عةرةبى يان تونسى تونسيةكان: نةخشة ريطاى نوآ

ئيستا ثشت تا تؤكمة بةرنامةيةكى نةبوونى بةهؤى بةبةرووبومى دةرةوة دةبةستريت

Page 3: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 1

[email protected]

تايث: فينك كةمال محةمةدديزاين: ئةنديش

خاوةنى ئيمتياز: ريكخراوى ذيانى نوى بؤ ذنانى ئةنفالسةرثةرشتيارى طشتى: وةزيرة جةالل سةعيد

سةرنووسةر: عةلى محةمةد ئةمين077015486500533300408

طؤظاريكى روناكبيرى طشتى ئازادة

Page 4: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 4

ئةنفال وكاريطةريةكانى لةسةر كةسايةتى كورد

ك��ارةس��ات��ت��ري��ن روداوي��ك��ى كرابيت ك��ورد دذى ميذوويى ئةنفالة، ب���ةدن���اوى س��ي��اس��ةت��ى رووب��ةرووى سالة س��ةدان كورد عوسمانيةكان توركة جينؤسايدة، ئيسالم خةالفةتى بةنيوى ك��ة رؤذهةآلتيان دةظةرى حوكمرانى زؤري��ان دةسةآلتيكى دةك���رد، لةنيو ئاينى سياسى رووى ل��ة كوردستانيش هةبوو، لة فيتنة نانةوة وباج وتاآلنكردن وبةكوشتدان نانةوة وئ��اذاوة وكوشتن وخةراج بؤ ئيسالم ئاينى وبةكارهينانى تاكى ئايندارى سؤزى راكيشانى

توركة نةكردوة، دريغيان كورد توركةكانيش كةماليستة الوةكان بيستةمدا س���ةدةى ل��ةس��ةرةت��اى كوشتووة ك��وردي��ان بةكؤمةأل زؤرةمليةكانيشدا راطواستنة ولة طيانيان ك����ورد ب����ةه����ةزاران

لةدةستداوة...بة ث���رؤس���ةى ج��ي��ن��ؤس��اي��د ساآلنيكى بةرنامةريذ شيوةيةكى ئاست لة ك��ورد دذى لة دري��ذة دةكريت، ثيادة جودا وشيوازى ئةم رةشةكوذيةكانى دةطاتة تا ضةند سالةى دوايى كة دذى كورد

بةريوةضوون.

لة كورد عةرةبيشدا عيراقى لة ئاستى جودا وبةدرندانةترين شيواز ك��راوة... ك��ورد دذى جينؤسايد دةس��ةآلت ل���ةدواى بةتايبةتيش شؤفينيةكان بةعسية دةستى طرتنة جةزائير رةشى ريكةوتنى وثاش نيودةولةتية ريكةوتنى نويترين كة دةظةرايةتى ئاليةتى بة كورد دذى جينؤسايد سياسةتى جيبةحيكرا، ئاشكراى ستراتيذيةتى نيو خراية دةس��ةآلت��ى ب��ةغ��دا. ك��ورد ق��ران لةناوضة ك��ورد ل��ةراط��واس��ت��ن��ى كوردستان نةوتاويةكانى طرنطة دةس��ت��ي��ث��ي��ك��رد، ك��ة دةك��ري��ت

غازى حةسةن – ئةمةريكا

Page 5: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 3

هةلمةتى ضاكسازي دةبيت وةآلمدةرةوةى داواكارية رةواكانى خةلكى كوردستان بيت

رةوش��ى ناوضةكة بةطشتى، بةتايبةت ئةو شؤرش وراثةرين وخؤثيشاندانانةى كة لةم دواييةدا وآلتانى تونس وميسر ويةمةن وليبيا وس��وريا و... هتد طرتةوة ئاماذة بوون بؤ ضةند راستيةكى طرنط كة ثيويستة هةموان بة بايةخ وةريبطرن، ي��ةك لةوان��ة ئةوةية كة لة ميذة طةالنى ئةم وآلتانة لة س��ايةى رذيم��ى زؤردارى وملهوريدا دةنالينن وسيس��تمى تاكة سةركردة وتاكة حيزب بةريوة دةبريت وس��ةرجةم كاية هةستيارةكانى كؤمةلطا )سياسةت، ئابورى...( حيزب وبنةمالة وسةركردة وبةرثرس قؤرغى كردووة وهةرضى ثيى بوتريت بوار بؤ كار وضاالكى سةربةخؤى دام ودةزطا نوينةرايةتية ياسايى وكارطيرى ودادوةرى ومةدةنيةكان نةماوةتةوة، لة ئةنجامى ئةم رةوشةدا زؤرينةى مافة سةرةتاييةكان لةوانة مافى را دةربرين ةكؤر وكؤبونةوة وخؤثيش��اندان ومافى ثيكهينانى حيزب وريكخراو وئازادى رؤذنامةطةرى... ثيشيلكراون، هةر لة ئةنجامى ئةم بارودؤخة ونةبوونى ش��ةفافيةت وش��اردنةوةى زانيارى طرنط لةطةأل طةندةليةكى بي وينة وةك مؤرانة بة زؤربةى دام ودةزطاكاندا بآلوبوةتةوة وبودجةيةكى بآ ئةذمارى وآلت ضووةتة خزمةتى دةس��ةآلتدارانى ئةو وآلتانةوة بة تايبةت شةخس��ى سةرؤك وبنةمالة وكةس وكارةكانيان ولة بةرامبةريشدا خةلكيكى بةرفراوان بةتايبةت لة

الوانى كض وكور طيرؤدةى بيكارى ودةستكورتى وهةذارى بوون..هةر ئةم رووداوانة راس��تيةكى تريش��يان ئاماذة ثيكرد ضيت��ر طةالنى ووآلتان نايةنةويت لة س��ايةى وةها رذيميكدا دريذة بة ذيان وطوزةرانى خؤيان بدةن وئةوان داواى ضاكس��ازى هةمةاليةنة دةكةن لة هةموو بوارةكاندا ودةيانةويت كؤمةلطا بةجياوازى رةطةز وئاين وئايدؤلؤجيا و... هتد، ثش��كى طةورةى بةشداربوونى ثيببريت لة بةريوةبردنى وآلتدا

ولة طؤرينى ئةو بارودؤخةى كة ضيتر نابيت بةو شيوة وناوةرؤكة بةردةوام بيت.لة كوردس��تانى خؤش��ماندا س��ةرةراى هةنديك خالى جياواز ولةيةكنةضوو لةطةأل ئةو وآلتانةدا بةآلم بة راشكاوى ثيويس��تة بليين ليرةش نابيت ضيتر بارودؤخ بةوش��يوةيةى كة هةبووة وهةية بطوزةريت، لةم نيوةش��دا جيطاى شادمانية كة هةموان )دةسةآلت وئؤثؤزس��يؤن وشةقام( جةخت لةسةر ثيويستى ضاكسازى دةكةنةوة بةآلم ئةوةى لةم دةرفةتةدا دةبيت بليين دةبيت هةولةكانى ضاكس��ازى نة تةنها مةبةس��تى دريذةدان بيت بة دةسةآلتى ئةم حيزب يا ئةو، نة تةنها بؤ تؤمةتبار كردن وبةزاندنى بةرامبةر وحس��اباتى حيزبى وكةس��ى تةس��ك بيت، بةلكو ثيويس��تة ريك وراست هةلمةتى ضاكس��ازى وةآلمدةرةوةى داواكارية راستةقينةكانى ش��ةقام بيت، ئةو داواكاريانةى كة هةموان دةيزانين بةآلم جيطاى داخة زؤر كةم وةآلميان دراوةتةوة وثيويس��تة هةمووان ئةوةش بزانين بؤ س��ةركةوتنى هةلمةتى ضاكس��ازى لةسةرجةم بوارةكاندا سةرجةم بةرثرسيارين )دةسةآلت، ئؤثؤزسيؤن، جةماوةر، راطةياندن وريكخراوة ثيشةيى وجةماوةريةكان...( با هيض اليةك لةم نيوةدا ثروثاطةندةى س��وثةرمانى وهةولى يةكاليةنة نةدات وهةر ئةمةش دروس��تى نيةت وخواستى

ضاكسازى راستةقينة نيشان ئةدات وضاكسازى لة دروشم وبانطةواز وخواستةوة دةكاتة واقيع.

سةرنوسةر

Page 6: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 6

1983 لةسالى بةعس ورذي��م��ى وخيرا مةترسيدار بةشيوةيةكى سةند ث��ةرةى وبةرفرةتر وك��ارا زؤر رةخنةيةكى ئيستاش وتاكو دةطيريت كوردستانيةكان لةاليةنة ريطةطرتن جياتى ل��ة ب���ةوةى تيكدان طوند ثةرةسةندنى لة رذيمةوة، لةاليةن وخاثوركردن ثيشمةرطة هيزى بةثيضةوانةوة بةم زؤرت���ر وزؤرت����ر دري����ذةى ضاالكيانةى خؤى دةدا ولةاليةكى شؤرشى لةطةأل ثةيوةندى تريش طةشةكردندا لة ئيران ئيسالمى راثةراندنى طةيشتة كار تا بوو، بؤليدانى هاوبةش سةربازى كارى ل��ةش��ك��رى ب��ةع��س وه��ةن��دي��ك بةمةش س��ت��رات��ي��ذى، ن��اوض��ةى وكارتيكردنيكى دةرونى باريكى خةلكى ل��ةن��ي��وان راس��ت��ةوخ��ؤ سةركوتكراوى وتاكى راطويزراو كورد لةهةمبةر ثيشمةرطة خولقينرا كةثيم واية دوذمن كاريكى زؤرى ثيشمةرطة هيزى ليكدابراندنى بؤ وج��ةم��اوةرى ل���ةرووى دةرون��ى هةلومةرجيشدا هةنديك لة كردو بة ثيشمةرطة بةرثرسيكى ضةند خواستىخؤيان بووبيت يا بة نةزانين ذيراوذيرى ثةيوةندى بةهؤى يان نيطةرانى بةرذيمةوة هةنديكيان دةروونى ثةرةى دةستاند، لةبيرمان ش��ةرى كيشانى دري��ذة نةضيت عيراق- ئيران تيوةطالنى ثيشمةرطة ل��ةب��ةش��دارى ه��ةن��دي��ك ي��ارى سةربازى بؤ ثتر الوازكردنى رذيمى زةب��رى بةعس رذي��م��ى بةعس،

هاوآلتيانى دذى لة راستةوخؤى وخيراتر بةرفرة ك��ورد الش��ةرى كرد، تا حالةتى بةكارهينانى ضةكى كة وئةنفال وراطويزان كيمياوى كوردبوو، جينؤسايدى بةكردةوة كة دةكريت سةرةتاي دةركةوتنى ضةكدارى ونيسكؤى تيكشكان بوون ومت كوردستان شؤرشى ودةس��ت��ةم��ؤب��وون��ى ج��ةم��اوةرى 1988 ناوةراستى لة كوردستان دةربكةون، لةجاران ئاشكراتر بة وثر ئالؤز دةرونى باريكى بةمةش ومتمانة ب��روا ونةمانى لةطومان سةريهةلدا كورد تاكى نيوان لة ثيوةكردنى ثةيوةندى وتاوايليهات شؤرشطيرةكان وش��ان��ة دةس��ت��ة هةروةها ب��وو، سةخت كاريكى دلى نهينى نةياندةتوانى وذن ميرد نيوان لة ومتمانة بخويننةوة يةكتر ل��ةالوازى خيزانيكيشدا تاكى

وثضران بوو.فةوجةكان وسةربازة فيرارةكان

بيطومان جاشايةتى ميذوويةكى كؤمةلطاى لةنيو شةرمةزارى ثر زؤر ولةنيو هةية كوردستاندا لةمجؤرة ك��ارى ميللةتانيشدا لة فشار ذير لة خةلكانيك رويداوة، وبيانوو بةرذةوةندى جودا هاوكارى جاشايةتى بكةن، دوذمنةكانيان كة وكةسانيك كؤنة كورد لةنيو دذى يان هةلدةطةرانةوة طةل لة وةستاون كوردستان شؤرشةكانى ثاليان داوةتة حكومةتة ناوةنديةكان ثيس رؤل�����ى وه��ةن��دي��ك��ي��ان كورد دذى لة ومةترسيداريشيان

هةشتاكان لةسةرةتاى ط��ي��راوة، جاشايةتى سوكةكان وف��ةوج��ة ب��ةج��ؤري��ك ل��ة ك��وردس��ت��ان��دا ثةرةيسةند كة جيطةيةى هةلويستة لةسةركردن بوو، ديارة كارتيكردنى دةرونى نيطةتفانة ريطاى فرةبوونى ثةرةسةندن ثيمانواية جاشايةتيدا، ئةنفال وخ��ي��راب��وون��ى وب��ةرف��رة وجينؤسايد لة كوردستاندا يةكيك بؤ بوون باآلكان هةرة هؤكارة لة جاشايةتى، دياردةى ثةرةسةندنى دةرب�����ارةى ب��اس ل��ي��وةك��ردن��ى ج��اش��اي��ةت��ى وه��ؤك��ارةك��ان��ى جاشان فةوجةكان، ثةرةسةندنى لةساآلنى باشوردا كوردستانى لة بة ثيويستيان 1991 تاكو 1980وشرؤظةى تايبةتى ليكؤلينةوةى كيمياباران ب��ةآلم ه��ةي��ة، ج��ودا وشةرى طوندةكان وراطواستنى نابةرابةرى ثيشمةرطة ثارتيزانةكانى ثرضةكى ولةشكرى كوردستان مؤديرنى حكومةتى بةغدا وبيكارى عيراق-ئيران شةرى وثةرةسةندنى براكوذى ش��ةرى وسةرهةلدانى ل��ةن��ي��وان الي��ةن��ة ك��وردي��ةك��ان ل��ةالي��ةك��ى ت��ر ب��ةش��ي��ك��ن ل��ةو ثةرةسةندنى لة رؤيان هؤكارانةى وةلي هةبوو، جاشايةتى دياردةى وثرؤسةى جينؤسايد ناشاردؤيتةوة بةدناوى ئةنفال راستةوخؤ زةمينةى كةسايةتى تيكشكينراوى كورديان ثتر وثتر دةرةخساند تاكو ملكةضى جاشايةتى بيت، جاشةكان كةبةشى زؤري���ان ك���وردى راك����ردووى بةشداريةكى ب��وون س��ةرب��ازى

Page 7: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 5

كورد وجينؤسايدى راطواستن قؤناغيكى ضةند بؤ وك��وردق��ران

جيابكريتةوة:لة ك��ورد راطواستنى يةكةم/

ناوضة نةوتاويةكان.وطؤرينى راطواستن دووةم/

ناسنامةى كوردة فةيليةكان.ناوضة راط��واس��ت��ن��ى س��ي��ي��ةم/ سةرضاوة وبةستنى سنوريةكان وثيادةكردنى سروشتيةكان ئاويية

سياسةتى سوتاندنى خاك.ض��������وارةم/ راط���واس���ت���ن وخ��اث��ورك��ردن��ى ط��ون��دةك��ان��ى ك��وردس��ت��ان ودروس��ت��ك��ردن��ى

كؤمةلطا زؤر ملييةكان.تيكدان وخاثوركردنى ثينجةم/

شارو شارؤضكةكان.تاكى ئةنفالكردنى شةشةم/ وشارؤضكةكان طوند لة ك��ورد لة ج���ودا قؤناغيكى ض��ةن��د ل��ة 1988 نيسانى مانطى ناوةراستى بةعس كة ساأل، هةمان ئابى تاكو بؤ قورئانى ئايةتى ئاشكرا ب��ة كورد بةكؤمةلكوشتنى رةواكرنى

بةكاردةهينيت.كيميابارانكردنى ح��ةوت��ةم/ وناوضةكانى وسيوسينان هةلةبجة

خؤشناوةتى وبادينان.

ه��ةش��ت��ةم/ ب��ةع��ةرةب��ك��ردن وراطواستنى زؤرةملييانةوةى كورد ترى وناوضةكانى كةركوك لة وطؤرينى وخانةقين ذةنطار وةكو كورديةكان شوينةوارة وناوى نيو

بةناوى عةرةبى دةسكرد.ن���ؤي���ةم/ ق��ةدةغ��ةك��ردن��ى ن��ي��وى ك����وردى ل��ة م��ن��داآلن ه��ةروةه��ا وشوينةطشتيةكان. نةتةوةيى ناسنامةى ط��ؤري��ن��ى لة كوردى ئاسةوارى وسرينةوةى

ناوضة جياجياكانى كوردستاندا.كاتيك بمانةويت باس لة ئةنفال بكةين، كوردستان لة جينؤسايد و وريبازى بةعسيزم لة باس ثيويستة عةرةبى دةس��ةآلت��دارى شؤفينى ئةم بيطومان كة بكةين، عيراق بة بةعس لةاليةن ئايدؤلؤذياش طشتى راى وبةبةرضاوى بيبرانةوة دذى ش��ةر ث��ةردةى لةذير دونيا كؤمارى ئيسالمى ئيران وثيشطرتن ئيسالمطةرايى بآلوبونةوةى لة لة جينؤسايديان ب��ةرف��رةت��ري��ن

كوردستاندا ثيادةكرد.ئ���ةن���ف���ال وج��ي��ن��ؤس��اي��د راستةوخؤيان كاريطةرييةكى كوردستانى لة كورد تاكى لةسةر باشوردا دروستكرد، ديارة دةكريت

خاليكى بةضةند ئاماذة ل��ي��رةدا وبةردةوامى رؤذان��ة ئةو طرنطى كورد لةسةرتاكى كاريطةريةكان

بكةين.ثيشمةرطة وطوند سوتاندن:

ه��ةم��ي��ش��ة داط��ي��رك��ةران��ى زةبر بةكارهينانى بؤ كوردستان شؤرشى ويستويانة وزةن���ط ضةواشةكردنى ب��ؤ ك��وردس��ت��ان لةدواى بةكاربهينن، طشتى راى ضةكدارى شؤرشى 1976ي��ش��دا قؤناغيكى ناية ثيى كوردستان لة نوي وكاريطةرتر لة جاران، بةوةى وةشاندن وزةب��ر ش��ةر ش��ي��وازى هةروةها بةسةرداهاتوو، طؤرانى كورد بةهؤى هةآليسانى شةر دذى كؤمةكى لة زؤريان سودى ئيران رذيمى دذى ئيران وه��اوك��ارى كاتيشدا هةمان ولة كرد بةعسى سوثاى الوازى لة سود توانيان بةعس لة زؤر لة ناوضةى كوردستان كارابوون ئاكامى لة ديارة بكةن، ضاالكيةكانى ب��ةرف��رةب��وون��ى زةبر وث��ةرةث��ي��دان��ى ثيشمةرطة لة دوذم��ن وش��ةرى ووةش��ان��دن ئاواييةكان خزانة وخؤ شارةكان بةعس رذيمى بةرطرى، كاتى لة لةهةر تةقة رودان����ى كاتى ل��ة دةسوتاند طوندةكةى ئاواييةكدا دةك��رد تةختى خ��اك ول��ةط��ةأل دؤزةخى رةوانةى وخةلكةكةشى زؤرة وئؤردوطا وزيندان بيابان سياسةتةش ئةم دةك��رد. مليكان نيوان طفتوطؤى فةشةلى دواى كوردستان نيشتمانى يةكيتى

ئاسايية كورد ياديكى تالى وةكو ئةنفال بكاتة هاندةريكى سياسى سةرتاسةرى بةطشت اليةنةكان بليين لة رووى سياسى و واقيعةوة

ليكجوداييةكى ئاشكرا وميذوويى دروستبووة، بؤية ريطاى ضارةسةرى سةرةكى بؤ دووثات نةبوونةوةى كارةساتةكانى بريارى ضارةنووسة كة ماف دةداتة طةالن بريار لة دوا رؤذى خؤيان بدةن وسةروةرى خؤيان ديارى بكةن، بؤ كورديش ضاكترين زامن هةنطاونانة بةرةو

ثيكهينانى كيانى سةربةخؤى سياسى

Page 8: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 8

بؤية ثينةطةيشتووة، ثيويست دةرئةنجامةكان بةرةوليذن، ضونكة ب���ارى ك��ؤم��ةآلي��ةت��ى ودةرون���ى ئةنفالكراوةكان وك��ارى ك��ةس لةباريكى ئةنفال وثاشماوةكانى س��ةخ��ت ون���ال���ةب���ارداي���ة ول��ة خ��زم��ةت��ط��وزاري��ة م��رؤي��ي��ةك��ان بةهرةمةند نةبوون وبةشى زؤريشيان لةطةلدابيت ئيستاشى هةتاكو وكارةكانيان كةس ضارةنوسى شوينيكى ض ولة ضؤن كة نازانن

بياباندا زيندة بةضاأل كراون.ئةنفال دريذةى هةية:

ط��ةل��ي��ك ج�����اران ل��ةذي��ر بةدناوى ستراتيذيةتى كاريطةرى بةدكارى كيشانى ودريذة ئةنفال اليةنة يان ك��وردى راطةياندنى لة ط��وزارش��ت ب��ؤ سياسيةكان ئةنفال دةل��ي��ن خ��راث��ةك��ان��ي��ان بةردةوامة، ئةم شيوة ئاخاوتنة واتاى

خؤمان خ��ودى لة رةخنةطرتن كارتيكردنى ئةمةش دةطةيةنيت، ئ��ةن��ف��ال��ة، ب��ؤي��ة راط��ةي��ان��دن��ى ك���وردى وةك���و زاراوةي���ةك���ى رةخنةطرتن مةبةستى بؤ سياسى ك��ردةوةش��دا لة بةكاريدةهينن، ضارةسةرنةكردنى ئةنجامى لة ئةنفال وثاشماوةكانى كاريطةرى بليين دةكريت كوردستاندا لة ئةنفال لة رووى دةرونيةوة دريذةى لة نةضيت بيرمان لة ثيدةدريت، سياسةتى ئايدؤلؤذياوة رووى سياسةتى ل��ة خ��ؤى ك��ة ئةنفال ولة دةنوينيت كورد جينؤسايدى هةتا سايكؤلؤذياشةوة ب���ارةى ئيستاشى لةطةلدا بيت تاكى شؤفينى سياسةت بةهةمان دريذة عةرةب كورد تاكى ئاسايشة بؤية دةدةن، بكات ئةنفال لة طومان ب��ةردةوام ولة ترس وكاريطةريةكانياندا هيور

نةبيت.ئةنفال ليكمانى جودا كردةوة:

ترسيكى ئةنفال سياسةتى كؤمةلطاى نيو لة كؤتايى ب��ي ئةم دروستكردووة، كوردستان ئةوةى بؤ هؤكار ب��ووة ترسةش ضيتر تاكى كورد لة رووى دةرونى وكؤمةآليةتى بروا بةقسةى عةرةب برايةتية لةو وطومانيش نةكات ناوى بة سالة ه��ةزاران كة بكات ونيو وكؤسمؤثؤليتى ئيسالم

نةتةوةيى بوونة دةكريت.تازةى هؤشداريةكى ئةنفال الى دةرون��ى نةتةوةيى ل��ةرووى تاكى كورد دروست كرد، كة ئةطةر داطيركةرانيش ونؤكةرى جاش جيطاى نابينة هةرطيز ئيمة بن، تاكى بؤية دوذمنةكانمان متمانةى دؤزةخ��ى لةنيو ئ��ةوان��ةى ك��ورد وجينؤسايد وكيمياباران ئةنفال راثةرينى طةورةبوون يانى لةدواى دةرونيةوة لةبارةى 1991ثيطةين، بة بةشيك بةهيض جؤريك خؤيان وبرابةشى ع��ةرةب��ى عيراقى ل��ة وآلتيك نازانن كة جينؤسايدى تيدا دذى كوردا ثيادة كراوة،.. هةروةها خؤشيان بةجودا لة عةرةب دةزانن بةيةكةوة نية ئةوةيان وئارةزووى كة بكةن، كيانيك لة بةشدارى دةرةنجامةكةى ئةنفال وكيمياباران بليين دةك��ري��ت بؤية دةب��ي��ت، دواى كة ئةنفال دةرةنجامةكةى 182 هةزار قوربانى هاتووة ليكمان جودا بكاتةوة وبارى دةرونى تاكة تاكى بيركردننةوةى بارى كورد،

Page 9: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 7

ئةنفال ثرؤسةى لة مةترسيداريان ثرؤسةكةشدا خودى لةنيو كردوة تاكى لةنيو ليبونةوةيان رق طيانى سياسةتى رذي��م ثةرةثيدا، كورد لةطةأل بؤتؤى وم��األ من بؤ سةر وبةمةش بةكارهينا جاشةكان دزى وشرةخؤرى تاآلن سياسةتى راو روتيان لةالى تاكى كورد كردة وريطا ورةسمى ئاسايى شتيكى دةسةآلتى دةستورى بةثيى ثيدراو ئةم سةرينى لة هةر عةسكةرى، كةسانيكى سياسةتانةبوو، جؤرة سةربرينى خةريكى بةكريطيراو شوان وهةلكةندنى طؤرةكان بوون بةسةرانى ثيشكةشكردنى بةنيازى ثيشمةرطةيان ط��واي��ة رذي����م وطةليك ئ��ةم��ان��ة ك��وش��ت��ووة، ومةترسيدار نادروست دي��اردةى ك��ة ه��ةم��ووي��ان دةرةن��ج��ام��ى دذ وجينؤسايدى ئةنفال سياسةتى

بةكوردبوون.وب��ارى وش��وي��ن��ةك��ان بيسةر

كؤمةآليةتى زيندووةكانئ���ةوان���ةى ط��ي��ان��ي��ان ك��ردة منداأل رؤح��ى مةطةر قوربانى، خير وكضة ك��ورد وذن��ى وثير ل��ةخ��ؤن��ةدي��وةك��ان��ى ك���ورد لة بيابانةكان بزانن، زيندووةكان لة ض دةذين... سةخت دةرونى باريكى كؤمةآليةتى دي����اردةى دةي���ان كة بآلوبؤتةوة تيدا نادروستيان بيت ل��ةط��ةل��دا هةنوكةشى ت��ا وةكو نةيتوانيوة كورد دةسةآلتى ثيداويستيةكانيان وةآلمى ثيويست بداتةوة، مندالة بآ سةرثةرشتةكان،

ضارةنوسيان لة داب��راوةك��ان ذنة وم���ةرط���ى ران���ةط���ةي���ةن���راوى هةميشة م���ردووةك���ان���ي���ان... كؤمةآليةتيةوة بارى لة ئازاريكن س��ةرب��ارى ن��اي��ةت... كؤتاييان ودابينكردنى ط��وزةران سةختى ضونكة ذيانيان، ثيداويستيةكانى

ئةوانةى ئةنفالكراون بة شيوةيةكى وذيانيان بوون طوندنشين طشتى سروشتيةكان سةرضاوة وابةستةى وم���ةر وزار زةوى وداه���ات���ى ودانةويلة بةخيوكردن وم��اآلت راثةرينيش دواى ب��ووة، ضاندن وةكو ئاوةدانكردنةوةيان دةستى

كاربكريت جينؤسايدى دذ بة كورد لة كؤمةلطاى نيودةولةتى ونةتةوة يةكطرتووةكان بة رةسمى ئيدانة

بكريت، لةم رؤذةشدا كورد بتوانن لة ئاستى جودا ضاالكى ثيشكةش بكةن، كة دةبيتة هاندةريكى سياسى

وكؤمةآليةتى بؤ ثترو ثتر بةرةوثيشبردنى دؤزى كوردستان

Page 10: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 10

شةرى ومةرجى هةل دابنريت، عيراق-ئيران، شةرى داطيركةرانةى لة بوو ساأل سى لة ثتر كة بةعس كوردستاندا بةشيوازى جودا ثةيرةو وسةركوت وزةنط زةبر دةكرا، هاوآلتيانى وكؤمةلكوذى وراونان هيز ودوا ترؤثيك طةيشتة بيتاوان لة ئةزمونداريان وستراتيذيةتى دذى كورد ثيادة دةكرد، كوتومت لة سؤظيةت وشوينةكانى ري طةالن وملكةضكردنى سةركوت لة كوردستاندا لةاليةن بةعس ثيادة قؤناغيكى طةيشتة كورد دةك��را، نةيتوانى ثيشمةرطة يةكالكةرةوة، ط��ةورة هيزى هةمبةر لة خ��ؤى وث��رض��ةك��ى ب��ةع��س راب��ط��ري��ت هات نسكؤ دوض��ارى وش��ؤرش كة ئةوةبوو ودةرئةنجامةكةشى ثييان سةركردةكان لة هةنديك وابوو، ئيرة كؤتايية وناكريت لةطةأل بكريت ثتر بةرةنطارى بةعس ثيشمةرطةيان زؤرى وبةشيكى بةعس، رذيمى دادةس��ت خؤى ولةسةر ئيران لة ئاوارةيى لة يان

بةشيكيان ويان دةذيان سنورةكان ب���ةرة وئ���ةوروث���ا وئ��ةم��ةري��ك��ا ثةناهةندةييان ريطةى وئوستوراليا كوردستان جةماوةرى بةر، طرتة وتؤقان ترس لة تةذى ئاستيكى لة دةذيا.. باريكى دةرونى وليكدادانى ب��روا وخؤويستى وخ��ؤخ��ؤرى طةشةكردندا لة يةكنةكردن بة نةضيت بيرمان لة هةرضةندة بوو، ه���اوك���ارى ه��ةول��ي��ري��ةك��ان بؤ بادينان وليقةوماوةكانى ئةنفالكراو ودذوارةك��ان��ى سةخت ساتة لة 1988 كة لةبةر حوشتر وناوضةكانى ئابلوقةدرابوون، عةنكاوة نزيك وليكدابران ت��رس ل��ةو بةشيك ضونكة شكاند متمانةييةى وب��ي كوردةكانى وكؤمةكى هاوكارى ب��ادي��ن��ان ك��وت��وم��ت ل��ةالي��ةن داطيركةرانى بةعسةوة بة هاوكارى

شؤرش دائةنرا.جاران زؤر نةضيت بيرمان لة ثيشرةو لة سةركوتكراو خةلكى بةشدارى خيراتر وسةكردةكانيان جةماوةرى دةكةن، طؤرانةكان لة

شيوة ب��ةه��ةم��ان كوردستانيش دةرون���ى ب���ارى سةختى دواى كؤمةآليةتى بارى وليكتيكضونى يان ودوورخرانةوة وثةرتةوازةيى وكؤكرانةوةيان ناوضةكانيان لة كة مليةكان زؤرة ئ��ؤردوط��ا لة سةرككوتكردن ئ���ؤردوط���اى وداطيركةريان راث��ةري��ن ب��وون، راستة دةرث��ةران��د، كوردستان لة سةركوتكراو، ماندو، كورد تاكى متمانةيةكى بي ت��ؤراو، لةيةك وةلي بآلوكرابؤوة، تيدا بةربآلوى جاريكى تر بروا ومتمانةى بةخؤى سةركردايةتى بؤ وت��وان��اى ورة لة ج��ةم��اوةر ط��ي��راي��ةوة، سياسى بارى تيكهةلشيردراوى ئةنجامى لة وسودى راث��ةرى كؤمةآليةتى هةل ومةرجى طشتى ناوضة ودونيا كؤمةآليةتى وطؤرانيكى ك��رد كة دروستكرد، تازةى ودةرون��ى كؤمةآليةتى ب��ارى بة دةك��ري��ت طةليكى ديموكراسيةتى ودةرونى نيو ئةنفالكراوى سةركوتكراوى دؤزةخى بةعسيزم وةسف بكريت.

هاوآلتى ه��ةزار 180 نزيكةى بيسةر وذن ومنداأل وثير ك��ورد وش��وي��ن��ك��ران ، ي��ان ل��ة ري��ط��اى لةنيوبران، كيميابارانكردنةوة ئ��ةم ذم���ارة ط��ةورةي��ةى ك��ة لة س��ةدام��ى ه��ات��وودا هةفتةكانى لة دادطاى ليثرسينةوةى ديكتاتؤر بةشى دةكريت، لةطةلدا هةمبةردا لةطةلدا ئيستاشى هةتا هةرةزؤرى وضارةنوسيان ب��زرى شوين بيت

ئاشكرا نةكراوة.

Page 11: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 9

رابردوة سالى بيست ثيطةييووى كة تا ئيستاش لة نيطةرانى لةهةمبةر ئاقاريكى ئةنفال دةذيةت، ئةنفال كؤمةآليةتى ل��ةب��ارى ج���وداى لة جياية كة ثيكهيناوة، ودةرونى كوردى تاكى راب��ردوو، ساآلنى ئامانجيكى بةرةو تيكشكيندراوى وهؤشياريةكى روون سياسى لة بةر ساآلنى لة جيا نةتةوةيى

ئةنفالةكانى دةبات.سياسةتى بليين دةكريت ليرة وكيميابارانكردن ئةنفال بةدناوى وراط��واس��ت��ن وخ��ةل��ك ب��ةزؤر زؤرة ئ��ؤردوط��ا لة ك��ؤك��ردن��ةوة لة جاشايةتى وثةرةثيدانى مليكان جيايان ثيكهاتةيةكى كوردستاندا سايكؤلؤذى ب��ارى دروستكرد، بنةرةتى طؤرانيكى كورد تاكى نيطةتيظ باريكى بةسةرداهات، رةتيندراو، تاكيكى ئ��اراوة، هاتة لة خاك دابرينراو سةركوتكراوى باريكى ض لة دةبيت وراطويزراو وكؤمةآليةتى دةرون��ى سةختى وسةثاندنى ك���وردةوارى ب��اوى لةاليةن خؤفرؤشانة خورةوشتى بةكريطيراوانى رذيمى داطيركةرى تاكى دةرونى بارى تاكو بةعس، كورد هةرزان ونائارام ورارا وشيواو

بيت.كة ئةنفال ك��ات��دا ه��ةم��ان ل��ة ك���وردى ب���ةرةو ق���ران دةب���رد، وخؤراطريشى بةهيز كةسانيكى ل��ةرووى كةسانيك دروستكرد، دةرونيةوة هةستيان بة مةترسيةكانى ئايندةى سياسةتى ئةنفال وجينؤسايد

بة خةباتى سياسى كرد ودريذةيان تةك لة دا،.. وثيشمةرطايةتى تاكى دةرون��ى ب��ارى تيكشكانى قايمتر شاخ لة كةسانيك كورد، ثيالن هةرةسثيهينانى بؤ كاريان كوردستاندا لة وسياسةتىبةعسيزم كرد، ئةنفال ئةطةر 182000 كةسى سةدان وةلى وشوينكرد، سةر بي كرد، ئةستورتر رق هةزاريشى رقيك كة لة رووى دةرونيةوة سانا ليكبدريتةوة دةرئةنجامةكانى نية سةربةخؤيى ب��ري��ارى م��ةط��ةر كوردستان ئةو دةاللةتة راستةقينةية سايكؤلؤذى بارى كة دةربخات وجينؤسايد ئةنفال وكؤمةآليةتى الى تاكى كورد دروستيان كردوة.

كؤمةآليةتى ون��ةري��ت��ى خ��و نادروست:

كارتيكردنةكانى لة يةكيك ئةنفال وجينؤسايد ثةرةثيدانى داب بوو، كؤمةآليةتى نويى ونةريتى كة تاكو رؤذانى سةرهةلدانى هةل ومةرجى ئةنفال وجينؤسايد شتيكى بوون وق��ي��زةون وناشايستة نامؤ ك���وردةوارى، كؤمةلطاى لةنيو كةسانى كؤمةآليةتى رووى لة دةرون نزمى خؤفرؤش يا نةخؤشى نيو ن��وي��ى ن��ي��و ه��ةل وم��ةرج��ى سةردةمانة لةو وئابورى سياسى ناموس وذيان وبارى بريية ضاويان كؤمةآليةتى ثاشماوةى خيزانةكانى ئةنفالكراوةكان، دزى وراو وروت وقؤلبرينى يةكتر وخيانةت ليكردن نيو لة كوشتن يةكتر وكوشتن وكؤمةلطا خانةوادة يةك خودى

تاآلنى رةواكردنى بة ثةرةيسةند، يةكتر وناوضة جياكان وشرة خؤرى ثيمان كة تر، دياردةى وطةليك سةرهةلدانى مةترسيترينيان واية وزمان دوذمن بؤ جاسوسيكردن ليكدان وخؤ خزاندنة نيو ريزةكانى بةمةبةستى سياسيةكان الي��ةن��ة ب��ووة، دوذم���ن خزمةتكردنى كة بةرضاو، سياسى دياردةيةكى داروخانى بة ثةيوةندى بةشيكيان بوو، كة ئةو كةسانة بارى دةرونى ثي هيضى كورد ئيتر واب��وو ثيى تةنيا وهيرش ش��ؤرش ناكريت، كارى خؤتراندنة، لة بيرمان نةضيت سياسيةكانى اليةنة نيوان ناكؤكى كوردستان لة هةل ومةرجى سةختى وريطة ثالنةر ضةكدارى شؤرشى بي ثةرةسةندنى بووبؤ خؤشكةر دوذمنان ريزى وخؤخزانة هيوايى بؤية وئاشكراية، ف��راوان شيوة بة سةرهةلدانى بليين دةك��ري��ت خوونةريتى تازةى نيو روداوةكانى وجينؤسايد راط��واس��ت��ن ئةنفال داب ونالةبارترين مةترسيدارترين ونةريتى نارةسةنى سةثينرابوون، كة بةشيكيان لة ثانزة سالى رابووردودا دري���ذةي���ان ه��ةي��ة ن��ةت��وان��راوة بدؤزيتةوة هةشيانة بؤ ضارةسةريان ثيدةدريت، بة شيوازى جيا ثةرةى

هةشيانة ثيشيان ليطيراوة.

ئةنجام:ئةنفال س��اآلن��ى دةك���ري���ت بةكردةوة ساآلنى وكيمياباران ثيادةكردنى جينؤسايد دذى كورد

Page 12: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 12

رذيمى لةمةوبةر ساأل 23ب��ةع��س ب��ةن��اوى ث��رؤس��ةى تاوانى درندانةترين ئةنفالةوة بةرامبةر بة طةلى كوردستان لة ئاكامدا لة تا ئةنجامدا، عيراقدا هاوآلتى )182000( لة زياتر ونزيكةى كران سةروشوين بي )8000( بارزانيش ثيشتر راثيضى وسةرنطونى مةرط ك��ةذاوةى ئ��ةوان��ةدا نيو لة كة ك��ران، وثيريان وذن مندال هةزارةها زياتر نيوةنةدا لةم هةر تيدابوو، لة )4500( طوند خاثور و ويران مالياتيشة و زيندةوةر ضى كراو بة تاآلن بران يان داروثةردووى رووخينراو بةسةردا خانوةكانيان وخويندنطا وباخات وباخ مةزرا ويرانكران ومزطةوتةكانيش

ولةطةأل زةويدا تةختكران.ئةم هةلمةتة درندانةيةى بةعس تاوانيكى ئاسايى نةبوو بؤ مةبةستيكى لة ثشتةوة ئةطةرضى مةبةستى سياسيشى سياسى دياريكراو وبةس،

ريكخراوى ذيانى نوي بؤ ذنانى ئةنفال

با 23 هةمين ساليادى ئةنفال بكةينة هاندةريك بؤ بة جينؤسايد ناسينى ئةم تاوانة لة جيهاندا

Page 13: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 11

قوربانيةكانى بةهؤى ك��ورد خؤراطرة، لة سايةى زيانة زؤرةكانى دوض����ارى ش��ي��وان وش��ي��وان��دن كؤمةآليةتية دي��اردة كراوةتةوة، ئيستاشى ه��ةت��ا ن��ادروس��ت��ةك��ان بةشيكى بوونيان ماوة، لةطةلدابيت زؤريان بير لة ضارةسةر ونةهيآلنيان هؤشيارى وةل��ى ن��ةك��راوةت��ةوة.. ئاستيكى طةيشتوةتة سياسى كورد ضاالكى رووةوة زؤر ول��ة دي��ار رسواكردنى ثيناو لة هةمةجؤر ك��راوة داط��ي��رك��ةران سياسةتى ضاكتر هؤشيارية ئةم وئةمرؤش نةمانتوانيوة وةلى بةكاردةهينريت، وكيمياباران ئةنفال رووداوةكانى رسواكردنى بؤ ثيويست وةك��و سياسةتى جينؤسايد وئةنفالى بةدناو بكريتة ثرؤسةيةكى كؤمةآليةتى لة ثيناو دابينكردنى دوارؤذيكى باشتر

بؤ كورد لة دوو ئاستى جودا:طشتى ئاستى لة يةكةميان/ دةكريت ئةنفال وجينؤسايد بكريتة كة سةرةتاية ئةو بؤ ناساندنيك شيوةيةك بةهيض داطيركةران نيوان لة ذيانيان بةيةكةوة بوارى طةالنى كوردستان وطةلى عةرةبى عيراقى نةهيشتوةتةوة، لةبةرئةوةشة وةكو تالى ياديكى كورد ئاسايية سياسى هاندةريكى بكاتة ئةنفال اليةنةكان بةطشت سةرتاسةرى واقيعةوة و سياسى رووى لة بليين وميذوويى ئاشكرا ليكجوداييةكى دروس���ت���ب���ووة، ب��ؤي��ة ري��ط��اى دووثات بؤ سةرةكى ضارةسةرى بريارى نةبوونةوةى كارةساتةكانى

ضارةنووسة كة ماف دةداتة طةالن بدةن خؤيان رؤذى دوا لة بريار بكةن، ديارى خؤيان وسةروةرى زام��ن ضاكترين ك��وردي��ش ب��ؤ كيانى ثيكهينانى بةرةو هةنطاونانة

سةربةخؤى سياسى.دووةم/ كةسايةتى كورد ئةطةر لةذير ثرؤسةيةكى دذوارى طؤران وةل��ى ب��ووة، وش��ي��وان��دن وفشار دروست كةسايةتية ئةم دةكريت ثيكبهينريتةوة ب��ؤ وب��ةه��ي��زةى بةخؤيى ب��روا بة دةتوانيت كة وبةختيار سةركةوتوو دوارؤذيكى هةمان لة ثيكبهينيت، خؤى بؤ ودةزط��ا دام ئ��ةرك��ى كاتيشدا

بؤ كار كوردستانة رةسميةكانى كؤمةآليةتى كةشيكى خولقاندنى ثاشماوةكانى بؤ ودةرونى طونجاو ئةنفال وكةس وكارى قوربانيةكان

بكةن.س���ي���ي���ةم/ ك���ارب���ك���ري���ت لة ك���ورد ب��ة دذ جينؤسايدى ونةتةوة نيودةولةتى كؤمةلطاى ئيدانة رةسمى بة يةكطرتووةكان بكريت، لةم رؤذةشدا كورد بتوانن ثيشكةش ضاالكى جودا ئاستى لة هاندةريكى دةبيتة كة بكةن، ثتر ثترو بؤ وكؤمةآليةتى سياسى

بةرةوثيشبردنى دؤزى كوردستان.klawrojna.com

Page 14: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 14

هةريم حكوومةتى هيوادارم كارو لةكةسء زياتر ئ��اورى شةهيدو كيميابارانء بريندارانى بةهةموو بداتةوةو ئةنفالكراوةكان لة بكات، هاوكاريان شيوةيةك ثيناو هينانة كايةوةى ذيانيكى نوى بؤ نةوةكانى داهاتوو ساريذكردنى

زامةكانيان.ئةمةى سةرةوة قسةى مسرية

بووى لةدايك مةحمود، حوسين طوندى دانيشتووى 1930 سالى ناحيةى سةربة وةسانانى شيخ باليسان بوو، ئةو ئافرةتة بةتةمةنة بريندارى خ��ؤى جطةلةوةى سةرجةم كيمياوية، ضةكى ئةندامانى خيزانةكةشى لةدةست داوة، تةنها كوريكى الماوة ئةويش كيمياوى كاريطةرى ئيستا تا تووشى هؤيةش بةو لةسةرماوةو ئةو بووة، دريذخايةن نةخؤشى قوربانى بةتةمةنةى ئافرةتة

ضاوةكانى كيمياوى، ضةكى ضةندين دواى سورهةلطةراوةو ردة كاريطةرى ذةهرى خة سال بةدى ضاوةكانى لةرووخسارو لى ئةكرا، وةك خؤى وتى »خةريكة تةمةنم بةسةردةضىء ذيان ضيتر دةمةويت بؤية ثينادة، ريطةم

كؤلى دلى خؤم دةرببرم«.ضاويكى بة مسرية ثورة ثر ئاخيكى فرميسكء ثرلة لة نةهامةتى باسى لةحةسرةتةوة ئةو بؤ »داخ طوتى كردوو خؤى سةرتاثاى م��ةرط كة رؤذةى داثؤشيبوو، دي��ي��ةك��ةم��ان��ى بةو مالويران منى جطةلةوةى برينداربووم، ذةهراوية ضةكة خيزانةكةشم بةتةواوى لةناوضوون، ميردةكةم لة بوون بريتى كة بةناوى حةمةد ئةمينء دوو كورم كة ياسين، محةمةدو بةناوى لةطةلمدا بارانةكة كيميا لةكاتى بوون، شةهيد بوونء لةمالةوة ئةنوةر بةناوى ديكةشم كوريكى مالةكةى دةرةوةى ضووبوة كة دةست بةجى شةهيد بوو، لةطةل خؤى مالى كة كورم عةبدولالى كضيكى كورو بةخؤىء كردبوو، بةناوى كضةكةشم بوو، شةهيد خةزورى لةمالى بوو رةحيمة بريندار كيميايةوة بةهؤى ضةكى رزطار خؤ بةمةبةستى ببوو، كردنييان بؤ شوينيك، ملى ريطايان طرتبوو بؤ ئةو رييةى الى توتمى ئةرؤيشتن، كةضى زينةتير بةرةو بة كؤثتةر بيويذدانةكان بةعسية ئةوانيشى كةوتبوونء بةدوانيان كضيكى تةنها كة كرد، شةهيد ساواى تةمةن )3( مانطيان هةبوو

مسرية حوسين: )11( شةهيدمء خؤشمء خاوةنى زامدارى بةدةست كورةكةم

ضةكى كيمياوى دةنالينين ديدار: محةمةد هةسنانى

Page 15: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 13

بوو، بةلكو مةبةستى بنةرةتى ليى ئيبادةكردن وسرينةوةى طةليكى ستةمديدة وئازاديخواز بوو لةسةر مةبةستى جؤى، وئاوى خاك وميذوو جوطرافيا سرينةوةى وكلتورى رؤشنبيرى طةليك بوو بوو ئةوة تاوانةكةى هةموو كة هاوآلتيةكى وةك دةيخواست

ئازاد ويةكسان بذى.ئةم تاوانة درندانةية هيندة بي بةزةييانة ئةنجامدرا ذنى دووطيان و مناأل وبةساآلضووةكانيشى لةنيو خؤيدا راثيض كرد، رذيمى بةعس بة هاوكارى ضةندين موستةشار وس����ةرؤك ج��اش��ى ك��ورد سةربازى هيزى بةطةورةترين زةمينى وئاسمانيةوة لة بارودؤخى ونابةرثرسايةتيةكى بيدةنطى تاوانةى ئةم ناوضةيى وجيهانيدا لةو يةك طةياند بةئةنجام دةولةتانةى كة خؤيان بة ئيسالم دةزانن ياخود بة ثاريزةرى مافى هيضيان ديموكراسى و مرؤظ نةك نارةزايةتيان بضوكترين هةر ثيشان نةدا بةلكو دةكريت بليين هاوكار وثشتيوانيشى بوون.

لةو زؤري��ك داخة جيطاى وموستةشارة جاش س��ةرؤك كوردانةى كة لة تاوانى بةدناوى هيشتا بةشداريانكرد ئةنفال ولةطةأل نةكراون دادطا راثيضى لةاليةن لةوانة ئةوةى هةنديك

لة تاوانةكانةوة باآلى دادطاى بةغدا داواكراون.

ئيستا تا نيطةرانية مايةى بةشيكى نيو لة ه��ةر ن��ةك لة بةلكو عةرةبدا نةتةوةى ن��اوةن��دى دةس��ةآلت��داري��ت��ى عيراقيدا خةلكان واليةن ودةستة بة هةر نةك هةن وتاقميك رةطةز تاوانة ئةو روونى رسواي بةعسى رذيمى ثةرستانةى ئةوةشدا ولةطةل ناكةن روخاو هةمان دريذةثيدانى هةولى سياسةتى رةطةزثةرستى بةعس ئةدةن، بة تايبةت لة ناوضةكانى ك��ةرك��وك ودةوروب���ةري���دا ئةو ثةكخستنى بؤ وكاردةكةن برطة ياساييانةى لة بةرذةوةندى خةلكى كورد وثيكةوة ذيانى ئازاد وسةرفرازانةية، مايةى شادمانيية رابردوودا سةرؤكايةتى لةماوةى وثةرلةمانى عيراق كؤمارى بةوةدا دانيان رةسمى بة عيراق نا كة ئةنفال وكيميا باران هةولى بة جينؤسايد كردنى طةلى كورد سةدامةوة رذيمى لةاليةن بووة وئةو تاوانة درندانةية جينؤسايدة وريسا ياسا سةرجةم بةثيى

نيودةولةتيةكان.ئةمرؤدا وةك لةرؤذيكى هةمين 23 كة 2011/4/14كة دةخوازين ئةنفالة ساليادى بؤ بيت هاندةريك ساليادة ئةم

هةولةكان هةموو ضركردنةوةى بةمةبةستى بة جينؤسايد ناسينى جيطاى جيهاندا، لة تاوانة ئةم هةرضى كة داوابكةين خؤيةتى زووترة ئةو موستةشار وسةرؤك لةو بةشداربوون كة جاشانةى بكرين دادطا راثيضى تاوانةدا

وبةسزاى ياسايى خؤيان بطةن.ه��ةروةه��ا داواك��اري��ن ئةم بؤ بيت بنةمايةك ساليادة مافة تةواوى دةستةبةركردنى لةوانة وسياسيةكان، مةدةنى بةو ضارةنووس برياردانى مافى شيوةي كة لة طةلةكةمان خؤي داوا بةتايبةت دةيخوازيت، دةكةين هةرضى زووترة كيشةى دابراوةكان وناوضة كةركوك هةولة وئةو بكريت ضارةسةر ورةطةزثةرستانة ن��ةزؤك دريذة كة ثيبهينريت شكست ملهورى سياسةتة ثيدةرى

وزؤردايةكانى بةعسن.هةر لةم ساليادةدا دةخوازين داواك��اري��ة بة زياتر وةآلم��ى رةواكانى كةس وكارى قوربانيانى ئةنفال بدريتةوة لة ثيش هةموةوة تا ومةعنةوي مادى قةرةبووى ضيتر لةسايةى هةذارى وبيكارى وكريضيتى ونةخويندةوارى... هتد

ذيان نةطوزةرينن.

Page 16: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 16

دةهات��ة وردة وردة ريزةك��ة ثيش��ةوة، كة دةطةييشتنة نزيكةوة، يةك��ة يةكة خؤي��ان هةلدةداية ناو زيلةكانةوة، سةربازةكان بة بيدةنطى راوةستابوون. طةرمايةكى سوتينةر كابراي��ةك دةدا. هةمووان��ى ل��ة طةيش��تة بةردةمى زيلةكة، شتيك ثارض��ة ب��ة ب��وو باوةش��يةوة ب��ة داثؤش��رابوو، ضلكن ثةرؤيةك��ى بة دةس��تيك شيش��يكى التةنيشتى طرت وقاضيش��ى خس��تة ناو ئةلقة

ئاسنينةكةى ناوةراستى دةرطاكةوة وطورى داية خؤى وس��ةركةوت، كةمي��ك لةوالتر لة تةنيش��تيكةوة زيلةكة ثاشان دانيشت ضوارمشقى ث��ر بوو، دوو س��ةربازيش لة دواى ولةسةر س��ةركةوتن هةموويانةوة

دةرطاكان دانيشتن.ماوةيةك بوو زيلةكة كةوتبووة ثي��اوة باوةش��ى مندال��ى رآ، دانيشتووةكة بة ثةلة هةناسةى دةدا، نةفةرةكان كش��ابوونةوة بؤ ئةوةى

بؤش��اييةك بؤ مندالةكة دروس��ت ببي��ت، هةتاوةك��ةش هةتا دةهات طةرمتر دةبوو، بةآلم كةس هةستى بوو، بةريوة ثينةدةكرد. كاروانةكة لة ناو يةكيك لة زيلةكاندا ثياويك بة ضوار مشقى دانيشتبوو، ثياوةكان وس��ةيريان ي��ةك ضووبوون��ةوة دةكرد بة ضمكى ث��ةرؤ ضلكنةكة دةك��رد، مندالةك��ةى باوةش��ينى مندالةكة ضاوةكانى نيش��تبووة سةر

يةك وبةخيرايى هةناسةى دةدا.

كاكا ئاوى خواردةوة ئاوات ئةحمةد

Page 17: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 15

بةناوى ديمةن قورتارببوو، ئةويش جةنازةى لةسةر رؤذي��ك شةو مابووةوة، طريان بةشينء دايكى تا ئةو كاتةى خةلكانيك بةخيرى خؤيان ئةو مندالةيان رزطار كرد

بوو«.ئاخيك بة مسرية، ث��ؤرة دريذةى دةرونيةوة، قوآلى لة بةوةكرد ئاماذةى بةقسةكانيداو »جطةلةو هةموو جةرط سوتاوةى ميردوو كيميابارانةوة بةهؤى كة رؤلةكانم لة دةستداون، كوريكيشم كة ثيشمةرطة بوو بةناوى حوسين بوو، شةهيد كةركوك شارى لة هةروةها كضيكيشم كة دانيشتووى ئةنجامى لة بوو، مةسيف شارى بةخؤىء غاز بوتلى تةقينةوةى بوو، شةهيد بةمندالةكانيةوة تةنها بيت من رؤشنايى ئةوةى تاقة كوريكم ماوة، كةضى ئةويش كاريطةرى مانةوةى بةهؤى نةخؤشى ت��ووش��ى كيمياوى

دريذخايةن بووة«.ط��ي��ران��ةوةى ل��ةك��ات��ى هةركةس بةسةرهاتةكةيةدا جةرط ئافرةتة ئةو طويبيستى سووتاوة ببواية خؤى ثيرانةدةطيرا، ضونكة قسةكانى ئةوةندة جةرط كاريطةريان ئةوةندة و بربوون هةبوو، ضونكة وةك خؤى دةليت بةميردةكةمء واتة بةطشتى »من خاوةنى نةوةكانم و كضء كورو )11( شةهيدمء خؤشمء كورةكةم ضةكى زام����دارى ب��ةدةس��ت ضةكة ئةو دةنالينين، كيمياوى لةهيض نابم كة شك ذةهراويةى زامدارةكانى ضارةسةرى وآلتيك مةرط تةنها مةطةر هةبيت،

بتواني لةدةست ئةم ئيشء ئازارو مةينةتةمان رزطار بكات«.

خؤى وةك مسريية، ثورة »جطةلة ب��ؤدةك��ات ئ��ام��اذةى بةدةيانء خيزانةكةم قوربانيانى س����ةدان خ��ي��زان��ى دي��ك��ةى هةمان دووضارى سنوورةكةمان طيانيان بوونةتةوةو دان قوربانى ل��ةدةس��ت��داوة، ئ��ةوان��ةش كة قورتاربوونة تا ئيستا بةبريندارىء ثر ذيانيكى ث��ةك��ك��ةوت��ةى

لةنةهامةتى دةطوزةرينن«.دلسوتاوة ئافرةتة ئ��ةو كردبوو، خؤشحالى ئةوةى تةنها

عةلى س��ةدامء لةسيدارةدانى كيمياوىء دارودةستةكةى بوو، كة بةهؤى كارة قيزةوةنء تاوانةكانيان بةثةتى سيدارة هةلواسرانء كران بةثةندى زةمانة، بةآلم لةدواى ضى كة هةزارةها ثياو ئافرةتء رؤلةى شارو قوربانىء كردة كورديان ديهاتةكانيان طوندء شارؤضةكةو

ويران ويرانكردوون«.مسريية، ث��ورة كؤتايدا لة داواكاربوو هةموو هةوليك بخريتة

طةر لةثيناو زياتر بةهانا وةضوونى كةسء كارةكانى شةهيدو ئةنفالء قوربانيانى كيمياباران، كة بةهةموو بكرينء هاوكارى شيوةيةك بريندارانى لة ئ��اور زياتريش بدريتةوةو كيمياوى ضةكى زامةكانيان ساريذ بكريت، لة ثيناو بؤ نوى ذيانيكى كايةوةى هينانة دياريشة داهاتوو، وةك نةوةكانى هةموو ساليك لة 16-4 يادى ئةو كارةساتة دةكريتةوةو ذمارةيةكى زؤر لة بةرثرسء سةرجةم ضينء شيخ دةكةنة روو تويذةكان وةسانان، كة لةو شوينة مؤنؤمينتى

بؤية كراوة، دروست شةهيدان ضيتر ثيويست بةوة ناكات خةلكة ليقاوماوةكةى ناوضةكةمان داواى دةبيت بةلكو بكةن، هاوكارى بايةخ زياتر ببينء خؤيان ئةوان بة شوينةكة بدةن، راستة لةوانةية خةلكةكة هاوكارى رادديةك تا زياتر ئ��ةوةى ب��ةآلم كرابيت، ثيويستة هةلى زياتر برةخسيت بؤ

ئاوةدانكردنةوةى ناوضةكة«.

ثورة مسريية، داواكاربوو هةموو هةوليك بخريتة طةر لةثيناو زياتر بةهانا وةضوونى كةسء كارةكانى شةهيدو ئةنفالء قوربانيانى كيمياباران،

كة بةهةموو شيوةيةك هاوكارى بكرينء زياتريش ئاور لة بريندارانى ضةكى كيمياوى

بدريتةوةو زامةكانيان ساريذ بكريت، لة ثيناو هينانة كايةوةى ذيانيكى نوى بؤ نةوةكانى داهاتوو

Page 18: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 18

سالى راثةرينى لةساليادى كردنى ئةنفال رةوان��دزو 1987لةذير شارة، ئةم كةسى )13(دروشمى ئازادى ئةمرؤ بةرهةمى دوينيية، دانى قوربانى خةباتى خةلكى قةزاى رواندز، بةبةشدارى حكوومييةكانء دةزط��ا دامء سةنتةرة رؤشنبيرىء هونةريةكانء الوانء...ه��ت��د، ريكخراوةكانى ضاالكى ضةندين كةرناظاليكء

جؤراو جؤر ئةنجام دران.ئةندامى مستةفا حةسةن لة كتيب هاورييانى كؤمةلةى برادةريك ضةند لةطةل رواندز، خةريكى ئةنجامدانى ضاالكييةك ب���ةوةدا ئ��ام��اذةى ء ب���وون لةساليادى ريزلينانيك »وةك رةواندز، خةلكى راثةرينةكةى دامء دذبة 1987 لةسالى كة دةزطا بةعسيةكان راثةرينء شار ثاكى بةخوينى كردن، بةدةريان برينداربوونى شةهيدو ضةند كردنى ئةنفال قارمانيكء ضةند لة دي��ارة هاوآلتى، ذمارةيةك

ئةم ريزليناني يادكردنةوةو 2011-5-19 ريكةوتى رؤذةدا لةرةواندز ضةندين ضاالكى جؤراو جؤر ئةنجام دران، ئيمةش وةك لة كتيب هاورييانى كؤمةلةى بةكردنةوةى هةلساين رةواندز، ضايخانةى لة كتيبخانةيةك لةناوةراستى مامؤستايان ناوى رةوان���دز، شارؤضكةى )عةلى نا كتيبخةنةيشمان ئةم هةموومان ضونكة مةكتةبة( ثيداطرى بويرىء بؤ شاهيدى كةضؤن ليدةدةين ثياوة ئةو ضلةكانةوة لةسالى توانيويةتى ئةم هيناوةتة خانةى كتيب

رؤشنبيرى هؤشياريةكى شارةوةو ك��ردووة، درووس��ت لةوشارةدا خؤزطة ئيستا ئةو رؤشنبيرة بةرزة دا لةناومان مابوايةو ذياندا لة كةضةند دةتانزانى ئةوجا ئةبوو، دةبوو، خؤش ثرؤذةية بةو دلى جيطةى ئاماذةية ئةم كتيبخانةية لةاليةن كورة شةهيديكى رةواندز ئامادةبوانيش سوثاسى كرايةوة، ئيمة ضاالكيةى لةو كة دةكةم بةشداريان كرد، هيواداريشم ببيتة هؤكاريك بؤ ئةوانةى كة حةزوو هةية، خويندنةوة لة ئارةزوويان بكةنء بةشدارى ليرة بتوانن

ئامادةيان هةبيت«.

راثؤرت: ذيانى نوآ- رواندز

ئةنفال و شةهيد يادى )13( لة ريزلينانيك وةك كةرنةظالى لةرةواندز هاوآلتى ذمارةيةك بوونى

يادى راثةرينةكةى رةواندز بةريوةضوو

يادى راثةرينةكةى رةواندز

Page 19: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 17

مندالةكةى باوةش��ينى ثياوةكة خيرات��ر مندالةك��ةش دةك��رد، هةناسةى دةدا، ثياوةكة دةستى كرد وشقارتةكةى وثاكةت بةطيرفانيدا دةرهين��ا، س��ةربازةكة س��ةيريكى كرد، ثياوةكة ثاكةتةكةى كردةوة س��ةربازةكة راط��رت، وب��ؤى وش��قارتةكةى ثاكةتةك��ة وةرط��رت وجطةرةيةك��ى ثيكرد خس��تة هةردوكيان��ى وثاش��ان ن��او طيرفان��ى الى قاضى راس��تى ثياوةكة س��ةربازيةكةوة، ثانتؤل��ة باوةشينكردنى بة دةس��تى كردةوة ثيلوةكانى مندالةكة ذير مندالةكة، وش��ك ليوةكانى بووب��وو، رةش بووب��وون، نةف��ةرةكان ضووبونةوة يةك وسةيرى ثياوةكةيان دةكرد.

ثياوةكة دةرؤيشت، كاروانةكة نةف��ةرةكان دةك��رد، باوةش��ينى دةك��رد، مندالةكةي��ان س��ةيرى س��ةربازةكان س��ةيرى ش��وينيكى س��ةرى ثياوةكة دةكرد، دووريان ك��ردة ورووى ك��ردةوة ب��ةرز سةربازةكة: »تفلى ماى« سةربازةكة س��ةيريكى ك��رد وهيض��ى نةوت، ثياوةكة دةس��تى برد ب��ؤ طيرفانى، بي��رى كةوت��ةوة ثاكةتةك��ةى ثي

نةماوة.هةناس��ةى خيرا خيرا مندالةكة رةش داطةرابوون، ليوةكانى دةدا، دةك��رد، باوةش��ينى ثياوةك��ة نةف��ةرةكان ترنجابوون��ة ناو يةك دروست طةورةيان وبؤش��اييةكى س��ةيرى س��ةربازةكان كردب��وو،

دةك��رد، دووري��ان ش��وينيكى طةرماك��ة تا دةه��ات زياتر دةبوو. ثياوةك��ة تفيك��ى كردة ن��او دةمى دةم��ى مندالةك��ة مندالةك��ةوة، س��ةيرى نةفةرةكان جوآلن��دةوة، ثياوةك��ة دةك��رد، مندالةكةي��ان تفيك��ى ت��رى ك��ردة ن��او دةم��ى

مندالةكةوة.دةرؤيش��ت، كاروانةك��ة يةك، ناو ترنجابوون��ة نةفةرةكان دووري��ان س��ةيرى س��ةربازةكان دةك��رد، ثياوةكة قورطى وش��ك بووبوو، رووى كردة س��ةربازةكة: »تفلى.. ماى« سةربازةكة سةيريكى كرد وهيضى نةوت ثياوةكة دةستى ب��رد ب��ؤ طيرفانى، بي��رى كةوتةوة

ثاكةتةكةى ثي نةماوة.كاروانةكة بةناو ضؤلةوانييةكةدا باوةش��ينى ثياوةك��ة دةكش��ا، مندالةك��ة دةك��رد، مندالةك��ةى بةح��األ هةناس��ةى دةدا، نةفةريك مندالةكةوة، دةم��ى ك��ردة تف��ى جوآلن��دةوة، دةم��ى مندالةك��ة ثاكةتةك��ةى دةرهينا س��ةربازةكة و جطةرةيةك��ى ثيك��رد، ثياوةكة

تةماشايةكى نةفةرةكةى كرد.دةرؤيش��ت، كاروانةك��ة س��ةربازةكان س��ةيرى ش��وينيكى دووريان دةكرد، ثياوةكة باوةشينى مندالةكةى دةكرد، مندالةكة بةحاأل هةناس��ةى دةدا، نةفةري��ك تف��ى مندالةكة مندالةكةوة، دةمى كردة دةمى نةجوآلندةوة، تفةكة بةس��ةر لي��وى مندالةك��ةوة وش��ك بؤوة،

دووري��ان س��ةيرى س��ةربازةكان دةرؤيش��ت، كاروانةكة دةك��رد، نةفةرةك��ةى تةماش��اى ثياوةك��ة نةكرد، نةف��ةرةكان ترنجابوونة ناو ي��ةك، طةرماك��ةى زؤر زي��ادى بة طةرما ثياوةكة هةستى كردبوو،

كرد.كاروانةكة راوةستا، لة دوورةوة كؤمةلي��ك خان��ووى ق��ور وبةرد ثةنجة ب��ة س��ةربازةكة دياربوون، ب��ؤ ثياوةك��ة ك��رد ئيش��ارةتيكى وثياوةك��ةش ب��ةرةو الى مالةكان رؤيش��ت، نةفةرةكان ل��ة دوورةوة

سةيريان دةكرد.ثياوةكة ضووة ناو ضايخانةكةوة، ضوارك��ةس دؤمينةي��ان دةك��رد، مةركانةكة لة س��وضى ثيشةوة بوو، ذمارةيةك خةلكى تريش��ى ليبوو، لةبةردا س��ثيان جل��ى هةمووي��ان ثةرؤ بة مندالةك��ةى ثياوةكة بوو، ضلكنةك��ةوة لةس��ةر ميزيك دانا، دوو مةركانةك��ةوة الى ض��ووة ئاوى خواردةوة وكةميك ثةرداخ توند كردةوة وضووة ثش��تينةكةى

دةرةوة.ناو نةفةرةكان��ى ل��ة يةكي��ك ضايخانةك��ة مندالةكةى ن��او ثةرؤ ضلكنةكةى طرت بة باوةش��ةوة، لة سوضيكةوة قذة كالةكةى دياربوو، هاتن��ة جاري��ك ب��ة نةف��ةرةكان دةرةوة، ضايضييةك��ة هاوارى كرد:

كاكا....وردة وردة كاروانةك��ة

دووركةوتةوة.........

Page 20: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 20

تاكةكانى ثةنجةى شوين ثيطةو داوةت���ةوة رةنطى ش��ارة ئ��ةو ئةوةش ثيكهاتةكان، لةسةرجةم راثةرينء ئةو ميذوو بةدريذاى

كة شؤرشانةى خؤثيشاندنء شوين رةوان��دز خةلكى ك��راون، بؤنموونة دياربووة، ثةنجةيان ئةم راثةرينةكةى 1987-5-19 شارة، ئةطةر بلين راثةرينةكة ضى بوو وة ضؤن بوو، بيطومان ثيناسةى زؤرينةى كة ئةوةية راثةرينةكة

ئامانجيك شارة، ئةو دانيشتوانى طذ بة راثةرين دةكردنةوة كؤى داثلؤسينةرةكانى دةزط��ا دامء من كة بةعس، رذيمى ئةوكاتى

خؤشم لةو راثةرينة بةدةر نةبووم، دواى 5-19 لةبةيانى سةر كة ماوةيةكى بؤ توانرا، راثةرينةكة ت��ةواوى كؤنترؤلى ك��ورت هؤكارى ديارة بكريت، شارةكة دةرئةنجامى بؤ راثةرينةكةش دةسدريذى كردنى رذيمى بةعس

روخاندنى هةروةها كورد، بة دذ هاوآلتييان خانووبةرى ضةند ئةمانة بيطومان لةسنوورةكةمان، هؤكارى راستةو خؤبوون كة واى ستةمة زولمء ئةم خةلكى كرد، قةبول نةكةنء دةست بةراثةرين بةدةربكةن، شار بةعس بكةنء ثيش ئامادةكاريةكى ئةطةر شيوةية بةو بكرابواية وةختةش راثةرينةكة كة دةرن��ةدةض��وو سةرى هةلداو توانرا بؤ ماوةيةكى تةواوى بةسةر دةست كورت سةركوتةكانى دةزط���ا دام��و رةوان��دز دابطيريتء بةعسى بكةويتة ذير دةستةالتى جةماوةر، داخة جيطةى ئ��ةوةى ب��ةآلم طيانىء زيانى دةرئةنجامةكةى بة ئةوةبوو ليكةوتةوة، ماددى خوينى ضةند شةهيدو برينداريك هةروةها كرا، تؤمار داستانة ئةو دواى ساليك بةسةر ئةو رووداوة، هاوآلتييانى لة زؤر ذمارةيةك بةعسةوة لةاليةن ش��ارة ئةم لةناوياندا كة ك��ران، دةسطير )13( قارةمانى ئةم شارة ئةنفالء هةروةها كران، شوين سةرو بى بةشداربوو لةخةلكى كؤمةليك لةو راثةرينة داواكرانء بريارى لة سيدارةدانيان بؤ دةرضوو لةاليةن دادطاى بةناو سةورةى ئةوكات بؤ ئةوكات هةنديكيان كة دةرضوو، هةنديكيشيان دةسطيركرانء

رايان كرد بؤ وآلتانى دةوروبةر«.

بةدريذاى ميذوو ئةو راثةرينء خؤثيشاندنء

شؤرشانةى كة كراون، خةلكى رةواندز شوين

ثةنجةيان دياربووة

Page 21: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 19

تةيب موعتةسةم لةدايك ئةوةى 1975س���ةرةراى بووى ثةككةوتةيةو كةسيكى كة يةكيكة لةو طةنجة ضاالكوانانةى »ئةوكاتةى رايدةطينيت رةواندز، دةستى رواندز راثةرينةكةى كة تةمةنى لة هةرضةندة ثيكرد وةزعةكةم بةآلم دابووم، مندالى ضؤن كة بيني خ��ؤم بةضاوى ثيكردوو، دةستى راثةرينةكة بةعس حكوومةتى دواتريش كاردنةوةيةكى ضؤنى هةبوو، دواى ئةوةى كة خةلكى رةواندز لةدذى زولمء ستةمةكانى بةعس راثةرين، زؤر خؤشحالبووين كةضى دووبارة رذيمى بةعس رووى كردةوة ئةم شارة، ئةمةش زؤر ترسى لةاليةن دانيشتوان درووستكرد، كة ترسى مان باران كيميا هةبوو ئةوةمان خيزانةكةمان لةطةل من بكات، رامان كرد بؤ شارؤضكةى خةليفان، كة خيزانةكةم زؤر ماندوبونيان بة كة ئةوةى بةهؤى بينى، منةوة زؤربوو ثةككةوتةيةكةم ريذةى قاضةكانم لةسةر نةمدةتوانى زؤر ئيمةش جطةلة بوةستم، لةخةلكى ديكةى ئةوشارة روويان لةترسى ديكة شوينةكانى كردة بةعس، رذيمى زةنطى زةب��رو طةرانةوةى دواى هةرضةندة بةعس ساليك نزيكةى بؤ رذيم بوو رةوان���دز ل��ةدةوروب��ةرى بتوانيت ئاسانى بة كة دلنيانةبوو دواى بةآلم شارةكة، ناو بيتة دةست بة كرد دةستى ئ��ةوة

بةسةر كردنء ئةنفالكردنى ضةند ثيرؤز بؤ شارةكةمان، طةنجيكى راطرتنى ئةم يادة ساآلنة ضةندين ئةنجام ج��ؤر ج��ؤراو ضاالكى

دةدرين«. سيرينى سيروان دواتريش »لةذير طوتى رةواندز قائيمقامى دروشمى ئازادى ئةمرؤ بةرهةمى دوينيية، دانى قوربانى خةباتى قةزاى قائيمقاميةتى وةك ئيمة دامء ب��ةب��ةش��دارى رةوان���دز، سنتةرة حكوومييةكانء دةزطا هونةريةكانء رؤشنبيرىء الوانء...ه��ت��د، ريكخراوةكانى كةرنةظالى بةسييةمين هةستاين رؤذى رةواندز لة 24 هةمين سال شكؤدارةكةى راثةرينة وةطةرى واتة بةريوةضوو، رةواندز شارى 19-5-1987 رؤذيكة كة ئيمةى طةلى سةرجةم رةواندزو خةلكى كة دةكات، ثيوة شانازى كورد لةكاتيكدا رذيم لةو ئةثةرى هيزو تواناى خؤيدابوو، خةلكى قارةمانء كورد ثةروةرى رواندز، بةبضوكء طةورةوة هةر هةموويان رذانة سةر بةعس رذيمى دذى لة شاقامء بة رذيم توانيان ضؤك راثةرينء دابدةنء ئةم شارة ثاكبكةنةوة لة رذيمى بةعس، ديارة ئةوةى ئيمة لةطةل دةكةينء ثيوة شانازى بةرثرسانى خؤشمانء لةسةرجةم كة ك��ردووة، باسمان بؤنةكاندا بةدريذاى ميذوو خةلكى رةواندز، لةسةردةمى كاتيك هيض رذيمى ئينطليزو عوسمانيةكانء

رذيمانة ئةم بؤ ضؤكى بةعس دذى لة هةميشة كة دانةناوة، ثار بريارماندا بؤية بوون، ئيمة سال واتة لة ظيستيظالى ئةو رؤذة بة بكريت يادة ئةم كة 5-19بؤ بةتةنها نةك رةواندز، رؤذى بةلكو رةوان��دز، راثةرينةى ئةو لةهةموو ضؤن كة رؤذيك وةك دونيا سةرانسةرى وآلتةكانء ئةم رؤذة ياد دةكريتةوة، ئيمةش ئةو لةكاتيكدا رةوان��دز وةك لةسةر ثر دةولةمةندةو ميذوة ئةو هةية، قوربانيةمان وةرىء نيشتيمانى رؤذى ببيتة رؤذةمان رةواندز، هيوادارم ضؤن لة رؤذى خةلكى سةرجةم راثةرينةكة رةواندز بةبى جياوازى بةشداريان هةموو شيوةش بةهةمان كرد، ساليك لةيادكردنةوةى ئةم رؤذة ثيرؤزة سةرجةم خةلكى ئةم شارة

بةشدارى ئةم يادة بكات«. هةروةها شاهؤ حاجى كةريم، لة رةوان��دز، شارةوانى سةرؤكى بةشدارو يادكردنةوةكةدا رؤذى كة ضاالكييانةى لةو هاوكاربوو دامودةزطا خةلكء لةاليةن سةنتةرو ئةهلىء حكوومىء رةوان���دز ى ري��ك��خ��راوةك��ان »ئةطةر طوتى دةداو ئةنجاميان لة م��ي��ذووى راب��ردووى ب��اس ئةو بكةين، رةوان���دز ش��ارى ثيكهاتةى سروشتى بة ش��ارة سياسية، سروشتى هةلكةوتةكةى لةديرزةمانةوة لةهةر رووداو ثيش سةربازى، سياسيء هاتةيةكى

Page 22: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 22

بةرثاكردنيدا هةبوو.داواكاريةكان زؤرينةى سةرةتا خ��ؤى ل��ة لةناوبردن��ى طةندةل��ى وئازادى سياس��ى ورؤذنامةنوس��ى وخؤثيش��اندان وضارةس��ةركردنى وبةرزكردن��ةوةى بي��كارى هاوآلتي��ان طوزةران��ى ئاس��تى نيش��تةجيبوون وضارةس��ةركردنى و... هتد دا دةبينى بةآلم ثاشتر لةبةر طةليك ه��ؤكار وهاتن��ة ناوةوةى بةهي��زى اليةن��ة ئؤثؤزس��يؤنةكان ورووةو ط��ؤران داواكاري��ةكان لةطةأل وزؤريكيان ضوون س��ةرتر هيز وتوانا و ويس��تى راس��تةقينةى

خةلكى كوردستاندا نا تةبا بوو.س��ةبارةت بة رؤلى ئؤثؤزسيؤن

س��ةرةراى دانى هيز وخؤراطرى بة خؤثيش��اندانةكان وبةرزكردنةوةى خؤثيش��اندةران، وتوان��اى وورة بةه��ؤى ت��رةوة لةاليةك��ى واقي��ع ووردى نةخويندن��ةوةى وكةوتنة ملمالنيى تةس��كى حيزبى خؤيانةوة وكؤنةقينى وئايدؤلؤجى بوونةخالى الواز بؤ خؤثيشاندانةكان وهةل��ى داي��ة دةس��ةآلت ك��ة بؤ جةماوةرى خؤثيشاندةر لة شةقامدا وةك خةلكى س��ةربةخؤ وخاوةن نةرواني��ت دياريك��راو داواكارى رابةران��ى تريش��ةوة لةاليةك��ى لةب��ةر زؤربةي��ان خؤثيش��اندان خؤش��خةيالى بيت بة ئؤثؤزس��يؤن ياخود السايى كردنةوةى كؤثيانةى رووداوةكان��ى ووآلتة عةرةبيةكان ببي��ت بة ك��ردةوة كةوتن��ة دووى دروشم وداواكارى حيزبى وناواقعى هةم��وو جؤرة لة ودوركةوتن��ةوة دانوس��تان و وتوويذيك كة دةكرا بكرين��ة هؤكاريك ب��ؤ بةرةوثيش بردنى خؤثيشاندانةكان بة ئاراستةى

جيبةجيكردنى داواكاريةكاندا.بةهؤى ئةو رةوشةى باسمانكرد وثالن��ى سياس��ةت وزالبون��ى دروشم بة وياريكردن نادروس��ت وةآلمندانةوةى و وداواكاري��ةكان بيخةمانةى دةسةآلت وبةكارهينانى ل��ة وناشارس��تانى زب��ر زمان��ى ني��وان اليةنةكان��دا بة دةس��ةآلت لةاليةن هةروةها وئؤثؤزس��يؤنةوة خةلك��ى س��ادة ون��ا هؤش��يارةوة، وزالبون��ى ت��اك والي��ةن ل��ة نيو ئنجومةنةك��ةدا ولةبةرضاونةطرتنى راى زؤرين��ة وجي��اواز هةندي��ك

جيابوون��ةوة وط��روث ودةس��تةى تريان ثيك هينا، ديارة هةنديكيش لةب��ةر ب��وون س��ةر بةدةس��ةآلت وجينةبوونةوةي��ان ئاش��كرابوون

دووركةوتنةوة.بؤض��ى ب��ةوةى س��ةبارةت ئاكام��ة ب��ةو خؤثيش��اندانةكان طةيش��تن، وةك ثيش��تر ئاماذةمان ثي��دا زالبوون��ى سياس��ةت وثالنى نادروس��ت وناواقعى وهةلويس��تى دةس��ةآلت وطوينةدان��ة داواكارى هيز وبةكارهينانى خؤثيش��اندةران لةبةرامبةر خؤثيشاندةراندا وسةراثا لة خؤثيش��اندانةكان نةبوون��ةوةى وش��ارؤضكةكانى ش��ار ت��ةواوى كوردستاندا... ئاكاميكى واى هيناية ط��ؤرآ، بةآلم دي��ارة ئ��ةم ئاكامة نارةزايةتى بنةم��اى وم��ادام كاتية هةرم��اوة، رةواكان وداواكاري��ة خةب��ات ب��ؤ جيبةجيكردن��ى ئ��ةو ئةمرؤ با راناوةس��تيت، داواكاريانة

بةشيوةيةكى تريش بطوزةريت.

محةم��ةد عةزي��ز -فةره��اد الوانى )بزوتن��ةوةى كاكةخ��اس 17ى ش��وبات(: ش��ةقام هين��دةى طوزارشت بوو لة هاوار وداواكارى

سةبارةت بة رؤلى

ئؤثؤزسيؤن سةرةراى دانى هيز

وخؤراطرى بة خؤثيشاندانةكان

وبةرزكردنةوةى وورة وتواناى

خؤثيشاندةران، لةاليةكى

ترةوة بةهؤى نةخويندنةوةى

ووردى واقيع وكةوتنة

ملمالنيى تةسكى حيزبى

وئايدؤلؤجى وكؤنةقينى

خؤيانةوة بوونةخالى الواز بؤ

خؤثيشاندانةكان

Page 23: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 21

وةك هةموان ئاطادارن هاوكات لةطةأل شؤرش وراثةرين

وخؤثيشاندانةكانى ووآلتانى ناوضةكةدا لة كوردستانيش

نارةزايةتيةكان لة 17ى شوباتدا لة بةردةركى سةراى شارى سليمانيدا

تةقيةوة وهةرزوو زؤربةى شار وشارؤضكةكانى كوردستانى طرتةوة، بؤ تيشكخستنة سةر ئةو خؤثيشاندانانة وهؤكارى

بةرثابوونيان ورؤلى ئؤثؤزسيؤن بة هةموو جؤرةكانيةوة لة

خؤثيشاندانةكاندا وئاكامى خؤثيشاندانةكان وئةركةكانى

داهاتوو... هتد ضةند بةريزيك بةم شيوةية بؤ طؤظارى ذيانى نوآ

دووان:

بنةم��اى محم��د: -ئيبراهي��م وخؤثيش��اندانةكان نارةزاي��ى هةرماوة، خةبات بؤ جيبةجيكردنى

داواكاريةكان راناوةستيت.دةميك بوو خةلكى كوردستان وتويذةكانيةوة زؤرب��ةى ضي��ن بة نارازى بوون لة ئ��ةداى حكومةت لةس��ةرجةم بوارةكان��دا، بةتايبةت ثةيوةست راستةوخؤ بوارانةى ئةو بوون بة ذيان وط��وزةران وئازادى بوو ئةم��ةش ه��ةر ومافةكان��ةوة، وايك��رد كة بةردةوام ل��ة ضةندين نارةزايةت��ى وش��ارؤضكةدا ش��ار بةش��يوةى جؤراوج��ؤر دةرببريت هةر لة ئاراستة كردنى ياداشتنامةوة بةرثرس��ان لةط��ةأل وكؤبون��ةوة ومانطرت��ن ريثي��وان دةطات��ة ت��ا

داخ��ة جيط��اى وخؤثيش��اندان، هةموو ئةمانة لةاليةن دةس��ةآلتةوة بايةخيكى ئةتؤى ثينةدرا وبةردةوام نادروس��ت وثالن��ى سياس��ةت دةطيراية بةر وبةم شيوةية جامى رق وبيزارى خةلكى سات دواى سات دواييةدا ل��ةم ئاش��كراية ثردةبوو، بةه��ؤى بةتايبةت��ى ئؤثؤزس��يؤن دةس��تى راطةياندنةوة دةزطاكانى ئةنجامدانى وزووتر طةش��انةوة لة رووبةروةكانى سةرش��ةقام هةبوو، لي��رةوة دةكري��ت بليي��ن بنةم��اى خؤثيش��اندانانة ئ��ةو س��ازبوونى ل��ةم كةباس��مانكرد، ئةوةب��وو نيوةش��دا ضةن��د طروث ودةس��تة وتاقمي��ك وكةس��ايةتى بةتايبةت لة رؤليان وكؤمؤنيس��تةكان ضةث

ئا: ذيانى نوى

تيشكيك لةسةرخؤثيشاندانةكانى ئةم دواييةى كوردستان

Page 24: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 24

قبولكردنى ستةمى نةماوة وكؤمةلطا ويةكس��انى ئ��ازادى دواى ب��ة بةآلم دةطةريت، ودادثةروةري��دا تيكةآلوبوون��ى هةنديك بةه��ؤى كةسى بةناو س��ةربةخؤ ولةراستيدا س��ةر بة ئؤثؤزس��يؤن ك��ة خؤيان يةكال نةكردبووةوة دةنط وكارى ويةكس��انخوازى ئ��ازاد مرؤظ��ى كةمكردبووةوة وتا ئاستى ونبوون، ك��ة بةديارك��ةوت ووردة ووردة ب��ؤ خؤثيش��اندانةكان ئاراس��تةى ئازاد كؤمةلطايةكى دروستكردنى ويةكس��ان ودادث��ةروةر نيي��ة، ئةو بةريزانةش بةه��ةر هؤيةك بوبيت تةسليم بة واقيع دةبوون وبيدةنطيان دةرؤيش��تن ي��ان هةلدةب��ذارد ونةدةطةرانةوة.. هةروةها كؤنترؤأل كردنى سةكؤى ووتاردان بؤ ضةند كةسيك كة كةس مافى ثيننةدابوون ووتار خؤثيش��اندةرانةوة بةن��اوى ب��دةن ووتاريان دةدا، لةطةأل ريزى زؤرم ب��ؤ ووت��ار بيذانى س��ةكؤى س��ةراى ئازادى ب��ةآلم هةنديكيان لةوان��ةى دةهاتنة س��ةر س��ةكؤ و ووتاريان دةدا باش��تر بوو لة سوضى وتاولة دابنيش��تاية ضايخانةيةك��دا بهاتناية نةك بكرداية، ودؤمينةيان لة سةكؤى سةراوة مرؤظى سادةيان لة خش��تة ببرداية بة ناوى دذايةتى ستةم وبةرةنطاربوونةوةى طةندةلى مةرام��ى شةخس��ى، هةروةها ب��ؤ هةبوونى دةستى سةر بة دةسةآلت بؤ بةالريدا بردن ونانةوةى توندوتيذى وكرينى خةلكانى بيطةرد ورابردوو

ثاك تاوةكو دووربكةونةوة.الوان��ى كاتان��ةدا ل��ةم ئ��ا

هةول��ى ل��ة خؤثيش��اندةر كؤكردن��ةوةى دةنط��ة رةس��ةنة نا ش��ةقام تاوةكو بوون رةزاييةكاندا

وةك خؤى سةربةخؤ بمينيتةوة.ئةوةبوو لة بةروارى 2011/3/27 ث��اش ه��ةول وتةقةاليةك��ى زؤر بزوتن��ةوةى الوانى 17ى ش��وبات لة س��ةكؤى ئازادى سةراوة خؤى راطةيان��د وبةياننامةى ذمارةيةكى خوين��دةوة كة ئةم��ة دةقةكةيةتى: 17ى الوان��ى )بزوتن��ةوةى ش��وبات بزوتنةوةيةكى خؤرسكى س��ةربةخؤى هةم��وو ك��وردة بي جياوازى ناوضةطةرى وخؤثةرستى كارم��ان حيزبين��ة وحي��زب كردووة وكار دةكةي��ن لة ثيناوى وبتثةرس��تى طةندةلى بنبركردن��ى بة ياسا بةسةروةريكردنى ثيناو ولة ش��يوةيةكى س��ةردةميانة كة دوور بيت لةبةكارهينانى توندوتيذى وبؤ رةواكانى داواكاري��ة بةجيهينان��ى كؤمةلطاي��ة ئ��ةم تاك��ى طش��ت بةب��آ جياوازى دي��ن ورةطةز وبير

وباوةرى سياسى.بزوتنةوةى الوانى 17ى شوبات رادةطةيةنيت خؤى س��ةربةخؤيى كة خؤشةويستةكةى جةماوةرة بؤ ضيتر اليةنى سياسى بةرهةمى شةقام بةرذةوةن��دى ب��ؤ بةكارنةهيني��ت

خؤى.ئيمة كؤمةلط��اى لةمي��ذة زؤر باج��ى ئ��ةم كار وكردةوانة ئةدات كة خةلكى فةقير وهةذار داخوازى هةية خوينى دةرذيت ومالى ويران دةبي��ت ب��ةآلم خةلكى مش��ةخؤر دةكةن��ة خؤي��ان وهةلثةرس��ت

ومي��ذووش س��احةكة ثالةوان��ى شايةتى بؤ ئةمة ئةدات.

خةلك��ى هةذار وبةش��مةينةتى كوردستان ش��ؤرش وراثةرينيان بة ئةنجام طةياندووة ثاش��ان لة خشتة بةرامب��ةر كراوة براون وس��تةميان وبي ماف ماونةتةوة، بؤية بريارماندا ضيت��ر ل��ة هي��ض ك��ةس والي��ةن وطروثيك قبوأل نةكةين كة خؤى بة دةمراستى شةقام وبةرات بكات وةربطريت لةثشتةوة، 2011/3/31.

كة ثرسيارةشى بةو س��ةبارةت ب��ؤ خؤثيش��اندانةكان ب��ةو ئاكامة ئاط��ادارم ه��ةروةك طةيش��تن؟ ل��ة ماوةيةك��ى نزيك��دا لةالي��ةن برايةك��ى نووس��ةر ك��ة ئةندامى ئةنجومةن��ى س��ةراى ئ��ازادى بوو لةط��ةأل هةموو ئ��ةو ديكؤمينتانةى دةخاتة كتيبيك لةبةردةس��تيايةتى س��ةبارةت خوينةران بةردي��دةى ب��ة خؤثيش��اندانةكان وئةنجومةنى ئ��ةم وةآلم��ى ثيمواي��ة ئ��ازادى، ب��ة روونت��ر لةوي��دا ثرس��يارانة

ديكؤمينتةوة بآلودةدريتةوة.لة وةآلم��ى ئةو ثرس��يارةى كة ئاي��ا ئ��ةرك وش��يوازى خةبات��ى ئيس��تا وداهاتوو لةضيدا بةردةس��تة دةبي��ت، وةآلم��ى ئةم ثرس��يارة لة الوان��ى بزوتن��ةوةى كارنام��ةى 17ى ش��وباتدا بةديارخ��راوة كةلة بةروارى 2011/4/1 بة دوانزة خاأل كاركردن لةوان��ة بآلوكراوةتةوة، بؤ كؤكردنةوةى دةنطى ش��ةقامى ناوضةكانى لةس��ةرجةم ك��وردى وئاراس��تةكردنى كوردس��تان بةرووى وتون��د بةهيز ثةياميك��ى

Page 25: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 23

كؤمةلط��اى ك��وردى، ئةوةندةش كايةيةك بوو بؤ طةمةى سياس��ى

ثارتة ئؤثؤزسيؤنةكان.بكةرى وةك خؤثيشاندانةكان سةرش��ةقام هاتنة ن��ارازى دةنطى ورؤل��ى خؤي��ان بين��ى وضاالكانة هاواري��ان كرد، وخؤبةختكةران��ة هاوارى خؤثيش��اندةران خؤرسك وثراوثر وةآلمدانةوةيةكى ذيرانةى جةم��اوةرى ماف خ��وراو طيرفان دذى ب��وو كوردس��تان ب��راوى ب��ي ريزى دةس��ةآلت، هةروةه��ا بة ياس��ا وب��ي مافى تاك��ى كورد وطةندةل��ى ودزى وفزى خةلكانى كؤمةلط��اى بةدةس��ةآلت س��ةر تورةكردبوو.ب��ةآلم ن��ارازى تةعبير لةسةرةتادا خؤثيشاندانةكان بوو لة رق��ى هاوآلتيانى كؤمةلطاى هةريم��ى طش��ت ل��ة ك��وردى ميكانيزم��ى ب��ةآلم كوردس��تاندا بةريوةبردن��ى خؤثيش��اندةران ب��ؤ بةديهينانى داواكانيان تةندروس��ت س��ي ه��ةر بةهةرح��األ نةب��وو. هةريم��ى س��ةرؤكايةتيةكانى ثارت��ة وت��ةواوى كوردس��تان بةرةوايةت��ى داني��ان سياس��يةكان خؤثيش��اندةران وداوا رةواكاني��ان

نةداوة.ئؤثؤزس��يؤن رؤلى دةرب��ارةى لةنيو خؤثيش��اندانةكاندا ضؤن بوو؟ وةآلمدان��ةوةى كؤنكريت��ى بؤ ئةم ثرس��يارة ب��ة كارى نامومكين ديتة ثيش ضاوم ضونكة ش��ةقام هيندةى طوزارشت بوو لةهاوار وداواكارى ئةوةندةش ك��وردى كؤمةلط��اى كايةيةك بوو بؤ طةمةى سياس��ى

ثارتة ئؤثؤزسيؤنةكان.سةرةتاى دةركةوتنى كةسايةتية كاريكى ئؤثؤزس��يؤنةكان سياسية باش بوو، هةروةه��ا بوونى كةنالى بينراو بؤ روومالكردنى ضاالكيةكان جيط��اى ثيزانين بوو، تا ئةو كاتةى كة شةقام ريطاى دةدا بةم بةريزانة وةك هةرتاكيكى ترى ئةم ووآلتة وهاوكيش يةكس��ان شةقام لةسةر بن لة خؤثيش��اندانةكاندا، بةآلم ئةم شيوةكارة تا سةر برى نةكرد وةزعى شةقام بة ئاكاريكدا برا كة نووزةى بؤ دةنطة رةس��ةنةكانى ش��ةقام كة كردبوو دروست شةقاميان سةرةتا تر ترودروش��مى نةم��او خةلكانى تيكةآلو بة ش��ةقام كران وشةقام بة

ئاقاريكى تردا برا.ه��ؤكارى ب��ة س��ةبارةت هةنديك كيش��انةوةى دةستلةكار ئةنجومةنى ل��ة ودةس��تة ط��روث

سةراى ئازادى ضيية؟بةآلم زةحمةتة، ثر ثرسياريكى

لة دةرونيكى حةق ناسانة وبةبآ هيض مةبةس��تيكى نياز لةخؤطرتوو ديمة ط��ؤ، ئةزمونى ش��ةقام ئةزمونيكى نويية، هةم بؤ كؤمةلطا وئؤثؤزسيؤن وه��ةم دةس��ةآلتيش، هاوآلتيان بؤ يةكةمج��ار ل��ةدواى راثةرينةوة بة ط��ور وتي��ن هؤش��ياريةكى نويوة رذانة س��ةر ش��ةقام بؤ داواكردنى س��تةمكاريدا وبةرووى مافةكانيان

وةستانةوة...ثراوثر خؤثيشاندانةكان سةرةتا بوون ل��ة ئيرادة، خؤثيش��اندةر ئازا وئازادان��ة بة ش��يوازيكى ئاش��تيانة دوور لة ناو وناتؤرةى هةرزةكارانة هاتنة سةر ش��ةقام ومانةوة، رؤذ لة بة هةموو رؤذ هاونيشتمانيان دواى ضي��ن وتوي��ذ وئاس��تيكى فيكرى وسياس��يةوة زيات��ر ثش��تطيريان بؤ دةردةبرى ودةهاتنة خؤثيشاندةران مةي��دان ب��ة ئامانج��ى طةياندن��ى ب��ة ش��ةقام تون��دى ثةياميك��ى دةسةآلت كة ضيتر كؤمةلطا تواناى

Page 26: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 26

بةراى من هيض طروث وكةس��يك وةال نةن��را وةك وةالن��ان ب��ةآلم ليكتينةطةيش��تن هةبوو، ئةو طروثة طةنجة كة لة دوايدا دروست بوون قس��ةيان لةط��ةأل ك��راوة وريزيان ليطيرا بةآلم ثييان باشبوو طروثيك بؤ خؤيان دروس��ت بك��ةن، بةش بةحالى خ��ؤم ريزم ب��ؤ هةموو بير وبؤضونيان هةبوو وريزم ليدةطرتن

وئيستاش خؤشةويستمن.ل��ة كؤتاي��دا دةليم س��ةرةراى وكورتي��ةك ك��ةم هةم��وو كاريطةري��ان خؤثيش��اندانةكان لةسةر رةوتى ضاكسازى كوردستان دةس��ةآلت طةر ودةبي��ت، ب��ووة خؤى بة دةس��ةآلتى ط��ةل دابنيت ودانةبراو بيت لة جةماوةر، قس��ةى بةرثرس��ان وكار وكردةوةكاني��ان كاريط��ةرى ئيس��تادا لةكات��ى دي��ارة، ثي��وة خؤثيش��اندانةكانى ئةطينا جاران دةميان لة ئاس��تى ئةو تيدا باس��ى ضاكسازى قسانةى كة بوو كلوم درابوو، لةطةأل ئةمةش��دا هيوادارم بةك��ردةوة هةنطاوةكانى ميذووى بنيين ضونكة ضاكس��ازى ناطةريتةوة، ثي��ش 17ى ش��وبات ل��ةف ودةوران دادى كةس نادات بةتايبةتى دةسةآلتداران، هةروةك ناوضةك��ةش رووداوةكان��ى

دةيسةلمينن.)ئةندام��ى مةجي��د -خالي��د

ئةنجومةنى كاتى سةراى ئازادى(:حيزب��ة ل��ة هةندي��ك ئؤثؤزس��يؤنةكان هةولي��ان ئةدا بؤ

بةالريدا بردنى خؤثيشاندانةكانراى ب��ة خؤثيش��اندانةكان

ل��ة دروس��تيان تةعبي��رى م��ن جةم��اوةرى داواكاريةكان��ى كوردس��تان دةكرد، هةر لة يةكةم كات��ى ئةنجومةن��ى راطةياندن��ى مةيدان��ى ئازادي��ةوة لةذي��ر ناوى نارازى جةماوةرى داواكاريةكانى كوردس��تان( لة 2011/2/28 دةليل

وبةلطةى ئةو راستيةن.ئؤثؤزسيؤن، رؤلى بة سةبارةت س��ةرةتا دةمةويت بليم لة رووداوة دا 2011/2/17 دلتةزينةك��ةى ش��ةهيد وبرينداريكى زؤر هةبوو، ئؤثؤزس��يؤنةكان كةض��ى حيزب��ة

تيك��دةر ب��ة خؤثيش��اندةرانيان وئاذاوةض��ى ناوب��رد، جةم��اوةرى نارازى كوردستانيان تاوانبار دةكرد، دةركةوت بؤي��ان دواي��ى ب��ةآلم نارةزايةتيةكانى جةماوةر بةردةوامة ورؤذ بةرؤذ روو لة هةورازة وشار كوردس��تان وش��ارؤضكةكانى

دةطريت��ةوة، ناضار لةب��ةر ئيعتبارى خؤي��ان وكؤمةآليةت��ى سياس��ى وناراستةوخؤ طؤرى هةلويس��تيان خؤثيش��اندانةكانيان ثش��تطيرى نةخش��ة هةريةكةي��ان ط��رت، وبةرنامة وثالتفؤرمى خؤيان هةبوو ب��ؤ دة خالةتكردن ل��ةو نارةزايةتية كوردس��تان، جةماوةري��ةى حيزب��ة بةش��داربوونى بةطش��تى ش��يوةيةكى ب��ة ئؤثؤزس��يؤنةكان راس��تةوخؤ كاريكى ب��اش نةبوو، هةنديك لةو حيزبانة هةوليان دةدا بؤ بةالريدا بردن��ى داواكاريةكانى خؤثيشاندةران، كردنيان بة كارتيك بؤ فش��ار خس��تنة س��ةر حكومةت

وثةرلةم��ان، بؤ ثضرينى بةش��يكى زياتر لة دةس��ةآلت لة ضوارضيوةى هةمان سيس��تمى سياس��ى وئيدارى هةري��م، وئ��ةم هيزان��ة خوازيارى طؤرانى ريش��ةيى نةبوون لة رووى وسياس��ى وكؤمةآليةتى، ئاب��ورى ن��ارازى جةم��اوةرى بةقازانج��ى

هيوادارم بةكردةوة هةنطاوةكانى ضاكسازى

بنيين ضونكة ميذووى ثيش 17ى شوبات ناطةريتةوة،

لةف ودةوران دادى كةس نادات بةتايبةتى دةسةآلتداران، هةروةك رووداوةكانى ناوضةكةش

دةيسةلمينن.

Page 27: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 25

بزوتنةوةي��ة وئ��ةم دةس��ةآلتدا بةهي��ض كةس والي��ةن وطروثيك نافرؤشريت وفريو نادريت، ضونكة ئةم بزوتنةوةية زادةى دةنطى الوانى خوين طةرم وذير وتيطةيشتووة وبة ئاستة كؤمةآليةتى وفيكرى هةموو بزوتنةوةية ئةم ورؤشنبيريةكانةوة، كار ناكات بؤ توندوتيذى وتيكدانى ش��ةقام وئام��ادة ني��ة خوينى الوان جاريكى تر بة دةستى دةسةآلتيك برذيت ك��ة زادةى بةرهةمى رةنج و خةبات��ى ب��او وباثيرى ئ��ةم الوة وس��ةرجةم وبرينداران��ة ش��ةهيد ناوضةكانى ترى كوردس��تانة، هةر بزوتنةوةكةدا كارى بةرنام��ةى لة هات��ووة هةرض��ى زووت��ر تةواوى هيزى شةقام دةخةينة كار بةرووى دةس��ةآلتدا طةر خؤى تةس��ليم بو خواستة رةواكانى شةقام نةكات...(

هةروةه��ا ئيم��ة وةك خ��اوةن م��األ رةفت��ار دةكةي��ن، ضونكة لة

راس��تيدا ش��ةقام ه��ى كؤمةلطاية نةك دةس��ةآلتى سياسى كة قابيلى

رؤيشتن وطؤرانة.ل��ة داكؤكي��ة ئيم��ة ئةرك��ى كؤنكريتى ضاكس��ازى داواكارى بةرضاو ونةخش��ةى داهاتووش��مان داهينان وبةردةواميدانة بة ش��يوازى وبةرفراوان جةم��اوةرى خةبات��ى دةنط��ة وكؤكردن��ةوةى ك��ردن

نارازييةكانى شةقام دةبيت.حةمةعةلى رةئ��وف -محةمةد ئةنجومةنى كاتى سةراى )ئةندامى

ئازادى(:كاريطةريان خؤثيش��اندانةكان لةس��ةر رةوت��ى ضاكس��ازى بووة

ودةبيت!ني��ة ل��ةوةدا طوم��ان ش��وبات 17ى خؤثيش��اندانةكانى داواكارية ئ��ةو دوايى، ورؤذان��ى خةف��ة كراوانةوة بوو ك��ة لة اليةن دةس��ةآلتى ه��ةردوو حيزب��ى باآل

دةس��تى لةمةرخؤمان لة كوردستان وةالنرابوو، يان باشتر بليم طويى ثي خؤيان، بةرذةوةندى ل��ة نةدرابوو بؤية ئةم خؤثيش��اندانانة تةعبير بوو داواكاريةكانى جةم��اوةر، جا ل��ة رةنط��ة هةنديك ل��ةو داواكاريانة كاتى نةهاتبيت، ئةمةش ماناى وانية

وةالنريت.س��ةبارةت بة رؤلى ئؤثؤزسيؤن لةناو خؤثيش��اندانةكاندا ش��ةرمنانة بوو بة هةم��وو اليةكيانةوة، ئةوةى س��ةنطى هةبوو س��آ حيزبةكة بوو كؤم��ةأل( يةكطرت��وو، )ط��ؤران، ئةويش لة ئاستى تموحى شةخسى من��دا نةبوو ك��ة دةكرا زؤر باش��تر خؤشخةيالى طؤمى وباش��تر بيت، ب��ؤ دةك��رد ش��ةقار دةس��ةآلتى

ضاكسازى.دةرب��ارةى جيابوونةوةى كةس وط��روث ودةس��تة ل��ة ئةنجومةنى دابرينيان، ياخود ئازادى، س��ةراى

ئةركى ئيمة داكؤكية

لة داواكارى ضاكسازى

كؤنكريتى بةرضاو ونةخشةى

داهاتووشمان داهينان

وبةردةواميدانة بة شيوازى

خةباتى جةماوةرى وبةرفراوان

كردن وكؤكردنةوةى دةنطة

نارازييةكانى شةقام دةبيت

Page 28: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 28

وحكومةت كة كارى جدى بكةن بؤ جيبةجآ كردنى داواكاريةكان، رؤذي��ك ضةن��د دواى ب��ةآلم هةريم س��ةرؤكايةتى حكومةت��ى يةكيكيان ك��ة راطةياندراو بةدوو ئةويتريان نةبوو، لةس��ةر بةروارى لةس��ةربوو، 2011/3/1 ب��ةروارى س��ةراى كات��ى ئةنجومةن��ى ب��ؤ

ئ��ازادى ناردبوو، تيي��دا هاتبوو كة خالةكانثيويس��تيان جيبةجيكردنى بةرنامةى دريذخايةن بة دارش��تنى هةي��ة تاك��و بتوانن ضاكس��ازى لة بكةين، حكومران��ى وآلتةكةم��ان ئةمة خ��ؤى لةخؤي��دا خؤدزينةوة ب��وو ل��ة جيبةجيكردن��ى خالةكان بةتايبةت��ى خال��ة هةنوكةيي��ةكان، ئةطةر حكومةت نيازى ضاكسازى دةس��تبةجي دةبواي��ة هةبواي��ة ب��ؤ بناي��ة عةمةل��ى هةنط��اوى جيبةجيكردني��ان، بةآلم دواى ئةوة وثةرلةمان حكوم��ةت دةركةوت بةهيض شيوةيةك ضاكسازى ناكةن، نارازى لةاليةن جةماوةرى بةمةش كوردس��تانةوة ش��ةرعيةتى ياسايى وسياسى وحكومرانيان ليسةنرايةوة، دةركردن��ى ب��ة دووب��ارة بؤي��ة ثالتفؤرميك��ى تر بةناوى )نةخش��ة ريش��ةيى ضارةس��ةرى ريط��اى قةيران��ى سياس��ى وحكومران��ى لة كوردس��تان لةالي��ةن ئةنجومةن��ى راطةيةنرا، ئ��ازادى كاتى مةيدانى كة تييدا داواى دةستبةجآ بآ قةيد لةكاركيشانةوةى دةست وشةرتى هةر سآ سةرؤكايةتيةكة راطةيةنرا، حكومةتيك��ى ثيكهينان��ى داواى كاتى كرا ئةمةش بؤ دةسةآلتداران ثيي��ان ب��وو خةت��ةر زةنطيك��ى قب��ول نةدةك��را وكةوتن��ة خؤيان، هيرشيان كردة سةر سةراى ئازادى وبةهةموو جؤرة ضةكيك لة 4/17 -4/18 بؤيان كؤنترؤأل نةكرا، بةآلم ش��ةوى 18_4/19 هةم��وو ئامير و كةل وثةلةكانيان س��وتاند وسةراى ئازاديان داطير ك��رد، ثييان واية بة

ئازادى كاتى داطيركردنى سةراى نارةزايةتيةكان��ى جةم��اوةر ك��ث دةكةن��ةوة، ب��ةآلم خةياليان خاوة، خةب��ات وتيكؤش��ان بةردةوامة بؤ

بةدةستهينانى داواكاريةكان.ئةرك وشيوازى بة س��ةبارةت خةباتى ئيس��تا وئايندة! ثيمانواية لة )مةيدانى دةستبةسةراطرتنى دواى كاتى ئازادى( بةزةبرى هيز وضةك، خةبات��ى وبةرتةس��ككردنةوةى )خؤثيش��اندان، ومةدةنى سياس��ى مانطرتن، ريثيوان( وهةرةشة كردن وهةرةش��ة هةلس��وراوان وطرتنى ئةنجومةن��ى لةئةندامان��ى ك��ردن كات��ى مةيدان��ى ئ��ازادى وايكرد ل��ةم ه��ةل ومةرج��ةدا نةتوانريت بكريت ثيش��وو خةبات بةشيوازى داواكاريةكان، بةدةس��تهينانى ب��ؤ ب��ةراى م��ن ئةركيك��ى قورس��تر شيوازى سةرش��انمان، كةوتووةتة تر لة خةب��ات بطرينة ب��ةر، وةك مانطرتن وخؤثيشاندان ونارةزايةتى ل��ة ط��ةرةك وناوةندةكانى كاردا نارةزايةتى بةياننامةى ودةركردنى وقس��ة كردن لةتةلةفزي��ؤن وراديؤ ونوس��ينى باب��ةت لةس��ةر رؤذنامة وثةيوةنديك��ردن وطؤظ��ارةكان ب��ة ط��روث وكةس��ايةتيةكان ل��ة هةولدان جؤراوج��ؤرةوة، ريطاى بؤ ثةيداكردنى هاوثش��تى لة ناوةوة ب��ة دةبي��ت وآلت، ودةرةوةى ريكبخةن باشتر خؤيان شيوةيةكى لةسةر ئاس��تى هةريمى كوردستان خؤي��ان ويةكري��زى ويةكيت��ى بثاري��زن وخؤ ئام��ادة بكةن بؤ هةر

ئالوطؤريك ديتة ثيشةوة.

Page 29: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 27

بطةريت��ةوة ئ��ةوةى كوردس��تان، وضةث��ةكان كؤمؤنيس��ت س��ةر ئةلتةرناتيفيان شوراكان ودةسةآلتى شوراكان )دةسةآلتداريتى خةلك( ئةوي��ش جيكةوتوو نةب��وو، نةك لةبةرئةوةى تةرحةكة نادروس��تة و واقيعى نيي��ة وخةيال��ة بةلكو لةبةر وناريكخراوبوون��ى نائامادةب��وون كؤمؤنيس��ت وضةثةكان وبزوتنةوة )20( م��اوةى كؤةآليةتيةكان��ةوة، س��الة ثارت��ة بؤرذوازي��ةكان ئيش فيكرةى حكومةتى جيخس��تنى بؤ وف��رة ثارلةمان��ى ديموكرات��ى حيزب��ى دةك��ةن، كردوويان��ة ب��ة زهنيةت��ى خةلكى ب��ة هةموو ضين

وتويذةكان��ةوة، لةماوةى ئةم )20( س��الةدا كؤمؤنيس��ت وضةث��ةكان هةب��ووة، كاريطةري��ان كةمت��ر ليرةدا مةبةس��تم ئ��ةوة نيي��ة نابيت ثارتة ئؤثؤزس��يؤنيةكان مداخةلة لة نارةزايةتي��ة كؤمةآليةتيةكان بكةن بةلك��و مةبةس��تم ئةوةي��ة دةبي��ت

كاريط��ةرى باش��يان هةبيت نةك خراث.

دةستلةكار هؤكارى دةربارةى ك��ةس هةندي��ك كيش��انةوةى وط��روث ل��ة ئةنجومةنى س��ةراى ئ��ازادى، س��ةرةتا دةمةوي��ت بليم بوون بة ئةن��دام وضوونة دةرةوة لة ئةنجومةنى كات��ى مةيدانى ئازادى )ئازادانةب��وو(، هةندي��ك ك��ةس خؤثيش��اندانة ودةس��تة وط��روث رؤذ دةبين��ى جةماوةريةكةي��ان ب��وون ف��راوان ل��ة روو ب��ةرؤذ وشارؤضكةكانى وشار وهةلكشانة طرتووةت��ةوة، كوردس��تانى دةهات��ن ثةيوةس��ت دةب��وون ب��ة

ئةنجومةنةك��ةوة، هةنديكيان ثييان دري��ذة خؤثيش��اندانةكان واب��وو ناكيش��يت وزوو ي��ةكال دةبيتةوة، ب��ةآلم كة زانيان دريذة دةكيش��يت وذياني��ان كار ل��ة كاريط��ةرى دةكات وبةرذةوةندي��ان دةكةويتة مةترس��يةوة وازيان هينا وهةنديكى

تريان سيخور وثياوى حيزبة سياسية دواى ب��وون، دةس��ةآلتدارةكان ئةوةى ئاش��كرا ب��وون ونةيانتوانى بةرنامةكةيان جيبةجي بكةن وخرانة كةنارةوة و وازيان لة ئةنجومةنةكة ش��يوةيةك وبةهةم��وو هين��ا دذايةت��ى ئةنجومةنةكةيان دةكرد، وهةنديك كةس��ى تريان كةسانى دلس��ؤز وضاالك ب��وون ودةورى باشيان هةبوو لةئةنجومةنةكة، بةآلم ثييانوابوو كة ئةنجومةنةكة لةاليةن سياسيةئؤثؤزس��يؤنةكانةوة حيزب��ة نةما ثي وقةناعةتيان كؤنترؤلكراوة

و وازيان هينا.ئاكام��ى ب��ة س��ةبارةت

وهؤكارةكان��ى خؤثيش��اندانةكان دةليم ثاش ئةوةى ئةنجومةنى كاتى مةيدانى ئازادى راطةياندنيكى لةذير ن��اوى )داواكاريةكانى جةماوةرى بآلوكردةوة، كوردس��تان( نارازى ماووةى 2011/2/28 ب��ةروارى لة دوو رؤذ مؤل��ةت درا بة ثةرلةمان

Page 30: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 30

لةاليةنةكانى داوا بةتايبةت دةسةآلت وئؤثؤزسيؤن كرا كة نةكةنة كوردستان ديسانةوة خويناوى ملمالنيى طؤرةثانى

شةرى ناوخؤ.لةسةرةتاى -3

جةخت خؤثيشاندانةكانةوة بةئاشتى بؤ هةولدان لةسةر داواكاريةكان ضارةسةركردنى كراو ضةند جار داوا لة ئامادةبووان بة خؤثيشاندانةكان كة كرا وهيمنى وئارامى نةبةن الريدا

بارودؤخةكة بثاريزن.هةر لةسةرةتاوة هةولدرا -4بثاريزن، خةلكى ريزى يةك هيزى ه��ةول��درا تةنانةت وئاسايش وثؤليس ثيشمةرطة وئاشتى وآلتثاريز هيزى وةك ثاريز ناوزةد بكرين ولةهةنديك ئةدراية وشيرينيان طوأل جاردا ودروش��م��ى وشيعر دةس��ت طونجاويان لةبةرامبةردا ئةووتن برامانة ثيشمةرطة وةك

ثاريزةرى مافمانة.هةرضى بؤ ه��ةول��دان -5زي��ادت��ك��ردن��ى ذم����ارةى وثاراستنى خؤثيشاندةران نةكردنى وقؤرغ يةكريزيان تايبةت بة خؤثيشاندانةكة ئةو ل��ةالي��ةن ل��ةس��ةرةت��ادا طروث وريكخراوانةوة كة رؤلى لةبةرثاكردنياندا سةرةكيان

هةبوو.هةل رةخ��س��ان��دن��ى -6

نووسةران بؤ ئازاد وبواريكى تر وخةلكانى ورؤذنامةنووسانى بؤ دةربرينى ئازادانةى بيرورايان لة جا ثييان، وممارةسةكردن ريى مايكى ئازادةوة بيت ياخود بةياننامة بآلوكردنةوةى بة وينة ثيشانطاى يا رؤذنامة، يا ياخود ثؤستةر وبالكارت... وهتد، زؤرينةى بليين دةكريت كة وبير هةواأل لة بةشداربووان

وبؤضونى جياواز ئاشنا دةبوون.نةبرد رؤذيكى ضةند -7رؤذانةى بةناوى رؤذنامةيةك لةم روو، كةوتة خؤثيشاندان وثيشنيار بريار رؤذنامةيةدا ئةنجومةنى وئاطاداريةكانى بآلودةكرايةوة ئازادى سةراى ه��ةوال��ى ب��ة ئ���ام���اذة و ناوضةكانى خؤثيشاندانةكانى لةوانة ئةكرا، كوردستان ترى كةالر ودةربةنديخان وهةلةبجة و...، وهةولير وكؤية وثينجوين رؤذنامة تاكة رؤذنامةية ئةم كةم هةنديك س��ةرةراى بوو خةلكى داواك��ارى كة وكورى بة ودةطةيةنرا ب��وو، لةسةر لة كوردستان خةلكى زؤربةى

شار وشارؤضكةكاندا.مانطةى ضةند ل��ةو -8خؤثيشانداندا بةردةوام جةخت دةكرايةوة ضاكسازى لةسةر روو دةخراية بةلطة وضةندين كردنى تةشةنة بة سةبارةت ودةزط��ا دام ل��ة ط��ةن��دةل��ى

هةستيارةكانى حكومةتدا.تر ج��اري��ك��ى ب���ؤ -9ذمارةيةكى خؤثيشاندةران زؤر لة خةلكى ئاسايى وتويذى ناو هينايةوة جؤراوجؤريان وتيكؤشان خةبات كايةى وئوميديان داوة بةر زؤريك كة

متمانة بةخؤ ثةيدا بكةنةوة.زؤرب��ةى وةك -10وآلت��ان��ى ت��ر ل��ةس��ةرةت��اى ضةند خؤثيشاندانةكاندا وكةسايةتيةك ودةستة طروث لةبةرثاكردنى هةبوو رؤليان رةوشة وئةم خؤثيشاندانةكاندا واى لة ضةند اليةنى ئؤثؤزسيؤن كرد كة ضيتر بي دةم ودةست خؤيان تةنها وانةزانن و نةبن مةترسى لة بن شتيك هةموو داواكاريةكانى لة دورةثةريزى

شةقام هؤشدارى داني.11- خؤثيشاندانةكان زةنطى دةسةآلت بؤ ليدا هؤشدارى وسستى خةمساردى ضيتر كة ضاكسازى جيبةجيكردنى لة دادى طةندةليدا ودذايةتى كوردستان وجةماوةرى نادات وئاشكرا دي���ار ه��ةن��ط��اوى

وبةكردةوةى دةويت.جةماوةر خؤثيشاندانى -12ئةندام لةسةر كاريطةرى واليةنطرةكانى دؤس��ت و تايبةت بة سياسيةكان اليةنة رؤذانى ولة دانا دةسةآلتداران لةطةلدا ئيستاشى يةكةمةوة

Page 31: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 29

سةر لةئيوارةى 17ى شوباتى سةراى لةبةردةركى 2011خؤثيشاندان سليمانى شارى ثشتطيرى بةمةبةستى سازدرا خؤثيشاندان ئ��ةو ك��ردن��ى لةوآلتانى كة وشؤرشانةى وليبيا ويةمةن وميسر تونس وي��راى بةرثابووة، هتد و... ضةند خؤثيشاندةران ئةمةش بةردةم خستبوة داواكاريةكيان هةريمى دةس��ةآلت��داران��ى كوردستان بة ئوميدى ضاكسازى ياسايى ودةزطا دام لةسةرجةم ودادوةريةكانى وكارطيري

حكومةتى هةريمى كوردستاندا، لةبارةى رةوشى خؤثيشاندانةكان وثانؤراماى سةرجةم رووداوةكان مانطى دوو نزيكةى لةماوةى وتراوة، زؤر خؤثيشاندانةكان ليرةدا ثيم باشة لة ضةند خاليكدا ئاماذة بة هةنديك اليةنى باش بدةم خؤثيشاندانةكان وخراثى بةو هيوايةى كة سودى هةبيت ب��ةرذةوةن��دى ثاراستنى بؤ كوردستان خةلكى زؤرينةى هةمةاليةنة ضاكسازى ورةوتى لة تةواوى بوارة هةستياريةكانى حكومةتى هةريمدا لةسةرةوة تا

خوارةوة.بة شةقام دى جاريكى -1الو كؤمةلى وئيرادةى ويست اليةن بي خةلكى رادةيةك تا خرؤشا بة دوور لةدةسثيشخةرى حيزب واليةنة ئؤثؤزسيؤن ياخود

ئةوانةى شةريكة دةسةآلتن.ل���ة ض��رك��ة س��ات��ى -2خؤثيشاندانةكةدا بةرثابوونى رؤذى 17ى شوبات بةتايبةت س��وورب��ون ل��ةس��ةر جةخت خةلك داواكاريةكانى لةسةر توندوتيذبوونى ومةترسى كرا لةبةرضاوطيرا بارودؤخةكة

عةلى محةمةد ئةمين

خؤثيشاندانةكانى ئةم دواييةى كوردستان اليةنة باش وخراثةكانى

Page 32: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 32

راطةياندن، ليذنةى لةوانة ثةيوةندى، دارايى، سياسى ..هتد.

ثاراستنى ثيناو لة -18رةوشى هيمنى خؤثيشاندانةكاندا وثاراستنى يةكريزى وريطةطرتن وتيكدةر ئاذاوةطير كةسانى لة ضةند تيم ودةستةيةك ثيكهينرا ضارةسةركردنى فرياكةوتنى بؤ هةر كيشةيةك كة دةبيتة مايةى توندوتيذى تةشةنةكردنى خؤثيشاندان بردنى وبةالريدا قوربانى كةوتنةوةى وئةطةرى

زؤر.كاتيكدا لة ئةطةر -19ب��ةه��ؤى ج��ي��اوازى ب��ي��رورا سياسيةوة وهةلويستى وبؤضون نان ط��ي��رؤدةى خةلكانيك

وس��زادان دةرك���ردن برين هةنديك ئةمةش دةب��وون، لةسةر دادةنا كاريطةرى جار بةآلم نارةزايةتيةكان، سنورى دوايى خؤثثيشاندانانةى ئةم بةشداريكردنةكةى سنورى كة دةسةآلت فراوانكرد هيندة وبة دابنيت سنور نةتوانيت لةسةركار ودةركردنى نانبرين

دةسةآلتى خؤى بسةثينيت.وسستى خةمساردى -20وةآلمدانةوةى لة دةس��ةآلت جةماوةرى داواكاريةكانى خؤثيشاندةر وهةنطاو هةلطرتن لة ضاكسازيدا ئةوةى بؤ جةماوةر رونكردنةوة كة ثيويستة خةباتى وكؤتركةنةوة ط��رد خؤيان

وكورتيةكانيان وخالةكةم كة ولةوةبطةين تيثةرينن بةشدارى ريشةيى ضاكسازى دةوي��ت ج��ةم��اوةر بةهيزى ئةطةر كاتيكدا لة تةنانةت

دةسةآلتيش دةستى بداتي.رياكارانةى رووى -21بةتايبةت خةلك هةنديك ورؤذن��ام��ةن��ووس رؤشنبير خةريكى هةر كة دةرك��ةوت وداكؤكيكردن ثاساوهينانةوة ئةمة ب��وون، دةس���ةآلت لة اليةكى ل��ة ل��ةالي��ةك��ةوة

ديكةشةوةخؤثيشاندانةكان ثةرةسةندنى سةلمانديان تةنها خؤثيشاندانةكان حةماسى ووتارى خويندنةوةى

Page 33: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 31

بيت سةدةها كةسانى سةر بةو ثشتطيرى وريكخراوانة اليةن خؤيان بةم شيوةية يان بةو شيوة وداواكارية خؤثيشاندةران بؤ كار دةردةب���رى، رةواكانيان هةنديك ئةوةى طةيشتبووة ريزةكانى تةواوةتى بة لةوانة اليةنةكانيان ريكخستنى

جيبهيلن.ت��اوت��وي��ك��ردن��ى -13وضؤنيتى خةبات شيوازةكانى خؤثيشاندانةكان، ثةرةثيدانى ئةنجامدانى ضؤنيتى سةرةراى وبةدةستةوة طرتنى شيوازةكان، مانطةى ضةند ئةو ئاكامى لة كة دةرك��ةوت خؤثيشانداندا كاريطةر زؤر شيوازيك ض وبةئاكامة وكامانةش نةطونجاوة لةسةر خراثى وكاريطةرى

بارودؤخى كوردستان بةتايبةت خؤثيشاندانةكان ئاكامى

دادةنيت.سةلما هةموانيش بؤ -14تةنها ئيستادا بارودؤخى لة كة تةقليدى وريكخراوة اليةن وميذووييةكان هيزى طؤرانكارى وشةقاميش نين راستةقينة بخاتة خؤى هيزى دةتوانيت يةكالكةرةوةش ئةطةر طةر لةسةر جدى فشارى نةبيت

دةسةآلت دانيت.م���اج���ةراى ل���ة -15هةل خؤثيشاندانةكاندا بؤ رةخ��س��ا وم��ةرج��ي��ك داواكارية طريدانى ثيكةوة وداواك��اري��ة هةنوكةييةكان بنةرةتيةكان وبةواتايةكى تريش داواكاريةكان هةر تايبةت نةكرا

كؤمةلطا تاكةكانى بةداواكارى بةلكو سةرةتاييةكانيان ومافة طةلى ضارةنوسى رةض���اوى ودةسكةوتةكانى كوردستان جةماوةر وئامانجة ستراتيذيةكان

بةرادةيةك دةكرا.16- ذنان رؤليكى دياريان لة بةشداريكردنيدا هةبوو، جا ذنانى وذنانى كضان يان بيت مالةوة وزانكؤكان وثةيمانطا خويندنطا بةشيوازى وضاونةترسانة

جؤراوجؤر بةشداريان دةكرد.سةرثةرشتى ب��ؤ -17وبةرةوثيش خؤثيشاندانةكان طةياندنيان، وبةئاكام بردن كؤمةليك كةس ئةنجومةنيكيان سةراى ئةنجومةنى بةناوى ئازادى ثيكهينا ولةنيوان خؤياندا ثيكهينا، ليذنةيةكيان ضةند

هةموو ئةم خؤثيشاندانانة وهى وآلتانى تريش

سةلماندى كة تةنها ويستى نارةزايةتى خؤرسكى بؤ

طؤرين وضاكسازى وتةنانةت رووخاندنيش بةس نية،

دةبيت هةموان ووريا بين كة رةوشةكان بةرةو كوآ دةضن ودةبيت ضى بطؤريت وضى

بيتةدى

Page 34: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 34

ئ��ةم ه���ةم���وو -31وآلتانى وهى خؤثيشاندانانة تةنها كة سةلماندى تريش بؤ نارةزايةتى خؤرسكى ويستى وتةنانةت وضاكسازى طؤرين رووخاندنيش بةس نية، دةبيت هةموان ووريا بين كة رةوشةكان بةرةو كوآ دةضن ودةبيت ضى

بطؤريت وضى بيتةدى.

وك��ةم الوازز خ��ال��ة وكورتيةكانى:

وورد نةدانى سةرنج -1بةرةوثيشضوونى رةوت��ى لة رووى لة خؤثيشاندانةكان، بةشدارى اليةنة سياسيةكانةوة بة تايبةتى ئؤثؤزسيؤن، بةتايبةت كة توانيان مؤرى زالبونى خؤيان ناواخنى وتةنانةت روك��ار لة

خؤثيشاندانةكانيش دابدةن.بوونى س�����ةرةراى -2ئةنجومةنى ئازادى، بةآلم وةك ويةكريز تؤكمة ئةنجومةنيكى رؤلى بين واقيع و وهؤشيار جار ضةندين نمونة بؤ نةبينى، شيوازيكى خةبات وةك مانطرتن رادةطةيةنرا بةآلم طونجاو نةبوو

وسةريش نةدةكةوت.خيراى خيرا طؤرينى -3لة وداخوازيةكان داواك��ارى هةنوكةيى بؤ هةنوكةييةكانةوة كاتى حكومةتى وبؤ وبنةرةتى هةر كاركيشانةوةى لة دست

سآ سةرؤك و...هتد.

4- ضاو داخستن لة هةنديك نمونة بؤ خؤ، وك��ورى كةم بةشداربوواندا لةنيو زؤرج��ار ناجؤر دروشمى لة خةلكانيك ئاراستةى طؤرينى ياخود كاريان خؤثيشاندانةكان دةكرد، كةضى سةرثةرشتيارانى يةكسةر خؤثيشاندانةكة دةستيكى ب��ة ئ��ةوان��ةي��ان دةسةآلت ناو دةبرد وبايةخيكى

ئةوتؤيان ثينةئةدا.خةلكانيك زؤرج��ار -5دروشمى مايكةكةوة بةهؤى ياخود رادةطةياند ناطونجاويان بةم وتةشهييريان سوكايةتى تويذ بة يا يا بةو كةس كةس وضينيك دةكرد وئةم رةوشة تا

تةواويش بوو بةردةوام بوو.6- بةشيك لة خؤثيشاندةران كارى طرتنةبةرى ئةطةرى الوة نةخستبوة توندوتيذيان بارةطا س��ةر وهيرشكردنة باش بةكاريكى وبنكةكانيان

دةزانى.ك��ردن��ةوةى الس��اي��ي -7لة هةنديك نابينايانةى ووآلت��ة خؤثيشاندانةكانى رةضاوكردنى بآ عةرةبيةكان تايبةتى وبارودؤخى وتوانا هيز وبةرزكردنةوةى كوردستان وداواك��ارى دروشم هةنديك و)ارح��ل( دةرةوة بؤ وةك دةستبةجيى ودةستكيشانةوةى هةموو سةرؤكايةتيةكان و...هتد.

ضةند رةتكردنةوةى -8لةطةل دانيشتن هةليكى بة كردن ودايالؤط دةسةآلت خؤثيشاندةران ئةوةى بيانوى ناضن بؤ ثارلةمان ونارؤن بؤالى بةرثرسان ودةبيت ئةوان بضنة

سةرا ومل بدةن...توندوتيذى، دي��اردةى -9سةر هيرشكردنة نمونة بؤ وريكخراوةكانى حزب بيناى ياخود دةسةآلتدارةكان اليةنة ومقةبا وكارتؤن تاية سوتاندنى شةقامةكان ناوةراستى لة وبةردةفركآ وزيان طةياندن بة راستةوخؤ ثيشانطا ودوكانةكان

يان نا راستةوخؤ.لة ط��رت��ن ري��ط��ا -10سةر راطةياندنى كةنالةكانى بةبةهانةى دةس���ةآلت ب��ة ئةوةى ئةوانة خؤثيشاندةران بة ئاذاوةطير وتيكدةر دةدةنة قةلةم

وهيرشكردنة سةريان.بريارى ثةيرةو كردنى -11بريارى ونةبوونى تاكةكةسى كاتدا هةنديك لة كؤمةأل بة لةسةر خراثيان كاريطةرى وئاسؤ خؤثيشاندانةكان رةوتى خةبات وشيوازةكانى وئامانج

دائةنا.كةس ه��ةن��دي��ك -12ضةثلة ش��اآلوى ه��ةواى بة سؤثةرمان دةبووة بذى وبذى وئاراستةى خؤثيشاندانةكانى بة

مةزاجى خؤى رادةكيشا.

Page 35: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 33

بةرز ودروش��م��ى وثةخشان ئةم وب��ةش��دارى وبريقةدار ورؤذنامةنووس نوسةر وئةو مةيسةر دي��ار وكةسايةتى نابيت، بةلكو كةسانى تويذةوةى ووريا وريكخستنى بةهيز وهيلى ودابةشكردنى دروست سياسى

كارى طونجاو...هتد دةويت.خؤثيشاندانة ئ��ةم -22لة هيشتا كة سةلماندنيان كوردستاندا ئةطةرى بةرثابوونى ومةترسى ن��اوخ��ؤ ش���ةرى قين ك��ؤن��ة الب��ةالك��ردن��ى ودوور تايبةتى وبةرذةوةنديية بةرذةوةندييةكانى خةلكيش لة هةية، وئةم مةترسية خؤى نيشان ئةدا لة بؤضون وهةلويستةكانى الي���ةن���ة دةس����ةآلت����دار

وئؤثؤزسيؤنةكانيشدا.لة سةرجةم هةروةك -23ووآلتةكانى خؤثيشاندانةكانى ووآلتة تايبةت بة دنيا ترى خؤثيشاندةران عةرةبيةكان، بةتايبةت الوان متمانةيةكى ديار تؤرى لةسةر وبةرجةستةيان بةتايبةت هةبوو، ئينتةرنيت سات بة وسات فةيسبووك بارودؤخةكة هةوالةكانى دوا رادةطةيةنراوثةيوةستى هةموان بةريوة بةردةوام بةيةكتريةوة

دةضوو.24- خؤثيشاندانةكانى 17ى بينى طرنطى رؤليكى شوبات خةلكانى ثيدانةوةى هيوا لة

بةتايبةت ووآلت دةرةوةى ئةوةى طةيشتة وك��ار الوان جؤراوجؤر شيوةى بة ئةوانيش راطةيةنن خؤيان هاوثشتى ومانطرتن بةخؤثيشاندان جا دام بةردةم خستة وياداشت وريكخراوة وث��رت ودةزط��ا جيهانيةكان بيت ياخود هاتنةوة بيت بؤ كوردستان بةمةبةستى

بةشداريكردن.خؤثيشاندانةكان -25كة بيت لةطةلدا ئيستاشى زةمينةى ب��ووة راوةس��ت��اوة، طروث ضةندين ثيكهينانى وريكخراو ودةستةى داكؤكيكار خةلكى داواكاريةكانى لة

كوردستان.هةر خؤثيشاندانةكان -26بةريوةضون تا بةرثابوون لة وطةيشتنة ئةم ئاكامةى ئيستاى كة واب��وو ئاوينةيةك وةك خؤيان هيزى زياتر هةموان رووةوة زؤر لة خؤيان ورةوشى دةسةآلتدا لة ئةوان جا ناسى، بن ئؤثؤزسيؤندا لة ياخود بن وعلمانى ضةث بن، نةتةوةيى

بن، ياخود ئيسالمى سياسى...ئةو تيكشاندنى -27زمانى سةر كةلة بؤضونةى ودةض��وو دةه��ات هةنديك وخويندكاران الوان طواية كة ناكةن بةرثرسيارى بة هةست وقوربانيدان خةبات لة وثشت ئةوانة بةثيضةوانةوة دةكةن،

نةك هةر بةشداريان كرد بةلكو دةستثيشخةر وخؤراطر وضاالك

وبةتواناش بوون.وبةكورتى كوردى بة -28دةكريت بلين ئةم خؤثيشاندانة بؤ بوو ئازادانة دةنطدانيكى وشةفافيةت ديموكراسى ودادوةرى طةندةلى ودذايةتى وضارةسةركردنى كؤمةآليةتى ئازادى وسةلماندنى بيكارى وكؤر ومانطرتن خؤثيشاندان

وكؤبونةوة... هتد.ت��ةواوب��وون��ى ث��اش -29زؤرج��ار خؤثيشاندانةكان خؤثيشاندةران ل��ةالي��ةن ريكخراويكةوة وضةند وطروث بة ئ��ازادى س��ةراى مةيدانى خؤل وشؤستةكانةوة شةقام

وخاشاكةكانى ثاك دةكرانةوة.تيطةيشت جةماور -30خؤثيشاندانةكان ئةطةر كة فشار قةبارةوة بةو تايبةت بة بخاتة سةر دةسةآلت وهاوكات رةضاوى ثاراستنى هيمنى وئارامى خؤثيشاندةرانةوة لةاليةن نةكريت وئةداى ئةمنى وهيورى ثاريزيش وةك ثيويست نةبيت، وةآلمدانةوةى ئةطةرى ئةوا توندوتيذى بة دةس���ةآلت خؤيان وطويى بةضاو دوورنية ضةندين كة وببيستن ببين ضةكدارى وتةنانةت بةرثرس ئاسايش دةست لة بةكارهينانى

توندوتيذى ناثاريزن.

Page 36: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 36

داواكاريية هةنوكةييةكان

كؤبون��ةوة ب��ة دانثيدان��ان .1جةماوةريةكانى كوردس��تان وةك بةرةي��ةك ب��ؤ نوينةرايةتيكردن��ى و خةل��ك داخوازيةكان��ى نوينةران��ى بةش��داريثيكردنى خؤثيشاندةران لة ثروسةى برياردان لةمةر مةسةلة ضارةنوس سازةكاندا.

2. ريطرتن لة هةر جؤرة هةوليك بؤ س��ةثاندنى بارى نائاسايى بة سةر هةر شار و ش��ارؤضكةيةكدا لةوانة ب��ؤ نموونة دابران��دن و ئابلوقةدانى ش��اريك يان بة سةربازطة كردنى شار و شارؤضكةكانى كوردستان.

3. راطةياندنى رةسمى لة اليةن حكومةت و ثةرلةمان و س��ةرؤكى بةهةند وةرطرتنى طشت لة هةريم خؤثيش��اندةران داواكاريةكان��ى

وجيبةجيكردنيان .ليذنةيةك��ى دروس��تكردنى .4ثةرلةم��ان وحكومةت لة هاوبةش نوينةرانى لةط��ةل كؤبون��ةوة ب��ؤ بةمةبةس��تى خؤثيش��اندةران دياريكردنى ميكانيزمى طونجاو وة بؤجيبةجيكردنى وادة دياريكردنى

داواكاريةكان. دةس��تبةجيى ئازادكردن��ى .5ن��او دةس��طيركراوانى س��ةرجةم

خؤثيش��اندانةكان و قةدةغة كردنى و بةش��داربوان دةس��تطيركردنى

ريكخةرانى خؤثيشاندان. 6. دادطاي��ى كردن��ى هةم��وو ئةوان��ةى كة دةس��تيان هةب��ووة لة برينداركردن��ى و ش��ةهيدكردن رووى خس��تنة و خؤثيش��اندةران ئةنجام��ى ليكؤلينةوةكانى دادطا و بآلوكردنةوةى لة راطةياندنةكاندا.

7. طيران��ةوةى هةم��وو ئ��ةو هيزة ضةكدارانةى كة بؤ مةبةس��تى

طوشارخستنة س��ةر خؤثيشاندةران ياخ��ود ترس��اندنيان بة ئاراس��تةى

شارةكان جوليندراون . 8. دةس��تبةجي بانطهيشتكردنى ثيش��مةرطة و ناوخ��ؤ وةزيران��ى هةريمى حكومةت��ى وس��ةرؤكى كوردس��تان وة ليثيضينةوة لةطةليان م��ادةى ثيش��يلكردنى لةب��ارةى ي��ةك برط��ةى يةكةم لة ياس��اى س��ةرؤكايةتى هةريمى كوردستان بةوةى هيزى ثيش��مةرطةيان بةرةو

داواكاريةكانى جةماوةرى نارازى كوردستان

Page 37: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 35

13- طوي نةدان بة ضةندبارة خؤثيشاندانةكانى بوونةوةى زؤريك بوونى وبيتاقةت سةرا لة بوونيان لة خةلكى و وةرس وياخود شيوازةكة نةطؤرينى دلخواز، ئاكاميكى طةيشتنة روويان دواتر خةلك هةنديك بؤ خؤثيشاندانةكة دةك��ردة ياخود خؤيان خاليكردنةوةى ياكات راث���ؤرت طةياندنى دةرخستنى يا بردن بةسةر وخويندنةوة ووت��اردان تواناى ودةرك���ةوت���ن ل��ةب��ةردةم

كةنالةكانى راطةياندندا.كة طرنط خاليكى -14جيطاى ووردى بة زؤر دةبوو بوو ئةوة ئةويش بيت بايةخ بؤ هةموو باوةشكردنةوة ويراى وئازاديخواز نارازى دةنطيكى وريكخراوة حيزب لةوانة دةبوو بةآلم ئؤثؤزسيؤنةكانى سيماى اليةنانة ئةو نةهيلريت سياسى وبةرنامةى حيزبى كارى خؤيان زاأل بكةن بةسةر نةك خؤثيشاندانةكاندا، رةوتى بةلكو نةكريت، ئةمة هةر لةو هةنديك بةرئةنجامى لة خاآلنةى ئاماذةمان ثيدا وهةولى خؤدزينوة بؤ دةسةآلتيش شةقام، داواكاريةكانى لة بة هةر سآ اليةنة ئؤثؤزسيؤن ويستيان ئ��ةوةى ديارةكةوة وخؤثيشاندانةكانيان كرديان كردة ثالثشتيك بؤ فشار خستنة

بةجيهينانى بؤ دةسةآلت سةر داواكاريةكانيان.

خؤشخةياليةكى -15رابةرانى لة بةشيك زؤرى هةر نةك خؤثيشاندانةكان ئؤثؤزسيؤن اليةنةكانى بة ئةوروثى دةولةتانى بة بةلكو بيانية وريكخراوة وحيزب مافى بة ثةيوةنديدارةكان بآ رادةي���ةك تا م��رؤظ��ةوة، دةرب���ةس ب��وون ل��ة ه��ةوأل بؤ دةس��ةآلت وتةقةالكانى لةبةردةم دان��ان بةربةست

ثةرةسةندنى خؤثيشاندانةكان.خؤشةخةياليةكى -16خ��ؤي��ى ب��ةه��ي��زى زؤر وخؤثيشاندانةكانى جةماوةر لةو هنديك ومةغروربوونى س��ن��وردارةى ثةرةسةندنة كةمدا ل��ةم��اوةي��ةك��ى ك��ة خؤثيشاندانةكان بةدةستى هينا، وابوو ثييان هةنديك نمونة بؤ يا ئةمرؤ بووة وبةثا شؤرشة دةسةآلتةكة سآ هةر سبةى وطةندةلى دةهينيت هةرةس ودادوةرى دةب��ي��ت بنةبر

كؤمةآليةتى بةرقةرار دةبيت.17- طوي نةدان وثشتطوي روون���ى ئ��اس��ؤى خستنى وشيوازى خؤثيشاندانةكان طةياندنى ئاكام وبة طؤرين

ثرؤسةى ضاكسازى.ريز هةموو لةطةأل -18وحورمةتيكدا بؤ ئةو شةهيدانةى

ثيكدادانةكانى لةئاكامى كة وخؤثيشاندةراندا دةس��ةآلت كاتى ئةنجومةنى رووي���داوة، حيزب و ئ���ازادى س���ةراى واليةنة ئؤثؤزسيؤنةكان شةهيد كردبووة وبريندارةكانيان بؤ س��ةرةك��ى فاكتةريكى بةريكردنى ريزى خؤثيشاندةران خؤثيشاندانةكان وبةردةوامى طرتنى كةم بة نيوةنةدا ولةم تاوايليهاتبوو تر، هؤكارةكانى تةنها خؤثيشاندانةكان ئامانجى لة طرتنى بكوذان وراثيض كردنيان بؤ دادطا وسزادانيان بةثيى ياسا تر وداواكاريةكانى ئةبينيةوة

خرابوونة ثةراويزةوة.19_ه���ةن���دي���ك ج��ار بؤ جياوازةوة بيروراى بةهؤى ضؤنيتى بة سةبارةت نمونة وئاسؤ خ��ةب��ات ش��ي��وازى و... خؤثيشاندانةكان وئامانجى ثيشةوة دةهاتة تؤمةتباركارى وطوى لة بيروراو بؤضونى جياواز ئةطةر نمونة بؤ نةدةطيرا، بيوتايةخؤثيشاندانةكان يةكيك دريذة جؤرة بةو نابيت ضيتر بكيشيت، ياخود ثيويستة لةطةأل دةسةآلتدا دابنيشن، يان خؤمان ئاماذة بة هةنديك كةم وكورتى خؤمان بكةين.. يةكسةر دةوترا بة س��ةر ك��ةس فآلنة ئ��ةو دةسةآلتة ياخود خةياأل ثآلوة بة

دةسةآلتيان رووخاوة... هتد.

Page 38: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 38

و بيالي��ةن و بة كردةوة حيزبايةتى لةو دةزطايانةدا قةدةغة بكريت .

6. كؤتايهين��ان ب��ةم مؤديل��ة لة حيزب ك��ة تييدا ك��ؤى كؤمةلطا ناوى هةموانةوة بة داطيردةكات و بريار دةدات وة طؤرينى بؤ حيزبى دةنطدةر كة ثشت بة خستنةرووى بةرنامةيةك��ى سياس��ى ب��ؤ بةردةم و دةبةس��تيت هاونيش��تمانيان دةس��ت لة كاروبارى حكومةت و س��ةنديكاو ريكخراوة ثيشةييةكان

وةرنادات.7. تينةثةراندن��ى هي��ض ثرؤذة ياسايةك لة ثةرلةمان بة بى ئةوةى كة ثيش��تر هاونيش��تمانيان لة كؤرو لة سةر كؤبونةوةكاندا طفتوطؤيان نةكردبيت و سةرنجةكانيان بة هةند

وةرنةطيرابيت. 8. طيران��ةوةى س��ةرجةم ئةو مولك و مالة طش��تى و تايبةتيانةى ك��ة راس��تةوخؤ يان ناراس��تةوخؤ لةالي��ةن هةر ك��ةس و اليةنيكةوة بة ياخود بةسةردا طيرابيت دةستى نرخى رةمزى فرؤشرابن بة كةس و اليةنى دى بةدةر لة ياساى فرشتن و بةكريدانى مولك و مالى دةولةت

ذمارة 32 ى سال 1986 .9. بةكارهينانى سامان و بودجةى خؤش��طوزةرانى ب��ؤ كوردس��تان خةلك بة شيوةيةكى دادثةروةرانة لةثين��او بةديهينان��ى دادثةروةرى

كؤمةآليةتى راستةقينة .

10ليكؤلين��ةوة لة س��ةروةت و س��امانى حيزبةكان و ليثرس��راوانى حيزب��ى و حكوم��ى وة طيرانةوةى س��ةرجةم ئ��ةو داهاتان��ةى كةب��ة شيوةى نا ياسايى بة دةستيان هيناوة وة ضةس��ثاندنى بنةم��اى ئةمةت لة

كويوة هيناوة )من اين لك هذا( ؟س��ةرجةم رووى خس��تنة .11داهاتةكان��ى كوردس��تان ب��ؤ راى طش��تى ب��ة داهاتة سروش��تيةكانى وةك نةوت و غاز وة ئاشكراكردنى هةريم��ى حكومييكان��ى حس��ابة كوردس��تان ل��ة ن��اوة و دةرةوةى

وآلت .12. هةلوةشاندنةوةى سيستمى خانةنش��ينكردنى ئةن��دام ثةرلةمان و وةزي��ر و بةريوةبةرة طش��تيةكان و ئةنجومةنةكانى ش��ارةوانى كة بة ثلةكانى خزمةت و سالى كاركردندا كةمكردن��ةوةى وة تينةثةري��ون

موضةكانيان بة ريذةى 50% .13. دامةزراندنى دةستةى نةزاهة لة هةريمى كوردستان بة ياسا وة لة جيبةجيكردن دةسةآلتى دةرةوةى و ثةرلةمان وة سثاردنى كاركردنى ئةم دةزطاي��ة بة كةس��انى بياليةن ك��ة دياريكراب��ن لةس��ةر بنةماى

ليهاتويى.14. ريزطرتن لة سةربةخؤيى دام و دةزط��ا حكوميةكان ,داراييةكان ل��ة ثاراس��تنيان و ,زانك��ؤكان فةرميةكانى دةس��ةآلتة س��ةرجةم

حكومةتى هةريمى كوردس��تان لة دةستيوةردانى حيزبى.

15. برين��ى ه��ةر مينحةي��ةك كةس��ةرضاوةكةى دارايى طش��تى بيت بؤ سةرجةم دام ودةزطا حيزبى و نا رةسميةكان و راطةياندنةكانيان.

كارك��ردن هةلثةس��اردنى .16بة ياس��اى خؤثيش��اندانى هةريمى دةرضواندن��ى ت��ا كورس��تان ياسايةكى نوى كة وةآلمدةربيت بؤ داخوازيةكانى راى طشتى هةريمى

كوردستان .17. باشكردنى ذيان و طوزةرانى س��ةرجةم تويذةكان��ى كؤمةلط��ة فةرمانب��ةران و كري��كاران وةك تويذةكانى ديك��ة بة رةضاوكردنى

Page 39: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 37

ش��ارةكان جوآلندووة ل��ة كاتيكدا ئةمة تةنها لة دةس��ةآلتى سةرؤكى

هةريمى كوردستانداية! 9. البردنى بارةطاى حيزبةكان لة ناوةةندى شار و شارؤضكةكاندا طواس��تنةوةيان بؤ دةرةوةى شار و

شارؤضكةكان.10. دلنيا كردنى هاونيشتمانيان لةوةى ك��ة ضيدى وة بؤ هةميش��ة و نيش��تمانى هيزيك��ى هي��ض حكومى ك��وردى س��وثا و هيزى ضةكدارى نابةنة س��ةر هيض شار و و سةر شارؤضكةيةكى كوردستان هيض هيزيكى ركابةر و نةيارى هيزة

فةرمانرةواكانى كوردستان .11. بة رةس��مى ثؤزش هينانةوة ب��ؤ جةم��اوةرى خؤثيش��اندةر ل��ة الي��ةن هةمو ئةو ك��ةس و اليةن و راطةياندنان��ةى كة خؤثيش��اندانى خةلكيان بة »ئاذاوة طير« ناوبردووة, بة ئؤثؤزسيؤن و دةسةآلتةوة, وة بة رس��مى داواى ليبوردن لة جةماوةر

بكةن .

داواكارية بنةرةتيةكانب��ة ضاوثياخش��اندنةوة .1 رةشنوس��ى دةس��تورى هةريمدا بة دةس��توريكى دارشتنى مةبةس��تى تييدا هاوضةرخى ديموك��رات كة طش��ت ماف��ة مةدةن��ى و سياس��ي و ياس��اييةكانى هاونيش��تمانيان ب��ة رةسمى ناسرابن و دةستةآلتةكان بة

ئاشكرا جياكرابنةوةو سةربةخؤييان ثاريزراو بيت، هةروةها دياريكردنى ميكانيزمى شياو بؤ ريطا طرتن لة هةر ج��ؤرة القةكردنيكى دةس��تةآلت. هةمواركردنى ياساى سةرؤكايةتى هةريمى كوردس��تان بة شيوةيةك كة سةرؤكى هةريم تةنها لةريطةى

ثةرلةمانةوة هةلبذيردرآ .2. دارش��تنى ثالنيكى تؤكمة بؤ دادوةرى سةربةخؤيى دابينكردنى

و سةروةرى ياسا.لة 3. جياكردن��ةوةى حي��زب حكوم��ةت بة جؤري��ك كة ئيدى حكومةت نةبيتة ئامرازيك بةدةست حيزبى سياسيةوة. بةلكو حكومةت

دامةزراوةيةك��ى وةك ثيويس��تة س��ةربةخؤ بةرطري��كار بي��ت ل��ة سةرجةم هاونيشتمانيانى ئةم وآلتة.

4. هةلوةشاندنةوةى ميليشياكانى حيزب وة ريطرت��ن لةوةى حيزب خاوةنى هي��زى ضةكدارو دةزطاى هةوالط��رى و س��يخورى بي��ت و هةروةها ثاس��ةوانى دام و دةزطا و بارةط��اى حيزبى نةمينى و ئةمانيش هاوآلتيان ئاس��ايى مالى هةروةك س��ةالمةتيان ل��ة الي��ةن هيزةكانى

ئاسايشى ناوخؤوة بثاريزرى .5. س��ثاردنى وةزارةت��ى ناوخؤ و ثيش��مةرطة و بةريوةبةراتيةكانى ئاسايش و ثؤليس بة كةسانى ثسثؤر

Page 40: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 40

حيكمةت يان تورةيى

روودان��ى ناتوانيت ك��ةس بكات، ئينكار ميسر لة شؤرش بروايةدا لةو كةسيش ب��ةآلم بة رووبدات، شيوةية بةم نةبوو سةريهةلدا، وينة بآ خيراييةكى بةهؤى ك��ة الوان ب��ي��روراى وسةردةميةكانةوة نوآ شيوازة دةكرد، ثيادةى دةكرا ئالوطؤر ضاكسازى داواى بيرورايانة ئةو رؤذى ئةوان دةكرد، وطؤرانيان ك��ردب��ووة ينايريان )25(ى هةر بزوتنةوةكةيان، دةستثيكى ئةو الوانة بةشيك بوو لة مليونةها الوى ئةم سةردةمةى جيهان كة هةموويان بة دةست قةيرانةكانى ذيان وخراثى طوزةرانةوة دةنالينن،

ئةوان بةرنامةيةكى نوي وبيروراى هةلطرتووة، ثيشكةوتويان نية ئةزمونيان هةموويان بةآلم يةك لة جيطرتووةكان وضةمكة جياناكةنةوة، ئةمان بةرهةمى ئةو ميذةوة لة دةبوو كة كؤمةآلنةن بدريت ئةنجام تيدا ضاكسازيان تا مرؤظ جياوازى بكات لة نيوان ودامةزراوة حكومرانى سيستمى نيوان لة دةولةتدا، ودةزطاكانى وداواكارية دةستورى شةرعيةتى ئةو نيوان لة شؤرشطيريةكاندا، ليثرسراوةكان كة هةوآلنةى بةرذةوةنديانةى وئةو دةيدةن بةرهةلستكاران بةدوايدا رادةكةن، )25( رؤذى كة ميسر شؤرشى

)48( هيشتا سةريهةلدا يناير ى بآلوكردنةوةى بةسةر سةعات تينةثةريبو، الواندا داواكاريةكانى

وه��ي��زة سياسيةكان ه��ي��زة ن��اوةوة هاتنة ئؤثؤزسيؤنةكان خرانة راطةياندن وئامرازةكانى دةستيوةردانى هةروةها طةر،

ضةند دةولةتيكى دياريكراويش.لة ئاشتيانة خؤثيشاندانى رؤذى لة )تحرير(دا طؤرةثانى ينايردا )25( دووش��ةم��ةى سةعات و)48( دةستثيكرد تةمةناى زؤر من بوو، بةردةوام ئةمنى هيزةكانى دةكرد ئةوةم ضةكدار بةهيزى دةول��ةت��ى وكاتيك نةبنةوة، رووب��ةروي��ان ثيشوو ناوخؤى وةزي��رى كة لة دا هةلةى بريارى ضةندين ضوارشةمةى رؤذى ئيوارةى نويى ينايردائاراستةيةكى )27(ى وةرطرت، بةوةى بانطةوازى رؤذى )29(ى لة كرا هةينى ت��ورةى ينايردا،دروشمةكان طؤران، كارى توندوتيذى بةرنامةريذ كرا، هيزة بةشداريانكرد ئؤثؤزسيؤنةكان ث��اش ئ���ةوةى ك��ة م��اوةي��ةك ضاوديرياندةكرد، بيدةنطانة ئؤثؤزسيؤنةكان هيزة يةكةميان الوان شؤرشةكةى ويستيان دةولةتانى دووةميش بفرينن،

شؤرشى ميسر ضؤن داهاتوويةكى طةش دائةمةزرينيت

نووسينى: ا.د.سيار ئةلجةميلو: ذيانى نوآ

Page 41: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 39

ثي��وةرة نيو دةولتيةكان��ى ذيانيكى شايستة بة مرؤظ .

18. ئاش��كراكردنى ضارةنوسى بيسةرو شوينةكانى شةرى ناوخؤ و بيسةروشوينكراوةكانى دامو دةزطا ئةمنيةكان وة قةرةبوكردنةوةيان لة داهاتى ئ��ةو اليةنةى بةر ثرس��ة لة

ديارنةمانيان .19. كاركردن ب��ة راثؤرتةكانى و داراي��ى ضاودي��رى ديوان��ى ل��ة ليثرس��ينةوة و ئاش��كراكردن طةندةلكاران و دادطايكردنيان, وة درةكردنى ياسايةك بؤ بنةبركردنى

طةندةلى و سزادانى طةندةلكاران.بيم��ةى دابينكردن��ى .20تةندروستى و بيكارى بؤ هةموان . .

21. دةركردن��ى ياس��ايةك بؤ جةندةرى جياكارى بة كؤتايهينان و بؤ بنةبركردنى هةر توندوتيذيةك

دذ بة ئافرةتان. ثيش��ينةى زيادكردن��ى .22ش��يوةيةك كة بة هاوس��ةرطيرى بطونج��آ لةط��ةل ثيويس��تيةكانى رؤذدا و لةكاتى ئيستادا لة 10 مليؤن

دينار كةمتر نةبيت. دادط��اى دامةزراندن��ى .23ش��ارةكانى لةس��ةرجةم ئي��دارى ديك��ةى هةريم��ى كوردس��تان بة ش��يوةيةك كة س��ةر بة دةسةآلتى ن��ةك حكومةت��ى ب��ن دادوةرى

هةريمى كوردستان. ش��وينى دابينكردن��ى .24

نيشتةجيبونى هاوضةرخ بؤ هاوآلتيان بآ ثيشةكى و بة قيستى مانطانة .

و دايةنط��ة دابينكردن��ى .25باخض��ةى س��اوايانى هاوضةرخ بؤ س��ةرجةم منداآلن ب��ة خؤرايى, وة دابينكردن��ى بريك ثارةى طونجاو بؤيان تا تةمةنى ياسايى )18 سال( .

26. كةمكردنةوةى طشت باج و رس��ومات ل��ة دام و دةزطاكانى هةريمى كوردستان بة ريذةى 50%

.تيبينى: حكومةت��ى و ثةرلةم��ان .1هةري��م مولزةم��ة ب��ة فةرم��ى ل��ة دةرضونى كاتذميرل��ة م��اوةى 48 ئ��ةم راطةياندن��ةوة كارى ج��دى داواكارية جيبةجيكردنى بؤ بكات

هةنوكةييةكان.2. ل��ة ثةيوةن��د ب��ة داخوازي��ة ثيويس��تة بنةرةتيةكان��ةوة ئيس��تاوة لة ه��ةر دةس��تةآلتداران ب��ة 2011/3/4 ريكةوت��ى ت��ا فةرم��ى ثالنى خؤيان ب��ؤ جةماوةر

رابطةيةنن.ئةنجومةن��ى تيمةكان��ى .3 ل��ة كار بةردةوام��ى ب��ة كات��ى س��ةرجةم س��ةركؤكردنةوةى هاونيش��تمانيان داواكاريةكان��ى لة س��ةر ش��ةقامةكان دةكةن تا لة

ليستيكى طشتطيردا كؤبكرينةوة. ئةنجومةنى كاتى مةيدانى

ئازادى2011/02/28

Page 42: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 42

ذيا، ئةوةتا ئةمرؤ ميسر دةطةريت ميذوويى ضارةنوسى ب��ةدواى كة طؤرانكاريدا سايةى لة نويدا دةبيت هةر مةدةنى بيت. وضؤن بةناوى داواكاريةكانيان الوةكان كؤمةلةوة خستة بةردةم دةولةت، دامةزراوة هةموو بة دةولةتيش لة )سةربازى ودةزطاكانيةوة بةرنامةيةكى داواى ثيشيانةوة( لي طؤرانيان وبةرنامةى كار بة نين، بةش دروشمةكان دةكا، تايبةت كة شؤرشى الوان هةموو كؤكردؤتةوة ميسرى رةنطةكانى لة بيت كة خوازيارن طؤرانكارى

ودةستوردا، شةرعيةت سايةى راستةقينة ثيويستة شؤرشطيرانى وطةلى ميسر وثشتطيرى ثاية ميسر وكلتور ورؤشنبيريةكةى بن وفةرمانطا دامةزراوة وثاريزةرى وداهاتووى ودةزط��اك��ان ودام نةدةن وريطا بن رؤلةكانيان ئؤثؤزسيؤن سياسية اليةنة بةهؤيةوة وهةلثةرستةكان ومةرام دةست بطرنة دةسةآلت بهيننة وبةرذةوةنديةكانيان لةسةر ثيويستة لةبةرئةوة دى، ثاية راستةقينةكان شؤرشطيرة وثشتيوان بن بؤ ميسر وخةلكةكةى ورؤشنبيريةكةى وكلتور ودام دام���ةزراوة وث��اري��زةرى ودةزطاكان وضارةنوسى رؤلةكانيان

بن.ميسر ش���ؤرش: وانةكانى نويداية ميذوويةكى لةسةرةريى هيزى ميسر شؤرشى رؤذان��ةى هةريةك ئيرادةى ومةزنى طيان لة دةولةت وكؤمةلطا روونكردةوة وه��ةري��ةك��ةي��ان ب��ةش��دارة لة سوثاوة لةاليةن ثاريزطاريدا دذى هةرطيز سوثا لةبةرئةوة هاوكات رانةوةستاوة، خةلك سياسى سيستمى لة خيانةتى )1952( سالى كةلة نةكردووة

ةوة ثالى ثيوة داوة، ئةمة جياوازى تاقيكردنةوة لةطةأل بنةرةتية جيهاندا، ترى سةربازيةكانى ميسرى سوثاى ئةمةشدا لةطةأل هةريةك تا سةرشةقام دابةزية بثاريزيت، وكؤمةأل دةولةت لة خستة ميسرى ميسر شؤرشى قؤناغيكى س��ةرةري��ى س��ةر

ئالوطؤرى كة ن��وي ميذووى وئاشتيانةى دةسةآلتى راستةقينة ذيانى سايةى لة بكريت تيدا ديموكراسى ئازادداكة ميسريةكان هةيانة بةبةراورد بة طةآلنى ترى رؤذهةآلتى ناوةراست، بةآلم كارى وثةرضة وتوندوتيذى تيكدةرانة هةروةها تيداكرا، توند كردارى ودروشمى وهةلةشةيى ثالنبازى وشاردنةوةى وكةسى تاكرةوى

راستيةكانى ثيوة بينرا.وناتؤرة ناو لة جطة ئةمة وجوين وسوكايةتى بةم وبةو.. كة دةشيت هؤكارن هةموو ئةمانة ئاشتيانة شيوازى لة شؤرشةكة بداتة هى هةليش بةلكو البدات، تر دةست وةربدات لة كار وبارى بشيوينن، وراستةقينةكان ناوخؤ هيزى هاندانى دةرةوة نةك هةر دةسةآلت جيطؤركيى لةسةر راوةستا، ضاكة بة وفةرمانكردن توندوتيذى لةسةركارى بةلكو ئةمة روخاندن، وئاذاوةطيرى وراطةياندنى ناوخؤ سةلماندى كة تواناى روبةروبونةوةى راطةياندنى هةبيت، دةرةوةى ئاراستةكراوى لة كاتيكدا كة ئةزمونيكى فراوان شيوازةكانى لة هةية وديرين راطةياندنكار روب��ةروب��ون��ةوة اليةنى بةآلم تالةكان، وسياسية ئةمنى وئاسايش وةزارةتى داخلى فةرمانةكانى كة كرد هةلةى ثيشووى ن��اوخ��ؤى وةزي���رى قوربانى و... ضةندين جيبةجبكرد

بي تاوانى ليكةوتةوة.طريمانة نويكان:

طؤرانكارية ئةم سايةى لة

طؤرانكاريةكانى ميسر )ئةنجامى ئةنجامة(، ئةمة

بةهرةمةندة بة يةكريزى كؤمةآليةتى

وهةستى نيشتمانى رؤلةكانى، بةآلم كؤمةأل

ثيويستى بة عةدالةتى كؤمةآليةتية ضونكة

نابيت ضينيكى مشةخؤر لة خاوةن سةرماية

بةهؤى دةسةآلتةوة دةستبطرن بةسةر

هةموو ساماندا، عةدالةتى كؤمةآليةتى

ريطاى خؤشطوزةرانى هةموو رؤلةكانى كؤمةلة

Page 43: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 41

دةس��ت��ي��ان ودوور ن��زي��ك دةزطاكانى ريطاى ولة وةردا دروشمةكان راطةياندنيشةوة، مةزاج ضةندين بةثيى وايليهات وداواكاريةكان دةطؤردرا، واليةن ئةم وئارةزووى قسةوباس بةثيى وئةو كةنالى ئاسمانى،وئةوةى زؤر ناشرينة لة سياسةت وراطةياندن زمانى بةكارهينانى ورؤشنبيريدا: وناتؤرة وناو جوين لة بازارية دةزطاكانى كة وسوكايةتى رةواج��ى دوذم��ن راطةياندنى شؤرشى دوو لةنيوان ثيئةدةن سةربازى كؤدةتاى ميذوويدا:

والوانى وطةلى.شؤرشى )25(ى يناير ميسرى وسةرؤكيكيشى هةلطيرايةوة رؤذةش ئ��ةم وت��ا ن��ةط��ؤرى، راستةقينةى جيطرةوةيةكى بيروبؤضون بةآلم دانةمةزراندوة، وستراتيذى وقةناعةتيان وةك طؤرى يان بارودؤخةكة ورةوشيكى واقيع بةرةو هةوليك

نوي.بةرين ئةمة شؤرشيكى راستة سةربازى، كؤدةتايةكى نةك بوو بةآلم تا ئيستا هيض بةرنامةيةكى ن��ةك��ردووة ثيشكةش ك��ارى ونازانين كآ نوينةرايةتى لة ثيشةوة دةستور دةسةآلت ئايا دةكات، خيرايية بةو تا نيية وشةرعيةتى شؤرشطيرةكان مادام بروخيت؟ لة وس��ةرؤك��ةك��ةى سيستم وجياوازى جياناكةنةوة يةك وفةرمانطا دام���ةزراوة ناكةن خزمةتطوزارى مةدةنيةكانى نيوان ولة ودايدةخةن دةولةت

سةربازيدا دام��ةزراوةي��ةك��ى باوةشدةطرن، لة شةقامدا لة ئةفسةرة كة نازانن ئةوة ئةوان راستةوخؤ يوليو ئازاديخوازةكانى بؤ ثاشايةتيةوة لة سيستميان ثاش مةطةر نةطؤرى، كؤمارى كؤمةليك كار وهةنطاو نةبيت كة ئةنجاميان دا لة ثيناوى طؤرانكارى جيطرةوة، ئامادةكردنى ثاش فاروق مةليك ئ��ةوةى وثيش محةمةد ليوا بةجيبهيليت ميسر نةجيب بؤ سآلوكردن ليى نزيك بؤوة وبة تةقاندنى 21 طولة تؤث ووتى فاروق ليكرا، خواحافيزى مولكى مولكى ميسرة نةك سوثا كؤدةتاى لةبةرئةوة مةليك، ميذووييةوة رووى لة رؤذة ئةو نويى وسيستميكى بوو، بةرهةمى ئةم ئيستا تا بةآلم دامةزراند، طؤرى رةوشةكةى كة شؤرشة بةديل وجيطرةوةيةكى نةخستؤتة وكةرامةتى شةرعيةت كة روو

ميسر بثاريزيت.ش��ؤرش��ى ط���ةران ب��ةدواى لةكاتى باشترةكاندا ضارةنوسة لة رووداوةكانةوة سةرهةلدانى ئةطةر شؤرش كة ووتومة ميسر بةردةوام بيت خؤى لةبار دةبريت، ئةوانيتر ئةداتة وانةيةك بةآلم و بةريوةبةرن قةيرانةكة ضؤن دةرةخسينيت هةل دوهةميش كة دةرةك��ى دةستيوةردانى بؤ وهاووآلتيان ووآلت ضارةنوسى سيهةميش مةترسيةوة، بخاتة هيزيكى ضةند رووبةرووى خؤى سياسى وكؤمةآليةتى هةلثةرست شان بةسةر دةيانةويت كة بكا

ومل وخةبات وقوربانيدانى خةلكدا بطةنة دةسةآلت.

ميسريةكان هةموو سةلمانديان كة شؤرشى الوانى ميسر كة سالى بةسةر سةريهةلداوة 2011ميسردا شؤرشةكانى هةموو بيستةمدا لة سةدةى سةركةوت بةلكو هؤكارةكانيدا، لة نةك بةسةر بةرئةنجامةكانيدا، لة شؤرشى 23ى يوليوى 1952شدا ئةفسةر كؤمةلى كة سةركةوت وناوى دةكرد سةركردايةتيان )ئازاديخوازةكان( نابوو خؤيان سةربازيان سياسى وسيستميكى دامةزراندبوو كة بؤ ماوةى 60 ساأل

شؤرشى ميسر ميسرى خستة سةر سةرةريى قؤناغيكى

ميذووى نوي كة ئالوطؤرى راستةقينة وئاشتيانةى

دةسةآلتى تيدا بكريت لة سايةى ذيانى ديموكراسى

ئازادداكة ميسريةكان هةيانة بةبةراورد بة

طةآلنى ترى رؤذهةآلتى ناوةراست، بةآلم كارى تيكدةرانة وتوندوتيذى

وثةرضة كردارى توند تيداكرا، هةروةها ثالنبازى

وهةلةشةيى ودروشمى تاكرةوى وكةسى

وشاردنةوةى راستيةكانى ثيوة بينرا.

Page 44: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 44

هونةرمةن��دى ميس��رى يةحي��ا ئةلفةخرانى لةو بروايةداي��ة ئيخوان مس��لمين س��ةركةوتوو نابن لة كاتيك��دا بطةنة دةس��ةآلت، لةم ني��وةدا ئاماذةى بة ضةند هؤكاريك كرد. لة شكس��تى ئةو دةولةتانةى لةسةر بنةماى ئاينى دامةزراون، لةطةأل ئةوةشدا ثيى

واية كة ئةوان اليةنيكى سياسى طرنطن.هونةرمةند لة ديمانةيةكدا لةطةأل رؤذنامةى وةفد )س��آ ش��ةمة 22ى ئازار( بؤضونى خؤي سةبارةت ب��ة ئيخوان روونكردةوة لةو كاتةى كة دةس��ةآلت

بطريتة دةست.ميذوو بة ئاشكرا دةيس��ةلمينيت هةر دةولةتيك لةس��ةر بنةماى ئاين��ى دامةزريت شكس��تت دينيت ودةس��كةوت ناهينيت��ة ئةنجام ئةم��ة روونة لة كاتى ثس��ولةكانى ليب��وردن ودةولةتى ئاينى مةس��يحى، ب��ةآلم من لةط��ةل دةركةوتنى ئيخوان��دام لة ذيانى

سياس��يدا ضونكة كؤمةلى ئيخوان اليةنيكى سياسى طرن��ط وريكخراون ونابيت لة طؤرةثانى سياس��ى دةولةت��ى داواى ئ��ةوان هةروةه��ا وةدةرنري��ت، مةدةنييان كردووة و وةك ئؤثؤزس��يؤن دةمينيتةوة

وخواستيان طةيشنة دةسةآلت نية.يةحيا ئةلفةخةرانى ئاماذةى بةوةكرد كة نمونةى ب��ؤ فةرمانرةوايةتى ئةمريكى طونجاوترين نمونةية ميس��ر، ئةوة نمونةيةكة دةسةالت ئةداتة كؤنطريس وس��ةرؤك، هةروةها ووتى لةوبروايةدام سيس��تمى ثارلةمانى بؤ ئيمة طونجاوة، بةآلم دواى ماوةيةك كة شارةزايى ثارلةمانى بةهيزمان هةبيت بة توانا بيت بؤ كواستنةوةى ميسر بؤ ثيشةوة، بةآلم يةحيا هؤشدارى دا بةوةى كة ميسر ثيويستى بة ديكتاتؤريةتى ياساية، ووتى وايدةبينم ميس��ر ثيويس��تى ب��ة ديكتاتؤريةتى محةم��ةد عةلى س��ةركردة همام، ب��ةو واتايةى من ديكتاتوريةت��ى محةم��ةد عةلي��م دةوي��ت، ب��ةآلم نةك دةس��ةآلتى رةها بةدةس��ت تاكة كةسيكةوة، )مؤسس��ات(م دام��ةزراوةكان ديكتاتؤريةتى م��ن دةويت، يانى دةس��ةآلتى ياس��ا كة جياوازى ناكات لة ني��وان وةزيريك وكةس��يكى ئاس��اييدا، روونتر من دةولةتيكم دةويت ياس��ا س��ةروةر بيت بةس��ةر

هةموانةوة.س��ةبارةت ب��ة هةس��تى دواى رمانى حوس��نى موبارةك ووتى: لةراستيدا من رؤمانسى وخؤشخةيال بووم، ضونكة لةو برواي��ةدا بووم كة ثاش دوو هةفت��ة ميس��ر دةطةريت��ةوة دؤخ��ى جارانى، لة زؤر ش��تيش س��ةرم س��ورما بؤ كارنةكردن ئارةزووى خةلك لةوانة وخؤدةرخستن بة قارةمانيتى سواربوونى

شةثؤل وتةسفيةكردنى حساب.

يةحيا ئةلفةخرانى: دةولةتى ئيخوان مسلمين

شكست دينيت، سةروةرى ياسا ضارةسةرة

Page 45: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 43

ثيويستة ضى نوييانةدا ميذوويية جيهان كة بةتايبةت بكريت، ئةنجامى ض��اوةري��ى ئيستا تا

رووداوةكان دةكات.من لةو بروايةدام كة ثيويستة شةرعيةت ثيى بة ش��ؤرش طويطرتن بي بيت، وريسا وياسا شيوينى وطيرة لةوانةىئاذاوة بيروخينن، ودةيانةويت دةنينةوة وبي بةرنامة بي شؤرش مادام ودةبيت كاركردنة ثةيرةوى سؤز بةسةر وحيكمةت عةقأل بيت.. زاأل وتوندرةويدا وهةلضون ضونكة شؤرش هةموانى بةزةنطى ميسر وطةلى راثةراند، شؤرش ئؤثؤزسيؤنةكانى حيزبة قةبارةى زانى، هةروةها كاريطةريان لةسةر هةموانى كة شةقامة هيزى لةو جطة ئةمة كرد، سةرسام حيزبةكان كة ض��اوةروان��ي��ةى خستيانةروو بؤ ئةوةى هةنديكيان وئاراستةى ببن شةثؤلةكة سوار رووداوةكان لة بةرذةوةندى ئةم يا ئةو الية، ليرةوة ثيويستة ثةيرةوى كؤن كة بكةنةوة نوي ناوخؤيان حيزبى لةسةر وئةطةر ب��ووة، هةولئةدات فةرمانرةوا نيشتمانى دةسةآلت ولة نويكاتةوة خؤى حزبةكان هةموو دائةبةزيت، بكةنةوة نوي خؤيان ثيويستة وهيض حيزبيك خؤى باشتر لةويتر ثيرؤز كة لةوي ياخود نةزانيت ئيخوان حزبى تايبةت بة تر، موسلمين، ضونكة نابيت ميسر لة دةولةتيكى مةدةنى كؤمةليكةوة كة لة هةولى بةدةستهينانى مافةكانى ديموكراسيةتةوة لةريطاى داية

بؤ ئاينى وميسر ببيتة دةولةتيكى سةردةمة تاريكةكان بطويزيتةوة، وهيتردا عيراق لة هةروةكو روويدا، دةبيت ميسر لةم تونيلة بة دةربضيت وتةندروست بةهيزى ئةوانةى دةستيوةردانى لة دوور سياسى ل��ةروى سنور ئةوديو درؤ لةو ودوور وراطةياندنةوة، وفروفيشال وفوتيكردنانةى بآلوى

دةكةنةوة.ميسر ط��ؤران��ك��اري��ةك��ان��ى ئةمة ئةنجامة(، )ئةنجامى يةكريزى ب��ة بةهرةمةندة نيشتمانى وهةستى كؤمةآليةتى رؤلةكانى، بةآلم كؤمةأل ثيويستى بة عةدالةتى كؤمةآليةتية ضونكة نابيت ضينيكى مشةخؤر لة خاوةن دةسةآلتةوة بةهؤى سةرماية دةستبطرن بةسةر هةموو ساماندا، ريطاى كؤمةآليةتى عةدالةتى رؤلةكانى هةموو خؤشطوزةرانى كؤمةلة، ضونكة زؤرينة طرفتارة بة سةختى قةيران وقةبارةى بيكارى وريطا وكريضيتى وه��ةذارى هةلئاوسانةى ئةو ودةبيت وبان، دانيشتوان هةروةك دةولةتانى تر

ضارةسةرى واقعييان بؤ دابنريت.هيتر مةدةن ريطا كؤتايدا لة ميسر برينةكانى لةسةر سةما بكةن، ميذوو هيض شؤرشيكى بة تيانةبووة، ميسر شؤرشى شيوةى كة خةلكى بةشداريان تيداكرد ثياو وذن، ثير والو، وئةوةى زؤر جوان بوو ميسريةكان رؤح سوكى ونةرم ونيانيان تيكةأل بة تورةيى كردبوو، هةروةك ئاسايى لة كاتيكدا كارى جدى لةطةأل طالتة وكةث تيكةل

لة كة وينة جوانترين دةبيت، ئاسمانيةكاندا كةنالة لة يةكيك وسثى رةش ثشيلةيةكى بينيم: مقةبايةكى بة مليدا شؤركردبووةوة جؤرة بةو )نامةوي نوسرابوو ليى دةيةويم( خاوةنةكةم كة بم شؤرشة ئةم دةمخواست من تيدا وكينةى ورق بيت ئاشتيانة فروفيشالةكانى لة وطوي نةبيت نةطريت ميسر دوذم��ن��ان��ى كةلةسةر برينةكانى سةما دةكةن شةفافيةتةوة بة تر ئةوانى وكة كوشتن بةبآ بطريت، لةخؤ ويرانكارى و وتوندوتيذى وليدان كؤمةأل كة لةكاتيكدا وسوتاندن، خةلكيةكانةوة ليذنة ريطاى لة وفةرمانطةكانى دام����ةزراوة وآلتةكةى دةثاراست، ئا ئةو كاتة الثةرةى طةورة بةثيى ميذوو وخةلكةكةى ميسر ميذووى بؤ دةستيان ئةوان دةكرد، تؤمار نوي ميذوويةكى دروستكردنى شؤرشى دةولةتى ئةوةى ثاش 25ى و دةن��ةوى، يوليو 23ى وسونبوليكى جيطرة دةبيتة يناير ئيرادة ئةو هيوادارم نيشتمانى وشةفافيةتة روونى وئةو بةهيزة وديموكراسى بمينيتةوة، بةربآلوة لةسةر نمونةيةك ببيتة ميسرى وهةموو ليبكريت ضاوى زةوى ميسردا ل��ةب��ةردةم ريطاكان بكريتةوة لةثيناو سةرةتايةكى نوي كة لة ريطايةوة قؤناغيكى ميذوويى

نوآ سةرهةلبدات.

iwffo.org

Page 46: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 46

ئةو جا كرد، وشثرزة سةرسام ياخود بن دةسةآلتدا لة اليةنانة لة ئؤثؤزسيؤنة كؤنةكةدا، هةروةها طةورةى توانايةكى نةوةية ئةم هةروةها سةلماند، سنورى بي بةطةرمى كة نةوةيةية ئ��ةو دةطةريتةوة بؤ ذوورى ئينتةرنيت بةثيضةوانةوة شؤستةكان، وسةر ئةو بؤضوونة باوةى كة تؤمةتبارى والمباالت سثى دةست بة دةكا بةرثرسياري بة وهةستنةكردن نةوةى نوي سةلماندى كة بةتوانا ئةوةى جيبةجيكردنى لة ترة بؤيان ئةوةى كة دةيةويت نةك برواى كة هةلةية ئةوة دان��اوة، بة عةرةبى شةقامى كة واب��ووة دؤخيكى وضووةتة ضووة تةمةندا

سربوونةوة.هةلبذاردة بؤ ه��ةر رؤأل وتةكنؤكراتةكانة، ناسراوةكان وحكومةتة تؤتاليتارةكان طةالنيان وترساندنةوة بةبرسيتى راهيناوة وخةلكيان تاسةر ملكةض كردووة، ئةوةتا طةل لة النةكانى رادةثةريت لة دةشكينيت ترس وسنورى بةسةر سةرةتاييةكةيدا هةنطاوة سةردةكةويت وستةمدا برسيتى

ورووةو ئازادى وكةرامةت.وراثةرينانة شؤرش ئةم -3نمونةى دةولةتى ليبرالى تيكشكاند س��ن��وردارك��ردن داواى ك��ة ونةهيشتنى رؤلى دةولةت دةكةن، طشتى كةرتى وقؤرغكردنى لةاليةن ودةستبةسةراطرتنى وخةسخةسةوة سةرمايةداران )بةتايبةتيكردن( وثابةندى خةلك كة كؤمةآليةتيةوة دةولةتى بة

دةيانةى لةم فراواندا لةبةشيكى دواييدا هةلوةشابوونةوة.

هةردوو شؤرشى تونس وميسر وطةالنى عةرةبى جيهانى بؤ جيهانيان سةلماند كة تا ضةند رذيمة ودارزيون، الواز ديكتاتؤريةكان زؤر ديكتاتؤريةتانة ئةم ضونكة بةثيضةوانةى وثرتوكاون توانا بي لةسايةياندا ئةوانةى خةيالى بيت وخؤراطر وتاتوند دةذين، خؤيانى فةرمانرةوايةتياندا لة دا لة كةوتن ثيشانبدةن الوازيان كت كةوتنيكى دةبيتةوة. روونتر وثر وخيرا وشةرمةزارانة، هةروةها ئةم شؤرشانة ثةردةيان لةسةر ئةو طةندةلية زؤرة هةلدايةوة كة ئةو رذيمانة هةيانبووة وئةمةش كارى

لة سةر طوزةرانى خةلك داناوة.ئةم دوو شؤرشة ئةو وانة وثةندة بنةرةتيةيان جيطيركرد كة هةموو ملهورانة فةرمانرةوايةتيةكى وهةر دةضيت، لةناوضوون بةرةو زؤرداريكى رياكار تيادةضيت، هةر وئامادةبوو ويستى طةل كاتيك

نرخةكةى بدات.

5-راطةياندنى بينراو بةتايبةت رؤل��ى ع��ةرةب��ى راطةياندنى رةوشةكةى تا هةبوو طرنطيان ئةطةرضى شوينة، ئةم طةياندة كةنالة ئاسمانيةكان سةركردايةتى شؤرش ناكةن، بةآلم رومالكردنى باش بةشيوةيةكى شؤرشةكان سةركةوتنى لة بةشداريبوو هةردوو شؤرشى تونس وميسردا، ئةم راطةياندنى ناعةقالنى نةوتى وراطةياندنى دةولةتانة

بةطشتى يارمةتيدةر بوون بؤيان.6- سةركةوتنى شؤرشى ميسر بارودؤخيكى ثيدةضيت بةتايبةتى طونجاوتر بؤ بانطةوازى يةكيتيةكى ن��وي ب��ؤ ن��ةت��ةوةى ع��ةرةب بةديبهينيت، ضونكة ئةم رةوشةى لةو تيدةثةريت لةئيستادا كة لةناوةراستى كة دةضيت رةوشة بةتايبةتى دةطوزةرا، ثةنجاكاندا كةنالى خؤماليكردنى ث��اش سويس وشكستى دوذمنكارية سي هةروةها ميسر، سةر بؤ قؤليةكة يةكيتى بؤ بانطةوازانةى ئةو ئةمانة دةرك��را، وميسر سوريا

هةردوو شؤرشى تونس وميسر بؤ جيهانى

عةرةبى وطةالنى جيهانيان سةلماند كة تا ضةند

رذيمة ديكتاتؤريةكان الواز ودارزيون، ضونكة ئةم

ديكتاتؤريةتانة زؤر بي توانا وثرتوكاون بةثيضةوانةى

خةيالى ئةوانةى لةسايةياندا دةذين، وتاتوند وخؤراطر

بيت لة فةرمانرةوايةتياندا خؤيانى ثيشانبدةن الوازيان

لة كةوتن دا روونتر دةبيتةوة. كةوتنيكى كت وثر وخيرا

وشةرمةزارانة

Page 47: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 45

هةردوو شؤرشى تونس وميسر زؤر وانةى ميذووى خستة روو كة ناكريت باز بدريت بةسةرياندا لة عةرةبيةكاندا، رووداوة داهاتووى خويندنةوةيةكى ووت��ارةدا لةم سةرةتايي بؤ ئةو رووداوة مةزنانةى دةكةين كة نوي سالى سةرةتاى شؤرشة عةرةبيةكانة، بةآلم ئةطةر هيشتا زوو بيت دوا خويندنةوة بؤ روداوةكانى تونس وجةزائر بكةين، وبةرةنجاميكى راستى ضةند سةرةتايى هةية ناكريت بشارينةوة رووبدةن ثةرةسةندنةكان ضةند

لة ئاستى ضاوةروانكراودا:ودام سياسى 1-ه��ي��زة ودةزطاكانى كؤمةلى مةدةنى رؤلى ثيشرةويان لة بةرثاكردنى شؤرشدا نةبينى، بةلكو ئةم هيزانة بةخيرايى رؤبشتن رووداوةكاندا بةدواى لة بينى طرنطيان رؤليكى ودواتر دةسةآلتدا لةطةأل دانوستةكان بةريكةوتن لةطةأل ليذنةكانى طةل بةآلم دامةزراوبوون، كة والوان حيزب كة نية ئةوة ماناى ئةمة راب��ووردوى بة وريكخراوةكان ثةيوةندى خؤيان لةطةأل جةماوةردا حزب ئةطةر ضونكة نةضنةوة، لةسةردةمةكانى وريكخراوةكان يةكةم ئامرشازى ثيشوودا

طةياندنى لة ب��وون وبنةرةتى خةلك، بة سياسى زان��ي��ارى وريكخستنيان، كؤكردنةوة ثاشان حزبى كارى كؤنى شيوازى ئةوا ضاوطيرانةوةيةكى بة ثيويستى شيوازى بة وناكريت ريشةيية

كؤن بةردةوام بيت.ونارةزاييانة شؤرش ئةم -2ئةو شيوازة كؤنةى الوانى عةرةب دوو بؤ دةك��ردن دابةشى كة الوانى تويذى رةتكردةوة، تويذ هةموو بة ورابواردن ئينتةرنيت توندرةو وتويذى شيوةكانى وسةرسةختةكان، ئةزمونى تونس ثاشان ئةزمونى ميسر بة تايبةتى وينةيةكى جياوازى الوانى عةرةبى

داهاتويةكى وم��ذدةى ثيشاندا، لة تايبةت بة دا ثرشنطدارى سةركةوتنى مةيدانيكدا ضةند سياسية هيزة كة بةدةستهينا خواردبوو تيا شكستيان كؤنةكان راضلةكاند كؤنى سياسى وبيرى ناو دةخستة ترى ضاالكوانى كة بوو بةرثا ش��ؤرش ش��ؤرش��ةوة، لةسةر دةستى ضاالكوانى نوي كة كريكار ضينى نةك بوون الوان

ياخود ثيشرةو.الوان لة ن��وي نةوةيةكى سةريهةلدا سةرؤكايةتى مةيدانى لة دوور شانى خؤى سةر خستة وبةرنامةطةريتى تيوريزةكردن وسياسيةكانى فكرى اليةنة كة

شؤرشة عةرةبيةكان ووانة و بةرئةنجامة سةرةتاييةكانى

فةيسةأل ئةلغويين

Page 48: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 48

فاتمة عيراقىو: ئازاد محةمةد

لة شؤرشةكان كاريطةرى بة يةكسانة عةرةبى جيهانى بزوتنةوة رؤل��ى بةهيزكردنى وسةنديكاييةكان، كريكارى وثتةوكردنى بون يةكطرتوويييانة، سياسية سيستمة ن��ةب��ون��ى وديكتاتؤريةتى ميانرةوةكان، خورافى بيرة ل��ةط��ةأل زؤر داب وك��ؤن��ةث��ةرس��ت��ةك��ان، دةشتةكى نيمضة ونةريتة لةطةأل ودةرةبةطايةتيةكان زؤربةى لة سةربازى سياسةتى دةولةتة سةركردايةتيةكانى ونةبوونى هؤشيارى عةرةبيةكاندا دةولةت ئةوةى الى راستةقينة رةوشت ياخود دةبات بةريوة ودابيكى مةبةستدار بؤ تيكشكاندنى بةكارهينانى ناوضةكة طةالنى كةسيك، ضةند بؤ سامانةكان نةك بؤ هةموان، بؤ ئةو كةسانةى وحكومةتةكان س��ةرؤك كة خؤياندا بةرذةوةندى ثيناو لة

دايانئةنين.كة ورةن��ج��دةران كريكاران ئةم خةلكى زؤرى بةشيكى

سايةى ول��ةذي��ر دةول��ةت��ان��ةن سيستمة بةرفراوانى دةسةآلتى هةموو سةرمايةداريةكاندان، بوونة هؤكارى تةقينةوةى ئةمانة ئةم شؤرشانة وطرطرتنى ثةرؤشى جةماوةر وراثةرينيان لة زؤردارى

دةسةآلتدارةكان.ذيان ثايةى دةزانن هةموان ووآلت تةالرةكانى وبناغةى ثيشكةوتنيان بنةرةتى وهؤكارى كريكارة، ضينى يةكةم ثلةى بة تةواوكةرةكانى تويذة ثاشان

تردين بؤ بنيياتنانى نيشتمان.وآلتانى لة ئةمرؤ ئ��ةوةى وجيطاى رووئ���ةدات عةرةبدا ودلةراوكيية وورد سةرنجى دةطةنة شؤرشانة ئةم ئةوةية نرخى ئةوةى وبةدلنيايي كوي؟ كريكار ضينى ئةدا قورسى زؤر ئةمةدا لةبةرامبةر وكاسبكارانة، ئةمان لة ريزى يةكةمى ثيكهاتى

ئةم شؤرشانة وسةرخستنياندان.وي��س��ت وداواك���اري���ان بؤ سبةينييةكى باشتر وخؤشطوزةرانى هؤكارة، ئيرادةى بةردةواميان لةو بزوتنةوة وشؤرشانةدا كة دةشيت وبيضارةيى وبرسيتى زؤردارى لة خؤيان مالى كة رزطاريانكات

وخيزانيانى ويرانكردووة.شؤرشانة ئةم دلنيايش بة ب��ؤ هاو ه��ان��دةرى ط���ةورةن كريكارى بزوتنةوة هةلويستى وسةنديكاييةكان لة نيوان خؤياندا، هةستان بؤ وهاندةريكة وهؤكار لة زياتر وداواكارى نوي بةكارى تاأل بارودؤخى راستكردنةوةى وطرانبار كة بةدريذايى دةها سال هةروةها ط��وزةراون، سايةيدا لة بة بةردةواميدان لة داهينان هةموو ودؤزينةوةى خؤثيشاندان تا ضارةسةريك وشيوازى ريطا دابريذريتةوة ذيان سةرلةنوآ دادوةرانة هاوسةنطيةكى ولةسةر مافيك، خاوةن بدريتة ماف كة بؤ بةجيبهيلريت وك��اروب��ار ووآلت، راستةقينةكانى خاوةنة ثيبكات دةس��ت وب��ةراس��ت دوبارة بيرورايانةى بةو نةك دةم وتةنها دروستكراونةتةوة

وضاوةكان بطؤردرين.رابووردو ثاشماوةى ئةوةى بؤ بطةريتةوة وسةرلةنوآ نةيةتةوة

خالى سفر.

سةرضاوة:الحوار المتحدن

كاريطةرى شؤرشةكان لة جيهانى عةرةبى يةكسانة بة بةهيزكردنى بزوتنةوة كريكارى و

سةنديكاييةكان

Page 49: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 47

وثاشةكشةى هيزة ئيستعمارةكان ثيش ئةوةى وآلتة يةكطرتووةكان جيطاى بطريت وةك ثاشةكشةى لة ناوضةكةدا لة دواييةية ئةم سيدا، هةزارةى دووةمى ضارةكى هةروةها كةوتنى حكومةتى بةغدا

لةمحوةرى ميانرةوى دةضيت.خوازانةى يةكطرتوو ووتارى وسةرجةم ميسر لة عةرةبى طرنطة عةرةبيةكاندا وآلت��ة ضةمكة رووب��ةروب��ون��ةوةى بؤ ضونكة داخ��راوةك��ان، هةريمية ثيويستة ه��ةري��م دروش��م��ى تيبثةرينريت وبطؤريتبة ووتاريكى يةكطرتووخوازانة، ئةمة ئاكاميكى سياسى ووتارى بؤ ضاوةروانكراوة سةركةوتنى ثاش لةناوضةكةدا ول��ةو عةرةبيةكان ش��ؤرش��ة لةبار بارودؤخى كة باوةرةداين دارشتنى دةستثيشخةرى بؤ ثرؤذةيةكى عةرةبى طونجاوة وةك ستراتيذى بةرثةرضدانةوةيةكى دامةزراندنى بؤ وضوارضيوةيةك دوور نوآ ناوةراستى رؤذهةآلتى

لة دةسةآلتى ذاثؤنى وئةمةريكى.دروش��م��ان��ةى ئ���ةو -7عةرةبيةكاندا لةشؤرشة كة بوون تيكةلةيةك بةرزكرانةوة لة دروشمى نيشتمانى ونةتةوةيى، بة ووت��ارةك��ةي��دا لة وف��رةي��ى ئاينى ضونكة دياربوو، روون��ى وراسترةو، ضةثرةو نة وعةلمانى وذنى ثياوو ومةسيحى، ئيسالمى ودروشمة ورؤمانسيةت تيدابوو، نةبوون كافى كؤنةكان بريقةدارة ثةرؤشى الوان بؤ هةلطيرساندنى دا جيطايان لة وراثةرينيان،

دروشمة بي سياسى بينى واقيع دروشمةكانى هةبوو، طةورةكان دةستور وهةمواركردنى ئازادى وثاراستنى طةندةلى ولةناوبردنى ثيى ذير خاكى مرؤظ مافةكانى ئةوانة لةرزاند، فةرمانرةواكانى وواقعى ورةمزى روون دروشمى شؤرشانة ئةم ضؤن وةك بوون، ئاواش بوون ثةرستى بت دذى ووتة سوا وشتة و بة ضةمك دذ سةلةفى و ث��ي��رؤزةك��راوةك��ان وثةيمانة ناراستةكان بوو، هةروةها كؤمةآليةتيةكان وضينة لةتايةفة خيلةكى وعةشايريةكان وكؤمةلة تيثةريان كردبوو، وداواكاريةكانيان وبي ضةند بوو، يةك قسة روون وضون بون لة رةتكردنةوةى هةر

سازش و ضارةسةريك.نويكان عةرةبية شؤرشة -8بوون، شؤرشطير تيؤرى بةبآ وبةبآ رؤشنبيريةكى شؤرشطيرى ضةمك ئةو هةروةها ثيشوةخت، وثيرؤزكراوانةى كؤن وبؤضونة كة ثوضةلكردةوة ثيشووى بةرثا شؤرش كة وابووة ثييان سةركردايةتيةكى تا نابيت

لةذير ياخود نةبيت ليوةشاوةى ثيشرةودا ثارتيكى سةرثةرشتى لة روون��ادات طؤران و نةبيت، ديكتايؤرةكاندا رذيمة سايةى ياخود دةستيوةرنةدات، سوثا تا طؤران ناتوانن ناوخؤ هيزةكانى ثشت ئ��ةوةى بي بةرثابكةن ببةستن بةدةرةوة، وباهؤزى طؤران هيوادارين هةلدةكا، باشورةوة لة ثةنديك وةك شؤرشانة ئةم كة بكا هةنديك بة قةناعةت نية قازانج لة وتؤقان توندوتيذى شتيك شيوازانة ئةم ودةشيت بةآلم دوابخا، بةرثةرضدانةوة دةشيت بة شيوةيةكى ليبراوانةتر ئةم كة بةسة ئةوة بتةقيتةوة، ثيوةبكريت شانازيان شؤرشانة ئةوةى هؤشيارى طةالنى عةرةبى بةرزكردةوة وفيكرى ديموكراسى ئامادةييةكى سياسى وضاكسازى لة شياو شوينى تا هةبوو نوييان وسياسيدا رؤشنبيرى ناوةندى

ثربكةنةوة.

assawsana.com سةرضاوة

Page 50: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 50

ديموكراسيةوة؟ ئايا لة يةك دةضن ولةطةأل يةكيشدا لة ثيشبركيدان، جيطاى ئةضيتة ئةميان ئاخؤ يةكترين تةواوكةرى يان ئةو؟ وثيكةوة دةذين؟ ميذووى كؤمةلى مةدةنى كامةية وكامةية ئةزموونة نيودةولةتيةكانى؟ رةوشى كؤمةلى عةرةبيدا نيشتمانى لة مةةنى لة وثةرةسةندنةكانى ضؤنة؟ ثرسيارانة ئةم كامةية؟ عيراقدا بةرينى رووب��ةري��ك��ى وهيتر كة طفتوطؤكانمان لة طرتووة ليرةداية دةكريت، بوارةدا لةم وبةدواداضونى بايةخ جيطاى وةك ئةمةش ليكؤلينةوةية، ئةم بآلوكردنةوةى بؤ هةوليك وشارستانى سياسى رؤشنبيرى بؤ عةرةبدا، خوينةرانى نيو لة زانياريةكان ودايالؤط، جيكةوتنى وبةشداريةك بكات لة ضاككردنى بةروبومةكةيدا وثشتطيرى تواناى طرفتة وليتيطةيشتنى تيطةيشتن بةسيستمة كةلكاوة زؤرةك��ان وكيشةى حكوميةكان سياسية مةدةنى وكؤمةلى ديموكراسى ئةمة جطة لة طرفتة سياسيةكان ليكؤلينةوةية ئةم لةبةرئةمة، باسى يةكةم بةشى دووبةشة، سي لة ديموكراسيية طؤرانكارى )ب- سياسى سيستمى بةشدا،

ثارتة )ب-2( ديموكراسى )1

سياسيةكان )ب-3(دوايين بةش، عيراقدا لة مةدةنى كؤمةلى ثةراويز بة وليكؤلينةوة )ب-4(، وسةرضاوةكان كؤتايى ديت، ئةمة ثارتة بؤ ثاشكؤيةك لة جطة سياسيةكان كة لةطةأل دروستبونى سةريانهةلداوة- عيراقدا دةولةتى

قؤناغى ثاشايةتى.لة تةعبيرة ديموكراسى وينة كة ميذوويى ضةمكيكى جيبةجيكردنى وش��ي��وازى ج���ؤراوج���ؤرى وةرط��رت��ووة ثةرةسةندنى ك��اروان��ى ل��ة وكةلتورةكان، كؤمةلطاكان بنةرةتى فيكرى وبنةماى فةرمانرةوايةتى ديموكراسى ضاوديرية وثةيرةوكردنى طةلة ناوةرؤكى حكومةت، لةسةر طرتنةبةرى دي��م��وك��راس��ى ئامرازيكى بةبةرنامةى شارستانية بؤ بةريوةبردنى كؤمةلى سياسى لة ثيناو ثةرةسةندنى هةل ومةرجى ذياندا، ديموكراسى لةيةكةم ساتدا ثيويستى بةبوونى كؤمةلى سياسية نةبوونى ضونكة )دةول����ةت(، دةولةت يانى فةوزا وثشيوى، ولةم هةية زؤر مشتومريكى ب��وارةدا ونةتةوة دةولةت ضةمكى لةسةر وحكومةت ودةول��ةت لةاليةك لةاليةكى سياسى وسيستمى

ديكةوة.

سيستمى ش��ي��وازى زؤر ونيشتمانى سةر هةن: سياسى يةكيتيةكان، )ئيمثراتؤريةتةكان، نةتةوة زانكؤكان،ريكخراوى دةول��ةت��ى يةكطرتووةكان(، )ناوةندى، يةكطرتوو نيشتمانى فيدرالى )المةركةزى(، ناناوةندى نيمضة سيستمة وكؤنفيدرالى(، شار، طوند، )هؤز، نيشتمانيةكان دةولةتى ئةطةرضى هةريم(، لةهةموان يةكطرتوو نيشتمانى

زياتر بآلوترة لةم سةردةمةدا.نيشتمانيش دةول���ةت���ى جؤراوجؤرة، ئةوانةى زؤردارن وناو بةكاردةهينن جؤراوجؤر وشيوةى دةس��ةآلت��ي��ان سةثاندنى ب��ؤ دةولةتدا، لة وئابورى بةسةرتاك دةستوريةكان سيستمة هةروةها بنةماى لةسةر دةسةآلتيان كة دةن���ط���دةران ث��ي��ك دي��ت، لةسةر دةستوريش وحكومةتيش دةسةآلت دابةشكردنى بنةماى رادةوةس��ت��ي��ت دةزط��ا سآ بؤ جيبةجيكردن، )ي��اس��ادان��ان، سيستمى هةروةها دادوةرى(... وتيكةلى وسةرؤكايةتى وةزارى هةروةها دةطريتةوة، جؤراوجؤر جياوازة حكومرانى سيستمى جينشينى ش��ي��وازى بةثيى )طواستنةوةى دةسةآلت( لةنيوان بةثيى كة سيستمانةى ئ��ةو ريطاى ياسايى وعورفى دةستورى بؤماوةيى )ي��ان( هةلبذاردن )ميرات( كالسيكى كةكار وئةركى وجينشينى ئاشتيانة لةطةلداية، كة ئةوانةى هةروةها ريكخراو،

ديموكراسى نمونةيةكى ئامادة نيية بؤ طؤرانكارى

لة دةرةوة بهينريت ضونكة دياردةيةكى ميذوويية لةنيو

ذينطةى كؤمةآليةتيدا طةشة دةكات.

Page 51: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 49

ديموكراسى ضيية؟ ئايا ئامانجة يان ئامراز؟ ئايا تةنها سياسية ياخود )ئابورى(؟ وكؤمةآليةتى سياسى ياخود تاكة سيستميكى سةربةخؤية شيوةكانى لة شيوةيةكة يان فةرمانرةوايةتى سيستمةكانى سياسى؟ ئايا تةنها لة ضوارضيوةى يان ليبراليةكانداية سيستمة ووت��ار ضةندين تواناداية لة بة ديموكراسى )ث����رؤذة(ى ئ��اي��دؤل��ؤذى ج��ي��اوازى ثيى كؤمةآليةتيةكان؟ وسيستمة يةكسةر ئامادةكراويكة ئايا وياسا دةستور بنةماى لةسةر وبةديديت، ثيكراوة فةرمان كؤمةآليةتى ثرؤسةيةكى ياخود ودري��ذة بةردةوامة شارستانى مرؤيية؟ ثةرةسةندنى ثيدراوى مةرجة بي كرانةوةيةكى ئاخؤ ودياردةى جيهانى بازارى لةسةر ياسا بةثيى ي��ان بةكاربردن سياسى وبةندى ومةرج وريسا ثةرةسةندنى كاروانى لة وئابورية سايةى لة ئايا كؤمةآليةتيدا؟ وزؤربوونى ثاشكؤيةتى بارودؤخى قةرزدارى دةرةوة بنيات دةنريت سةربةخؤيى لةسايةى ي��ان ئابورى؟ وثةرةسةندنى نيشتمان

لةطةأل ديموكراسى ئاخؤ يان بةرين بوونى خراثى لة دابةشكردن وث��ةراوي��زخ��س��ت��ن وه���ةذارى يان دةطونجيت، زؤرينةيةكدا هاوسةنطى لة دةكات ثيويست ويةكسانى سياسى ئازادى نيوان

ئابورى نزيك دةبيتةوة.كؤمةلى مةدةنى ضيية؟ لةضى ومواسةفاتةكان مةرج ثيكديت، ئايا ضيية؟ وطرفتةكانى وبايةخ

نيو دةضنة سياسيةكان ثارتة تةنها ئاخؤ يان ريكخراوةكانيةوة، كؤمةلة ريكخراويكة يان ثةياميكى كؤمةآليةتى، ئايا كؤمةلى مةدةنى ليبرالية سيستمة لةطةأل تةنها لةطةأل يا ديتةوة، رؤذئاواييةكاندا كؤمةآليةتيدا سيستميكى هةموو لةطةأل ثةيوةندى دةش��ي��ت؟ ضيية؟ ب��ورذوازي��دا كؤمةلى وثةيوةندى كؤمةلى مةدةنى ضية بة

عةبدولوةهاب حةميد رةشيد وة/ شؤرش محةمةد

طؤرانى ديموكراسى وكؤمةلى مةدةنىمشتومريكى فيكرى وضةند نمونةيةكى ئةزمونة جيهانيةكان

Page 52: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 52

بينى زؤرى رؤل��ى طةرامشى ورونكردنةوةى قولكردنةوة لة مةدةنى كؤمةلى بيرؤكةى بيرة رووى خستنة لةريطاى ثابةند نويكان ضةثرةوة تيؤري مةدةنى، كؤمةلطاى ضةمكى بة رووب��ةرووى كة ثرسيارةى ئةو ضونيتى بة بوو ثةيوةست بووةوة سؤسياليستى ثارتة طةشتنى بةدةسةآلت وكؤمؤنيستةكانة لةو كؤمةآلنةدا كة داب ونةريتى تيداية، بورذوازيان ديموكراسي شؤرشى ستراتيذى ضةند تا بةلشةفيةكانى روس لةطةأل هةل ومةرجى تايبةتى كؤمةلى ئيتاليدا ليبرالى كؤمةلى هةروةها ديتةوة،

رؤذئاوايش.طرامشى لة تيؤرةكةيدا وةآلمى طرنطى ثيبوو بؤ ضؤنيتى ضارةسةرى ئةو طرفتة بة شيوةيةكى ئاشتيانة وكارى ئيرادة بنةماى كةلةسةر رؤشنبيرى حيزبى رادةوةستابيت.

كؤمةلى بنياتنانى ثرؤسةى بة ثيويستى هاوضةرخ مةدةنى زؤر وتايبةتمةندى ومةرج هةل راى وقبولكردنى فرةيى هةية: بةرهةلستكارى ومافى جياواز طشتييةكان ئازادية هيمنانة، دامةزراندنى ئ��ازادى لةوانة: وري��ك��خ��راوةك��ان، يةكيتى سةربةخؤيى، خؤبةخشى، مةبدةئى طواستنةوةى ناناوةنديتى، تاكيتى، ب��ةش��ي��ك ل��ة دةس����ةآلت بؤ هةروةها ناوةنجيةكان، ريكخراوة خويندنطايةكة مةدةنى كؤمةلى لةسةر هاوآلتيان راهينانى بؤ

ب��ةه��ا دي��م��وك��راس��ي��ةك��ان: وضاكةخوازى خؤشةويستى وبآلوكردنةوةى سود وئالوطؤرى

رؤشنبيرىدةستثيشخةريةكان وناساندنى وض��االك��ي��ةك��ان لةناو وطرنطيتى تاك بايةخى وضاوديرى بةكؤمةأل هاوكارى ريكخستن حكومةت، لةسةر ب��ةرذةوةن��دي��ة ويةكخستنى لةسةر وجةختكردن ناكؤكةكان، هاوآلتيبوون ئيرادةى بنياتنانى ب��ةردةوام��ى وبةهيزكردنى كؤمةأل ودةزطاكانى دام��ةزراوة بةهؤى سةركردة راهينراوةكانةوة.

ثيويست زؤر ثةيوةنديةكى كؤمةلى نيوان لة وئوتوماتيكى مةدةنى وسيستمى سةرمايةداريدا سيستمى كة ئةوة مةطةر نية، سةرمايةدارى كؤمةليكى مةدةنى بنةماى لةسةر ثيكهينابيت بةرامبةر وري��زى خؤشةويستى دةليت ماركس هةروةك بةلكو ضةوساندنةوةيةكة ئاراستةى بة بةرهةم وكيشة وكينة رق

ئةركى لةبةرئةمة دينيت، سيستمةدا لةم مةدةنية كؤمةلى بؤ برةخسينيت ئاشتيانة بوارى نيوان دوورى كةمكردنةوةى سيستمةكة خراثةكانى اليةنة مرؤظايةتيةكان وثةيوةندية مةدةنى كؤمةلى )شارستانيتى( هاوشيوةى ديموكراسيش نيية يانى وئةم ناكات ثيشبركآ لةطةليدا ناطريتةوة، ديكة ئةوى جيطاى كة واتاياى بةو ثيكةوةن، بةلكو يةكترين، تةواوكارى هةردوكيان ئةوةية ليرةدا طرنط بةآلم شتى نةبوونيدا لة يةكةم ديموكراسى، طرانة كؤمةلى مةدةنى شارستانى بنيات بنريت ضونكة ريكخراوةكانى لةسايةى هاوضةرخ كؤمةلطاى سةركوتكةرةكاندا سيستمة ناتوانيت بذى، ئةم سيستمانة النى بةشيوةيةكى نادات ريطا كةم سةربةخؤ هةبن، ضونكة راوةستان )مةركةزى( ناوةنديتى لةسةر دةزطا وناهيليت تاك وحوكمى شانى لة شان تر وريكخراوةى

كؤمةلى مةدةنى هاوشيوةى ديموكراسيش نيية

يانى لةطةليدا ثيشبركآ ناكات وئةم جيطاى ئةوى ديكة

ناطريتةوة، بةلكو ثيكةوةن، بةو واتاياى كة هةردوكيان

تةواوكارى يةكترين، بةآلم شتى طرنط ليرةدا ئةوةية

ديموكراسى، يةكةم لة نةبوونيدا طرانة كؤمةلى مةدةنى

شارستانى بنيات بنريت ضونكة ريكخراوةكانى كؤمةلطاى

هاوضةرخ لةسايةى سيستمة سةركوتكةرةكاندا

ناتوانيت بذى

Page 53: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 51

طواستنةوةى لة توانابوون بي دةسةآلت مةطةر لة ريى تيكضونى بةكارهينانى وئيحتمالى رةوش بةمةوة ئ��ةوةى توندوتيذيةوة، ثةيوةنديدارة ئةوةية كة سيستمة ئاسانى بة ناجيطيرةكان سياسية وشكست تيكشكان رووب��ةروى فشارى بةرامبةر لة دةبنةوة قةيرانةكانداتا دةبيتة رةوشيكى ثر هؤكارن كة ناوخؤيى كيشةى لة بؤ الوازى وهةرةسهينانى لة هةل دةسةآلتيكى نةبوونى ومةرجى حكومةتى خاوةن شةرعيةتدا، بةآلم سيستمى سياسى جيطير هةردةم وطوزةرانى بةردةوامى تواناى قةيرانةكاندا لةكاتى هةية دةولةت توندوتيذى لة بةدوور سةختةكان، ناوخؤيية وكيشة طؤرانى وريطاكانى شيواز ليرةوة ضةندين بووة، فرةجؤر سياسى شيوى بةخؤوة طرتوووة، شؤرش- هةيكةلى، ثةرةثيدانى كؤدةتا، وطؤرينى سةركردةكان طؤرينى

سياسةتةكان.ديموكراسى نمونةيةكى ئامادة دةرةوة لة طؤرانكارى بؤ نيية دياردةيةكى ضونكة بهينريت ذينطةى لةنيو ميذوويية

كؤمةآليةتيدا طةشة دةكات.قؤناغى ثةرةسةندنى شارستانى ثيشدةكةويت لةطةأل ثيشكةوتنى كاريطةرى لةميانةى ئةمدا لةسةريةكترى، ه���ةردووالدا نية ضاكةى تةنها ديموكراسى بؤ ناكات سحرى وضارةسةرى بةلكو كؤمةآليةتيةكان، كيشة

ثيويستى بةردةوامة ثرؤسةيةكى كؤمةلة بة زؤرى هةوليكى بة كاروانةكةى ب��ةردةوام��ى بؤ وب��ةرف��راوان��ى ك��اري��ط��ةرى شيوازةكانى طشتطيريةكةى، بنةماى لةسةر دةبيت جياجيا ئايدؤلؤذيةكان فيكرة جياوازى

وسيستمى حكومرانى كؤمةآليةتى. لة زؤر شيوازى دةشيت ليرةوة هةبيت، ديموكراسى ووت��ارى لة ديموكراسى كة واتايةى بةو وكؤمةليكى ليبراليةكان سيستمة بةها بةلكو نية، دياريكراودا لة ديموكراتيةكان وثرنسيبة وهةر هةية، كؤمةلةكاندا هةموو رادةهينيت بةهايانة ئةم كؤمةلة بةمةبةستى ثيدات وطةشةيان طؤرانكارى كاروانى ثيكهينانى

ثيويستى لةسةرةتادا ديموكراسى بةبوونى ثارتة سياسيةكانة ودةبيت

ئةم ثارتانة ديموكراسى بن.مةدةنى كؤمةلى بيرؤكةى تازةية، ضونكة لة ناوةراستى سةدةى سةريهةلداوة، نؤزدةهةمةوة كة ديموكراسى بةثيضةوانةى

وجيبةجيكردنةكانى بيرؤكة شارستانيةتى بؤ دةطةريتةوة ئ��ةوةى ودواى ئ��ةغ��ري��ق��ى، بؤماوةيةك ديار نةما )غائب بوو( تا طةيشتة كؤتايى شةرى جيهانى دووةم، بيرؤكةى كؤمةلى مةدةنى ضاالكتر بةتوانا بةشيوةيةكى سةريهةلدا لةاليةن زؤر لة بريار و

اليةنة ثةيوةنديدارةكانةوة.فةيلةسوف ن��ي��وةدا ل��ةم ئيتالى كؤمؤنيستى وسةركردةى

Page 54: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 54

ونزمى ئاستى ئةو رؤشنبيريةى كة ئةم بوارة ئاراستة دةكات، تةنط وضةلةمةى دةسةآلتى حكومةتى، طرفتى خراثى دابةشكردن وزؤرى سياسةت لةسةر دارايى هيزى طيروطرفتةكانة ثيشةوةى لة لة روون بةشيوةيةكى ك��ة

رؤذئاواييةكان ليبرالية سيستمة سةرؤكايةتى وهةلبذاردنةكانى

ئةمريكا بة تايبةتى.خةلك ئ��ةوةى بيرؤكةى بؤ دةستورى هيزيكى بكريتة هةلبذاردنى حكومةت لة ثيشةكى ئةمريكادا يةكيتى دةستورى طةل(، )ئيمةى ب��ةدةرك��ةوت، كؤمةلى بةهاكانى ه��ةروةه��ا ثةيرةوكردن سةرةتاى مةدةنى وجيبةحيكردنيان لةطةأل طةشةى كؤضبةرةكاندا ذم��ارةي��ةك��ى

نوآ كيشوةرى بؤ دةستثيكرد ضونكة كؤمةلطاكانيان، وبنياتنانى بة خؤبةخشةكان ريكخراوة سياسى ومرؤييةوة رؤلى طرنطيان بووة خؤبةخشيةكان وكارة طيرا، كؤمةلطاى ذيانى لة بةشيك هةموو %5ى ئةوةتا ئةمريكى،

ب��ةش��دارى ئةمريكاييةكان وبةريذةى خؤبةخشانة لةكارى ولة هةفتةيةكدا، لة كاتذمير 4سيانيان ئةمريكى ض��وار هةر لة ريكخراون بةشداربووى ئيستا هةر خيرخوازيةكاندا، بةخشيشة زياتر ريذةى ساآنة خيزانيك لة هةزار دؤالر ئةدات، وذمارةى ريكخراوةكانى كؤمةلطاى مةدةنى خؤى لة سآ مليؤن ريكخراو ئةدا، نيو لة هاوضةشنة دياردةية وئةم هيشتا رؤذئاوادا، ديكةى وآلتانى

دةرةوةى مةدةنيةكانى كؤمةلة ديموكراسى ليبرالى جيهانى ضةند لةبةر الوازة بةطشتى بة ثةيوةنديدارة كة هؤيةك وئابورى سياسى ب��ارودؤخ��ى

وكؤمةآليةتى كةلة سةر دام وبؤ راوةستاون، كؤن دةزطاى نمونة لة ئةفريقا بارودؤخ ناسراوة بةداهاتى نزم وبيكارى زؤر وئاشتى طيروطرفتى ط���وزةران، نزمى وب��آلوب��ون��ةوةى تةندروستى دي��اردةك��ان��ى ئ��ال��ودةب��وون بة والوازى هؤشبةرةكان كةرةسة ورؤشنبيرى، فيركردن ثرؤسةى تاوان، ري��ذةى بةرزبوونةوةى بؤ ديهاتةوة لة نائاسايى كؤضى شار، سةربةخؤيى هيزى ضةكدار الوازى مةدةنى، دةسةآلتى لة جياوازى ئؤثؤزسيؤنةكان، ثارتة ئةمانة زةوى... لةدابةشكردنى كؤمةآليةتين نةخؤشى هةموو هةلى بنياتنانى كؤمةلطاى مةدةنى الوازة كة دةك��ات س��ن��وردار بارودؤخة ئةم كيشوةرةدا، لةم واية، التينيش ئةمريكاى لة سيستمة هةرةسهينانى بةآلم ئةوروثاى ثيشووى سياسيةكانى هؤكارةكانى تةقينةوة رؤذهةآلت كةرت وثةرتبوونى طؤرى، ئةنتيكى

ورةطةزى وشةر وكارةساتةكان.سةبارةت بة وآلتة عةرةبيةكان

هةنديك وا دةبينيت:جيهاندا لة ناوضةيةك ئةطةر ديموكراسيةوة لةرووى هةبيت ستةم وزؤري��ش الوازبيت زؤر ديموكراسى كاروانى بةرةو بيت

Page 55: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 53

بدات يا بةربةرةكانيى بكات.مةدةنى، كؤمةلى زاراوةى هةروةك ديموكراسى زاراوةيةكى شيوةيةكى بة تا نية زانستى بةلكو بكريت، ثيناسة بةرنامةيى زمانةوانيية، دةربرينيكى تةنها زؤر بارودؤخةشدا لةم تةنانةت وبةندى مةرج بةهؤى نية روون ئامانجةكانى بةرفراوانى زؤرو سنورةكان، بي طشتطيرة وئةركة لةبةرئةوة ئةطةرضى ليكؤلينةوةى سةبارةت دواي��ي��ةدا لةم زؤر ضةمكة ئةم بةآلم هةية بةمة وشايانى ماوةتةوة ومذاوى بةتةم بةثيى جؤراوجؤرة ليكدانةوةى ديدطاى ليكؤلةرةوةكان وثابةنديية

فكرى وتويذالى وضينايةتيةكان.بؤ شيوةية ب��ةم بةطشتى وةك بروانريت مةدةنى كؤمةلى وخاوةن هاوضةرخ ضةمكيكى تةعبير كة وئامانج تايبةتمةندى كؤمةآليةتى ثةياميكى ل��ة ضةندين لة بريتيية كة دةكات خؤبةخشانة وكارى وفيكر بةها وخيرخوازى وخؤشةويستى مرؤظ

وب��ةرذةوةن��دى ه��اوب��ةش.. كة ئاراستة كراوة بةرةو دامةزراندنى كاروانى ذيرخانى بنةماكانى متمانة هةروةها ديموكراسى، ثرنسيثةكانى س��ةر دةك��ات��ة خؤبةخشى وسةربةخؤيى وهاوآلتى لة كاريطةر وبةشدارى ضاالك بةرذةوةندية سازاندنى ثيكةوة ثيناوى لة جياوازةكان تايبةتية وقبولكردنى طشتيدا، بةرذوةندى ولةسايةى وفرةيى، جياوازى ه��اوض��ةرخ��ى حكومةتيكى كة الم��ةرك��ةزى ديموكراسى وليثيضينةوة بةرثرسيارى هةروةها خؤى، ئةستؤى بخاتة وضاككردنى دام��ةزران��دن بؤ س��ةرم��اي��ةى ك��ؤم��ةآلي��ةت��ى ب��ةئ��اراس��ت��ةى س��ةرل��ةن��وآ ذينطةى ثةيكةرى دارشتنةوةى ب��ةرذةوةن��دى لة كؤمةآليةتى وريذةيى وشةفافيةت فرةيى ئاشتيانة وهةلس وكةوت كردنى كة كؤمةآلنةى لةو وثيكديت بةرذةوةندى طشتيان ئامانجة كة

ئةنداميتى تياياندا ئاسؤيية.

بةثيى مةدةنى وكؤمةلى كةسيكى هةموو تيروانينة ئةم كةسة بةلكو نيية، ك��ؤم��ةأل وريكخراوةكانى وضاالك هؤشيار ريكخراوة )كؤمةلى هاوآلتيانة ئةوانة هةروةها خؤبةخشةكان(، كؤمةلى ريكخراوةكانى نيو ناضنة تياياندا ئةنداميتى كة مةدةنيةوة ستونيةكانة كؤنة بنةما ثيى بة هةروةك عةشيرةت، هؤز، تايةفة، ئايينى، وريكخراوى مةزهةب ئةطةر ضى ئةمة ئةوة ناطةيةنيت ياخود ثةراويزةوة بخرينة كة كة بةتايبةت بكريت، دذايةتيان زؤرينةن لة كؤمةلة تةقليديةكاندا، وثيشخستنيان سةلماندن بةلكو لة ريكخراويكى بي بةها وبيرؤكة شارستانيةكان بؤ ريكخراوطةليك لةتةكياندا يا بكاتةوة باوةش كة بذى والنى كةم لةطةلياندا رابيت، كؤمةلى مةدةنى طيروطرفتى زؤرة، هؤشيارى، الوازى لةسةرةتاوة ئةنانيةت بةهاى بآلوةبوونى ب��ازارى وطالتة )خؤثةرستى( ئةدةبيات الوازى ونيطةرانى،

Page 56: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 56

سةمير كةرةمو. ذيانى نوى

لةسةرةتاى ثةنجاكانى سةدةى رابووردودا- روونتر لةو س��الةى كة شؤرشى ميسرى تيادا روويدا، واتة ل��ة 23ى حوزةيرانى 1952 دا ل��ة ووآلت��ى يةكطرتووةكانى س��ةريهةلدا، تيوريةك ئةمريكا س��ةرةتا ناوى )نرخى ش��ؤرش( بوو، ثاش��ان لةطةأل ثيش��كةوتنى لقيكى كؤمةلزانى كة ئةم تيورية لة ضوارضيوةيدا س��ةريهةلدا، كة شؤرش( كؤمةآليةتى )زانس��تى بوو ئةم ناوة ط��ؤرا و بووبة )برى

تيضووى شؤرش(.ئ��ةم ضوارضي��وةى ل��ة ووآلتة ل��ة وهةروةها تيؤري��ةدا كتيب��ى زؤر يةكطرتووةكان��دا ثروفس��يؤرة كؤمةلناس��ة زان��ا دةرك��ةوت ئةمركايي��ةكان ئامانجي��ان ئةوةب��وو بيس��ةلمينن شؤرش��طيرةكان ئالوط��ؤرة كة كؤمةآليةتيةكاندا ثةيوةندي��ة لة زؤر طرانن س��ةبارةت بة كؤمةأل بة طش��تى وتةنانةت سةبارةت بة ئةمريكيةكان زان��ا تاكةكانيش،

ك��ة ئةم بابةتة جيط��اى بايةخيان ئ��ةو س��ةرنجى ه��ةر ب��وو شؤرش��انةيان نةئ��ةدا ك��ة ل��ةو كات��ةدا ي��ا كةميك ثيش��تر يان كةميك دواتر روياندابوو. بةلكو دوورتر دةطةرانةوة تا دةطةيشتنة شؤرش��ةكانى رابووردوو هةر لة شؤرشى فةرةنس��يةوة لة كؤتايى

شؤرشى تا هةذدةهةمدا سةدةى بةلشةفى رووسى لة سالى 1917دا وشؤرش��ى ضينى شؤرش��ى ت��ا كوبا، ئ��ةوة ئاس��ان ب��وو تيبينى جياكردنةوةى شؤرشى ئةمريكى بكريت لة تي��ؤرى برى تيضووى ش��ؤرش )...(، بةلكو ئةو زانايانة بؤ شؤرشةكانى ش��يكاريةكانيان

شؤرش وتيؤرى )برى تيضوو(

Page 57: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 55

ري نزيكدا داهاتويةكى لة عةرةبية، نيشتمانى ئةوة بكات وآلتة لة كةمة ئةوو تةنانةت داوةتة دةستيان كة عةرةبيةكان ليبرالى ديموكراسى ئةزمونى وثيشبركيى ئ��ازادى هةنديك نةك ط��ؤرآ هاتوةتة سياسى طؤران بة قةناعةتيان بةهؤى بةلكو ديموكراسى، وطواستنةوةى دةركةوتووة بؤيان لةبةرئةوةى كة ضاكسازيةكى سياسى سنوردار لة كةمترة تيضووةكةى وكةم كؤمةآليةتى قةيرانى بةردةوامى تةقينةوة، بة ئامادة كةلةكةبووى سياسية ثيشبركي ئةم هةروةها وثروثاطةندة درؤ بةضةندين ودةستيوةرداوة ثيضراوةتةوة قؤرغكارى ل��ةب��ةرذةوةن��دى بةثيى دانان ياخود دةس��ةآلت وعةشايةرى تايةفى بنةماى ب��ةث��رؤس��ةى دذ داك��ةوت��وو الوازى ودي��اردةى طؤرانكارى، ديموكراسى لة وآلتة عةرةبيةكاندا زؤر بيريار وشارةزا دةطةيةننة ئةو برواية كة كؤمةلى مةدةنيان تيدا نية يان لة باشترين رةوشدا الوازة.

هةموو ثيش مةدةنى كؤمةلى شارةكانة، كؤمةلى شتيك لة ثةرةسةندنة باآلى وقؤناغيكى وديهاتيةكان، كؤمةلة عةشايةرى زانايانى نيوان لة ريكةوتنيك سةبارةت هةية شوينةوارناسيدا راف��دةي��ن خاكى ك��ة ب���ةوةى شار دةولةتى سيستمى يةكةم يةكةمين سياسى(ى كؤمةلى حوكمرانى شيوازةكانى لة شيواز

وكة مرؤظايةتيدا ميذووى لة ثيش سةدةكانى لة مرؤظايةتى ميذووةوة طواستةوة بؤ سةردةمى نووسين وميذوو وثاش دةركةوتنى شارستانيةتى سؤمةرى ثيطةيشتوو لة نزيكةى سآ هةزار ساأل ثيش لةم زايندا وشتتى سةرسورهينةر

شارستانيةتةدا نةبوونى شوينةوارى سيستمى خيلةكية، ضونكة يةكيتى شارستانيةتةدا ل��ةم سياسى يةكةم طوندى جوتيارانةية ثاشان متمانة هةردوكيان شارةكة كشتوكالى، ئابورى سةر دةكةنة )ثةرلةمان( وئةنجومةنةكانى شار دام لة تر وضةندينى ثيكهاتووة وريكخراوة مةدةنى ودةزط��اى وسياسيةكان، كؤمةآليةتى ولةطةأل ثيشةييةكانى، بةتايبةت عيراقى دةولةتى دروستبونى

نويدا بزوتنةوةى كؤمةلى مةدةنى كةوتة كار وضاالكى بؤ دياريكردنى والنى عيراقى، دةولةتى شيوةى لة بوو ب��ةردةوام ضاالكى كةم حكومرانى م��اوةى يةكةمين ثاشايةتيدا، بةلكو طةيشتة لوتكةى لةسةرةتاى ودرةوشانةوة ضاالكى بةرجةستة وخؤى بيستةكاندا، رووب��ةروب��ةن��ةوةى لة ثيشاندا وكاريطةرى دةستوريةكان الدانة ئاشكراى كرد لةسةر رووداوةكانى كةم هةموو لةطةأل قؤناغة، ئةو دةولةتى لة كة وكوريانةى نويشدا هةبوو ولةثشتى دةولةتةوة ئةمة بؤ ئ��ةوةى لةناوضوون، ئاسانكاربوو دامةزراندنى دةولةتى نوي بوو لةكؤمةلدا لةسةر بنةماى ثيشينةكان وثةيوةندية هاوكارى دامةزرابوو، هةروةها جيابوونةوةى دةولةت لةكؤمةأل والوازى هيزى دةولةت، ئةمة جطة لة ثةراويزى دةستور ك��ة ئ��ازادي��ةى ئ��ةو كاروانى بةآلم كاية، هينابووية كؤمةلى وبزوتنةوةى ليبراليستى بة راوةستا ئاوةلكارى مةدةنى ثاش دةستور هةلوةشاندنةوةى شؤرشى 14ى طةالويذى 1958، بةرزبوونةوةى بارودؤخى ولة سيستمة لة سياسى توندوتيذى كؤمارية يةك لةدواى يةكةكاندا فشار زياتر بوو لةسةر بزوتنةوةى كؤمةلى مةدةنى سياسى وثيشةيى ئةم يةكةمى قوربانى بوونة كة سيستمانة وكيشةكانيان تا طةيشتة خنكانيان لة سايةى سيستمى تاكة

حيزبدا.

Page 58: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 58

خؤيان روانط��ةى ل��ة داكؤكى دةك��ةن، وجةخت لةس��ةر ئةوة دةكةنةوة كة دوذمنانى ش��ؤرش ليئ��ةدةن، بروس��كةكة ئ��ةوان وتوندوتيذى درندانةي��ى ليرةوة ش��ةرةكة جيدةكةوي��ت، ئةوان كاتي��ك لة لوتكةى دةس��ةآلت هةرض��ى خ��وارةوة، دةكةون��ة ه��ؤكارى ريطرية دةس��تى ثيوة دةطرن بؤ دواخس��تنى ش��ؤرش ل��ة ئةوان��ةى وطةراندن��ةوةى لةويدا ئ��ةوان ضووة، دةس��تيان ئام��ادةن هةرض��ى كارة بيك��ةن تةنان��ةت بةرثاكردن��ى الف��اوى خوي��ن ورووبةروو خس��تنةوةى طيان��ى خةلك لة مةترس��ى، ئةو بةرذةوةندي��ان ك��ة تويذان��ةى لةطةأل ثيويستيةكانى ثةرةسةندنى كؤمةآليةتى وويس��تى زؤرينةى ئ��ةوان نايةت��ةوة، طةل��دا ئةو ميذووي��ى بةرثرس��ياريةتى ئةوس��تؤ، دةطرن��ة خوينرش��تنة ئةوة ش��ؤرش خؤى نيي��ة، بةلكو

كردةوةكان��ى دوذمنان��ةى ك��ة هؤكارة بؤ ئةوةى مرؤظى س��ادة نرخى قورسى شؤرش بدات.. بؤ

سةركةوتن.وتيؤرس��يونةكانى زان��ا دوذمنانى ش��ؤرش ب��ةم بوارةوة ب��وو كري��ن ئ��ةوة نةوةس��تان، برينتنون��ى زان��اى ئةمريك��ى لة )تويكارى ن��اوى بة كتيبةكةيدا ئاكاديمية لةناوةندة كة شؤرش( ناس��راوة ئةمريكاييةكان��دا دةولةمةندك��رد، تيؤريةك��ةى كاردان��ةوةى دةلي��ت ئةوةت��ا بةرئةنجام��ى ثيضةوان��ة ن��ا هةول��ة ئ��ةو راس��تةوخؤى بؤ شؤرش��طيرةكانة واقعيان��ةى لةس��ةر بةهةش��تيك بنيادنان��ى زةوى برينت��ؤن وادةبيني��ت ك��ة ثيضةوان��ة كارى كاردان��ةوةى ه��ةروةك ضاكبون��ةوةى دواى نةخؤش��يةكى مةترس��يدار واية، تؤريكى دةلي��ت كؤم��ةأل ئ��ةو ثةيوةندي��ة ل��ة بةرفراوان��ة

بةدريذاي��ى ك��ة نةط��ؤرةكان س��ةردةمةكانى دروست بوونةوة شؤرش��ةكاندا كاروان��ى ل��ة ثةيوةنديان��ة ل��ةم هةندي��ك هةوأل وشؤرشطيرةكان دةسثينن ئ��ةدةن ت��ؤرى ثةيوةن��دى نوآ رةنجي��ان ب��ةآلم دابمةزرين��ن، بةه��ةدةر دةروات، ضونك��ة ئةو ت��ؤرة ثتةوترة ل��ةو هيزانةى كة هةوأل ئ��ةدةن هةرةس��ى ثيبهينن ياخود بيطؤرن، ليرةدا رةوشتيكى لة ديت��ة كاي��ة وقس��ة ثوخ��ت طةرانةوةى ريطا سادة وبنضينةية ك��ة كارليكةكانى تي��دا دةبن لة

تؤرة كؤنةكةدا.تيؤرس��يونة بةرامب��ةردا ل��ة ضةث��رةوةكان جةخ��ت لةس��ةر دةكةنةوة مارك��س ووتةك��ةى كة ش��ؤرش ثاآلوتطةى ميذووة، ك��ة لةس��ةرئةوةش هةروةه��ا ش��ؤرش وا لة نةت��ةوة دةكات لة )5( سالدا سةدةيةكى بارودؤخى ئاسايى تيثةركات ضونكة شؤرش ذمارةيةك��ى بةرفراوانى خةلكى ئاس��ايى بةش��دارى ثيدةكات لة سياس��ةتدا، ضونك��ة جةماوةرى ط��ةل ل��ة بارودؤخ��ى ئاس��ايى بةوشيوةية ضاالك نية لة داهينانى سيس��تميكى كؤمةآليةت��ى نويدا هةروةك لة شؤرش��دا دةيكات، لة كاتيكدا كة طةل تواناى هةية

دوذمنانى شؤرش ئةوان بروسكةكة ليئةدةن، ليرةوة درندانةيى وتوندوتيذى شةرةكة جيدةكةويت، ئةوان كاتيك لة لوتكةى دةسةآلت دةكةونة خوارةوة،

هةرضى هؤكارى ريطرية دةستى ثيوة دةطرن بؤ دواخستنى شؤرش وطةراندنةوةى ئةوانةى لة

دةستيان ضووة، ئةوان لةويدا ئامادةن هةرضى كارة بيكةن تةنانةت بةرثاكردنى الفاوى خوين ورووبةروو

خستنةوةى طيانى خةلك لة مةترسى

Page 59: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 57

وحةوتةمى شةش��ةم ضارةك��ى يانى ب��وو، رابووردوو س��ةدةى ئةو شؤرش��انةى كة بةرثابوونيان ووآلت��ة رؤل��ى تةحةدايةك��ى يةكطرت��وةكان وسياس��ةتةكانى ئةدا هؤش��داريان ئ��ةوان ب��وو، شؤرش��طيرةكان بةرنامة بةوةى موستةحةق وش��ايانى ئةو هةموو تييان��دا ك��ة وزةني��ن و توان��ا وةطةردةخريت، ضونكة شؤرشة كارةس��ات كؤمةآليةتي��ةكان رادةكيش��يت كة ثيش��تر وينةيان ناطونجيت وئاكامةكانيان نةبووة ل��ة قوربانيان��ةى ئ��ةو لةط��ةأل

ثيناوياندا بةختكراون.ئةوان شؤرش��يان واباسدةكرد طؤران��ى ش��يوازيكى ك��ة ووزة زؤرترين كة كؤمةآليةتيية بةهةدةر دةدات، و زياترين بريان تيدةضي��ت وثيويس��تة دواهةمين ج��ار بيطرينة بةر، وات��ا لة دواى طرتنةبةرى هةموو ش��يوازةكانى ترةوة، تا وايليهات تيضووى زؤرى وثروثاطةندة كتيب لة ش��ؤرش بآلوب��ووةوة ئةمريكيةكان��دا وهيش��تا ئةم تيؤرة لة نيو زاناكانى كؤمةلناسى شؤرشدا لة رؤذئاوادا بايةخى ئةمرؤك��ة جيط��اى ت��ا زؤرن، بةش��يوةيةك دةوتري��ت ثةرةس��ةندنى كة ودةوتريت��ةوة وبةهيزت��ر خيرات��ر ئاب��ورى

شؤرش��ةكان، وبةب��آ دةبي��ت لة ريط��ر دةبن��ة وشؤرش��ةكان ريطاى ثةرةسةندنى ثيشةسازيدا، كؤمةلناس��يةكانى زان��ا تةنه��ا شؤرش لة ماركسية ضةثرةوةكان رووبةرووى ئةو تيؤرة وةستانةوة، ئةوان جةختيان لةسةر ئةوة كرد كة نرخى شؤرش��ى كؤمةآليةتى ب��ةراورد ناكري��ت لةط��ةأل ئةو نرخةى كة ثيويستة كؤمةأل بيدات رذيمة بةردةوام��ى بةرامب��ةر لة فةرمانرةوايي��دا، ل��ة كؤن��ةكان ئةوان هةر لةو شؤرشانة نةدووان روويانداوة، خؤياندا لةكاتى كة بةلك��و بة س��ةختى داكؤكيان لة شؤرش��ة طةورةكان وثيش��ووتر دةك��رد، س��ةرةتا ل��ة شؤرش��ى لةس��ةر فةرةنس��يةوة جةختي��ان ئةوة دةكرد ك��ة ثاليكى بةهيزى ل��ة س��ةرمايةداريةوة ب��ة داوة س��ةراثاى ئةوروثادا، هةروةها لة

ثش��ت س��نورة ئةوروثيةكانةوة، وجةختيان لةس��ةر ئةوة كرد كة ئابورى دةسكةوتى لةبةرامبةردا زؤر ط��ةورة بةدةس��تديت ك��ة دةستدةكةويت لةئةنجامى نةمانى س��ةرخانى سياس��ى ك��ؤن، كة ريطرة لة س��ةركةوتنى سيستمى كة ن��وي كؤمةآليةتى ئاب��ورى

شؤرش دايئةمةزرينيت.وثةرتبوونى ئاشكراية كةرت يةكيتى ش��ورةوى لة س��ةرةتاى رابردوودا س��ةدةى نةوةدةكانى وث��اش هةرةس��ى فةرمانرةوايى ل��ة سؤسياليس��تةكان سيس��تمة بوو ئةمة رؤذهةآلتدا، ئةوروثاى بة ثايةيةك بؤ ثشتطيرى روانطةى زان��ا ئةمريكيةكان س��ةبارةت بة ب��ةآلم زؤر )تيضونى ش��ؤرش(، ثيويستة ئاماذة بةوةبكةين كة زانا كؤمةلناس��يةكانى ش��ؤرش سةر بة ضةثرةوة ماركس��يةكان هيشتا

نرخى شؤرشى كؤمةآليةتى بةراورد

ناكريت لةطةأل ئةو نرخةى كة ثيويستة

كؤمةأل بيدات لة بةرامبةر بةردةوامى

رذيمة كؤنةكان لة فةرمانرةواييدا

Page 60: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 60

خاأل ليرةداية ).()زةين ميذوويى ماوةى عةلى(كؤتايهات، بن ئةلعابدين لة تونس داهاتووى دةشيت بدات، حوكم سةرئةنجامةكان لة عيراقيةكان ضؤن هةروةك حوكم ئيستايانةوة بارودؤخى لةسةر سةردةمى بةعسى ئةدةن، شوينةوارةكانى سيستمى بن عةلى شةقامةكانى شؤستةى ئيستا: تا سورة، بةخوين بوزةيد( )سيدى ئةو هةروةها ليدان، وينةى كات بةدريذايى كة مةشهةدةى محةمةد سوتانى ناكريت لةبير شؤرشى لةطةأل ئةلبوعةزيزية، تونسدا، نةوةى نويى الوانى عةرةب شؤرشى سات دواى لة سات تازة كة بينى يان طةرم عةرةبى بارةيةوة لةم دةردةضوو، فرن لة خويناوية روداوة ئةو طويبيستى هاوشيوانة بوو كة لة ثةنجاكاندا لة وتةنانةت وميسر وسوريا عيراق

تونسيشدا روويانداوة.بةآلم سةرلةنوآ عةرةب هةر كوآ بؤ عةلى بن دةثرسيت؟ ضووة بيريان لة ئةوان رؤشت، ئةوةية: راستةقينة ثرسيارى

لة دةضيت؟ كوآ بةرةو تونس بيريانضووة كة خؤشةويستى طةلى وشكؤدارة، رةوا ئةطةرضى تونس ناكاتة ئةوةى تونس لة ثةراويزدا ضارةنوسى بريارى وة دابيت، بدةين لةجياتى خؤى، بةرثرسيارى بآ تيطةيشتنى تونس، بةرامبةر اليةنةى راستةقينةى كيشةكةية، ضارةسةرى بؤ هةولة هةروةها راويذ ودةستخستنة ناوةوةى باش طرفتة ريشةيى وضارةسةرى

دريذخايةنةكانى.ضاوديريك: وةك ئيمة زةين ئةوةية يةكةم راستى هةتا بؤ عةلى بن ئةلعابدين لة وفرؤكةكةى رؤشت، هةتايى ئاسماندا دواى طةران بؤ شوينيكى نيشتةوة وسةالمةت لةبار

وثيشوازيكردنى لةاليةن سعوديةوة خويندنةوة ئةو بةثيى دةبيت سياسى رةفتارى بؤ كة بيت لة دةكريت سعودية ميذوويى بةرامبةر وةها روداويكدا، هةروةها بةرذةوةنديةكانى ئيستاى لة ناوخؤ

ودةرةوةدا.طرنطتريش دووةم: راستى 15ى شةمةى بةرةبةيانى لة تونسيةكان دا 2011 ينايرى طرانةوة ثرسياريكى بةدةم رادةثةرن ئةمجا ضيتر؟ وثيويستة ضونكة بنووسنةوة، وةآلم خيرا شؤرش كات بةسةربردن نية، لة ئةوة ميذوويشةوة هةرطيز رووى سياسى كيشةى هةروةها نةبووة، وئايدؤلؤذى نةبووة، بةلكو ثيويستى ذيان وطوزةران بووة بؤ نةهيشتنى

حسام ئةلعيالنى

تونسى عةرةبى يان تونسى تونسيةكان: نةخشة ريطاى نوآ

Page 61: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 59

بةبةراورد بخولقينيت موعجي��زة لةطةأل ثيش��كةوتنى ثلة بة ثلةى لةس��ةرخؤ وهي��واش ئاش��كراية شؤرش��ى بارودؤخى دةتواني��ن ميسرى ئيس��تا بيخوينينةوة لة ذير رؤش��نايى ئ��ةم كيش��ة تيؤريةى كة تيؤرى برى تيضوى ش��ؤرش ب��ؤى بةجيهيش��تووين، ليرةدا بة ئاس��انى ئ��ةوة تيدةطةين هةموو ضةواش��ة شؤرش��ى هةولةكانى دةبنةوة شؤرش رووبةرووى كة تةنان��ةت ل��ة كارى رؤذانةياندا، بنةماي��ة دةلين كة ئ��ةو لةس��ةر ش��ؤرش ب��ارى ق��ورس دةخاتة سةر طةل وئابورى نيشتمانى، بةم ثيية ش��ؤرش دةمانطةرينيتةوة بؤ سيستمى كؤن ودةسكةوتة يةك لةدواى يةك ولةس��ةرخؤكانى،

بةآلم دةسكةوتة مسؤطةرةكان.هةم��وو ئةمان��ة وئيمة هيش��تا ل��ة كؤتاي��ى س��يهةمين مانط��ى وثيويس��تة شؤرش��داين، دواى شؤرشى ضةواشة زياتر لة هةموو ش��تيكى تر لةوة بط��ات كة برى مليارةها لة س��امانى طةل دزرا، و وبةمةش بطةرينريتةوة دةكريت رووى لة ش��ؤرش تيضووةكانى داراي��ى وئابوري��ةوة زؤر كةمتر دةبي��ت، لةكاتيك��دا كة س��امانة كة دةطةرينةوة تاآلنك��راوةكان بةشيوازى نارةوا لةاليةن سيستمى

كؤنةوة دةستيان بةسةردا طيرابوو، وطةرانةوةى هةموو ئةمانة بةثيى توانا نةك لة ئاس��ؤكانى مةحاأل وخةيال��دا تةنان��ةت ئةطةر طةل س��ةندةوة، دزراوةكانى ني��وةى ناراستى تيؤرى تيضووى شؤرش

دلنيا دةبيت.نمون��ةي ميس��رى شؤرش��ى كردةنى روونة بؤ ناراستى تيؤرى ضونكة ش��ؤرش، تيضووى برى واقيعي��ةكان ئةذم��اردة بةثي��ى تيضووى شؤرش��ى ضةواشة زؤر زيات��رة ون��ةك ضةند س��اليك بةلكو دة س��اليش طةل دةبيت لة

ذير باريدا بنالينيت.ئةمة نيشانةى بنج بر وبيطومان دةخاتة روو سةبارةت بةوةى كة تيض��ووى ش��ؤرش زؤر كةمترة

ل��ة تيض��ووى ئ��ةو رذيمةى كة رووخاندويةتى.

س��ةبارةت ب��ة باس��كردن لة خوين��ى مرؤيي��ةكان قورباني��ة بيطومان وجةماوةر شؤرشطيران قوربانيدان س��ةركةوتنى شؤرش لة ك��ورت م��اوة ودوور ماوةدا

دةكاتة حةتمى.شؤرش��ى وتيض��ووى ن��رخ كؤمةآليةت��ى ب��ةراورد ناكريت بةو نرخةى ك��ة كؤمةأل ئةيدات لة بةرامبةر بةردةوامى سيس��تمى فةرمانرةوايى كؤن وذيان لة ذير

سايةيدا.

سةرضاوة:Shorouknew.com

Page 62: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 62

وهاوثةيمانيان بؤببريت ثةنايان لةكاتى ببةستريت لةطةلدا ئةلعابدين زةين قةيرانةكاندا، دةكرد كارى ئةوة لةسةر ثيبكات بروات ئةوةية )هاوريت راستت ريطاى ئةوةية نةك بةثيضةوانةوة بدات(، نيشان ئةم جوآلنةوةكانى كويريانكرد، كة دةسةلماند ئةوةيان دوايية بروا ومتمانةى بةكةسة نزيكةكانى هةربؤية هةرةسيهيناوة، خؤى فةرمانى لة كارالبردن جار دواى لةكاتى هةروةك دةرئةضوو، جار وةك دةركةوت ووتارةكةيدا دوا بي غةريبى بةتةنهاى ثياويكى

دؤست وهاورآ.ئيستا وداهاتووش سةرؤكايةتى ئةسثيكى راهينانى وةك تونس تونسى ئةمة ضونكة زيرةكة، تيكؤشانى ميذووى بة كارتيكراو هةروها )1957(نية، بورقيبة نية ثؤليسى عةلى بن تونسى 2011ية تونسى ئةمة ،)1987(كة تويتر ويوتيوب شؤرشةكةيان كة تونس هةروةها هةلطيرساند، بة طرفتارة ئابوريةوة لةرووى ثلةى يةكةم لة هاوكيشةى ئالؤز: كةمى و سامانى سروشتى كةمى هةلى وةبةرهينانى ئازاد، لةبةرئةوة ئامادةكردووة خؤيان ئةوانةى يان دةسةآلت، كيكةكةى بؤ ثيشكةوتووى بةرنامةيةكى ئةبآ واقعى ئابورى طشتطيرى سةربخةن ووآلت كة بخةنةروو تونسى خؤكوشتنى جارى ياخود تونسيةكان بكةن.ضونكة نوي

شةيتانيش بة بروا لةناوخؤدا دةكةن ودةنطى بؤ ئةدةن ئةطةر لةو تا بةرنامةى سةركةوتووبيت

قةيرانة رزطاريان بكات.ثةيوةنديش هاوكيشةى لةبةردةم ديسان دةرةوة لةطةأل مةحةكيكى طرانداية، سةرؤكايةتى لةو ثاريزطارى ثيويستة نويى كراوةية هاوسةنطة ثةيوةندية رادةكيشيت سةرماية كة بكا وبةرذةوةندى دةولةتة بيطانةكانى )عةرةبى ياخود رؤذئاوايى( لة رووى رةضاوبكات، وسياسيةوة ئةمنى ئايدؤلؤذي نةداتة طوآ زؤرجار بةسةرنجدانى ورةهةندةكانى، ثاش هةرةس، سوثا رووداوةكانى لة بنضينةيية ياريضييةكى وةك نبياتنانى داهاتووى تونسدا لةطةأل بازنة ئؤثؤزسيؤنةكانى ئيستا، ئةمة ريطايةكى طونجاو ولةبارة بؤ زؤر لة دةولةتة بيانيةكان، وبةطةرانةوة بةدواداضونى بنكةى بؤ ذمارةيةك لة هةلةكانى سيستمى بة دورودريذى بة عةلى بن دةولةتانى نةخشةى دريذايى كة دةبيتةوة، دووبارة عةرةبى سةرو بخريتة كويرانة متمانةى نةبوونى وشارةزاييةوة، وتوانا ودةستكردنى دةستا ميكانيزمى دةسةآلت لة سةرؤكة ثيرةكانةوة، دةسةآلتةكان نةبوونى سةربةخؤ ضاوديرى وثرةنسيثةكانى حكومية سيستمة وليثيضينةوة. ولةوانة خزمةتطوزاريةكان سةرؤكايةتيةكان ضاويان دةنوقينن لةبةردةم دةئاخنن وطوييان

وكرانةوةكةش طةل كيشةكانى طواية بةوةى ئةنين ثيوة زيادى وبةرذةوةنديةكانيان ثةيوةندى رؤذئاواييةكاندا دةولةتة لةطةأل طرنطتر ولةمةش ثةرةثيدراوة، وثلة بةقؤناغى قؤناغ نةبوونى بةثلةيى لة بةرنامة ضاكسازيةكاندا بي بةرنامانة ئةو ونةبوونى

تيروانينيكى رؤشن.جةماوةريةوة رووى لة عةرةبى شةقامى ثيويستة لة وطوآ نةكةويت سؤز دواى بطريت ولؤذيك عةقأل دةنطى بةرذةوةندية سياسةت ضونكة وشةرى بةرذةوةندية وئابوريش رؤذهةآلت نيوان بةهاكانى ئةوة وعةجةم وعةرةب ورؤذئاوا ليدةزانى باشى كة دةيباتةوة ثاراستنى لة مومكينة ))هونةرى بةرذةوةنديدا، بةداواكارى كويرانة نابيت، خويناويانة وثياهةلبرذانى بؤ هيماية طومان بي شؤرش خؤبةخشين وقوربانيدان، بةآلم بة بضيتة دةبيت يا تونس شاهيدى هةلخزيت دةبيت ياخود لوتكة بةسة هيندة زؤنطاوةكة رووةو بؤ بطةريتةوة عةرةبى جيهانى خالى ).( لة هةرجاريكدا، رؤيشتن خؤى ميذوو ياسادا، بةدواى دووبارة دةكاتةوة دةبا دةستوريك داهاتوو kةوةى بؤ دابريذريت دةسكةوتةكانى بنةماى لةسةر ئيستا وةك قسةيةكى سوواو واية،

بةآلم وانةكان سودمةندن.

som1.net

Page 63: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 61

برسيتى ودوورخستنةوةى هةذارى ئابورى طةندةلى ورةتكردنةوةى لةبةرامبةردا سياسى، وسةركوتى بةرثاكردنى شؤرش وبةرينكردنى هؤى نةبوونة بةآلم ئاسانكرد تونسيةكان ضونكة هةلطيرسانى، لةطةأل ئةو سةركوتةدا راهاتبوون، زؤر ذيانيان شيوازيكى وبووبوة دوور خؤيان تونسيةكان لة

دةةخةنةوةلة هؤكارةكانى.تونسى حوكمى سيستمى دوايى، دارمانةى ئةم ثيش بةلطةنامةكانى ويكليكس رؤشنايى بةراورد ولةريطاى خستبوة سةر، رةفتارة لةطةأل ونزيككردنةوة سياسيةكانى عةرةبى. دوا راثؤرتى باليؤزى لة ئةمريكا دةرةوةى لة كة تونس لة ئةمريكيةوة لةسةردةمى 2009وة يوليوى سةرؤكى ئيستادا باراك ئؤباماداية، ناونيشانةكةى )تونس طرفتةكةية، بكةين؟ ضى ئيمة دةبيت بارى باسى وردى و وبةروونى بة وثةيوةندى تونس ناوخؤى وآلتة يةكطرتووةكانى ئةمةريكاوة

دةكات.لة ناوخؤدا: بة ثيى ئةو راثؤرتة، ثةرةسةندنى خةلك، كيشةى ئةندامةكانى هةروةها بيكارية، وكةس سةرؤك بنةمالةى وكاريان بة طةندةليةوة ثةيوةست بوون، بة تايبةت لةيال تةرابلوسى وكارةكةى، وكةس خيزانى وبيزارى رق وطةشةسةندنى لييان تةنانةت لة ناوةندة حكومى ونزيكةكان بة تايبةت كة هةندكيان

ئاماذة راثؤرتةكة نةخويندةوارن، حكومةتى كة دةكات ئةوة بؤ ئةطةرضى ناوخؤدا لة تونسى بةآلم نةبووة، سروشتى داهاتى )فيركردن خزمةتطوزاريةكانى وتةندروستى وذيرخان وئاسايشى( وئابورى رووة و كردووة فةراهام ضووة، )مةعريفى( فيركارى وةبةرهينةرة راكيشانى هةروةها ثيضةوانةكة بةآلم دةرةكيةكان، بيكارى ريذةى دةركةوت، زوو 14% تيثةربوو، ئةمة لةسةرئاستى ئابورى، كة ثايةى ئةم شؤرشةى دوايى بوو ودةبيت ميذوو بةدواى راستى هةموو ئةو ثروثاطةندةيةى

حكومةتى تونسيدا بطةريت.راثؤرتةكة سياسيةوة لةرووى دةخاتة هاوبةشةكان وخالة بةها تونس ثةيوةندى لةوانة روو، هاريكارى هةروةها وئيسرائيل، وئيستخباراتى وسةربازى ئةمنى تيرؤردا، رووبةروبونةوةى لة ويةكسانى ئاينى وميانرةوى كةسايةتيةكان )بةتايبةتى جولةكة( ورةخساندنى بوار بؤ ذنانى تونسى، واليةنى خراثيش كة باسيكردبوو، طرفتى تةمةنى سةرؤك ونةبوونى ئازاديةكان وثيشيلكردنى جيطر، وكردنى سياسى وسةركوتى ثؤليسى، دةولةتيكى بة تونس رةخنة وتةنانةت لة ونيطةرانيش ناوخؤ لة وثرسكردن، راويذ لة ودةرةةدا، هةر ئةو راثؤرتة بةثيى هةموو ئةو راستةقينانةى ثيشبينى كردووة، كة رذيم توشى كيشةى بؤ ببيت، ئارامى وبي ناجيطيرى

طريمانةيةك ئةمة دوور! ماوةى لةطةأل دةرنةضوو راست بوو 2010 مانطى دوا رووداوةكانى ،2011 ينايرى وشؤرشى زؤرةكانى راسثاردة سةرةراى لة تونس لة ئةمريكى باليؤزى ثةيوةنديةكان ثيشخستنى رووى وبةرذةوةنديةكان، بةآلم ووتةكانى سةرؤك ئؤباما لةسةر رووداوةكانى الوازى بة ئاماذة دوايية ئةم ونةمانى بةرذةوةنديةكانى ئةمريكا تونسدا، رذيمى لةطةأل دةكات لةسةر كاردانةوةيةكة ياخود تيكضوونى بارودؤخةكة بةكتوثرى وخيرايى هةرةسهينانةكةى دوايى.

بة طشتى ولة ديدطاى رةفتارى رذيم روخانى سياسى عةرةبيةوة، وضاوةرواننةكراو نامؤ شتيكى بارودؤخةى ئةو لةسايةى نةبوو ئةو هةموو عةلى بن رذيمى كة كارتانةى سوتاندبوو كة جووآلنةوة دةنيشيتةوة ثي جةماوةريةكانى دريذدةكاتةوة. رذيم وتةمةنى ئةوةى لة بيرضووبوو كة هاوكيشةى نةطؤراوة، عةرةب فةرمانرةوايى سوتاندبوو، سياسيةكانى وكارتة تةنها دةنطى فرعةون نةبيت )ئيوة من تةنها و ببينن من هةروةك ري نيشاندةرتانم بؤ سةركةوتن(، هةروةك ئيبن خةلدون ووتويةتى: عةرةب مةليكى عةرةب، ثاشاى لةرووى ثايانة، بةو ثشتطيرة ولة وئاينةوة، عةشايةرى دذوارترين حالةتدا، هةروةك زؤر عةرةبيةكاندا وآلتة بارودؤخى لة دةكريت دوذمنكارن دؤستى

Page 64: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 64

كورى وةستاى شاورمةكةشة.سةندويض زؤرى -فرةجؤرى، لةيةك ضيشتخانةكان وخواردنى ناطةيةنيت، ودابةشبوون ترازان فرةجؤريية، ثيضةوانةوة بة بةلكو كريار دةتوانيت باشتر هةلبذيريت ضاكتر دةتوانيت هؤيةوة وبةو

بناسيت.تاكة شاورمة سيستمى بؤ نية جيهانى ريطايةكى بةلكو ودروستكردن، ئامادةكردن داب بةثيى بطؤردريت دةكريت وهيلة وئارةزوو وحةز ونةريت ناكريت نمونة بؤ سورةكان، لةطةل شاورمةكة دوكانى وخواردنةوة عةرةق شاورمةكةدا دانيت ئةطةر شاورمةكة ئيسالمى شيوةيةكى شاورمة هةروةها بوو، دةتوانيت بةلكو نية، دياريكراوى كةرة يان كةضةث ياخود ثةتاتةى ناوةرؤكى ئةوةى بآ ثيوةكةيت، تيك شاورمةكةش سيستمى

بدةيت.سيستمى وئةخالق، -شاورمة هةية، ئةخالقى خؤى شاورمةش بؤ نمونة وةستاكة مافى ئةوةى نية بةزؤر ساردى ببسيت ثيبخواتةوة، ترشةمةنى لة حةزت تؤ ئةطةر ئارةزوى ئةوةى ضونكة بوو، ريزى ئةو دةبيت تؤية تايبةتى تؤ ئةطةر هةروةها ليبطريت، ليبوو، حةز مريشكت شاورمةى خيانةتكار بة تؤ ناتوانيت كةس ناوببات كةلةشير وبةكريطيراوى وبليت كة تؤ ثالنطيرى دذ بةوانة حةزيان كة ئةدةيت ئةنجام ضونكة مريشكة، شاورمةى لة هةموان دةزانن ياسايةكى بةهيز لة

دوكانةكةدا هةية هةموو ثالنةكان ئةطةر تةنانةت تيكدةشكينيت، دوكانيكى نويى شاورمة لة تةنيشت ئةو دوكانةشدا بكريتةوة وةستاى هةموو نية بؤى كؤنةكة دوكانة ئةوانةى لة دوكانة تازةكة شاورمة وئاذاوةطير خيانةتكار بة دةكرن خةلك دةزانيت ضونكة ناوببات، تازةكة دوكانة بؤ دةضن بؤية بؤية كةمتةرخةمة، خؤى ضونكة وهةلةكانى دةخات ثيش خؤى ئةدات وهةوأل دةكاتةوة راست هةروةها بكات، وةستايى باشتر كةس ناتوانيت ئازارت بات ياخود تؤ لةبةرئةوةى زيندانةوة بتخاتة يا خراثة خواردنطاية ئةو ووتوتة مافى واتا نية، باش وةستاية ئةو تا ثاريزراوة هةموان بؤ دةربرين

ئةو كاتةى ئاشتيانة بيت.طرنطترين ئةخالقياتى شاورمة ئةوةية طرنط نية وةستاكة كيية؟ موسلمانة يان مةسيحى، جولةكةية ياخود ئةفغانى يان توركى يان نية طرنط هةروةها سورى... ئةوةية طرنط ذن، يان ثياويك ئةو وةك كريكاريكى خاوةن ماف

هةلسوكةوتت لةطةلدا ئةكات.هةروةها ئةخالقيكى طرنطترى نةكردنى ئيستغالل شاورمة ريزبةندى بةثيى خةلكة سؤزى وةستاى نمونة بؤ وشةريكايةتى، مةالى لةطةأل نية بؤى شاورمة دواى تا ريكبكةويت مزطةوتدا شاورمةكة باسى ضاكة بة نويذ ليي بكات لة خةلك وداوا بكات بة مريشكةكان ضونكة بكرن سةربراون، ئيسالمى شيوازى ئاينى سؤزى شيوازة بةو ضونكة

بؤ دةكات ئيستغالل خةلك بة ثةيوةندى هيض كة شتيك ئاينةوة نية، ضونكة ئةوة بؤ دنياية، ئاين ئاينى خواية وشاورمةش هى شاورمةدا سيستمى لة هةموان. ئةطةر بةكارناهينريت، ئاين دةزانن زوو يان درةنط هةبيت وثاشان ودرؤزنة دةستبر مةالكة شةريكة كة دةردةكةويت وةستاى لةطةأل قازانجة بةشى

شاورمةكةدا.تر لة ئةخالقياتةكانى يةكيك ئارةزووى يةكيك ئةطةر ئةوةية زياد تام بؤ نةبوو شاورمةكة لة دا، ثيشنياريكى ضةند كردن ناليت يةكسةر شاورمة وةستاى كوا يان نيت، شاورمةخؤر تؤ تاوانبارى هةروةها شاورمةكةت، سندويضيكى كة بةوةى ناكات ئةو وبؤية تيكردووة كةكارى كارة دةكا، بةلكو بة سنط فراوانى لةوانةية وهةتا وةريدةطريت بداتآ سندويضةكةشى بةخؤرايى مةنتقى لة دةزانيت ضونكة دوكانةكة وقازانجى خؤشةويستى ئةو شاورمةكة وباشتركردنى

ثيشنيارانةى كردووة.لة كؤتايدا ووتةيةك هةية كة كردؤتةوة زيندوى فةيلةسوفيك

دةليت: شاورمةدا سيستمى )لة شاورمة كة نيية بةوة قةناعةتم تةماتةدا ياخود ترشيات لةطةأل بخوريت، بةآلم تا دةمرم داكؤكى لةو مافةت دةكةم كة ضؤن خؤت

دةتةويت شاورمةكةت بخؤ(.

Soml.net :سةرضاوة

Page 65: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 63

فةهد ئةلحازمىو. ذيانى نوى

وديدطا خةلك مةزهةبةكانى وئاينيان جؤراوجؤرن، بةآلم لةطةأل شتيكى شاورمة ئةمانةدا هةموو دةولةتة لةو زؤر لةنيو هاوبةشة طةل تياياندا كة شارستانيانةى بريار دروستكردنى لة بةشدارى خؤيدا ضارةنووسى ودياريكردنى

ئةكات.بةهايةكى سودمةندى شاورما بينيى كة ماوة هيشتا هةية، ئيمةدا وآلتى لة سيستمةكةى شاورمةش ئةطةرضى بآلوبيتةوة، دةنرخيندريت، بةآلم جيطاى داخة وبةند وكؤت ريطرى زؤر هيشتا هةية ريطا نادات بكريتة شيوازى سةركةوتوة كة لةكاتيكدا ذيان ئارامى ئاراستةى بة وكاريطةرى

ووآلت داناوة.لةطةأل شاورما ئايا ئايا يان نايةتةوة؟ شةريعةتماندا ئيمةوة لة داب ونةريتى رةسةنى شاورمة دةكريت ئايا هةلقوآلوة، شيوازيكى وةك بةر بطيريتة ذيان وئامرازيك بؤ جيبةجبكردنى نيوان لة كؤمةآليةتى عةدالةتى زؤر و جؤراوجؤرةكاندا، ضينة فكر لة هيشتا تر بةرثرسيارى

وزةينى خةلكدا ديت ودةضيت.سيستمى سانايى... بة زؤر

شاورمة ضيية؟راستيدا لة شاورمة سسيتمى ثرنسيثيكى ضةند ئاسانة، زؤر

هةية طرنطترينيان:دةسةآلتةكان -جياكردنةوةى لةيةكترى، بؤ نمونة ناكريت وةستا هةروةها بكات، ذميريار كارى كارطوزار كارى نابيت ذميريار بكات، كارطوزارى خاوينكار نابيت هةستيت، وةستايى كارى بة هةر وئةركى دةسةآلت دةبيت تا جياوازبيت، لةويتر يةكة نيو لة بةديبهينريت عةدالةت نابيت يانى ئةمة كارمةندةكاندا، ئةركةكةى لة شارومة وةستاى خؤى تيثةر بكات، يانى وةستا بيت وذميريار وقاثشؤر وفرؤشيار...هتد، ئةوة ئةمة بةسادةيى زؤر ضونكة لةمانة كاريك هيض دةطةيةنيت بةباشى بةريوة نةضيت وكارةكان

بةثيى شارةزايى نةكريت.سيستمى لة -ليثيضينةوة وثرسيار ليثيضينةوة شاورمةدا، بليت، نمونة بؤ نيية، قةدةغة

هةروةها نةكردووة! داوا ئةمةم بلييت وةستاكة بة دةتوانيت ساردة سندويضةكة ضيية هؤى خةتاى دةركةوت بؤت وئةطةر دةكريت كةمتةرخة كة ئةوة شاورمةكةى بدةيتةوة وثارةكةت بؤ بطيردريتةوة بيطومان ئةم كارة وا لة وةستاكة دةكات لة داهاتوودا وهةلةكانى نةكات كةمتةرخةمى سيستمى لة بكات، ضاك شاورمةدا وةستا كريكارى كريارة، وبةرذةوةندي دةكات خزمةتى نةك دةثاريزيت، وضارةنوسيشى سيستمى لة بةلكو ئةمة، هةر شاورمةدا )كريار هةميشة لةسةر

حةقة(.-ثلة وثاية بؤ بةتواناية، تةنانةت ئةطةر كورى وةستاكةش ئةندازيار يا دكتؤر بيت نابيت بةكارى باوكة مةطةر هةستيت، وةستاكةى كريارةكانيش فيربوو، كة كاتيك ليى رازى بوون. ليرةدا ياسا روون باز نية بؤى كةس وئاشكراية، كة بيانوةى بةو بدا بةسةريدا

ئاين ئاينى خواية وشاورمة هى هةمووانة

Page 66: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 66

طوتيشى رؤذنامةنووسة ئةو »حةقة بيريكى باش لةوة بكريتةوةو بةرنامةى طونجاوى بؤ بدؤزريتةوة كة ئاخؤ ضؤن كاريكى وابكات، بؤ شوينةكةيان ئيتر خةلك ئةوةى بةجينةهيلن، ضونكة زؤر بةداخةوة بة ثيى ئةو زانياريانةى ئيمة لةبةر دةستمان داهةية رؤذانة طوندةكان ضؤل دةكرين، حكوومةتيش هيض هةلويستيكى نييةو بةدوا داضوونى مةيدانى ناكات، بؤ ئةوةى هؤكارى لةاليةن طوندةكان ضؤلكردنى هاوآلتييان بزانيت. ئةمة لةاليةك طرنطى ديكةوةش لةاليةكى نةدانة بة بةرهةمى ناوخؤو بةكار ثيدوايستى نةدانى و نةهينان ثيويست، وةك جوتيارةكانة بة كارى زيارتر جوتيارةكان بةوةى

ئةوةى بؤ بكةن، كشتوكالى تا زيادبيت ناوخؤمان بةرهةمى ثيويست نةكات ئيمة هانا بؤ دةرو دراوسى ببةين، ضونكة ئيمة نابيت ئةوةمان لةبير بضيت لة كوردستان لةوةى زؤرترة بةكاربةر خةلكى يان و بكات جوتيارى كارى كة كارطةو كؤمثانياى بةرهةم هينةر

نيية.ئةطةر وابوو الى ناوبراو بؤ نةهاويين ثيويست هةنطاوى و والت ئابورى اليةنى ئةوةى سةرثى كوردستان لة كشتوكال داهاتوويةكى لة ئةوا بكةويت، كوردستان هةريمى نزيكدا مةترسى زؤرترين بةرووى روو ئيمة ناطونجيت دةبيتةوة، ضونكة و بدةين بةدةولةت بوون هةولى كةوةر، تورو ميوةو بؤ خؤشمان دراوسى دةرو وآلتانى بؤ هانا بكةينةوة لةوة بير ئةطةر بةرين، مةترسيةء خؤيدا لة خؤى ئةوة ئايا بثرسين، لةخؤمان ئةبيت كوردستان هةريمى سةنطى هيض ئيمة كة ضةندبيت ئةبيت بةرهةميكى ناوخؤيمان نيية، لةثال بةذيرخانى وآلتيكين ئةوةوةى لةبارمان وزةوى ناسراوين نةوت

هةية بؤ كشتوكال«.ئةوةية ضارة ريطة باشترين بةرهةمى جوتيارو بة طرنطى ضةندة هةر بدريت، ناوةخؤ بةشى ناوخؤمان بةرهةمى لة ثشت ئيمة كة ئةوةناكات

بةآلم بكةين، خؤمان سنورةكانى زؤرى طرنطى ئيمة ئةكريت ديكة جاريكى بؤ و ثييدةين وآلتانى و بكةينةوة ثيضةوانةى دةرةوة سود لة وآلت وة بةرهةمى

ئيمة وةر بطرن. شاكر خؤشيةوة لةالى خاوةنى سريشمةى، محةمةد وارظين كشتوكالى ثرؤذةى بةو لةدةظةرى سؤران، سةبارةت ثيدانى »بريارى طووتى دياردةية لةريطةى كشتوكالى ثيشينةى بةجوتياران، كشتوكالى بانكى هةريمى حكوومةتى لةاليةن كوردستان ريطة خؤشكةربوو كة ثةرة بةئارةزوةكةم بدةمء كةئيستا خاوةنى شةش خانووى ثالستيكيم، كؤمثانياى لةاليةن كةراستةوخؤ )دابانةوة( سةرثةرشتى ثرؤذةكةم ئةندازيارانى لةريطةى دةكريتء سةردانمان هةفتانة تايبةت، شتلء سةرثةرشتى دةكةنء لةثيناو دةكةن، نةمامةكانمان

ضاوديرى كردنء ثاراستنيان«. لةدريذةى قسةكانيدا خاوةنى ثرؤذةى وارظينى كشتوكالى، باسى لةطرنطى ئةم جؤرة ثرؤذانة كرد »ئةم جؤرة طووتى لةكوردستانء بةدةسكةوتيكى نوييانة ثرؤذة بةتايبةتى دادةنرين، طرينط ثرؤذةى كة ثالستيكى خانووى وارظينى كشتوكالى، يةكةم ثرؤذةيى لةسؤرانء ثالستيكية خانووى هيوادارم حكوومةتى دةوروبةرى،

ناوبراو الى وابوو ئةطةر هةنطاوى

ثيويست نةهاويين بؤ ئةوةى اليةنى ئابورى والت و كشتوكال لة كوردستان سةرثى

بكةويت، ئةوا لة داهاتوويةكى نزيكدا هةريمى كوردستان

روو بةرووى زؤرترين مةترسى دةبيتةوة

Page 67: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 65

ذيانى نوى-سؤرانسةرةراى ثييانواية هاوآلتييان بةرفراوانء خاكيكى هةبوونى كشتوكالى لة هةريمى كوردستان، سوودى نةتوانراوة كةضى زياتر بةلكو ليوةربطيريت، دةروة بةرووبوومى بة ثشت لةضةند ئةمةش دةبةستريت رويكةوة كاريطةرى خراث دةكاتة ثسثؤريكى وآلت، ئابوورى سةر »ئةطةربيتء دةليت ئابوريش ئابوورى ثالنيكى سياسةتء

سةركةوتوو باش دابنريتء ثشت بة ثسثؤرىء شارازةى ببةستريت دةتوانريت لة هةريمى كوردستان كةس مليؤن )5( تةنها نةك مليؤن )200( دةتوانريت بةلكو

مرؤظيش بةخيوبكات«.رؤذنامةنووس، تةها توانا ثييوابوو ئةبيت حكومةتى هةريمى كوردستان بةرنامةى دريذ خايةنى و طونجاوى هةبيت، بؤ ئةوةى هةم طرنطى بة اليةنى كشتوكال بدات هةميش كوردستان، هةريمى لة

كاريطةرى بكات وا كاريكى هةبيت لةسةر خةلك، بؤ ئةوةى و بةجينةهيلن الديكان ئيتر ضونكة نةكةن، شارةكان لة روو بينين دةى ئيمة ئيستا ئةوةى الديكان بةردةوام زؤر خةلكيكى شارةكان لة روو و بةجيدةهيلن بةر زؤر زيانى ئةمةش دةكةن، اليةنى ئابورى والت دةطةينينت، ئيستا تا حكومةت ئةوةى لةبةر اليةنى بة تؤى ئةو طرنطيةكى

كشتوكال لة طوندةكان نةداوة.

هاوآلتييان ثييانواية: ئيستا تا تؤكمة بةرنامةيةكى نةبوونى بةهؤى

ثشت بةبةرووبومى دةرةوة دةبةستريت ثسثؤريكى ئابورى:خاكى هةريمى كوردستان بةثيتة، كةضى 30% سوودي ليوةرنةطيراوة

Page 68: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 68

باشيةوة لةرووى كواليتىء رووى بةبةراورد نيية، بةروبوومة ئةو ئةطةر بةرووبومةى ئةو لةطةل بيتء لة ناوخؤ بةرهةم بهينريت، لةدةرةوة ئةوةى زؤرجار ضونكة بةسةردا زؤرى كاتيكى ديت بةشيكى وةهةم تيثةردةبيت،

هةروةها تيكدةضيت، زؤرى تا هةيةو طواستنةوةى تيضووى دةطاتة دةستى هاوآلتييان لةوانةية بةآلم بةرزبيتةوة، نةرخةكةى بةرهةمى بة بايةخ زياتر ئةطةر بيت، بةرهةم بدريتء ناوةخؤ ئةوةندة طواستنةوةى كريى هةم زؤر نابيتء هةم ماوةى بةسةردا ناضيتء لةبازاراكانيشدا باشتر ساغ دةبيتةوةو ئةو نرخةى نايةتةسةر هاوآلتييان لةسةر زؤر كة طرفتى كاتدا لةهةمان بمينيتةوة،

دارايى ناهينيتة كايةوة«.لة ئابوورية شارةزا ئةو روونى قسةكانيدا بةردةوامى كوردستان »هةريمى كردووة بةبةراورد لةطةل زؤربةى وآلتانى بؤ شوينة طونجاوترين دةوروبةر، ئاذةلى، كشتوكالىء بةرووبومى ضونكة زةوىء لةوةرطاى زؤر زؤرى كة ئاذةل، بةخيوكردنى بؤ هةية

بةشى ئةوةدةكات بةدةيان مليؤن سةر مةرو بزنء رةشةوآلغء...هتد، لة هةروةها بةخيوبكريت، تيدا رووى كشتوكاليشةوة ئةو كيلطةو زةويانةى كة لة كوردستان هةن، ئيستغالل %30 لة بليم دةتوانم نةكراونء سووديان ليوةرنةطيراوة كشتوكالى، هينانى بةرهةم بؤ دةطةريتةوة ئةوة بؤ ئةمةش طونجاو ثالنيكى نةبوونى بةهؤى ياساى ئاوديرىء ريكنةخستنى كة لةكوردستان مولكيةتةوة طرفتية، كيشةو هيشتا ئةويش ثالنيكى ئةطةر منةوة بةراى باشء ريذيةكى بةرنامة توكمةو لةكوردستان هةبيت، طونجاو بةلكو خؤى بةشى تةنها نةك دةتوانريت بةربوومةكان هاوردةى بكرين، وآلتيش دةرةوةى كة كوردستان هةريمى بؤنموونة نيوان لة دانيشتوانةكةى ريذةى دةبيت، كةس مليؤن )5( تا )4(بةثيتة خاكة ئةو سةرةراى كة لةرووى كيشةيان زؤر تائيستا سياسةتء ئةطةربيتء ئابووري، ثالنيكى ئابوورى سةركةوتوو باش ثسثؤرىء بة ثشت دابنريتء دةتوانريت ببةستريت شارةزاى نةك كوردستان هةريمى لة بةلكو كةس مليؤن )5( تةنها دةتوانريت )200( مليؤن مرؤظيش

بةخيوبكات«.

هةريمى كوردستان بةبةراورد لةطةل زؤربةى

وآلتانى دةوروبةر، طونجاوترين شوينة بؤ

بةرووبومى كشتوكالىء ئاذةلى، ضونكة زةوىء

لةوةرطاى زؤر زؤرى هةية بؤ بةخيوكردنى ئاذةل، كة بةشى ئةوةدةكات

بةدةيان مليؤن سةر مةرو بزنء رةشةوآلغء...هتد،

تيدا بةخيوبكريت

Page 69: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 67

هةريمى كوردستان، زياتر هةل بؤ هاوآلتييان برةخسينيت بؤ دةست ثالستيكى، خانووى خستنى ثشت كورديش ئيمةى بؤئةوةى خؤمان خؤمالى بةبةروبومى ببةستينء ضيتر سةوزةو ميوةمان، وةك دةروةنةهيت، لةوآلتانى بؤ دياريشة خانوى ثالستيكى طرنطى بؤمان هةيةء خؤى تايبةتى خانووى بةرهةمى دةركةوتووة ثالستيكى، زؤر زياترة لةبةرهةمى ئاسايى، كشتوكالى زةوييكى ئةم طرنطى ديكةش لةاليةكى خانووة ثالستيكيانة لةوةداية كةوا دةست دةتوانين بةئاسانى زؤر نةخؤشيانة ئةم هةموو بةسةر كةرووبةروى دابطيريت

بةرهةمةكان دةبيتةوة«.

وارظينى ثرؤذةى خاوةنى بةوةكردو ئاماذةشى كشتوكالى، لةحكوومةتى »داواكارم طوتى بؤئةوةى كوردستان، هةريمى خزمةت زياتر بتوانين كشتوكالى لةكةرتى بكةين بؤفةراهةم ثيداويستةكانمان ماوةى هةروةها بكات، بؤ ثيشينةشمان وةرطرتنةوةى ئةوةى لةثيناو دريذبكاتةوة، بتوانين زياتر بةرهةممان هةبيت، ماوةى دريذكردنةوةى هةروةها ثيشينةكةش دةبيت بة فاكتةريك روو زياتر هاوآلتييان كة لةوةرطرتنى ئةو ثيشينةية بكةنء هينانى بةرهةم بة بكةن دةست ئةوةش بيطومان كشتوكالى، دةبيت باشى كاريطةرى هةم بؤ هةم وآلتء ئابوورى لةسةر زياتر ئاسانكارى هاوآلتيانيش داواكاريشم دةبيت، درووست ئارةزومةندانى لةسةرجةم بة كةثةرة كشتوكالى بوارى هةول بدةنء ئارةزوةكانييان ثرؤذةى خانووى لةريطةى بدةن ترى جؤرةكانى ثالستيكىء كشتوكالى ثةرة بةبةرهةمةكانيان ئةطةر دةدةم بةلينيش بدةن، بةبةردةوامى حكوومةت سالى تاضةند بكات، هاوكاريمان بةبةروبومى ثيويستمان ديكة دةتوانين نابيتء وآلت دةرةوةى ببةستين، ضونكة بةخؤمان ثشت كوردستان خاوةنى ضةندين كانياو

ئاوى طرنطةء دةتوانريت لةم جؤرة بنريت، بنيات لةسةر ثرؤذانةى حكوومةت هيوادارم لةكؤتايدا ئةم ئارةزومةندانى بشتطيرى ئارةزو ضونكة بكات، بوارة تاكيك بةهةر سةبارةت طرنطة هةلى سةر خستنى زياتر دةكات

بةتايبةتى لةكةرتى كشتوكالى«.وةكو عومةر، ئيرؤن دةرضووى ئابوورى شارةزاى زانستة لة بةكالوريؤس بةوةدا ئاماذةى ئابووريةكان، سياسةتء وآلتيك هةموو »لة هةية، خؤى ئابوورى ثالنى سياسةتء باشترين من بةراى ئةوةية، ئابوورى ثالنى باشترين ثشت هةولدةدات دةولةت كة ببةستيت، ناوةخؤ بة بةرووبوومى خؤراكيةكانى ثيداويستية بؤ طشتيةكانى ثيداويستية ناوةخؤو خةلك، بةآلم لةهةمووى طرينطتر لةبةر خؤراكيةكانة ثيداويستية ئاسايشى بة ثةيوةندى ئةوةى خؤراكيشةوة هةية، لةحالتيكى وادا نةتوانيت دةولةت ئةطةربيتء ناوخؤ بةربوومى بة طرينطى بداتء ثشت بة دةرةوة ببةستيت، ئةوة بةستنيش بةدةرةوة ثشت دةطةيةنيت كة ئةو وآلتة لة دوو دةبيت، طرفت تووشى سةرةوة دارايةكةى ثارةو كة طرفتيكيان قازانجى سوودو دةرةوةو دةضيتة دووةميشيان دةبيت، دةرةوة بؤ لة كةديت بةروبوومةى ئةو

لة هةموو وآلتيك سياسةتء ثالنى

ئابوورى خؤى هةية، بةراى من باشترين سياسةتء باشترين

ثالنى ئابوورى ئةوةية، كة دةولةت

هةولدةدات ثشت بة بةرووبوومى ناوةخؤ

ببةستيت، بؤ ثيداويستية خؤراكيةكانى ناوةخؤو

ثيداويستية طشتيةكانى خةلك

Page 70: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 70

لةبازار، نادةين كرينيان هةولى واهةبووة جارى زؤر كةضى نةخؤشمان ثيثدراوةو نةهيضمان جؤو ئاليكيكى وامان دابين كردووة، بؤية ناضاربووينة لة وةرزى زستاندا بةنرخيكى بكةينء لةبازار روو ديكةوة لةاليةكى بيكرين، طران ئةمسال ريذةيةكى بةرضاو لةمةرو بةرهايتن دووضارى ماآلتةكةمان باشتر هةوليكى دةكرا هاتن، بدرابواية بؤ دابينكردنى داودةرمانى تا هةرضةند ثيويست، ئاذةلى سةردانمان بيتةرة راددةيةكيش دابينكردنى بةمةبةستى دةكةن شتانة، جؤرة ئةو داودةرمانء ثيويستة نيية بةس ئةوة بةآلم بةهةموو شيوةيةك ئاورى جددى بدريتةوةو مةردارةكان لةخاوةن بؤ ثيداويستيةكانييان سةرجةم دةستةبةر بكريت، ضونكة بةشيكى زؤرى بةرهةمة ئاذةليةكان وةك رؤنء... ثةنيرو ماستء طؤشتء

ديتة ئيمةوة لةريطةى هتد، بؤ باشة هؤكاريكى بازارةكانء

بوذانةوةى ئابوورى وآلت«.عةبدورةحمان فةهد 19 تةمةن كورةطةنجيكى سالةى خةلكى طوندى بالةكييانة، دةربرى خؤى نيطةرانى ئةو باوكى مالى ئةوةى بةهؤى كة مةردارىء كارى لةكؤنةوة دةكةن، طةرمييان كويستانء نةيتوانييوة بضيتة قوتابخانةو تةنها خوينداوارى فيرى وشةيةكيش

نةبووة، ئةو زياتر بؤماندواو طوتى هةست كة ئةوةى »سةرةراى دابراوم لةكؤمةلطاكةم دةكةم زانياريةوة، زانستء لةرووى دلم هيض لةهةمانكاتيشدا نيية، شوانكاريةوة خؤش بةكارى هؤكارةكةشى بؤ ئةوةدةطةريتةوة، حكووتةوة لةاليةن نةتوانراوة كة داواكاريةكانمان ثيويست وةك هاوكاريةكى جيةجيبكرينء بؤ كردنى بةدابين بكريت، تةوامان ئؤتؤمبيلء ئةو ئاميرانةى بؤ كارى مةردارى ثيويستن، راستة لةوانةية وآلغء بة كؤضةريان ثيشتر مندالةكةى مالء ئيستر ئةسثء كويستانةكان، بؤ طواستبيتةوة سةردةمى ئيستا ئايا بةآلم حكوومةت بؤضى ماوة ئةوة يان ناكات، بؤدابين ئؤتؤمبيلمان من وةكء طةنجيكى دةكريت لةاليةن حكوومةتةوة مووضةيةكى دةبيتة كة ببردريتةوة، بؤ كةمى خواستمان ئةوةى بؤ هؤكاريك مةردارى كارى لةسةر زياتر جؤ كردنى دابين هةروةها بيت، زؤر مةروماآلتةكة بؤ ئاليك و بةثيويست دةزانريت، بؤ ناكريت طونجاو بةنرخيكى حكوومةت كارى كة كةسانةى ئةو بيداتة ثيويستة يان دةكةن، ئاذةلدارى ليذنةى ثسثؤرى ثزيشكى لةبوارى سةردانمان بةبةردةوام ئاذةلى لةو ريطةطرتن لةثيناو بكةن، كة دووضارى نةخؤشيانةى جؤرة

هةروةها دةبنةوة، ئاذةلةكانمان كةسانة ئةو قةرةبووى ثيويستة بكريتةوة كة بةهؤى نةخؤشيةك مةرو لةناكاو كارةساتيكى يان دةضيت، لةناو ماآلتةكةيان لةمةوبةر سال دوو بؤنموونة بووين، لةكويستان ئةوكاتةى مةرووماآلتةكةمان بةهؤى ضونيان ريذ لوغم كيلكةيةكى ناو بؤ بزنمان نزيكةى )40( سةر مةرو ئاوريك ئةوةى بى لةناوضوون، حكوومةت ليبدريتةوةو مان

قةربوومان بكاتةوة«.دايكى فةرهةنط لةروخساريةوة دياربوو كة ئافرةتيكى بةتةمةنة، ئةو مالةكةيان، رةشمالى لةتةنيشت خةريكى دؤشينى مةروماآلتةكةى بوو، ئاماذةى بةوةكرد »لةو كاتةى خةريكى هةلهيناوة بةدونيا ضاوم ساليك ضةند مةرداريم، كارى ماندوبوونىء سةرةراى لةمةوبةر ئةوكارةدا لةسةر ئارةزووم زؤر بةرضاو بةشيوةيةكى ضونكة بوو، دةبينرانء رةوند كؤضةرو طونديكى وةك كويستانةكان دةبينران، كةضى ئاوةدان طةورةو بةهؤى بيثالنى حكوومةتء بايةخ كؤضةريان، رةوةندو بة نةدانى مةروماآلتة ئةو بةسال سال زؤربةى كردووة، لةكةمى رووى كارى ئةوانةى شوانكارو مةروماآلتييان بةخيوكردنى دةكرد، بوونةتة ثؤليسء ئاسايشء مووضة فةرمانبةرو ثيشمةرطةو

Page 71: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 69

مةجيد قادر ئةو شوانكارة تةمةن )70( سالةبوو، كة مةروماآلتةكةى بوو، وردة وردة بةروةو بةدوايةوة دةطةرايةوة، مالةكةى رةشمالى كؤضةريةتى لةثيشةى باسى ئةو »من رايطةياند كردوو خؤى زياتر بيلةنطرمء طوندى خةلكى كاروثيشةم دةبيت سال 30 لة هةموو ماروماآلتةو بةخيوكردنى وةرزى هاتنى لةطةل ساليك ريطا ملى بةقؤناخ قؤناخ بةهاردا

كويستانى دةطةينة تا دةطرين هةوايةكى شوينةكة كة هؤرنى، هةية، سازطارى ئاويكى ثاكء زستان لةوةرزى كاتيكيش ديكة جاريكى بووينةوة، نزيك بؤ دةطةرينةوة شيوة بةهةمان سالة كةضةندين طوندةكةمان، ئةوة ثيشةى خؤمء بابء باثيرانم جيطةى ئةوةى بةآلم بووة، ئاورلينةدانةوةى بةهؤى داخة ثيويست، وةك حكوومةت

مةروماآلتةكةمان رووى خةريكة بؤنموونة كردووة، لةكةمبوون بكرابوايةوة لةوة بيريك دةبواية بؤ وا ئاليكيكى جؤو ساآلنة كة كة بكرابواية، دابين مةرداران بتوانن كة ئاسانكاريك بة ببوا بةخيو بةباشى مةروماآلتةكةيان واعدى زؤرجار بؤنموونة بكةن، جؤو طواية كة ثيدةدريت وامان ئيمةش ثيدةدريت، ئاليكمان دةبةستين قسةية بةو ثشت

راثؤرت: ذيانى نوآ - سؤرانكاتيك سةردانى ئةو مالة كؤضةرو رةوةندانةمان كرد كة لةبنارى جياى برادؤست نيشتجيببوون، لة لةوةردةطةرايةوةو شةنطةبيرى بةثير ئةو شوانكارانة دةضوون، تازة مارومالةتةكةيان دياربوو بةمةبةستى دؤشينى مةرةكان، لةاليةكى ديكةوة ضةند كةسيكمان بينى لةدةورةى رةشمالةكةياندا

هةريةكةو كةلةخيكيان بةدةستةوةبوو خةريكى برينةوةى خورى كاورو مةرةكانيان بوون.

مةرداران داواكارنحكوومةت زياتر ئاوريان ليبداتةوة

شوانكاريك: كارى مةردارى لةخويندن بيبةشى كردووم

Page 72: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 72

راثؤرت: ذياني نوى

ئةو فةرهاد، حاجى سةرباز زيرنطرى سةرباز لةبازارى سؤران، ئاماذةى بةوةدا »طرانبوونى نرخى هؤكاريك بؤتة لةبازارةكاندا، زير بكرن، زير كةمتر خةلك كةوا ضاوةروانى خةلكى راستيدا لة دةكةن، نرخةكةى هةرزانبوونى نيطةرانيية جيطةى ئةوةى كةسانيك كة زيريشمان ليدةكرن بةقةرز دةيبةن، هيوادارم خةلكى ضونكة بهينن، دياردةية لةو واز ئيمةى قةرزة ئةو ئةنجامى لة زيرنطران زيانمةند دةبين، بةهؤى ئةوةى كةسى واهةية بؤ ماوةيةكى ناداتةوة، قةرزةكةى دريذ دوورو ئةطةر بةراورديك بكةين لةطةل زؤر خةلكى رابردوو ساآلنى كةمتر زير دةكةن، بؤنمونة بةرلة طرانبوونى نرخةكةى هاوآلتييان لة 60 تا 70 مسقال زيريان دةكرد، ئيستة بازارى لة لةوانةية كةضى

تواناى 30 مسقال زيريان نةبيت، ثيكهينانى ثرؤسةى هؤيةش بةو ذيانى هاوسةريش كةمى كردووة«.

خاوةنى حاجى، هةلمةت لةسةر كوردستان، زيرنطرى طوتى سؤران، طشتى شةقامى

لةم دوايانةدا نرخى زير لةبازارةكانى جيهانء كوردستانيشى لةطةل دابيت، طرانيةكى بةرضاوى بةخؤيةوة ثرؤسةى نيو دةضنة كةمتر خةلكى كزبووةو بازارمان بةوهؤيةوة دةلين سؤرانيش زيرنطرانى بينيووة، ثيكهينانى بؤ ثيوةر، بة بكةن بةها ئةخآلقيةكان ثييواية »كضان تويذةريكى كؤمةآليةتيش هاوسةريةتى،

ثرؤسةى هاوسةرطيرى، سةركةوتن بةدةست دةهينن لة برى لةبةرضاو طرتنى بةها مادديةكان.

بةهؤى طرانبوونى نرخى زير بازارى زيرنطرانى سؤران كزبووة

Page 73: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 71

ئيمة بؤنموونة حكوومى، خؤرى مندالةكانى خؤمان بةزؤرى رازى كردووة كة لةسةر كارى مةردارى هةميشة بةلكو بن، بةردةوام كة كةس فالن دةبينى دةلين بوو شوان ئيمة لةطةل ثيشتر وةردةطريت، ثارة ضةند مانطانة ئايا تاكةى ئيمة بةو شيوةية بينء ثيويستة بضيذين، ماندووبوونى حكوومةت زياتر لةوةى كة ئيستا بداتةوة لةمةرداران ئاور هةية، مةروماآلتةكةمان ئةوةى بؤ

بةتةواوةتى لةناو نةضيت«.جةوهةر عةزيز كورة طةنجيكة دةليت دةكاتء مةردارى كارى ئةطةر ئيستادا »لةسةردةمى ثيك ريكء توكمةو ثالنيكى دريذة ضيتر ناتوانين نةبيت، بين، مةردارى كارى ثيدةرى بضوك نموونةيةكى لة ئةطةر حكوومةت رابردوو ثايزى بكةم دابةش بةسةر و »جؤ طوتى دةكةين، كةضى كةوتين ئةوةندةى ضاوةروان بكةين، ئيستاشى لةطةل هةرنةطةيشت، جؤيةكة دابيت لةاليةكى ديكةوة ئةو داو دةرمانة دةدرين، كةثيمان ئاذةليانةى دةرزى مةروماآلتةكةمان يان كاريطةريةكى هيض دةكريت، باش ناكاتة سةر ضارةسةركردنى وةك ئاذةليةكان، نةخؤشية ريذةيةكى ئةمسال بوو دياريش مةرووماآلتةكانمان لة زؤر بيطومان هاتن، بةرهايتن تووشى

زيانةكةش تةنها بؤ ئيمة، لةاليةكى ديكةوة كاتيك روو لة كويستانةكان تةئمين خؤمان لةذيانى دةكةين، بؤردومانى لةاليةك ضونكة نين، دةبيت، توركيا فرؤكةكانى لةاليةكى ديكةوة تؤثبارانى ئيران، هؤكارن هةموويان ئةمانةش لةسةر دليان مةرداران كة كارةكةيان سارد بيت، بؤية دةبيت بةرنامةيةكى ثالنء حكوومةت ريكء ثيكى هةبيت، بؤ ئاوردانةوة بةنةمانى ضونكة مةرداران لة طةورةى مةترسيةكى ئاذةلدارى ئابوورى دووضارى وآلت دةبيتء ناضاردةبين ثشت بة بةرووبوومى دةروة ببةستين، بيطومان ئةوةش بةنرخيكى طران لةسةر هاوآلتييان

دةوةستيت«.مةرداريكى عةبدولآل جةواد خةريكى سال، )30 ( تةمةن مةرةكانى خورى برينةوةى هةركةسةو »ديارة طوتى بوو، لةثيناو دةطريتةبةر ريضكةيةك ذيانى، بذيووى بةريوةضوونى ئيمةش روومان لةكارى مةردارى شاخانة دؤلء لةو كردووةو جار كةضةندين دةسؤرينةوة، سروشتى كارةساتى دووضارى جطةلةوةى ثيمواية دةبينة، ريطةيةوة لةو دةتوانين كة ثةيدابكةين، بؤخؤمان داهاتيك دةتوانين لةهةمانكاتيشدا خزمةتيكى باش لةرووى ئابوريةوة نيشتيمانةكةمان بة ثيشكةش

حكوومةت ثيويستة بؤية بكةين، ئاوريكى بطريتء لةبةرضاو ئةوة بداتةوةء لةمةرداران جددى ثيداويستيةكانمان كةرةستةو بؤدابين بكات، نةك وةك ئةوةى بةكةمى زؤر كة هةية ئيستا كة ئاورمان ليدراوةتةوة، ئةوةى هةشة وةك ثيويست نيية، بؤنموونة ئةو كةثيمان ئاذةليانةى داودةرمانة باشيان كاريطةريةكى دةدرين نابيت، لةهةمان كاتيشدا ناكريت بؤ هيضى حكوومةت كة بلين بةلكو نةكردووة، مةرداران كرابيت، شتيش زؤر لةوانةية بةآلم هيشتا لة تمووحى مةرداران كيشةو بتوانريت كة نةبووة،

طرفتةكانيان ضارةسةربيت«.

كاتيك روو لة

كويستانةكان دةكةين،

لةذيانى خؤمان تةئمين

نين، ضونكة لةاليةك

بؤردومانى فرؤكةكانى

توركيا دةبيت، لةاليةكى

ديكةوة تؤثبارانى ئيران،

ئةمانةش هةموويان

هؤكارن كة مةرداران

دليان لةسةر كارةكةيان

سارد بيت

Page 74: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 74

رايثؤرت: ذيانى نوآ

ماوةيةكى هاوريم دلدارى ديارةو بةرويةوة غةمبارى زؤرة لةو زةردةخةنة بةكةمى زؤر هةركةس دةبينريت، خساريةوة بة هةست ثيبكةويت ضاوى بةآلم دةكات، ئةو بارى خةفةت سةبارةت وشةيةكى تةنها ئيستا تا كةس بؤ خؤى خةفةتباريةى بةو اليةنى ئةطةر تةنها نةدركاندووة، مةينةتيةكانى لةئازارو بةرامبةرى و تيطةيشتن ئةطينا تيبطات زؤر مرؤظة ئةم ناخى خويندنةوةى

ئةستمة.دلدار كورةطةنجيكى تةمةن 28 سالةية ئةو سروشتى خؤى واية باآل مام ناوةندىء رةش ئةسمةرة، دواى بيدةنط جطةريكء داطيرساندنى بوونى بؤ ماوةيةكى كةم، هاتة سةر طيرانةوةى بةسةرهاتةكةى ء طوتى »)هيظى( ئةو كضة ضاو رةشة باآل مام ناوندية بوو يةكةمين جار لة يةكيك لة كؤرةكانى شيعر خويندنةوة ضاوم بؤالى منى سةرنجى ثييكةوتء طةرانةوةم دوايى راكيشا، خؤيةوة لةبيرى بةردةوام بؤمالةوةم لة كام هيض لةو جطة ئةودابووم، بايةخء بؤمن مالةوةم ئةندامةكانى

خؤشةويستيان نةبوو، هةميشة هيوام ديكة شوينيكى لة كة دةخواست شاد بةديدارى ثيبكةويتء ضاوم بينينى زؤر ئةوكات بةآلم ببمةوة، ئةو زؤر ئاساى بوو، توانيم ضةندين ثيبكةويتةوة، ضاوم ديكةش جارى يةكيك لة ئاستةى ئةو طةيشتة تا خويندنةوة، ظيستيظالةكانى شيعر لة ثيبكةويتةوةو ضاوم لةنزيكةوة بؤساتيك قسةى لةطةل بكةم، تةنها نةمتوانى ئةو وشةيةى البدركينم كة هةرضةندة دةويى، خؤشم بليم ثيى كضةش ئةو كة كرد هةستيشم بةرامبةر خؤشةويستى هةستيكى لة شتم زؤر ضونكة هةية، بةمندا كرد، بةدى ئةوةوة رووخسارى مةرط ديدارة ئةو دواي خؤزطة لةدونيا بةيةكجارى بةميوانمء ببا دواي ضونكة بكردباية، ئاوايم مال كردنم ثةيوةندى جطةلة رؤذة ئةو ديكة جاريكى لةطةليدا، بةتةلةفؤن هةميشة نةبينىء ئةوم رووخسارى

تامةزرؤى بينينى بووم«. دلدار بة ئاخيك لة قوآلى ناخى دةرونيةوة، بةردةوامى بةقسةكانيداو بةينةى كةينء ئةو »دواى طوتى ريطةى لة بةردةوام ليوةكرد، باسم نيوانمان ثةيوةندى موبايلةوة رؤذيك كةضى دةبوو، بةهيزتر بةهؤى طرفتيكى سياسى بؤ ماوةيةك

ئؤتؤمبيلى بة كرامء لةسةر دةست سةربازى لة شارى سؤرانةوة دةيان ديكة، شوينيكى بؤ طواستماوة، بؤ تةلةفؤنى كاتدا لةهةمان هيظى لةطةلم ثاسةوانانةى كة ئةو كردم، بةخيرا زؤر كوتم ثيان دابوون، نةليت الى بةآلم بدةوة، جوابى دوايى منييش دةسطيركراوم، من داواى تةلةفؤنةكةم دانةوةى وةالم ليكردم، هاوريةكى موبايلى ذمارة ثيبليمء نةبوو ئةوةم بوارى منيش ليوةرطرتمةوةو تةلةفؤنةكةيان نامةيةكى مؤبايليان بؤ رةوانةكردةوةو النيية، ئةومان ذمارةكةى طوتيان هةفتةيةكى ئازادكردنم دوايى بةسةر تيثةرىء طةرامةوة بؤ سؤران، نةدانى بةهؤى كرد هةستم بةآلم هاوريكةمء تةلةفؤنةكةى ذمارة هيظى تةلةفؤنم زووداخستنةوةى تةلةفؤنى نة ضونكة بووة، تورة ليم بؤ دةكردمء نة ثةيامى بؤ دةناردمء نة وةآلمى تةلةفؤنةكةشى دةدامةوة، سةرةراى ئةوةش لةمالةوة نةدةهاتة دةرةوة كة بضيت بؤ خويندنطاكةى، قوتابخانةكةى هاوثؤلةكانى وةك دةيان طوت »هيظى نةخؤشةو تواناى نيية بيتة قوتابخانة، كةضى تةنها من دةكردوو ئةو ئازارةكانى بة هةستم نةخؤشيةكةى هؤكارى دةمزانى بؤ دةطةريتةوة، بؤضى ضييةو

كوريك بةسةرهاتء ضيرؤكىدابرانى لةطةل خؤشةويستةكةى دةطيريتةوة

Page 75: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 73

بكةين بةراورديك »ئةطةر ثرؤسةى رابردوو، ساآلنى لةضاو داوة، لةكةمى هاوسةرطيرى بؤ دةطةريتةوة هؤكارةكةشى طرانبوونى نرخى زيرو داواكردنى مالى لةاليةن زؤر زيريكى دينةالشمان ئةوانةى بووكةكة، زيرى داواى زياتر زيركردين بؤ زيرى ثارضةى دةكةن، سوك قورسيان ثيناكريت، واتا ئةيانةويت دياربيتء طةورة ثارضةى بيت، سووك وةزنةكةشى ئةوانةى زؤرتر زير دةكةن لة 30 تا 40 مسقال تيثةر ناكةن بةلكو بةرةو خوارتريش دةكةن، كةضى تاكو هةرزانبوو زير ئةوةكاتةى زياتريش كراوة، مسقاليش 300عيراقى زيرى داواى خةلكى دةكةن، ضونكة هةق دةستةكةى لةطةل بةراورد هةرزانترة زؤر لةكاتى هةروةها خةليجى، زيرى عيراقى زيرى فرؤشتنةوةشى باشترة بةهؤى ئةوةى وةزنةكةى لةكةمى نادات، زؤربةى خةلكيش داواى بردنى زير دةكةن بةشيوةى بةشيوةية ناتوانين كةضى قةرز،

زيرةكةيان ثيدةدةين«.هةلمةت لة كؤتاى قسةكانيدا خوازياربوو »ئافرةتانى ئةو دةظةرة داواى ضيتر مارةبرينياندا لةكاتى دةبيتة ضونكة زؤرنةكةن، زيرى هؤكارى كةمبوونةوةى ثيكهينانى بيطومان هاوسةريان، ذيانى ئةوةش طرفت بؤ هةموو اليةك

بة زيانيش دةكاتء دروست كؤمةلطا دةطةيةنيت، وةك ئيستة كة بةضاوى خؤمان دةبينين لةضاو ذيانى ثيكهينانى ثرؤسةى ثيشوو بةرضاو بةشيوةيةكى هاوسةرى

كةمى كردووة«.خاوةنى هاوديانى، عةزيز زيرنطرى عةزيز، لةسؤران دةليت »ضةندين سالة كارى زيرنطرايةتى دةكةم، توانيومة بةو كارةم داهاتيك بؤ خؤم ثةيدابكةمء ذيانء بذيوى ئةوةى بةآلم بكةم، دابين خؤم جيطةى سةر سورمانة، ماوةيةكة بةرزبؤتةوة ئةوةندة زير نرخى كرينى لة تواناى هةموو كةسيك دانيية، ئةوةش زياتر بؤتة طرفت لةبةردةم ئةوانةى كة تازة دةضنة وةك زةواجةوة، ثرؤسةى ناو سؤران دةظةرى لة دياريشة كضانةوة لةالى يةكةم ثيوةرى داواكردنى زيريكى زؤرة، ئةوةش خةلكى كة هؤكاريك بؤتة ثرؤسةى كةمتر جاران لة ئيرة هاوسةرطيرى ثيكبهينن، بيطومان ئةو دياردةيةش زيان بة كؤمةلطا بازارى هةروةها دةطةيةنيت، ئيمةش بةهةمان شيوة روو لة كزى زيرمان كةمتر خةلكى دةكاتء زؤر من جطةلةوانةش ليدةكرن، كة ئةوانةى لةطةل هاوكاربوومة دينةالى ئيمة بةمةبةستى كرينى واهةبووة جارى بؤنموونة زير، زيرم بة شيوةى قةرز بةكريارةكان دريذ، دوورو ماوةيةكى تا داوةو

داواكارم ثيمنةداوة، ثارةيةكةيان ئةو كضانةى شودةكةنء هةروةها لةاليةن مالى كضةكةشةوة داواى زيرى زؤر نةكةن، ضونكة ئةطةر رازى بةيةكترى كوريك كضء لة بير با بوويت، يةكتريان بنء بكةنةوة يةكتر بةختةوةربوونى

نةك زيرو ئالتوون، كة كؤرةكة بةم هؤية تووشى قةرزارىء نةدارى بيتةوة«.

تويذةرى ئازاد ئامانج لة »يةكيك ثييواية كؤمةاليةتى ثرؤسةى دواخستنى هؤكارةكانى طةنجان، الى هاوسةرطيرى زير نرخى طرانى بؤ دةطةريتةوة ئةمةش كة دا، بازار لة ئيستا كة دوابخات ثرؤسةكة وادةكات كيشةى ضةندين دواجاردا لة وةك بةدواداديت، كؤمةاليةتى قةيرةى الى هةريةكة لة كضان و كوران بةتايبةتى الى كضان، كة لة اليةن كؤمةلطاوة بة ضاويكى شوم سةير دةكرين، هةروةها فةسادى كةسيتى رووخانى و سيكسى بارودؤخيكى بة دووضاربوون و بؤ و....هتد. ئارام نا دةروونى ثييواية ئامانج مةبةستةش ئةم ثرؤسةى كةوا ئةوةى ثيناو لة سةركةوتووبيت هاوسةرطيرى بةها كضان باشترواية بؤ ثيوةر بة بكةن ئةخالقييةكان ثيكهينانى ثرؤسةى هاوسةرطيرى لةبةر مادديةكان بةها برى لة

ضاوبطرن«.

Page 76: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 76

د.محمد تركىئا: ذيانى نوى

ثيشةكى كة كاتةى ،ل��ةو ميذةوة لة مرؤظ رووبةرووى ئةو مةترسى و رووداوانة دةبيتةوة كة بة تةواوةتى لة كارى دةخةن يا تواناى كاركردنى ،لةسةرتاسةرى كةمدةكةنةوة نةخؤشى،كةم رةوش��ان��ةدا ئةو ئةندامى ،مردن،رووداوةكانى كارو بيكارى و ثيشةييةكان نةخؤشية هةميشة ديت...مرؤظ تر هة و طةراوة ريطايانةدا ئةو بةدواى بيانثاريزيت مةترسيانة لةو كة لةطةل ه��اوك��ارى بؤية ،ه��ةر ريطايةك زانيوة كؤمةلةكةيدا بة بؤ دؤزينةوةى كةش و هةوايةكى لةومةترسيانةى كة و ئ��ارام بؤ سنوور ياخود بيانثاريزيت بيرى ،ليرةوة دانيت كاريطةريان ثاريزطارى و كؤمةاليةتى بيمةى ،وةك سةريهةلدا كومةاليةتى ضوار ضيوةيةك بؤ سيستميكى بة تةواو بنةماى لةسةر كة كؤمةل رابوةستيت هاوكارى و كارى سةرجةم تةحةكومكردنى لة دواى مةترسيةكان و قورسايى لةطةل ،و ثيشةسازيش شؤرشى

تةكنةلوذيادا،ذمارةو ثةرةسةندنى ضونيتى ئةو مةترسيانة زياديكرد كة دةبنةوة،ئةمة كريكار رووبةرووى ئةم دارةكانى ثةيوةندى بة ثالى ئةو دؤزينةوةى بؤ كيشانةوةدا بؤ طونجاون شيوازانةى ريطاو ئةو بوونةوةى رووبةروو ضؤنيتى مةترسيانة.دةتوانريت بلين يةكةم بة كؤمةاليةتى بيمةى سيستمى ئةلمانيادا لة سةردةميةكةى واتا لة بيمة سيستمى بوو،لةوى سالى لة نةخؤشيدا بةرامبةر ،هةروةها جيبةجيكرا دا 1883رووداوةكانى لةبةرامبةر بيمة

بيمة وة 1883 سالى لة كاردا ثربوون لة سالى 1889،ئةو كاتة وة بة ثيى جيبةجيكردنى ئيلزامى ،كة ثيشةسازى كريكارانى سةرجةم طرتةوة ،حكومةت توانى داواكارى و سةنديكاييةكان ريكخراوة بةرهةلستكارةكان طوى ليبطريت جيبةجيكردنى بة ،ئ��ةم��ةش سيستةمةكانى بيمةى كؤمةاليةتى لةسةر ذمارةيةك تويذى فراوانى

كؤمةلطا.ئةم رووى خستنة لة وة راطةياندنى دةب��ى م��ي��ذووةدا بير وة 1944 سالى فيالدلفياى

طرفتانةى ئةو جؤرةكانى و كؤمةاليةتى بيمةى رووبةرووى سيستمى بيمة دةبيتةوة

Page 77: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 75

كة هةولمدا زؤر مةبةستة ئةم ضاوم بيت بةهةرشيوةيةك ئاطادارى لةراستيةكان ثيبكةويتء بكةمةوة، بةآلم هةولةكانم بيئةنجام منى راددةيةك تا ئةوةش بوون، تورةكرد، ضونكة هةرضةند هةولمدا ليبطريتء طويم هيظى نةمتوانى راستيةكةى بؤ روون بكةمةوة، بةآلم هةولةكان بى هؤبوون تا ئةو ناضارى

كردم لةسةر الثةرةى رؤذنامةيةكة طللةيى خؤم دةرببرمء كةميكيش لة

ضوارضيوةى قسةكانم دةربضم«.ثةيامةى ئةو بآلوكردنةوةى بوو كة تؤرةكردبوو، زؤر هيظى من بةهؤكاريك كة خؤى ثيرانةطيريتء جاريكى ديكة ثةيوةنديم ثيوةبكاتء طللةيى لةبارةى ئةو نووسينةم بكات، بةآلم توانيم لة ئةنجامى قسةكردندا رازى بكةمء ثيى بليم كة لة ئةنجامى هةبوونى خؤشةويستى بى هاوتام ئةو ئيتر دوايى ئةوة ثةيامةم نووسيووة، دووبارة ثةيوةندى نيوانمان لة ريطةى ئيستاش بوو، بةردةوام تةلةفؤنةوة

طويدا لة ئةوم طؤرانيةكانى زةنطى دةزرينطيتةوة، كة لة كاتى ثةيوةندى ثيناو لة منيش دةطوتم، بؤ كردندا بكةمةوة، راست هةلةكةم ئةوةى لة هةمان رؤذنامةدا داوايى ليبوردنم ئةو خويندنةوةى بة كرد، هيظى لة بابةتة ئةو كضة ئةوةندى تر هؤطرم بوو سوثاسى طةرمى منى كرد، ئةو بينينى تامةزرؤى خؤى ئةوجارة

لة خوازيارم دةيطوت كردوو منى شوينيك ضاوم ثيت بكةويت«.

دابوو ئةوةى بريارى دلدار ثاركى لة 2010-6-1 رؤذى بةخؤشةويستةكةى ضاوى طوآلن خؤى وةك »ضونكة بكةويت بؤى تةلةفؤنم وتى بؤكرد هيماى لة ئةويش ضاوةروانتم، طوتم كردو وةآلمدا وتى بة هةر شيوةيةك بيت ئةوةندة قسةية ئةو الت، دةطةمة بوو خةريك كرد دلخؤش منى كةضى دةربضيت، طيانم لةخؤشيان دوايى ماوةيةك تةلةفؤنى بؤ كردمء بوومةتةوةو ثةشيمان من وتى

هؤكارةكةشى شوينة، ئةو بؤ ناهيم لةاليةن طةراندةوة ريطرى بؤ خيزانةكةى، ئةندامانى لة يةكيك بربوو جةرط ئةوةندة قسةية ئةو كاتيكدا لة كردم، نيطةرانى زؤر خةلكى خةريكى ثياسةو ئةنجامدانى ياريةكانى ناو ثاركةكة بوون، منيش لةناخةوة ئةسووتام بؤ بينينى هيظى، و خؤش قسة لة سةرم ضونكة

لةو سورمابوو، هيظى ناخؤشةكانى لة سةرجةم شوينء بةداوا رؤذةش ضاودةطيرم، طةرةكةكاندا كؤآلنء من ذيانى هةموو بؤتة كضةى ئةو بة جاريكيش هةرطيز نايدؤزمةوة، كة نايةت هةذاردا منى بة زةيى ثيوةبكات، تةلةفؤنيم ثةيوةندى تةلةفؤنةكانيشم نامةو وآلمى ناداتةوة، بؤية واهةست دةكةم كةمن جةستةم تةنها مردوومء كةسيكى لةو جيهانةية، ئؤباليشم بة ئةستؤى لةسةر بليم ماوة تةنها طيان، هيظى مانطيش بيت بةدواتا دةطةريم تاكو

دةتدؤزمةوة«.

Page 78: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 78

كارو رووداوةك��ان��ى و نةخؤشى كاتى لة ثيشة،وة نةخؤشيةكانى ،هةروةها بةخيوكةردا نةمانى ريطاى بةستنى لة و بيكارى لة سكثرى كاتى لة ط���وزةران،وة بؤ دا هاريكارى و مندالبوون و خؤراطرى لةبةردةم قورساييةكانى سةر خيزاندا،هةروةها لة بارودؤخة و ثرةكان و كت و كارةساتباوى مةرط دا.وة سيستةمةكانى بيمةى

كؤمةاليةتى ضاوديرى دةتوانيت ئةوانةى بؤ بكات دةستةبةر بةخيوكةر ياخود سةثةرشتياريان بيت مندال كةسة ئةو نية،جا ياخود ناكام يان ثيرو بةساال ضوو.

دةضين ثيشةكية ئةم ثاش بةرةو ئةم دوو ناونيشانة

يةكةم:واقعى سيستمى بيمةى كؤمةاليةتي لة جيهانى عةرةبيدا.

كة طرفتانةى دووةم:ئ���ةو بيمةى سيستمى رووب���ةرووى

كؤمةاليةتيةكان دةبيتةوةئةو ريكةوتننامةو راسثاردانةى كة لة ريكخراوى كارى نيو دةولةتى عةرةبيةوة كارى ريكخراوى و بنةرةتية دةرضوون،سةضاوةيةكة سيستةمةكانى ثةرةسةندنى بؤ والتة لة كؤمةاليةتى بيمةى

عةرةبيةكاندا،ريكةوتننامةى ى 28 ل��ة ذم���ارة)102(ك���ة اليةن لة دا 1952 حوزةيرانى

كارةوة دةولةتى نيو كؤنطرةى بريارى لةسةر دراو كة ثيى دةوترا ثةيوةنديدارة ريكةوتننامة )ئةو كؤمةاليةتيةكان( بيمةى بة

1981 سالى 24 ذمارة هةروةها مافةكانى بة دارة ثةيوةندى كة سوود بؤ ع��ةرةب كريكارى وةرطرتن لة بيمة كؤمةاليةتيةكان لة كاتى هاتوو ضؤكردنى لة والتة عةرةبيةكاندا بةهؤى كاركردنةوة بنةمايةك بوونة هةموويان ،هةر

سيستةمةكانى دةرضوونى بؤ بيمةى كؤمةاليةتى ياخود بيمةى دابينكردنى بؤ كؤمةاليةتى عةرةب كؤمةلى ثيداويستيةكانى

و هيوا كانى.حكومةتة بؤ نةمايةوة هيض كة نةبيت ئ��ةوة عةرةبيةكان و دةركرد برياريان وردة وردة خستيشيانة بوارى جيبةجيكردنةوة ،ضةند ثةنجاكاندا لةسةرةتاى كة كايةوة هيناية سيستميكيان خانةنشينى بة دارن ثةيوةندى تةندروستى بيمةى مووضة، ،رووداوة كتوثرةكانى كار،وة ئةطةر بنةرةتيان رؤليكى حكومةتةكان ئةم بالوكردنةوةى لة هةبوو بةو ئاماذة سيستمانةدا،دةبى لة بكةين هاوكارية و تةنسيق جؤرةكانى جؤراو دةزطا نيوان ئةوةى تايبةت بة كاركردندا لة بةشدارى بة هةية ثةيوةندى ثارة(لة بة )ثشتطيرى تةمويل و خاوةنكاران دةولةتةوة اليةن ئةوانةشى دةيانطريتةوة بوونةهؤى سيستمانة ئ��ةم سةركةوتنى

بةردةواميان.باس كورتة دووا بة ليرة دةخةينة روو سةبارةت بةو لقانةى سيستةمةكانى لة كاردةكةن كة تةئميناتى و كؤمةاليةتى بيمةى دةولةتيكى ضةند لة كؤمةاليةتى كةسانةى بةو ،تايبةت عةرةبيدا لقانةى ئة دةيانطريتةوة،هةروةها

كة جيبةجى ى دةكةن.دلنيايى 1-س��ي��س��ت��م��ى

Page 79: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 77

كة راطةياندنةى ،ئةو بهينينةوة جةختى لةسةر ثيويستى رزطارى و ترس لة دةك��رد كريكارى راطةياندنى ئةمة ،ثاش هةذارى هات مرؤظ مافةكانى جيهانى نةتةوة طشتى كؤمةلةى لة كة دةرض��وو يةكطرتوةكانةوة لةبةروارى 948/12/10 بؤ ئةوةى بكاتة جةخت دا 22 مادةى لة كةس،بةهؤى )هةر ئةوةى سةر كؤمةلة،مافى ئةنداميكى ئةوةى بيمةى كؤمةاليةتي دا هةية ،ليرةدا بةريكةوتننامةى ئاماذة دةبى طشتى طؤنطرةى ى 102 ذمارة نيودةولةتى كارى ريكخراوى كة بدةين دا 1952 سالى لة ثيشنيارى كردبوو هةر دةولةتيكى شيوةيةكى دةب��ى بوو بةشدار بيمةى كؤمةاليةتى بة وينةى النى كةم لةم بيمانةدا جيبةجي بكات تةندروستى،قةرةبووى )ضاوديرى ،رووداوة نةخؤشى،بيكارى،ثربوون كاركردن،بةخششة ثرةكانى كتو

خيزانيةكان،دايكايةتى،ناكامى هةر دةبى ثييةى مردن،بةو و الى بة ئةندامة كة دةولةتةى كةمةوة )3(لق لةم لقانة جيبةجى سةرةتاى ل��ةط��ةل وة بكات كؤمةاليةتى بيمةى حةفتاداندا بوو تر طير هةمة بووةو بةرين ئة ثيشةسازييةكاندا دةولةتة لة دةوتريت ثيى ئةوةى ئاراستةى ثاراستنى سنوورى فراوانكردنى ثيشكةشكردنى بؤ كؤمةاليةتى بنةماى لةسةر زياتر يارمةتى

متمانة ل��ة ن��ةك ثيويستى مافة مةبدةئى س��ةر كردنة هيواشى ،بةالم دةسكةوتووةكان دواتردا لة ثيشةسازى طةشةى هةوليك ضةند بؤ هؤكار بووة بيمةى ك��ةم��ك��ردن��ةوةى ب��ؤ دةولةتة لة كؤمةاليةتيةكان ثيشةسازييةكاندا ثيشكةوتووة ب����ةالم ل��ة دةول���ةت���ة ت��ازة تايبةتى ،بة ثيطةيشتوةكاندا بيمةى بةرنامةى عةرةبيةكان و هةفتاكان لة كؤمةاليةتيةكان هةشتاكاندا تيكضوو بةهؤى طرفتى ئابوورى طةشةى راوةستانى سةرضاوةكانى الوازى و :بيكارى ئةداى الوازى لة تةمويل،جطة كارطيرى و تةكنيكى سيستةمةكانى كؤمةاليةتى،ئةمةش بيمةى دانا،بةهؤى خراثى كاريطةرى ية دارايى قورسايية بوونى زياد بابةتةكة مةدروسةكان.بةالم نا نةوةدةكاندا،ضونكة لة بوو جياواز بيمةى ب��ي��م��ةو سيستمى عةرةبيةكان كؤمةاليةتية بة خؤة بةرضاوى ثةرةسةندنيكى بةرنامةكانى رووى لة بينى،ئةمة ئ��ةداو رووى لة ياخود بيمة تةمويركردنةوة،لة هةندى ووالت لة هةية فراوانيةك دةبينين دا ثيشكةشكردنةكان جؤرى جؤراو سةرضاوةكانى بوونى زي��اد و ئةدايةكى تةمويل،هةروةها ثارة هينانى وةبةر رووى باش،لة بة تايبةت لة مةملةكةتى عةرةبى سعودي دا و كوةيت و ئةردةنيش.

كة دةكةين ب��ةوةش ئاماذة بيمة عةرةبيةكان حكومةتة خستوةتة كؤمةاليةتيةكانيان بةو كارةكانيانةوة دةستثيكى باشى رؤليكى كة ه��ؤي��ةوةى و ئ��اب��وورى رووى لة هةية نيشانة كؤمةاليةتيةوة،باشترين ئةنجومةنى بريارى ئةمة بؤ لة عةرةبة داوةرى وةزيرانى خولى)21(هةمينى دا لة بةروارى بةلطة ئ��ةو 2005/11/19بيمةى رابةريةى عةرةبية نامة كؤمةاليةتى كة لة مادةى يةكةمى دا ئةمة هاتووة:بيمةى كؤمةاليةتى مافيكة كؤمةل دةستةبةريدةكات و دةكات ضاوديرى دةولةت و مةبةستيش دةيثاريزى ياساش لة هاووالتيانة ثاراستنى ى لى و ناكامى و بوون ثر بارودؤخى

بيمةى

كؤمةاليةتى

مافيكة كؤمةل

دةستةبةريدةكات

و دةولةت

ضاوديرى دةكات و

ياساش دةيثاريزى

مةبةستيش لى ى

ثاراستنى هاووالتيانة

Page 80: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 80

ثيى بة دا بةحرةين دةولةتى لة سالى ى 24 ذمارة مةرسومى بة ثييةى دامةزراوة،بةو 1976ثةيرةو كريكاراندا هةموو سةر رةطةزو جياوازى بى بة بكريت كة ،ئةوانةى تةمةن نةتةوةو لة يةكى بؤ طريبةست ثيى بة تايبةت كةرتى كؤمثانياكانى كةرتى ي��اخ��ود ك��اردةك��ةن ئةو هاوبةش،هةروةها هاوكارة كريكارانةى لة دامةزراوةو دةزطا ،ئةوانةى كاردةكةن طشتيةكاندا جيا تايبةت دةقيكى بة كة رةضاو بى ،ئةمةش نةكراونةتةوة طريبةستةكة شيوةى كردنى ضؤنيتى،بةالم يان ماوةى ياخود كةرتى لة بةوانةى سةبارةت كاردةكةن،سيستمى دا حكومى ياساى كة حكومةتى خانةنشينى و 1975 سالى ى 13 ذم��ارة مووضةو ريكخستنى ياساى خانةنشينى موضةى ئاتى موكافة هيزى كارمةندةكانى ئةفسةرو ئاسايشى و بةحرةينى بةرطرى

11 ذمارة ياساى ثيى بة طشتى دةيانطريتةوة 1975 سالى ى بة سيستةمة ئةم جيبةجيكردنى

ضوار قؤناغ دا تيثةربووة. قؤناغى يةكةم لة 1976/10/1 وة جيبةجيكراوة ،وة قؤناغى ضوارةم

لة 1983/1/1 وة.سيستةمة ئ��ةم ئ��ةوان��ةى ناو ،خزمةتكارةكانى نايانطريتةوة لة تويذانةى لةو ماالنة،هةندى كشتو كالدا كاردةكةن،وةرزيةكان بؤ كريكارانةى ئةو و ،كاتيةكان حسابى تايبةتى خؤيان كاردةكةن.

لة ك��ة بيمة لقانةى ئ��ةو كؤمةاليةتى بيمةى سيستةمى

بةحرةين دا هاتووة ئةمانةن:ساال بة بةرامبةر لة ا-بيمة

ضوونبةرامبةر لة بيمة ب-وة

رووداوى كار.كةم بةرامبةر لة ج-بيمة بةهؤى توانايى)عةجز(كاتى

نةخؤشى و دايكايةتيةوة .د-بيمة لة بةرامبةر بيكارى

بؤ كريكارانةى ئةو بؤ ه-بيمة حسابى خؤيان كاردةكةن

و-بيمةى خاوةنكارز-مةنحةى خيزانى

بةحرين لة ئيستا تا ب��ةالم جطة جيبةجينةكراوة هيض دا يةكةم،ئةمةش لقةكةى دوو لة دوو ئةو وة،وة 1975/5/14 لة بةحرةينيةكان تةنها لقةش دةطريتةوة،بيانيةكانيش تةنها لقى كاردا رووداوى بةرامبةر لة بيمة

دةيانطريتةوة بة بى لقةكةى تر.أ-لقى بة ساال ضوون ،بى توانايى

و مردنكريكارانة ئ��ةو لقة ئ��ةم كارطةو ل��ة ك��ة دةط��ري��ت��ةوة كاردةكةن تايبةتةكاندا كؤمثانيا يان زياتر ياخود كة )10(كريكار هةية،بةالم ئةو كؤمثانيايةى كة كةمتر لة )10(كريكارى هةية ئة سيستمى لة خؤيةتى ئ��ارةزووى

بيمةدا بةشدارى بكات ياخود نالة ب��ةش��دارى بة لقة ئ��ةم كريكارةوة خاوةنكارو الي��ةن مانطانة دةكرى،خاوةنكار تةمويل كريكار ى كرى لة ثارة بريك ثارةى بريك لةطةل و دةبريت طشتى دةزطاى ئةيداتة خؤيدا بيمةى كؤمةاليةتى،دةولةت هيض ثشتطيرى ياخود هاوبةشيةكى ئةو

لقة ناكات.بةرامبةر لة بيمة ب-لقى

رووداوةكانى كاردالقةدا ئةم كردنى تةمويل لة ،بة بةشدارة خؤى هةر خاوةنكار بى ئةوةى كريكار ياخود دةولةت

هيض بةشداريةكيان هةبي.خزمةتطوزارييةكانى ئةم لقة

-مافى دةسكةوتنى قةرةبوومووضةى دةسكةوتنى -مافى

كةمةندامى )بى توانايى(-م��اف��ى ك��ري��ى رؤذان����ة

)هةقدةست(-م���اف���ى وةرط���رت���ن���ى

عيالج)ضارةسةر-مافى طواستنةوةى موضة .

Page 81: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 79

كؤمةاليةتى لة شانشينى عةرةبى ئة ثةيوةندار ياساى سعودية كة كؤمةاليةتيةكان تةئميناتة ذمارة شاهانة مةسوميكى بة بةروارى لة كراوةتةوة بالو 22ضوارضيوةى دا 969/11/15طشتى سةرجةم لقةكانى تةئميناتة كؤمةاليةتية كانى دياريكردووة بؤ جيبةجى كردن لة سعوديةدا،ياخود بة دةكريتةوة بالو ثاشتر ئةوةى وةزيران ئةنجومةنى مةرسومى ئيستاكة هةر كة لقةى دوو ئةو دةكرى،يةكيكيان جيبةجى ثيشةييةكانة)بيمةى مةترسية كار رووداوةك��ان��ى بةرامبةر لة لقى (و ثيشةيةكان نةخؤشية و موضة)ثير بوون،ناكامى نا ثيشةيى

و بؤ ماوةيى (.كريكارانى سيستةمة ئةم كةرتى تايبةت دةطريتةوة،هةروةها كةرتى فةرمانبةرانى سةرجةم سيستمى كة ئةوانةى طشتى فةرمانبةران بة تايبةت موضةى نايانطريتةوة و هيزة ضةكدارةكان

بة جياوازى تةمةن و رةطةزةوة .كة دانيشتوان تويذانةى ئةو كؤمةاليةتى بيمةى سيستمى

نايانطريتةوة :-فةرمانبةر بيانيةكان ،ئةوانةى كة كاردةكةن لة نوينةرايةتى نيو سةربازية و دةولةتيةكان،سياسى

سياسيةكان-كريكارانى كشتوكالى كة كار

لة كةرتى تايبةت دا دةكةن نيوياندا -دةرياوانةكان،لة

راوضيةكان،جطة ماالن -خزمةتطوزارى لة شوفيرو دةرطةوان و ثاسةوانى مةسعةد و كريكارة كشتوكاليةكان

-كريكارانى ثيشةوةر-ئةندامةكانى خيزانى خاوةنكار لة كة برا كور ميرد ،هةروةك بيت تةمةنةوة سال 20 خوار ،هةوةها كض و خوشك و كة شويان

نةكردبيت و كةس و كار.مةترسية لقى ثيشةكيةكانى

ثيشةييةكان ئةم لقة شمولى ئةو مةترسيانة رووداوى بة تايبةتة كة دةكات كارو تووشبوون بةو نةخؤشيانةى رووئ���ةدةن ك���ارةوة ه��ؤى بة ئةو هةموو مةترسيانة ،ئ��ةو كة دةطريتةوة كتوثرانة رووداوة جيبةجيكردنى بة ثةيوةنديدارن

ضاالكى ثيشةييةوة.ريطا مةترسيةكانى لةوانة ثيشةسازييانةى نةخؤشية ،ئةو كة بة هؤى هةندى كارو ثيشةوة

سةريان هةلداوة .خزمةت و ثيشكةش ئةم

طووزاريانة ئةمانةن :_ضاوديرى تةندروستى

رؤذانة توشبوونى دةل -بة )بدل االصابة اليومى(

بى رةوشةكانى لة -مانطانة بةهؤى كة ت��ةواوةت��ى توانايى سةريهةلداوة كارةوة رووداوى ياخود لة حالةتى شكستى بةشيكى

لةشدا.-مووضةى وةرةسة

-مةتحةى هاوسةر طيرى--مووضةى هةتيوو)هةتيوانة(

-خةرجى كفن و دفنلقى طوزارييةكانى خزمةت

مووضة1-خزمةتطوزارييةكانى ئةم لقة مةترسيةكانى ثير بوون و ناكامى و مردن دةطريتةوة ،ئةوةى دةستة وةرةسةكةى ياخود كراوة بةر دا كاتيك )ميراتطرةكةى(لة دةمريت مافى مووضةى هةية بةو مةرجةى كة لة ماوةيةكى ياسايدا كة دياريكراوة دةستةبةر كرابيت تيدا مةرجانةى ئةو ،هةروةها بيت كة بؤى هةبيت بة ثيى ياسا دةستةبةرى لة بيت مةند سوود

كؤمةاليةتى بيمةى 2-س��ي��س��ت��م��ى كؤمةاليةتى لة دةولةتى بةحرةيندا

كؤمةاليةتى بيمةى سيستمى

Page 82: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 82

كيميايةوة لةاليةنى دةهينريت، تي ماددة ئةو كة مةترسيدارة، ئين تية كيمياويةى لةناو مينةكةدا سةرماو طةرماو بةهؤى هةية، شيى رتووبةتةوة كار لةوة دةكات، ئةو ناو بضيتة مادةية ئةو كة ماددة ثالستيكيةى كة مينةكةى بؤ كة لةكاتيكيشدا ليثيكهاتووة، ماددة ئةو بةكارديت شةكردان كيمياية تيكةل بةشةكرةكة دةبيت، كاريطةرى كات بةتيثةربوونى كة كةسانةى ئةو سةر دةكاتة واتة بةكاردةهينن، شةكرةكة كارتيكردنةكة بةشيوةيةكى كتوثر دةرئةنجامةكةى بةآلم نابيت، تووشى كةسةكة لةوانةية جؤرةها شيرثةنجةو نةخؤشى نةخؤشى ديكة بيتةوة، زؤرجاريش بة هاوآلتيان ئاماؤذطاريةمان ئةو

راطةياندووة«.

ثرسيارةى ئةو وةآلمى لة سال ضةندين بةتيثةربوونى ئيستا تا رذيم، رووخانى بةسةر تةقةمةنيةكان بةكارهينانى مالةوةيان ئامرازى وةك بوونى هاوآلتييانةوة لةاليةن كةمتةرخةمى ئةوة ئايا هةية، كة ريكخراوانةية دةزطاو ئةو تةقةمةنيةكان مينء لةبوارى رؤشةنبيرى نا يان كاردةكةن، بةريوةبةرى هاوآلتييانة؟ هوشياركردنةوةى ثةروةردةى »ئةمة دةليت لةوبارةوة مين، طوينةدانى بة دةطةريتةوة ئةم ئامؤذطاريةكانى بة خةلك لةوبوارةدا كة دةزاطايانةى دامء دياريشة وةك كاردةكةن، تةقةمةنيةكان مينء ذمارةى ئةوةندة كوردستان هةريمى لة زؤرن، لةوانةية ثيويستى بة دامء تا هةبيت زؤر ريكخراو دةزطاو بةراى بنبردةكرين، بةتةواوةتى بة تايبةت دةزطاكانى دامء من كردووةو كاريان هوشياركردنةوة ئيمة ض نةبوونة، خةم كةمةتر مين كاروبارى دةزطاى وةكء تايبةت ريكخراوةكانى يان بؤ زؤريانداوة هةولى كارة، بةو كة خةلك هوشياركردنةوةى دةستكارو شيوةيةك بةهيض نةكةن، تةقةمةنيةكان مينء هاوآلتيان %90 بليم دةتوانم ثةيامةكانى وشياربوونةتةوةو ئيمةيان وةرطرتووة، بةآلم لةطةل مينء رووداوى هيشتا ئةوةشدا كةسى هةندى هةية، تةقةمةنى

دةكةن، دةستكاريان رؤشنبير نا دةزطاو ثةيامةكانى بة طوى فةرامؤشى نادةنء ريكخراوةكان دةكةن، بيطومان لة كؤتايشدا هةر خؤيان زةرةرمةند دةبن، لةاليةكى ديكةوة ئةو كةسانةى دةستكارى وا دةكةن تةقةمةنيةكان مينء خؤيان نيشاندةدن كة ئةوان زؤر شارةزان، كةضى ئةوة طةورةترين دةخةنة خؤيان ذيانى هةلةيةء مةترسيةوةو مةرطى بةدواوة وةية، دةكاتة كاريطةرى جطةلةوةى كة خيزانةكةيان منداآلنى سةر تةقةمةنيةكان مينء لة ترسيان نةمينيتء ئةوانيش لة دوارؤذ ضاو

لة طةورةكان بكةن«. ريكخراوى نةمانى دواى زؤربةى جى، ئةى ئيم دواى ريكخراوة ئةم كارمةندانى زؤرةوة خزمةتيكى ماندووبوونء ئاكؤ ماونةتةوة، كارى بةبى ئةو ضارةنوسى لةبارةى عةزيز، »راستة رايطةياند كارمةندانة بةهؤى زؤر خزمةتيكى دواى ئةى جى، ئيم ريكخراوى نةمانى كارى بةبى كارمةندةكانيان ئةو بةآلم ضارةسةرى ماونةتةوة، كيشةية لة دةستةآلتى ئيمة دانيية، دايانبمةزرينين، شوينيك لة كة ئةوةية ئيمة دةستةآلتى تةنها يان دابمةزرينين، تيميك ئةطةر كارمةنديكمان بوويت، تاكو ئةوان وةرناطرين، ديكة هةبن كةسيكى بةتايبةتى ئةو كارمةندانةى كة تا

ئيستا بيكارن«.

ئةو كةسانةى

دةستكارى مينء

تةقةمةنيةكان دةكةن

وا خؤيان نيشاندةدن

كة ئةوان زؤر

شارةزان، كةضى ئةوة

طةورةترين هةلةيةء

ذيانى خؤيان دةخةنة

مةترسيةوةو مةرطى

بةدواوة وةية

Page 83: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 81

قسةكانيدا لةدةسثيكى ئاماذةى بةوةدا »بةداخةوة تا ئيستا دةستكارى خةلكانيكةوة لةاليةن كردنى مينء تةقةمةنيةكان ماوة، كة زؤرجار رووداوى دلتةزنيشى وةك ئيمة كةضى ليكةوتؤتةوة، مين، كاروبارى طشتى دةزطاى هةميشة ئامؤذطارى هاوآلتيانمان شيوةيةك بةهيض كة كردووة، تةقةمةنيةكان مينء دةستكارى نةكةن، بةتايبةتى ئةو هاوآلتيانةى مالةوةيان ئامرةزةكانى بؤ كة بةكار وةك دةهينن، بةكارين فيشةكء قةوانةكانى هيناى كردنيان طولدانء بؤ تؤث طوللة ثيداويستيةكانى بةستوونء هةروةها مالةكانيان، ديكةى

بةكارهيناى قاولغى مينى دذة تانك مالةوةيانء... شةكرى كؤتكى بؤ بةكاريكى هةموويان ئةمانة هتد، دادةنرين، مةترسيدار و ناشياو لةاليةكى ديكةوة كةسانيك طوللة دةهينةوة تةقةمةنيةكان تؤثء دةكةن، دةسكاريان مالةوةيانء باروتةكةيان دةرهينانى لةثيناو هةروةها راوةماسى، بةمةبةستى دةكةن بةتالةكةشى قاولغة دةضن ياخود باخضة، بةشورةى ستوون وةك دةكةنء لةحيميان بةكارى دةهينن، بيطؤمان ئةوةش بةهةموو شيوةيةك مةترسيدارةو ليدةكةويتةوةو كاريطةرى خراثى دةبيتة هؤى ئةوةى كة ئةو كةسة طيانى ياخود لةشى ئةنداميكى

زيان هةروةها بدات، لةدةست بةخيزانةكةشى دةطينيت«.

ثةروةردةى بةريوةبةرى مين، كردنةوةى هوشيار قسةكانيدا لةبةردةوامى ئيمة »لةوةتةى رايدةطينيت جار ضةندين دةسبةكارين كة بووينة ئةوة طويبيستى كةسانيك خؤيان بةليزان زانيووةو كردووة، تةقةمةنيان دةستكارى كةضى بةناو دةستيان تةقيةوةتةوةو طيانيان سثاردووة ياخود ئةنداميكى لةشيان لةدةستداوة، كة ئيستا زؤر لةاليةكى بوونةتةوة، ثةشيمان كة مينةى قالقة ئةو ديكةوة دةكريتة كؤتكى شةكرو لةهةندى مالةكان وةك شةكردان بةكارى

لةبوارى زؤر ريكخراويكى دةزطاو هةبوونى سةرةراى وشياركردنةوةى هاوآلتيانء لةناو بردنى مينء تةقةمةنةيةكان لة لةاليةن تؤث، طوللة مينء قالكةى ئيستا تا كوردستاندا، كةضى ئامرازيكى وةك سؤران، قةزاى دةظةرى هاوآلتييانى لة هةندى ديكة ثرسيكى ضةند ئةمانةو بؤ بةكاردةهينةرين، مالةوة ديمانةيةكمان لةطةل ئاكؤ عةزيز، بةريوةبةرى ثةروةردةى هوشيار

كردنةوةى مين لة كوردستان، سازدا.

ذيانى نوى

بةريوةبةرى ثةروةردةى هوشيار كردنةوةى مين لة كوردستان:

مينء دةستكاري رؤشنبير نا كةسى هةندى ثةيامةكانى بة طوى دةكةنء تةقةمةنيةكان

دةزطاو ريكخراوةكان نادةن

Page 84: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 84

ليدةكةمةوة بيرى ئةوةندةى طةرانةوةم لةكاتى ثيموانيية بدؤزريتةوةو بؤ كارمان هةم بؤ نيشتةجيبوونمان طرفتى هةم ضارةسةر بكريت، وةك دياريشة طةراوانة ئاوارة لةو ئةزموونم وةرطرتووة، كة تائيستا نةتوانراوة طرفتةكانييان كيشةو بةطشتى زؤر لةوانةية بكريت، ضارةسةر شتيش كرابيت بةآلم ئةوة بةس نيية، بةلكو طةراوةكان ثيويستيان ئةوةى بؤ دةبيت شت بةزؤر دروست نوى ذيانيكى بتوانيت

بكةيتةوة«.شةهال سؤفى قوتابى ثةيمانطا، قةزاى دانيشتووى ئيستا كة سؤرانة، وةك خؤى باسى ليوةكرد )1975( لةسالى خانةوادةكةى سياسيةوة هؤكارى بةهؤى ئةو بوونةو ئيران وآلتى ئاوارةى بووةو لةدايك ئاوارةى لة خؤى طةراونةتةوة )1993( لةسالى سؤران لةشارى كوردستانء بؤ نيطةرانبوو ئةو نيشتةجين، بةوةى كة لةوةتةى طةراونةتةوة ئاوريان ثيويست وةك ئيستا تا لينةدراوةتةوة، راشى دةطةيةنيت ئاوارة لةنيوان جياوازى »كة نموونةش دةكريتء طةراوةكان طواية دةهينيتةوة، ئةوة بؤ 1997 سالى دواي ئةوانةى لةرووى كراون، زياتر هاوكارى دابين ثةلء كةلء ماددىء كضة ئةو زةووى، ثارضة كردنى

جياوازى ئايا طوتيشى قوتابية كة ئاوارانةى ئةو لةنيوان ضيية لةطةل طةراونةتةوة ثيشووتر دةطةرينةوة، دواتر ئةوانةى ضاو بةيةك حكوومةت بؤضى

داواكارم ناكات، سةيريان هةنطاويكى هةريم حكوومةتى كردنى بةهاوكارى وابطريتةبةر ضارةسةر طةراوةكانء ئاوارة طرفتةكانييان، كيشةو كردنى وابخريتة طوشاريكى هةروةها بةغدا، ناوةندى سةر حكوومةتى كة كيشةى ئاوارةكان كيشةيةكى قةربوومان لةوييةوة سياسيةو

بكريتةوة«.وةك ضاوشين، سةنعان بةريوةبةرايةتى لة فةرمانبةريك كؤضء كؤضبةرانى سؤران، دةليت داواكارى طةراوةكان لةوانةية لةتواناى هةبووبيتء زؤريان ئيمةدا نةبووبيت كة بؤيان بكةين، ناكريت لةهةمانكاتيشدا بةآلم نةكراوة، بؤ هيضيان كة بشلين زؤريش باشء شتى راستة كراوة بؤ هةنيكيان، بةآلم طشتى هيشتاش ماوةيةتىء حكوومةت بة قةرزارى طةراوةكان دةزانم، بةآلم ئةوةى طرينطة ئيمة الى خؤمان بةردةوام نةبووينةو كةمتةرخةم طةراوةكانمان داخوازيةكانى لةاليةكى بةرزكردووةتةوة، لةطةل هةماهةنطيمان ديكةوة بةريوةبةرايةتىء ريكخراوةكانء كردووة، درووست وةزارةتةكان بكريتء بؤ كاريان ئةوةى بؤ دةستةبةر ثيداويستيةكانييان بكريت، بؤنموونة هةماهةنطيمان هةبووة لةطةل وةزارةتى ثةروةردة، بروانامةكانييانء ريكخستنى بؤ هاوكارمان ريكخراوةكانيش لةوة ئيمة خواستى بةآلم بوونة، طةراوةكانى كيشةى زياربووةو ئةم سياسية، كيشةيةكى ئيران، ئيران ضوونةتة كة خةلكةى ئةنجامى لة 1975 سالى لة ئةم سياسى بيرى كة ئةوةبووة، ئةوكات رذيمى لةطةل خةلكة مالء دةرئةنجام نةطونجاوةو

داواكارم حكوومةتى هةريم

هةنطاويكى وابطريتةبةر بةهاوكارى كردنى ئاوارة طةراوةكانء

ضارةسةر كردنى كيشةو طرفتةكانييان، هةروةها

طوشاريكى وابخريتة سةر حكوومةتى

ناوةندى بةغدا، كة كيشةى ئاوارةكان

كيشةيةكى سياسيةو لةوييةوة قةربوومان

بكريتةوة

Page 85: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 83

حةسةن، مةحموود خيزانى خاوةن هاوآلتييةكى لةوآلتى سال، )70( تةمةن طةشتء بةمةبةستى ئيران كارةكةى كةسء سةردانكردنى ئاماذةى ئةو سؤران، بؤ هاتبوو بةوةدا »من خؤم خةلكى هةوليرمء نزيكةى )35 ( سالة ئاوارةى وآلتى بؤ ئاوارةبوونيشم بوومة، ئيران هؤكارى سياسى دةطةريتةوة، كة لةبةر رذيمى ئةوكات ناضاربووين كورد خيزانى هةزاران لةطةل مالء ئيرانء وآلتى رووبكةينة بةجيبهيلين، سامانةكةمان ئةوكاتةى كة ئاوارةى ئيران بووم منداليكى خيزانمء خؤمء تةنها ساوامان هةبوو، كةضى ئيستا )6( لةئاوارةيى ديكةشمان مندالى ئةوةش بيطومان بوونة، لةدايك

وابة بتوانم كة نيية ئاسان بؤمن هةريمى بؤ بطةريمةوةو ئاسانى ماليك لةنوييةوة كوردستانء لةوةى جطة ضونكة ثيكبهينم، دةويت، زؤرى خةرجيةكى زؤر مندالةكانم لةهةمانكاتيشدا دةزاننء كوردى زمانى بةكةمى قوتابخانة، ضوونةتة لةئيرانيش طرفت دةبيتة ئةوةش بيطومان لةبةردةم هينانةوةى بروانامةكان، بةهةمان كاريش دؤزينةوةى شيوة طرفتيكى ديكةية، كة ئيستا مندالةكانم لةطةل خؤم من كاردةكةين، لةكارطةيةك باش تاراددةيةكى توانيومانة بكةين، دابين ذيانمان بذيووى خؤش زؤر خؤشم وآلتى راستة ئاواتيكم هيواو هةموو دةويت بةآلم بطةريمةوة، كة ئةوةية

راثؤرت: ذيانى نوآئاوارة طةراوةكان ثييانواية تائيستا نةتوانراوة وةك ثيويست لةاليةن حكوومةتةوة ئةوةدةكات بؤ هيما سؤرانيش كؤضبةرانى كؤضء بةريوةبةرى بكريتء هاوكاريان كردنى ضارةسةرسةر لةثيناو بةردةوامن هةولةكان هةريمةوة حكوومةتى »لةاليةن كيشةو طرفتى ئاوارة طةراوةكان«. طوتيشى »تةنها لة مةرزى حاجى ئؤمةران، زياتر لة )21( هةزار خيزان طةراونةتةوةو ثيشبينش دةكريت نزيكةى )3( هةزار خيزان

نيشتةجيى وآلتى ئيران بنوو تائيستا طةرابنةتةوة.

فةرمانبةريكى كؤجء كؤجبةرانى سؤران:كيشةى ئاوارةكان سياسيةو

ثيويستة لة بةغدا ضارةسةرى بؤ بكريت

Page 86: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 86

ث/ طرنطي��ي زم��ان ضيي��ة ؟تا ضةند فةلسةفةكان جياوازييان هةية

لةو بوارةدا؟و/ خ��واى طةورة ل��ة قورئانى ثي��رؤزدا طرنطيي س��ةرضاوةكانى م��رؤظ باس��دةكاتء زاني��اري بةرانبةريان بة بةرثرسيار دةزانآ، كة

طرنطترينيان )بيستنء بينينء ئاوةز(ن، ]وال تقف ما ليس لك به علم إن ��مع والبصر والفؤاد كل أولئك السكان عنه مس��ؤوال -)االسراء:36(-[ تائيس��تا فةلس��ةفةكان ، لةكؤنةوة ب��وون ل��ةو ريطايانةى كة جياواز ثيدةط��ا، لةرييان��ةوة زانياريم��ان

هةر يةكةء بؤض��وونء قوتابخانةى خؤى هةية ب��ؤ روونكردنةوةى ئةم بابةتةء ئةوةى خؤى دةس��ةلمينآء كة بةدرؤدةخاتةوة، بةرانبةرةكةى

طرنطترينيان ئةمانةن؛ س��ؤفيزم قوتابخان��ةى -1 - الصوفي��ة المدرس��ة -

سازدانى : م.هيرؤ كمال

*زمان ثيناسةى نةتةوةية، بوونى نةتةوة جطة لة زمان هيض ش��تيك ناتواني ثاريزطاريي ليبكا، نة ئابوورى، نة دةسةآلت، نة جوطرافيا، نةمي��ذوو، نة كةلتوور، نة ئايين، هيضيان ناتوانن

وةكو زمان نةتةوة بثاريزن*دةمارطيريي سياسيء ناوضةطةرى خةريكة كاريطةريي نةريني جيدةهيلي بةسةر زمانى كوردييةوة، كة مايةي نةنطيية بة ناو خوينةوارانء رؤشنبيران رابةرايةتيي ئةو ويرانكردنةى

زمانى كوردي دةكةن* دةبينين كؤمةليك ياساي نويي دوور لةو زمانةي ثيشوو خراونةتة ن��او ثرؤطرامةوة، كة ئةوةى ثيش��وو هةمان زمانى

نووس��ين بوو كة زياتر لة زمانى سليمانييةوة نزيكبوو، بةآلم ئيستا زمانيك خراوةتة شوينى كة زياتر لة هةوليرةوة نزيكة. خؤ كارى زمانةوانييش سياسةتكردن نيية.

زمان وةك زيندووترين اليةنى ذيان لة زؤر رووةوة قس��ةى لةس��ةر كراوة ,ديدو بؤضونى بوارة جياجياكانى زاني��ارى )معرفة(ثيناس��ةى تايبةتى خؤيان هةية بؤ ضةمكى زمان و هةريةكة و ل��ة رةهةندى خؤيةوة خويندنةوة بؤزمان دةكات وةك دةروونناس��ةكان و سياس��ييةكانء كؤمةلناس��ةكان...........، بؤية بة باشمان زانى لة رووى خودى زانس��تى زمانةوة لة س��ةر ضةند اليةنيكى زمانى كوردى بدويين، لةم رووة ئ��ةم ضاوثيكةوتنةمان لةطةل )م.ئاريان س��ديق عةزيز( س��ازكرد وةكو ش��ارةزايةك لةو بوارةدا ك��ة هةلطرى بروانامةى ماس��تةرة لة زمانى

كورديدا، بةريزى تيشكى خستة سةر ضةند اليةنيكى زمان بةطشتى و زمانى كوردى بةتايبةتى.

طرنطى زمان

Page 87: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 85

فةوتاوة، هةمووى ماآلتةكةيان ضارةسةرى بؤ لةسةرةتاوة ئيمة كردووةو داوامان طرفتة ئةم ئةوة كة داوة زؤرمان هةولى دةبيت سياسيةو، كيشةيةكى حكوومةتى لة واتة بةغدا لة ضارةسةر عيراقى مةركةزى بكريت، كة قةربؤيةكةى تةواوى بكريتةوة، طةراوةكان ئاوارة نيشانى ئةوة دةبيت ضونكة حكوومةتى عيراق بدةين، ئايا ئةم ضى ئةنجامى لة خةلكة هةموو رايكردووةو ضووةتة وآلتى ئيران، بيطومان لة ئةنجامى ئةوةبووة كة بووة كوردى بيرى ئايدةلؤذياو كة لةطةل رذيمى ئةو سةردةمة توشى بةناضارى نةطونجاوةو

ئاوارةيىء دةربةدةرى بوونة«.لةالى خؤشيةوة عةباس ئةمير كؤضبةرانى كؤضء بةريوةبةرى سؤران رايدةطةيةنيت »ئةو ئاوارة طةراوانةى كة لة مةرزى حاجى لة زياتر طةراونةتةوة، ئؤمةران )21( هةزار خيزانة، كة ذمارةيان كةس هةزار )110( لة زياتر دةبيت، جطة لةوانةش هةنديكيان بةسنوورةكانى ديكة طةراونةتةوةو ديكةى لةشاروشارؤضكةكانى هةريمى كوردستان نيشتةجيبوونة، كة خيزانانةش بةو سةبارةت ئيران وآلتى لةئاوارةيى تائيستا ماون هةرضةند ئاماريكى فةرمى بةآلم نيية، لةبةردةست لة مان )3( نزيكةى دةكريت ثيشبيني

تائيستا مابنء خيزان هةزار ئةطةر بيطومان نةطرابنةتةوة، خزمةتطوزاريةكانء ئةوانيش بؤ ثيويست بةثيى هاوكاريةكانييان بؤ دابين بكريت، ئةوانيش بةوآلتى

دايك شاد دةبنةوة، وةك دياريشة ئيمة وةك بةريوةبةرايةتى كؤضء ئةوثةرى سؤران، كؤضبةرانى توانكانمان خستؤنة طةر، هةولء كة بةهةموو شيوةيةك هاوكارى طةراوةكان بكريت، ضونكة ئةوان لةبةر نيشتيمانةكةيانء لةثيناو بةعس، رذيمى زةبروزةنطى زؤربةى هةرةزؤريان ناوضةكانييان

سامانيان مالء ويرانكراوةو داوةو قوربانيان بةهةدةرضووة،و كردووة، ئاوارةيى لة روويان لةبةرنامةى هةرطيز هةروةها جياوازية ئةو كة دانةبووة ئيمة بكةين لةنيوان طةراوةكان، بةآلم ئةو هؤكارة دةطةريتةوة بؤ ئةوةى كة كاتيك 1998 لةسالى كة ذير لة دةطةرانةوة ئاوارةكان نالةباريان ذيانيكى خيمةكان ئةوكاتيش دياربوو هةبوو، كة هةبوو )986( بريارى برياريكيان نةتةوةيةكطرتووةكان هةبوو بؤ هاوكارى كردنى ئاوارة طةراوةكان، هةروةها هةنديكييان ثارضة حكوومةتةوة لةاليةن ئةويش دابينكرا، بؤ زةوويان طوندةكانييان كة بوون ئةوانة لةسؤران نةكرابوونةوةو ئاوةدان كة ئةوانةش بؤ جيكران، نيشتة كةلء بوو ئاوةدان طوندةكانييان ثةلى ناومالء خانووبةرةيان ثيدرا، هةريمى حكوومةتى لةثالنى ئةو هةموو بؤ داية كوردستان زةرةرو تووشى كة هاوآلتييانةى زيان هاتوون لةسةردةمى رذيمى بةرنامةء بخرينة كة بةعس، بؤ بةآلم بكريت، بؤ كاريان بؤ قؤناغ بة قؤناغ ئةمةش دةكريت، طةراوةكان سةرجةم تائيستا كة ئةوانةى بةتايبةتى

سوودمةند نةبوونة«.

لةثالنى حكوومةتى هةريمى كوردستان داية بؤ هةموو ئةو

هاوآلتييانةى كة تووشى زةرةرو زيان هاتوون لةسةردةمى رذيمى بةعس، كة بخرينة بةرنامةء كاريان

بؤ بكريت، بةآلم بؤ ئةمةش قؤناغ بة قؤناغ بؤ سةرجةم طةراوةكان

دةكريت، بةتايبةتى ئةوانةى كة تائيستا سوودمةند نةبوونة

Page 88: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 88

نةم��ا، جوطرافياء س��نوورةكانمان ميذووةكةيش��مان ش��يوينران، دابءنةري��تء ثةردةثؤش��كرا، جلءبةرطم��ان وا دةبيتة ئةوروثي، ئايينيشمان )ئايينى كورد( بة هةمان ش��يوة، تةني��ا ش��تيك ك��ة ئيمةى هيش��تةوة زمان بوو، زمان ناسنامةى نةتةوةية، )من بيردةكةمةوة كةواتة بةش��يكة بيركردنةوةش هةم(، من لةزم��ان، ريك وةكو ئ��ةو )راديؤ( قس��ةدةكاتء ك��ة كزكراوةي��ة بيركردن��ةوةش نايبيس��ي، ك��ةس قس��ةكردنيكة لةطةل خودء كةس بةرهةمةكان��ى دواج��ار نايبس��ي، بوون��ى دةبيس��رينء بيركردن��ةوة م��ن كةوات��ة: ثيدةس��ةلمينرى، بيردةكةم��ةوة كةوات��ة م��ن هةم.. بيركردن��ةوة زمان��ة.. هةربؤي��ة من

زمانم هةية، كةواتة من هةم.ث/ رات ضيي��ة لة س��ةر زمانى ضةمك��ى رين��ووس، ك��وردى،

يةكطرتوويى؟ل��ة كةزم��ان ئاش��كراية و/ دةس��توور ريس��او كؤمةلي��ك ثيكهات��ووة، زمان��ى ئاخاوتنيش بة ثشتبةس��تن ب��ةو ياس��ايانة طرنطيي خؤى رادةثةرينى كة )تيطةيش��تن(

ة، زماني��ش وةك هةموو ش��تيكى ت��ر ل��ة طؤرانيك��ى بةردةوامداية، يان نةوةي��ةك طؤرانةي��ش ئ��ةو ضةن��د نةوةيةك ناتوانن بةئاس��انى هةستيثيبكةن، ئةطةر نووسين نةبي،

ضونكة ثرؤس��ةى ط��ؤران لةزماندا دريذخايةن��ة، ثش��وودريذء زؤر نةك س��الء دووس��الء دةس��ال، وات��ة ئةطةر زم��ان كةوت��ة بوارى نووس��ينةوة، دةثاري��زرىء وةك��و تيثةربوونى ب��ة خ��ؤى دةمينيتةوة، ل��ة زؤري��ك وايلي��دي كات بي بةس��ةردا دةنطةكانى طؤرانيان ي��ان لةناوبضن، بةآلم ن��ةوةى نوى نكوولي��ي ليدةك��ةنء دةلين ئةوانة زمانيي��ان هةية، خؤي��ان كيش��ةى ب��ة ثيضةوان��ةوة زمان��ى ثي��رةكان ثاراوةء هيي ن��ةوةى نوى اليداوة، ضونك��ة لة ئةنجام��ى تيكةآلوييةوة خراوةتةس��ةر. طاريطةريي��ان داهات��وو نةوةكان��ى بةهةرح��ال بؤياندةردةك��ةوي بةئاس��انى زؤر طؤرانيك��ى زمانةكةي��ان ك��ة ب��ؤ بةس��ةرداهاتووة، بةرض��اوى نموونة زمانيك��ى وةك ئينطليزي، وةك��و وش��ةكانى ل��ة زؤري��ك night( ناخوينرين��ةوة، ج��اران ب��ةآلم ناخوينريت��ةوة، -( -ghسةردةميك هةبووة خوينراوةتةوة، وش��ةى ي��ان نووس��راوة، بؤي��ة ناخوينريت��ةوة، -knife( –k(خوينراوةتةوة لةسةردةميكدا بةآلم بؤية نووس��راوة، نموونةى تر زؤرن ل��ةم بابةت��ة، كة وةك ش��ارةزايان )نووس��ينى بابةتة ئةم باس��يدةكةن ثيتء نةخويندن��ةوةى( لة زؤربةى ليرةدا بوون��ى هةي��ة، زمانةكان��دا

ثرس��ياريك ديت��ة ئ��اراوة: ئةطةر دةنووس��رين؟ ب��ؤ ناخوينرين��ةوة ثرسيارةكة نةنووس��رين. با كةواتة تا رادةيةك زانس��تيية، بةآلم ذيرانة نيي��ة، ضونك��ة زؤر وش��ة ه��ةن لة خويندن��ةوةدا وةك��و يةكن، بةآلم read( رينووس��يان جياي��ة، وةكreed –( ك��ة )read( ب��ة واتاى )خويندن��ةوة – بخوينة( دي، بةآلم )reed( بة وات��اى قاميش – بؤري

دي.ك��ة ش��يوةية ب��ةو كةوات��ة قس��ةدةكري ب��ة هةمان ش��يوةيش بنووس��ري كيش��ةى واتاي��ى )ليل واتايي( دروس��تدةكات، لةاليةكى ترةوة ئيستا وشةيةك بة شيوةيةك ش��يوةية ب��ةو دةدركين��ريء لةداهات��وودا ط��ةر دةنووس��ري، دركاندنى طؤراء نووسينى طؤرانى كيش��ةى ئ��ةوة بةس��ةرداهات، تيطةيشتن دروستدةكات بؤ نةوةى ن��وي، ضونك��ة كاتي��ك دةقيكى كؤن دةخوينيتةوة لييتيناطا، ضونكة ناناس��يتةوة، وش��انة ئ��ةو زؤربةى ئةم��ةش هةرةش��ة ل��ة فةرهةنطء شارستانيي نةتةوة دةكاتء ميذووى هةروةك دةس��ريتةوة، رؤشنبيري هةنديك بةناو رؤش��نبير دةيانةوي ب��ؤ زمانى بي��ي التيني( )ئةل��فء ك��وردي بةكاربهين��رى، ئةم��ةش لةناوضوون��ى مةترس��يي هةم��ان فةرهةنط لة نةت��ةوة دةكا،ضونكة

Page 89: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 87

)Mysticism(: ثييواية زانياريمان رؤحييةوة ش��اراوةء لةريطةيةكي ثيدةط��ا، وةك خورث��ة )اله��ام(ء

سروش )وحي(، ...هتد2- قوتابخان��ةى ئةزموونطةرى - األختباري��ة المدرس��ة -ثييواي��ة :)Empiricism(ئةزموونء لةريط��ةى زانياريم��ان هةستةكانةوة ثيدةطا )بينين، بيستن،

بؤنكردن، بةركةوتن، ضةشتن(.3- قوتابخان��ةى ئاوةزطةراكان :)Rationalists( - العقليي��ن -دةلي��ن زانياريمان لةريطةى ئاوةز-

عقل-ةوة ثيدةطا.4- قوتابخان��ةى ثراطماتيكي - :)Pragmatism( - البراجماتيكيةئةزموونط��ةري ب��ة ثشتدةبةس��آ لةالي��ةكء ئاوةزطةرى لةاليةكى ت��رةوة، ضونك��ة ثييواية ك��ة ئاوةز ل��ة ئةزةل��ةوة لةطةل م��رؤظ نيةء دروس��تبووة، ئ��اوةزى وردةوردة ئةزموونيش ب��ؤ كات��دا لةهةم��ان ثييواية ك��ة مرؤظ كاتيك دةطا بة دروستدةبآ، ال زانياريي شتةكانء لةثيناو زانياريدا ني��ة، بةلكو لةثيناو

ذيانداية.خاوةن��ى طيانداري��ك تاك��ة مرؤظ��ة، ب��ي شارس��تانى ذي��ارء ضونكة خاوةن��ى زمانةء ئةزموونى نةوةكانى، دةدات��ة لةرييةوة خؤى ئةزموونيش، ي��ان زانيارى )معرفة( كة س��ةرضاوةى ذيارء شارستانيية،

ريطةيةك��ةوة الى مرؤظ لةضةند كؤدةبيتةوة، ئةوانيش هةس��تةكانن )بينين، بيستن، بةركةوتن، بؤنكردن، لةم هةري��ةك بةهؤى ضةش��تن(، ميشكى دةضيتة زانيارى هةستانةوة دةبيت��ة تؤماردةك��رآء م��رؤظء ئةزموون، بؤ نموونة كة سةرمايبووء

ه��ؤى دةزان��آ نةخؤش��كةوت، ضي ب��ووة، بؤية دةبيت��ة ئةزموونء جاريكى تر كة زانيي كةشء هةوا ساردة ثؤشاكى زياتر لةبةردةكا، ئةم ئةزموونةيشي لةريي زمانةوة دةداتة دةوروب��ةرى، هةموو هةس��تةكانى لة م��رؤظ ب��ةو ش��يوةية تري��ش مةترسييةكانى سروشت دةثاريزنء ب��ة ذي��ان، واتة بةردةوامي��دةدةن بؤ زانيارى ضوونةناوةوةى ريطةى ميشك ثينج ريطةن، بةآلم ريطةى هاتن��ة دةرةوةى ي��ةك ريطةي��ة،

ئةوي��ش زمان��ة، بةو ثيي��ة مرؤظ هةميش��ة لةثيش��كةوتنداية، ضونكة كردةى وةرطرتنء بةخشيني )أخذ وعطاء(ي زانياريي هةية، دةتوانين ئةم باسة بةم هيلكاريية نيشانبدةين؛

ث/ ثيوةنديى زمان و ش��وناس ضيية؟

و/ زم��ان ثيناس��ةى نةتةوةي��ة، بوون��ى نةتةوة جطة ل��ة زمان هيض ش��تيك ناتواني ثاريزطاريي ليبكا، ن��ة ئاب��وورى، ن��ة دةس��ةآلت، نة جوطرافيا، نةميذوو، نة كةلتوور، نة ئايين، هيضي��ان ناتوانن وةكو زمان نةت��ةوة بثاري��ن، ه��ةروةك ضؤن نةت��ةوةى ك��ورد لةس��ةردةميكدا خاوةن��ى ئ��ةو هةموو ش��تانة بووة، بةآلم ئيس��تا خاوةنى زؤريكيان نية، تةنان��ةت ميذووةكةيش��ى دزراوة، دةس��ةآلت نةم��ا، ئابووريم��ان

Page 90: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 90

دةتوان��ى تةني��ا زمان��ةوان ليكؤلين��ةوة ب��كا، نةكريطرت��ن لة زم��ان. ي��ان ش��يواندنى ط��ؤران، ه��ةروةك ثرؤفيس��ؤر وريا عومةر دةيوت؛ جاري��ك هةم��وو ئةمين ئ��ةو كارة وةك ئةوة واية ثياويك ضوار ك��وري هةبيت، بلي دةمةوي ئةم ضوار كورة بكةم بة يةك كور، ثاش��ان س��ةرى يةكيكي��ان بهينيء دةس��تى ئةوي ترء قاضى دانةيةكي تري��انء.... بةم ش��يوةية بيةوي لةو ض��وار كورة كوريك دروس��تبكا! كورةك��ةى ض��وار ه��ةر دي��ارة كورةكةشي تاقة لةدةس��تدةداتء بؤ دروستنابي! ئةم كارةش بؤ زمانى كوردي هةمان ئةنجامى دةبي. بؤية باش واي��ة ريطة دانةن��رى بؤ زمان ض��ؤنء ب��ؤ ك��وى دةروا، ضونكة زم��ان خ��ؤى داهات��ووى خ��ؤي

هةلدةبذيري.هةلةيةك��ى ت��رى لةم ب��وارةدا ئةوةية كة هةموو زمانيك زاريك زمانى دةبيت��ة ش��يوةزاريك ي��ان نووس��ين، زمانى ي��ان س��تاندارد، ي��ان زمانى فةرميي وآلت كة س��ي بابةت��ى جياوازن. زمانى نووس��يني كوردي ض��ةن س��اليكة هةموومان دةزاني��ن لةك��وي طيرس��اوةتةوةء ضي بووةت��ة بنةماي، ب��ةآلم دواى ناو ئةو هةموو سالة دةس��تخراوةتة بةس��ةر يةكدا. تيكدراوة ئةويشء ئةط��ةر س��ةيريكي ثرؤطرامةكانى

بةداخةوة )ك��ة بك��ري خوين��دن بروانامةى هةنديك كةسي خاوةن بةرزيش بةشدارييان تيدا كردووة( نويي ياس��اي كؤمةليك دةبيني��ن دوور لةو زمانةي ثيش��وو خراونةتة ناو ثرؤطرامةوة، كة ئةوةى ثيش��وو هةمان زمانى نووسين بوو كة زياتر لة زمانى سليمانييةوة نزيكبوو، بةآلم ئيس��تا زماني��ك خراوةتة ش��وينى كة زياتر لة هةولي��رةوة نزيكة. خؤ سياس��ةتكردن زمانةوانييش كارى نيية ت��ا بلي��ي ئةوةندة س��ال بؤ ئةو ناوضةي��ةء ئةوةن��دة س��ال ب��ؤ ئةو ناوضةي��ة! ب��ؤ نموونة لة ش��يوازي دانانيدا طؤرانطارييكى وا روويداوة ك��ة زؤر دوورن لةيةك��ةوة، ب��ةم

شيوةية:

ثيش��وو ثرؤطرام��ي ثرؤطرامي ئيستا

1- رابوردووي نزيك )سادة(ي دانانى 1- رابوردووي

نزيك )سادة(ي دانانىنزيك��ي ب+راب��وردووى راطةياندن+ اية رابوردووى

نزيكي راطةياندن+ بابكةوتاي��ة بهاتاي��ة، وةك:

وةك: هاتبا، كةوتبا2- راب��وردووى دوورى دانانى

2- رابوردووى دوورى دانانىراطةياندن دوورى رابوردووى

+اي��ة راب��وردووى

دوورى راطةياندن+ باكةوتبوواية هاتبوواي��ة، وةك:

وةك: هاتبووبا، كةوتبووبا

ئةمةء ضةندين جياوازيي سةيرء ئةدةبياتى باآلدةس��تى با س��ةمةرة، بوةس��تى لةوالوة )باديني( باكوور لةم ثرؤطرام��ةدا! ك��ة ثيمواية ئةم دةمارطيريي سياس��يء ثرؤطرام��ة ناوضةطةريي ثي��وة ديارةء زياتر بؤ تيركردنى ئةو اليةنة بووة، نةك بؤ

خزمةتكردن بة خودي زانستةكة.

ثرؤفايل :* ئاري��ان س��ديق عزيز س��الي

1978 لة سليمانى لةدايكبووة.زانك��ؤى ل��ة *بةكالؤري��ؤس س��ةالحةدين –كوليج��ى ئاداب –بةشى زمانى كوردى 2002-2001

ل��ة * س��الي 2008 ماس��تةرى زمانى كورديدا بة ثلةى )زؤر باش( تةواوكردووة، ناوونيشانى نامةكةى بريتيي��ة ل��ة )زمان��ى ديثلؤماس��يي

كورديي(ل��ة ياري��دةدةرة *مامؤس��تاى –كؤليج��ى س��ليمانى زانك��ؤى هةلةبجةى بنةرةت��ي ث��ةروةردةى

شةهيد

Page 91: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 89

رينووس��ة بةو نةوةيةى ك��ة ئ��ةو ناتوان��ي فةرهةنطى طةورةدةب��ي، ثيشووى نةتةوةكةى )كة بةئةلفء بيي التيني نووس��راوة( بخوينيتةوة

)وةكو ئيستاى تورك(.نووسينى زمانى كيشةكانى ث/

كوردى ضين؟و/زمان��ى كوردى لة نووس��يندا زؤر ضونك��ة زؤرة، كيش��ةى درةنط دةس��تيكردووة بة نووسين لةناوضوون��ى ث��اش )هةلب��ةت كوذاندنةوةى كوردء دةس��ةآلتي لةبةرئ��ةوة فةرهةنطةك��ةى(، خؤى ئارةزووى بة هةركةس��يك بةبي زانس��ت رينووس دادةهينيء بؤنموون��ة لي��دةكا، ثيداطرييش��ى )فةرةنس��ي- وةك��و زمانيك��ى ئينطليزي( طةورةء بضووك وةك يةك دةنووس��ن، با زؤر دةنطيش هةبن لة وش��ةدا كة نةخوينرينةوة، بةآلم ه��ةر دةنووس��رين، تةنانةت كورديكى الى خؤيشمان كة فيرى ئ��ةو زمانان��ة دةبي وةك��و ئةوانء هةنديك جار ضاكتريش رةضاوى رين��ووس )س��ثيل(ي ئ��ةو زمانانة ب��ة زمانةكةى ب��ةآلم طوي دةكا، خؤى )ك��وردى( نادا،راس��تة الى هةندي��ك خةريك��ة ئةواني��ش سةرهةلدةدةن كة باس لةوة دةكةن كة ضؤن قسةدةكةن بةو شيوةيةش بنووس��ري، بةآلم طوييان ليناطيري لة رووى زانس��تييةوة، كةضى هةر

ئيشى خؤيان دةكةن، ضونكة ئةوانة دةيان��ةوآ ك��ة ئةمةريكييةكان��ن لة هةموو ش��تيكدا جي��اواز بنء لة ك��ةس نةض��نء هةذموونى خؤيان بس��ةثينن بةس��ةر هةموو طةليكداء ببنة خواى س��ةرزةوى )تةنانةت لة

ئؤتؤمبيلةكانيشياندا(. باش��ة تا ئيس��تا ئةوة دةركةوت ك��ة زمان��ى ك��وردى بؤي��ة واية، نووسين بة ضونكة درةنط دةستي كردووة، ئايا ريطةيةك هةية كة بة هؤيةوة بتوانين وشةكانء بنةرةتيان بدؤزينةوةء دووبارة بة ش��يوةيةكى راست بنووس��رينةوة؟! بةلي ئةطةر طوينةدةنة يةكدةنطبنء زمانةوانان دةمارطيريي كةس��يء سياس��ي...، دةتوانن لة ريطةى زانستى زمانةوة طريكوي��رةى رين��ووس بكةنةوة، ضونك��ة طرنطي��دان ب��ة رينووس بة زمان، هةركةس��يك طرنطيدانة دةرةقةتى بةكاربهيني زمان نةزاني ل��ة هةرك��ةس ناي��ي، رين��ووس بة ناتوانى ثةى نةزان��ى فةرهةنط

نهينييةكانى زمانةكةى ببا. ل��ة ئاش��كراية وةك ث/ زمانى بةتايبةتى ئيستادا ثرؤطرامى تيكةلك��راون. زارةكان ك��وردى ت��ا ضةن��د ئةمة راس��تة ل��ة رووى

زمانةوانييةوة؟سياس��يء دةمارطيري��ي و/ كاريطةريي خةريكة ناوضةطةرى زمانى بةس��ةر نةرين��ي جيدةهيلي

كورديي��ةوة، ك��ة ماي��ةي نةنطيية بة ن��او خوين��ةوارانء رؤش��نبيران ويرانكردن��ةى ئ��ةو رابةرايةتي��ي زمان��ى كوردي دةك��ةن، يةكيك ل��ةو كارة نابةجييان��ة ياريكردنة بة زمانى ك��ورديء ش��يواندنيةتى لة ري��ي تيكةلكردن��ى زارةكاني��ةوة. ئ��ةو تيكةلكردن��ة لةس��ةر ئاس��تى بي��ت فةرهةن��ط وشةس��ازيء فةرهةنطي جوان��ةء زؤر كاريكى دةخاتةرووء دةولةمةن��د كورديي بيطان��ة لةوش��ةى زمانةك��ة ثاكدةكات��ةوةء ئ��ةو طومان��ة الى نةخوين��ةواران دةرةوينيتةوة طواية زمانى ك��وردي زمانيكى هةذارةء ثرة لة وش��ةى عةرةبيء فارس��يء تورك��ي. بةآلم مةترس��يء هةلةكة لةوةداي��ة زؤر نةزانانة كار لةس��ةر ئ��ةوة دةكرى ك��ة ريزمان��ي زارة جياجي��اكان ليكنزيكبكريتةوة، كة ل��ة رووى زمانةوانيي��ةوة كاريك��ة زارةكانى ضونك��ة ناتةندروس��تة، زمانى كوردي ريس��اء دةستووري هةي��ة، جياوازي��ان زمانةواني��ي بةتايبةتى ريزمانى نيرء مي.. جيناوة لكاوةكان...هت��د، ك��ة ئاخيوةراني هةر زاري��ك ثييراهاتوونء ناتوانن لةاليةك��ي بب��ن. دةس��تبةرداري زماني��ان زمانةوان��ةكان ت��رةوة دروس��تنةكردووة تا ب��ة ئارةزووى خؤيان ريساء دةستوورى بؤ دابنين، بةلكو ئ��ةوة كاريكى سروش��تييةء

Page 92: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 92

خةلك ل��ةودا كة سيستميك حكوومةت خؤياندا بةسةر بدةين ق��ةل��ةم ل��ة دةك���ةن، و ئالؤزتر مةسةلةكة ديسانيش بة دةبي. زياتر ناروونييةكةي حكوومةتي ديكة دةربرينيكي خةلك لةطةل حكوومةت كردن لةاليةن خةلكةوة هاوتاية. لةبةر ئةوةية كة لةم سةدانةي دواييدا ئابراهام لينكؤلن بؤ روونكردنةوةي ضةمكي ديموكراسي ثيناسةي بة خةلك، »حكوومةتي نيوبانطي لةاليةن خةلكةوة و، بؤ خةلكيش«

ي بة كار هيناوة. ليكدانةوةو ئةو س��ةرةراي خويندنةوة جؤراوجؤرانةي كة بؤ ضةمكي »خةلك« و« حكوومةت

كردن« و ضؤنيةتيي ئةم ثرؤسةية كراون، لة دريذةي باسةكةماندا باوةكاني ثيناسة دةدةين هةول

ديموكراسي بخةينة روو. ثيناسةكاني ديموكراسي لةبةرضاو بي بة ديموكراسي و فةلسةفي بنةما طرتني ضةمكيكي سياسييةكاني، زؤربةي وةك كة بنةرةتيية زانستة ديكةي ضةمكةكاني ب���ةردةوام مرؤظايةتييةكان بابةتي بؤ دةكري و ليكدانةوةي قسةيةي ئةو رةنطة مشتومرة. نيضة كة دةلي: »هةر ضةمك و ثارادايميك ميذوويي بي، ثيناسة ناواخني بارةي لة هةلناطري« . بي راس��ت ديموكراسيةوة سةرةراي ميذينةكي ضةند هةزار سالة، تا هةنووكةش ثيناسةيةكي ديموكراسي بؤ كامل و تةواو

نةكراوة.بةو سةرنجدان بة كةواتة ئةو بؤ ديموكراسي ثيناسانة، بة كار دةبري ثيكهاتة سياسيية حكوومةتي خةلك تييدا كة ئةنداماني وات��ا دةك��ا. خ��ؤي راستةوخؤ شيوةي بة كؤمةلطة له» بةشداري ناراستةوخؤ يا سياسي«ي هيلي دياريكردني طشت كؤمةلطةدا دةكةن. خالي بنةرةتي ثيناسةي ديموكراسي و

سيستمة ديموكراتيكةكان ئةوةية ضةمكيكي ديموكراسي كة بة سةرنجدان بة ئؤبذيكتيظة. رةوتي روو لة طةشةي ئينتيما بؤ ديموكراسي، ثيناسةو تيطةيشتني ضةمكة ئةم بؤ زؤر جؤراوجؤرو كراون. بة ضةشنيك كة كؤدةنطي و ثيودانط نيشانةو، لةسةر دذوار ديموكراسي ثيوةرةكاني دةكا. ئةطةرضي بيرنارد كريك لة » داكؤكي لة سياسةت« )1983( ضةمكي بنةماترين بي وةك دا ديموكراسي له باس سياسي بهو )333 :1383 دهكا)هيوود، بنهماكان، دهتوانين حالهشهوه واتاكان كردارييةكان، نيشانه ديموكراسي مةبةستةكاني و بةراي تويذينةوة. بةر بخةينة ئةفالتون ديموكراسي حكوومةتي ه���ةذاران ب��وو ك��ة ب��ة سةر ئوليطارشي دا سةردةكةوت. ئةلف،81( �1380 ثوثير، فةلسةفييةوة روان��ط��ةي لة ديموكراسي فؤرمي روو لة فةوتاني

نموونة ثؤتوثيايي حكوومةتة.بة ديموكراسيي مؤنتيسكيؤ، كؤماري حكوومةتي لة جؤريك دةزاني كة لهويدا زؤربةي خةلك بة فةرمانرةواييان دةسةالتي دةستة. لة روانطةي مؤنتيسكيؤوة لةو وةرطرتن كةلك بة خةلك

ديموكراسي بؤ ئةو ثيكهاتة سياسيية بة كار دةبري كة تييدا خةلك حكوومةتي خؤي دةكا.

واتا ئةنداماني كؤمةلطة بة شيوةي راستةوخؤ يا ناراستةوخؤ بةشداري له» دياريكردني هيلي

سياسي«ي طشت كؤمةلطةدا دةكةن

Page 93: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 91

ئةنسكلؤثيدياي ديموكراسي وشةي دوو لة ديموكراسي وات��اي بة )دي��م��ؤس( التيني خةلكيكي كؤمةلة ئازاد، خةلكي وات��اي بة »كراتيئن« زؤرو فةرمانرةوايي و حكوومةت طشتي بة هاتوة،. ثيك كردن،

دةستةواذةي»ديمؤكراتيا« واتاي بة ديموكراسي( )ي��ان و ئازاد خةلكي) فةرمانرةوايي

بةرفرة( دي.ثريكلسةوة زاري لة كوهن ئيمة، »حكوومةتي دةنووسي: ديموكراتيكة، حكوومةتيكي ضونكة ئةم حكوومةتة لة اليةن دةبري بةريوة زؤرةوة خةلكيكي )كوهن، كةم«. تاقميكي نةك

)21 :1373ه��اوئ��اراس��ت��ة ل��ةط��ةل ماكي رةض��ةل��ةك��ن��اس��ي ديموكراسي، دةتوانين ديموكراسي بة بة حكوومةتي خةلك بدةين. قةلةم لة خؤياندا سةر ثيناسةيةكي ثيناسةية، ئةم

زؤرب���ةي ل��ة ك��ة طشتيية بةالم . هاتوة وشةدانةكانيشدا وةرطيراني لة ئةوةش سةرةراي ديموكراسي وش��ةدا، بة وشة خةلك دةسةالتدارةتيي هاوتاي ليكدراوي واتاي هيشتاش نيةو، ئةم دةستةواذةية ليل و ناروونيي »خةلك« ماناي دي��ارة. ثيوة يةكيكة لةم ناروونية. لة راستيدا وشةيةكي »ديموس« وشةي

وابوو جاري بوو، ناروون و ليل و دةط��رت��ةوة خةلكي هةموو ئةوانةي تةنيا بوو واش جاري ئازاد هاووالتيي كة دةطرتةوة جاريش زؤر و ئةذمار دةهاتنة هةذارةكاني ت��وي��ذة و ضين دةطرتةوة نةك دةولةمةندةكان. ئةم ئةطةر )1375:17 بوشر (تيطةيشتنةش بة ثيناسة كةمانةوة زياد بكةين و ديموكراسي وةك

زانيار ئةحمةديو. ته ها ره حيمي

ثرةنسيثة تيؤريكييةكاني ديموكراسي و جؤرةكاني

Page 94: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 94

ثرةنسيثي بنةرةتي دةذميردرين. ليكدانةوةي بة شومثيتر

ضةمكي قةديميدي��م��وك��راس��ي دةك���ا. بة »شيوازي ئةو ثيودانطي ثيي ديموكراتيك بريتيية لة ضؤنيةتي بؤ دامةزراوةكان، ريكخستني طةيشتن بة بريارة سياسييةكان، لةو ميتؤدةدا تاكةكان هةظركيي ي��ةك��ت��ر دةك����ةن ه��ةت��ا بة خةلكي دةنطي وةدةستهيناني بؤ بريار و بطةن دةسةالت بة خةلكي دةركةن«. )250: 1950، لة كةواتة )Schumpeterراستيدا حكوومةتي ديموكراتيك سياسةتواناني حكوومةتي حكوومةتي نةك هةلبذيردراوة خةلكي. كارل مانهايميش ويراي جةخت كردنةوة لةسةر بوواري فةرهةنطي، سي ئةسلي بنةرةتي بؤ ديموكراسي لةبةرضاو دةطري.

)هةستي 1(يةكسانيي ئةنداماني هةموو شناختي(

كؤمةلطة.ذياني ناسيني فةرمي 2(بة

تاكةكةسيي تاكةكاني كؤمةلطة.لة ئيليتةكان 3(ب��وون��ي ديموكراتيك كؤمةلطةي نوييةكاني شيوازة وي��راي دا ئيليتةكان. )مانهايم، هةلبذاردني )27 :1385

ت��اوت��وي ل��ة هانتينطتؤن لةسةر هةمةالطيردا كردنيكي ئةم بروايةية كة لة نيوةراستةكاني سةدةي بيستةم دا، لة باسةكاني دا، ديموكراسي بة ثيوةنديدار جي طشتي تيطةيشتني سي واتاي بة ديموكراسي كةوتوون. ثيي بة حكوومةت، فؤرمي سةرضاوةكاني هيز بؤ حكوومةت، لةسةر بناخةي ئةو مةبةستانةي و بةر، دةيطريتةوة حكوومةت شيوةو ئةو بنةماكاني ثيي بة رةوتة كارييةي كة لة ثيكهيناني دةكري، رةضاو دا حكوومةت )هانتينطتون، ك��راوة ثيناسة

)8 :1373بروايةية ئةم لةسةر لثسيت ئيستا، كة ديموكراسي لة هةموو

بوارة لة جيهان، ناوضةكاني جؤراوجؤرةكان فةرهةنطيية ثيناسةكانيش هةية، بووني دا جؤراوجؤرو جياواز دةبن. كةواتة ثيناسةي ئ��ةو بؤضووني بة وةك ثيضاوثيضي ضةمكيكي الوئةوال ئةم بي ديموكراسي بنةمايةكي فةرهةنطيي لة ثشتة، بة بةستن ثشت بة هؤيانة بةم كةسانةي ئةو تويذينةوةكاني ديموكراسييان ئةنيسكلؤثيدياي نيشانةو ئةو ك��ردوة، ئامادة سةرةكييانةي تايبةتمةنديية لة ديموكراتيكةكان سيستمة سيستمة ناديموكراتيكةكان هةلداويرن بة سي دةستة دابةش

دةكا:وةدةستهيناني بؤ 1(كيبةركي

Page 95: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 93

دةنطدانةي كة لة ياساي بنةرةتي دا بؤيان لةبةرضاو طيراوة، دةتوانن دةسةالتبةدةستاني و كارطيران خؤيان هةلبذيرن. )جونز، 1376 روانطةي ثيي بة ئةلف:309( �»باشترين ميليش ستيوارات سيستمي سياسيي يؤتوثيايي« لة جيهاني هاوضةرخ دا، دامةزراندني ثشت ديموكراتيكي سيستميكي ئةستوور بة هةلبذاردنة، كة لةو دا خةلك لة ريطةي هةلبذاردني شيوةيةكي بة نوينةرةكانيان كونترؤلي هيزي دةورةي���ي،

دةستةوةية.)هلد، بة كؤتاييان )149 :1369

ديموكراسي رؤسؤ، برواي بة ئامرازي طةيشتني مرؤظةكان بة ثيي بة سةربةخؤيية، و ئازادي ئةم بؤضوونة، مرؤظةكان كاتيك ئازاد دةبن كة ثيرةوي لة ياساو خؤيان كة بكةن ريسايةك بةشدار دا ثةسةندكردني لة )340 :1383 )هيوود، بووبن. ل. دايامؤند لةسةر ئةم بروايةية كة نزيك بة ثينجسهد ثيناسة بؤ دةتوانين كة كراوة ديموكراسي

سي ضوارضيوةي لة زؤربةيان كةمينة ديموكراسيي ضهمكي ديموكراسيي )هةلبذاردةيي(، نيوةراست )نيوةراست يان شيوة ديموكراسيي ديموكراسي(و زؤرينة )يا ثؤلي ئارشي(دا ثؤلين :P 20�39( بكةين. بةندي كارل )Diamond ،1996ديموكراسي ثاريزةوة بة كوهن بةمجؤرة ثيناسة دةكا:

»ديموكراسي حكوومةتيكي بة كؤمةلة، كة لةودا لة زؤر بوارةوة، راستةوخؤ كؤمةلطة ئةنداماني دةركردني لة ناراستةوخؤ يان ثيوةنديي كة بريارانةدا ئةو يان بةشدارن هةية، بةخؤيانةوة )كوهن، بن«. بةشدار دةتوانن

)21 :1373كتيبي لة كويل و بيتهام »ديموكراسي ضية«دا لةسةر ئةم ديموكراسيدا لة كة بروايةن، اليةن لة طشتييةكان بريارة و دةكرين ضاوهديري خةلكةوة مافي تاكةكاني كؤمةلطة هةموو يةكسانيان لة ضاوهديري كردني )بيتهام، هةية. بريارانةدا ئةم

)17 :1384ذووزف بؤضووني ثيي بة لة )195�1388( شومثيتر دا، ديموكراتيك ثرؤسةيةكي دوو بة بةشداري و هةظركي

Page 96: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 96

طوندى سةردانى كاتى ديمةنيكى كرد، طةرةوانمان بةرضاو راكيشمان سةرةنج طةنجيك كؤمةلة كة كةوت، لةخؤل خانوويةكى بةردةم لة دروستكراو كؤببونةوةو هةريةكةو طرتبوو، بةدةستةوة كتيبيكيان تابلؤيةك خانووةكةش لةسةر كتيبخانةى بة كة هةلواسرابوو،

طةرةوانى خواروى ناونرابوو.عةبدولرةحان زريان طوندى دانيشتووى سةدرةدين، قةزاى طةرةوانى خواروى سةربة

ثةيمانطاى دةرضووى رواندز، -4-10 لة سؤران، مامؤستايانى

طوندى لة كتيبخانةيةكى 2010كردؤتةوة، خواروو طةرةوانى سةبارةت بة هؤكارى كردنةوةى ثرسيكى ضةند كتيبخانةيةو ئةو جؤرة بةو ديمانةيةكيدا لة ديكة

بؤمان دوا.قسةكانيدا دةستثيكى لة بيرؤكةى بة سةبارةت طةرةوان، كتيبخانةى كردنةوةى »طوندةكةمان كردةوة روونى مال 200 لة زياتر بةرفرةوانةو

دةبيتء طةنجيكى زؤر خوينةرى لينيشتةجيية، زؤرجار ئةو طةنجانة دةهاتن ئةو كتيبانةى لة مالةوةم بؤية دةيانخويندنةوة، هةبوون هةولى كة كردةوة لةوة بيرم بدةم كتيبخانةيةك كردنةوةى خواروو، طةرةوانى طوندى لة دةرئةنجانم لةاليةن مالى خزميكم خانوويةكييان ثيشكةشكرد، منيش كتيبى كؤمةليك لةسةرةتاوة شوينةكة، هيناومة هةبوو خؤم بةريوةبةرى لةريطةى دواتريش سالح حاكم باليسان ناحيةى ناساندين ئيمةى حةيدةرى، كة ئةلمانى وادى ريخراوى بة سليمانية، شارى لة بارةطاكةيان ثيداويستيان كؤمةليك ئةوان دؤآلبء وةك دابينكردين، بؤ ضةند كؤمثيؤتةريكء ضةند هةروةها ديكة، ثيداويستيةكى وةك ديكةش اليةنيكى ضةند بةريوةبةرايةتى كتيبء طروثى ضةند رواندزء كتيبى طشتى برادةريكى ديكة كؤمةليك كتيبيان دةستخؤشيان ثيشكةشكردينء -10 لة لة ئةوةبوو ليدةكةين،

مامؤستا لةاليةن 2010-4بةئامادةبوونى رواندزىء زرار كةسايةتء لة ذمارةيةك بةريوةبةرايةتى رؤشنبيرانء

طةنجيك خؤبةخشانة كتيبخانةيةك لة طوندى طةرةوان دةكاتةوة

Page 97: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 95

بةرثرسايةتي و دةسةالت زؤرةملي و زؤري 2(نةبووني هيض نةخستني لةثةراويز و طرووثيك لة كؤمةلطةدا.

مةدةني ئازاديية 3(بووني مةبةستي بة سياسييةكان، و و بةشداري دروستي طرةنتيي و )ليثست سياسي. هةظرطيي

ئةواني ديكة، 1383: 11(ويراي ماركسيستةكانيش زؤري��ان رةخنةي كة ئ��ةوةي بةالم هةية ديموكراسي لة هةية. لةسةريشي تئورييان ضةمكي بليين دةبي كورتي بة لة ديموكراسي ماركسيستيي ديموكراسي لة كؤن ويناي ضينايةتييةوة فةرمانرةوايي واتا كةواتة دةط���ري. س��ةرض��اوة

ديموكراسيي روانطةيةوة، لةم دةزط���اي وةك ب��ورذواي��ي ثتةوكردني و سةقامطيري سةرمايةدار ضيني دةسةالتي ئامرازي وةك ه��ةروةه��ا و ديموكراسي جيبةجيكردني لةم دةذم��ي��ردري. بورذوايي ديموكراسيي روان��ط��ةي��ةوة فةرمانرةوايي واتا ئابووريي، بة دلخوازة. ثرؤلتاريا ضيني باوو سةرضةشني ه��ةرح��ال، ضاخي لة ديموكراسي موديرني ليلي سةرةراي دا� هةنووكةيي جياوازةكان تيطةيشتنة واتاو و راست و ضةث بةرةي دوو لة نوينةرايةتيية ديموكراسي دا� هةلبذاردن بناخةي لةسةر كة خةلك زؤرينةي بةشداريي و

ديموكراتيكةكان شيوازه بة دةنووسي: ئاربالستر دامةزراوة. ئةمرؤ ثراكتيكي شيوةيةكي »بة ديموكراسي به جؤريك سيستمي دةزانن«. هاوواتا نوينةرايةتيي

)ئاربالستر، 1385: 127( ديموكراسي بة واتاي موديرن جياوازييةكي خؤي ئةمرؤيي و ديموكراسيية لةطةل زؤري ميذووييةكاني يؤناني كؤن هةية، وشةو رووي لة ئةطةرضي و وةك و هاوبةش روال��ةت��ةوة ضةمكة ئةو نابي بةالم يةكن لة ليكبدريتةوة. واتا يةك بة رينماييةكي كؤمةلة اليةكةوة يؤتوثيايي دةطريتةوة و لة اليةكي ديكةشةوة بة واتاي شيوازيك لة سيستمي سياسي دي. ديموكراسي كرداريكي كؤمةلة لة بريتيية ضوارضيوةي لة ديموكراتيك ئةستوورةكان ثشت سيستمة لةودا كة بنةرةتي ياساي بة ناراستةوخؤي فةرمانرةوايي تاك بة تاكي خةلك لة ريطةي هةلبذيردراوةكانةوة نوينةرة

جيبةجي دةكري.

http://www.kurdistanukurd.com

Page 98: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 98

دةولةتشار

فةرهةنطى ذيانى نوآ

دةولةتش��ار ب��ةو دةولةتانة ووت��راوة كة لة ش��ارةكانى يؤنانى كؤن��دا بونيان هةب��ووة، بة واتاى ئ��ةوةى ه��ةر ش��اريكى يؤنان��ى كؤن خاوةن��ى دةولةتيكى س��ةربةخؤى خؤى بووة جياواز لة دةولةتى ش��ارةكةى دراوسيى، هةر وئابورييةوة ساس��ي لةرووى دةولةتش��اريك س��ةربةخؤ بوون، بةردةوام هةوليانداوة داهات وبةروبوم��ى خؤي��ان دابين بكةن بؤ ثاراس��تنى س��ةربةخؤيى خؤي��ان، دةبيت رةض��اوى ئةوة بكةي��ن ك��ة خال��ى هي��زى ه��زرى سياس��ى فةيلةس��وفةكانى يؤن��ان بريت��ى ب��ووة لة هةل وئابوورى كؤمةآليةت��ى سياس��ى، ومةرج��ى

دةولةتشارةكانى يؤنان.رووى ل��ة يؤن��ان دةولةتش��ارةكانى جوطرافييةوة س��نوريكى دياريكراويان هةبووة وزؤر فراوان نةبوون يةك شار وئةو طوندانةى نزيكى ئةو ش��ارةى طرتبووةوة ك��ة بةرهةمى كش��توكاليان تيدا بةدةس��تهيناوة، دةولةتشارى ئةس��ينا رووبةرةكةى )1060( ك��م2 بووة كة بووة ودةولةتشارةكانى طةورةترين دةولةتشار

تر سنوريان كةمتر وبضوكتر بوون.ذمارةى دانيشتوانى دةولةتشارةكان جياواز بووة، ئةس��ينا بةو ثييةى طةورترين دةولةتشار بووة لةوثةرى طةش��ةيدا ذمارةى دانيش��توانى ل��ة )300( هةزار ك��ةس زياتر نةب��ووة، بةثيى س��ةرضاوةكان تةنها سآ دةولةتش��ار ذمارةى دانيش��توانيان لة )20( هةزار ك��ةس زياتر بووة ئةوانيش )ئةسينا، سيراكؤز وئةكراطاس( بووة، دةولةتش��ارةكان جؤريك لة ثيك��ةوة ذيان لة

نيوانيان��دا هةب��ووة وكةمتر كيش��ةى نةتةوةيى وسياسى لة نيوانياندا هةبووة، هةر دةولةتشاريك لة يةكطرتنى ضةند خيل وتيرةيةك ثيكهاتووة، طةرةكيك��دا ضةن��د بةس��ةر وش��ارةكانيش )demer دابةشكراوة كة ثيى ووتراوة )ديميرودانيشتوانى ئةم ديميرانة ثةيوةنديةكى تونديان بةيةكةوة هةب��ووة و وةك ميراتى ماوةتةوة بؤ ئةو كةسانةى كة لةويدا لة دايك بوون وذياون تةنانةت لةكاتى دوور كةوتنةوة وبةسةر بردنى ذيان لة ديميريكى تر ه��ةر طةرينراونةتةوة بؤ

ئةو ديميرةى كة تيايدا لة دايكبوون.يؤناني��ةكان ثييان وابووة ئ��ةو ناوضانةى لة دةرةوةى سنورى يؤناندا بوون خاكى خةلكانى كي��وى ونةفام��ى بةرب��ةرةكان ب��وون، بةربةر الى ئ��ةوان ئةو كةس��انة بوون كة ل��ة زمانيان تينةطةيشتوون و وش��ةى بةربةرى لةو زمانةوة هاتووة بيطانةكان قس��ةيان ثيكردووة و وةك وش��ةى بي ماناى بةر.. بةر كةوتؤتة بةر طويى يؤنانيةكان، ئةمة جطة لةوةى كة يؤنانيةكان لة

جيهانى دةوروبةرى خؤيان بي ئاطا نةبوون.كؤمةلى يؤنانى لة هةرةميكدا بؤ سآ ضينى س��ةرةكى جيا كراونةتةوة: لوتكةى هةرةمةكة بريت��ى ب��ووة ل��ة هاووآلت��ى، بةدواي��دا بيانى ياخ��ود ثةناهةندة بوون، بنك��ةى هةرةمةكةش كة زؤرتري��ن ذمارةى دانيش��توانيان ثيكهيناوة بريتى ب��وون لة كؤيل��ةكان كة ئةمان��ة هةموو بةجيهين��اوة، جةس��تةييةكانيان وئةرك��ة كار نةبووة وبةهيض ياس��ييان كؤيلةكان كةسايةتى جؤري��ك ماف��ى كارى سياس��ى وبةش��دارى

فينك ئا: كةمال

Page 99: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 97

رواندز، هونةرى رؤشنبيرىء كتيبخانةكةمان كرايةوة«.

لةبارةى ئةوةى ئايا تاضةند طةنجان سةردانى ئةو كتيبخانةية عةبدولرةحان زريان دةكةن، يةكةم ئةوةى »بةهؤى دةليت جارة لة طونديكى وا كتيبخانةيةكى بؤية بكريتةوة، جؤرة لةو طةنج زؤرى ذمارةيةكى رؤذانة بةثةرؤشةوة رةطةزةوة لةهةردوو سةردانى ئةو كتيبخانةية دةكةن، جطةلةوةش تاكو ئيستا ضوار ثينج كرؤتةوة، كؤمثيؤتةرمان خوولى ناونووسكردنء لة بةردةواميشين كؤمثيؤتةر، خولةكانى كردنةوةى ديكةى مامؤستاى دوو منء كة سةرثةرشتى طوندةكةمان خؤبةشىء بة دةكةين، خولةكان

بةبى هيض بةرامبةريك«.كتيبخانةى بةريوةبةرى طةرةوان، راشى طةياند »دانةوةى كردنةوةى طةنجانء بة كتيب خولةكانى فيربوونى كؤمثيؤتةر الى ئيمة بةخؤرايية، واتة بة خؤبةخشى تةنها دةدةين، ئةنجام كارة ئةو لة خزمةتكردنيكة مةبةستمان طةنجانى بؤ رؤشنبيرى بوارى حكومةتى هيوادارم دةظةرة، ئةو رؤشنبيرى وةزارةتى هةريمء ضةند كةسيكمان بؤ دابمةزرينيت، وةك بتوانن ئةوةى ثيناو لة فةرمانبةريك زياتر ذيانى خؤيان بؤ ئةو كتيبخانةية تةرخان بكةن«.

لة عةبدولرةحان، زريان كؤتايدا خوازيار بوو كة حكومةتء

اليةنى ثةيوةنديدار دةستخؤشيان ئةو كردنةوةى لة بكات لي »ئةوة طوتيشى كتيبخانةيةو ئةركيكى سةرشانى حكومةتة كة كة شوينانةى ئةو سةرجةم لة هةست دةكريت كةسانيك هةن

خويندنةوة ئارةزووى رؤشنبيرنء دةكةن، كتيبخانةى لةو جؤرةيان بؤ بكريتةوة، بةآلم ئةطةر خؤشى ئةو هةنطاوة نةهاويذيت با ثالثشتيمان بينايةو دابينكردنى لة بكات ثيداويستيةكان، ضونكة بيناكةمان نيية، ثيويست وةك خؤلةو بؤئةوةى ئيمةش بتوانين كؤمةليك ضاالكى خؤمان ثيشكةش بكةينء رؤشنبيرى بوارى بة خزمةتيك دةمةوى بكةين، دةظةرةكةمان لةسةر كة بدةم بةوة ئاماذةش

نووسيووة كتيبخانةكةمان تابلؤى خواروو، طةرةوانى كتيبخانةى بةآلم بيرم لةوة كردؤتةوة ناوةكةى كتيبخانةى بة بيكةن بطؤرين، طشتى كتيبخانةى يان دؤآلكؤ، لة جطة لةبةرئةوةى طةرةوان،

طةنجانى طوندةكةمان خةلكى سةردانى ديكةش طوندةكانى هةروةها دةكةن، كتيبخانةكةمان زياتر ضاالكيةكانم نيازيشم بة بةرفرةوان بكةمء خولى كؤمثيؤتةر دةوروبةريش طوندةكانى لة كةسانةى لةو داواكارم بكةمةوة، بةبزاظى خزمةت دةيانةويت خةلكى كوردىء رؤشةنبيرى تةنانةت بكةن، سنورةكةمان ئةطةر بة كتيبيكيش بيت، دةست

خؤشيان ليدةكةين«.

Page 100: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 100

كضي ئة نفالكة ذال نقشبندي

ئاخؤ لة كويي ؟

رؤيشتي

لة طة ل نيطاية كي كال و كرضدا

ثيش ئة وة ي ثة نجة ت سووري خة نة بة ندان بي

ثيش ئة وة ي خة ونت تاراي سثي بي

رؤيشتي

ثيش ئة وة ي دة شتي سينطت بة ري شة مامة طري

ثيش ئة وة ي دلت ثرؤشي ياري كويستان بي

رؤيشتي

ثيش ئة وة ي نامة ي عيشقت لة باخة ل هة لطرتبي

رؤيشتي

لة بة ياني بة هاريكي خؤ فريودا

ثيش هة لهاتني ضاوي لة والوة كان

ثيش ثيكة نيني سووري ذالة كان

رؤيشتي

ثيش سة رشيتي ئاوي سيروان

ثيش هاتني كارواني ياران

رؤيشتي

ثيش جووت بووني مانط و كاني ية كان

رؤيشتي

Page 101: Zhiyani nwe 2

ذمارة 2 | حوزةيرانى 2011 99

سياس��يان نةب��ووة، خاوةن��ى هي��ض نةيانتوانيوة نةبوون وتةنانةت شتيك ذن بهينن ياخود ش��وو بكةن ئةطةر خاوةنةكةى بكرداية تاوانيكيش��يان

بةرثرسيار دةبوو.تةنه��ا هاووآلت��ي ب��ؤى هةبووة كارى سياس��ى بكات وئةمةش تةنها ثياوى ئازادى طرتؤتةوة بةو واتايةى ك��ة ذن��ان بةهي��ض جؤري��ك مافى سياسةتدا، لة نةبووة دةستيوةردانيان ب��ؤ هاووآلتياني��ش دياريكردن��ى بة ثيى دةولتشارةكان كارى سياسى جياوازى بةسةردا دةهات، )بؤ نمونة لة ئةس��ينا ثيويس��ت ب��وو هاووآلتى ئةس��ينا ول��ة داي��ك وباوكيكى لة ئةس��ينى لة دايك بووبيت، بةآلم لة ئةس��ثارتا جطة لةوةى ثيويست بوو لة ئةسثارتا لةدايك بووبيت ثيويست بوو لة بنةمالةيةك��ى جةنطاوةر بيت وفي��رى هون��ةرى جةن��ط بووبيت وبةش��داربووبيت ل��ة جةنطيك��دا(، بيانيةكاني��ش بةهةم��ان ش��يوة بوون كة ئةمانة زياتر ب��ة كارى بازرطانى

وثيشةسازيةوة خةريك بوون.سيستمى سياسى دةولةتشارةكانى يؤنان جياواز بووة، بؤ نمونة ئةس��ينا كؤماريك��ى ديموكرات��ى ب��وو ل��ة حكومةتيك��ى ئةس��ثارتا كاتيك��دا بوو، وئةرس��تؤكراتى ئؤليطارش��ى سيس��تمى فةرمانرةوايى لة ئةس��ينادا دابةشكرابوو بةسةر سآ دامةزراوةدا:

هةم��وو طش��تى: -كؤنط��رةى هاووآلتيان��ى ئةس��يناى تةمةن )18-

20( ساأل لة رةطةزى نير بةشداربوون تييدا، بةش��يوةيةكى طش��تى كاريان بريتى بووة لة دارش��تنى ياسا وسالى ك��ردووة كؤبونةوةي��ان ج��ار 10نائاس��ايى، لةكؤبون��ةوةى جط��ة جطة لة دارش��تنى ياس��ا هةس��تاون

دادوةرةكان دامةزراندن��ى ب��ة وليثيضينةوةي��ان ليي��ان، ضاودي��رى فةرمانب��ةران، بةس��تنى ثةيماننام��ة،

ضاوديرى ميزانية وسةثاندنى باج.-ئةنجومةنى )500( كةسى: ئةم ئةنجومةن��ة لة 500 كةس ثيكهاتووة طش��تيان كؤمةل��ةى وضاودي��رى لةالي��ةن ئةندامةكان��ى ك��ردووة، دياريك��راوة ئةس��يناوة خيلةكان��ى وماوةى ئةندامينى تيايدا يةك س��األ بةش��يوةيةكى ئةنجومةنةكة ب��ووة، ئةندامةكاني��ةوة لةالي��ةن دةورى سةرثةرش��تى كراوة هةر ئةنداميك ك��ردووة، سةرثةرش��تى رؤذ 36طش��تى ش��يوةيةكى ب��ة كارةكان ضاودي��رى ب��ووة، وةك ضاوديرى كؤمةلةى طش��تى، دارايى طش��تى، ضاوديرى ث��رؤذةى دةولةت، جطة لةمانة بريارةكانى دادطايان جيبةجي كردووة وثةيوةنديك��ردن بة دةزطا ئةمانةوة ريطاى لة بيانيةكان سياسية

بووة.-دادط��اكان: ل��ة )100( يةكةى ه��ةر ثيكهاتب��وو، كارطي��رى يةكةيةك )60( لة ئةندام ثيكهاتبوو دةنطدان بةشيوةى هةلبذاردنيان كة

بووة.ب��ةآلم سيس��تمى حكومران��ى لة ئةسثارتا لة ضوار ثيكهاتة ثيكهاتبوو:

بةثيى ئةم -سيستمى دوو ثاش��ا: سيس��تمة لة ي��ةك كاتدا دوو ثاش��ا هةبووة ك��ة لة رووى دةس��ةآلتةوة سوثايان سةرثةرشتى بوون يةكسان كردووة وبةش��دارى ري ورةس��مى ئاينيةكانيان كردووة وهةستاون بؤنة بة يةكاليكردنةوةى كيش��ةى نيوان

ضينةكان.ل��ة )30( ثي��ران: -ئةنجومةن��ى ئةندامى )2( ثيكهاتب��وون، ئةن��دام

دوو ثاش��اكة ب��وون و)28( ئةن��دام ل��ة ضينى ئةرس��تؤكراتي ب��وون وبة دةنط��دان ئةضوونة ئةو ئةنجومةنةوة تةم��ةن بةدريذاي��ى وئةنداميت��ى بةردةوام دةبوو، كاريان بريتى بووة لة ضارةس��ةركردنى كيشة جينائيةكان، ب��ؤ وث��رؤذة كار ئامادةكردن��ى وبةريوةبردن��ى كؤمةل��ةى طش��تى خةرجيةكان وسةرثةرش��تى كردنى

ضاالكى بازرطانى.هةم��وو طش��تى: -كؤمةل��ةى هاوآلتيان��ى ئةس��ثارتا ئةن��دام بوون تيايدا، هةموو مانطيك كؤبونةوةيان ك��ردووة جطة لة دؤخى نائاس��ايى، ئةركى ئ��ةم كؤمةلةي��ة هةلبذاردنى ئةو كةس��انة ب��ووة كة ثاي��ة وثلةى

طشتى لة دةولةتدا وةرئةطرن.ئ��ةم راوي��ذكارى: -دةزط��اى دةزطاية يةكيكة لة تايبةتمةنديةكانى ئةس��ثارتا، راويذكارانى ئةم دةزطاية ثيران��ةوة ئةنجومةن��ى لةالي��ةن س��ةرةكيان وئةركى هةلبذيردراون بريتى بووة لة ثاراس��تنى هاوسةنطى نيوان ه��ةردوو ثاش��اكة، جطة لةمة ماف��ى ئةوةى هةبووة ك��ة كؤمةلةى طش��تى بان��ط ب��كات وضاوديرى هاوس��ةنطى وثاراس��تنى ب��كات دةول��ةت ل��ة ن��اوةوة ودةرةوة ل��ة

ئةستؤى ئةماندا بووة.ئةكريت بليين كة دةولةتش��ارى ئةسينا بة شيوةيةكى طشتى ئارةزووى كارى بازرطانى وهونةريان هةبووة، بةآلم بة ثيضةوانةى ئةسيناوة ئةسثارتا هةموو بايةخيكى بؤ جةنط وكارى

سةربازى بووة.كؤليجى وانةكان��ى س��ةرضاوة:

زانستة رامياريةكان سياس��ى بييروباوةرى مي��ذووى

)سظين ئيريك ليدمان(.

Page 102: Zhiyani nwe 2