BİL 588 1

E-DEVLET VE ŞEFFAFLIK: YOLSUZLUKLA MÜCADELE6 Mart 2013

Salih Suphi Cüre Endüstri Mühendisi

YOLSUZLUK KAVRAMI ve ETKİLERİ

Her ülkenin hukuk ve kültürüne göre farklılık göstermektedir.

En yaygın tanım: Özel çıkarlar için politik liderler ve bürokratlar tarafından kumu gücünün suiistimal edilmesi. (World Bank)

Yolsuzluk müvekkil-vekil ilişkisi problemi olarak da tanımlanabilir. Genellikle müvekkil tarafından vekile bir iş havale edilmekte ve vekile müvekkil adına hareket etme yetkisi verilmektedir. Bu yetki, vekil tarafından müvekkil aleyhine ve kendi lehine haksız kazanç elde etmek için kullanıldığında yolsuzluk gerçekleşir.

Daha kapsamlı yolsuzluk tanımı ise “kamu gücüyle” sınırlı olmayan “herhangi bir görevin özel çıkarlar için kötüye kullanılmasını” içerir. (Uluslar arası Saydamlık Örgütü)

YOLSUZLUK KAVRAMI ve ETKİLERİ

Yolsuzluğun oluşmasını kolaylaştıran faktörler (Worldbank, 2000):

PolitikYasalBürokratikEkonomikUluslar arası faktörler

Bir Yolsuzluk eyleminde dört unsur bulunmaktadır (Tarhan vd., 2003):

Yetkiyle donatılmış birey ve bireyler;Birey ya da grubun karar alma gücünü ve

ortak yetkilerini düzenleyen mevcut kurallar;Kuralların birey veya gruplar tarafından ihlal

edilmesi;Kuralların ihlal edilmesi durumunda birey ya

da gruba çıkar sağlanırken ortak değerlere zarar verilmesi.

Y= Tekelci Yapılar + Tek Başına Karar Alma Yetkisi – Hesap Verebilme

Yolsuzluğun Sonuçları

Yolsuzluğun sonuçları gelişmekte olan ülkeler için daha ciddidir. (Göktan, 2009). Neden?

En büyük maliyet yoksulların sırtındadır.KOBİ’ler için birçok engel oluşturması.Yabancı yatırımı kaçırması.Çalışma motivasyonunda sorunlar

yaratması.Yolsuzluğa karşı toleransın artmasıKüçük yolsuzlukların büyüklere kapı

aralaması

KAMU KESİMİNDE YOLSUZLUK

Yolsuzluk oranı yüksek ülkelerde en fazla yolsuzluğun görüldüğü yerler kamu kesimindedir. (transparency,.org)

Ekonomik faaliyetler geniş ve genellikle hükümetlerin (devletin değil) kontrolü altında olması.

Yasal sistemin çokça bürokrasi içermesi. Devlet faaliyetlerinin incelenmesi ve denetlenmesinde

engellerin olması. Ekonomik ve sosyal sorunların hazırlayıcı faktör olması. Kuralların ve yönetmeliklerin sık sık değişmesi. Devletin mal ve hizmetleri bedelsiz veya piyasa fiyatının

çok altında sunması. (Çin örneği, OECD, 1997:7)

KAMU KESİMİNDE YOLSUZLUK ve Yolsuzlukla Mücadele

Kamuda yolsuzluğun büyüklüğünü etkileyen iki önemli faktör bulunmaktadır (Bahtnagar, 2003):

Ortaya çıkarılma olasılığının düşük olması;Soruşturmaya karşı dokunulmazlık. Yolsuzluğun azaltılmasında en önemli iki faktör:1. Değişime olan yatkınlık2. Etkili bir değişim süreci için uygun

araçlar

Yolsuzlukla Mücadele

Yolsuzluğun azaltılmasında en önemli iki faktör:1. Değişime olan yatkınlık2. Etkili bir değişim süreci için uygun

araçlar

E-DEVLET ve YOLSUZLUK

Yolsuzluğu önleme geleneksel araçların etkinsizliği ülkeleri yeni arayışlara yöneltmiştir.

Günümüzde e-devlet, geleneksel önlemlerin sınırlamalarını kaldırabilecek yolsuzluğa karşı kilit araç olarak görülmektedir.

E-devlet faaliyetleri iki gruba ayrılabilir (İnce, 2001) Kurumlar Arası Bilgi İletişim Faaliyetleri Kurumlar Dışı Bilgi İletişim Faaliyetleri(Yolsuzlukla mücadelede esas odaklanılması gereken

ikinci maddedir)

Yolsuzluğu Azaltmada Bir Araç:E-Devlet

E-devlet basit, ahlaki, hesap verebilir, gereksinimleri karşılayabilir ve saydam (simple, moral, accountable, responsive and transparent (SMART)) olarak oluşturulmuştur. (Pathak ve diğerleri, 2007)

DPT’ye göre e-devlet (DPT, 2011): Etkinliğin ve verimliliğin arttırılması, Saydamlık ve hesap verilebilirliğin teşvik edilmesi Vergi gelirlerinin arttırılması Yolsuzluğun azaltılması Bilgi ve hizmetlerin sağlanması Veri paylaşımı

E-DEVLET’TE SAYDAMLIK ve HESAP VERİLEBİLİRLİK

Klitgaard’a göre kamu kesiminde yolsuzluk fırsatlarında üç unsur bulunmaktadır: Tekel Gücü Taktir Gücü Hesap Verilebilirlik

UNDP, 2004’te iki kavram daha eklemiştir: Dürüstlük ve Saydamlık

Tekel Gücü

Taktir Gücü

Hesap Verilebilirlik

Şeffaflık Dürüstlük Yolsuzluk

E-DEVLET’TE SAYDAMLIK ve HESAP VERİLEBİLİRLİK

E-devletin daha fazla saydamlık sağlayarak yolsuzluğu azaltması şu şekillerde olabilir(Bhatnagar, 2004):

On-line olarak kuralların ve prosedürlerin yayınlanması saydamlığı artırır: idari işlemlerin daha kolay izlenmesi.

Otomatik prosedür, yetkililerin takdir gücünü sınırlar. Aracılara olan ihtiyaç ortadan kalkabilir. Standardizasyon sağlanabilir. Bireyler tarafından sorgulama ve iyi hizmet talebinin artmasını

sağlar. E-devlet maliyetleri düşürür, devlet hizmetleri daha kaliteli hale gelir. Karar alma süreci geliştirilir. E-devlet hizmet yararlanıcılarıyla ilişkiler gelişir, iç denetim

mekanizması artar. Geleneksel yapıya göre daha sistematik bir yapıya dönülebilir.

E-Devlet ve Yolsuzluk Üzerine Çalışmalar

E-devlet kullanımının %10’dan %90’a artışı, yolsuzluk kontrol endeksini 10.’cu yüzdelik değerden 23.’cü yüzdelik değere yükseldiği gözlemlenmiştir (Andersen, 2009)

Pathak vd., (2007) ve Shim ve Eom (2008), yaptıkları çalışmalarında, e-devletin kamu yönetiminde getirdiği daha fazla saydamlık sayesinde yolsuzluğun azaldığını deneysel olarak kanıtlamışlardır.

Latin Amerika ve Pasifik Ülkeleri e-devlet ile yolsuzluğu azaltma girişiminde başı çekmektedir.

Pakistan’da vergi daireleri yeniden yapılandırılmıştır. Filipinlerde kamu ihalelerinin on-line sistem üzerinden yapılmasına

başlanmıştır. Birçok Asya ülkesi akıllı kart sistemine geçmiş, özellikle sağlık

hizmetlerinde yolsuzluğun önüne geçilmeye çalışılmıştır. En önemli örneklerden biri: Güney Kore. Online Sivil Başvuru Prosedürü

(OPEN) kurulmuştur. Bu sistem BM, OECD ve Dünya Bankası tarafından da yolsuzluğu azaltma ve saydamlığı geliştirme aracı olarak görülmektedir.

E-Devlet ve Yolsuzluk Göstergeleri

Ülkelerin ekonomik ve sosyal durumu, yargı, vergi sistamleri ve seçim süreci; yolsuzluğu etkileyen faktörler arasındadır.

E-devlet uygulamalarının yaygınlığı, kamu kesiminde yolsuzluğa zemin hazırlayan “saydamsızlık”, “hesap verilebilirliğin olmaması” ve “takdir yetkisinin olmasını” sınırlandırıp yolsuzluğu azaltır. Bu durum e-devlet ile yolsuzluk arasındaki ilişkiyi açıklayan göstergelerden biri sayılabilir.

Ülkelerdeki yolsuzluk düzeyini göstermede kullanılan temel gösterge Uluslar arası Saydamlık Kurumu tarafından hazırlanan yolsuzluk algılama endeksleridir (Corruption Perception Index).

E-devlet uygulamalarını göstermede ise, genellikle telekomünikasyon altyapı endeksleri, e-devlet etkinlik endeksleri ve e-katılım endeksleri kullanılır.

Yolsuzluğun Ölçülmesinde Kullanılan Endeksler

Yolsuzluk Endekslerinde Dünya’nın Genel Durumu

OECD Ülkelerinde Yolsuzluk

UN E-Government Ranking

Country Rank Country / Territory

CPI 2012 Score

1 Denmark 90

1 Finland 90

1 New Zealand 90

4 Sweden 88

5 Singapore 87

6 Switzerland 86

7 Australia 85

7 Norway 85

9 Canada 84

9 Netherlands 84

11 Iceland 82

12 Luxembourg 80

Corruption Perception Index Rank

Yolsuzluk-İnternet Kullanımı ve E-Devlet

Ülke Yolsuzluk Sıralaması (CPI, 2012)*

İnternet Kullanıcıları**

Penetrasyon % (Nüfus)**

GNI per capita (US

$) **E-Katılım

(2012)***E-Gov

Ranking (2012)***

Somali (2009) 174 102.000 0,00% 600 117 190Sudan (2010) 173 4.200.000 9,30% 1.300 119 165

Çad (2009) 165 130.000 1,30% - 139 189Afganistan (2011) 174 1.256.470 4,20% 530 88 184Myanmar (2010) 172 110.000 0,20% 469 181 160

Laos (2010) 160 527.400 7,50% 964 174 153Özbekistan (2010) 170 4.689.000 16,80% 1.320 64 91

Irak (2012) 169 2.211.860 7,10% 3.700 103 136Danimarka (2010) 1 4.750.500 86,10% 56.790 28 4Finlandiya (2010) 1 4.480.900 85,30% 44.651 12 9

Yeni Zelanda (2010) 1 3.810.144 86,00% 28.770 27 13İsveç (2010) 4 8.397.900 92,50% 47.934 18 7

Singapur (2010) 5 3.658.400 77,80% 40.336 4 10İsviçre (2010) 6 5.739.300 75,30% 69.839 46 15

Türkiye 54 36.455.000 45,70% 9.950 131 80

* Corruption Perception Index, transparency.org**Internet World Stats*** UN, 2012

Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum

12 Ocak 2002’de Bakanlar Kurulu Şeffaflığın Arttırılması ve İyi Yönetim Eylem Planını bir genelge olarak kabul etmiştir. Oluşturulan Eylem Planı’nın Yönetim Komisyonu’nda aşağıdaki birimler yer almaktadır: Başbakanlık Teftiş Kurulu Hazine Müsteşarlığı Adalet Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Maliye Bakanlığı Mali Suç Teftiş Kurulu

Türkiye’de Saydamlığın Artırılması ve Kamuda Etkin Yönetimin Geliştirilmesi Eylem Planı’nın temel hedefleri: Kamu hizmetinde performans standartlarının oluşturulması Kamu kurum ve kuruluşları arasındaki ilişkilerin daha etkin düzenlenmesi Personel sisteminin iyileştirilmesi Kamu yönetiminde bilgiye ulaşma ve şeffaflığın arttırılması Sağlık sisteminin geliştirilmesi Teftiş ve denetim sisteminin geliştirilmesi Adli sistemin iyileştirilmesi Para aklama ile ilgili mücadelenin arttırılması Seçim kampanyalarının finansmanının güvenirliği ve şeffaflığının arttırılması Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi

Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum

Ulusal Alanda 2006/32 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile Başbakanlık Müsteşarı Yolsuzlukla

Mücadelenin Koordinasyonu Komisyonuna dahil edilmiş, Başbakanlık Teftiş Kurulu Komisyonun sekretarya hizmetlerini yürütmekle görevlendirilmiştir. Genelge kapsamında, ayrıca, AB’nin sahtecilikle mücadele ofisi OLAF’a da AB’den sağlanan mali yardımlarla ilgili usulsüzlüklerin soruşturulması konusunda Başbakanlık Teftiş Kurulu’nun muhatap kuruluş olduğu bildirilmiştir.

Uluslararası Alanda Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Özel Hukuk (2003) ve Ceza Hukuku (2004),

OECD Uluslararası İşlemlerde Yabancı Kamu Görevlilerine Verilen Rüşvetin Önlenmesi (2003), Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele (2006) Sözleşmeleri onaylanmıştır.

Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Devletler Topluluğu’na (GRECO) üyelik (2004)

Bu alanda yapılan son çalışma ise 2010 yılında oluşturulan Yolsuzlukla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı’dır.

Yolsuzlukla Mücadelede Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslar arası Sözleşmeler (Arslan, 2005)

Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum

Yolsuzlukla Mücadele Alanında Türkiye’de Mevcut Durum

Maliye Bakanlığı’nın Rolü (MTK, 2010) (Kapanoğlu ve diğ., 2011) Maliye Teftiş Kurulu (MTK), Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında 178

sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde sahip olduğu yetki ve görevler çerçevesinde, teftiş, denetim, soruşturma, kara para aklama ve terörün finansmanı ile mücadele ve danışmanlık fonksiyonları ifa eden bir birimdir.

MTK tarihsel süreçte sahip olduğu öncü modellik sorumluluğunu da göz önünde bulundurarak, özellikle bilişim teknolojilerindeki gelişmelerin teftiş alanında etkin bir şekilde kullanılması amacıyla e-Teftiş uygulamalarını başlatmıştır. 2007 yılından itibaren yoğunlaşan uygulama ve projelerle e-Teftiş önemli bir aşamaya gelmiş, kayıtdışı ve yolsuzlukla mücadele alanında da önemli sonuçlar alınmaya başlanmıştır.

Kısaca “MTK DEBİS” olarak adlandırılan Maliye Teftiş Kurulu Denetim Bilgi Sistemi; vergi daireleri, saymanlıklar ve milli emlak müdürlükleri iş ve işlemlerinin daha etkin ve verimli şekilde teftişi için geliştirilmiş bulunan “elektronik teftiş” (e-Teftiş) uygulamasıdır.

Mali sistemin önemli bileşenleri olan gelir ve harcama ile milli emlak işlemlerinin denetimine yönelik olarak, şu aşamada, üç temel sac ayağı üzerinde şekillenmektedir. Bunlar:

• 1-Maliye Teftiş Kurulu Vergi Daireleri Denetim Bilgi Sistemi (MTK VEDEBİS)• 2-Maliye Teftiş Kurulu Saymanlıklar Denetim Bilgi Sistemi (MTK SADEBİS) • 3-Maliye Teftiş Kurulu Milli Emlak Denetim Bilgi Sistemi (MTK MİDEBİS)

E-Devlet ve Yolsuzluk Gürcistan ve Türkiye Örnekleri

Gürcistan, 2004 yılında Yolsuzluk Endeksi sıralamasında 176 ülke arasında 131.sıradaydı, Türkiye ise 77.

2012 yılına gelindiğinde, Gürcistan Yolsuzluk Endeksi sıralamasında 51.sırada. Türkiye ise 54.

Gürcistan bunu nasıl başardı? Eğitimde modernizasyona gidilmesi, e-devlet’in

yaygınlaştırılması. Kamu harcamalarının denetlenmesinde standardizasyon. Online bireysel başvuru olanlarının artışı, teşvikler. Adalet sisteminde online başvuru sistemine geçilmesi. Sağlık alanında reformlar, kişisel akıllı sağlık kartları

sistemine geçiş.

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120

20

40

60

80

100

120

140

Gürcistan; 51Türkiye; 54

CPI Endeksi Sıralaması

Gürcistan Türkiye

2000 2004 2006 20100.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

Türkiye; 45,00%

Gürcistan; 28.00%

İnternet Kullnımının Ülke Popülasyonuna Oranı

Sonuçlar

Gelişmiş ve gelişmekte olan tüm ülkeler için yolsuzluk, çözüm arayışlarının sürdüğü bir sorundur.

Yolsuzluk, tüm ülkelerde kamu kesimlerinde daha yaygındır. Geleneksel devlet kesiminde hesap verebilirlik ve saydamlık söz

konusu değildir. Çözüm: E-devlet. E-devlet, kamu hizmetlerinin sunumunda saydamlığı ve hesap

verilebilirliği sağlayarak ihtiyariliği ortadan kaldırmak yoluyla yolsuzluğu azaltır.

E-devlet ve yolsuzluğu ölçen araçlar arasındaki paralellik: e-devletin yolsuzlukla mücadele edebilecek bir araç olduğu gerçeği.

Türkiye’nin, e-devlet ve yolsuzlukla mücadelede yol alması gereken çok yolu vardır.

Yolsuzluğa zemin hazırlayan gizlilik, hesap verebilme, takdir gücü kullanımı gibi unsurların kaldırılması, yolsuzluğu azaltabilir.

Referanslar

Aktan, C.C. (1998), “Yolsuzluklar Üzerine Bazı Gerçekler ve Yolsuzlukla Mücadele Yolları”, Banka ve Ekonomik Yorumlar, Aralık 2010.

Arif KAPANOĞLU, Bahri SÖKMEN, Hasan AYKIN, 2011, Maliye Teftiş Kurulu, Kayıtdışı Ekonomi ve Yolsuzlukla Mücadele Açısından Maliye Teftiş Kurulu Elektronik Denetim Uygulaması.

Andersen , T.B. (2009), “E-Government as an Anti-Corruption Strategy”, Information Economics and Policy, 21.

Arslan, Cem Barlas, Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar Mücade Sürecinde Örgütlenme, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale, 2005.

Bhatnagar, S. (2004), E-Goventment: From Visiton to Implementation: A Practical Guide with Case. Çelen, M. (2007), Yolsuzluk Ekonomisi Kamusal Bir Kötülük Olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi,

İstanbul:İSMMMO Yayını. D.P.T. (2007), OECD e-Devlet Çalışmaları Türkiye, Ankara: DPT Yayın No: 2726 Erdal, M. (2004), Elektronik Devlet E-Türkiye ve Kurumsal Dönüşüm, İstanbul: Filiz Kitabevi Giray, F. (Temmuz, Aralık, 2010), “Yolsuzlukla Mücadelede E-Devlet ve Türkiye’deki Durum”,Sosyo Ekonomi,

s.153-178. GUPTA, S.; DAVOODI, H.; ALONSO-TERME, R. (1998), “Does corruption affect income inequality and poverty”,

International Monetary Fund. Working Paper. Washington, D. C. HEOL, JEONG, LEE, “An institutional analysis of an e-government system for anticorruption”, The case of

OPEN Seong c Government Information Quarterly Klitgaar, R. (1998), Controlling Corruption, Berkeley: CA: University of California Press. MTK (2010), Maliye Teftiş Kurulu 2009 Yılı Faaliyet Raporu, Maliye Teftiş Kurulu, Ankara. Shahkooh, K.A., vd. (2008), “A proposal for Corrution Reduction in Developing Countries Based on E-

Govenrnment”, World Applied Sciences Journal, 4, 1-7. Tarhan, R.B., vd. (2003), Bir olgu olarak yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve Çözüm) Önerileri, www.tedmer.org.tr TBMM, Yolsuzlukların Sebeplerinin, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarının Araştırılarak Alınması Gereken

Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan (10/9) Esas numaralı Meclis Araştırması Komisyonu Raporu,19.6.2003, Sıra sayısı: 266

World Bank (2000), Controlling Corruption: A Parliamentarian’s Handbook (2000), Second Edition, World Bank Institute and Canadian International Development

Teşekkürler