Baflkent Üniversitesi’nin bir kültür hizmeti olan Bütün Dünya 2000,Baflkent Üniversitesi kurulufllar›ndan 1. Cadde, No: 77, Bahçelievler, Ankara

adresindeki Aküm Reklamc›l›k, Dan›flmanl›k ve Yay›nc›l›k Ajans› Sanayi ve TicaretA.fi.’nin 3. Cadde, No: 2, Yenimahalle, Ankara adresindeki tesislerinde bas›lm›flt›r.

YEREL SÜREL‹ YAYIN

BAfiKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI

BBaaflflkkeenntt ÜÜnniivveerrssiitteessii AAdd››nnaa SSaahhiibbii::Prof. Dr. Mehmet Haberal

YYaa yy››nn GGee nneell YYöö nneett mmee nnii::Me te Ak yol

GGeenneell KKoooorrddiinnaattöörr::Gülçin Orkut

SSoorruummlluu YYaazz›› ‹‹flfllleerrii MMüüddüürrüü::Çi¤dem Ayhan

‹‹flfllleettmmee GGeenneell YYöönneettmmeennii:: Sina fien

YYaayy››nn DDaann››flflmmaann››::Yaflar Öztürk

TTüürrkk DDiillii DDaann››flflmmaann››::Haydar Göfer

SSaannaatt DDaann››flflmmaann››::Süheyla Dinç

KKaappaakk FFoottooggrraaffllaarr››::Zeynep Kâmil Hastanesi Arflivi

Redaksiyon:Bahar Simeklio¤lu, Fatma Ataman

Düzeltme BBölümü SSorumlular›: Nükhet Aliciko¤lu, Emel Öksüz Kurt

SSee ççii cciilleerr KKuu rruulluu::Prof. Dr. Nevzat Bilgin (An›sal Baflkan),

Prof. Dr. Ah met Mum cu, Prof. Dr. Sol maz Do ¤an ca, Prof. Dr. Sevil Öksüz, Prof. Dr. Ender Varinlio¤lu,

Prof. Dr. Okay Eroskay, Prof. Dr. Fuat Çelebio¤lu, Prof. Dr. Sedefhan O¤uz, Doç. Dr. Levent Peflkircio¤lu,

fiiar Yalç›n, Necmi Tanyolaç, Haluk Cans›n, ‹z mir Tol ga, Ala ettin Gi ray,

Ay han Er ten, Nu ri Özak yol, ‹l han Ban gu o¤ lu, Ahmet Aydede, Cengiz Dolunay

Sürekli YYazarlar: Yücel Aksoy, Dr. Ufuk Akyol, Nuray Bartoschek,

Cahit Batum, Prof. Dr. Yüksel Bozer, Ali Naili Erdem,Ali Murat Erkorkmaz, Konur Ertop, Gürbüz Evren,

Metin Gören, ‹lyas Halil, Pelin Hazar, ‹lker ‹nal,Mehmet Muhsino¤lu, Prof. Dr. Haluk Oral,

Filiz Lelo¤lu Oskay, Yaflar Öztürk, Erdo¤an Sakman,Songül Saydam, Hakan Sevindik, ‹zlen fien,

Cheryl Tanr›verdi, Eser Tutel, Engin Ünsal, Orhan Velidedeo¤lu, fiiar Yalç›n, Mustafa Y›ld›z

YYöönneettiimm MMeerrkkeezzii:: 10. Sok., No: 45, Bahçelievler, Ankara

Tel: (0312) 212 8016 (pbx) Faks: (0312) 234 1216

‹letiflim AAdresi:Manolya 3/11, D: 2, Ataflehir, 34750, ‹stanbul

Tel: (0216) 456 2727 (pbx) Faks: (0216) 456 2729

Abonet:(0212) 210 0110

Da¤›t›m: Yaysat

Renk AAyr›m›:Mat Yap›m

EElleekkttrroonniikk PPoossttaa::butundunya@butundunya.com.tr

‹‹nntteerrnneett SSiitteessii::www.butundunya.com.tr

BBaass››mm TTaarriihhii::31.01.2007

Türkler’e Rumeli Kap›lar›n› Açan Sar› Saltuk’un Destan› 41KONUR ERTOP

Yorumu Siz Yapmal›s›n›z... 45MET‹N GÖREN

Dünyan›n Yedi Yeni Harikas›n›n Seçimi 49CHERYL TANRIVERD‹

On Yafl›nda Kilisede Org Çalan Sanatç› 53YÜCEL AKSOY

Charles Richter ve... Richter Ölçe¤i 55SEMA TÜLAY ERTEK‹N

fiimdi S›ra “Self Servis” Eczanelerde! 59ESER TUTEL

Çarl›k Taht›ndan Maden Çukuruna 67

MEHMET MUHS‹NO⁄LU

Bildi¤imiz SözcüklerinBilmedi¤imiz Öyküleri 73SONGÜL SAYDAM

Jack London ve... Bir Öyküsü 76HALUK ERDEMOL

Mars’ta Türkiye Var 85MUSA TOKMAK

Aslan ile Ak›ll› Keçi 87MUAZZEZ ‹LM‹YE ÇI⁄

‹çindekiler

Y›l: 9, Say›: 105

4

Ka¤›t Kalem Bafl›na, Lütfen... 7METE AKYOL

Sözcük Yasaklama 12ORHAN VEL‹DEDEO⁄LU

M›s›r’da Bafllayan, ‹stanbul’daNoktalanan Bir Aflk›n Öyküsü:Zeynep ile Kâmil 19C‹HAT ZAFER

Amaç, Türk Toplumunda“Suçluluk Duygusu”Yaratmakt›r 25GÜRBÜZ EVREN

Abdürrahim Tuncak Anlat›yor - 2 31METE AKYOL

Beklemek 35AL‹ NA‹L‹ ERDEM

Kâz›m Özalp 37ARMA⁄AN BEYDO⁄AN

Dünyan›n Yedi YeniHarikas›n›n Seçimi

Sayfa: 49

5

Siz den Bi ze 8‹lk Der si miz Türk çe 17fiubat SuDokular› 66Bilginizi Denetleyin 971001 Güzel Söz 114Bir Baflkad›r Memleketim 123Mankafa Poldi 132

Anne ve Babalardan 144Mant›k Bilmecesi 149Kareler ve Rakamlar 150Briç 151Satranç 154Bulmaca 156A y›n Ki tap la r› 158Bir Fo tog raf Bin Söz cük 160

fiubat 2007

Davos 89NEV‹N DEDEO⁄LU

Balay›m›zda Sak›p Sabanc›’n›n Otel Odas›nda Kald›k 92ÇET‹N KOCAER

Yaflam›n Ayr›nt›larda Sakl› Tad›... 95AYfiEGÜL ÖRS ZÜMRÜTDAL

En De¤erli Arma¤an 99NURAY BARTOSCHEK

Y›lan›n Karn› Neden Beyazd›r? 103ERDO⁄AN SAKMAN

“Cemre Düflmesi” 105‹LKER ‹NAL

Giuseppe Verdi 106YÜCEL AKSOY

Hayvanlar Bizim ‹çin Ne Düflünürler Acaba? 115AL‹ MURAT ERKORKMAZ

Mostar 127‹ZLEN fiEN

Obsesif-Kompülsif Bozukluk 133DR. UFUK AKYOL

Buzdolab› 135PEL‹N HAZAR

Su ‹lahesi 138‹LYAS HAL‹L

Özlemin Rengi Nedir? 141ENG‹N ÜNSAL

Bir Baflkad›rBenim Memleketim

Sayfa:123

7

Bütün Dün ya’n›n bu sa y› -s›n da “Unu ta ma d› ¤›mAn›m” bafl l›k l› ye ni bir

bö lüm bu la cak s› n›z. Naz ede ce -¤i ni zi bil me mi ze kar fl›n müj de mi -zi flim di den ve re lim: Bu bö lü münya za r› siz ola cak s› n›z.

“Ben ya z› yaz ma ya al› fl›k de ¤i -lim ki ya za bi le yim” der ve ifli yo -ku fla sü rer se niz, okur la r› m› z› gü zelbir an› n›z dan, ken di ni zi de bu an› -n› z› pay lafl ma n›n gü zel li ¤in denyok sun b› rak m›fl olur su nuz.

Si zi et ki le yen bir an› n› z› çev re -niz le pay lafl ma n› z›n be yin sel lez -ze ti ni el bet te bil mi yor de ¤il si niz -dir. Bir kez da ha di re te bi lir si niz:

“An lat mak ko lay ama, yaz makzor dur” di ye bi lir si niz.

Biz de si ze o za man, yaz ma -n›n an lat mak den li ko lay ol du ¤u -nu ka n›t la r›z.

Lüt fen hiç unut ma y›n: “Bir ola y›,bir ya k› n› n› za, bir dos tu nu za söz lean la ta bi li yor sa n›z, o ola y› ya z›y lada ay n› ak› c› l›k ta an la ta bi lir si niz.”

Bu ko nu da yap t› ¤› m›z bir de -ne yi ve o de ne yin “mut lu son”unuan la ta ca ¤›z flim di:

Çe tin Ko ca er A¤a bey ile li segün le ri miz de bafl la yan a¤a bey-kar defl ilifl ki miz, ya fla m› m› z›n li seson ra s› bö lü mün de efl le ri mi zin deka t› l› m›y la bir ai le dost lu ¤u iç ten li -¤i ne dö nüfl müfl tür. Ay n› kö ken denfi liz le nip, bir lik te ay n› iç ten lik lidost luk at mos fe ri ni olufl tur du ¤u -muz iki ar ka da fl› m› z›n da ha ka t› l› -

m›y la ge çen ay ye n› y›l ve bay ramta ti li mi zi bir lik te ge çi rir ken Çe tinKo ca er A¤a bey, “Unu ta ma d› ¤›m”de di ¤i ni bir an› s› n› an lat t› bi ze...

Onun tat l› tat l› an lat t› ¤› bu “umu -ta ma d› ¤›” an› s› n› din le dik ten son ra,bir öne ri de bu lun dum ken di si ne:

“Lüt fen bu an› n› yaz ve ba nagön der, a¤a bey” de dim. “Bu an› y›Bü tün Dün ya okur la r› da oku sun.”

‹ki y›l ön ce emek li ye ay r› l›n ca yade ¤in tüm ça l›fl ma ya fla m› sü re sin ceül ke nin ön de ge len iki sa na yi ku ru -lu flun da hem ku ru cu luk hem ge nelyö net men lik ya pan Çe tin A¤a bey,ken di ne öz gü yö ne tim ye te ne ¤iy leifli bir an da yo ku fla yö nelt ti:

O, “Ben ya z› ada m› de ¤i lim ki”di ye bafl la d›, biz ken di si ni dör dün cüsöz cü ¤ün den son ra ko nufl tur ma d›k:

“Bu an lat t›k la r› n› ay nen an lat t› -¤›n gi bi ka ¤› da ge çir, bak ne gü zelola cak” di ye di ret tik.

Çe tin Ko ca er A¤a be y’in “unu -ta ma d› ¤›” an› s› n›, 92’nci say fa -m›z da bu la cak s› n›z.

Onun hem çok za rif bir “unu ta -ma d› ¤›” an› s› n› pay la fla cak s› n›zhem de “Ben ya z› ya za mam ki” di -yen bir ki fli nin, an lat t›k la r› n› ay nenan lat t› ¤› gi bi ka ¤› da ge çi re rek, ay -nen an lat t› ¤› tat l› l›k ta bir ya z› ya za -bi le ce ¤i ne ta n›k ola cak s› n›z.

Son ra siz de onun yap t› ¤› gi biya pa cak s› n›z ve... Ya za ma ya ca ¤› -n› z› san d› ¤› n›z bir an› n› z›, an lat t› -¤› n›z gi bi ka¤›da geçirecek siniz,son ra da bize gön derecek siniz.•

•Mete Akyol - Bütün Dünya•

Ka¤›t Kalem Bafl›na, Lütfen...

8

H aya ta ba k›fl aç› m› de ¤ifl ti ren“Bü tün Dün ya”n›n Ara l›k sa -

y› s› yi ne dop do luy du. Her sa y› s›n -da ara d› ¤›m dan faz la s› n› bul du -¤um ve de ¤e ri hiç bir fley le öl çü le -me ye cek bu ese ri her ay yo rul ma -dan ve y›l ma dan ha z›r la yan tümgö nül le re son suz say g› la r› m› su na -r›m. Ay r› ca Ab dur ra him Tun cakgi bi mü him bir flah s› ta n› ma maola nak sa¤ la d› ¤› n›z için te flek kürede rim. O gü zel öy kü nün de va m› -n› sa b›r s›z l›k la bek le di ¤i mi de bil -dir mek is te rim. “Bü tün Dün ya”n›nbü tün dün ya ya ulafl ma s› di le ¤iy le.

MMeh met BBö lük bafl,Ay d›n.

Ön ce lik le il giy le ta kip et ti ¤imbir der gi ol du ¤u nu zu be lir -

tip se vi ye li ya y›n c› l› ¤› n› z› kut la -mak is ti yo rum.

Uzun za man d›r spor üze ri neay d›n la t› c› ya z› la r› n› il giy le iz le di -¤im “Spo run Dün ya s›” kö fle si ya -za r› Say›n Me tin Gö ren’in Ocakay› sa y› n›z da ki ya z› s› yi ne son za -man lar da Türk fut bo lun da ki tümkir len me ye en gü zel ce va b› ve renbir ya z› ola rak si ze bu ile ti yi gön -der mem ge rek li li ¤i ni gös ter di.

Her kes ta ra f›n dan Be flik tafl tut -ku nu ol du ¤u bili nen Sa y›n Me tinGö ren’in tüm ta raf l› l›k duy gu la r› vehas let le rin den kur tu la rak ra kip birta k›m için, Fe ner bah çe’nin 100’ün -cü y› l› dolay›s›yla yaz d› ¤› kö fle ya -z› s› spor ba s› n›n da ki bü tün kir len -mifl lik le rin öte sin de öz le di ¤i mizduy gu la r› bi ze ye ni den ya fla tan birya z› ese ri ola rak gö zü mü ze ilifl ti.

Nez di niz de sa y›n ya za r› n› z›kut lu yor, ör nek gös te ri le bi le cekbu ya z› n›n oku ya ma yan lar için

Bü tün Dün ya, Manolya 3/11, D: 2, Ataflehir, 34750, ‹stanbul

butundunya@butundunya.com.trFaks: 0216-456 2729

SizdenBize

Mektuplar

9

önü müz de ki sa y› n›z da ye ni denya y›n lan ma s› n› di li yo rum.

AAy han ÖÖl me zo¤ lu.

Ön ce lik le bu der gi nin ha z›r lan -ma s›n da eme ¤i ge çen her ke -

si kut lu yo rum. Bi li min ›fl› ¤›n da ka -li te li ya y›n la r› n›z için te flek kür ler...Çok bü yük il gi ile ta kip et ti ¤i mizya zar la r› n›z ger çek ten çok ka li te li.

Özel lik le Sa y›n Me tin Gö -ren’in ya z› la r› n› me rak ve he ye -can içe ri sin de her ay bek li yo ruz.Spo ra bu ka dar de ¤i flik pen ce re -ler den ba ka bil di ¤i, spo run ger -çek ten spor ol du ¤u nu bi ze ha t›r -lat t› ¤› için Sa y›n Me tin Gö ren’eson suz te flek kür ler... Ben Fe ner -bah çe ta raf ta r› de ¤i lim; ama birFe ner bah çe ya z› s› ancak bu ka -dar gü zel ya z› la bi lir. Fa na tik lik -ten uzak ta ma men ku lüp le resay g› gös te ren ya z› la ra ger çek -ten top lum ola rak çok ih ti ya c› -m›z var. Sa y›n Gö ren’e çok te -flek kür ler ger çek spor okur la r› nasay g› gös ter di ¤i için ve bir te flek -kür de spo ru ve ku lüp le ri bi zesay g› içe ri sin de ta n›t t› ¤› için...

Ka li te li ya y›n la r› n› z› ve ka li te liya zar la r› n› z› me rak la ve il giy le ta -kip et me ye de vam ede ce ¤iz...

Fun da ‹‹nan.

Mer ha ba Nu ray Ha n›m, “S› -n›r la r› Zor la mak” ya z› n›z la

ye ni den “Bü tün Dün ya”ya ka vu fla -bil dik. Epey dir der gi ala ma d›k vein ter net ola na ¤›n dan da ya rar la na -ma d›k. Ço ¤ul yaz d›m tüm ce le ri mi;çün kü biz ai le ola rak si zi oku yo -ruz. Nu ray Ha n›m, üç ay d›r ev deka y›n va li de me ba k› yo rum. Benk›rk befl ya fl›n da y›m o da yet miflya fl›n da ve “Alz he imer” has ta s›...

Bu mek tu bu si ze yaz mam da kige rek çe ya z› n› z› oku yun ca ya ka -dar bir kaç kez ye rim den kal k›ponun la il gi len mek zo run da kal -mam d›. Bu yüz den yaz ma da, oku -ma da za man h›z la gi der ken bençok ge ri de kal d›m.

Dee’nin di ren gen li ¤i, be nimiçin uzak ta olan ka ra par ça s› n›nbir tür lü gö rün me di ¤i ni dü flün -dür dü. Ok ya nus lar or ta s›n da gi -der de in san, bir tür lü ka ra gö -rün mez, ifl te öy le bir fley! Dee’yive bü tün ka d›n la r› ya flam için devar ol duk la r›n dan bu gü ne de ¤inyap t›k la r›n dan ötü rü kut lu yo -rum. Ya flam on lar s›z ne ka darçe kil mez dir, ac› s› n› du yum sa -yan lar dan bi ri yim. Ka d›n güç lüolun ca annemin Ar da han’da ya -fla ma kar fl› ver di ¤i mü ca de le niniçin de ki da ya n›k l› l› ¤› hep usu madü fler. Gök yü zün de bu lut lar laoy na flan ye flil ça y›r lar or ta s› nagir mifl tafl du var la r›n dan k› fl›nayaz ve kar s›z d› ran evi miz de kiana m›n s› cak l› ¤› n›n di ren gen li ¤i -ni du yum sa d›m.

Ya z› la r› n› z› iç ten lik, hay ran l›k -la iz le me ola na ¤› bul du ¤u mu he -ves le ne rek bil di ri yo rum. Hofl ça ka -l›n, siz çok ya fla y›n di li yo ruz.

Tur gay DDe li bal ta,Or ta ca MMu¤ la.

Der gi ni zi ilk gör dü ¤üm de ka -pa ¤› n›n gü zel li ¤i il gi mi çek -

mifl ti. Çok se vim li ve ken di meya k›n bul mufl tum; çün kü ko layta fl› n›r ve her or tam da aç›p oku -na bi lir bü yük lük te... Say fa la r› n›ka r›fl t› r›p oku ma ya bafl la d› ¤›mza man da de ¤i flik ko nu la r› ele al -d› ¤› n› ve dil ko nu sun da çok ti tizdav ran d› ¤› n›n ay›r d› na var d›m.

Ay r› mes lek ten ve de -¤i flik e¤i tim dü ze yin -

de ki her in sa n›n ra hat l›k -la oku ya bi le ce ¤i ka darsa de ol du ¤u nu gör düm.Eli ni ze sa¤ l›k çok gü zelbir der gi ç› ka r› yor su nuz.Eme ¤i ge çen her ke se te -flek kür edi yo rum.

KKez ban GGök çe,An ka ra.

“Bü tün Dün ya”y› oku duk çaken dim le gu rur du yu yo -

rum. S› n›f ta ö¤ ren ci le rim le herhaf ta “Bü tün Dün ya” sa ye sin deda ha ça buk ko nu be lir le yip “spe -aking” (ko nufl ma) ders le ri ya pa -bi li yo ruz. Bü tün ö¤ ren ci le rim“Bü tün Dün ya”y› ta n› yor lar. Der -se bafl la ma dan hep be ra ber söy -le di ¤i miz bir de yim var: “Don’tlo ok so blue! Try to be op ti mis -tic!” (O ka dar ka ram sar bak ma!Bi raz iyim ser ol!)

Sa ye niz de iyim ser ba ka bi li yo -ruz ha ya ta. Siz le ri se vi yo ruz. Hepsa¤ l›k l› olun.

Elif ÇÇu val c› o¤ lu,‹s tan bul.

B ir der gi den faz la s› n› ve ren veher yafl gru bu nun zevk le

oku ya ca ¤› bir der gi “Bü tün Dün -ya”. fiu an da as ker lik gö re vi ni ye -ri ne ge tir mek üze re Ya lo va, Al -t›no va’da de niz eri ola rak bu lun -mak ta y›m. Fi zik sel an lam da bir li -¤in içeri sin de yim; ama her f›r satbul du ¤um da “Bü tün Dün ya” ara -c› l› ¤›y la tüm dün ya y› gez me im -ka n›m olu yor.

Her ay bu ka dar do yu ru cu birder gi ha z›r la mak ko lay ifl de ¤il.Uzun y›l lar d›r çiz gi niz den ödün

ver me den de vam et ti ¤i -niz ve emek le ri ge çen leriçin ay r› ay r› te flek kürede rim. Ger çek ten dee¤i tim mer ke zin de be nimbü tün dün yam ol du nuz.

Y. EEm re DDur kan,KEMK, YYa lo va.

B i ze her ay öy le bir afl› ya p› yor -su nuz ki, ömür bo yu sü re cek

bir kül tür afl› s› bu... Kül tü rü me kat -k› da bu lu na cak çok de ¤er li bil gi lerve ri yor su nuz. fiim di den siz le rin se -ye sin de bü yük bir ar fli ve sa hi bim.Der gi de eme ¤i ge çen her ke se bü tündün ya m› ay d›n lat t› ¤› için çok te flek -kür edi yo rum. Sev giy le ka l›n.

Ah met GGök, Ma nav gat, AAn tal ya.

“Bü tün Dün ya” der gi si ni heray al› yo rum. Elim den gel -

dik çe bu nu ak sat mak is te mi yo -rum. Der gi nin bun dan son ra ki sa -y› la r› n› da dü zen li fle kil de oku makis ti yo rum. Bu nu gü ven ce al t› na al -mak için flim di de abo ne ol dum.Ele al d› ¤› ko nu lar her ke sin dü flün -ce uf ku nu ge nifl le te cek ni te lik te.Bu ka dar gü zel bir der gi den ya rar -lan ma s› için ar ka dafl la r› ma öne ri -yo rum. Ben al d› ¤›m der gi le ri k› z›miçin sak l› yo rum. Ya y›n ha ya t› n›z daba fla r› lar di le rim. Eme ¤i ge çen her -ke se iç ten sev gi le ri mi su nu yo rum.

Zu hal YYurt,An ka ra.

Der gi niz le 2002 y› l›n da ta n›fl -t›m. “Bü tün Dün ya”y› dört

y›l d›r bü yük bir he ye can la iz li yor,zevk le oku yo rum. Bun dan son rada oku ma ya de vam ede ce ¤im. ‹yiki var s› n›z, ha ya t› ve ha ya t›n gü -

SizdenBize

Mektuplar

10

zel lik le ri ni bi zim le pay lafl t› ¤› n›ziçin si ze çok te flek kür edi yo rum.

YYe liz DDur sun,‹s tan bul.

“Bü tün Dün ya”n›n bo yu tu kü -çük; fa kat için de ki bilgilerin

ifl le vi bü yük ve de ¤er li... ‹n san bugü zel lik le ri bir kez ya fla d›k tan son rabir da ha ko pa maz. Ben de der gi ninçe ki ci li ¤i ne ka p›l d›m ve her sa y› s› n›bü yük bir zevk le oku yo rum. Ne ka -dar ya rar l› ve il gi çe ki ci bil gi yi içer -di ¤i ni fark eden ler bu der gi den birda ha vaz ge çe mi yor lar. Bu ba fla r› n›nde va m› n› di le rim.

Y›l can AA¤a o¤ lu,Lef ko fle.

Der gi niz de ki tüm bil gi le rin gü -ve ni lir li ¤i be ni hu zur lu bir

oku yu cu ol ma ya tefl vik edi yor.Eme ¤i ni ze say g› la r›m la,

Me ral GGö ker,An ka ra.

“Bü tün Dün ya”y› 3 y›l d›r ta kipedi yo rum ve o gün den bu -

gü ne ha ya t›m da çok fley de ¤ifl ti.‹na n› yo rum ki bun dan son ra da“Bü tün Dün ya” ba na çok fley ka ta -cak. Be ni dün ya dan mah rum et me -di ¤i niz için te flek kür ler... Ba fla r› lar...

Ay fle KKü çük do ¤an,An tal ya.

H a ya t› dü rüst bir bi çim de ya -fla d›k ça, in san lar la sev gi do -

lu ilifl ki ler kur duk ça herfle yin da -ha gü zel ola ca ¤› na; da ha mut luve hu zur için de ola ca ¤› m› za ina -n› yo rum. “Bü tün Dün ya” sa ye sin -de bu dü flün ce le rim da ha da de -rin le fli yor. Ken di mi bu yön de ge -lifl tir me me kat k› sa¤ la ya ca ¤› na

emi nim. Te flek kür ler...Eb ru fifiu hut,

Es ki fle hir.

“Bü tün Dün ya”y› çok be ¤e ni -yo rum. Oku du ¤um her ya -

z› dan ye ni bil gi ler edi ni yo rum. Eleal d› ¤› ko nu lar her in sa n› il gi len di -re cek ka dar ca na ya k›n. Ken di mige lifl tir mem de ba na yar d›m c› olu -yor. Eme ¤i ge çen her ke se çok te -flek kür edi yo rum.

Hül ya AAk ça bey,An ka ra.

Der gi ni zi çok se vi yo rum vebe ¤e ni yo rum. Bir çok ar ka -

da fl›m der gi yi elim de gör dü ¤üza man iç ten lik le il gi len di. Hep side ne re den bul du ¤u mu sor du,al›p oku mak is te dik le ri ni söy le di -ler. Zen gin bir kül tür kay na ¤›;ko lay ko lay ula fla ma ya ca ¤› m›zbir çok bil gi ye der gi ni zin say fa la -r›n da eri fle bi li yo rum. S› k›l ma danoku ya bi li yo rum. Emek ve ren ar -ka dafl la ra te flek kür ler...

Se ma GGül,‹z mir.

“Bü tün Dün ya’y› her oku yu -flum da bü yük bir zevk al› -

yo rum. Ya z› la r›n her bi ri ay r› birgü zel lik te... Ver di ¤i bil gi ler ben deda ha çok fley ö¤ ren me is te ¤i uyan -d› r› yor. Sa de ce ö¤ ren me de ¤il, ya -z› yaz ma is te ¤i mi de can lan d› r› yor.E¤er ken di me olan gü ve ni mi to -par la y›p ya z› ya zar sam bu “Bü tünDün ya”dan al d› ¤›m güç le ola cak.Der gi ni zin ba fla r› s› n›n de vam et -me si ni di li yo rum.

Ay dan RRüs tem, Ha lep.

11

12

Der gi mi zin ge çen sa y› s›n -da 1985 y› l›n da ya sak la -nan, ama kül tür çev re le -rin den ge len bü yük tep -

ki ne de niy le uy gu la na ma yan, 205söz cük ten söz et mifl tim. Bu ya -sak la ma ilk ya da son de ¤il.1950’ler den bu ya na, sa¤ gö rüfl lüsi ya sal ik ti dar lar ›n “söz cük ya sak -la ma” ge le ne ¤i, gü nü müz de desür dü rül mek te dir.

Mil li E¤i tim Ba ka n›Hü se yin Çe lik de buge le ne ¤e ba¤ l›: Bü tünva li lik le re gön der di ¤i16 Ni san 2003 ta rih lige nel ge siy le “Bun danön ce ba z› ke li me le reya sak koy ma ya yö ne -lik ya y›m la nan ge nel -ge le rin dik ka te al›n -ma ma s›”n› is ter gö rü -nü rken “Bu mmü lâ ha -za lar la ya p› lan ya z›fl -ma ve ya y›m lar da Ya -fla yan TTürk çe’nin kul -la n›l ma s› n› ve afl› r› l›k -lar dan ka ç› n›l ma s› n› (Ya ni ör tü lüola rak, Türk çe’nin Arap ça, Fars çasöz cük le riy le ken di ha li ne b› ra k›l -ma s› n› dil de öz lefl me ye gi dil me -me si ni ve öz lefl ti ril mifl söz cük le rinkul la n›l ma ma s› n›) bu yu ru yor.

Bu ge nel ge nin ar d›n dan MEBmüfl te fla r› Prof. Dr. Ne cat Bi rin ci de28 Ma y›s 2003’te ye ni bir ge nel geya y›m l› yor ve “Mil lî E¤i tim Ba kan l› -

¤› Mer kez ve Tafl ra Tefl ki la t› n›n res -mî ya z›fl ma la r›n da (...) Ya fla yanTürk çe nin kul la n›l ma s› n› ve im lâko nu sun da, AKDTYK, Türk DilKu ru mu nun ya y›m la d› ¤› 2000 bas -k› l› ‹m lâ K› la vu zu’na ba¤ l› ka l›n ma -s› n› önem le ri ca ede rim” di yor.

Bi lim adam la r› n›n, hiç bir bi lim -sel de ¤e ri ve da ya na ¤› ol ma yan“Ya fla yan Türk çe” sö zü ne s› ¤›n ma -

la r› il ginç. 1983’ünTürk Dil Ku ru mu,1985’te bir ‹m lâ KK› la -vu zu ya y›m la d›. Çoka¤›r elefl ti ri le re he defol ma s› na kar fl›n buk› la vu zun bir kaç bas -k› s› da ha ya p›l d›. Sa -y›n Müs te flar, bu k› la -vu zun 2000 y› l› bas k› -s› na ba¤ l› ka l›n ma s› n›önem le ri ca edi yor.An cak bu gün, ya n›l g› -la r› n›n ay›r d› na va ran1983 TDK’si, Ata -türk’ün 1932 TDK’si -nin sü re ¤i (de va m›)

olan Dil Der ne ¤i’nin, 70 y›l l›k bi ri -ki me da ya na rak ya y›m la d› ¤› Ya -z›m KK› la vu zu’na dön me ça ba s›n -da d›r. Bu gü nün 1983 TDK’si,ad›n da da es ki ye dö nüfl yap t› ¤›ye ni Ya z›m KK› la vu zu’nu ya y›m la -d› ¤›n da Müs te flar Bey’in tu tu mu nuiz le mek il ginç ola cak t›r.

Ata türk’ün 1932’de kur du ¤uTürk Dil Ku ru mu’nun amaç la d› ¤›

Türk Dili

OrhanVelidedeo¤lu

Sözcük Yasaklama

Unu tul ma s›n ki, bu devrimi Mustafa Kemal bafllatt›; ne hir de ni ze ulafl t›... Dev rim kar fl› t› hiç bir güç, cofl kuy la

akan bu neh ri ter si ne çe vir me ye yet me ye cek tir!

dil de öz lefl me ça l›fl ma la r›, her ony›l da bir ya da bir kaç kez tö kez le -til me se, söz cük ler ya sak la t›l ma sa,he le de Mil li Gü ven lik Kon se yi’nceAta türk’ün ka l› t› (va si ye ti) ve ya sa -lar çi¤ ne ne rek ku ru lan 1983TDK’si, dil de el li y›l l›k ça bay la sa¤ -lan m›fl bbir li ¤i ve be nim sen mifl ddü -ze ni boz ma bü ro su du ru mu na ge -ti ril me sey di, genç le ri miz so run la r›çö zül müfl, ku ral la r› otur mufl, ya l›nve düz gün bir Türk çe’yle ya z›p ko -nu flu yor ola cak lar d›.

An cak, ge ri ye dö nüp bak -t› ¤› m›z da gö rü lü yor ki,ya sak la ma ge le ne ¤i ni be -nim se yen ba kan la r›n ve

des tek le yi ci ku rum bafl kan la r› n›nad la r› “Türk çe’nin öz lefl me si nien gel le yen so rum lu lar” ola rakya z›n ta ri hi miz de yer le ri ni al› yor;unu tul mu yor lar...

Be nim ya fla d› ¤›m ilk ya sak la -ma, 1952 y› l›n da –De mok rat Par tidö ne min de– Türk çe söz cük ora n›% 57 olan 1945 Ana ya sa s› n›n, Os -man l› dö ne mi nin hu kuk di liy le ya -z›l m›fl ve Türk çe söz cük ora n› %25 olan “Tefl ki lât-› Esa si ye Ka nu -nu”nun di li ne dö nüfl tü rül me si ol -mufl tur. Bu “dil de ge ri ci li ¤in” ön -cü lü ¤ü nü, o dö ne min De mok ratPar ti mil let ve kil le ri Prof. Dr. Fu atKöp rü lü ve ün lü ede bi yat ç› m›zHa li de Edip Ad› var’›n yap ma s›,ola y›n bir bafl ka ac› yö nü dür.

Dil de öz lefl me yi en gel le me vesöz cük ya sak la ma la r› 1960’tanson ra da sür dü:

Ata türk’ün Türk Dil Ku ru -mu’nda 35 y›l Der le me ve Ta ra maKo lu Bafl kan l› ¤›; 1963’ten son rakol bafl kan l› ¤› n›n ya n›n da, 1976y› l› na ka dar da Ge nel Yaz man l›k

gö re vi ni üst le nen (es ki Ga zi an tepMv.) Ömer As›m Ak soy’un (Ga zi -an tep 1898-1993) flu ya z› s› geç mifldö ne min bir öze ti dir:

“Ga zi an tep’ten iki mil li e¤i timba ka n› ç›k t›. Bi rin ci si Mü nif Pa fla(1877; 1878-1880; 1884-1892; üçkez), ile ri ci, at› l›m c› dü flün ce veey lem le riy le ad› n› an sik lo pe di le rinpar lak say fa la r› na ge çir di. ‹kin ciVeh bi Din çer ler (1987-1989), ça¤ -d› fl› de meç ve dav ra n›fl la r›y la flim -di den ga ze te le rin üzü cü ha ber lerkay na ¤› du ru mu na gel di. (...)

“Sa y›n Din çer ler! Son gün ler -de ö¤ ren dik ki, ye ni bir so run ya -rat m›fl s› n›z. Yaz d›r mak ta ol du ¤u -nuz ders ki tap la r›n da, ye ni tü re -til mifl ki mi söz cük le rin kul la n›l -ma s› n› ya sak la m›fl s› n›z. Da ha ön -ce kaç kez bafl vu rul mufl ve ba fla -r› s›z kal m›fl olan bu yan l›fl yo lasi zin de sap ma n›z dan bü yüküzün tü duy dum. Ki tap ya za r›, na -s›l bir dil kul la na ca ¤› n› iyi bi lir.Ona, ‘fiöy le bir dil kul la na cak s›n;flu söz cük le ri kul lan ma ya cak s›n’buy ru ¤u nu ver mek, say g› s›z l› ¤›da aflan bi lim d› fl› bir dav ra n›fl t›r.Bi lim onu ru ta fl› yan ya zar, ‘di li nisiz be ¤e nir se niz okul la ra gi re bi -len’ ki tap yaz ma y› ka bul et mez.(...) Ya sak la ma n›n bir ifle ya ra ma -d› ¤›, geç mifl te ki de ne me ler le an -la fl›l ma d› m›? 1952’de Ana ya sa di -li ni yü rür lük ten kal d› ran Tefl ki lat-› Esa si ye Ka nu nu, bu ya sak la ma -s› n› yü rü te bil di mi? Vak tiy le Er -tem (1967) ve Er dem (1975) so -yad l› iki Mil li E¤i tim Ba ka n› dasöz cük ya sak la m›fl t›. Et ki si gö rül -dü mü? Do kuz ay ön ce TRT’ninya sak la d› ¤› söz cük le ri, bu ku ru -mun ya y›n or gan la r›n da ko nufl -ma la r› ya da ya z› la r› ya y›m la nan

13

14

Bütün Dünya • fiubat 2007

ki fli ler ala bil di ¤i ne kul lan m› -yor lar m›? Bu ör nek ler, dil de osöz cük le rin be nim sen di ¤i ni, ya -sak la ma n›n yan l›fl bir yön tem ol -du ¤u nu gös ter me ye yet mi yormu?” (Cum hu ri yet, 14.9.1985)

De ¤er li ya zar la r› m›z dan Ok tayAk bal da tep ki li:

“Bu san sür cü ka fa s›n -dan ne za man kur tu -la ca ¤›z? Di le yön ver -mek, di li ge ri let mek,

di li Os man l› ca’ya çe vir mek gi ri -flim le ri nin so nuç suz ka la ca ¤› n› neza man an la ya cak lar? Bay Tos kay,bu tür ka rar la r› na s›l uy gu la ya cak?(...) Ör ne ¤in ‘Ev ren’ söz cü ¤ü neola cak? Ya sak söz cük ola rak TRTya y›n la r›n da o da yer al ma ya cakm›? Ne dir bu saç ma l›k lar, bu sa¤ -du yu d› fl› ge ri ci tu tum lar?..” (Cum -hu ri yet, 13.1.1985)

Ni te kim o gün ler de an la t› l› yor -du: Fo tog raf sa nat ç› s› Ozan Sa¤ -d›ç’›n ad› n›n geç ti ¤i bir prog ra m›nifl gü zar ya p›m c› s›, “Ha y›r” de mifl,“Ozan ol maz, o öz Türk çe; fia irSa¤ d›ç di ye cek si niz.” (?!)

“Ke nan Ev ren” ye ri ne de “Ke nanMü kev ve nat” de mifl ola bi lir ler mi?..

Mah mut Ta li Ön gö ren, Dil Der -ne ¤i’nin “Kit le ‹le ti flim Araç la r›n daDil Kul la n› m›” bi lim sel ku rul ta y›n -da (21 Ekim 1994) an lat m›fl t›:

An ka ra rad yo sun da ün lü birozan la söy le fli ya p› la cak t›r. Prog -ram ya p›m c› s›y la ozan kar fl› kar fl› -ya ge ti ril mez. So ru lar ya p›m c› ya,ya sak söz cük ler den ar›n d› r› l›p ya -z› l› ola rak ve ri lir. Ya p›m c› bu so -ru la r› ken di ba fl› na oku yup kay -de der. Bir bafl ka gün oza n› ça ¤› -r›r lar, eli ne ya p›m c› n›n kay d› n›yap t› ¤› ya z› l› so ru la r› ve rir ler

“Bun la r› ya n›t la” der ler. Son ra ya -p›m c› n›n so ru la r›y la oza n›n ya n›t -la r› n› kur guy la bir lefl ti rir ler veböy le ce ya sak söz cük le rin kul la -n› m› n› ön le mifl olur lar. (?!)

Bu oy na nan na s›l ko me di dir ki,an cak a¤ la na bi lir...

“S› n›f ta yya nn››tt söz cü ¤ü nü kul -lan mak la suç la nan genç bir ‹n gi -liz ce ö¤ ret me ni nin ba kan l›k mü -fet tifl le rin ce so rufl tu rul ma s›, ara -ya gi ren ler ce zor luk la ön le nir.(Su nul lah Ar› soy, Türk Di li, Ma -y›s 1988)

“...Var to dep re min de, dö ne minhü kü met bafl ka n›, so run söz cü ¤ü -nü kul la nan bir ö¤ ret me ni, ‘Bu uy -dur ma ke li me yi bu ra ya da m› ge -tir di niz’ di ye hal k›n önün de azar -la m›fl ken, al t› ay son ra ay n› söz cü -¤ü te le viz yon da ken di si kul la n›r.”(Meh met Ay d›n, Cum hu ri yet, 8Ka s›m 1988)

“Sa¤ l›k Ba ka n› Bü lent Akar ca l›,Ma lat ya’n›n Si ha di ye kö yün de kisa¤ l›k oca ¤› n›n aç› l›fl tö re ni ne ka t› -l›r. Ko nuk la r› say g› du ru flu na ça ¤› -ran sa¤ l›k me mu ru Meh met Me te‘Ata türk ve dev rim fle hit le ri için...’der ken be le di ye bafl ka n› at› l›r:

‘Dev rim ke li me si ni kul lan ma yautan m› yor mu sun?’

Va li, ça¤ r› n›n ye ni den ya p›l -ma s› n› is ter; an cak olay -dan iki sa at son ra me mur,y›l d› r›m em riy le gö rev den

al› n›r.” (‹l han Sel çuk, Cum hu ri yet,2 Ha zi ran 1988)

Söz cük ler den ni çin bu ka darkor ku lur?..

1986 y› l› Ocak ay› bafl la r›n daga ze te le re –ye ni y›l ar ma ¤a n› gi bi–bir ha ber dü fler: TRT ye ni bir söz -cük ya sa ¤› ata ¤› na ha z›r la n› yor...

15

Sözcük Yasaklama

14.1.1986 ta rih li Cum hu ri yet’te kiha be re gö re, kul la n›l ma s› da ha ön -ce ya sak la nan 205 söz cük sa y› s›ye ni bir lis tey le 2000’e ç› ka r› la cak.TRT yet ki li le ri “Cid di bir dev let ku -ru lu flu ola rak en iyi ve gü zel Türk -çe’yi hal ka an lat mak is ti yo ruz” de -mifl ler ve ya sak la ma ge rek çe si niflöy le aç›k la m›fl lar:

“Ana ya sa SSöz lü ¤ü’ndeyer alan Bafl ba kan l›kGe nel ge si’nde, tümka mu ku rum ve ku -

ru lufl la r› n›n her tür lü ya z›fl ma lar dave ya y›m lar da, Ana ya sa Söz lü -¤ü’nü öl çüt ka bul et me le ri ge rek ti -¤i be lir ti li yor. Özel lik le Kül tür veTu ri zim Ba kan l› ¤›, Mil li E¤i timGenç lik ve Spor Ba kan l› ¤› ile Dev -let Ti yat ro la r› n›n da bu ge nel ge yeuy ma la r›, Ana ya sa Söz lü ¤ü’ne uy -gun bir dil kul lan ma la r› ge re kir.”

Ömer As›m Ak soy’un sap ta -ma s› na gö re, 1983 TDK’sin denProf. Ha san Eren ve Doç. Ham zaZül fi kar’›n ha z›r la d› ¤› bu Ana ya -sa SSöz lü ¤ü’nde ki mad de ba fl›söz cük sa y› s› top la m› 1471’dir.Bun la r›n 888’i (% 60,5) Türk çe,351’i Arap ça, 24’ü Fars ça, 67’siba t› dil le rin den söz cük ler, 142’side bir bafl ka dil den olup Türk çeek ya da ey lem ala rak kul la n› lanödünç le me ler dir.

Ana ya sa SSöz lü ¤ü “te mel” al› na -cak ve “uy du ruk” de ni len 2000 özTürk çe söz cük da ha ya sak la na cak.‹yi de, Ana ya sa Söz lü ¤ü’nde söz -cük sa y› s› 1471; ge ri ka lan 529söz cük “te mel siz” mi ka la cak?..

So nuç: Ana ya sa Söz lü ¤ü raf ta,söz cük ya sak la ma laf ta ka l›r; güç -le ri yet mez!

1982 AAna ya sa s›’nda %% 660,5

ora n›n da TTürk çe ssöz cük bbu lun -ma s›, Ata türk’ün Türk Dil Ku ru -mu’nun tüm en gel le me le re kar fl›nsa¤ la d› ¤› bir ba fla r› n›n gös ter ge side ¤il mi dir? Hâ lâ söz cük ya sak la -ma s› na git me he ve sin de olan bafl -ba kan lar, ba kan lar, bu ger çe ¤igör mez ler mi? Yok sa, söz cük ya -sak la mak, Bafl ba kan l› ¤›n ya daMil li E¤i tim Ba kan l› ¤› n›n do ¤algö rev le ri ara s›n da m› d›r?..

Bü tün en gel le me le re kar fl›nsa y› la ma (is ta tis tik) ve ri le ri deolum lu dur: Ni te kim 1901’defiem sed din Sa mi’nin Ka mus-›Tür ki’sin de % 55 olan Arap ça,Fars ça söz cük ora n› 1974 ba s› m›Türk çe Söz lük’te % 19’a, 1988 ba -s› m›n da ise % 16’ya in mifl; özTürk çe kul lan ma ora n› ise ga ze -te/ha ber di lin de 1931’de(TDK’nin ku rul ma s›n dan ön ce)% 35 ola rak sap tan m›fl ken1933’te % 44’e; 1941’de % 48’e;1946’da % 57’ye ç›k m›fl; De mok -rat Par ti dö ne min de kar fl› lafl t› ¤›en gel le me ler le 1959’da % 51’ege ri le mifl se de 1961’de % 56’ya;1965’te % 60,5’e; 1977’de % 71’e1980’de % 76,5’e yük sel mifl tir.(Prof. Dr. Kâ mi le ‹mer, “Tür ki -ye’de Dil Plan lama s›: Türk DilDev ri mi” Kül. Bak. Yay. 1998)

Son y›l lar da ya p› lan sa y› la ma -lar, öz Türk çe kul la n›m ora -n› n›n % 85 do la y›n da ol du -¤u nu gös ter mek te dir.

Unu tul ma s›n ki, bu devrimiMustafa Kemal bafllatt›; ne hir de -ni ze ulafl t›... Dev rim kar fl› t› hiç birgüç, cofl kuy la akan bu neh ri ter -si ne çe vir me ye yet me ye cek tir!•

OrhanVelidedeoglu@butundunya.com.tr

17

Sözcük bilginizi denetledikten sonra, do¤ru yan›tlar için 18’inci sayfam›za bak›n›z

1. kerâmet (arapça) –A: büyüklük B: ola¤anüstü iflC: yo¤unluk D: lütuf

2. kemankefl (farsça) –A: okçu B: keman çalanC: ayyafl D: mihnet çeken

3. gayz (arapça) –A: ya¤mur B: bereketC: öfke D: zahmet

4. gayyâ (arapça) –A: utanç B: heyûlâ C: hecindevesi D: Cehennemde bir kuyu

5. d›râz (farsça) –A: uzun B: yorucuC: a¤aç gövdesi D: yokufl

6. hüveydâ (farsça) –A: aç›k, âflikâr B: kalbin ortas›ndabulundu¤u san›lan kara benekC: bir y›ld›z D: deli, ç›lg›n

7. berd, bürûdet (arapça) -A: so¤uk, so¤uklukB: sert, sertlik C: ac›, ac›l›kD: s›cak, s›cakl›k

8. h›red-mend (farsça) – A: ak›ll›

B: bohçac› C: çekingenD: ahlâks›z

9. nakîse (arapça) –A: k›sa kollu elbise B: terzimakas› C: çeliflki D: eksiklik

10. gammâz (arapça) –A: gaml›, kederli B: cambazC: iftirac› D: fluh, cilveli

11. güft ü gû (farsça) –A: dedikodu B: kufl c›v›lt›s›C: k›r›p dökme D: saçma lâf

12. süflî (arapça) –A: câhil B: afla¤›l›kC: yoksul D: bir tatl›

13. mücâzât (arapça) –A: ceza B: ödülC: münâkafla D: cesâret

14. marflandiz (frans›zca“marchandise”) – A: oyuncakB: tuhafiye C: yük vagonuD: ucuz eflya

15. fevvâre (arapça) –A: uçak B: f›skiyeC: ça¤layan D: bir cins armut

‹lk DersimizTürkçe

fiiarYalç›n

18

1. kerâmet (arapça) – B: ak›ls›n›r›n› aflan ola¤anüstü ifl,hârikülâde hal; peygamberlere veermifllere özgü mûcize. “Bizimfleyhin kerâmât› (kerâmetleri)olur menkûl kendinden.”Erkek ad›.

2. kemankefl (farsça) – A: okçu,tîrendâz. “Kimi yay› öptü kimif›rlatt› / En er kemankefle yetti üçat›m” – Yahya Kemal (büyükflairin hece vezniyle yaz›lm›fl, bili-nen tek fliiri olan “Ok”tan).

3. gayz (arapça) – C: öfke,hiddet, gazap (gazab).

4. gayyâ (arapça) – D: Cehennemdebir kuyu veya dere.

5. d›râz (farsça) – A: uzun. Ömr-üd›râz.

6. hüveydâ (farsça) – A: aç›k,belli, ayan beyan. Kad›n ad›.

7. berd, bürûdet (farsça) –A: so¤uk; mecazî anlamdaso¤ukluk, k›rg›nl›k. “Gör âleminbürûdetini geldi nevbahâr” – fiey-hülislam Yahya.

8. h›red-mend (farsça) – A: ak›ll›,

akl› bafl›nda, uslu. “Düfltüm belâ-y› aflka h›redmend-i asr iken / Elflimdi benden ald›¤› pendi banaverir” – Fuzûlî.

9. nakîse (arapça) – D: eksiklik,noksan, kusur, ay›p.

10. gammâz (arapça) – C: müfteri,fettan, fitneci, ara bozan.

11. güft ü gû (farsça) –A: dedikodu, iki sevgili aras›ndamahrem sohbet. “Ey Nedîm, eybülbül-ü fleydâ niçin hâmûflsun /Sende evvel çok nevâlar güft ügûlar var idi” – Nedim.

12. süflî (arapça) – B: afla¤›l›k,âdî, baya¤›, alçak. Süflî birk›yafet, bir adam, bir kelime.

13. mücâzât (arapça) – A: ceza.

14. marflandiz (frans›zca“marchandise”) – C: yük vagonuveya treni. Frans›zcadaki as›lanlam› “eflya” veya “mallar”d›r.

15. fevvâre (arapça) – B: f›skiye.“Fevvâre kar’-› havza düflerflerm-sâr olur / Bakt›kçagülsitanda h›râmân olan sana”– Yahya Kemal.

‹lk DersimizTürkçe

Yan›tlar

17’nci sayfam›zda yer alan sözcüklerin do¤ru karfl›l›klar›

19

Zeynep Kâmil Hastanesi’nde Do¤an Her Çocuk, Onlar›n Ad›n› Tafl›yor, Aflk›n› Yaflat›yor...

Cihat Zafer’in Araflt›rmas›

M›s›r’da Bafllayan, ‹stanbul’da Noktalanan Bir Aflk›n Öyküsü...

eynep

Lütfen sayfay› çeviriniz ’

Z Kâmilile

Zey nep Ha n› me fen di ileKâ mil Pa fla’n›n ölüm süzafl k›y la il gi li ola rak “Ri va -yet muh te lif ama

mak sut bir.” Ka tip Yu sufKâ mil Bey, atan d› ¤› ye niifli ne bafl la mak için M› -s›r’a do¤ ru yo la ç›k t› ¤›n -da, o yo lun so nun daken di si ni ye ni iflin den deönem li, yep ye ni bir ya -fla m›n bek le di ¤i ni el bet -te bil mi yor du.

Fa kat ora da M› s›r Va li siKa va la l› Meh med Ali Pa -fla’n›n k› z› Zey nep Sul -tan’la kar fl› lafl t› ¤›n da, yal -n›z ca ya fla m› bo yun ca de -¤il, ya flam son ra s› n›n son -

suz lu ¤un da da on dan ay r› ola ma ya -ca ¤› n› çok iyi bi li yor du. Bir fle yi da -ha bi li yor du Ka tip Yu suf Kâ mil Bey:

Âfl›k ol du ¤u Zey nep Ha n› -me fen di’nin de ay n› duy -gu lar için de ol du ¤u nu...

Çün kü Zey nep Ha n› -me fen di de, ‹s tan -bul’dan ge len bu ka tipbe ye âfl›k ol mufl tu ve...O da bi li yor du ar t›k, ya -fla m› n›n da, ya fla m› son -ra s› n›n da Yu suf Kâ milBey’siz ola ma ya ca ¤› n›...

Var l› ¤› böy le si yü ceaflk lar da or ta ya ç› kan biren gel, Zey nep Ha n› me -fen di’yle Yu suf Kâ milBey’in aflk la r›n da da or ta -

20

Öy kü le re, ro man la ra, fli ir le re ko nu ol ma yan bir aflk, ‹s tan bul’da bir sem tin, bir ço cuk has ta ne si nin ve o ço cuk

has ta ne sin de dün ya ya göz le ri ni açan tüm be bek le rin ad la r›n da, can l› l› ¤› n› bu gün de sür dü rü yor. Üsküdar’›n Zey nep Kâ mil

sem ti ne ad› n› ve ren Zey nep Kâ mil Ço cuk Has ta ne si’nde yüz y› l›afl k›n bir sü re den bu ya na dün ya ya ge len tüm k›z be bek le rin

gö bek ba¤lar› Zey nep, er kek be bek le rin gö bek ba¤lar› ise Kâ milad›y la ke si li yor. Ya flam son ra s› son suz luk uy ku la r› n›, ad la r› n›

ta fl› yan has ta ne nin bah çe sin de ki tür be de, ay r›l maz l›k la r› n› pe kifl ti ren yan ya na san du ka lar da, yan ya na sür dü ren iki yü ceâfl›k, Zey nep Ha n› me fen di ve Kâ mil Pa fla, ad la r› n›n ya fla t›l d› ¤›bu has ta ne de do ¤an tüm Zey nep Han›mefen diler’in ve Kâmil

Paflalar’›n dün yaya “Mer haba” diyen 盤 l›k lar›y la her gün yep yeni bir can l›l›k katarak sür dürüyor lar ölüm süz lük lerini...

eynep Z Kâmilile

KonukYazar

CihatZafer

M›s›r’da Bafllayan, ‹stanbul’da Noktalanan Bir Aflk›n Öyküsü...

ya ç›k t›. Hat ta bu en gel, iki si nin or -ta s› na gir di, iki si ni iki ya na ay›r d›.

Bu en gel, oku ma yaz ma bi lebil me di ¤i ile ri sü rü len M› s›r Va li siMeh met Ali Pa fla’n›n ken diy di.

K› z› n›n, bir ka ti be olan afl k› na“Ba ba” kim li ¤iy le kar fl› ç› kan Meh -met Ali Pa fla, ya fla m›n da ki ilk “kar -fl› du rufl”unun ye nil gi si ni k› z›n danal d›. K› z›, afl k› n›n bü yük lü ¤ü ya -n›n da “ba ba sev gi si”, “ba ba say g› -s›”, hat ta “ba ba kor ku su”nu gör -mez den gel mifl ve tüm bu en gel le -rin üs tün den yü rü ye rek ken di ni,or tak sa va fl›m la r› n›n “mu zaf ferkah ra ma n›”n›n kol la r› na at m›fl t›.

Meh met Ali Pa fla, k› z› n›n bu za -fe ri ni bir tut sak ça re siz li ¤iy le ol du -¤u den li, bir “ba ba ol gun lu ¤u”ylada ka bul et mek zo run da kal d›.

Ve “da mat ada y›”n›n elin den tu -ta rak, onun ön ce ma ka m› n› yük selt -ti, son ra da o eli, “iyi lik pe ri si” ola -rak an› lan k› z› n›n eliy le bir lefl tir di.

Zey nep Ha n› me fen di ile Yu -suf Kâ mil Bey’in aflk la r› na ya ra fl›rgör kem de ki dü ¤ün le riy le, gör -kem li bir aflk öy kü sü de nok ta -lan m›fl ol du.

Fa kat çok geç me den “ha vabir den bu lut lan d›, ka rar d›” ve ikiâfl›k ka r› ko ca, sin si bir ka ra ke -di nin ara la r› na gir me siy le bir bir -le rin den ay r›l d› lar.

Bu ka ra ke di, Meh met AliPa fla’n›n to ru nu ve yö ne -tim de et kin bir ye ri olanAb bas Hil mi Pa fla’yd›.

Enifl te si Yu suf Kâ mil Bey’inFran s›z yan l› s› ol du ¤u nu da ile risü ren Ab bas Hil mi Pa fla, tey ze -siy le enifl te si ni ay›r ma y› ba fla ra -bil mifl ti; ama Pa di flah Ab dül me -cid’in ara ya gir me siy le da ha son -ra on la r›n ye ni den bi ra ra ya gel -me le ri ni de sa¤ la m›fl t›.

Bu ko nu da Ab dül me cid’in bafl -

21

1862 y›l›nda yap›lan Zeynep Kâmil Hastanesi’nin bugünkü görünümü

lat t› ¤› gi ri fli mi da ha son ra Sul -tan Ab dül ha mid sür dür müfl ve ikiâfl›k, k› sa ara l›k lar la M› s›r’dan ‹s -tan bul’a ge ti ril di ler ve ni kah la r› ta -ze le ne rek, ye ni den ev len di ril di ler.

Eflin den ay r› kal d› ¤› sü re depa fla l› ¤a yük se len ve ar t›kYu suf Kâ mil Pa fla ola rakan› lan da ma da bu ni kah ta -

ze len me si ola y›n da Lond ra Bü yü -kel çi si Mus ta fa Re flit Pa fla, Zey nepHa n› me fen di’ye de fiey hü lis lamArif Hik met Bey ve kil ol mufl lar d›.

Uzun bir ay r› l›k tan son ra bu kez‹s tan bul’da bir bir le ri ne ka vu flan çift,el e le ve re rek ‹s tan bul’u ha y›r ya p›t -la r›y la do nat ma ya bafl la d› lar.

Zey nep Kâ mil Has ta ne si, ifl teon la r›n bu ya p›t la r›n dan bi ri dir.

•Yu suf Kâ mil Pa fla kim dir?1808 do ¤um lu Yu suf Kâ mil

Bey, bir sü re Di van-› Hü ma yunKa le mi’nde ça l›fl m›fl ve M› s›r’a git -mifl tir. Meh med Ali Pa fla’n›n gü ve -ni ni ka za na rak ön ce M› s›r Ha zi neKâ tip li ¤i’ne, son ra da Meh med AliPa fla’n›n Ma iyet Kâ tip li ¤i’ne ge ti ri -len Yu suf Kâ mil Bey kay ma kamrüt be siy le as ker ola rak, mir li va l› ¤adek yük sel di; 1845’te Sul tan Ab -dül me cid ta ra f›n dan ken di si neMir mi ran rüt be si ve ril di.

Pa di fla h›n fer ma n›y la 1849’da‹s tan bul’a ge lir ve Ru me li Bey ler -be yi rüt be siy le Mec lis-i Vâ lâ üye -li ¤i ne atan d› ¤› ve zir li ¤e de yük -sel ti len Yu suf Kâ mil Pa fla,1852’de Ti ca ret Na z› r›, 1854’teTan zi mat Mec li si Re is li ¤i’ne ge ti -rilmifl, 1862’de de Sul tan Ab dü la -ziz’e sad ra zam ol mufl tur. Onun,1862’de Fran s›z ca’dan çe vir di ¤iFe né lon’un “Te le ma que”›, Türk çe

22

Zeynep Han›mefendi ve Kâmil Pafla’n›n hastane bahçesindeki türbesi

Foto

graf

lar:

Abd

ulla

h Ö

zbu

dak

ya y›m la nan ilk çe vi ri ro man d›r. •Zey nep Kâ mil Ha n› me fen di

kim dir?Zey nep Ha n› me fen di, gü zel li ¤i

ya n› s› ra ha n› me fen di li ¤i ve yar -d›m se ver li ¤iy le de özel bir üne sa -hip ti. Ko na ¤›n da a¤›r la d› ¤› önem likül tür ve sa nat adam la r› na kar fl›sev gi si ve des te ¤i nin ya n›n da Ale vide de le ri bafl ta ol mak üze re dö ne -min din ve ta sav vuf ulu la r› na kar fl›gös ter di ¤i say g›y la da ta n›n mak ta -d›r. So kak ta ki ke di le re bak t› ¤› n›ö¤ ren di ¤i yok sul bir ka d› na 15 al t›nay l›k ma afl ba¤ lat ma s›, onun sa y› s›ziyi lik le rin den yal n›z ca bi ri dir.

Zey nep Kâ mil Has ta ne si, Yu -suf Kâ mil Pa fla ile efli Zey nep Ha -n› me fen di ta ra f›n dan, ya fla d›k la r›semt te ki özel mülk le rin de, has ta -la ra üc ret siz hiz met ver mek ama -c›y la yap t› r›l m›fl t›r.

‹s tan bul’un ilk özel ha y›r ku ru -mu ka bul edi len bu has ta ne1862 y› l›n da ya p›l m›fl t›r. Has ta -ne bi na s› n›n ön cep he sin de ki

ki ta be de “fi hi fli fa un li’n nas” “on dain san lar için sa¤ l›k var d›r” ya z› s›(Nahl su re si 69. ayet) hâ lâ oku na bil -mek te dir. 1933’te ‹s tan bul Be le di ye -si’ne dev re di len has ta ne, 1935’te do -¤u me vi ne dö nüfl tü rül müfl, 1982’deise ‹s tan bul Be le di ye si ta ra f›n danSa¤ l›k Ba kan l› ¤›’na dev re dil mifl tir.Bu gün, ilk ya p› n›n ya n›n da yer alanbi na lar da ki bi rim le riy le bir lik teTC Sa¤ l›k Ba kan l› ¤› Zey nep Kâ milKa d›n ve Ço cuk Has ta l›k la r› E¤i timve Arafl t›r ma Has ta ne si ad›y la hiz -me ti ni sür dür mek te dir.

Yu mu flak kalp li Zey nep Kâ milHa n›m’›n yap t›r d› ¤› tafl bi na, ya p› -s›n da ki za rif gö rü nü mü nü bu günde ko ru mak ta d›r.

23

Binan›n cephesindeki kitabede bulunan “fi hi fli fa un li’n nas” yaz›s›

Bah çe de, ma nol ya la r›n, kök -nar la r›n ve dal la r› bir bi ri ni ku cak -la yan dev çam a¤aç la r› n›n ara s›n dabir tür be var. Zey nep Kâ mil Ha -n›m’›n fl›k l› ¤› n› ve ko nuk ge le ceköze niy le bir pren ses eli nin az ön cede¤ di ¤i duy gu su nu kö fle vit rin le -rin de ya fla tan, lofl; ama ay d›n l›k birtür be... Ka p› s›n da ki ki lit pas lan m›fl;ama o ki lit te bi le “‹yi lik ne dir?” so -ru su nun ya n›t anah ta r› var.

Aflk ise... Aflk, ölü me bi le mey -dan oku mak yü ce li ¤i de ¤il mi dir?Ölüm, her gün Zey nep Kâ mil’inbah çe sin de ki bu tür be de afl ka ye -ni li yor. Ya flam te flek kür edi yoryan ya na uyu yan sev gi li le re... On -la r›n tür be le ri nin bir kaç ad›m öte -sin de ki bi na da ye ni do ¤an ço cuk -la r›n ses le riy le ya flam, her gün ye -ni den ve dur mak s› z›n al k›fl l› yorZey nep ile Kâ mil’i...•

24

Bu Ya z› n›n Ya za r›y la Ta n› fl›nCihat Zafer, 1971 y›l›nda Ankara’da do¤du. Ortaö¤renimini

Adapazar›’nda tamamlad›. Anadolu Üniversitesi’nde sinema vetelevizyon e¤itimi gördü. Süper Kanal, Star ve Kanal 6 televizyon-lar›nda çal›flt›, TÜRVAK’ta spikerlik-sunuculuk ve metin yazarl›¤›dersleri verdi. Yazarl›k yapan Cihat Zafer’in “Günefl BiziGeçemez”, “‹stanbul’a Aflk Mektubu”, “Mektup Meflgul Çalmaz”adl› kitaplar› bulunmaktad›r.•

Zeynep Han›mefendi ve Kâmil Pafla, Zeynep Kâmil Hastanesi’ninbahçesindeki türbede yanyana sandukalarda sonsuz uykular›nda

Hrant Dink ile Er me ni so -ru nu ko nu lu bir kaçkon fe ran sa ko nufl ma c›ola rak ka t›l d›k. Söz de

soy k› r› ma kar fl› ge lifl tir di ¤im tez -le re il giy le yak lafl m›fl, kay nak la -r› m› sor mufl, hep say g› l›ol mufl tu. 2005’te ‹s tan -bul Bil gi Üni ver si te -si’nde ya p› lan Er me niKon fe ran s›’na ko nufl ma -c› ola rak ka t›l ma is te ¤i -me ya n›t bi le ve ril me -me si ve yal n›z ca söz desoy k› r› m› sa vu nan la r›nda vet edil me si üze ri ne,ya p› la n›n çok yan l›fl ol -du ¤u nu bil dir mifl, Tür -ki ye’yi ve ta ri hi mi zi ka -ra la ma ya yö ne lik böy le -si bir kon fe ran s› des tek -le di ¤i için, Dink’e a¤›relefl ti ri ler yö nelt mifl, ta raf l› dav -ra nan lar la ha re ket et ti ¤i içininan d› r› c› l› ¤› n› yi tir di ¤i ni söy le -mifl tim. An cak yaz d›k la r› n› oku -ma ya ve ko nufl ma la r› n› din le me -ye de vam et tim.

Dink’in ta rih an la y› fl› na gö re,Er me ni soy k› r› m› red de di le mezbir ger çek ti. Unut ma ya l›m ki,Türk kö ken li ki mi ta rih çi ler de,Er me ni ler’e soy k› r›m ya p›l d› ¤› n›ra hat l›k la söy lü yor ve bu yön de

ki tap lar ya y›m l› yor.Dink’in far k›, soy k› r›mkav ra m› n›n Türk in sa -n›n da ya rat t› ¤› tep ki yigör müfl ol ma s› d›r. Dink,çok yu mu flak bir dil le,in san la r› k›z d›r ma ya caksöz cük ler le, Er me ni -ler’in soy k› r› ma u¤ ra d› -¤› n› Türk top lu mu na ya -vafl ya vafl ka bul et tir me -nin ola nak l› ol du ¤u naina n› yor du.

Hrant Dink’in öl dü -rül me si ne üzül me mek,bu ci na ye ti k› na ma mak

müm kün mü? Tür ki ye’yi se vi yor -sak ve ç› kar la r› n› ko ru mak ön ce -lik li gö re vi miz se, Dink’in kat le dil -me si nin as l›n da ül ke mi ze ve ulu -su mu za ya p› lan bir sal d› r› ol du -¤u nu an la mak zo run da y›z. Mes le -

25

Amaç, Türk Toplumunda“Suçluluk Duygusu” Yaratmakt›r

EvrenselBak›fl Aç›s›

GürbüzEvren

Hrant Dink’in öl dü rül me si ne üzül me mek, bu ci na ye ti k› na ma mak müm kün mü? Tür ki ye’yi se vi yor sak ve ç› kar la r› n› ko ru mak ön ce lik li gö re vi miz se, Dink’in

kat le dil me si nin as l›n da ül ke mi ze ve ulu su mu za ya p› lan bir sal d› r› ol du ¤u nu an la mak zo run da y›z.

¤i ga ze te ci lik olan Dink, bafl kabir ül ke nin de ¤il, Tür ki ye Cum -hu ri ye ti’nin va tan da fl›y d›. Er me nikö ken li olu flu nu ise, sa¤ du yu sa -hi bi in sa n› m› z›n bir fark ola rakgör dü ¤ü nü dü flün mü yo rum.

Dink ci na ye ti için çokfaz la yo rum ya p›l d›, ya -z›l d›, ko nu flul du. Buko nu da ha uzun ca bir

sü re önem li bir gün dem mad de -si ola rak ka la cak. Ar t›k, ci na ye tikim, ne den ifl le di, kim ler yar d›met ti vb. so ru la r›n faz la bir an la m›yok. As›l önem li olan, bu ci na ye -tin ül ke miz ve ulu su muz üze rin -de ya ra ta ca ¤› et ki ler dir ve Tür ki -ye’ye kar fl› na s›l kul la n› la ca ¤› d›r.Ne ya z›k ki Tür ki ye med ya s› n›nbü yük bir bö lü mü, bu ci na ye tinso rum lu lu ¤u nu ne re dey se Türkulu su na yük le ye cek tarz da ya y›nyap m›fl t›r. Böy le lik le de Dink ci -na ye ti ni bir f›r sat ola rak gö renTür ki ye kar fl›t la r› n›n ifli ni ko lay -lafl t›r m›fl t›r. Çün kü, bu ci na yet,Tür ki ye’nin iç te ve d›fl ta bir çokya flam sal so run la ade ta bo ¤ufl tu -¤u, bir lik ve bü tün lü ¤ü nün tar t› -fl›l d› ¤› bir dö nem de ifl len di. Bune den le, Dink’in öl dü rül me si,Türk top lu mun da suç lu luk duy -gu su ya rat mak ve ha kim k›l makiçin kul la n›l mak is te ni yor.

Top lum da ya y›l ma ya bafl la -nan suç lu luk psi ko lo ji si nin, top -lum sal bir duy gu ya dö nüfl me sin -den bek le nen le ri s› ra la d› ¤› m›z -da, bu ci na ye tin so nuç la r› da haiyi an la fl› la cak t›r.

Ne bü yük bir rast lan t› d›r ki,Er me ni kö ken li olan Dink, Ame -ri kan Kong re si’nde söz de soy k› -r› m›n ele al› na ca ¤› ve bü yük bir

ola s› l›k la ka bul edi le ce ¤i birdö nem de öl dü rül dü. Dink gi biEr me ni top lu mu nun si ya si li de riola rak gö rü len bir ad›n öl dü rül -müfl ol ma s›, Ame ri kan Kong re-si üye le ri nin ifli ni ko lay lafl t› ranbir ge lifl me dir. Dink’in öl dü rül -me siy le, 1915-1916 y›l la r›n da ya -fla nan la r› dün ya ya soy k› r›m ola -rak ka bul et tir me ko nu sun da bü -yük iler le me kay de den Er me nilo bi le ri nin eli ne, duy gu sö mü rü -sü ya pa cak la r›, ger çek le ri çar p›t -mak için kul la na cak la r› ye ni birsi lah geç mifl tir.

Ame ri kan Kong re si’nin söz deEr me ni soy k› r› m› n› ka bul edenbir ya sa y› onay la ma s› ise, bu ko -nu da kufl ku la r› olan bir çok ül ke -nin de önü nü aça cak, par la men -to lar söz de soy k› r› m› ta n› yan ya -sa la r› ko lay l›k la ç› ka ra cak t›r.Böy le lik le tü müy le kö fle ye s› k› -flan Tür ki ye, ifl le me di ¤i bir su çuka bul et me sü re ci ne is te me dende ol sa gi re cek tir.

Hrant Dink ci na ye ti ninsuç lu luk psi ko lo ji si niya fla yan Türk top lu muise, Dink’i öl dür dü ¤ü -

müz gi bi, Bi rin ci Dün ya Sa va fl›y›l la r›n da Er me ni ler’i öl dür mü -flüz dü flün ce siy le, dün ya da ki buge lifl me le re se si ni ç› ka ra ma ya -cak, tep ki gös te re me ye cek tir.Suç lu luk duy gu suy la kö fle si neçe ki len Türk top lu mu nun ses siz -li ¤i dün ya ka mu oyun da suç lu la -r›n ses siz li ¤i ola rak al g› la na cak -t›r. ‹s te nen bu dur; Türk top lu -mu nun söz de Er me ni soy k› r› m› n›suç lu luk duy gu su nun et ki siy leka bul et me si dir.

Ku zey Irak’ta, Tür ki ye’nin

26

Bütün Dünya • fiubat 2007

üni ter dev let ya p› s› n› et ki le ye cekge lifl me ler ya fla n› yor.

Bi rin ci Dün ya Sa va fl› son -ra s›n da böl ge yi ele ge çir -me yi plan la yan ‹n gi liz -ler’in, Ana do lu Türk le -

ri’ne ya ban c› lafl t›r mak ve fark l› l›kya rat mak için “Türk men” ad› n›ver dik le ri Ker kük Türk ler’i, ku -ru lan; ama flim di lik res men ilanedil me yen Kürt Dev le ti’ne bir re -fe ran dum la ba¤ lan mak is te ni yor.Ker kük’ün Kürt ler’e ve ril me si nekar fl› ç› kan Türk ler bü yük birteh li ke al t›n da. Ker kük’ün sa at libir bom ba ol du ¤u ve Türk ler’inkat le di le ce ¤i ni di le ge ti ren uz -man la r›n teh li ke nin bü yük lü ¤ü -ne dik kat çek tik le ri bu dö nem -de, Hrant Dink ci na ye ti nin ifl len -me si na s›l bir te sa düf tür? Ci na yetyü zün den suç lu luk duy gu su içi -ne so kul mufl Türk top lu mu, Ker -kük’lü Türk kar defl le ri nin kat le -dil me le ri ne tep ki ve re bi lir mi?Suç lu luk duy gu su için de ki Türktop lu mu, Kürt ler’in Ker kük’e sa -hip ol ma s› na ses ç› ka ra bi lir mi?Bu ci na ye ti kul la na rak, Türk top -lu mu nun eli ko lu ba¤ lan mak m›is te ni yor?

Ku zey Irak’ta ki Kürt Dev le tiolu flu mu nun Tür ki ye’de ki Kürtkö ken li va tan dafl la r› m› z› et ki le ye -ce ¤i, bu kuk la dev le tin ca zi bemer ke zi ne dö nü fle ce ¤i uzun ca birsü re dir söy le ni yor du. Bu olu flu -mun ba fl›n da ki Bar za ni’nin, Tür ki -ye’ye yö ne lik elefl ti ri le ri nin, Kürtkö ken li va tan dafl la r› m› za yap t› ¤›ça¤ r› la r›n art t› ¤› bir dö nem deHrant Dink’in öl dü rül me si yal n›z -ca bir rast lan t› m› d›r? Ci na yet ne -de niy le suç lu luk duy gu su na iti len

Türk top lu mu, Ku zey Irak’ta kiKürt li der den ge len, ül ke bü tün -lü ¤ü nü teh dit eden söy lem ve is -tek le re se si ni na s›l yük sel te cek?Türk top lu mu, suç lu luk duy gu suiçin dey ken, “Kür dis tan’›n bir par -ça s› da Tür ki ye’de dir” di yen le reya n›t ve re bi le cek mi?

Suç lu luk komp lek si için de kiTürk top lu mu na, Er me ni ler’e kimbi lir ne ler yap t›k, Kürt ler’e en gelolur sak, dün ya ka mu oyu ne derkor ku su mu ve ril mek is te ni yor?

Yir mi y› l› afl k›n bir sü re dirTür ki ye’yi böl me ye ça l› flan te rörör gü tü nün ve ‹m ra l› Ce za evi’nde -ki yö ne ti ci si nin af fe dil me si, ya sal -lafl t› r›l ma s› ve si ya set yap ma s›için içe ri den ve d› fla r› dan bas k› la -r›n yo ¤un lafl t› ¤› bir dö nem deDink ci na ye ti yal n›z ca bir te sa düfmü dür? Türk top lu mu, gü ven likgüç le ri nin, te rö rist le re kar fl›, herko flul da bü yük fe da kâr l›k lar la, ni -ce fle hit ve ya ra l› ve re rek yü rüt tü -¤ü sa va fl› ma hep des tek ver mifl tir.Bö lü cü te rö ris tin ge ril la ola rak ta -n› t›l d› ¤› flu s› ra lar da, Dink’in öl -dü rül me si yü zün den suç lu lukduy gu su ya fla t›l ma ya ça l› fl› lanTürk top lu mu nun gü ven lik güç -le ri nin sa va fl› m› na so ¤uk bak ma s›m› bek le ni yor?

Hrant Dink Er me ni ler’inli de ri ol du ¤u için öl dü -rül dü sa v›y la Türk top -lu mun da suç lu luk duy -

gu su nu ha kim k›l ma ya ça l› flan -lar, ‹m ra l› Ce za evi’nde ki tu tuk lu -nun da Kürt ler’in li de ri ol du ¤u nuöne sü rü yor. Dink ci na ye ti ne de -niy le suç lu luk psi ko lo ji si nin et ki -si al t› na iti len Türk top lu mun -dan, bö lü cü te rör ör gü tü yö ne ti -

27

Amaç, Türk Toplumunda “Suçluluk Duygusu” Yaratmakt›r

ci si ni, Kürt ler’in li de ri ola rakka bul et me si mi is te ne cek?

Av ru pa Bir li ¤i’ne tam üyeol mak için 43 y›l d›r bek -le yen Tür ki ye’ye tür lü en -gel ler ç› ka ran, ya p› lan

an lafl ma lar ve ge li nen nok ta ne -de niy le res men “Ha y›r” di ye me -yen Av ru pa l› lar’›n son dö nem ler -de ile ri sür dük le ri koflullar dan bi -ri de söz de Er me ni soy k› r› m›n ka -bul edil me si ve Er me nis tan s› n› r› -n›n aç›l ma s›y d›. “Üye lik için ye ri -ne ge ti ril me si ge re ken Ko pen hagKri ter le ri’nin ara s›n da bu lun ma -yan bu su ni kri te rin, res mi biriste¤e dö nüfl tü rül me ye ça l› fl›l d› ¤›bir s› ra da Hrant Dink’in öl dü rül -me si en çok Av ru pa l› lar’› m› se -vin dir di?” di ye sor ma dan ede mi -yo rum. Dink ci na ye ti yü zün densuç lu luk duy gu su al t›n da ezil me -si için her yo lun de nen di ¤i Türktop lu mu, Av ru pa Bir li ¤i’ne es ki sigi bi “Ha y›r” di ye bi le cek mi?

Er me nis tan’›n, dip lo ma tik ilifl -ki kur mak için ön ko flul ola rakgör dü ¤ü söz de soy k› r› m›n ka buledil me si ve Azer bay can top ra ¤›olan Er me ni ifl ga li al t›n da ki Yu -ka r› Ka ra ba¤’›n du ru mu, Tür ki -ye-Er me nis tan ilifl ki le ri ni et ki li -yor du. Hrant Dink ci na ye ti ninbu ko nu la r›n ko nu flul du ¤u birdö nem de ger çek lefl me si aca baki min ç› ka r› na d›r? Suç lu luk duy -gu su için de ki Türk top lu mu, sü -rek li ola rak Er me ni kim li ¤i önpla na ç› ka r› lan Dink ne de niy le,“Er me nis tan s› n› r› aç›l sa ne olurki” so ru su na na s›l bir ya n›t ve re -bi lir? “Bir Er me ni’yi öl dü ren top -

lu mun üye le ri yiz” ruh durumuiçin de ki Türk in sa n›, “s› n› r›n ka -pa l› ol ma s› yü zün den zor du -rum da ka lan za val l› Er me ni ler”biçimin de ki yo rum lar kar fl› s›n dane di ye bi lir ki?

Pe ki ya K›b r›s so ru nu nu dü -flün dü nüz mü hiç? So nu na de¤inhak l› ol du ¤u muz ve Av ru pa Bir -li ¤i üye li ¤i nin önün de ki, flim di liken önem li en gel ola rak gös te ri -len K›b r›s so ru nu na ilifl kin ge lifl -me le rin ya flan d› ¤›, yaln›zca Türkas ke ri nin çe kil me si nin isten di ¤i,Rum Ke si mi’nin ta n›n ma s› içinher tür lü bas k› n›n uy gu lan d› ¤›bir dö nem de Hrant Dink’in öl dü -rül me si yaln›zca kö tü bir te sa düfmü? Rum lar’›n K›b r›s l› Türk ler’ina s›l kat let tik le ri bi li nir ken, dün -ya ya tam ter si nin an la t›l d› ¤› K›b -r›s so ru nun da, Dink ci na ye ti yü -zün den suç lu luk duy gu su içi neitil mifl Türk top lu mu, ulu sal da -va ya es ki si gi bi sa hip ç› ka bi le cekmi? Suç lu luk duy gu su nun et ki -siy le Rum lar’›n önün de de mises siz ka la cak?

Hrant Dink ci na ye ti yü -zün den suç lu luk duy -gu su ya fla t› lan Türk in -sa n›, ye ni ye ni duy ma -

ya bafl la d› ¤› Pon tus Rum soy k› r› -m› ve Sür ya ni soy k› r› m› gi bi if ti -ra lar kar fl› s›n da na s›l dav ra na -cak? Dink ci na ye ti kul la n› la rakEr me ni ler’i kes ti ¤i ne inan d› r›l -ma ya ça l› fl› lan Türk top lu mu,suç lu luk duy gu su için dey kenPon tus Rum ve Sür ya ni id di ala r›kar fl› s›n da da ezi le cek mi?

As›l s›z Er me ni soy k› r› m› id di -ala r› yü zün den dün ya ka mu -oyun da ki ima j› m›z bü yük ya ra lar

28

Bütün Dünya • fiubat 2007

al m›fl, Ba t› l› ül ke le rin e¤i tim sis -te mi ne de¤in gir mifl söz de soy k› -r›m ne de niy le, Tür ki ye’ye kar fl›ön yar g› lar olufl mufl tu. Dink ci na -ye ti, söz de soy k› r› m›n ka n› t› ola -rak kul la n› la cak, Tür ki ye’ninüze rin den ko lay ko lay si li ne me -ye cek bir le ke ye dö nüfl tü rü le -cek tir. Bu nun için Er me ni lo bi le -ri nin ve on la r› des tek le yen le rinça l›fl ma ya de vam ede ce ¤i ni bi li -yo ruz. An cak, üzü le rek be lirt -mek ge re kir ki, ül ke miz med ya -s› n›n ma ale sef çok bü yük bir bö -lü mü ve kimi ke sim ler, Türk top -

lu mun da ya ra t›l mak is te nen suç -lu luk duy gu su nun olu flu mu nakat k› sa¤ la mak ta d›r. HrantDink’in yol üs tün de ki ce se di ninher aç› dan tek rar tek rar gös te ril -me si, ayak ka b› la r› n›n de lik ol du -¤u na de ¤in de tay la r›n öne ç› ka -r›l ma s›, yo rum lar da kul la n› landil, at› lan man flet ler, bi lin çal t› na,“Ey Türk in sa n› suç lu sun” dü -flün ce si yer lefl tir mek tey di. Suç lu -luk duy gu su nun ha kim k› l›n d› ¤›bir in san ön ce lik le öz gü ve ni ni

29

Amaç, Türk Toplumunda “Suçluluk Duygusu” Yaratmakt›r

GurbuzEvren@butundunya.com.tr

Bir ga ze te ci, ev li lik le ri nin 60’›n c› y› l› n› kut la yan çif te mut lu -luk la r› n›n ne den le ri ni so ru yor du. Mut lu çift, bir yan dan so ru la r› ya -n›t l› yor, bir yan dan da ga ze te ci ye ik ram da bu lu nu yor du. Ka d›n çayge ti ri yor, efli “Ha ya t›m sa na zah met ol du” di yor du. Bi raz son ra ka d›nku ra bi ye ge ti ri yor, efli bu kez “Tat l›m, çok te flek kür ede rim” di yor du.Efli ne bir fley söy le mek is te di ¤in de ko ca s› sö ze hep, ya “fie ke rim”, ya“Ha ya t›m”, ya da “Gü ze lim”, “Yav rum”, “Bir ta nem” di ye bafl l› yor du.

So nun da ga ze te ci, 60 y›l l›k mut lu ev li li ¤in gi zi ni çöz dü ¤ü neinan maya bafllad› ve “Ben ce bu mut lu lu ¤un gi zi, efli ni ze bir fleysöy ler ken sö ze hep ‘fie ke rim’, ‘Ha ya t›m’, Gü ze lim’, Yav rum’, ‘Bir ta -nem’ di ye bafl lama n›z da” de di.

Ga ze te ci nin bu göz le mi kar fl› s›n da bir sü re sus kun du ran mut -lu ko ca, efli nin yi ne mut fa ¤a git ti ¤i bir an dan ya rar la na rak ön ce,böy le ko nufl ma s› n›n bafl ka bir ne de ni ol du ¤u nu söy le di, son ra daga ze te ci nin ku la ¤› na bu ne de ni f› s›l da d›:

“Son üç y›l d›r ad› n› unut tum efli min” de di. “Utan c›m dan da,so ra m› yo rum...”•

Bir ar tist aja n› n›n bü ro su na ge len adam, ken di si nin çokye te nek li ol du ¤u nu; ama sah ne ler de ifl bu la ma d› ¤› n› söy le di:

“Be nim le ça l›fl ma y› ka bul eder se niz, siz de ben de çok zen gin olu -ruz” de di. “Çün kü ben çok ye te nek li yim dir, çok iyi tak lit ya pa r›m.”

Ar tist aja n›n›n yö ne ti ci si, ada m›n söy le dik le ri ni umur sa mazbir ta v›r la din le di, son ra da umur sa maz bir ta v›r la ne tak li diyap t› ¤› n› sor du.

‹fl ara yan adam, çok gü zel kufl tak li di yap t› ¤› n› söy le di ve... Ar -tist aja n› n›n “Ba na ya ra maz s›n” de me si üze ri ne de kol la r› n› ç›rp t›,pen ce re den uç tu, git ti.•

Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi taraf›ndan, Mustafa Kemal Atatürk’ün evinde büyütülen, yetifltirilen, ö¤renimi

Mustafa Kemal Atatürk’ün istedi¤i do¤rultuda ve koflullarda özelolarak yapt›r›lan Abdürrahim Tuncak, Mustafa Kemal ve ailesinin

Akaretler ve fiiflli’deki evlerinde, daha sonra Çankaya Köflkü’nde ve‹zmir’de onla birlikte oldu¤u y›llardaki gözlemlerini ve an›lar›n›,yaln›zca Mete Akyol’a anlatm›flt›. Abdürrahim Tuncak’la tan›flmas›

olay›n› “yaflamsal talihim” olarak niteleyen ve onun, Mustafa Kemal’le ilgili olarak anlatt›¤› an›lar›n›n bir bölümünü olsun

yay›mlama izni alabilmesini “mesleksel ödülüm” diyerek övünçle tan›mlayan Mete Akyol, bu an›lar› flimdi “Bütün Dünya”

okurlar›yla paylafl›yor. Abdürrahim Tuncak’›n an›lar›n›n sat›rlar›nda oldu¤u denli, sat›r aralar›nda da yak›n tarihimizin

bugüne de¤in kaleme al›nmam›fl birçok gerçe¤iyle karfl›laflacaks›n›z.

AA

Tbdürrahim nlat›yor

uncak

Lütfen sayfay› çeviriniz ’

31

16 Ma y›s 1919 gü nü Mus ta faKe mal ve “ka rar gâ h›m” de -di ¤i bir grup ar ka da fl›, ken -di le ri ni Sam sun’a gö tü re -

cek Ban d›r ma va pu ru nabin mek üze rey ken, onuu¤ur la ma ya ge len ler,Ra uf Bey’in son an daMus ta fa Ke mal Pa fla’n›nku la ¤› na bir fley ler f› s›l -da d› ¤› n› gör dü ler.

“Ban d›r ma” ha re ketet tik ten he men son-ra Mus ta fa Ke mal Pa fla,ar ka dafl la r› na bu f› s›l t› -y›, yi ne ay n› giz li likiçin de bil dir di:

“Ra uf Bey, ‹n gi liz -ler’in va pu ra bir fley lerya pa bi le ce ¤i ih ti ma lin -den bah set ti” de di. “Be nim ka -fam da da mev cut tu za ten böy lebir ih ti mal...”

Mus ta fa Ke mal Pa fla, ken di si ni

il giy le din le yen “yol ar ka dafl la -r›”na, “ih ti mal”e kar fl› al d› ¤› ön le -mi de aç›k la d›:

“Bo ¤az’dan ç›k t›k tan son ra, ge -mi nin ida re si ni ele ala ca -¤›m” de di. “Ve ge mi ninro ta s› n› de ¤ifl ti re ce ¤im...”

Mus ta fa Ke mal Pa fla,de di ¤i ni yap t›.

“Ban d›r ma” ‹s tan bulBo ¤a z›’n› ge çip Ka ra de -niz’e ç› kar ç›k maz, Mus -ta fa Ke mal Pa fla da ge -mi nin kap tan köfl kü negit ti, kap ta n› bir ke na raçe kip, ona flöy le de di:

“Sen bu ge mi nin kap -ta n› s›n; ama ben de ko -mu ta n› y›m. Bu an dan iti -ba ren ben ne der sem,

va pur o bi çim de ha re ket ede cek.Bi zi teh dit ede cek ilk düfl man ge -mi si ni gö rün ce, en ya k›n Ana do lusa hi li ne bafl tan ka ra ya na fla cak s›n.

32

BenimGazetecilikGünlerim

Mete Akyol

“Mustafa Kemal, Padiflah›m›za Baflkald›rm›fl...”

Abdürrahim Tuncak Anlat›yor -2

Bir Haber, ‹stanbul’da Kulaktan Kula¤a Yay›l›yordu:

33

Biz de at la y›p ka ra ya ç› ka ca ¤›z.”Bu em rin den son ra Mus ta fa

Ke mal Pa fla ge mi si nin ro ta s› n›sor du kap ta na...

Kap tan, önün de ki ha ri ta danro ta y› gös ter di. Ro ta ya gö re “Ban -d›r ma”, Bo ¤az ç› k› fl›n dan, Si nopBur nu’na do¤ ru uza nan bir düzçiz gi de yol ala cak, yo lun bü yükbir bö lü mü nü, Ana do lu k› y› la r› -n›n bir hay li aç› ¤›n dan git mekdu ru mun da ka la cak t›.

Mus ta fa Ke mal Pa fla, ro ta n›nk› y› dan böy le si ne uzak ol du ¤u -nu gö rün ce kap ta na ikin ci em ri -ni de ver di:

“Bu ro ta y› he men de ¤ifl ti re -cek sin” de di. “Aç›k de niz den de -

¤il, sa hi li iz le ye rek gi de cek sin.Her han gi bir ha di se kar fl› s›n da,der hal sa hi le ç› ka ca ¤›z.”

Kap tan, “ko mu tan”›n em -ri ni he men ye ri ne ge tir -di, ro ta s› n› de ¤ifl tir di. K› -y› n›n bir kaç mil öte sin -

den ge çen ve k› y› y› hiç bir za mangöz den uzak lafl t›r ma yan ye ni birro ta çiz di, bu ro ta y› uy gu la ma yabafl la d›.

“Ban d›r ma” Sam sun’a bu ne -den le bi raz geç, fa kat emin bir bi -çim de gi de bil mifl tir.

*** “Mus ta fa Ke mal Pa fla’n›n ev -

den ay r› l› fl›n dan iki üç haf ta ka -

Ressam Firuz Aflk›n’›n f›rças›ndan Mustafa Kemal Pafla’y› Samsun’a götüren “Band›rma” Vapuru

34

Bütün Dünya • fiubat 2007

dar son ra, ma hal le de bir de di -ko du, gi de rek ya y›l ma ya bafl la d›.

“Ön ce, kom flu la r› m›z -dan duy duk ha be -ri... ‘Mus ta fa Ke malPa fla Ana do lu’da,

pa di flah efen di mi ze bafl kal d›r m›fl,is yan et mifl’ de di ler. ‘Bü tün ‹s tan -bul, bu ha ber le çal ka la n› yor’.

“Bu de di ko du lar an ne min ku -la ¤› na ka dar gel di ¤in de, o hiçönem se me di. ‘Pa fla ne yin do¤ ruol du ¤u nu bi lir’ de di. ‘O ne ya par -sa, do¤ ru bil di ¤i için ya par.’

“Bir gün son ra Ana do lu’danilk mek tup gel di an ne me...

“Mus ta fa Ke mal Pa fla, kim ol -du ¤u nu ha t›r la ya ma ya ca ¤›m birya k› n›y la an ne si ne el den bir mek -tup gön der mifl ti. ‘Bu mek tupokun duk tan son ra y›r t› l›p yok edi -le cek’ de di mek tu bu ge ti ren ki fli.

“Mek tup oku nup yok edil dik -ten son ra an nem, mek tu bu ge ti -ren ki fliy le bir sü re ko nufl tu.

“O git tik ten son ra da bi zi ya -n› na top la d›, bi ze de bil gi ver dive ‘Mus ta fa Ke mal Pa fla’dan ha -ber gel di’ de di. ‘Sa¤ l› ¤› ye rin dey -mifl. “Mem le ke ti düfl man dan kur -tar mak la z›m” di yor. Onun içinbir sü re da ha dö ne me ye cek mifl.Fa kat bi zi her f›r sat ta ha ber darede ce ¤i ni söy lü yor. Mek tu bu ge -ti ren ki fliy le de ko nufl tum. Pa fla -n›n sa¤ l› ¤› n›n ye rin de ol du ¤u nuo da söy le di.’

“Mus ta fa Ke mal Pa fla’n›n ‘Pa di fla -ha bafl kal d›r d› ¤›’ de di ko du la r› ma -hal le miz de yo ¤un luk ka zan ma yabafl la m›fl t›. Bu de di ko du la r›n, an ne -mi ra hat s›z et ti ¤i ni an l› yor dum.

“Mak bu le ab la m›, be ni ve afl -ç› m› z› yi ne top la d› bir gün:

“‘Bi li yor su nuz, bu evin ki ra s›çok pa ha l›’ de di. ‘Hem bu ev bi zeçok bü yük... Bu ra dan ç› k›p, Aka -ret ler’de ki evi mi ze dön mek is ti yo -rum. Na s›l ol sa ora n›n ki ra s› hâ lâbi zim üs tü müz de... fia kir Ça vufl’aha ber gön de ri riz, iki gün de ken dievi ne ge çer, bi zim evi bo flal t›r.’

“Ha t›r la ya bil di ¤i me gö re, fiifl -li’de ki evin ki ra s› 15 li ra, Aka ret -ler’de ki evin ki ra s› ise 1 li ray d›.

“Ye ni den Aka ret ler’de ki evedön dük, ora ya yer lefl tik.

“An nem, Se la nik’ten ge lir ken,ya n›n da bir mik tar pa ra ge tir mifl.Aka ret ler’de ki eve dön dü ¤ü müz -de, o pa ra n›n bir bö lü mü nü“ölüm pa ra s›” ola rak ay›r d›. Ka la -n›y la da, ida re edip bi zi ge çin dir -me ye bafl la d›.

“Mus ta fa Ke mal Pa fla, git ti ¤iher yer den eve ha ber gön der me -ye de vam edi yor du.

“‹s tan bul’a bafl ka ifl ler için gön -der di ¤i ki fli ler, Mus ta fa Ke mal Pa -fla’n›n ta li ma t› üze ri ne eve de u¤ -ru yor lar ya bir mek tup ge ti ri yor larya da on dan söz lü ola rak ha berge ti ri yor lar d›. ‹s ter söz lü ola rakgön der di ¤i ha ber ler de ol sun, is termek tup la r›n da ol sun, Mus ta fa Ke -mal Pa fla ön ce ken di sa¤ l›k du ru -mu ko nu sun da bil gi ve ri yor du.

“‘Biz bu ra da iyi yiz, s›h hat te -yiz, siz de s›h ha ti ni ze iyi ba k›n’di yor du. Son ra da, ‘Va ta n›n düfl -man dan kur ta r›l ma s› için’ ça l›fl -ma la r› na bir sü re da ha de vam et -me si ge rek ti ¤i ni bil di ri yor du.”•

Ge le cek Ya z›: Abdürrahim’inokulda arkadafllar› taraf›ndan

dövüldü¤ünü duyan MustafaKemal Pafla, annesinden önce

onu Ankara’ya ald›rd›.

“Seni beklerken yaflad›msevgileri / Seni bek-lerken unuttum gün-leri.” Bek le mek bir ilah

gi bi, bir sa b›r ta fl› gi bi bek le -mek... An› la r›, ke der le ri tes pihk› l›p flü kür le bek le mek...

Ame li yat ha ne nin ka p› s› önün -de ev ham la r› m›, kö tü dü flün ce le -ri unu tul mufl lu ¤un deh -liz le ri ne yol la y›p sa¤ l›k l›bir ha be rin ge li fli ni bek -le dim. Kaç sa at geç tiara dan, kaç on y›l la r›nan› la r›... Hep si geç ti desen gel me din.

Ön ce dün ya m› za “Gü -nay d›n” di yen bir yav ru -yu ge çir di ler. Ta gor’un“Her ço cu ¤un dün ya yage li fli Tan r› ’n›n in san lar -dan he nüz umu du nu kes -me di ¤i ni gös te rir” söz le ribel le ¤im de yan k› lan d›.

Ifl›l ›fl›l olu ver di bek le -yen le rin göz le ri ani den... Al k›fl lar,teb rik ler ve di le nen uzun ömür ler...

Kaç ye ni do ¤um ve kaç ölüm -dür flu an da ev rende ya fla nankim bi lir... “‹ki ka p› l› bir han d›r”di ye ta n›m la nan dün ya m›z da ge -len ler ve gö çen ler dir sa kin le ri...

Has ta ne nin ka ram sar ha va -

s› da ¤›l d›. Ne gü zel fley Tan-r›’m ya fla mak...

‹kin ci sed ye yi ge çir di ler ace lead›m lar la... Bek le yen ler de bir te -lafl... Bir kor ku lu düfl te bo ¤ul mufl -lar san ki... Sed ye de ki genç bir k›z -d›. Ya k›n la r› yüz y›l la r›n öte sin denve ade ta ev re nin ya ra d› l›fl sa at le -rin den ge len bir ses le so ru yor:

“Na s›l?”Hep si hep si bir söz -

cük... Ye re düfl tü dü fle -cek der ken, “Çok iyi, çokiyi. Me rak lan ma y›n...” di -yor ta fl› y›c›. Bir ay d›n l› ¤›nor ta s›n da y›z. Bir kufl gi bi -yiz ade ta... Uça bi li riz.fiar k› lar bi le söy le ye bi li -riz. Hat ta oy na ya bi li rizde... Da¤ gi bi bir efe nin,diz vu ru flu gi bi... Ha layçe ken le rin cofl ku suylado lup ta fla bi li riz.

“Her mih net ka bu lüm/ Ye ter ki gün ek sil me sin

pen ce rem den” m›s ra la r› içi mi dol -du ru yor. “Tüm ay d›n l›k pen ce re le -rin or ta s›n da y›z ar t›k” di ye mi yo -rum. Bek le di ¤im den he nüz bir ha -ber yok. Tüm bek len ti ler ka p› la r›nar ka s›n da... Han gi ik lim esi yorora lar da, ha be rim yok.

Elem ler mi, ke der ler mi, gözyafl la r› m›, yok sa umu dun mut lu -

35

An› la r›n hü cu mu al t›n da y›m. Unut tum san d›k la r›m sal la na sal la na ge li yor lar. Gel me yen ame li yat tan ç›k ma s› n› bek le di ¤im dir.

Es ki ler “El in ti zar eflet tü mi nel nar” de mifl. Bu gün kü dil le “Bek le mek atefl ten da ha flid det li dir”; ger çek ten de öy le...

YaflamdanGözlemler

Ali NailiErdem

Beklemek

lu ¤a ka nat aç› fl› m›? Ame li yat -ha ne nin ha va s›n da mu hab betkufl la r› m› ötü yor? Yok sa ya ra sa la -r›n rak s› m› d›r dö nen?..

Gö nül ler de açan yaz m› d›r,k›fl m› d›r? Kim se le re so ra -m› yo rum. Kim se ler hiç birfley söy le mi yor za ten...

“Ne has ta bek ler sa ba h› / Ne ta zeölü yü me zar / Ne de fley tan bir gü -na h› / Se ni bek le di ¤im ka dar.”Tüm a¤›r l› ¤›yla gö¤ sü me otu ru yor.Tüm bek le yen ler gi bi en di fle le rindifl li le ri ara s›n da ezi li yo rum. Ha vayet mi yor. Ha va dol dur mu yor içi -mi... Hiç bir aç›k pen ce re de yok.D› fla r› s› kar, ti pi... An ka ra ken di neöz gü k› fl› n› ya fl› yor.

Vol ta at› yo rum. Si ya si ne den -ler le hap se düfl tük çe vol ta at ma y›ö¤ ren mifl tim. 1947’de “Ye flil AdaK› z›l Ol maz” yü rü yü flü ne ka t›l d›k;hay di ne za re te... Bir kaç gün al› -koy mufl lar d›. 1954’te “K›b r›sTürk’tür, Türk Ka la cak t›r” mi tin gi -ni dü zen le dik. Gü zer gâh de ¤i flin -ce yi ne içe ri ye mi sa fir et mifl ler di.Ve ta bii 12 Ey lül 1980’de iki kezgö ze tim al t› na al› n›n ca vol ta at ma -n›n us ta s› olup ç›k t›m.

An› la r›n hü cu mu al t›n da y›m.Unut tum san d›k la r›m sal la na sal -

la na ge li yor lar. Gel me yen ame li -yat tan ç›k ma s› n› bek le di ¤im dir.

Es ki ler “El in ti zar eflet tü mi nelnar” de mifl. Bu gün kü dil le “Bek le -mek atefl ten da ha flid det li dir”; ger -çek ten de öy le...

Bek le yen ler azal d›, bir kaç ki -fli kal d›k. Ko ri do run ›fl›k la r› he -men he men sön dü. Yaln›zcaame li yat ha ne nin ka p› s› üze rin -de ki am pul ya n› yor. Ka ran l› ¤›nsin si ad›m la r› n› duyumsuyorum.Kö tü dü flün ce le rin el le ri bo ¤a z› -m› s› k› yor ol ma l› ki kü çül düm.Ufal d›m, ade ta yok ol dum. Ba -¤›r sam da se sim ç›k m› yor.

“Al lah tan ümit ke sil mez” ina -n› fl›n da te sel li bu lu yo rum. Gençbir dok tor eli ni uza t› yor. “Geç -mifl ol sun efen dim, has ta n›z iyi.Nar ko zun geç me si ni bek li yo ruz.Bir iki sa at son ra yo ¤un ba k› maala ca ¤›z” söz le ri ni ta mam la d› ¤›n -da dün ya ya ye ni den gel mifl ka -dar fe rah la m›fl t›m.

Ge ce nin bu ka ran l›k sa atin degü nefl olur muy du?.. Ne re ye bak -sam bin ler ce gü nefl... Ve ben bin -ler ce gü ne flin le çal ka la n› yo rum.

Se lam sa¤ l› ¤a... Ge le cek ay -d›n l›k gün le re se lam... Se lamömür le ri ni in san la r›n mut lu lu ¤u naada yan la ra bin ler ce se lam...•

36

Bütün Dünya • fiubat 2007

Oku la ye ni bafl la yan ö¤ ren ci, bir gün an ne si ne iç ten lik -le “Ben oku la ne den gi di yo rum, an ne?” diye sordu.

O¤ lu nun her sa bah ya tak tan is te me ye rek ç›k t› ¤› n›, oku la dais te me ye rek git ti ¤i ni bi len an ne si, ona oku lu sev dir mek için uzunuzun dil dök tük ten son ra, “Üs te lik okul da bil me di ¤in bir çok fle yiö¤ re ne cek sin” de di.

Ço cuk, an ne si nin bu sö zü üze ri ne ba fl› n› iki ya na sal la ya rakgül me ye bafl la d›:

“Hiç de öy le de ¤il, an ne” de di. “Ö¤ ret men hiç bir fley bil mi yor,her fle yi bi ze so ru yor...”•

Tarih, 8 Ey lül 1920... YerAn ka ra, Po lat l› ya k›n la -r›... “Bi raz son ra bir pa -r›l t› ve müt hifl bir güm -

bür tü da¤ la ra uza n› yor. Ka ra p› -nar’›n ar ka s›n da ki top la r› m›z fa -ali ye te geç ti di yor lar. Bu, uzun vemüt hifl inil ti, da¤ lar da bir bi ri nece vap ve re rek uza yan dev ses le ri;bu na top fa ali ye ti di yor lar. fiim dite pe de yiz, et raf ta da ha az sert, fa -kat da ha pis ve en gin tar ra ka larva di ler de ve te pe ler de do la fl› yor.

De rin bir si pe rin için de kürk lü birgöl ge var. Te le fon la ka l›n bir ses -le emir ve ri yor. Bu, Grup Ku man -da n› Kâ z›m Bey!.. Du ate pe’yeonun f›r ka la r› hü cum edi yor. Bafl -ku man dan ayak ta ar ka s›n da ge -nifl bir pe le rin uzak la ra ba k› yor.‹s met Pa fla da ha iyi din le mek içinba fl› n› te le fo na e¤ mifl. Bi raz uzak -ta Fev zi Pa fla’n›n ge nifl ar ka s› gö -rü nü yor. Omuz la r› önü ne mü te -ma yil da¤ la ra ba k› yor. Et raf ta ge -len gi den ya ver ler. Si pe rin için de

37

Kurtuluflun Kurmaylar›–6

Kâz›m Özalp•Arma¤an Beydo¤an - Bütün Dünya•

Ulusal Kurtulufl Savafl›’n›n ka de ri ni de ¤ifl ti ren za fe rin ko mu ta n›, Mü ret tep Ko lor du Ko mu ta n› Mi ra lay Kâ z›m Bey,

da ha son ra Sa kar ya Sa vafl la r›’n da da, Türk ulu sal kur tu lu flu na ye ni za fer ler ar ma ¤an et ti ve Bü yük Ta ar ruz

s› ra s›n da Mus ta fa Ke mal’in göz de ko mu tan la r›n dan bi ri ol du.

38

Bütün Dünya • fiubat 2007

ha re kât ifli ni de vam et ti renza bit ler var. Önü müz debir ova, kar fl› m›z da çep -çev re mü dev ver iç i çe sa r›,

k› z›l, mor du man l› da¤ lar. Engarp ta sa r› iki yük sek te pe li birda¤, ifl te o Du ate pe ve biz onahü cum edi yo ruz.”

Bu not lar Ha li de EdipAd› var’›n d›r. “Ha ki mi -ye ti Mil li ye” ga ze te si -ne 15 Ey lül 1920’de

yaz d› ¤› bu sa va fl›, cep he de, Mus -ta fa Ke mal’in ya n›n da iz le mifl tir“On ba fl›” Ha li de Ha n›m. Be tim le -di ¤i te pe de ki sa va fl›n ko mu ta n›Kâ z›m Özalp’tir. Bu sa vafl za fer leso nuç la na cak t›r. Ne s› ra dan birsa vafl ne de s› ra dan bir za fer dirbu. Yu nan or du la r› An ka ra’ya40-50 km. ka la bu te pe de dur du -rul mufl tur. Bu, ça p› kü çük; amaso nuç la r› bü yük za fer, ki mi le ri negö re, Vi ya na boz gu nun dan bu -ya na ka za n› lan ilk za fer di. Türkor du su bu te pe de ye nil sey di, K› -z› l›r mak’›n ge ri si ne çe ki le cek, ar -d›n dan bel ki da ha bü yük ye nil -gi ler ola cak t›.

Sa va fl›n bun dan son ra s›, enson za fe re dek da ha bü yük za -fer ler le de vam et ti. Sa va fl›n ka de -ri ni de ¤ifl ti ren za fe rin ko mu ta n›,Mü ret tep Ko lor du Ko mu ta n› Mi -ra lay Kâ z›m Bey, da ha son ra Sa -kar ya Sa vafl la r›’n da da, Türk ulu -sal kur tu lu flu na ye ni za fer ler ar -ma ¤an et ti. Bü yük Ta ar ruz s› ra -s›n da Mus ta fa Ke mal’in göz deko mu tan la r›n dan bi ri ol mufl tu.Kâ z›m Pa fla’n›n Bü yük Ta ar -ruz’da ki ro lü, Ata türk’ün flu söz -le riy le ta ri he geç ti:

“Zik ret mek mec bu ri ye tin de -

yim ki, ay n› kuv vet ve ka na at leba na ifl ti rak eden bu ze vat tan bi -ri si muh te rem Er kâ n› har bi yeiUmu mi Re isi Fev zi Pa fla Haz ret -le ri dir. Di ¤e ri Garp Cep he si Ku -man da n› ‹s met Pa fla ve üçün cü -sü de Mü da fai Mil li ye Ve ki li Kâ -z›m Pa fla Haz ret le ri dir.”

Ar ka dafl la r› n›n “Köp rü lü lüKâ z›m” di ye rek ses len di ¤i Kâ z›mÖzalp, 17 fiu bat 1882’de Köp rü -lü’de do¤ mufl tu. Bir as ker ço cu -¤u ola rak, o y›l lar için ade ta do -¤ufl tan be lir len mifl yaz g› s› na, ‹s -tan bul’da Har bi ye Mek te bi’ni bi -tir dik ten son ra ül ke si nin yaz g› s›da ek len di. 1905’te yüz ba fl› ola -rak bafl la d› ¤› or du hiz me ti nin ilkdu ra ¤›, Bal kan lar ol du. Bal kan -lar’da ay r› l›k ç› çe te ler le sa va fla -rak gün le ri ni ge çir di. 31 Mart1909’da Ha re kat Or du su için de‹s tan bul’a gi ren su bay lar ara s›n -da yer alan Kâ z›m Pa fla, 1908’deSe la nik’te ‹t ti hat ve Te rak ki Ce -mi ye ti’ne ka t›l m›fl t›. Son ra ki y›l -la r›, Ar na vut luk’tan Van’a (jan -dar ma alay ko mu ta n› ola rak), Er -zu rum’dan Trab zon’a de¤in bir -çok cep he de sa vafl mak la geç ti.

Kâ z›m Pa fla, 15 Ma y›s1919’da Yu nan l› lar ‹z -mir’i ifl gal et ti ¤in de,‹z mir’de gö rev li su -

bay kar de fli ni zi ya ret et mek tey di.An› la r›n da da vur gu la d› ¤› gi bi,hem halk için as›l bü yük fe la ke -tin hem de Kur tu lufl Sa va fl›’n›ntam an la m›y la o gün, ifl gal gü nübafl la d› ¤› n› an la d›. Pa fla, Ban d›r -ma’da bu lu nan bir li ¤i nin ba fl› nadö ne rek et kin bi çim de di re ni fliör güt le me ye gi rifl ti. Ön ce Ba l› ke -sir Böl ge si’n de ki da ¤› n›k du rum -

da ki ulu sal kur tu lufl güç le ri ni ör -güt le di ve di re nifl le ri bafl lat t›. Ba -fl›n dan buyana Mus ta fa Ke mal ileba¤ lan t› l› bi çim de ça l› flan Kâ z›mPa fla, 1920’de Ka re si milletvekiliola rak TBMM’ye gir di; ama Mec -lis’e gi de cek za man bu la ma d›.Bu lun du ¤u cep he yi son za fe rede¤in b› rak ma d›.

TBMM ta ra f›n dan “‹z mirfii mal Cep he si ku man -dan l› ¤›”na, da ha son raKo ca eli Gru bu ko mu -

tan l› ¤›na atan m›fl ve ‹z mit’i Yu -nan ifl ga lin den kur tar m›fl t›. Ar d›n -dan Sa kar ya za fer le rin de ki kah ra -man l› ¤›y la ta n›n m›fl, Bü yük Ta ar -ruz’un ha z›r lan ma s› ve son za fe -rin ka za n›l ma s› sü re cin de Mus ta faKe mal Pa fla’n›n en ya k›n kur may -la r› ara s›n da bu lun mufl tu. Bü yükTa ar ruz’un an› s› na Mus ta fa Ke malPa fla, 2 Ey lül 1922’de, Kâ z›m Pa -fla’ya yaz d› ¤› mek tup ta, Ge ne ralTri ko pis’ten kal ma ga ni met k› l› c›,ona flu söz ler le ar ma ¤an et mifl ti:

“Sa vafl ala n›n da 1. Ko lor du veGü ney Or du su Ko mu ta n› Ge ne ralTri ko pis’in efl ya s› ara s›n da ga ni -met ola rak ele ge çen k› l› c› sizkar de fli me su nu yo rum efen dim.”

Kâz›m Pa fla, 1922’de Mil li Sa -vun ma Ba kan l› ¤› gö re vi ni de üst -len di. Kâ z›m Pa fla’n›n sa vafl tanson ra ki en uzun gö re vi TBMMbafl kan l› ¤› ol du. 1924’te ge ti ril di ¤ibu gö re vi, tam 10 y›l üç ay sür dür -müfl olan pa flan›n rüt be si 1926’daor ge ne ral li ¤e yük sel til di. So ya d›ya sa s› ç› k›n ca Ata türk’ün öne ri siy -le “Özalp” so ya d› n› al d›. TBMMgö re vi ni b› rak t› ¤› gün, ye ni denatan d› ¤› Mil li Sa vun ma Ba kan l› -¤›’n› bu kez tam dört y›l yü rüt tü.

Kâ z›m Pa fla’n›n üst len di ¤i songö rev mil let ve kil li ¤i ol du. 1954y› l› na dek mil let ve kil li ¤i ya panKâ z›m Özalp Pa fla, öm rü nün ka -lan 14 y› l› n› (6 Ha zi ran 1968’edek) ‹s tan bul, Su adi ye’de, as ker -lik an› la r› n› ya za rak, si lah ar ka -dafl la r›y la soh bet ede rek, to run -la r› na ders ça l›fl t› ra rak sa kin bir

39

Kâz›m Özalp

‹l kö¤ re tim oku lu ö¤ ren ci si, okul dan dö ner ken ma hal le -sin de ki bak kal dük ka n› na gir di ve ma hal le nin bak kal am ca s› na,elin de ki lis te yi oku ma ya bafl la d›:

“Bak kal am ca, ki lo su 5,25 li ra dan 7 ki lo fle ker, ki lo su 6,30 li ra -dan 11 ki lo pi rinç ve ki lo su 2,80 li ra dan 9 ki lo un kaç li ra eder?”de di. “Lüt fen top la y›p, so nu cu söy ler mi si niz?”

Ço cu ¤un oku du ¤u lis te, bak kal am ca n›n ka fa s› n› ka r›fl t›r d›:“fie ke rin de, pi rin cin de, unun da fi yat la r› öy le de ¤il ki, yav -

rum” de di ve ço cu ¤un elin de ki lis te ye bak mak is te di. “Hem an nen11 ki lo pi rin ci, 7 ki lo fle ke ri, 9 ki lo unu ne ya pa cak? Ver ba ka y›m,bir yan l›fl l›k ol ma s›n elin de ki lis te de...”

Ço cuk, lis te de bir yan l›fl l›k ol ma d› ¤› n› söy le di:“Lis te yi an nem de ¤il, matematik ö¤ ret me ni miz yaz d›r d›” de di.

“Si ze top lam kaç li ra ve re ce ¤i mi zi ö¤ ren mek is ti yor.”•

41

Türk le r’in Ana do lu’ya, da hason ra da Ru me li’ye yer lefl -me si s› ra s›n da ki ga zi le rinse rü ven le ri uzun y›l lar sa -

vafl ç› lar ara s›n da an la t› la gel mifl, buöy kü ler “Da nifl ment na me”, “Sal -tuk na me” gi bi din sel-des tan s› halk ki tap la r› n›olufl tur mufl tur.

11’inci yüz y›l da Da -nifl ment li ler Bey li ¤i’niku ran Da nifl ment Ga ziile il gi li söy len ce lerNik sar, To kat, Amas yayö re sin de halk ara s›n -da an la t› l› yor du. Bun la -r›n der len di ¤i bir ki tap -tan ya rar la na rak To katKa le si Diz da r› Arif Ali,olay la r›n geç ti ¤i ta rih -ten iki yüz y›l son ra ya -p› t› ye ni den ka le me al d›. Sa dedil le ya z›l m›fl, yer yer fli ir ler le süs -len mifl bu ya p›t ta Da nifl ment Ga -zi, Bat tal Ga zi’nin to ru nu ola rakgös te ri lir. Onun Bi zans l› lar ’la,Haç l› lar’ la, Er me ni ler’ le sa vafl la r›,

“Bat tal na me”den ge len iz lek ler lezen gin lefl ti ril mifl ola rak an la t› l›r.

Irè ne Mé li koff’un La tin abe ce -si ne çe vi re rek ge nifl bir in ce le -mey le bir lik te bas t›r d› ¤› “Da nifl -ment na me” ya z›k ki bu gü ne de -

¤in Tür ki ye’de ya y›m -lan ma m›fl t›r. “Bat tal na -me”yle bafl la yan din -sel-des tan s› ya p›t lar di -zi si nin üçün cü hal ka s›“Sal tuk na me”nin iset›p k› ba s› m› n›n ya n›s› raLa tin abe ce siy le ba s› m›da eli miz de dir.

“ S a l t u k n a m e ” ,13’üncü yüz y›l da ya fla -m›fl bir der vifl-ga zi dir.Sal tuk’u Yu nus Em re’ninfley hi Tap duk Em re’ninfley hi ola rak gös te rir ler.

Ya p› t›n “Bat tal na me” ile “Da nifl -ment na me”den ay r› lan önem li ya -n›, kah ra ma n›n bü yük bir ta sav vufada m› ol ma s› d›r. Ha c› Bek tafl Ve li,Tap duk Em re, Mev la na onun ta n› -fl›p gö rüfl tü ¤ü din ulu la r› ara s›n da -

BüyükYap›tlar›m›z

Konur Ertop

“Bu tarihi mahiyetteki halk roman›, tarih kayna¤› olmak bak›m›ndan çok önemlidir”

Prof. Fuat Köprülü

Türkler’e Rumeli Kap›lar›n› Açan

Sar› Saltuk’un Destan›

d›r. Sal tuk’u, Ha c› Bek tafl’›n ha -li fe si olan bir afli ret ev li ya s› sa yan -lar, Ha c› Bek tafl ta ra f›n dan Ru me -li’ye fe tih ve ‹s lam di ni ni yay ma gö -re viy le gön de ril di ¤i ni ile ri sü ren lervar d›r.

“Sa r› Sal tuk” di ye bi li nenkah ra ma n›n Si nop yada çev re sin de bir yer dedo¤ du ¤u, ka la ba l›k bir

Türk men bo yu nun ba fl›n da bu -lun du ¤u, Dob ru ca’da fle hit edil di -¤i ile ri sü rü lür.

Onun la il gi li söy len ce ler ‹s lamdi ni ni yay mak için sa vafl t› ¤› n›, Ru -me li’ye ge çen sa vafl ç› la r›n ba fl›n dayer al d› ¤› n›, ke ra met ler gös ter di ¤i -ni ak ta r›r. Sal tuk’un des tan da yerve ri len se fer le ri nin K› r›m’dan Ha -be flis tan’a, Av ru pa’dan Hin dis tan’ade¤in uzan d› ¤› gö rü lür. Ya p›t ta ta -rih le söy len ce iç i çe dir. Sal tuk’unse fer le ri Kaf Da ¤›’na, cin le rin, pe -ri le rin, dev le rin ül ke si ne dek uza -n›r. An la t› bo yun ca si hir, bü yü, ke -ra met gi bi ö¤e ler bol bol yer al›r.

Dob ru ca’da ki Ba ba da ¤›’ndabu lu nan me za r›n dan bafl ka bir -çok yer de Sal tuk’a ait ol du ¤u naina n› lan me zar lar hal k›n bu sa -vafl ç› din bü yü ¤ü ne bes le di ¤isev gi nin gös ter ge si dir.

Onun des tan s› ya fla m› n› an la -tan ya p› t› 15’inci yüz y›l son la r›n daEbul hayr Ru mi ad l› ya zar Edir -ne’de ka le me al m›fl t›r. An lat t› ¤› nagö re Fa tih Sul tan Meh met Ak ko -yun lu hü küm da r› Uzun Ha san’akar fl› se fe re ç› kar ken kü çük o¤ luCem Sul tan’› Edir ne’yi ko ru mak lagö rev len dir mifl tir. fieh za de bu yö -re de Sa r› Sal tuk’la il gi li ola rak an -la t› la ge len söy len ce ler le ya k›n danil gi len mifl, bun la r› bir ki tap ta top -

la ma s› n› Ebul hayr’dan is te mifl, oda ye di y›l sü ren ge zi le ri, der le -me le ri so nun da ge nifl oy lum lu ya -p› t› n› ka le me al m›fl t›r.

Cem Sul tan çok be ¤en di ¤i buya p› t› s›k s›k oku tup din ler mifl. Pa -di flah olur sa Sal tuk’un fet he dipk›rk y› l› n› ge çir di ¤i an la t› lan Edir -ne’den bafl ka yer de otur ma ma yasöz ver mifl!

“Sal tuk na me” 15’inci yüz y›l halkdüz ya z› s› n›n sa de di le ve an la t› mada ya nan sü rük le yi ci bir ör ne ¤i dir.

fiu öy kü cük, ya p›t tan d›r:“Her y›l Ser ver (Sa r› Sal tuk),

Nas ret tin’e ve ha tu nu na tuh fe lerve ar ma ¤an lar gön de rir di. Ho ca veha tun da hi du alar gön de rir ler di.Pes bir y›l Ser ver ar ma ¤an gön der -me di; on lar da hi du ana me gön der -me di ler. Ser ver ge ri he di ye gön -der di. Eyit ti: ‘Bi zim le dost luk böy -le mi olur?’ Pes ol ge len âde meHo ca eyit ti: ‘Be yim siz bil mez mi -siz kim me sel-i mefl hur dur (ün lüsöz dür) ki bofl tor ba ile at tu tul -maz, eren ler ya n›n da ha ta d›r.’ Pesol va ran âdem eyit ti: ‘Bir dua ey lebiz le re, bir mut (bir a¤›r l›k bi ri mi)bu¤ day ge ti re lim.’ Ho ca ‘Bir ki leol sun he men ha z›r ol sun, eren lerdu ay› ha z› ra eder ler; ga ibe gül -bang eder ler, ve re si ya dua ol maz’de di. Ol fla h›s var d› bu¤ day al d›,gel di. Ho ca du alar ey le di. Ol ki fli -nin ma l› flöy le va fir (bol) ol du kimr›z k› n›n he sa b›n bil mez di.”

Sal tuk’un ya fla d› ¤› olay lar,Sel çuk lu dö ne mi olay la r› -d›r. An cak Ebul hayr’›n Os -man l› dö ne min de ka le me

al›p bir Os man l› fleh za de si ne sun -du ¤u ya p› t›n da Os man l› dev le ti niyü cel ten say fa lar bu lun mak ta d›r.

42

Bütün Dünya • fiubat 2007

Os man Bey’in ba¤ l› ol du ¤u Ka y›so yu nu öte ki O¤uz boy la r›n danüs tün gö rür. Sel çuk lu lar’ dan son -ra bo zu lan si ya sal bir li ¤i sa¤ la -mak için tüm bey le rin Os manBey’e ba¤ lan ma s› n› ö¤üt ler. Os -man l› Dev le ti ’nin par lak ge le ce -¤iy le il gi ön gö rü ler de bu lu nur.

Des tan da Sal tuk’un Os -man Bey’i Edir ne’ye da -vet ede rek ona ku flakba¤ la ¤›, ak sa r›k, mus ka,

mus haf ve re rek tüm ga zi le rinonun çev re sin de top lan ma s› n›sa¤ la d› ¤› an la t› l›r. Sa r› Sal tuk dü -flün de Fa tih Sul tan Meh med’in ‹s -tan bul’u ala ca ¤› n› gö rür, bu ken -tin ar t›k ahi re te de¤in Türk le r’inelin de ka la ca ¤› n› an la t›r.

“Sal tuk na me”de an la t› lan bir -çok olay, “Ba ttal na me”yi an›m sa -t›r. Bat tal’›n so yun dan gel di ¤i ile -ri sü rü len kah ra ma n›n ad al ma s›da böy le iz lek ler den bi ri dir:

fie rif H› z›r ad l› sa vafl ç› der vifl,H› ris ti yan peh li van El yon’u ye ne -rek ‹s lam di ni ne gir me si ni sa¤ la -m›fl, ona ‹l yas-› Ru mi ad› n› ver -mifl tir. O da fie rif’e “kuv vet li er”an la m› na gel di ¤i ni söy le ye rek“Sal tuk” di ye ad lan d› r›r.

“Sal tuk na me”ye gö re Sal tuk,Si nop’ta ki Türk men be yi nin o¤ -lu dur. Üç ya fl›n day ken ba ba s› n›nöl dü rül me siy le ye tim kal m›fl,hem güç lü bir sa vafl ç› hem de rinbir din bil gi ni ola rak ye tifl mifl tir.Dü flün de gör dü ¤ü Bat tal Ga zi’ninonu gön der di ¤i bir ma ¤a ra da‹ran’›n ta ri hi kah ra ma n› Dah -hak’›n k› l› c› na, giy si le ri ne, Hz.Da vut’un z›r h› na, Hz. ‹s hak’›nke men di ne, at› n›n z›r h› na, Hz.Pey gam ber’in am ca s› Ham za’n›n

si lah la r› na sa hip olur. Dar da kal -d› ¤›n da H› z›r ona Hz. Ali’nin bin -di ¤i bir at› ge ti rir. Bu at su da yü -rür, ha va da uçar!

Sal tuk elin de kar g› s›, iki ya n›n -da iki as lan la, çev re si ni tit re te rekyü rü mek te dir. Elin de ta fl› d› ¤› mer -mer sü tun la düfl man la ra sal d› r›r.Hur ma a¤a c›n dan ya p›l m›fl bir k› -l› c› var d›r, bu nun la ka fir le ri “h› yargi bi” do¤ rar!

H› z›r onun en bü yük yar d›m -c› s› d›r. Ya k› la ca ¤› bir s› ra daonun yar d› m›y la atefl ten kur tul -mufl tur. Ver di ¤i el ma y› yi ye rekya ban c› halk la r›n di li ni ko nufl -ma ya bafl la m›fl, on dan Hz.‹sa’n›n oku du ¤u du ay› ö¤ re ne -rek bir ölü yü di rilt mifl, böy le cebir H› ris ti yan ken ti nin hal k› n›nMüs lü man ol ma s› n› sa¤ la m›fl t›r.

Hz. Pey gam ber’i dü flün de gö -re rek on dan emir ler al›r, onungös ter di ¤i yol da ha re ket eder. ‹s -lam di ni nin Av ru pa’ya ya y›l ma s› -n›n bafl lan g›ç ye ri sa y› lan Edir ne’yide böy le bir düfl ten son ra ele ge çi -rir. Dün ya n›n bir yü zük gi bi ol du -¤u nu, yü zü ¤ün or ta s›n da Edir -ne’nin bu lun du ¤u nu, bu ra y› ala n›ndün ya ya ege men ola ca ¤› n› söy ler.Edir ne ka le sin de Sa r› Sal tuk’un aktül bent ten bay ra ¤› dal ga la n›r.

Sal tuk’un se rü ve nin de pekçok da do ¤a üs tü var l›k yera l›r. Bun lar ye r al t›n da,gök yü zün de, de niz de Sal -

tuk’un kar fl› s› na ç› kar. Ara la r›n daya r› hay van ya r› in san ya r› t›k larbu lun mak ta d›r.

Çok yük sek bir da¤ da, ‹s ken -der’in yap t›r d› ¤› sur la r›n (Çin Sed -di) ku flat t› ¤› ül ke de ya fla yan Ye -cüç Me cüç kav mi, Sal tuk’un sa -

43

Türkler’e Rumeli Kap›lar›n› Açan Sar› Saltuk’un Destan›

Da ¤›’na yol cu lu ¤u s› ra s›n dakö pek-adam lar la (‹t Ba rak) kar fl› -lafl m›fl t›r. Bu ra da “Si murg-u An ka”de ni len ku flun yav ru la r› n› ej der -den kur tar d› ¤› için onun yar d› -m›y la Atefl Da ¤›’n› afla rak yer yü -zü ne ula fla bi lir.

“Sal tuk na me”de an la t› lanse rü ven ler ara s›n dakah ra ma n›n Ru me li se -fer le ri, K› r›m, Ha be flis -

tan, Hin dis tan, Tür kis tan, Fren gis -tan se fer le ri yer al›r.

Sa r› Sal tuk ölüm süz lü ¤ü sa¤ la -yan ab› ha ya t› bul mufl an cak on -dan ya rar la na ma m›fl t›r. Dü flün dek›rk ke ra met gös te re ce ¤i ni, bun -lar dan so nun cu su nun ölü mü neifla ret ede ce ¤i ni ö¤ ren mifl tir. So -nun cu ke ha ne tin de ku ru mufl bira¤a c› ye fler tir se Müs lü man ola ca -¤› n› söy le yen bir Ya hu di’y le kar fl›kar fl› ya gel mifl tir. A¤a c› ye fler tiran cak dü flü de ger çek lefl mek tege cik mez: Bir düfl man fe da isi ninhan çe riy le ya ra la n›r, az son ra daölür. Va si ye ti ne uyu la rak onuniçin oniki ta but ya p› l›r. Bi ri Ba ba -es ki’de ki tek ke si ne gö mü lür. Öte -ki ler onun ad› n› ta fla ya cak bafl ka

me zar lar da ki yer le ri ni al›r. “Sal tuk na me” 15’inci yüz y› l›n

sa de düz ya z› s›y la oluflturulmufl,sü rük le yi ci bir halk ki ta b› d›r.

Des tan da an la t› lan lar ara s›n data rih ve co¤ raf ya bil gi si ne uy ma yanpek çok ö¤e var d›r. An la t› y› ku lak -tan dol ma bil gi ler, Or ta ça¤ ‹s lamdün ya s› n›n halk ina n›fl la r› yön len -di rir. Kah ra ma n›n Kaf Da ¤›’na, fiah -ma ran’›n ül ke si ne Af ri ka’da Ci nis -tan ül ke si ne yol cu luk la r› bafl tan ba -fla ma sal ö¤e le riy le do lu dur.

An cak ya p›t, Türk le r’in 9 yüz -y›l ön ce Ana do lu’da, Ru me li’de,K› r›m’da ki ta rih le riy le, ya flam la -r›y la il gi li pek çok ve ri yi de gü nü -mü ze ta fl› mak ta d›r. Prof. Fu atKöp rü lü Sal tuk na me’yi de ¤er len -di ri ri ken “Yal n›z ede bi yat ta ri hive ya din ta ri hi ba k›m la r›n dan de -¤il, ge nel lik le Ana do lu ta ri hi ninçok ka ran l›k bir dö ne mi ni ö¤ ren -mek ba k› m›n dan da” ne den li bü -yük öne mi ol du ¤u nu ör nek lergös te re rek ka n›t la m›fl t›r.

Gü nü mü ze ula flan me tin de di -liy le, an la t› m›y la, zen gin söz da -¤ar c› ¤›y la Es ki Ana do lu Türk çe -si’nin ol du ¤u denli, halk an la t› sa -na t› n›n da bir za fe ri gö rü lür.•

44

Bütün Dünya • fiubat 2007

Oku lun ilk gü nü an ne siy le ge len ço cu ¤a ö¤ ret me ni, ba ba s› -n›n ne ifl yap t› ¤› n› sor du.

“Ba bam bü yük bir ba l›k ç› d›r” de di ço cuk.O¤ lu nun bu ya n› t› üze ri ne fla fl› ran an ne, ö¤ ret me ne bu nun

do¤ ru ol ma d› ¤› n› söy le di:“Eflim bor sa c› d›r, efen dim” de di. “O¤ lum si ze ba ba s› n›n ne den

ba l›k ç› ol du ¤u nu söy le di, an la ya ma d›m.”Son ra o¤ lu na dön dü, ne den böy le söy le di ¤i ni sor du. Ço cuk

da fla fl›r m›fl t›:“Ba bam gerçekten de bü yük bir ba l›k ç› de ¤il mi, an ne?” di ye

sor du. “Her ak flam eve gel di ¤in de o za man ne den hep ‘Bu gün yi nebü yük bir ba l›k ya ka la d›m’ di yor?..”•

45

1970’li y›l lar da An ka ra, trans -fer ay› tem muz da çok renk liolur du. Ana do lu’nun fut bolkal bi bafl kent te atar, bu at›fl

o dö ne min e¤ len ce mer ke ziGenç lik Par k›’nda tur la d›k tan son -ra çay bah çe le ri nin g› c›r -da yan tah ta san dal ye le ri -ne otu rur du. Pa ra l› vea¤ z› iyi laf ya pan, ül ke -nin çe flit li kent le rin dengel mifl pro fes yo nel ta -k›m la r›n ama tör yö ne ti ci -le ri ise bu bah çe le rin enönem li ko nuk la r› ola rakca ka sa tar lar d›. Yö ne ti ci -le r tav flan ka n› çay la r›yu dum lar ken, ba cak ara -la r› na s› k›fl t›r d›k la r› bondti pi çan ta la r›n içi ne is tifedil mifl pa ra la r›n ha ra re tisan ki d› fla r› ya vu rur, ko -nufl ma la r› bal zer re cik le ri bi çi mi -ne dö nü flür dü. Trans fer pa za r› n›n,bu den li ha re ket li li ¤i bafl kent lispor ya zar la r› n› da trans fer ay› n›nen önem li mer ke zi ni de ne tim al -t›n da tut ma la r› n› ge rek ti rir di.

‹fl te böy le si ne ha re ket li gün le -rin bi rin de mek tu ba ben zer birnot al m›fl t›m. Ga ze te ye gel di ¤im -de sek re ter ba yan ma sa ma koy -mufl tu. No tu, Mus ta fa An la ro¤ luad›n da bi ri si b› rak m›fl t›. Bir lik te

Ada na Li se si’nde oku du -¤u mu zu be lir ti yor, me -mur olan ba ba s› n›n ata -ma s› ne de niy le Ada -na’dan ay r›l d› ¤› na ifla retede rek son ra da is te ¤i nis› ra l› yor du. Ana do lu’da,“....” ta k› m› n›n trans ferko mi te si bafl ka n› ola rakAn ka ra’ya fut bol cu trans -fer et me ye gel di ¤i ni veilk ola rak fie kers por luHik met’le an lafl t›k la r› n›,bu gün Ulus sem tin debu lu nan “...” no ter de sa -at 16:00’da söz lefl me ya -

pa cak la r› n› söy lü yor du. Mek tu buya r› da kes tim, ak l› ma fie kers por luHik met ta k›l d›. Bu ad da ki fut bol -cu yu ye flil be yaz l› for ma al t›n dabir tür lü net lefl ti re me dim. Mek tu -bun sa hi bi An la ro¤ lu’nun son sa -

SporunDünyas›

MetinGören

Yorumu Siz Yapmal›s›n›z...

Hik met aya ¤›n da top say d›r m›fl t›, bi zim yö ne ti ci le ri miz de Hik met’in ce bi ne 5 bin li ra pa ra ak›t m›fl lar d›, avans

ni te li ¤in de... Hik met’i An ka ra’da bir da ha gö re me dim. Aç›k göz gar son ya fla m› n›n en bü yük bah fli fli ni ala rak bel ki de bir

bafl ka kent te, ye ni bir ifl ya fla m› na ad› m› n› at m›fl t›r.

46

Bütün Dünya • fiubat 2007

t›r la r› ise da ha da il ginç ti. Fut -bol cu Hik met’i 19 Ma y›s Sta d›’ n›nya n›n da bu lu nan ve ama tör spor -cu la ra hiz met ve ren d›fl sa ha la ragö tü re rek de ne mifl ler di.

Hik met aya ¤›n da ve ka fa -s›n da tam 120 kez to puye re dü flür me den z›p lat -m›fl t›. Önem li si, Ada na Li -

se si’nden s› n›f ar ka da fl›m, “F...” ta -k› m› n›n trans fer ko mi te si bafl ka n›An la ro¤ lu de ne me s› ra s›n da bi ri le -ri nin yan la r› na gel di ¤i ni, fie kers -por lu Hik met’i ka ç›r ma ma la r› için›s rar c› ol duk la r› n› da be lir ti yor du.Ve ben den is te ¤i var d›, An la ro¤ -lu’nun... Bu önem li trans fe ri, ti ra j›çok yük sek bir ga ze te nin, spor so -rum lu su ar ka da fl› n›n fo tog raf lar lasüs le nen bir ha ber bi çi mi ne dö -nüfl me si ni is ti yor du. Bu onun için,pro fes yo nel bir ta k›m da ama tör biryö ne ti ci ola rak bir gu rur bel ge siola rak sak la na cak t›, ço cuk la r› nade ¤in uza nan...

Fo to mu ha bi ri ar ka da fl›m Tun -cer Tu¤ cu ile bir lik te Ulus sem tin -de bu lu nan no te rin mer di ven le ri -ni üçer be fler ç› ka rak gi rifl ka p› s› -na gel di ¤i miz de sa at tam16:00’yd›. Ar ka da fl›m An la ro¤ luile fut bol cu Hik met’in ka rar lafl t›r -d›k la r› ran de vu sa atiy di. ‹çe ri gir -dim, kol tuk ta otu ran bi ri si nin kol -la r› n› aça rak ba na do¤ ru sev giy legel di ¤i ni gö rün ce, bu nun Ada naLi se si’nden s› n›f ar ka da fl›m ola bi -le ce ¤i ni tah min et tim, öy ley dide... An cak ben, y›l la r›n sol dur du -¤u bel le ¤i min an›m sa ma ka na l› nas› n›f ar ka da fl›m An la ro¤ lu’nu birtür lü so ka ma d›m. Onun an lat t›k -la r› bir ma sal de ni zi nin de rin su la -r›n da gö mü lüy dü. Do¤ ru su çe kip

ç› ka ra ma d›m. Bir kaç an› y› zor luk -la ya fla ya bil dim, ko puk ko puk...Fut bol cu Hik met’i sor dum, he nüzgel me di ¤i ni söy le di. Bek le me yeko yul duk bir lik te... Hik met’in ge -lifl sa ati ran de vu nun öte si ne sark -ma ya bafl la y›n ca, yö ne ti ci, trans -fer ko mi te si bafl ka n› An la ro¤ -lu’nun s› k›n t› s› da art t›. No ter ka -p› s› n›n her aç› l› fl›n da, s› n›f ar ka -da fl› m›n k› sa sü re li pa nik atak larya fla d› ¤› n›n ay›r d›n day d›m. Birsü re böy le ce otur duk. An la ro¤ lu’ -nun göz le ri bir gö zet le me ku le sigi bi gö re vi ni sür dü rür ken...

Ve son ra “F...” ta k› m› n›n yö ne -ti ci si An la ro¤ lu’nun ›fl›l da yan göz -le ri, “‹fl te gel di” di ye rek se vinç 盤 -l›k la r› na ka r› fl› ver di. Be nim otur mapo zis yo num no te rin gi rifl ka p› s› nas›r t›m dö nük bi çim dey di. Ba fl› m›çe vir me den, ge le ni gö re bil memola s› de ¤il di. Ba fl› m› çe vir dim,göz le ri me ina na ma d›m. Ge lenHik met bi zim Hik met’ti. Re cepÖz gen Çay Bah çe si’nin ün lü gar -so nu Hik met ’ti bu... As›l ad› AliHik met ’ti ama onu tüm müfl te ri lerHik met ola rak ça ¤› r›r lar d›. Gar sonHik met’in mes lek de ne yi mi çokpar lak t›. Befl bar dak ça y› tek eliy leta fl›r, mefl ru bat la r› aça cak kul lan -ma dan par mak la r› na s› k›fl t› ra rakaçar d›. Hik met bu be ce ri le riy leade ta övü nür dü.

Hik met’le göz gö ze gel di ¤i -miz de, kin ve nef re ti nido ruk la ra ta fl› d› ¤› n›n ay›r -d›n day d›m. Gar son Hik -

met son bir kez da ha için den ge çi -rip sa ça cak la r› n› püs kür me den ar -ka s› n› dön dü ve ko flar ad›m lar lano ter den ay r›l d›. Bi zim yö ne ti ciAn la ro¤ lu’nun hüz nü “Tuh en iyi

47

Yorumu Siz Yapmal›s›n›z...

oyun cu yu ka ç›r d›k” söz le ri ne ka r› -fl›r ken... Du ru mu za man ge çir me -den s› n›f ar ka da fl› ma an lat t› ¤›m da,ar ka da fl› m›n et ki li ve uzun bir flokge çir di ¤i ni gör düm. Hik met’in birfut bol fa na ti ¤i ol du ¤u nu, aya ¤›n dave ka fa s›n da iyi top sek tir di ¤i ni,ikin ci ve üçün cü kez tüm ay r›n t› -la r›y la an lat t›m. An la ro¤ lu an la d›m› bi le mi yo rum... Çün kü, flo kunet ki si sol gun bir yü zü, sa ra ran birdu var la ör tüfl tü rü yor du. Hik metaya ¤›n da top say d›r m›fl t›, bi zimyö ne ti ci le ri miz de Hik met’in ce bi -ne 5 bin li ra pa ra ak›t m›fl lar d›,avans ni te li ¤in de... Hik met’i olay -dan son ra An ka ra’da bir da ha gö -re me dim. Aç›k göz gar son ya fla m› -n›n en bü yük bah fli fli ni ala rak bel -ki de bir bafl ka kent te, ye ni bir iflya fla m› na ad› m› n› at m›fl t›r.

Ola y›n bir bafl ka bo yu tu iseTürk spo runda çok önem li bir ko -nu ya bir kez da ha ge nifl aç› lar danbak ma y› ge rek ti ri yor du. Bu ge -rek si nim, s› n›f ar ka da fl›m sev gi liAn laro¤ lu’nun ya fla nan bu olay -

dan son ra ba na yaz d› ¤› hü zün ve -ri ci mek tu bun sa n› r›m sa t›r ara la -r›n da giz liy di:

“Sev gi li ar ka da fl›m... Yö ne ti ci -lik bi zim ifli miz de ¤il... Hat ta bir -çok ki fli nin de ifli ol ma ma l›. Ya fla -d› ¤›m kent te ki in san la ra, önem li siefli me ve de li kan l› l› ¤a do¤ ru yü rü -yen ço cuk la r› ma re zil ol ma d› ¤›miçin sa na çok fley borç lu yum. Ar t›kmaç la ra bi le git mi yo rum. Bu olayba na ma ne vi aç› dan çok a¤›r,mad di ta raf tan fa tu ra s› befl bin li raya zan bir ders ol du. Ve bu ko nu -yu bir yer de an la t›r ken ya da gü -nün bi rin de yaz ma ge rek si ni midu yar san lüt fen ken ti mi zin ve ta -k› m› m› z›n ve özel lik le be nim ad› -m› be lirt me ya da ak l›n dan ge çensa nal isim ler kul lan. (Öy le yap t›m,M.G.) Çok da ha önem li si, ben densöz eder ken, ku ra ca ¤›n tüm ce ler -de ad› m›n önü ne ya da ar ka s› naya da bafl ka bir ye ri ne, ena yi likiçe ren ke li me le ri lüt fen seç me...”•

MetinGoren@butundunya.com.tr

De ni za fl› r› bir ül ke de ye ni avu kat olan bir genç, ba ro yaüye ol mak için s› na va gir mifl ti. S› nav ku ru lu üye le ri ken di si ne, çö -zü mü çok zor bir da va ko nu su an lat t› lar, ku rul bafl ka n› da gençavu kat tan bu da va n›n çö zü mü nü is te di:

“Bir ki fli ge lip, siz den bu da va y› al ma n› z› is te sey di, ne ya par d› -n›z?” diye sordu.

Genç avu kat çöz me si ola nak s›z bu da va kar fl› s›n da bir gö rüflbil dir mekte ön ce zor lan d›, son ra bir den ken di to par la d›:

“Ön ce yük lü bir mik tar da avans al›r d›m” de di. “Gö rü flü mü iseon dan son ra aç›k lar d›m.”

Ku rul bafl ka n›, üye ler le ba k› fl›p, kar fl› l›k l› gülümsedikten son raku ru lun or tak ka ra r› n› aç›k la d›:

“Bra vo, si zi kut la r›z” de di. “Oy bir li ¤i ile ka rar ver dik, s› na-v› ka zan d› n›z.”•

49

Kimi za man çok faz la lis teyap t› ¤› m› dü flü nü rüm.Ad res lis te si, al› na cak larlis te si, te le fon nu ma ra s›

lis te si, ya p› la cak lar lis te si ve lis te -ler lis te si... Ça¤ lar ön ce si ne ba k› -l›r sa, lis te yap mak mo dern ça ¤›nge lifl tir di ¤i bir fley de ¤il. Uzun sü -re dir var olan bir al›fl kan l›k.

Ben na s›l bir gün zi ya ret et mekis te di ¤im yer le rin lis te si ni ya p› yor -

sam, 2000 y› l› afl k›n bir sü re ön ceAk de niz Böl ge si’nde ya fla yan larda ay n› fle yi ya p› yor lar d›. ‹lk ça¤ -la r›n en ün lü lis te le rin den bi ri“Dün ya n›n Es ki Ha ri ka la r›”. Te me -lin de tu rist le re ula fl› la bi lir uzak l›k -ta ki önem li yer le ri ta n› tan bir k› la -vuz ni te li ¤i ta fl› yan lis te ‹Ö 200 y› -l›n da mü hen dis Phi lon ta ra f›n danta sar lan m›fl t›. ‹lk bel ge si ‹Ö 140 y› -l›n da An ti pa ter ta ra f›n dan ya z› lan

Dünyan›n Yedi YeniHarikas›n›n Seçimi

“Dün ya n›n Es ki Ha ri ka la r›”ndan iki si bu gün kü Tür ki ye’de yer al› yor du.

ve ko nu su in san ya p› m› bu s› rad› fl› ya p› lar olan bir fli ir di.

Lis te de ye di yer bu lu nu yor -du; ‹s ken de ri ye Fe ne ri, Ar -te mis Ta p› na ¤›, Ze us Hey -ke li, Ro dos Hey ke li, Ba -

bil’in As ma Bah çe le ri, Ha li kar nasMo zo le si ve Gi ze Pi ra mit le ri. Bu -gün ara la r›n dan yal n›z ca Gi ze Pi -ra mit le ri ayak ta. Tür ki ye s› n›r la r›için de ki bu es ki ha ri ka lar dan iki -si, Ar te mis Ta p› na ¤› (Efes) veHa li kar nas Mo zo le si (Bod rum)öz gün du rum la r› n› kay be dip za -man la yok ol du lar.

Kufl ku suz ye ni bir lis -te nin za ma n› gel di degeç ti bi le. En az›n danBer nard We ber öy le dü -flü nü yor. We ber ye ni lis -te nin, “Es ki Ha ri ka lar”fik ri ni tek ba fl› na or ta yaatan Phi lon gi bi yal n›z cabir ki fli ta ra f›n dan be lir -len me me si ge rek ti ¤i ka -n› s›n da. Lis te yi tüm dün -ya n›n oy la r›y la be lir le -me si ni is ti yor. Es ki birfik ri tek no lo jiy le bir lefl ti -re rek in ter net ve te le fonara c› l› ¤›y la yü rü tü len id di al› birkam pan ya bafl lat t›. “Dün ya n›nYe ni 7 Ha ri ka s›” için her yer denher kes oy kul la na bi li yor.

We ber bu nun dün ya ça p›n daya p› lan ilk ve en bü yük oy la maol du ¤u nu söy lü yor. 6 Tem muz2007’de ya r›fl ma so na er di ¤in de100 mil yon ki fli nin oy kul lan m›flol ma s› n› umut edi yor. Mil yon lar -ca ki fli çok tan oy kul lan d› bi-le. “Ye ni 7 Ha ri ka” özel ola rakse çi len bir ta rih te (07.07.07), 7Tem muz 2007’de aç›k la na cak.

Lis te çe flit li kül tür le ri yan s› tan21 aday dan olu flu yor. Tü mü in -san ya p› m›, 2000 y› l›n dan ön ceta mam lan m›fl ve ye ter li de re ce deko run mufl du rum da olan ya p› lar.77 aday dan in dir ge nen ve fi na leka lan 21 aday, UNES CO es kibafl ka n› Prof. Dr. Fe de ri co Ma yorbafl kan l› ¤›n da ki ulus la ra ra s› biruz man lar ku ru lu ta ra f›n dan se çil -di. 21 “Ye ni Ha ri ka” fi na lis ti ara -s›n da Tür ki ye’den de bir ya p›tvar: Aya sof ya.

Öte ki yir mi aday, al fa be tik s› -ray la flöy le: Ak ro po lis (Yu na nis -

tan), Ang kor Ta p› na ¤›(Kam boç ya), Co lo se um(‹tal ya), Çi çe nit za -Yu ca -tan (Mek si ka), Çin Sed di(Çin), Eas ter Hey kel le ri(fii li), El ham ra Sa ra y› (‹s -pan ya), Ey fel Ku le si(Fran sa), Gi ze Pi ra mit le ri(M› s›r), Krem lin Sa ra y›(Rus ya), Kur ta r› c› ‹saHey ke li (Bre zil ya), Kyo -mi zu Ta p› na ¤› (Ja pon ya),Mac hu Picc hu Ha ra be le ri(Pe ru), Ne usch wans te inKa le si (Al man ya), Öz gür -lük An› t› (ABD), Pet ra

An tik Ken ti (Ür dün), Sto ne hen geHa ra be le ri (Bri tan ya), SydneyOpe ra Bi na s› (Avust ral ya), TacMa hal (Hin dis tan) ve Tim buk tuKen ti (Ma li). Yal n›z ca, mo dernKa hi re ken ti d› fl›n da yer alan Gi zePi ra mit le ri’nin ta ri he hem ye nihem de es ki ha ri ka ola rak geç meola s› l› ¤› var.

Ber nard We ber bu efl siz pro -jey le, dü zen li ba k›m ve ona r›mge rek ti ren kül tü rel ha zi ne le ri ko -ru ma n›n öne mi ne dik kat çek mekis ti yor. Bu ne den le, kül tü rel çe -

50

Bütün Dünya • fiubat 2007

Bir BaflkaBak›fl

Cheryl Tanr›verdi

51

flit li li ¤i ar t›r mak ve des tek le mekama c›y la 2001 y› l›n da ‹s viç re’debir va k›f kur du. Dün ya ça p›n da kioy la ma dan el de edi len ge li rin ya -r› s›, ara la r›n da Tür ki ye’nin de bu -lun du ¤u ulus la ra ra s› top lu munkar fl› ç›k ma s› na kar fl›n Af ga nis -tan’da ki Ta li ban re ji mi s› ra s›n day› k› lan Ba mi yan Bu da Hey ke -li’nin ye ni den ya p›l ma s› gi bi ye -ni le me pro je le ri ne ay r› la cak. Da -¤›n ete ¤in de 53 met re uzun lu -¤un da ki Bu da hey ke li yak la fl›k1500 y›l ön ce ya p›l m›fl, 2001 y› -l›n da ise di na mit ve ro ke ta tar lar -la yok edil mifl ti.

Ney se ki Aya sof ya’n›n ka de ribu nun tü müy le ter si. Ta ri hi bo -yun ca sür mek te olan ko ru ma veona r›m ça l›fl ma la r› sa ye sin deAya sof ya gö rül me ye de ¤er ola ¤a -nüs tü bir kül tü rel ya p›t. Yir mi birfi na list ara s›n da ona da yer ve ril -me si nin ön ce lik li ne de ni “muh te -

flem ta ri hi”. Ki li se ola rak ya p› lanve da ha son ra ca mi ye dö nüfl tü rü -len ya p›, flu an da her ke se aç›kbir mü ze. ‹nanç ve say g› y› sim ge -le yen Aya sof ya be nim dü flün ce -me gö re özel bir oyu hak edi yor;çün kü o bu gün her za man kin denda ha faz la ge rek si nim duy du ¤u -muz an la y›fl ve ile ti fli me uza nanbir köp rü.

13 Ey lül 2006 gü nü “Ye ni 7Ha ri ka” dev ba lo nu, dün yaça p›n da dik kat çek mekama c›y la Aya sof ya’n›n üs -

tün de ha va lan d›. O za man ‹s tan -bul’u zi ya re ti s› ra s›n da Ber nardWe ber, “Tür ki ye’nin en bü yüksim ge le rin den bi ri olan Aya sof ya,Dün ya n›n Ye ni Ye di Ha ri ka -s›’ndan bi ri ola bil mek için des te -¤i ni zi bek li yor” di ye ko nufl mufl tu.“Oy kul la n›n ve kul lan d› r›n!”

Oy kul lan ma n›n en iyi yo lu

Ya r›fl ma ge lir le ri 2001 y› l›n da Ta li ban re ji mi ta ra f›n dan y› k› lan, Af ga nis tan’da ki Ba mi yan Bu da Heykeli’nin ye ni den

ya p›l ma s› gi bi res to ras yon pro je le rin de kul la n› la cak.

www.new7 won ders.com in ter -net si te si ne gir mek. Say fa n›n üstso lun da ki “Vo te” bö lü mü ne t›k la -ya rak da ha faz la bil gi edi ne bi lir si -niz. Aç› lan say fa da sa¤ üst te yeralan Türk bay ra ¤› na t›k la ya rak oyver me ile il gi li bil gi le re ula fla bi lir si -niz.

Te le fon la oy kul lan ma n›nay r›n t› la r› be lir til se de, ve -ri len nu ma ra lar dan hiç bi -ri ne flim di ye dek ula fla ma -

d›m. Bu ne den le, da ha ko lay veh›z l› bir yön tem olan in ter net yo -luy la oy kul lan ma n› z› öne ri rim.Se çe nek ler den bi ri üc ret siz üyeol mak ve ye di aday için oy kul -lan mak, öte ki si ise iki do lar öde -ye rek (ya p›t la r›n ko run ma s›n dakul la n›l mak üze re) bir aday içinoy kul lan mak ve kar fl› l› ¤›n da ser -ti fi ka ya sa hip ol mak.

Bel ki de “Ne den oy kul la na -y›m ki?” di ye dü flü ne bi lir si niz.

Bu lis te ge nel ola rak ka bul gö re -cek mi, ye ni an sik lo pe di ler de veokul ki tap la r›n da yer ala cak m›?Bil mi yo rum; an cak dün ya ça p›n -da ki ilk oy la ma n›n bir par ça s› ol -mak e¤ len ce li. Bu nun öte sin de,oy kul lan d› ¤› n›z da ta ri he kat k› dabu lu nu yor ve kül tü rel mi ra s› m› -za de ¤er ver mifl olu yor su nuz.Oy la ma tüm k› ta lar dan ve kül -tür ler den ki fli le rin oy la r› n› içe ri -yor; çe flit li li ¤i mi ze say g› gös ter -mek, da ha hu zur lu ve ba r›fl do lubir dün ya ya kat k› da bu lun makiçin bi zi bi ra ra ya ge ti ri yor.

So nuç ne olur sa ol sun, Aya sof -ya’n›n son 21’e kal ma s› Tür ki yeiçin gu rur ve ri ci ve 7 Tem muz gü -nü “Dün ya n›n Ye ni 7 Ha ri ka”s›n -dan bi ri ol ma s› ise da ha da mü -kem mel. Öy le bir du rum da buoy la ma ya tüm dün ya n›n ka t›l d› ¤› -

52

CherylTanr›verdi@butundunya.com.tr

Çeviri: Pelin Hazar

Aya sof ya, “Dün ya n›n Ye ni 7 Ha ri ka”s› n› be lir le mek için ya p› lan dün ya ça p›n da ki oy la ma da 21 fi na list ten bi ri.

53

“Ta rih bil gi le ri mi zi an›m -sa ya cak olur sak, 19’un -cu yüz y› l›n bafl la r›n da,

bo yun la r› na tut sak l›k zin ci ri ge -çi ril mifl ‹tal yan hal k›, öz gür lüköz le miy le ç›r p› n›p du ru yor du.Ön ce III. Na pol yon or du la r› ül -ke mi zi is ti la et mifl, ar d›n dan daAvus tur ya ve Rus ya, Ku zey ‹tal -ya’y› ele ge çir mifl ti. Ül ke s› k›n t›için dey di; ama bir ta raf -tan da in sa n›n do ¤a s›ge re ¤i, ya flam sü rü yor -du. ‹fl te bu ka r› fl›k gün -ler de, Par ma ken ti neya k›n Le Ron co le kö -yün de kü çük bir hanifl let mek te olan ba bamCar lo, kim se ye ge rek si -nim duy ma dan ge çi nipgi di yor mufl.

“Bu iyi kalp li, al çak -gö nül lü ve ça l›fl kan in -sa n›n kar fl› s› na Tan r› birgün gü zel Ma ri an ni’yiç› kar m›fl. O da ça l›fl kan,iyi kalp li, mer ha met li,

se ve cen bi riy mifl. ‹ki si k› sa za -man da an la fl›p ev len mifl ler. Bumut lu bir lik te lik he nüz bi rin ciy› l› n› dol dur ma dan, 10 Ekim1813’te ben do¤ mu flum.

“Ne an nem ne ba bam neço cuk lu ¤un da ne de genç li ¤in -de mü zik le hiç il gi len me mifl ler.Ya ni ben mü zis yen bir ai le dengel mi yo rum. Ama he nüz be bek -

ken mü zi ¤e gös ter di ¤imil gi her iki si nin de flafl -k›n l›k la ka r› fl›k il gi si niçek mifl ve be ni bu ko -nu da, pa ra sal ola nak la -r› n›n el ver di ¤i öl çü deso nu na dek des tek le -me ye ka rar ver mifl ler.

“He nüz al t› ya fl› magir mifl tim ki ba bam ba -na, el den düfl me de ol sabir pi ya no sa t›n al d›. Ci -la s› git mifl, tufl la r› sa rar -m›fl pi ya no eve gel di ¤igün ne den li se vin di ¤i -mi bu gün gi bi an›m s› yo -rum. Mü zi ¤e duy du ¤um

‹nsanl›¤aAdanan

Yaflamlar

YücelAksoy

He nüz 10 ya fl›n da ol ma ma kar fl›n Ron co le Ki li se si’n de pa zar ayin le rin de org çal ma ya bafl la d›m. Her haf ta pa zar gü nü

Bus se to’dan Ron co le’ye ge lip ayin de org ça l› yor ve son ra da tek rarBus se to’ya dö nü yor dum. Ya¤ mur, kar, f›r t› na de me den her haf ta

bu yol cu lu ¤u ya p› yor dum; çün kü mü zi ¤i çok se vi yor dum.

‹ki bölümden oluflan bu dizimizde, insanl›¤›n evrimine katk›da bulunan kiflilerin önce, “insansal özelliklerini yans›tan yaflam öyküleri”ni sunuyor, sonra da ileriki

sayfalar›m›zda, bu kiflinin insanl›¤a katk›s›n› aç›kl›yoruz.

On Yafl›nda Kilisede Org Çalan Sanatç›

54

Bütün Dünya • fiubat 2007

il gi yi çok iyi bi len ki li se ninorg cu su Ba ist ro da ba na hiç birüc ret al ma dan ders ver me yi ka -bul edin ce, za man ge çir me dença l›fl ma ya bafl la d›k. Ders ler ola -¤a nüs tü gü zel ve ke yif li gi di yor -du.

“Ö¤ ret me ni min de di ¤i negö re ina n›l maz bir ge li -flim gös te rip onu ve

çev rem de ki le ri flafl k›n l›k için deb› ra k› yor dum. Ders le re bafl la ya l›he nüz bir y›l ol mufl tu ki Ba ist roba ba m› ça ¤›r ta rak ona flöy le de di:

“‘Bu ço cu ¤a be nim ak ta ra cakbil gim kal ma d›; da ha da ger çe ¤i obe ni geç ti. Onu Bus se to’ya gön -der me ni öne ri rim.’

“Bus se to, hem Ron co le’ye ya -k›n bir kent hem de kon ser sa lo -nu, or kest ra s› ve ti yat ro suy la bü -yük bir sa nat mer ke ziy di.

“Da ha ön ce de söy le di ¤im gi -bi, ba bam be nim için her tür-lü fe da kâr l› ¤› yap ma ya ha z›r-d›. Za man kay bet me den Bus se -to’ya gi dip ders le re bafl la d›m.Bu ra da da çok ba fla r› l› ol mufl -tum. Pi ya no çal ma y› da iler-let mifl tim. Öy le ki he nüz 10 ya -fl›n da ol ma ma kar fl›n Ron co leKi li se si’n de pa zar ayin le rin deorg çal ma ya bafl la d›m. Her haf-ta pa zar gü nü Bus se to’dan Ron -co le’ye ge lip ayin de org ça l› yorve son ra da tek rar Bus se to’yadö nü yor dum. Ya¤ mur, kar, f›r t› -na de me den her haf ta bu yol cu -lu ¤u ya p› yor dum; çün kü mü zi ¤içok se vi yor dum.

“Ba bam her ne ka dar be ni pa -ra sal yön den des tek le se de, ge -çim s› k›n t› s› çek ti ¤i ni du yum su -yor dum. Ba ba ma na s›l yar d›m c›

olu rum da yü kü mü ha fif le ti rim di -ye ka ra ka ra dü flü nür ken Tan r›yard›m›ma ye tifl ti.

“Ba ba m›n Bus se to’da al›fl ve riflyap t› ¤› top tan c› tüc car An to nioBa rez zi mü zik se ver bi riy di. Ken -di si de flüt ve klar net ça l› yor vede il çe nin flar mo ni der ne ¤i ninbafl kan l› ¤› n› yü rü tü yor du. Afl› r›iyi lik se ver bi ri olan Ba rez zi, ye te -ne ¤i mi ve ça l›fl kan l› ¤› m› bi li yor -du. Be nim ve do la y› s›y la ba ba m›npa ra sal yön den s› k›n t› da ol du ¤u -mu zun da ay›r d›n day d›. Bir günbe ni ya n› na ça ¤› ra rak flöy le biröne ri de bu lun du:

“‘Ders le rin den ar ta ka lan za -man da ma ¤a zam da ça l› fla cak s›n.Bu nun kar fl› l› ¤›n da be nim evim deya ta cak, yi yip içe cek sin. Ay r› cak› z›m Marg he ri ta için eve ge lenö¤ ret men ler den sen de La tin ce vemü zik ders le ri ala cak s›n. Ka buledi yor mu sun?’

“Öne ri yi hiç dü flün me den ka -bul et tim ve he men Ba rez zi le rinevi ne ta fl›n d›m. San ki ai le nin birüye si ol mufl tum.

“Ya flan t›m Sin yor Ba rez -zi’nin söy le di ¤i gi biak›p git me ye bafl la d›.

Bofl za man la r›m da ma ¤a za da ça l› -fl› yor, ev de ise La tin ce ve mü zikders le ri al› yor dum. Marg he ri tamü zik ko nu sun da çok ye te nek liy -di. Onun la bir lik te pi ya no ça l› fl› -yor, kü çük bes te ler ya p› yor duk.K› sa ca s›, gün le rim mut lu, hu zur luve mü zik do lu ge çi yor du.”

Bir çok ya p› t› n›n ya n› s› ra, bir -bi rin den muh te flem 30 ka dar ope -ra bes te le mifl bu ün lü ‹tal yan bes -te ci nin ya flam öy kü sü nü kal d› ¤› -m›z yer den sür dü re ce ¤iz. Lüt fen

Pa sa de na, Ca li for nia’da 1933y› l› n›n Mart ay›n da bir ak -fla müs tü, sis mo lo ji la bo ra -tu va r›n da ça l› flan 33 ya fl›n -

da ki Char les Rich ter ifl ç› k› fl› ar ka -dafl la r›y la sat ranç oy na ma ya gi de -cek ti. As l›n da arafl t›r ma la bo ra tu -va r›n da ki bu ifli ne de vam edip et -me ye ce ¤in den de emin de ¤il di.

Sa at tam 17:54’te bir den al t›n -dan yer kay d›, ba fl› dön dü, bu -

lun du ¤u bi na, ka ya l›k lar üze rin -de ol ma s› na kar fl›n, sal lan ma yabafl la d›. He men sis mog ra f›n ba fl› -na kofl tu, ko or di nat la r› be lir le me -ye ça l›fl t›; an cak ba fla ra ma d›.Mer kez üs sü ya k›n da ki Long Be -ach ken ti olan dep rem tüm alet -le ri boz mufl, ifle ya ra maz du ru mage tir mifl ti. Dep re min Pa sa de -na’dan uzak l› ¤› n› kes ti re bil mekiçin art ç› la r› bek le me ye bafl la d› -

55

Char les Rich ter ve... Rich ter Öl çe ¤i

•Der le yen: Se ma Tü lay Er te kin - Bütün Dünya•

Char les Rich ter 1927’de Pa sa de na’da ki sis mo lo ji la bo ra tu va r› na arafl t›r ma asis ta n› ola rak gir di. Dep rem

bi li mi he nüz emek le me afla ma s›n day d›; an cak so run bü yük ve acil di. Rich ter bu dö nem de dep rem le rin çok du yar l› alet ler le kay de dil me si ve kay de di len bu bil gi le rin de ¤er len di ril me siyle

il gi li arafl t›r ma ve ge lifl tir me ça l›fl ma la r› ya p› yor du.

lar. Olan lar ol mufl, Long Be -ach’de bi na lar çök müfl, yan g›n larç›k m›fl, dok tor lar, po lis ler ve tümyar d›m ekip le ri yol la ra düfl müfl tü.

Long Be ach dep re mi Rich teriçin bir dö nüm nok ta s› ol -du. Dep re mi ya fla d›; ya flar -ken de bil gi siz li ¤in in san la -

r› ne du ru ma ge tir di ¤i ni, pa nikve kö tü ya p› la r›n ölüm le re ne denol du ¤u nu gör dü. Ar t›k bun dan

son ra ki ya fla m›n da bu yol da yü -rü me ye ka rar ver di. Böy le ce tümza man la r›n en ün lü sis mo lo guola cak t›.

Char les Rich ter’in ço cuk lu ¤upsi ko lo jik so run lar la geç mifl ti. Bo -flan ma n›n sey rek ve ay›p ol du ¤udö nem ler de an ne ve ba ba s› iki kezev le nip bo flan m›fl lar d›. Char les ilke¤i ti mi ni Ohio’nun k›r sa l›n da, an -ne si nin ya n›n da özel ö¤ ret men ler -den al m›fl t›. 1909’da an ne siy le bir -

lik te Ca li for nia’da ki de de si nin evi negöç et ti ler. Hem sa¤ l› ¤› bo zuk hemde ai le sin den faz la il gi gör me yenbir ço cuk tu. Oku du ¤u li se de ise ba -fla r› l› olu yor, hat ta Stan ford Üni ver -si te si’ ne gi re bi le cek not lar al› yor du.Fa kat psi ko lo ji si çok bo zuk tu. Ki fli -sel so run la r› na kar fl›n Stan ford Üni -ver si te si’n den 1920’de fi zik da l›n dali sans dip lo ma s› al d›. Ay n› dal da li -san süs tü e¤i ti mi ne bafl la d›k tan biry›l son ra Los An ge les’de has ta ne ye

yat t› ve psi ko lo jikte da vi gör dü. Te -da vi den son ra birsü re, ken di ni aka -de mik ça l›fl ma la raha z›r du yum sa -y›n ca ya dek, ufakte fek ifl le re gi ripç›k t›. Bu dö nem -de yüz ler ce fli iryaz d›. Bi rik tir di ¤ipa ra lar la da “Ca li -for nia Ins ti tu te ofTech no logy”ye(Cal tech) gi re rekli san süs tü e¤i ti mi -ne de vam et ti.Ken di ni da ha iyive güç lü du yum -su yor du. Dok to raça l›fl ma la r› n› da

ba fla r›y la ta mam la ma s› na kar fl›n,için de ki ses fla ir ol ma s› n› is ti yor du.

Char les’›n ço cuk lu ¤u nun be lir -gin an› la r›n dan bi ri de 1906 SanFran cis co dep re miy di. Al t› ya fl›n dave Ohio’da ol du ¤u için dep re mi ya -fla ma m›fl t›. An cak an ne si nin an la t› -m›n dan ga ze te ve der gi ler de gör -dü ¤ü y› k›m fo tog raf la r›n dan çok et -ki len mifl ti. Çok flid det li 60 sa ni ye -den son ra top lam 2,5 da ki ka sü rendep re min bi lan ço su 3000 ölü, 28

56

Bütün Dünya • fiubat 2007

bin y› k›l m›fl bi na ve 245 bin ev sizka lan in san d›. Bu dep re mi ün lü te -nor En ri co Ca ru so da otel oda s›n daya fla m›fl, 盤 l›k at mak tan o muh te -flem se si bo zul mufl ve bir da ha dü -zel me mifl ti. O dö nem de dep rem le -rin bü yük lü ¤ü öl çü le mi yor du. Çe -flit li bi lim adam la r› y› k› m›n ve za ra -r›n bo yut la r› na gö re dep re min flid -de ti ni ta n›m la ma ya ça l› fl› yor lar d›.

Char les Rich ter 1927’de Pa -sa de na’da ki sis mo lo ji la -bo ra tu va r› na arafl t›r maasis ta n› ola rak gir di. Dep -

rem bi li mi he nüz emek le me afla -ma s›n day d›; an cak so run bü yükve acil di. Rich ter bu dö nem dedep rem le rin çok du yar l› alet ler lekay de dil me si ve kay de di len bubil gi le rin de ¤er len di ril me siy le il -gi li arafl t›r ma ve ge lifl tir me ça l›fl -ma la r› ya p› yor du.

1930 y› l›n da la bo ra tu va ra Be noGu ten berg ad›n da 41 ya fl›n da çokde ¤er li bir Al man bi lim ada m› ka -t›l d›. Gu ten berg dün ya n›n çe kir de -¤i nin de rin li ¤i ni en do¤ ru sap ta -yan ki fliy di. O ol ma say d› Rich ter,ken di ad›y la an› lan öl çe ¤i ge lifl ti re -mi ye bi lir di. Gu ten berg iflin de çokse vi len, iyi bir göz lem ci, arafl t›r ma -c› ve pay la fl›m c› bir ki fliy di. Rich terise, ra kam lar la ve ri le ri ana liz ede -rek so nu ca ula flan d›. Gu ten bergko nu su na ha kim ve dü zen li, Rich -ter ise da ¤› n›k ve dü zen siz di. Ara -la r›n da az da ol sa sür tüfl me ol -

duy sa da bir bir le ri ni ta mam la m›flve say g› duy mufl lar d›r.

Rich ter 1935 y› l›n da ya y›m la d› ¤›bir bil di ri ile ilk kez dep rem le rin öl -çü mün de “bü yük lük” kav ra m› n› ta -n›m la d›. O gü ne de ¤in 1880’ler deRos si ve 1902’de Mer cal li’nin ge lifl -tir dik le ri öl çek ler ise dep re min ne -den ol du ¤u y› k›m ve in san la r›ntep ki le ri nin ta n› m› üze ri ne ku rul -mufl “flid det” kav ra m›y d›. Ne ka dary› k›m ve in san kay b› var sa o den liflid det li dep rem de ni li yor du. fiid detta n› m› yer le flim böl ge le ri d› fl›n da kiaç›k ara zi ya da ok ya nus lar da olandep rem le rin flid de ti ni ta n›m la ma yayet mi yor du. Bu na kar fl›n Rich terÖl çe ¤i dep re min olufl tur du ¤u dal -ga la r›n bü yük lü ¤ü ne da ya nan ger -çek bir öl çek ti. Sis mog raf ale ti ninölç tü ¤ü dal ga bü yük lü ¤ü ve mer -kez üs sü nün uzak l› ¤› ve de rin li ¤iile dep re min bü yük lü ¤ü he -sap la n› yor du. Rich ter bu nu10 ta ban l› lo ga rit maola rak ta n›m la d›.

Char les Rich ter ve... Rich ter Öl çe ¤i

Çizim: Batuhan Yücer (9 yafl›nda, ‹lkö¤retim4’üncü s›n›f ögrencisi

57

Gu ten berg ile bir lik te, bu öl -çe ¤i kul la na rak dep rem de aç› ¤aç› kan ener ji nin he sap lan ma s›yön te mi ni ge lifl tir di ler. Bu he sa -ba gö re Rich ter öl çe ¤in de ki herbir ra kam 30 kat ener ji ye eflit tir.Ör ne ¤in, 5,7 bü yük lü ¤ün de ki birdep rem 4,7 bü yük lü ¤ün de kin -den 30 ka t› da ha faz la ener ji aç› -¤a ç› ka r›r.

Rich ter öl çe ¤in de üst s› n›r yok -tur. An cak, ve ri le re gö re bu gü nede ¤in öl çü len en bü yük dep rem1960 y› l›n da ki fii li dep re mi dir veöl çü len bü yük lük 9,5’tir. Da ha bü -yü ¤ü nün 1505’de Hin dis tan’da ol -du ¤u sa n›l mak ta d›r.

Rich ter, Cal tech’de arafl t›r maça l›fl ma la r› n› sür dür dü, bir y›l Ja -pon ya’da ça l›fl t›, 1952’de de pro -fe sör ol du. Bu ara da bol bol sat -ranç oy nar, Mo zart din ler, ast ro -no miy le u¤ ra fl›r d›. Rich ter, bir çokfli iri ya n›n da iki de ro man yaz d›.50 ya fl›n da tek rar has ta ne ye yat t›

ve psi ko lo jik te da vi gör dü.Ya fla m› bo yun ca dün ya da ki

sis mik ka y›t la r› sü rek li in ce le mifl,san ki bir sis mik ve ri an sik lo pe di -si ol mufl tur. Bir sis mog ra ma ba -k›p bu nu bü yük re sim de ki ye ri neyer lefl ti re bi lir di. Rich ter “öl çe -¤i”nden son ra, y›l lar ca okul lar daoku tu lan “Sis mo lo ji ye Gi rifl” ad l›ders ki ta b›y la ta n›n d›.

Rich ter, 1972’de kay bet ti ¤i efli -nin ar d›n dan emek li ol du ve ken -di si ni fli ir le ri ne ver di. Otizm de re -ce si ne va ran içi ne ka pa n›k l› ¤› nakar fl›n, da n›fl man l›k gö rev le ri üst -len di ve k› sa sü re li de ol sa, te le -viz yon su nu cu lu ¤u da yap t›. Rich -ter’in ener ji si aza l› yor, sa¤ l› ¤› bo -zu lu yor du. Efli nin ölü mün den 13y›l son ra, 1985’te, o da ya fla m› n›yi tir di. Rich ter, dün ya y› ta n› ma m› -za, ölç me mi ze ya ra yan bu lufl lar dapa y› olan bir avuç bi lim ada m›ara s›n da dep rem bi li mi ne ya flamve ren ki fli ola rak iz b› rak t›.•

58

Bütün Dünya • fiubat 2007

Dep rem Ti pi, Rich ter Öl çe ¤i Bü yük lü ¤ü, Dep re min Et ki le ri, Tüm Dün ya da Olu flum S›k l› ¤› (Yak la fl›k Olarak):

Mik ro: 2,0’den kü çük, mik ro dep rem, du yum san maz, 8.000/gün.Çok Kü çük: 2,0-2,9, Ge nel lik le du yum san maz; ama kay de di lir,1.000/gün.Kü çük: 3,0-3,9, Ge nel lik le du yum sa n›r; ama en der ha sa ra ne denolur, 50.000/y›l.Ha fif: 4,0-4,9, Ev efl ya la r› n›n be lir gin sal lan ma s›, önem li ha sar ola s› l› -¤› dü flük, 6.200/y›l.Or ta Bü yük lük: 5,0-5,9, Dar alan da, kö tü ya p› lar da önem li ha sar lar,iyi ya p› lar da önem siz ha sar lar, 800/y›l.Bü yük: 6,0-6,9, 150-200 km. ça p›n da ki yer le flim alan la r›n da ki ya p› -lar da bü yük ha sar, 120/y›l.Çok Önem li: 7,0-7,9, Y› k› c›, ge nifl alan da çok cid di ha sar, 18/y›l.Çok Bü yük: 8,0-8,9, Çok ge nifl alan da çok y› k› c›, y›l da bir.En der Çok Bü yük: 9,0 ve ya üze ri, Bin ler ce ki lo met re ça p›n da alan -lar da çok y› k› c›, 20 y›l da bir.•

59

Genç li ¤in de y›l lar ca Be -flik tafl’ta ec za c› l›k yap -m›fl bir ya k› n›m an lat -m›fl t›: Bir gün, ada m›n

bi ri ge lip yap ma s› için bir re çe teuzat m›fl. O y›l lar, ço ¤uilaç la r›n ec za c› kal fa la -r› ta ra f›n dan hep el leha z›r la nd› ¤› y›l lar... Bi -zim ki re çe te ye flöy lebir göz at m›fl; atar at -maz da ilaç lar dan bi ri -nin mik ta r›n da bir tu -tar s›z l›k ol du ¤u gö zü -ne çarp m›fl!

“Bu re çe te de biryan l›fl l›k var!” de mifl.“‹laç lar dan bi ri nin do -zu yan l›fl ya z›l m›fl.

Dok to ru nu za dü zelt ti rip ge ti rin,he men ya pa y›m.”

Adam ca ¤›z fla fl›r m›fl. Dok to raka dar git mek ten se, ifli ora dan te le -fon la çöz mek is te mifl. Ec za ne nin

te le fo nun dan dok to ruara m›fl. Ama dok tor,bur nun dan k›l al d›r -ma yan cin sten! “Ol -maz öy le fley!” di yeke sip at m›fl. “Söy le yino ifl gü zar ec za c› ya, neyaz d›y sam ay nen yap -s›n! Ba na da ak›l ver -me ye kal k›fl ma s›n!”

Bu kez te le fo nuec za c› ya k› n›m al makzo run da kal m›fl ve“Dok tor Bey” de mifl.

Eser Tutel

Özlemin Tad›Baflkad›r

fiimdi S›ra “Self Servis” Eczanelerde!

“‹s ter se niz yaz d› ¤› n›z re çe te yisi ze oku ya y›m...” Ve bafl la m›fl oku -ma ya... Ön ce ila c›n ad› n›, son ra daflu ka dar mi lig ram di ye mik ta r› n›...Me ¤er dok tor, ilaç lar dan bi ri nindo zu nu dal g›n l›k la on kat faz layaz ma m›fl m›! Bes bel li ilaç, bu ha -liy le ha z›r lan sa, bel ki de ölüm leso nuç la na bi le cek bir ze hir du ru -mu na ge le cek!

Dal g›n l›k la yap t› ¤› fe ci yan -l›fl l› ¤› an la yan dok tor, ec -za c› ya k› n›m dan he menözür üs tü ne özür di le mifl.

Ay r› ca da onu, gös ter di ¤i dik kat veti tiz li ¤in den ötü rü teb rik et mifl.

fiu ra s› ke sin, ec za c› l›k da dok -tor luk gi bi cid di ve ha ta kal d›r ma -yan bir mes lek.

***Ge çen ler de Mo da’dan ge çi yor -

dum. Me lih Bey’in ec za ne si ninönü ne ge lin ce her se fe rin de ol du -¤u gi bi yi ne vit ri nin önün de du rak -la mak tan ken di mi ala ma d›m. Ca -m›n ar ka s›n da ki, için de ilaç ham -mad de le ri nin dö vül dü ¤ü boy boypor se len ha van la r›, kü çük lü bü -yük lü ka va noz la r›, da ha ilk ba k›fl tain sa n› ür kü ten bafl par mak ka l›n l› -¤›n da ki cam fl› r›n ga la r› ve da hapek çok es ki ec za ne mal ze me si nibir kez da ha il giy le sey ret tim.

Me lih Bey’in ec za ne si, bir ec za -ne mü ze sin den fark s›z! Es ki bir ‹s -tan bul be ye fen di si olan Me lihBey’le bir çift laf eder ken, me rak -l› s› için an ti ka du ru mu na gel mifles ki en jek tör le re, ka se le re, tüp le -re, fli fle le re bir kez da ha göz at ma -y› da ih mal et me dim.

Böy le ec za ne ler den bi ri de,Kuz gun cuk’ta ki De niz Ec za ne si...Hem vit ri nin de ki es ki fl› r›n ga lar,

y›l lan m›fl ka va noz lar, an ti ka fli fle le -riy le dik ka ti çe ki yor, hem de m› r›lm› r›l, h› r›l h› r›l, tom bul tom bul ke -di le riy le... ‹s tan bul’da, bel ki flu ra -da, bu ra da, es ki mal ze me yi at ma -y›p sak la yan bir kaç ec za ne da havar d›r. Ama as›l Ec za c› l›k Ta ri hiMü ze si, ‹s tan bul Üni ver si te si, Ec -za c› l›k Fa kül te si’nin bün ye sin de...Mü ze, 1960’ta, Prof. Dr. Tur hanBay top ta ra f›n dan ku rul mufl.

***Ço cuk lu ¤um da y›l lar ca Be yo¤ -

lu’nda, Ba l›k pa za r›’nda otur mufl -tuk. Kal yon cu kul luk Cad de si’ndenTar la ba fl›’na do¤ ru iner ken, he -men sa¤ kol day d› bi zim ec za ne...Üç, dört ba sa mak l›k tafl mer di ven -le ç› k›p içe ri ye gi rin ce sa¤ ta raf ta -ki, üs tü fa tu ra lar, def ter ler, mak -buz lar la do lu ça l›fl ma ma sa s›, ec -za ne nin sa hi bi G› yas Giz Bey’inma sa s›y d›. Her se fe rin de de ¤il sede ço ¤u za man ora da, önün de kika ¤›t la ra bir fley ler ya zar ken gö -rür düm ken di si ni... Za rif, ki bar,göz lük lü, or ta yafl l› bir be ye fen diy -di. Göz le ri min önü ne hep pap yonkra vat tak m›fl ha liy le ge li yor.

Ma sa n›n he men ya n› ba -fl›n da sey yar bir tar t› ale -ti var d›. An nem, ara dabir be ni, ki lo al›p al ma -

d› ¤› m› an la mak için pal to mu, ce -ke ti mi al›p, ka za ¤› m› da s›r t›m dans› y›r d›k tan son ra, “Ç›k ba ka l›m!”di ye o tar t› n›n üs tü ne ç› kar t›r d›.Son ra da, on ye di ki lo ol du ¤u mugö rün ce, “Oo oo! Ma flal lah ki lo al -m›fl s›n!” der di.

Ec za ne nin dört du va r› da, ta va nadek, önü cam l›, için de a¤›z la r› camt› kaç l›, boy boy fli fle le rin, ka va noz la -r›n s› ra lan d› ¤› raf lar la kap l›y d›. Cam -

60

Bütün Dünya • fiubat 2007

61

l› do lap lar dan bi ri nin üs tün de, k›r -m› z› harf ler le “fiid det li Ze hir ler” di yeya zar d›. He men ya n›n da ki do la b›nca m›n da da ye flil harf ler le “Ha fif Ze -hir ler” di ye... Alt la r›n da da, y› lan,t›b b›n ve ec za c› l› ¤›n sim ge si dir ya,bir ça nak için den k›v r› la rak ç› kan y› -lan fi gü rü dik ka ti mi çe ker di.

Ca me ka n›n ar ka s›n da ki bus› ra s› ra ka va noz lar da ne -ler mi var d›? Naf ta lin, ka yatu zu, kel le fle ke ri, m› s›r

unu gi bi bir bi rin den apay r› gö rü -nüfl te ilaç ham mad de le ri ta bii...Her fli fle nin, her ka va no zun üs tü nede bir eti ket ya p›fl t› r›l m›fl t›. Eti ket tede, o çok es te tik Fran s›z ka lig ra fi -siy le için de ki ham mad de nin ad›ya z› l›y d›. Mü rek kep za man la sa rar -m›fl ol du ¤un dan eti ket le rin enaz›n dan ya r›m yüz y›l ön ce ya z›l m›flol du ¤u na hük me de bi lir di niz.

Ne ler miy di bu ilaç ham mad de -le ri? Bi zim ec za c› ar ka da fla sor dum:“Ok sit dö zenk”, “Pi ra mi don”, “An -ti pi rin”, “Ben zu at dö zenk”, “Ko de -in”, “Di onin” ol ma s› ge rek ti ¤i nisöy le di. Ve de “Ka fe in”, “Man ye zikal si ne”, “Kal si yum kar bo nat”, “Bi -kar bo nat dö sud”, “Sül für dö zenk”,“Fos fat dö zenk”, hat mi ve de ›h la -mur çi çe ¤i... Ve de, bir kö fle de, ki -lit li bir özel ca me kan da ad la r› bi lein sa n› ür kü ten çok teh li ke li ze hir -ler: “Ar se nik”, “Stri ki nin”!

***Tam kar fl› da ki raf la r›n or ta ye -

rin de ise, bir te le viz yon ek ra n› bo -yut la r›n da, pen ce re gi bi bir bofl lukvar d›. Re çe te ni zi, ayak ses le ri ni zidu yup o pen ce re nin ar ka s›n da be -li ren yafl l› ec za c› ya ora dan uza t›r -d› n›z. Uzun ca boy lu, saç la r› dö kül -müfl, fi lo zof ta v›r l›, göz le ri nin al t›

tor ba lan m›fl, yor gun ba k›fl l›, yafl l›bir adam d› ec za c›... Rum’du ken di -si... Göz lü ¤ü nü ta kar, re çe te yi al›r,okur, son ra da ya n› ba fl›n da ki enaz›n dan dört par mak ka l›n l› ¤›n da kika ra kap l› ko ca bir def te re ay nenkop ya eder di. Az ko nu flan bi riy di.“Bir sa at son ra ge lin, ila c› n› z› al›n!”de di ¤in den bafl ka bir fley söy le di -¤i ni hiç an›m sa m› yo rum.

O za man lar, ec za ne ler de ya p› -lan her ila c›n bir s› ra nu ma ra s›olur du. Ya n›l m› yor sam bir kaç yüzbin le re ulafl m›fl ka la ba l›k bir nu -ma ray d› bu! ‹la c› na gö re, ya fli fle -nin ya da ku tu nun eti ke ti ne mu -hak kak ya z›l m›fl olur du. Bir sü reson ra, o ila c› tek rar yap t›r mak is te -di ¤i niz de, ev de re çe te yi koy du ¤u -nuz yer de bu la ma sa n›z bi le, o fli fleya da ku tu yu ec za ne ye gö tü rüpgös ter mek le ila c› n› z› ye ni den yap -t› ra bi lir di niz. Ec za c›, he men o ko cadef te ri açar, ila c›n nu ma ra s›n danre çe te ni zin kop ya s› n› bu lur ve si zeyi ne ay n› fle yi söy ler di:

“Bir sa at son ra ge lin, ila c› n› -z› al›n!”

Gü nü müz de yal n›z ‹s tan -bul’da de ¤il, her kent tear t›k pek çok ec za ne var.Ki mi yer ler de, özel lik le

de bü yük has ta ne le rin çev re sin deec za ne ler den ge çil mi yor. Ama çokçok es ki den, ‹s tan bul’da has ta la r› nafli fa ara yan la r›n ilk kofl tuk la r› yer,M› s›r Çar fl› s›’nda ki ak tar lar olur mufl.Bu ak tar lar, çe flit li ot la r›, kök le ri, çi -çek le ri, tür lü çe flit bit ki sel ürün le ribir bi ri ne ka r›fl t› ra rak ger çek ten ha -ri ka ilaç lar ya par lar m›fl.

O za man lar he kim le re “Ota c›”de nir mifl, ec za c› la ra da “Ot çu”... Sul -tan II. Mah mut dö ne min de, Gül ha -

fiimdi S›ra “Self Servis” Eczanelerde!

62

Bütün Dünya • fiubat 2007

ne’de ki ta ri hi T›p Mek te bi bu -gün kü Ga la ta sa ray Li se si’nin ol du ¤uyer de ki En de run A¤a la r› Mek te bi’nenak le di lip ye ni bafl tan dü zen len di -¤in de, çev re sin de ki bah çe ler de deec za c› l›k ta kul la n› lan bit ki ler eki lipye tifl ti ril me ye bafl lan m›fl.

***

‹s tan bul’da bi li nen en es ki ec za -ne, Bah çe ka p›’da ki ün lü ‹kiKa p› l› Ec za ne... Bu gün kü an -lam da ilk ec za ne nin, 19’un cu

yüz y› l›n bafl la r›n da aç›l d› ¤› bi li ni -yor. K› r›m Sa va fl›’ndan son ra (1853-1856) kent te bu tarz ec za ne ler ço -¤al ma ya bafl la m›fl. Bu ec za ne ler da -ha çok Bah çe ka p›, Be yo¤ lu ve Ga -la ta semt le rin dey mifl. O gün le ringe re ¤i, dok tor lar has ta la r› n› bu ec -za ne ler de mu aye ne edip re çe te le ri -ni ya zar m›fl, yaz d›k la r› ilaç lar dahe men ora c›k ta ha z›r la n›r m›fl.

1833’te N. Kan zuch ad l› bir ‹n -gi liz ec za c›, Be yo¤ lu’nda ‹n gi lizEc za ne si’ni aç m›fl. Befl y›l son rada, 1848 y› l›n da Ot to ni ad l› bir ec -za c› n›n da ken di ad› n› ver di ¤i birec za ne aç t› ¤› na ilifl kin bil gi ler var.1849’da ‹tal yan as›l l› Sa ray Ec za c› -ba fl› s› Fran ces co del la Su da Efen di(ki Fa ik Pa fla di ye an› l›r), Bü yükEc za ne ad›y la; 1895’te de J. C. Re -bo ul ad l› bir Fran s›z ec za c› daken di ad› na ec za ne aça rak fli fa da -¤›t ma ya bafl la m›fl lar. 1880’den son -ra da bu mes lek gru bu na ilk Türkec za c› lar ka t›l m›fl.

Yet mifl y›l ön ce, ço cuk lu ¤um da,Be yo¤ lu, ‹s tan bul’un en çok ec za -ne si olan sem tiy di. Za ten o y›l lar daher kes, her is te di ¤i yer de ec za neaça maz d›. Ec za ne ruh sa t›, o sem tinnü fu su na gö re, o da an cak ge rek si -nim var sa, o za man ve ri lir di. Be -yo¤ lu’nda, ‹s tik lal Cad de si’nde,

Tak sim’le Tü nel ara s›n da ‹s tan -bul’un en bü yük ec za ne le ri s› ra la n› -yor du. Han gi le ri mi? ‹fl te Tak sim Ec -za ne si, A¤a Ca mi’nin ya k› n›n da Li -mo ner ve Re bul Ec za ne le ri, Ga la ta -sa ray’da Ga la ta sa ray ve Kan zuk Ec -za ne le ri ve de El ham ra Si ne ma s›’n›nora da, ki li se so ka ¤› n›n kö fle sin de kiDel la su da Ec za ne si. Hep si de y›l larön ce ku rul mufl, cid di ça l› flan, bü -yük ve gü ve ni lir ec za ne ler di.

O za man lar “müs tah zar”, ya nikul la n› ma ha z›r hal de sa t› lan ilaç -la r›n sa y› s› çok az d›. On lar da Et -hem Per tev, Mü nir fia kir, ‹b ra himEt hem, Mus ta fa Nev zat, Ne cipAkar gi bi la bo ra tu var la r›n ha z›r la -d› ¤› ök sü rük flu ru bu, ifl tah aç› c› flu -rup lar, a¤ r› ke si ci ler gi bi har c› âlemilaç lar d›. Bir de gül laç kap sül leriçin de ki Gri pin! Üze rin de hiçunut mam, “Bafl ve Difl, Nez le, Grip– 4 sa at ara ile 3 ta ne al› na bi lir” di -ye ya zar d›. Ve al t›n da, bü yük harf -ler le, “Ki nin li” iba re si!

Ki nin, bir bafl ka ad›y la “sul fa -ta”, o za man la r›n ha ri ka ilaç la r›n -dan d›. Çin Hin di’nde ki bü yükplan tas yon lar da özel ola rak ye tifl ti -ri len ay n› ad l› tro pik a¤a c›n ka -buk la r›n dan el de edi lir mifl.

Ne ya z›k ki, Vi et nam Sa va -fl› bo yun ca bu plan tas -yon la r›n kö kü nü ku rut -tuk la r› için, ki nin de ar t›k

bu lun maz ol mufl. Bir yer de oku -du ¤u ma gö re, bu a¤aç la r› ye ni denye tifl tir me ye bafl la m›fl lar. Ama ilaçya p› la bi le cek du ru ma gel me le riiçin, ara dan da ha y›l lar geç me sige rek mifl.

Ge le lim ha z›r ilaç la ra... Bun la r›nhe men he men hep si de, “Pfi zer”,“Roc he”, “San doz”, “Merck” gi bi

63

bü yük ya ban c› fab ri ka la r›n ürü nüy -dü. Ve hep si de dö viz öde ne rek it -hal edil mifl ilaç lar d›. Yer li fab ri ka la -r›n, it hal edi len ham mad de ler denilaç üret me ye bafl la ma s›, an cak1960’l› y›l lar dan son ra s› n›n ifli dir.

***

Her dok to run, bel li has ta -l›k lar için, y›l lar dan bu -ya na de ne yip kul lan d› ¤›ken di for mül le ri var d›.

De di ¤im gi bi, ço cuk luk y›l la r›m da,ilaç la r›n ço ¤u, dok tor la r›n yaz d› ¤›re çe te le re gö re, ec za ne nin bir kö -fle sin de ki kü çük la bo ra tuv ar da,hep ec za c› kal fa la r› ta ra f›n dan el leha z›r la n›p ya p› l›r d›. ‹la c›n, re çe te -de ki for mü le uy gun ol ma s›, ec za c›kal fa s› n›n us ta l› ¤› na ba¤ l›y d›. Oza man lar ec za c› l›k, bil gi, ti tiz lik, elbe ce ri si, so rum lu luk ve us ta l›k is -te yen zor bir mes lek ti.

Bir gün ec za ne de, ham mad -de le rin tar t›l d› ¤› has sas te ra zi yigör dü ¤üm de çok flafl ›rm›fl t›m. Bute ra zi ler, ese bi le cek ha fif bir rüz -gar dan bi le et ki len me me le ri içincam mah fa za için de yer al›r d›.T›p k› ku yum cu te ra zi le ri gi bi...Ec za c› kal fa s›, re çe te de ki ham -mad de le ri ay r› ay r› al›p re çe te debe lir til di ¤i ka da r› n› tar tar, son rada kü çük por se len ha van lar datoz ha li ne ge lin ce ye de ¤in bir güzel dö ver, en so nun da da hep si -ni iyi ce bir bi ri ne ka r›fl t› r›r d›.

Ço ¤un luk la bu toz lar hep ac›olur du. Ço ¤u kim se, “en iyi ila c›nen ac› ilaç” ol du ¤u na ina n›r d›. ‹yi,gü zel de, bu ze hir gi bi ac› ilaç la r›özel lik le ço cuk la ra içir mek çokzor olur du. Bi ze bun la r› kav ga dö -vüfl içi re bil mek için, ço ¤u za manbir ka fl›k re çe le ka r›fl t› r›r lar d› ki,böy le si da ha pis bir fley olur du.

A¤ z› m›z da ki o ac› tat l› ka r› fl›m,uzun za man git mek bil mez di.

Bir de ço cuk ken iç mek te çokzor lan d› ¤› m›z “Ba l›k ya ¤›” var d›.K›fl gel di mi, ga ze te ler de, “Ha ki kiNor veç ba l›k ya ¤› m›z gel mifl tir!”ilan la r› n› gö rür gör mez, bir den tümkey fim ka çar d›! Ku zey de niz le rin -de tu tu lan Mo ri na ba l› ¤› n›n ka ra ci -¤e rin den el de edi len bu pis sa r›renk te ki a¤›r ya¤, za y›f ço cuk la rah›z la ge li flip güç len me le ri için ade -ta si lah zo ruy la içi ri lir di. Yut ma s›zor, pis ko ku lu, iç tik ten son ra in sa -n›n için den gurk gurk di ye ge ri te -pen i¤ renç bir ya¤ d› bu! ‹çir dik tenson ra da bi ze, he men ar ka s›n dan,iki üç di lim por ta kal ye di rir ler di.

Son ra dan bu nun “Adek so lin”di ye k›r m› z› kap sül le ri ç›k t›. Ama oda pis bir fley di, içi mi zi ba y›l t›r d›.Bir se fe rin de bu k›r m› z› kap sül le ri,ken dim içe cek yer de, bi zim ki le regös ter me den ev de ki ke di mi ze yut -tur mufl tum. Bir iki gün için de afl› r›se mi rip güç le nen o mis kin Zer topbi le, top la d› ¤› afl› r› ener ji yi tü ke te -bil mek için na s›l da yer den per de -le re s›ç ra y›p ne re dey se ta van dabafl afla ¤› yü rür ol mufl tu!

Hat ta, bir gün, bir h› fl›m layan da ki ev le rin dam la r› -na öy le bir kaç m›fl t› ki,bi zim ki ler onun bu du ru -

mu na fla fl›p, kal m›fl t›! Oy sa, martay› na da da ha iki ay var d›! Du rupdu rur ken tu tam tu tam tüy le ri nidök me ye bafl la ma s› na da bir tür lüak›l s›r er di re me mifl ler di! Bil mi yor -lar d› ki, bu iflin gi zi, o k›r m› z›Adek so lin kap sül le rin de dir!

***Ha van da dö vü lüp toz du ru mu -

na ge ti ri len tüm bu ac› ilaç lar, ko -

fiimdi S›ra “Self Servis” Eczanelerde!

64

Bütün Dünya • fiubat 2007

lay ca yu tu la bil sin di ye ni flas ta -dan ya p›l m›fl kü çük kap ç›k la ra bi -rer doz, bi rer doz yer lefl ti ri lir di. Yada kü çük ka ¤›t la ra ko na rak herdoz ay r› ay r› pa ket le nir di.

Ku tu nun üs tü ne ke sin lik leeti ke ti ya p›fl t› r› l›r, üze ri nehas ta n›n, ve ren dok to runad› ve de ila c›n nu ma ra s›

ya z› l›r d›. fii fle ye ko nan s› v› ilaç e¤erd› flar dan sü rü le cek se, eti ke ti ke sin -lik le k›r m› z› olur du. Üze ri ne de ko -ca man bir “Ha ri cen kul la n› l›r” uya -r› s› bu lu nur du! ‹çi le cek s› v› ilaç la r›neti ke ti ise her za man be yaz d›.

O y›l lar da ec za ne ler de yal n›z cailaç ya p› l›p sa t› l›r d›. Bir de difl ma -cu nu, difl f›r ça s›, s› cak su tor ba s›,krem ya da en jek tör ta k› m› gi bit›p la, sa¤ l›k la il gi li mal ze me ler...Gü nü müz de ki ec za ne le rin ço ¤un -da ma flal lah yok yok! Plaj ayak ka -b› s›n dan gü zel lik mal ze me si ne, saçbo ya s›n dan ka bart ma to zu na ka -dar her fley sa t›l mak ta! Es ki den buifle ne çok k› zar d›m; ama flim di ya -vafl ya vafl ec za c› la ra hak ver me yebafl la d›m: Dev let ten, sos yal si gor -ta lar dan ya da res mi ku rum lar danala ca ¤› n› tah sil et mek te zor la nanec za c› lar, ilaç tan bafl ka fley ler desat ma s›n lar da ne yap s›n lar?

Y›l lar ön ce ga ze te de oku mufl -tum: fiifl li’de, bir ge ce, has ta s› nase rum ye tifl tir mek için nö bet çi ec -za ne ye da lan bir va tan dafl, “Se ru -mu muz ma ale sef kal ma d›...” ya n› -t› n› al ma s› üze ri ne, na s›l da te pe siat›p cam la r›, çer çe ve le ri in di ri ver -mifl ti! Bu ara da, ta bii, raf lar da ki saçku rut ma ve kah ve çek me ma ki ne -le ri ni de, esans la r›, par füm le ri veda ha bir sü rü ala ka s›z öte be ri yi de!

***

Gü nü müz de her fley ko lay lafl t›,çok da ha pra tik du ru ma gel di. Na -s›l m›? ‹fl tah aç› c› flu rup la r›n ku tu -sun dan ç› kan kü çü cük bir plas tikka fl›k, si zi gi dip mut fak tan ka fl›k al -ma der din den kur ta r› yor. Göz ilaç -la r› n›n fli fle le ri za ten ken di li ¤in dendam la l›k l›! Üs tü las tik pom pa l› camdam la l›k lar da çok tan ta ri he ka r›fl -t›. Es ki cam en jek tör set le ri de ar -t›k an ti ka ol du. Ste ril or tam da sa t› -lan plas tik en jek tör ler hem mik -rop suz, hem pra tik, hem de ade tabe da va! Bun lar, i¤ ne ci le ri es ki camfl› r›n ga la r› n› al kol lü pa muk ale vin -de uzun uzun kay nat mak ezi ye tin -den kur tar d›. Es ki i¤ ne ler ye te rin cein ce ol ma d›k la r›n dan na s›l da canya kar d›! Ay r› ca da, kul la n› la kul la -n› la uç la r› küt lefl mifl ol du ¤un danka ba eti ni ze na s›l da zor ba tar d›!

‹çi ne mer hem le rin, ma cun la -r›n kon du ¤u kü çü cük por se lenhok ka lar, yok ar t›k! Bu tip ilaç larhep al t›n dan s› k› la rak sü rü lentüp ler de sa t› l› yor. S› v› ilaç la r›nkon du ¤u kü çük fli fle ler de çok -tan d›r ka y›p la ra ka r›fl t›.

Gü nü müz de, “‹laç” de nin -ce, ar t›k göz le ri mi zinönü ne hep boy boy, bi -çim bi çim, renk renk iri li

ufak l› hap lar ge li yor. Bun lar “Filmtab let” de nen am ba laj la r›n da sa t› flasu nu lu yor. Bas t›r ar ka s›n dan ha p›nüs tü ne... Dü flür ha p› avu cu nun içi -ne... At a¤ z› na, bir bar dak suy la in -dir mi de ne... Ha di, geç mifl ol sun,fli fa lar ni ye ti ne!

Bil mem ki gü nü müz de hâ lâla bo ra tuv ara ka pa n›p ilaç ya pa bi -le cek ec za c› kal fa la r› kal d› m›?Bu gü nün ec za c› la r›, is te di ¤i nizila c› ca me kâ n›n ar ka s›n dan al›p

65

fiimdi S›ra “Self Servis” Eczanelerde!

si ze kü çü cük bir nay lon po fle teata rak uzat mak la ye ti ni yor! Za -man la r› n›n ço ¤u, si gor ta l› la r›n al -d› ¤› ilaç la r›n fi yat eti ket le ri ni ke -sip ke sip bir bafl ka ka ¤› da z›m ba -la mak la geç mek te...

Pek ya k›n da, sü per mar ket lergi bi “ec za ne sü per mar ket le ri” deaç› l›r sa hiç flafl ma ya ca ¤›m! Ne denol ma s›n? Gir ec za ne ye... Uza n›pal raf tan ila c› n›, at elin de ki se pe -

te... Son ra da gir ka sa da ki kuy ru -¤un ge ri si ne...

Na s›l? Bir fley mi de di niz?“O kar ga c›k bur ga c›k ya z›l m›fl

re çe te le ri na s›l oku ya ca ¤›z?” di yemi so ru yor su nuz?

Hak l› s› n›z! Her hal de ona da birça re bu lur in sa no¤ lu, her fle ye bul -du ¤u gi bi...•

EserTutel@butundunya.com.tr

Ada m›n bi ri ra hat s›z lan m›fl t›. Ha lin den hal siz lefl ti ¤i, ate fli -nin ç›k ma ya bafl la d› ¤› bel li olu yor du. Evi ne gi der ken yol da bir ar -ka da fl› na rast la d›. Ar ka da fl› “Hay ro la se ni iyi gör me dim” de di.“Has ta m› s›n, ne yin var?”

“Has ta y›m ya... fii fa y› kap m› fl›m, eve dö nü yo rum.”Ar ka da fl›, “Geç mifl ler ol sun” de di. “Yo lu nun üs tün de ki ilk ec -

za ne ye gir de, bir ilaç al!” di ye rek al ma s› ge re ken ila c›n ad› n› söy -le di. “Çok iyi ilaç t›r” de di. “Üflüt me ye, so ¤uk al g›n l› ¤› na iyi ge lir. Oila c› al ve he men iç. Gö re cek sin, sa na iyi ge le cek. ‹s ter sen bir ta ra -fa ad› n› yaz, yok sa unu ta bi lir sin!”

Has ta adam, “Unut mam, ak l›m da tu ta r›m” de di. Ar ka da fl› n›n›s rar la r› na kar fl›n yaz ma mak ta da di ren di.

“Sen bi lir sin, geç mifl ler ol sun” de di ar ka da fl›. “Ama yaz say d›niyi eder din.”

‹ki ar ka dafl böy le ce ay r›l d› lar. Has ta olan çok geç me den bir ec -za ne nin önün den ge çer ken he men içe ri gir di ve ec za c› dan ila c›is te ye cek ken du rak sa y› ver di. Ve ila c›n ad› n› unut tu ¤u nun ay›r d› -na var d›. “Ney di ila c›n ad›, ney di ila c›n ad›?” di ye rek an›m sa ma -ya ça l›fl t›y sa da ila c›n ad› bir tür lü ak l› na gel me di.

Ve ken di si ni sa b›r la bek le yen ec za c› ya ça re siz lik için de sor du: “Ku zum, bir sayar m›s›n” dedi. “Si zde ilaç lar dan ne ler var?”•

Yafll› doktor, art›k ilaçlar›n adlar›n› eskisi gibi kolaycaan›msay›p söyleyemiyordu. Bir gün eczaneye girdi; fakat alaca¤›ilac›n ad›n› uzun uzun düflündüyse de bir türlü bulamad›.

Sonunda eczac›y› daha fazla bekletmemek için, “Bana” dedi.“Bir kutu asetilsalisilik asit verir misiniz?”

Eczac›, “Yani bildi¤imiz aspirini istiyorsunuz, galiba? diye sordu.Yafll› doktor hemen at›ld›: “Evet, evet elbette aspirin” dedi. “Kusura bakmay›n, yafll›l›k iflte...

Birden an›msayamad›m...”•

Kolay

Zor

fiubat SuDokular›

Yan›tlar 88’inci sayfam›zdad›r.

•Haz›rlayan: Canan Onural - Bütün Dünya•

CananOnural@butundunya.com.tr

66

‹lk se fe ri ni 21 fiu bat 1920’deLi ver po ol’dan New York’aya pan “Be ren ga ria” ge mi si, 8y›l son ra 6 fiu bat gü nü; ken -

di si ni, öl dü rü len Rus Ça r› Nic ho -las II’nin en kü çük k› z› Anas ta siaola rak ta n› tan bir genç ka d› n›New York Li ma n›’ naulafl t›r d›.

Ge mi de bir ba s›n top -lan t› s› ya pan Anas ta sia,çe ne si ni te da vi et tir mekiçin Ame ri ka’ya gel di ¤i ni,1918 Tem muz’un da tümai le si nin, Rus ya’n›n Eka -te rin burg ken tin de öl dü -rül dü ¤ü s› ra da ka ç›p, ca -n› n› zor kur tar d› ¤› n›, buara da bir Bol fle vik as ke rita ra f›n dan çe ne si nin k› r›l -d› ¤› n› öne sü rü yor du.Anas ta sia, Ro ma nov lar’labir lik te öl dü rü len ai ledok tor la r› Bot kin’in o¤ luGleb ta ra f›n dan kar fl› lan m›fl t›. GlebBot kin, Anas ta sia’ya “Ek se lans la r›”di ye hi tap edi yor, ço cuk luk dö -nem le rin de bir lik te oy na d›k la r› n›,“Onun flüp he siz Grand Dü flesAnas ta sia ol du ¤u nu” söy lü yor du.

1918 ve 1928 y›l la r› ara s›n da,

Ro ma nov lar’›n ka y›p ser ve ti nin va -ri si ol du ¤u nu id dia eden, ya r›m dü -zi ne den faz la ka d›n or ta ya ç›k m›fl t›.Bu ne den le Anas ta sia’n›n id di ala r› n›flüp he li bu lan Ame ri ka l› ga ze te ci le rian la y›fl la kar fl› la mak ge re ki yor du.Bu nun la bir lik te, New York’ta kal -

d› ¤› sü re için de sos ye tepar ti le rin de ün lü bir ki fliola rak çev re len di, ki barkim se ler ara s›n da re vaç taolan otel ler de, Ro ma nov -lar’›n say g› de ¤er va ri siola rak ka bul gör dü. Zi ya -re ti s› ra s›n da bir ote le kay -d› n› yap t› r›r ken, “An naAn der son” ad› n› kul lan d›,da ha son ra bu, tak ma ad›ola rak kal d›.

*** Rus ya’da 1917 fiu bat

‹h ti la li’nde Çar Nic ho lasII, ta c› n› ve tah t› n› b› rak -ma ya mec bur edil di. Nic -

ho las, efli Ale xand ra, dört k› z› veo¤ lu, Czars ko ye Se lo Sa ra y›’n da tu -tul du, da ha son ra Bol fle vik ler Ekim‹h ti lâ li’nde ik ti da r› ele ge çir di ¤in de,Ural lar’da Eka te rin burg ken ti ne gö -tü rül dü ler. 1918 iç sa va fl› tüm flid de -tiy le sü rer ken, Bol fle vik kar fl› t› Rus

67

1991’de ama tör Rus arafl t›r ma c› lar, Ro ma nov lar’›n öl dü rül me si ko nu sun da ya k›n geç mifl te ya y›n la nan hü kü met ra po run dan

ya rar la na rak, Ro ma nov lar’›n gö mül dü ¤ü nü dü flün dük le ri ye ri bul du lar. Bu ra ya el ko yan Rus yet ki li le ri, kaz d›k la r› me zar dan

ce set ka l›n t› la r› ç› kar d› lar. Ka fa tas la r› n› in ce le yen bi lim adam la r›,Anas ta sia’n›n da bun lar ara s›n da ol du ¤u nu öne sür dü ler, an cakRus lar’›n bul gu la r›, flüp he le ri or ta dan kal d› ran ke sin lik te de ¤il di.

KöfledenBucaktan

MehmetMuhsino¤lu

Çarl›k Taht›ndanMaden Çukuruna

68

güç le ri, tem muz’da Eka te rin -burg’a yak lafl ma ya bafl la d›.

Nic ho las ve ai le si nin kur -ta r› la bi le ce ¤i en di fle siy le,“böl ge yet ki li le ri” ta ra f›n -dan Ro ma nov lar hak k›n -

da ölüm ka ra r› ve ril di.17 Tem muz 1918 ge ce ya r› s›n -

dan he men son ra, Nic ho las, Ale -xand ra ve befl ço cu ¤u ile Dr. Bot -kin da hil ai le nin dört gö rev li si ne,he men gi yin me le ri ve tu tuk lu bu -lun duk la r› evin bod rum ka t› na in -me le ri em re dil di. Bu ra da ai le vegö rev li le ri iki s› ra ha lin de di zil di -ler; kaç t›k la r› söy len ti si ni ön le -mek için fo tog raf la r› n›n çe ki le ce ¤ibil di ril di ken di le ri ne. Bu s› ra daya r›m dü zi ne ye ya k›n si lah l› adamani den içe ri da l›p, im pa ra tor ai le -si ne kur flun ya¤ d›r ma ya bafl la d› -lar. Ba rut du ma n› da ¤›l d› ¤›n da,

hâ lâ so luk al d› ¤› n› gör dük le ri nide b› çak la ya rak öl dür dü ler.

Eka te rin burg ken ti nin 23 km.d› fl›n da, ter k e dil mifl bir ma denoca ¤› na ce set le ri ta fl› yan cel lateki bi, üzer le ri ne ben zin dö ke rekya k›p, son ra sül fü rik asit le son ka -l›n t› la r›n gö rün tü sü nü de ¤ifl tir me -ye ça l›fl t›. Ge ri ye ne kal d›y sa birma den çu ku ru na dö küp, üze ri nitoz top rak la dol dur du lar.

Bol fle vik hü kü me ti ilk bafl ta, yal -n›z ca Nic ho las’›n idam edil di ¤i ni,efli ve ço cuk la r› n›n gü ven li bir ye regö tü rül dük le ri ni bil dir di. Da ha son -ra tüm ai le nin yo k e dil di ¤i, Rusarafl t›r ma c› la r›n ra por la r› ile do¤ ru -lan d›. Ay n› za man da, Av ru pa’da herna s›l sa sü rek li ya y› lan bir söy len ti yegö re, Ro ma nov lar’›n ço cuk la r›n dan–ge nel lik le Anas ta sia ol du ¤u önesü rü len– bi ri, kat li am dan kur tul -mufl tu. Ro ma nov lar’a ait ser ve tin

17 Temmuz 1918 tarihinde öldürülen Ro ma nov Ailesi

Av ru pa ban ka la r›n da ol du ¤u ha ber -le ri üze ri ne, na kit pa ra ümi di ne ka -p› lan ve ha ne dan la il gi li hak id diaeden ler gö rü lü yor du. Fa kat bun la r›ndo lan d› r› c› l›k pe flin de ko flan sah te -kâr lar ol du ¤u k› sa sü re de or ta ya ç› -k› yor du. Bu ara da Av ru pa, An naAn der son ile he nüz ta n›fl m›fl t›.

***

1920’de in ti har et me -ye ça l›fl t› ¤› aç›k çagö rü len bir gençka d›n, Ber lin’de

Land wehr Ka na l›’ndan çe -ki lip, kur ta r›l d›; yet ki li le rekim li ¤i ni bil dir me yi red -de di yor du. Ger çek kim li ¤ibi lin me den 1922 y› l› nade ¤in ya fla ya ca ¤› Dall dorfAk›l Has ta ne si’ne yer lefl ti -ril di. Bu ara da bek len me -dik bir aç›k la ma ya pa rak,“Di ¤er grand dü fles ler denbi ri de ¤il, Anas ta sia ol du -¤u nu” söy le me ye bafl la d›.

Bu dö nem de Av ru pa,Bol fle vik ‹h ti lâ li’nden ka çanRus lar ’la do lup ta fl› yor du.Bir çok çar sem pa ti za n›, “ka -y›p Anas ta sia ol du ¤u ilk ba -k›fl ta aç›k ça an la fl› lan” bugenç ve gü zel ka d› n›n yar -d› m› na ko flu yor du. Onunan lat t› ¤› na gö re çir kin ya raiz le ri; “Ai le si nin top lu ca öl -dü rül dü ¤ü s› ra da vü cu du nasap la nan Bol fle vik b› çak la -r›n dan” ge ri ye kal m›fl t›. “BirBol fle vik as ke ri” di yor du,“So luk al d› ¤› m›n ay›r d› na va r›p ba nayar d›m c› ol du, en so nun da Ba t› ’yakaç t›m...” Bu genç ka d›n, Anas ta siaol du ¤u nu öne sür dük ten bir kaç ayson ra, ken di si ni des tek le yen le rinolufl tur du ¤u uzun kuy ru ¤un ba fl›n -

da, ak›l has ta ne sin den sa l› ve ril di.Ara dan ge çen bir kaç y›l da, Rus

göç men ler den mey da na ge lençev re si hay li ge lifl ti, Ro ma nov Ai -le si’ nin öl dü rü len dok to ru nun o¤ -lu ve ço cuk lu ¤un da gü nün önem -li bö lü mü nü im pa ra tor ai le si ninya n›n da ge çi ren Gleb Bot kin’e

özel lik le ya k›n ol du. Bu dö nem deRo ma nov lar’›n bir çok h› s›m ve ak -ra ba s›, ta n› d›k la r›, onun la gö rüfl tüve ge rek Anas ta sia’ya ben zer li ¤i,ge rek Ro ma nov Ai le si’ nin gün lükya fla m›y la il gi li kü çük ay r›n t› lar

69

Çarl›k Taht›ndan Maden Çukuruna

Son Grand Düfles, Anastasia

hak k›n da bil dik le ri, bu in san la -r›n ço ¤u nu et ki le di.

An cak di ¤er le ri ise, Anas ta -sia’n›n genç lik dö ne mi ninönem li olay la r› n› tam an›m -sa ya ma d› ¤› için flüp he duy -

ma ya de vam et ti ler. Genç Anas ta -sia’n›n çok iyi bil di ¤i ‹n gi liz ce, Fran -

s›z ca ya n›n da, Rus ça gü zel ko nu fla -bil me ye te ne ¤i ise, önem li öl çü dekay ba u¤ ra m›fl t›. Bir çok in san bu tu -tar s›z l›k la r›, ak›l has ta ne sin de k› sasü re li de ol sa kal ma s› n›n yol aç t› ¤›zi hin sel ra hat s›z l› ¤›n, ara da bir ye ni -

den be lir me si ne ba¤ l› yor du.***

Bu ara da onun des tek çi le ri,Anas ta sia ola rak ta n›n ma s› n›n ya salbi çim de onay lan ma s› için uzun birmü ca de le ye bafl la d› lar. Böy le birta n›n ma, SSCB d› fl›n da ka lan Ro ma -nov ser ve ti ne ka dar olur sa ol sun,Rus ya’n›n ko mü nist li der le ri ni hâ lâ

de vir mek ümi din de olansür gün de ki çar ta raf lar la r› -n›n eli ne, müt hifl bir po li tikre hi ne ver mifl ola cak t›.

Bu ça ba la r› flid det le elefl -ti ren Ale xand ra’n›n kar de flive Anas ta sia’n›n da y› s› olanHes se grand dü kü, “Anas ta -sia”n›n ger çek kim li ¤i nin or -ta ya ç›k ma s› için özel birarafl t›r ma c› ile an lafl t›. Buarafl t›r ma c› as l›n da genç k› -z›n, 1920’de Po me ra nia Böl -ge si’n de or ta dan kay bo lan,Po lon ya as›l l› Al man fab ri kaifl çi si Fran zis ka Schanz -kows ka ol du ¤u nu bil dir di.Schanz kows ka’n›n, 1916’daça l›fl t› ¤› fab ri ka da mey da nage len bir pat la ma dan ka lanya ra iz le ri ve zi hin sel den -ge siz lik so ru nu var d›. Bubul gu lar Al man ga ze te le rin -de ya y›m lan d›y sa da, ke sin -lik le is pat la na ma d›.

An na An der son ola rakbi li nen genç ka d›n, ya salola rak ta n›n ma mü ca de le si nisür dür dü, ni ce on y›l lar ge çipgi der ken, bir çok mah ke me yi

kay bet ti. Onun hi kâ ye si ni an la tanFran s›z lar’›n “Anas ta sia” ad l› oyu nu1954’te sah ne len di, 1956’da Ame ri -ka l› lar bu nu si ne ma ya uyar la d› veIng rid Berg man Anas ta sia bafl ro lüile Aca demy Ödü lü’nü ka zan d›.

70

Bütün Dünya • fiubat 2007

Ony›llarca kendisinin Anastasiaoldu¤unu ileri süren An na An der son

1968’de “An ne An der son”,Ame ri ka l› ta rih pro fe sö rü J.E. Ma na han ile ev len di veAme ri ka’ya yer lefl ti, ya fla m› -

n›n son y›l la r› n› Char lot tes vil le,Vir gi nia’da ge çir di. 1970’te enönem li hu kuk da va s› n› kay bet tive Ro ma nov ser ve tin den ka lanson bö lüm, Meck len berg dü fle si -ne ve ril di. An na An der son Ma na -han 1984’te öl dü.

***1991’de ama tör Rus arafl t›r ma -

c› lar, Ro ma nov lar’›n öl dü rül me siko nu sun da ya k›n geç mifl te ya y›n -la nan hü kü met ra po run dan ya rar -la na rak, Ro ma nov lar’›n gö mül dü -¤ü nü dü flün dük le ri ye ri bul du lar.Bu ra ya el ko yan Rus yet ki li le ri,kaz d›k la r› me zar dan ce set ka l›n t› -la r› ç› kar d› lar. Ka fa tas la r› n› in ce le -yen bi lim adam la r›, Anas ta sia’n›nda bun lar ara s›n da ol du ¤u nu önesür dü ler, an cak Rus lar’›n bul gu la -r›, flüp he le ri or ta dan kal d› ran ke -sin lik te de ¤il di. Ce set le rin Ro ma -nov lar’a ait ol du ¤u nun ka n›t la na -bil me si için Rus lar, ‹n gi liz DNAuz man la r›n dan yar d›m is te di.

‹lk afla ma da cin si yet tes ti ya panbi lim adam la r›, befl ka d›n ve dörter kek ce se di be lir le di. Da ha son raya p› lan test te ak ra ba l›k ba¤ lan t› la -r› arafl t› r›l d›. Üç k›z ya n›n da, birba ba ve an ne ta n›m lan d›. Di ¤erdört ce set gö rev li le re ait gi bi gö rü -nü yor du. Ai le nin kü çük o¤ lu Ale -xei ve k›z la r›n dan bi ri ka y›p t›.

Ale xand ra ve ço cuk la r› n›n kim li -¤i ni ka n›t la ya bil mek için bi limadam la r›, Ale xand ra’n›n bü yük ye -¤e ni olan Prens Phi lip ile efli, Kra li -çe Eli za beth II’den kan ör ne ¤i al d› -lar. Çün kü, on la r›n hep si an ne ta ra -f› n›n or tak soy özel li ¤i ni ta fl› yor, he -

men he men hiç bir de ¤i flik li ¤e u¤ ra -ma dan an ne den ço cu ¤a ge çen mi -toc hond ria DNA’s› n› pay la fl› yor lar d›.Phi lip’in ka n›y la ce set ler de ya p› lanve po zi tif so nuç ve ren mtDNA kar -fl› lafl t›r ma s›, ka l›n t› la r›n Ro ma nov -lar’a ait ol du ¤u nu ka n›t l› yor du. An -cak, ay n› mtDNA’n› pay lafl ma yança r›n kim li ¤i ni be lir le ye bil mek ama -c›y la, Nic ho las’›n kar de fli GrandDük Ge or ge’un me za r› aç›l d›. Ya p› -lan mtDNA kar fl› lafl t›r ma s›, on la r›nda ak ra ba l›k ba ¤› n› ka n›t la d›.

***Ro ma nov lar’›n bir k› z›, ce set le -

rin gö mü lü ol du ¤u yer de yok tu.Anas ta sia kaç m›fl ve An na An der -son ola rak or ta ya ç›k m›fl ola bi lirmiy di? 1994’te Ame ri kan ve ‹n gi lizbi lim adam la r›, bu so ru nun ya n› t› -n› bir kez da ha ve son ola rakarafl t›r d› lar. An der son’un Vir gi niahas ta ne sin de al› nan do ku ör ne ¤i -ni kul la nan ‹n gi liz eki bi, onunmtDNA’n› Ro ma nov lar’›n ki ilekar fl› lafl t›r d›. Efl za man l› ola rak birAme ri kan eki bi de, onun saç te -lin de bu lu nan mtDNA üze rin dearafl t›r ma yap t›. Her iki ekip deke sin yar g› ya var d›: An na An der -son bir Ro ma nov de ¤il di.

Da ha son ra, bi lim adam la -r› “An na An der son”unmtDNA’n›, Fran zis kaSchanz kows ka’n›n bü -

yük ye ¤e ni Karl Ma uc her’in ki ilekar fl› lafl t›r d› lar. Bir bi riy le uyu flanDNA’lar, 1920’ler de bir Al manarafl t›r ma c› n›n öne sür dü ¤ü te ori yiso nun da ka n›t la m›fl olu yor, 20’n ciyüz y› l›n en bü yük gi zem le rin denbi ri böy le ce çö züm le ni yor du.•

71

Çarl›k Taht›ndan Maden Çukuruna

m.muhsinoglu@gmail.com

Kimi ad lar ve te rim ler var -d›r, çok s›k kul la n› l›r lar,her kes ta ra f›n dan bi li nir -ler. O söz cük le ri he pi miz

bi li riz, ta n› r›z. Üs te lik bu söz cük -ler ne re dey se tüm dil ler de or tak -t›r. Tür ki ye’de de, Fran sa’da da,Lond ra’da da, Ka hi re’de de ay n›an la ma ge lir ler ve ay n› harf ler leya z› l›r, ay n› ses ler le söy -le nir ler. Dün ya n›n herkö fle sin de gün lük ko nufl -ma lar da yer alan bu te -rim le rin bir bö lü mü nünkö ke ni ki fli ad la r› d›r. Ki -mi in san la r›n, özel lik lebi lim adam la r› n›n bu lufl -la r›, ke flif le ri on la r›n ad›y -la an› l›r. Ki mi le ri de ya -flam bi çim le riy le te rim le -re ad ve rir ler. Boy kot da,ji let de, linç de, lüks deas l›n da ger çek te ya fla m›flin san la r›n so yad la r› d›r.

Boy kotChar les Cun nig ham Boy cottKürk le ri için ya fla ma hak la r› -

na son ve ri len ve soy la r› tü ken -mek te olan hay van la r› ko ru makiçin gi ri fli len bir ey le me ya dapar la men to da al› nan si ya sal yada eko no mik ka rar la r› pro tes toet me ye “Boy kot” di yo ruz. Söz lükan la m›, “Sos yal ve ik ti sa di ilifl ki -

le ri kes me, flah sa, ku ru lu fla ya dadev le te kar fl› uy gu la na bi lir birpro tes to bi çi mi. Ge çi ci ola rak iflya da ders b› rak ma”d›r.

Yüz ba fl› rüt be siy le or du danemek li olan Char les Cun ning hamBoy cott, 1873 y› l›n da ‹r lan da’da Ma -yo ilin de bir kon tun mülk le ri nin yö -ne ti ci li ¤i ne ge ti ril mifl ti. Bir kaç y›l

son ra iyi ürün al›n ma d› ¤›için k›t l›k ola s› l› ¤› or ta yaç›k t›. ‹r lan da’da ku ru lanTop rak Bir li ¤i, top rak ki ra -la r› n›n yüz de 25 ora n›n dain di ril me si ge rek ti ¤i ni bil -dir di. Bu is te ¤i olum lu kar -fl› la ma yan Boy cott mah ke -me ye bafl vur du. ‹fl te o günemek li yüz ba fl› n›n ak l› nabi le gel mez di ki bir gün ad›dün ya n›n her ye rin de pro -tes to nun or tak ad› ola cak.Boy cott’un aç t› ¤› da va üze -ri ne Top rak Bir li ¤i bafl ka n›mil li yet çi dev let ada m›

Char les Ste ward Par nell, top rak ki -ra la yan la ra bir ça¤ r› da bu lun du. fiid -de te bafl vur ma ma la r› n›; ama ki ra la -r› n› dü flür mek is te me yen ler le ilifl ki -le ri ni dur dur ma la r› n› is te di. Par -nell’in bu öne ri si ta bii ki ön ce Boy -cott’a kar fl› uy gu lan d›. Di re nifl kar fl› -s›n da Boy cott, ha sat için kent ten ge -tir di ¤i ifl çi le ri ça l›fl t›r mak zo run da

73

Bildi¤imiz SözcüklerinBilmedi¤imiz Öyküleri

Dün ya n›n her kö fle sin de gün lük ko nufl ma lar da yer alan te rim le rin bir bö lü mü nün kö ke ni ki fli ad la r› d›r. Ki mi in san la r›n,

özel lik le bi lim adam la r› n›n bu lufl la r›, ke flif le ri on la r›n ad›y laan› l›r. Ki mi le ri de ya flam bi çim le riy le te rim le re ad ve rir ler.

EvrenselKültür

SongülSaydam

74

Bütün Dünya • fiubat 2007

kal d›. ‹r lan da’dan ay r› lan Boy -cott ifl de ¤ifl tir di ve em lak ko mis -yon cu lu ¤u na bafl la d›. ‹n gil te re ye nibir Top rak Ya sa s› ç› kar d›. Ki ra Tak -dir Mah ke me le ri de ku ru lun ca ‹r lan -da’da ko flul lar h›z la dü zel di. Top rakBir li ¤i’ nin di re nifl ey le mi ne he defolan Boy cott’un ad› ise “Bir ta ci rinmal la r› n› sa t›n al ma ya rak ya p› laney lem” an la m›n dadün ya dil le ri ne gir di.Gü nü müz de ise, bel libir ama c› ger çek lefl tir -mek için bas k› yap -mak ama c›y la, bir kim -sey le, bir yer le, birtop lu luk, ku ru lufl yada ül ke ile her tür lüilifl ki yi kes me an la m›n -da yay g›n bi çim degün lük ya fla m›n için deye ri ni ko ru yan bir kav -ram boy kot.

Ji let King Kamp Gil let teÖzel lik le er kek le -

rin he men her günkul lan d›k la r› ve ikiya da tek ya n› kes -kin t› rafl b› ça ¤› na ve -ri len “Ji let” ad›, as -l›n da onu bu lan ki fli -nin so ya d› d›r.

1871 y› l›n da ç› kanbir yan g›n da tüm mal -var l› ¤› n› yi ti ren bir ai -le nin ço cu ¤u olan King Kamp Gil -let te, genç yafl ta ça l›fl ma ya bafl la d›.Ön ce me tal efl ya lar pa zar la d›. Me ka -nik alet ler ko nu sun da ya ra t› c› ki fli li -¤i ni kefl fe den bir ya t› r›m c› on dan“Kul la n› l›p at› la cak bir fley” ge lifl tir -me si ni is te di. Ya t› r›m c› n›n bu is te di -¤i ni Gil let te, bir sa bah t› rafl olur kenan›m sa d›. Us tu ra s› n› bi ler ken ak l› na

ön ce çift ke nar l› bir çe lik b› ça ¤› ikileh va ara s› na yer lefl tir mek ve bu nuda T bi çi min de bir sap la tut tur makdü flün ce si gel di. Bu b› çak la r›n ye ni -den bi len me si ya da kes kin lefl ti ril -me si ge rek me ye cek, bir kaç kez kul -la n›l d›k tan son ra at› l›p, ye ri ne ye ni -si ko nu la bi le cek ti.

Bu lu flu ilk gün ler de pi ya sa dakufl ku ile kar fl› lan ma -s› na kar fl›n, ji let k› sasü re de yay g›n bir al› c›kit le si bul du. fiir ket 90bin t› rafl ma ki ne si vetam 12 mil yon 400 binadet t› rafl b› ça ¤› üret tive sat t›. Gil let te’in ad›bu lu fluy la o den li öz -defl lefl ti ki, dün ya n›nbir çok ye rin de ol du ¤ugi bi ül ke miz de de,bak kal lar dan, mar ket -ler den de ¤i flik mar kat› rafl b› çak la r› bi le “Ji -let ve rir mi si niz? di yeis ten me ye bafl la d›.

LinçChar les Lynch‹n san l›k ta ri hi

den li es ki bir kav ramolan linç, bir top lu lu -¤un, suç lu ol du ¤u nuka bul et ti ¤i ki fli yi,yar g› lan ma s› na ge rekgör me den ken di ola -nak la r›y la ce za lan d›r -

ma s› na de ni li yor. Linç ey le mi, ada le ti tem sil yet -

ki si ta fl› ma yan la r›n, ya sal yar g› ku -rum la r› n›n ye ri ni al ma ya kalk ma s›ola rak ta n›m la na bi lir.

Bu ey lem ad› n›, Ame ri kan Ba -¤›m s›z l›k Sa va fl›’ndan al mak ta d›r.Sa vafl s› ra s›n da Vir gi ni al› Char lesLynch, key fi bir mah ke me ku ru -

King Kamp Gillette

Char les Cun nig hamBoy cott

yor. Suç lu la r›, usu lün ce yar g› la ma -dan, ken di ken di ni bafl kan ola rakata d› ¤› bir mah ke me nin ka ra r›y lace za lan d› r› yor. Özel -lik le ‹n gi liz kral l›kyan l› la r› n› çok sert ce -za la ra çarp t› r› yor.Char les Lynch’in ad›da ne ya z›k ki hiç dein san ca ol ma yan birkav ram ola rak ge çi -yor ta rih te ki ye ri ne.

Lüks Lu ci us Li ci ni us

Lu cul lusKi ra z›, ka y› s› y›,

Ana do lu’ya öz gü öte kimey ve, seb ze ve ba -ha rat la r› Av ru pa’yagö tü ren Lu ci us Li ci ni -us Lu cul lus gur me le -rin pi ri sa y› l›r. Lu cul -lus’un zi ya fet le ri dil le -re des tan d›. Bir günafl ç› s› na çok mas raf l›bir zi ya fet ha z›r lat t›.Bu den li mas raf vezah met kar fl› s›n da afl -ç› s› da ya na ma d› ve“Efen dim siz bu ak flam tek ba fl› na -s› n›z, bafl ka kim se yok ki?” de di.Lu cul lus, “Ol maz m›? Bu ak flam Lu -cul lus, Lu cul lus’u a¤›r l› yor” de di.

‹fl te, “Afl› r› l›k, is raf, tan ta na,deb de be” an la m›n da dün ya dil -

le rin de kul la n›m bu lan “lüks”söz cü ¤ü nün kö ke ni, bu Ro ma l›ge ne ra lin ad›n dan ge li yor. Lu ci -

us Li ci ni us Lu cul lus,‹Ö 63 y› l›n da bü yükbir afl› r› l›k için de ya -fla ma ya bafl la m›fl. Gi -yim ku flam da, efl ya -da, gün lük ya flam daken di ni gös te ren ge -rek siz, afl› r› gös te rifl -li, süs lü, fla ta fat l›, s› -n›r la r› aflan ya fla m›için Na po li’de gör -kem li bir ev yap t› ranLu cul lus, tü nel ler lede ni ze ba¤ l› ha vuz -la r› na en na di de ba -l›k la r›, de niz ürün le -ri ni ko ya cak den liile ri git mifl ti. Evi ninher ya n› aç›k t›. “Lu -cul lus, iyi, gü zelama k›fl ge lin ce neya pa cak s›n?” di yeso ran ar ka da fl› na gü -le rek, “Be nim ley -lek ler, tur na lar den lide mi ak l›m yok?

Ben de mev si mi gel di ¤in de evi -mi de ¤ifl ti re ce ¤im, Ro ma’ya gi de -ce ¤im!” de mifl ti. Bu ne den le o,yaz l›k ç› l› ¤›n ön cü sü ola rak da

75

Bildi¤imiz Sözcüklerin Bilmedi¤imiz Öyküleri

SongulSaydam@butundunya.com.tr

Lu ci us Li ci ni us Lu cul lus

Char les Lynch

An ka ra’da bir fa kül te de oku yan Ah met, der slerinin d› fl›n -da her ko nuy la il gi liy di. Y›l so nu yak la fl›r ken kö tü ye gi den ders le ridü zel te me ye ce ¤i ni an la d›. Bu gi difl le okul dan at›l ma s› ke sin di. An -ne si ne du ru mu bil dir di:

“An ne ci ¤im fa kül te den at› la cak gi bi yim” de di. “Sen ba ba m› budu ru ma ha z›r lar m› s›n?”

An ne si gül erek yan›t verdi:“Me rak et me o¤ lum” de di. “Ba ban çok tan ha z›r bu du ruma...”•

76

San Fran cis co Kör fe zi’ne do¤ ru yol alan “Razz le Dazz le”(ABD ar go sun da “fia fl›r t› c› ha re ket” an la m›n da d›r) ad l›tek ne nin genç kap ta n› bir eliy le dü me ni tu tar ken öte -ki eliy le diz le ri nin üze rin de ki ka l›n ki ta b›n say fa la r› n›

çe vi ri yor du. Tek ne de ki bü yük tah ta ku tu lar da gün bo yu is ti -rid ye ya tak la r›n dan ç› kar d› ¤› ve ken di si ne üç ay l›k ifl çi üc re -ti den li ge lir sa¤ la ya cak olan is ti rid ye ler bu lu nu yor du. Heran bir dev ri ye bo tuy la kar fl› la fla bi lir ve ka çak av lan mak lasuç la na rak hap si boy la ya bi lir di. Fa kat genç kap ta n›n çev re yikol la ma s› ge re ken ba k›fl la r› da ha çok ki tap say fa la r›n da ge zi -ni yor du. Sa hil po li si nin bas k› n› umu run da de ¤il di; çün kü on -lar için en bü yük is ti rid ye ler den olufl tur du ¤u bir ik ram ta ba -¤› ha z›r la m›fl t› bi le... On ye di ya fl› na ye ni gir mifl olan kap ta -n›n ad› Jack Lon don’d›.

Jack Lon don (1876-1916), yok sul bir ai le nin ço cu ¤u ola -rak San Fran cis co’da dün ya ya gel di. An ne ba ba s› n›n koy du -¤u “John” ad› n› il ko kul s› ra la r›n da ken di is te ¤iy le “Jack” ola -rak de ¤ifl tir di. Se kiz ya fl›n day ken eli ne ne ge çer se oku ma yabafl la d›. Yok luk tan üne ula flan la r›n ve uzun de niz yol cu luk -la r› na ç› kan la r›n öy kü le ri da ha çok il gi si ni çe ki yor du. On ya -fl›n da halk ki tap l›k la r› na git me ye bafl la d› ¤›n da oku duk la r› n›rast ge le seç ti ¤in den ken di si ni da ha or ta oku la git me den e¤it -me ye bafl la yan çok sa y› da ve de ¤i flik ko nu lu ki tap ve on la -r›n ya zar la r›y la ta n›fl t›. An cak de li kan l› l›k ça ¤› na gel di ¤in deki tap kur du ol mak için ye ter li za man bul mak ta zor lan ma yabafl la d›. Pa ra ka zan mak için ça l›fl mak zo run day d›. Okul sa at -

77

Tayfa, ‹stiridye Korsan›, ‹flçi, Serseri, Alt›n Aray›c›s›, Yazar ve...

Serüven Öykülerinin Kral›:

Jack London

le ri nin ön ce sin de ve son ra s›n -da sa bah ak flam ga ze te sa t› c› l› ¤›,ta til gün le ri de r›h t›m da tek ne ba -k› m› ve te miz li ¤i gi bi ifl ler de ça l›fl -t›.

Se rü ven ci ben li ¤i onu de ni zeçe ki yor du. R›h t›m da ge çir -di ¤i gün ler de ba l›k ç› lar,z›p k›n c› lar, dal g›ç lar ve tay -

fa lar gi bi il ginç ki fli ler le kar fl› la fl› -yor ve on la r›n an lat t› ¤› öy kü ler -den et ki le ni yor du. Dü zen li bir ge -lir için gir di ¤i bir ba l›k kon ser ve sifab ri ka s›n dan k› sa sü re -de ay r›l d›. ‹n sa n›n ma ki -ne le rin kö le si ol du ¤u buifl te hiç bir il ginç ya flamk› m›l t› s› bu la ma m›fl t›.

O za man lar res mi izinsa hip le ri d› fl›n da ki le reya sak; fa kat ka çak ya p›l -d› ¤›n da iyi pa ra ge ti renbir u¤ rafl olan is ti rid yeav c› l› ¤› na il gi duy du.Sütan ne si olan zen ci ka -d›n dan al d› ¤› 300 do larborç la r›h t›m da ta n›fl t› ¤›bir ba l›k ç› dan bir tek nesa t›n ala rak is ti rid ye kor -san l› ¤› yap ma ya bafl la d› -¤›n da he nüz onal t› ya fl›n day d›.Bir lik te ifle ç›k t› ¤› kor san lar fi lo -sun da k› sa za man da siv ril di. Gençya fl› na karfl›n iflin es ki le rin den da -ha h›z l› yel ken tu tu yor, kav ga lar dave iç ki iç me ya r›fl la r›n da on la r› altedi yor du. Ba fla r› s› n› k›s ka nan ra -kip le ri nin gi de rek ar tan sal d›r gandav ra n›fl la r› ve so nun da tek ne si“Razz le Dazz le”›n ya k›l ma s› Jack’iy›l d›r d›. Kor san l› ¤› b› rak t›. An cakde niz den uzak ka la ma d› ¤›n dan bukez ta raf de ¤ifl ti re rek kor san l› ¤›de net le yen dev ri ye po li sin de gö -

rev al d›. Bu nun ne de ni yaln›zcame rak t›. Çok iyi ta n› d› ¤› kor san l›kta ra f› n›n kar fl› t› olan de ne tim ve iz -le me ta ra f› n› da biz zat ya fla mak is -te mifl ti.

Da ha son ra yi ne de ni zin ça¤ r› -s› na uya rak Be ring De ni zi üze rin -den Ja pon ya’ya gi den bir fok av la -ma ge mi si ne tay fa ya z›l d›. Ge mi dege çen haf ta lar ve u¤ ra nan li man -lar da ki iç ki li, kav ga l› sa at ler tamJack’e gö rey di. Se fer den dön dü -¤ün de ai le si nin is te ¤i ne uya rakdü zen li ge lir ge ti ren ifl ler de ça l›fl -

ma y› de ne di. ‹fle gir di ¤ibir ip lik fab ri ka s› ve da hason ra bir an da ak l› na ko -ya rak elekt rik mü hen di siol ma is te ¤iy le gir di ¤i veilk ifl ola rak oca ¤› na kö -mür at ma ifli ni üst len di ¤ielekt rik sant ra l› uzunömür lü ifl or tam la r› ol ma -d›. Bun lar ba l›k kon ser -ve si fab ri ka s›n da ki iflin -den da ha kö tü gel mifl tiJack’e...

1894 y› l›n da ser se ri likgün le ri bafl la d›. ‹fl siz li ¤ipro tes to et mek ama c›y laül ke nin öteki ucu na, ya ni

Wa shing ton’a yü rü yüfl dü zen le yenKelly ad›n da ki bi ri nin pe fli ne ta k› -l›p onun Sa na yi Or du su’na ka t›l d›.K› sa sü re de ola ya kar fl› il gi si nikay be den Jack yü rü yüfl ko lun danay r›l d› ¤› yö re ler de ki kent ve ka sa -ba la r› do lafl ma ya bafl la d›. Ser se ri -lik ten üç ay hapis cezas› al d›¤›n dasür dür dü ¤ü ya fla m›n ula fl›l ma yade ¤er hiç bir ama ca yö nel me di ¤i nian la d› ve eve dö ne rek li se ye bafl -la d›. Üni ver si te ye git mek is ti yor du.

‹ki y›l l›k bir ha z›r l›k dö ne min -den son ra Ka li for ni ya Üni ver si te -

78

Bütün Dünya • fiubat 2007

ÖyküleriyleÖykücüler

HalukErdemol

si’ne gir me yi ba flar d›. Fa kat da hailk y› l› n› bi ti re me den pa ra s› tü -ken di ve yi ne pa ra ka zan makiçin bu kez bir ça ma fl›r ha ne deça l›fl mak zo run da kal d›. Üni ver -si te ye dö ne me di.

As l›n da üni ver si te onu düflk› r›k l› ¤› na u¤ rat m›fl t›. E¤i -tim yöntemlerini be ¤en -me mifl, özel lik le ‹n gi liz -

ce’ si ni k› sa sü re de ve zor lan ma -dan ya z› ya za bi le cek dü ze ye ge -tir me si ne ola nak sa¤ la ya cak ni te -lik te ders ve kurs la r›n bu lun ma d› -¤› na ta n›k ol mufl tu.

Jack Lon don’un li se ve üni ver -si te y›l la r› yaz ma is te ¤i nin alev len -di ¤i bir za man di li mi dir. Jack yaz -mak, ya z› la r›y la ün ve ser vet ka -zan mak is ti yor du. Bir tay fu nutan›mlad›¤› ya z› s›y la bir ga ze te ninödü lü nü ka zan d› ¤›n da bu ba fla r› -s› n›n an› s› bel le ¤in den si lin me di.Ço cuk ken oku du ¤u ki tap lar danak l›n da ka lan bir ya flam öy kü sü -nün kah ra ma n› n›n, ün lü bir pi ya -nist olan köy lü ço cu ¤u nun yap t› -¤› n› o dak ti lo ma ki ne siy le ya pa -cak, ai le si ni ser ve te bo ¤a cak t›.Bel le ¤i bu düfl ler le do lu olan Jacközel lik le üni ver si te gün le rin deyaz ma et kin li ¤i ni yo ¤un lafl t›r d›.K› sa öy kü ler, de ne me ler, fli ir lerya z› yor ve kar fl› s›n da bi rer ka le gi -bi gör dü ¤ü ya y› nev le ri ni ya z› la r›y -la top ate fli ne tu tu yor du. Bir kaçya z› s› ka bul edil di; fa kat ge çi mi nisa¤ la mak için a¤›r ifl ler de ça l›fl -mak zo run da kal ma s› Jack’in za -ma n› n› ve ener ji si ni önem li öl çü -de tü ke ti yor du. Gün lü ¤ü ne “Ça -ma fl›r ha ne den dö nüfl te elim de ka -lem oy na ta cak güç kal ma d› ¤› n›gö rü yor dum” di ye ya z› yor du.

Bu ara da Klon di ke’da al t›nbu lun du ¤u ha be ri ya y›l d›. Ka y›n -bi ra de ri nin k›fl k›rt ma s›y la Jackku ze yin kar ve buz kap l› düz lük -le ri ne do¤ ru yo la ko yul du. Ken -din den da ha yafl l› olan ka y›n bi -ra de ri yo la de vam ede me yin ceJack ku zey serüvenine yal n›z de -vam et ti. Çe tin koflullarda ge çir -di ¤i zor gün le rin so nun da za y›fdü fle rek eve dö ner ken Jack’intor ba s›n da al t›n to zu yok tu; amatut tu ¤u gün lük, öy kü ve ro man -la r›n da can lan d› ra ca ¤› ya flamkav ga s› an› la r›y la kay n› yor du.

Ku zey den dön dük ten befl ayson ra za ma n›n ta n›n m›fl bir der gi -sin de bir ay aray la pefl pe fle iki öy -kü sü ya y›m lan d›. ‹ki y›l için de ta -n›n ma ya ve ya z› la r› n› da ha ko laysat ma ya bafl la d›. 1900 y› l›n da“Kur dun O¤ lu” adl› ilk öy kü k› ta b›ya y›m lan d›. Bu nu ötekiler iz le di.

Jack Lon don’un 1903 y› l›n daya y›m la nan ve he men çok sa tan larlis te si ne gi ren “Vah fle tin Ça¤ r› s›”adl› uzun öy kü süy le üne ka vufl tu -¤u söy le ne bi lir. Bu öy kü ve yi neKu zey’in ya ba n›l or ta m›n da ge çen“Be yaz Difl”, “Be yaz Is s›z l›k” ve“Atefl Yak mak” gi bi öy kü le ri ve bugru ba gi ren ler Lon don’un Ku -zey’in don mufl, fa kat için de ki can -l› la r›n son güç le riy le ya flam kav ga -s› ver di ¤i do ¤a s›n dan ne den li et -ki len di ¤i ni gös ter mek te dir.

Lon don’un ya p›t la r›, yu ka r› -da sö zü nü et ti ¤i miz Ku zeyöy kü le ri ne ek ola rak is ti -rid ye kor san l› ¤› dö ne mi nin

an› la r›n dan öy kü lefl tir di ¤i “Dazz -ler’›n Se fe ri” ile “Ba l›k ç› l›k Dev ri -ye si nin Se rü ven le ri”, yol lar da ge -çen ser serilik gün lerini an lat t›¤›

79

Jack London

80

Bütün Dünya • fiubat 2007

deki “Mar tin Eden”, iç kiy leiç li d›fl l› ol du¤u an›lar›n›öy küledi¤i “John Bar ley -corn”, ifl çi sorun lar› ve

sos yal s›n›f çat›fl malar›na ilifl kingörüfl lerini yan s›t t›¤› “Demir Ök -çe”, ac›mas›z bir kap tan›n yönet -ti¤i bir gemiyi ve bas k› al t›n dakiyol cular›n› konu edinen “DenizKur du”, bir yay›nevinin ver di¤igörev le git ti¤i Lond ra’da varofl -lar›n dram›n› yan s›t t›¤› “Uçurum‹n san lar›”, ev rim ve soyaçekimkuram lar›y la il gilenerek ilk in san -lar›n yaflam kav gas›n› öy küledi¤i“Adem den Ön ce” ve sonunda ünve ser vet sahibi bir yazar olarak“Snark” adl› tek nesiy le ç›k t›¤›dün ya turunun an›lar›n› yaz d›¤›“Snark’›n Seferi” biçiminde lis -telenebilir.

Jack Lon don yaflam›, yaflam›nher kesitini güzel lik leri, teh likeleri,

yaflam la ölüm aras›n da oy naflank›m›l t›lar›y la, k›saca tüm ger çek -leriy le dolu dolu yaflamay› sevenger çek çi bir yazar d›r. Büyük Fran -s›z yazar› Anatole Fran ce’›n dedi¤igibi, “Jack Lon don’un yap›tlar›n›nhep sin de k›m›l k›m›l yaflam vedüflün ce kay nar”. Lon don bir ar -kadafl›na yaz d›¤› bir mek tup taflöy le diyor du:

“Para için yaz›yorum. Ünkazanabilir sem bu daha çok parademek tir. Daha çok para benimiçin daha çok yaflam demek tir.”

Lon don k›sa öm rün de çok yergez di, yaflam dan çok sah neler gör -dü. K›rk yafl›n da çok sev di¤i yafla-ma göz yumar ken Mek sika veHawaii yolculu¤undan yeni dön -müfl, dev çift li¤ini gön lüne göredonat mak la u¤ rafl›yor du. Ölümnedeni t›b ben “üremi”ydi; fakatyaflam öy küsünü yazan efline göre

Bü yük bir ban ka soy gu nun dan son ra ça l›n t› oto mo bil le -riy le olay ye rin den ka çan üç soy gun cu, ken tin ya k› n›n da ki bir or -ma na sak lan m›fl lar, çan ta la r› n› bo flal t›p, çal d›k la r› pa ra y› say -ma ya bafl la m›fl lar d›.

Ka ran l›k ta pa ra say mak tan s› k› lan soy gun cu lar dan bi ri, il ginçbir öne ri de bu lun du:

“Bu ka ran l›k ta pa ra la r› tek tek say mak ye ri ne flöy le uzan sak vebi raz din len sek ya” de di. “Çal d› ¤› m›z pa ra n›n ne ka dar ol du ¤u nuya r›n ken te in di ¤i miz de na s›l ol sa ga ze te ler de okur, ö¤ re ni riz.”

Ar ka dafl la r› n›n bu öne ri si ne öte ki iki soy gun cu kar fl› ç›k t›:“Üçü mü zün bir bi ri mi ze gi rme si ni mi is ti yor sun sen?” de di ler.

“Ya r›n her ga ze te bafl ka bir ra kam ver di ¤in de, biz bu pa ra y› na s›lbö lü fle ce ¤iz ara m›z da?”•

Cer rah has ta ne de ame li yat et ti ¤i has ta la r› zi ya ret edi yor du.Has ta s› olan genç ve gü zel bir k› z›n pan su ma n› n› de net ler ken gençk›z sor du:

“Ame li yat ye ri min izi görünecek mi, dok tor?” Dok tor, gü lüm se ye rek flu ya n›t› ver di:“Bu tümüyle si ze ba¤ l›.”•

81

Gü zel bir düfl gö rür ce si neuzak la ra da l›p gi den ba -k›fl la r› var d›. Bir ka d› n›n -ki gi bi yu mu flak bir ses

to nuy la ko nu flu yor du. Hü zün lü vetek dü ze se si, kök sal m›fl bir türme lan ko li nin so mut lafl m›fl bi çi migi biy di. O Le opar Adam’d›; fa katöy le bi ri gi bi gö rün mü yor du. Ya -fla m› n› ka zan d› ¤› ifli, bü yük se yir -ci ka la ba l› ¤› önün de bir ka fesiçin de ki le opar lar la gös te ri ye ç›k -mak ve ce sa ret is te yen kimi nu -ma ra lar la se yir ci le ri he ye can lan -d›r mak t›. ‹fl ve ren le ri uyan d›r d› ¤›il gi ve he ye can öl çü sün de ödül -len di ri yor du onu...

Söy le di ¤im gi bi, Le opar Adamun va n›y la ba¤ da fl›k bir gö rü nü mü

yok tu. Dar kal ça l› ve dar omuz luy -du. Kan l› can l› bi ri de ¤il di. Hü zün -lü ruh ha lin den do la y› bas k› al t›n -da gö zük mü yor, yu mu flak ta v›r la -r›y la bu du ru mu nu den ge li yor du.Bir sa at tir a¤ z›n dan bir öy kü al ma -ya ça l› fl› yor dum. Fa kat düfl gü cü -nün za y›f ol du ¤u an la fl› l› yor du.Gör kem li ifl ya fla m›n da çe ki ci du -yum lar, ce sur ey lem ler ve he ye canyok tu onun için... Yal n›z ca renk -siz bir mo no ton luk ve bit mek bil -me yen s› k›n t› var d›.

As lan lar m›? Evet, as lan lar la dakar fl› kar fl› ya gel mifl ti. Çok ko lay d›.Ya pa ca ¤› n›z tek fley sa kin ol mak t›.Her han gi bi ri ba sit bir so pay la biras la n› mu ma çe vi re bi lir di. Bir ke -re sin de bir as lan la ya r›m sa at bo -

Leopar Adam’›n Öyküsü

Jack London’dan Bir Öykü:

82

Bütün Dünya • fiubat 2007

¤ufl mufl tu. Her sal d› r› da as la n›nbur nu na vur mak ye ter di. Kur naz -l›k ya p›p ba fl› n› e¤e rek sal d› r› yage çer se ba ca ¤› n› z› uza t›r d› n›z;pen çe at mak üze rey ken de ba ca -¤› n› z› çe kip ge ne bur nu na vu rur -du nuz. Hep si buy du.

Uzak la ra da l›p gi den ba -k›fl la r› ve yu mu flak sesto nuyla ko nu flur ken ya -ra iz le ri ni gös ter di ba na.

Çok ya ra al m›fl t›. Son al d› ¤› ya ra -y› bir di fli kap la na borç luy du.Omu zu na pen çe at m›fl ve eti nike mi ¤e de¤in s› y›r m›fl t›. Giy si sin -de düz gün bi çim de di kifl at›l m›fly›r t›k iz le ri ni gö re bi li yor dum. Sa¤ko lu nun dir sek ten afla ¤› bölümübir bi çer dö ve re gir mifl gi biy di.Kaç öf ke li sal d› r› y› sa vufl tur mufl -tu kim bi lir... “Önem li de ¤il” di -yor du, yaln›zca ya¤ mur lu ha va -lar da es ki ya ra lar bi raz ra hat s›zedi yor du, o ka dar.

Bir den bir fley an›m sa m›fl gi biyü zü ay d›n lan d›. Bir öy kü bek le di -¤i mi bil di ¤i için o da bas k› al t›n daduyumsuyor du ken di ni.

“Bir as lan ter bi ye ci sin den nef -ret eden adam dan söz edil di ¤i niduy dun mu?” di ye sor du. Du rak la -d› ve kar fl› da ki ka fes te du ran has -ta bir as la na bak t›.

“Di fli a¤ r› yor” di ye aç›k la ma dabu lun du. “Sö zü nü et ti ¤im as lanter bi ye ci si nin en önem li gös te ri sika fa s› n› bir as la n›n a¤ z› na sok -mak t›. On dan nef ret eden adamda as la n›n çe ne le ri ni ka pa ta ca ¤›an› gör mek umu duy la her gös te ri -yi iz ler di. Gös te ri ne re dey se o daora day d›. Gös te ri yi iz le mek içinül ke nin her kö fle si ne gi der di. So -nun da bir gün, en ön s› ra da otu -

rur ken bek le di ¤i fley ol du. As la n›nçe ne le ri ka pan d›; dok tor ça ¤›r ma -ya ge rek kal ma m›fl t›.”

Le opar Adam ko nufl ma s› n›sür dür dü:

“‹fl te sa b›r di ye ben bu na de -rim. Be nim iz le ye ce ¤im yol da buolur du. Fa kat ta n› d› ¤›m bi ri böy leyap ma d›. K› l›ç yut ma, b› çak at mave el ça buk lu ¤u nu ma ra la r› ya panufak te fek, De Vil le ad›n da birFran s›z’d› bu adam. Gü zel bir eflivar d›. Ka d›n tra pez ciy di, ça d› r›nte pe sin den ye re ya k›n bir a¤a da -l›fl ya par ve at lar ken de se yir ci le rinçok ho flu na gi den bir dö nüfl ha re -ke ti ya par d›.

De Vil le’in eli ne denli ça buk sa–bir kap la n›n pen çe si gi bi ça buk -tu– hu yu da o denli de ¤ifl ken di.Bir gün sah ne ami ri ken di si ne‘Kur ba ¤a yi yen’ ya da da ha kö tübafl ka bir adla ses len di ¤i için ada -m› se yir ci le rin önün de, gös te ri sin -de kul lan d› ¤› yu mu flak çam pa no -ya do¤ ru it mifl ve adam da ha neol du ¤u nu an la ma dan b› çak ya¤ -mu ru na tut mufl tu onu. Ada m›n herya n› n› ku fla tan b› çak lar vü cu du naöy le ya k›n sap lan m›fl t› ki el bi se sin -den pa no ya çi vi le nip kal m›fl t›. B› -çak la r›n ço ¤u sap lan d›k la r› yer deke sik ler olufl tur mufl tu.

“Ada m›n ser best kal ma s›için pal ya ço lar b› çak -la r› çe kip ç› kar makzo run da kal d› lar, öy le -

si ne m›h la n›p kal m›fl t› tah ta ya. Buolay dan ötü rü her kes De Vil le’dençe ki nir ol du. ‹fl ve baz efliyle kar fl› -lafl t›k la r›n da da ne za ke tin öte si negeç me ye ce sa ret ede me di ler.

“Fa kat Wal la ce ad›n da biradam var d›. Hiç bir fley den kork -

83

maz d› o. As lan ter bi ye ci siy di. Ka -fa s› n› as la n›n a¤ z› na sok ma nu ma -ra s› n› o da ya par d›. Sirk te ki as lan -la r›n her han gi bi riy le ya pa bi lir dibu nu ma ra y›; ama o her za mangü ven duy du ¤u iyi huy lu Au gus -tus’u ye¤ler di.

“De di ¤im gi bi, Wal la ce–biz ona Kral Wal la -ce der dik– can l› yada ölü hiç bir fley den

kork maz d›. Bir Kral’d› o; ha tayok tu bu un van da. Bir ke re sin deonu sar hofl bir hal de bah se tu tu -flur ken gör müfl tüm. Bah sin ko nu -su sal d›r gan lafl m›fl bir as la n›n ka -fe si ne so pa s›z gi rip onu sa kin lefl -tir mek ti. Yap t› bu nu; içe ri gi riphay va n›n bur nu na bir yum rukat›p bah si ka zan d›.

“Ba yan De Vil le...”Tam o s› ra da ar ka m›z da bir gü -

rül tü kop tu. Le opar Adam sa kinbir ta v›r la dö nüp bak t›. ‹ki böl me -li bir ka fes te bir may mun ön aya -¤› n› or ta da ki böl me nin d› fl› na ç› -kar m›fl t›, kom flu böl me de ki birkurt da onu ya ka la m›fl olan ca gü -cüy le çe kifl ti ri yor du. May mu nunaya ¤› ne re dey se ka l›n bir plas tikbo ru gi bi uza m›fl t›. Öteki may -mun lar ba¤ r› fl›p du ru yor lar d›. Hiç -bir ba k› c› yok tu or ta da. Le oparAdam bir kaç ad›m da ka fe se ulafl t›ve ya n›n da ta fl› d› ¤› ha fif bir bas -ton la kur dun bur nu na sert bir dar -de in dir di. Son ra ya n› ma dö nüphiç ke sin ti ol ma m›fl gi bi ya r›m ka -lan ko nufl ma s› n› sür dür dü.

“Evet, Ba yan De Vil le Wal la ce’abak t›, Wal la ce da ona... Bay DeVil le de as›k su rat la her iki si ne...Wal la ce’› de fa lar ca uyar d›k; amahiç al d›r ma d›. Yü zü mü ze gül dü.

Bir gün De Vil le’i gü lünç du ru madü flü rüp ona da gül dü. Ca n› kav gaet mek is te di ¤i için De Vil le’in ka -fa s› n› için de hay van ye mi olan birla pa ko va s› na sok mufl tu.

“De Vil le’in üs tü ba fl› ber batol mufl tu. Te miz len me si için yar -d›m et tim. Çok sa kin di. Teh dit fa -lan sa vur ma d›. Fa kat vah fli hay -van la r›n göz le rin de s›k s›k gör dü -¤üm tür den bir öf ke pa r›l t› s› gör -düm göz le rin de. Wal la ce’› sonkez uyar ma ya git tim. Yi ne gül dü;fa kat Ba yan De Vil le’den ya napek bak maz ol du ar t›k.

“Bir kaç ay geç ti. Hiç bir fley ol -ma d›. Ola y›n unu tul du ¤u nu dü -flün me ye bafl la m›fl t›m. O s› ra larBa t›’da bu lu nu yor duk. Gös te ri ye -ri miz San Fran cis co’ydu. Ö¤ le denson ra ki gös te ri sü rü yor du; ko caça d›r ka d›n ve ço cuk do luy du. Ça -k› m› al›p ge ri ver me yen ça d›r c› K› -z›l Deny’yi ar› yor dum.

“Giy si de ¤ifl tir me ça d›r la r›n danbi ri nin ya n›n dan ge çer kenDenny’yi gö re bil mek umu duy labir de lik ten içe ri göz at t›m. Ora dayok tu; ama tam önüm de Kral Wal -la ce du ru yor du.

Gi yin mifl, ka fe se git mekiçin s› ra s› n›n gel me si nibek li yor, bu ara da da bü -yük bir ke yif le bir kaç tra -

pez ci nin a¤›z da la fl› n› iz li yor du.Ça d›r da ki öteki ki fli ler de ay n› fle -ye yo ¤un lafl m›fl lar d›, De Vil le d› -fl›n da. Onun giz le me ye ge rek duy -ma d› ¤› bir nef ret le Wal la ce’a bak -t› ¤› n› gör düm. Wal la ce ve öteki-lerin tar t›fl ma dan bafl ka olup bi tenbir fle yi gö re cek hal le ri yok tu.

“Fa kat ben o ça d›r de li ¤in denDe Vil le’in ne yap t› ¤› n› gör düm.

Leopar Adam’›n Öyküsü

84

Bütün Dünya • fiubat 2007

Ce bin den men di li ni ç› kar d›, te -ri ni ku ru la ya cak m›fl –o gün ha vas› cak t›– gi bi ya par ken ay n› an daWal la ce’›n ar ka s›n dan geç ti. Hiçdur ma d›, men di li ni bir an sal la y›pdo¤ ru ca ç› k› fla git ti. Ç›k ma dan ön -ce ora da du rup ar ka s› na bak t› biran. Ba k› fl› be ni te dir gin et mifl ti;çün kü yal n›z nef ret de ¤il, za fer devar d› ba k› fl›n da.

“De Vil le’i sey ret mek iyi ola -cak di ye dü flü nür ken onun sir kingi rifl ka p› s›n dan d› fla r› ç› k›p kentmer ke zi ne gi den bir ara ba ya bin -di ¤i ni gö rün ce bi raz ra hat la d›m.Bir kaç da ki ka son ra bü yük ça d› -ra gi rip Denny’yi bul dum. Wal la -ce gös te ri si ne bafl la m›fl t›. Se yir ci -le ri he ye can dan he ye ca na sü rük -lü yor du. Özel lik le kö tü ada m›oy nu yor du. As lan lar iyi ce öf ke le -nip difl le ri ni gös te rin ce ye dekk›fl k›r t› yor du hep si ni, ya ni Au -gus tus’un d› fl›n da ki le ri. O hay vanhiç bir fley le k›fl k›r t›l ma ya cak ka -

dar yafl l›, flifl man ve tem bel di.“So nun da Wal la ce kam ç› s›y la

yafl l› as la n› diz le ri nin üs tü ne çö -kert ti ve esas nu ma ra s› için ha z›rko nu ma ge çir di onu. Yafl l› Au -gus tus, uy sal bir ta v›r la göz le ri nik›r pa rak a¤ z› n› aç t› ve Wal la ceda ra hat ça sok tu ba fl› n›. Son raçe ne ler ka pa n› ver di, bir ça t›r t›ç›k t›, hep si bu.”

Le opar Adam dal g›n dal g›n gü -lüm se di ve uzak la ra dal m›fl ba k›fl -la r› na bü rün dü yi ne.

“‹fl te Kral Wal la ce’›n so nu böy -le ol du” de di. “Or ta l›k sa kin le flin cebir f›r sa t› n› kol la y›p Wal la ce’›n ba -fl› n› kok la d›m. Ve hap fl›r d›m.”

He men at›l d›m. “Ya ni o fley,ba fl›n da ki...”

“En fi ye var d›; ça d›r day ken DeVil le’in Wal la ce’›n saç la r› na serp ti -¤i en fi ye. Yafl l› Au gus tus böy le birfley yap mak is te me mifl ti. O hap fl›r -m›fl t› yaln›zca.”•

Çeviri: Haluk Erdemol

Bir po li ti ka c›, se çim ön ce si ya pa ca ¤› ko nufl ma n›n met ni nibir ar ka da fl› na ver di ve dik kat le oku yup, elefl tir me si ni is te di. Ar ka -da fl›, bir sü re son ra gel di ve elefl ti ri si ni söy le meye bafllad›: “Tam üçkez oku dum ko nufl ma n›” de di. “Bi rin ci oku yu flum da gü zel bir ko nufl -ma gi bi gö rün dü ba na ve do¤ ru su nu is ter sen be ¤en dim de...”

Ar ka da fl› bir sü re du rak la d›k tan son ra elefl ti ri si ni flöy le sür dür dü:“‹kin ci oku yu flum da ko nufl man da bir ha ta ol du ¤u nu gör düm”

de di. “Üçün cü oku yu flum da ise, bu ko nufl ma n› yap ma san da ha iyiolur di ye dü flün düm.”

Po li ti ka c›, ar ka da fl› n›n elin de ki ko nufl ma s› n› al d›, kat la y›pce bi ne koy du:

“Bi rin ci oku yu flun da be ¤en din ya, o ye ter ba na” de di. “Na s›l ol -sa seç me nin kar fl› s›n da ikin ci ve üçün cü kez oku ya cak de ¤i lim.”•

Do ¤um ha ne nin bek le me sa lo nun da iki ba ba ada y› dert le fli -yor du. “fian sa bak” de di baba adaylar›ndan biri, “Do ¤um tam data ti li mi ze denk gel di.”

“O da bir fley mi?” de di öte ki baba aday›, “Bi zim do ¤um ba la y› m› -za denk gel di.”•

Mer sin’in Tar sus ve Mut’u,Ça nak ka le’nin Çan’›, Si -irt’in Per va ri’si, Kon -ya’n›n Boz k›r’› ile Os ma -

ni ye ve Si nop il le ri, ar t›k “uzay l›”ol du lar.

Bu gü ne de ¤in yal n›z ca Tür ki yeha ri ta s›n da yer alan bu kent le ri mi -zin ve il çe le ri mi zin ad la r›, bun danson ra uza y›n çok çok uzak lar da kibir bö lü mün de, Mars ha ri ta s›n da dayer al acak lar.

Çe flit li za man lar da uza ya gön -de ri len uy du lar la çok sa y› da fo tog -raf la r› çe ki len ve uzay bi lim ci lerara s›n da “en fo to je nik ge ze gen”ola rak ad lan d› r› lan Mars’›n bin ler -ce kra ter, da¤ s› ra la r›, de rin va di -le ri ve düz lük le ri, flim di bi rer adsa hi bi de olu yor lar.

Mars’ta ki böl ge le re ve ril meküze re ara nan ad lar, dün ya n›n çe -flit li ül ke le rin de ki bi lim adam la r›ya n› s› ra, uzay bi lim le ama tör ola -

rak il gi le nen ki fli ler ta ra f›n dan daöne ril mek te, Ulus la ra ra s› Ast ro -no mi Bir li ¤i’nin ona y›n dan geç -tik ten son ra da, uzay ha ri ta s›n dayer al mak ta d›r.

Mars ge ze ge nin de ki bir kaçco¤ ra fik böl ge ye Türk çe ad lar ilkkez 1976 y› l›n da, Tür ki ye’de ki“ama tör uzay c› lar” ta ra f›n danöne ril mifl ve ge rek li ifl lem ler denson ra uzay ha ri ta s›n da ki yer le ri -ni al m›fl lar d›.

Tüm dün ya ül ke le rin de bi limadam la r› ve ama tör uzay c› la r›n bir -bir le riy le ya r›fl eder ce si ne gi rifl tik le -ri “ad ver me” ça l›fl ma la r› so nun daMars’›n bu gü ne de ¤in an cak iki binkra ter, da¤, va di ve düz lük le ri bi rerad sa hi bi ola bil di ler.

Bu ya r› fla Tür ki ye’den ka t› l› m›naz ol ma s› ne de niy le Mars yü ze yin -de ki Türk çe ad la r›n sa y› s›, Ba t› l›ül ke le re ait ad la r›n ya n›n da sa y› caaz kal mak ta d›r.

85

Mars’ta Türkiye Var•Musa Tokmak - Bütün Dünya•

Mersin’in Tar sus ve Mut’u, Ça nak ka le’nin Çan’›, Si irt’in Per va ri’si, Kon ya’n›n Boz k›r’› ile Os ma ni ye ve Si nop il le ri, ar t›k “uzay l›” ol du lar. Bu gü ne de ¤in yal n›z ca Tür ki ye ha ri ta s›n da

yer alan bu kent ve il çe ad la r› m›z, bun dan son ra uza y›n çok çokuzak lar da ki bir bö lü mün de, Mars ha ri ta s›n da da yer al acaklar.

Bu say fa da ki Mars fo tog ra f›n -da, Mars’ta ki Türk çe ad la r›n ve ril -di ¤i böl ge ler gö rü lü yor. Özel lik leAna do lu co¤ raf ya s›n dan se çi lenbu ad lar ve ve ril dik le ri kra ter le rinçap bü yük lük le ri flöy le dir:

Çan Kra te ri, 8 km., Ça nak ka -le’nin Çan il çe si, Tar sus Kra te ri,19 km., Mer sin’in Tar sus il çe si,Mut Kra te ri, 7 km., Mer sin’in Mutil çe si, Si nop Kra te ri, 15 km., Si -nop ili, Boz k›r Kra te ri, 84 km.,Kon ya’n›n Boz k›r ka sa ba s›, ZirKra te ri, 6 km., Os ma ni ye’nin Zirka sa ba s›, Has hir Kra te ri, 16 km.,Si irt’in Per va ri il çe si nin es ki ad›.

Bu ad lar dan bafl ka Mars’›n çe -

flit li va di le ri ne, Türk çe ol ma ma la r› -na kar fl›n, Ana do lu kül tü rü nü yan -s› tan flu ad lar ve ril mifl tir:

Chryso ke ras Yü ze yi (Ha liç’inBi zans dö ne mim de ki ad›), Gra -ni cus Va di si (An tik Mysia Kral l› -¤›’n da Ne hir Tan r› s›’ n›n ad›),Her mus Va di si (An tik Lid ya Kral -l› ¤›’n da Ne hir Tan r› s›’ n›n ad›),Sca man der Va di si (An tik Tru vaken tin de bir ne hir ad›). Ko nuy laya k›n dan il gi len mek is te yenokur la r› m›z, in ter net te kihttp://mars.go og le.com veh t t p : / / p l a n e t a r y n a -mes.wr.usgs.gov/ ad res le rin deay r›n t› l› bil gi bu la cak lar d›r.•

86

Bütün Dünya • fiubat 2007

Ban ka soy mak su çuyla yar g› la nan ada ma yar g›ç sor du:“fiim di” de di. “Jü ri üye le ri ne flu çe lik ka sa y› tek ba fl› na na s›l aç -

t› ¤› n› an lat ba ka l›m.”Sa n›k, jü ri üye le ri ne dö nüp on la r› tek tek göz den ge çir di, kü -

çüm ser bir bi çim de du dak bük tü, son ra da yar g› ca dön dü:“Yo rul ma ma de¤ mez, sa y›n yar g›ç” de di. “On kez de an lat sam,

bun lar yi ne de be ce re mez ler bu ifli...”•

87

Ogün Su mer ül ke si nin ens› cak gü nüy dü. A¤aç lar -da dal k› p›r da m› yor, ne -fes al mak bi le güç olu -

yor du. Bü tün hay van lar ya yu va la -r› na gir mifl ve ya ne re de bi raz se rinbir yer ve göl ge lik bul mufl lar sa,ora ya s› ¤›n m›fl lar d›. Or man lar Kra -l› as lan da bü yük bir a¤a c›n al t› nauzan m›fl ya t› yor du.

Göz le ri ka pa l›y d›, gö ren ler onude rin bir uy ku ya dal m›fl sa n›r d›.

Hal bu ki tam bir til ki uy ku -sun day d›. Ku lak la r›aç›k, bü tün dik ka tiy le

et ra f› din li yor, “fiu

ara da bir av ya ka la ya bi lir mi yimaca ba?” di ye pu su da bek li yor du.

O s› ra da c› l›z bir ke çi be lir di.As la n› boy lu bo yun ca uzan m›fl,göz le ri de ka pa l› gö rün ce ra hat çayü rü me ye de vam et ti. Ke çi nin bas -t› ¤› ot la r›n ç› t›r t› s› n› du yan as lan,bir den ye rin den f›r la d›. “‹fl te birav!” di ye rek ke çi yi ya ka la d›. Ke çiön ce pa ni ¤e ka p›l d›y sa da, ken di nito par la d›. Kor ku su nu bel li et me -den, “Sa y›n Or man lar Kra l›! Be niye mek is ti yor sun flim di.Hak l› s›n, kar n›n aç. Fa katben o ka dar s›s ka y›m ki;be ni yer sen, a¤ z› na sa -

Aslan ile Ak›ll› Keçi•Muazzez ‹lmiye Ç›¤ - “Sumer Hayvan Masallar›*”•

Uluslararas› üne sahip SSumerolog MMuazzez ‹‹lmiye ÇÇ›¤, çivi yaz›l›onbinlerce tableti okuyarak tarihin befl bin y›l önceki dönemini

ayd›nlat›rken, bu tabletlerde çocuklar için yaz›lm›fl ilginç masallar da buldu. Befl bin y›l önce yaz›lan ve de¤erli sanatç› Nazan Erkmentaraf›ndan resimlenen bu masallardan birini afla¤›da yay›ml›yoruz.

de ce ke mik ge le cek. Be nim ya -k›n dan ta n› d› ¤›m et li but lu, flifl manbir ko yun var. Gel, bir lik te gi de lim,onu sa na gös te re yim; a¤ z› na la y›kol du ¤u nu sa n› yo rum” de di.

As lan bu na çok mem nunol du ve “Sen ne iyi ke çiy -mifl sin. Ad›n ne dir, lüt fenba na söy ler mi sin?” di ye

sor du. Ke çi bü yük bir flafl k›n l›kgös te re rek, “Aaa!.. Sen bil mi yormu sun be nim ad› m›? Be nim ad›m‘Sen çok ze ki sin dir’” de di.

Bu ko nufl ma dan son ra, as lan lake çi ko yu nu bul mak için yü rü me -ye bafl la d› lar. Yü rür ler ken as la n›ngö zü nün önü ne flifl man bir ko yun

ge li yor; onu na s›l yi ye ce ¤i ni dü -flün dük çe, a¤ z› su la n› yor du.

So nun da et ra f› çit le çev ril mifl bira¤› la gel di ler. As lan “Hay di ba ka -l›m, flim di ba na ça bu cak flifl manko yu nu ge tir” di ye gür le ye rek ke çi -yi b› rak t›. Ke çi he men a¤› l›n ka p› s› -n› aça rak içe ri ye dal d› ve ar d›n danka p› y› s›m s› k› ka pa y› ver di. Son ra daas la na dö ne rek flöy le de di:

“Güç lü kra l›m, sa na ad› m›n‘Sen çok ze ki sin’ ol du ¤u nu söy le -me dim mi? ‹fl te gös te ri yo rum ze kâ -m›. fiim di sen flifl man ko yu nu de -¤il, be ni bi le yi ye me ye cek sin. Sa -na bol flans lar!..”•

*Kaynak Yay›nlar›

88

Bütün Dünya • fiubat 2007

Küçük Elif elin de kar ne siy le se vinç 盤 l›k la r› ata rak evinegir di. Çan ta s› n› bir ya na f›r lat t› ve do¤ ru ca ba ba s› na kofl tu kar -ne si ni gös ter di:

“Ba ba c› ¤›m bak” de di. “Bafl tan afla ¤› hep si pe ki yi...”Ba ba s› k› z› n›n kar ne si ni gu rur la in ce ler ken, “pe ki yi”le rin al -

t›n da ö¤ ret me nin flu no tu nu gör dü:“Çok ak›l l› ve ye te nek li bir ço cuk; fa kat kü çük bir ku su ru var: Ders -

te çok ko nu flu yor, bir tür lü sus mak bil mi yor, ben de tüm ça ba la r› makar fl›n bu na bir ça re bu la m› yo rum. Uy gun bir za ma n› n›z da lüt fenoku la ge lin, ço cu ¤un bu so ru nu na bir lik te bir çö züm bu la l›m.”

Ba ba da bu no tun ya n› na bir not yaz d› ö¤ ret me ne:“Böy le bir so ru na bir lik te çö züm bu la ca ¤› m› za ina n› yor sa -

n›z, lüt fen siz bi ze bu yu run, ön ce an ne si nin ay n› so ru nu na bir -lik te bir çözüm bulal›m.”•

Kolay Zor

“fiubat SuDokular›”n›n Yan›tlar›...

Geç ti ¤i miz ay lar da ‹s viç -re’nin Da vos ka sa ba s›n dadü zen le nen ulus la ra ra s›bir kon fe ran sa efli min ko -

nufl ma c› ola rak ka t›l ma s› ne de niy lek› z›m ve ben de bu ül ke ye bir kezda ha git me ola na ¤› bul duk.

An cak yol cu lu ¤u muz An tal yaHa va ala n›’n da sürp riz ler le bafl la d›.Prog ra m› m› za gö re Zü rih’e git me -miz ge re kir ken, kar fl› lafl t› ¤› m›z ak -sak l›k lar so nu cun da Zü rih ye ri neBa sel uça ¤› na bin mek zo run dakal d›k. Ba sel’in Fran sa s› n›r la r›için de bu lu nan Sa int-Lo uis Ulus la -ra ra s› Ha va li ma n›’ na in di ¤i miz de

her fley yo lu na gir di. ‹s viç re’de kiuçak, oto büs, tren ba¤ lan t› s› n›ndü zen li ifl le yi fli ger çek ten hay ran -l›k ve ri ci. Ba sel Ga r›, Av ru pa de -mir yol la r› n›n kav flak nok ta la r›n -dan bi ri. Bu ül ke de tren le yol cu -luk et mek ise ola ¤a nüs tü ke yif li.Ba sel-Zü rih-Da vos ara s›n da üç sa -at sü ren tren yol cu lu ¤u muz bo -yun ca san ki rü ya da gi biy dik.

Da vos, ‹s viç re’nin do ¤u sun daGra ubün den Kan to nu’nda, 1560 m.yük sek lik te ku ru lu, 13 bin nü fu sasa hip se vim li bir ka sa ba. Ün lü Al -man ya zar Tho mas Mann’›n “Bü yü -lü Da¤” ro ma n› na da ko nu olan

89

Davos

Karl› Doruklar›n Aras›nda Bir Kongre Merkezi:

•Nevin Dedeo¤lu - Bütün Dünya•

Da vos, Alp le r’in muh te flem kar -l› do ruk la r› ara s›n da yem ye flil birva di de Da vo ser Gö lü ya k›n la r›n dabu lu nu yor. Da ha yük sek te ki “Da -vos Dorf” ve afla ¤› da ki “Da vosPlatz” ad›n da bir bi riy le bir le flik ikikü çük yer le flim ye rin den olu flu yor.

Do ¤al gü zel lik le ri nin ya n› -s› ra sun du ¤u ola nak lar lasa¤ l›k, spor, kül tür, sa natve kong re mer ke zi ol ma

özel lik le ri ni bi ra ra da ta fl› yan Da -vos’un ta ri hi 1160 y›l la r› na dek uza -

n› yor. Bu ra da bu lu nan çe flit li ki li seve mü ze ler den ‹n gi liz Ki li se si,Kirch ner Mü ze si (Eksp res yo nistres sam Ernst Lud wig Kirch ner), K›flSpor la r› Mü ze si ile Oyun cak Mü ze -si bi zim gö re bil dik le ri miz.

Da vos’un tam or ta s›n da gör -kem li çam a¤aç la r› n›n çev re le di ¤i,sin cap lar la ço cuk la r›n ke yif le ko -flufl tur duk la r› ne fis bir park ve k› -z›m la yüz me ye do ya ma d› ¤› m›zaç›k-ka pa l› olim pik yüz me ha vu -

zu var. ‹l ginç mi ma ri si ve 22 binmet re ka re ala n› ile gö ze çar panAv ru pa’n›n en bü yük buz pis ti deyi ne bu ra da bu lu nu yor. Her y›ldü zen le nen Dün ya Eko no mik Fo -ru mu’ na da ev sa hip li ¤i ya pan ün -lü Kong re Mer ke zi ile Kong reOte li par k›n he men ya n›n da, da¤ -la r›n bü yü le yi ci at mos fe ri için deyer al› yor. Kong re Mer ke zi’n deay n› an da kul la n› la bi len otuz sa -lon bu lu nu yor. Y›l bo yun ca bu ra -da çe flit li ulu sal ve ulus la ra ra s›kong re ler, bi lim sel top lan t› lar,

kül tür ve sa nat et kin -lik le ri ger çek lefl ti ri li -yor. Yak la fl›k yet miflta ne otel ve pan si yo -nuy la Da vos tam birkong re mer ke zi ol ma -y› ba fla r› yor.

Ak de niz Üni ver si te -si, T›p Fa kül te si HalkSa¤ l› ¤› Ana bi lim Da l›ö¤ re tim üye si olaneflim Prof. Dr. Ne ca tiDe de o¤ lu’nun “Dep -rem Ön le mi ne ‹lifl kinAn tal ya Hal k› n›n Bil gi,Tu tum ve Dav ra n›fl la r›”ko nu lu bil di ri sun du -¤u, Ulus la ra ra s› Afet le riÖn le me Kon fe ran s›

(In ter na ti onal Di sas ter Re duc ti onCon fe ren ce, IDRC) da bu Kong reMer ke zi’nde ya p›l d›. Befl gün bo -yun ca çe flit li ül ke ler den ge len bi limadam la r›, üst dü zey yö ne ti ci ler, gö -nül lü ler dün ya da olu flan afet le ri veafet so run la r› n› ön le me ted bir le ri nitar t›fl t› lar. Ka t› l›m c› la r›n he menhep si afet ler den son ra ya p› la cakyar d›m ve kur tar ma ça l›fl ma la r› ye -ri ne ön ce den al› na bi le cek ön lem le -rin ar t› r›l ma s› n› öner di.

90

Bütün Dünya • fiubat 2007

Davos, Kongre Merkezi

Kong re bi na s›n da dü zen le nençe flit li stand lar için de Tür ki ye stan -d› ve ta n› t› m› ya p› lan “Ma hal le AfetGö nül lü le ri, MAG” pro je si çok il giçek ti. ‹s viç re ile or tak yü rü tü len bupro je nin ko or di na tö rü Mi mar Si -mon Tschurr ile bu ra da ta n›fl t›k. Si -mon, da vet li ol du ¤u 30 A¤us tos Za -fer Bay ra m› tö re ni ne ka t›l mak üze -re bir gün lü ¤ü ne ‹s tan bul’a gi de ce -¤i ni söy le yin ce çok et ki len dim. Befly›l d›r ça l›fl ma la r› n› sür dü ren ve fluan da ‹s tan bul, Ko ca eli ve Ya lo -va’da uy gu la nan Ma hal le Afet Gö -nül lü le ri pro je si il gi ve des tek bek -li yor (www.mag.org.tr.). Pro je, birdep rem an›n da her ma hal le deolufl tu ru lan 50 ki fli lik gö nül lü ekip -le rin do na n›m l› ola rak ön ce den be -lir len mifl nok ta lar da top lan ma s› n›ve kur tar ma ça l›fl ma la r› n› kap s› yor.

Ma hal le afet gö nül lü sü ola bil mekiçin uz man lar ca dü zen le nen e¤i timprag ra m› na ka t›l mak ge re ki yor.Kon fe rans, Ame ri ka l› sa vafl fo tog -raf ç› s› Ja mes Nach wey’i ve çek ti ¤ifo tog raf la r› ko nu alan flok edi ci gö -rün tü le rin olufl tur du ¤u bel ge sel birfilmin gös te ri miyle so na er di.

Da vos’ta kal d› ¤› m›z son ikigün de, muh te flem kar l› zir ve le riy legöz ka mafl t› ran Ja kobs horn ve Par -senn’de do ya s› ya kar yü rü yüfl le riya p›p Alp ler ’de ol ma n›n key fi niya fla d›k. Yüz ler ce Alp bit ki si ninolufl tur du ¤u bo ta nik bah çe si ninde bu lun du ¤u Schat zalp’te çim k› -za ¤› ya p›p Da vo ser Gö lü k› y› s›n daku ¤u lar la bir lik te gü nefl len dik.

Da vos’tan ay r› l›r ken, bu kü çükka sa ba da bir haf ta bo yun ca ne denliçok fley ya fla d› ¤› m› z› dü flün düm.•

91

Davos

Dep rem de y› k› lan bi na la r›n mü te ah hi di mah ke me lik ol -mufl tu. Fa kat bir tür lü bu lu na m› yor du. Onun ye ri ne in fla at ta kul -la n› lan mal ze me ler mah ke me ye ve ril di ler.

Ön ce kum yar g› c›n kar fl› s› na ç› ka r›l d›. Yar g›ç “Bak, sa¤ lam ol ma d› ¤›n için bu bi na lar se nin yü zün den

y› k›l d›, ne di ye cek sin?” di ye ç› k›fl t›.Kum bi raz üz gün, bi raz sa kin du rum da ken di ni sa vun du: “Val la hi Yar g›ç Bey, be nim bir su çum yok” de di. “Çün kü bi zi çi -

men to bir ara da tu tar. O ne den le as›l suç lu odur.”Ku mun bu sa vun ma s›n dan son ra yar g›ç, çi men to yu ça ¤›r d› ve

ay n› suç la ma y› ona da yö nelt ti. Çi men to da su çu üze ri ne al ma d›:“Bi zi de mir bir ara da tu tar, Yar g›ç Bey” de di. “As›l suç on da d›r, on -dan he sap so rul ma s› ge re kir.”

Yar g›ç çi men to ya da hak ver di, bu kez de mi ri sa n›k san dal -ye si ne oturt tu ve “Gör dün mü bak?” de di. “Se nin yü zün den kaçbi na çök tü, yüz ler ce in san ya fla m› n› kay bet ti. Se ni ce za lan d›r -mak zo run da y›m.”

De mir, yar g› c›n bu suç la ma s› kar fl› s›n da gül me ye bafl la d›:“Be ni de ¤il ce za lan d›r ma ya, suç la ma ya bi le hak k› n›z yok, Yar -

g›ç Bey” de di ve ne de ni ni de aç›k la d›:“Çün kü ben, hiç bir za man olay ye rin de ol mad›m ki...”•

Eflim le 1967 y› l›n da ev len miflve “Ba la y›” de ni len o ilkgün le ri Tür ki ye’nin çe flit liyö re le ri ni ge zip gö re rek de -

¤er len dir me ye ka rar ver mifl tik.Mer sin’den yo la ç›k t›k tan son ra

ilk du ra ¤› m›z An ka ra ol du. An ka -ra’y› Abant, ‹s tan bul ve Bur sa’n›nUlu da¤’› iz le di. Ora dan ‹z mir veAn tal ya’ya ge çe cek, son ra da Mer -sin’de nok ta la ya cak t›k ge zi mi zi.

Her fley, dü zen le di ¤i miz gi biol du. Otel ler de ye ri mi zi ön ce denay›rt t› ¤› m›z için, s› ra da ki ken tegel di ¤i miz de do¤ ru ca ote li mi zegi di yor, ken di mi zi o an da, evi -miz dey mifl ce si ne bir s› cak l›k için -de du yum su yor duk.

Fa kat ‹z mir bi zi, hiç de bir “evs› cak l› ¤›”yla kar fl› la ma d›. Ken tino y›l lar da en göz de ote li olanEfes Ote li’ne gel di ¤i miz de, re -sep si yon gö rev li si nin buz gi bi birsö züy le kar fl› lafl t›k:

“fiu an re zer vas yon lis te miz de,si zin ad› n› za ay r›l m›fl bir oda m›zol du ¤u nu gö re mi yo rum efen dim.”

Otel gö rev li si nin bu so ¤uk sö -zü, ‹z mir’in o a¤us tos s› ca ¤›n da bi -le efli me de, ba na da, ku tup lar so -¤u ¤u den li don du ru cu gel mifl ti.

Bir ay ön ce yap t› ¤›m re zer vas -yo nu mun onay lan d› ¤› n› gös te renotel yö ne ti mi nin ya z› s› n› ç› kar d›mce bim den ve “‹fl te ba k›n” de dim.“Üç haf ta ön ce ev len mifl tim ve dü -¤ü nüm den bir haf ta ön ce de ote li -niz de oda m› ay›rt m› fl›m ve siz debu nu onay la m›fl s› n›z, hat ta ev len -mem ne de niy le teb rik le ri ni zi bi lebil dir mifl si niz. ‹fl te, oku yun.”

Re sep si yon gö rev li si, elim de kiya z› ya de ¤il, önün de ki lis te ye bak t›:

“Üz gü nüm; ama önüm de ki lis -te de, ad› n› za ay›r t›l m›fl bir oda ol -du ¤u bil gi si yok, efen dim” de diay n› ku tup so ¤u ¤u don du ru cu lu -¤uy la. “Si zin için ya pa bi le ce ¤im

92

Unutamad›¤›m An›m

Balay›m›zda Sak›p Sabanc›’n›nOtel Odas›nda Kald›k

•Çetin Kocaer - Bütün Dünya•

Bu bö lü mü mü zü siz den ge len yo ¤un is tek üze ri ne aç› yo ruz. “Unu ta ma d›k la r› an›”la r› n›, pay lafl mak is te yen okurlar›m›z›n

kaleme alacaklar› ve 600-800 söz cük tutar›n daki an›lar›ndan her ay birini bu sayfada yay›mlayaca¤›z.

Bafl›na “Unutamad›¤›m An›m” notunu eklemenizi rica etti¤imizyaz›lar›n›z›, Manolya 3/11, D: 2, 34750, Ataflehir, ‹stanbul adresine

mektupla, (0 216) 456 2729 numaraya faksla ya dabutundunya@butundunya.com.tr adresine e-postayla gönderebilirsiniz.

93

bir fley yok.”Ona, be -

nim için ya pa -bi le ce ¤i birfley ol du ¤u nusöy le dim. Be -ni, otel mü dü -rüy le gö rüfl tü -re bi le ce ¤ i n ian›m sat t›m.

“Ne rast -lan t›, mü dü rü -müz flu an bu -ra da, efen -dim” de di veba na, iki ad›mötem de ki birki fli yi gös ter di.

Otel mü dü -rü ne ön ce eli -mi uzat t›m,ken di mi ta n›t -t›m ve “Ben, Ya p› ve Kre di Ban ka -s› Mer sin fiu be si Mü dü rü Çe tin Ko -ca er” de dim. Son ra da ote lin, öte -ki elim de ki ya z› s› n› gös ter dim:

“Bu ya z› da ote li ni zin yö ne ti mi -nin im za s› n› ta fl› mak ta d›r ve hemoda re zer vas yo nu mun onay lan d› -¤› n› hem de ev li li ¤im ne de niy leotel yö ne ti mi nin teb rik le ri ni bil dir -mek te dir. fiim di ba na lüt fen oda m›gös te rir mi si niz?”

Otel mü dü rü k›rk de re den su -lar ge ti re rek ken di ni hak l› ç› kar -ma ya ça l›fl t›:

“Bi li yor su nuz, tam da fu ar›naç› la ca ¤› gün de yiz” de di. “Tümoda la r› m›z bu ne den le...”

Onu da ha faz la ko nufl tur ma d›m:“Fu ar›n ne gün aç› la ca ¤› bir y›l

ön ce sin den bi li ni yor du” de dim.“fiim di lüt fen re sep si yon gö rev li ni -ze söy ler mi si niz, ba na oda m›nanah ta r› n› ver sin.”

Ba na oda -m›n anah ta r› n›ver me si içinmü dür be yinr e s e p s i y o ngö r e v l i s i n ebir fley söy le -me si ne ge rekkal ma d›.

Ar kam danbir el, bir odaanah ta r› uzat -t› ba na. Dön -düm, bak t›m,a r k a m d a k iki fli, ün lü sa -na yi ci ve ifl a -da m› m›z Sa -y›n Sa k›p Sa -ban c›’yd›.

Ben onug ö r ü n c e

“Aman, efen dim, ku su ra bak ma -y›n” di ye ke ke le me ye bafl la m›fl t›mki, mer hum Sa k›p Sa ban c› elin de -ki oda anah ta r› n› ›s rar la ba na do¤ -ru uzat ma ya de vam edi yor du:

“Ye ni ev li bir çift hiç oda s›zka l›r m›y m›fl böy le?” de di, o ba ba -can tav r›y la. “Ben he nüz ç›k ma -d›m bi le oda ma... Bu yu run si zinol sun be nim odam.”

Çok fla fl›r m›fl t›m. Bu nu ka bulede me ye ce ¤i mi söy lü yor dum ki,sö zü mü kes ti.

“Fu ar’›n aç› l› fl› na bafl ba ka n›n dage le ce ¤i ni ö¤ re nin ce, biz Tür ki yeOda lar ve Bor sa lar Bir li ¤i yö ne timku ru lu üye le ri de ka t›l mak is te dikaç› l› fla” de di. “Bak, ya n›m da ki buar ka dafl, bi zim yö ne tim ku ru lun danar ka da fl› m›z, Mus ta fa Söz men...Ben on la ay n› oda da ka l› r›m, siz debe nim odam da ka l›r s› n›z. Ha di buifl de bu ra da bit sin böy le ce...”

Sak›p Sabanc›

Mer hum Sa k›p Sa ban c› oda s› -n›n anah ta r› n› zor la eli me tu tufl tur -du ve eflim le ba na, bi raz ile ri de kiasan sör le ri gös ter di:

“Ha di ba ka l›m, marfl marfl” de -di. “‹s ti ka met asan sör ler...”

Efes Ote li’nde üç ge ce kal d›k.O sü re için de eflim de, ben de,bu ola y›n üze ri miz de yap t› ¤› flo -kun et ki sin den ken di mi zi bir tür -lü kur ta ra ma m›fl t›k.

Fa kat as›l flok la, üçün cü gü -nün so nun da otel den ay r› l›r-ken kar fl› lafl t›k.

He sa b› m› z› öde mek is te di ¤i -

miz de otel yö ne ti mi, hiç bir bor cu -mu zun ol ma d› ¤› n› söy le di.

Tüm oda ve ye mek mas raf la r› -m› z›n, “Ev li lik ar ma ¤a n› m›z” ola -rak Sa y›n Sa k›p Sa ban c› ta ra f›n danöden di ¤i ni ö¤ ren dik.

Efli min de be nim de ya fla m› -m›z bo yun ca unu ta ma d› ¤› m›z,da ha son ra ki y›l lar da ise ço cuk -la r› m›z la pay lafl t› ¤› m›z bu de ¤er -li an› m› z› flim di Bü tün Dün yaokur la r›y la pay la fl›r ken, mer humSa k›p Sa ban c›’y› bir kez da harah met le an› yo rum. Yat t› ¤› yer de›fl›k lar ek sil mesin.•

94

Bütün Dünya • fiubat 2007

Bir kufl çu dük ka n›n dan pa pa ¤an sa t›n alan bir ka d›n, ikihaf ta son ra pa pa ¤a n›y la dük ka na dön dü ve sa t› c› ya, pa pa ¤a n› n›nhiç ko nufl ma d› ¤›n dan ya k›n d›.

“Na s›l olur, ha n› me fen di?” de di sa t› c›. “‹kin ci haf ta n›n or ta s›n -da bir yan dan ka fe sin de ki sa l›n ca ¤›n da sal la n›r ken, bir yan dan dasiz le soh bet et me si ge re kir di.”

Ka d›n hay retle sor du:“Sa l›n cak m› de di niz? Ama be nim ka fe sim de sa l›n cak yok ki...”Dük kan sa hi bi ka d› na bir de sa l›n cak sat t› ve iki haf ta son ra pa -

pa ¤a n› n›n ko nufl ma ya bafl la ya ca ¤› n› söy le di.Fa kat o iki haf ta n›n so nun da da pa pa ¤a n› yi ne ko nufl ma y›n ca,

bir kez da ha dük ka na git ti ve sa t› c› ya yi ne ya k›n d›.“Si ze ga li ba bir ay na sat ma y› unut tuk” de di dük kan sa hi bi.

“Çün kü bu sü re de ka fe sin de ki ay na n›n kar fl› s› na ge çip, ko nufl makbir ya na, flar k› lar bi le söy le me ye bafl la ma s› ge re kir di.”

Ka fe se ay na da al d›k tan iki haf ta son ra ka d›n göz le ri yafl l›bir bi çim de yi ne gel di kufl çu dük ka n› na ve pa pa ¤a n› n›n öl dü -¤ü nü söy le di.

Kufl çu da üzül dü ve pa pa ¤a n›n ne den öl dü ¤ü nü sor du.“Pek bi le me ye ce ¤im ama” de di. “Öl me den bir kaç sa ni ye ön ce

ko nufl ma ya da bafl la m›fl t›.”Sa t› c›, haf ta lar d›r ko nufl ma yan pa pa ¤a n›n son söz le ri nin ne ol -

du ¤u nu sor du. Ka d›n çan ta s›n dan bir ka ¤›t ç› kar d› ve pa pa ¤a n›nnot et ti ¤i son söz le ri ni oku du:

“O kah ro la s› kufl çu dük ka n›n da sa l›n cak, ay na d› fl›n da hiç kuflye mi sat›l maz m›?..”•

Biten y› l›n son, bay ra m›nilk gü nü... H›z la ak›p git -mek te olan za ma n› enfaz la du yum sa d› ¤› m›z,

“Bir y›l da ha ne ça buk geç ti”ninflafl k›n l› ¤› n› ve hüz nü nü bir lik teya fla d› ¤› m›z, y› l›n o “en son” gü -nün de yiz yi ne...

Te le viz yon da 2006’dan ak›l daka lan lar bir bir s› ra la n› yor. Te rörolay la r›n da kay bet tik le ri miz, tra -

fik ka za la r›, okul la ra de¤in gi renuyufl tu ru cu ve flid det olay la r›, in -faz gö rün tü le ri... Ko ru ya ma d› ¤› -m›z sev gi li dün ya m› z›n te pe sin de -ki ka ra de lik, kü re sel ›s›n ma vebu na ba¤ l› bek le nen do ¤al fe la -ket ler... Irak’ta at› lan son bom ba -lar la ölen si vil le rin ve ço cuk la r›nsa y› s› ak›p gi di yor alt ya z› ola rakek ran da, s› ra dan bir ha ber ola -rak... Tüm öteki özel gün ler de ol -

95

Yaflam›n Ayr›nt›lardaSakl› Tad›...

K›z›m›n bir y›l d›r bi rik tir mifl ol du ¤u 60 YTL’nin 30 YTL’si ni en gel li ço cuk la ra, 30 YTL’si ni de TE MA’ya ver mek is te di ¤i ni

yaz d› ¤› mek tu bu nu oku yo rum, bir so luk ta. Bu mek tup ba na ac› la r› an›n da din di ren mu ci ze bir ilaç gi bi ge li yor.

•Ayflegül Örs Zümrütdal - Bütün Dünya•

du ¤u gi bi “bir ya n› hep ek sikka lan” ac› l› in san la r›n a¤›r l› ¤› çö -kü yor yü re ¤i me... Ar d›n dan ge -len, ye ni y› la kim, ne re de, na s›lgi re cek ha ber le riyle iyi ce s›k k›nve umar s›z duyumsuyo rum ken -di mi. O an da elin de kü çük bir ka -¤›t par ça s› ile eflim gi ri yor oda ya.“Bak” di yor, “K› z› m› z›n ye ni y›lar ma ¤a n› bu.”

Bir y›l d›r bi rik tir mifl ol du ¤u 60YTL’nin 30 YTL’si ni en gel li ço -cuk la ra, 30 YTL’si ni de TE MA’yaver mek is te di ¤i ni yaz d› ¤› mek tu -bu nu oku yo rum k› z› m›n, bir so -luk ta. Bu mek tup o an da ba naac› la r› an›n da din di ren mu ci ze birilaç gi bi ge li yor. Göz le rim yafl lar -la do lu yor. “An ne, a¤ la ya cak nevar bun da. Abart ma” di yor. Onabu du rum da a¤ la ya cak ne yin ol -du ¤u nu flim di lik an la ta m› yo rum!

Bu dün ya da il la ki bü yük ifl ler

ya pa ma sak da, kü çük fley le ri bü -yük bir sev giy le ya pa bi le ce ¤i mi -zi... Do kun du ¤u muz bafl ka ya -flam lar da se vin cin bü yü ye ce ¤i ni,ka ran l› ¤a bir mum ya ka bil me ninzev ki ni, ya fla d› ¤› m›z dün ya ya sa -hip ç›k ma n›n gü zel li ¤i ni... Ya flam -dan ne is ti yor sak ön ce onu ken di -mi zin ver me si ge rek ti ¤i ni ve herza man ver dik le ri mi zin al d›k la r› -m›z ola ca ¤› n›... Bu mek tupla san -ki bir an da ya fla m›n ay r›n t› lar dasak l› olan tüm haz la r› n› bir an daya ka l› yo rum. Bi raz ön ce ki ka ram -sar l› ¤a inat, içi mi da ha gü zel birge le cek umu du dol du ru yor.

Yü re ¤in de ki sev gi si ni ce bü -yük le ri miz den da ha bü yük olanço cuk la r› m›z la, “Gü zel gün ler gö -re ce ¤iz” di yo rum. Bu de ¤i fli mi ya -rat t› ¤› ve ge le cek te ya ra ta cak la r›için k› z›ma teflek kür ediyorum.

Bin ler ce teflek kür ler...•

96

Bütün Dünya • fiubat 2007

T›p ö¤ ren ci si bi tir me s› nav la r› na gir mifl ti. Ko mis yon üye le ri,ö¤ ren ci nin he ye can l› ol du ¤u nu gö rün ce s› na v› ba sit bir so ruylabafl lat mak is te di ler.

“Sa na, ter let men ge re ken bir has ta gel se” de di ler. “Söy le ba ka -l›m, ona na s›l bir yön tem uy gu lar s›n?”

Ö¤ ren ci ak l› na ge len ilk yön te mi söy le di; fa kat ko mis yon bafl ka -n› “Bafl ka?” di ye rek kar fl› l›k ver di. Ö¤ ren ci ak l› na ge len ikin ci yön -te mi söy le di; fa kat yi ne “Bafl ka?” so ru suy la kar fl› lafl t›. Ak l› na ge lentüm yön tem le ri s› ra la ma s› na kar fl›n ho ca la r› n›n “Bafl ka?” so ru suy -la kar fl› la flan ö¤ ren ci, ken di “kan ter” için de ka l›n ca, en kes tir meter let me yön te mi ni bu lu ver di:

“Say d› ¤›m bu yön tem le rin hiç bi ri bir so nuç ver mez se” de di. “Has -ta y› al›r, fa kül te ye ge ti ri rim, hu zu ru nu za ç› ka r›r, s› na va so ka r›m.”•

En di fle li has ta dok to ra sor du:“Ta n› n›z ne dir, dok tor bey?”Dok tor he men ya n›t ver di:“Ben ha bis di yo rum, öte ki uz man lar fark l› fi kir de; fa kat hep si

be nim hak l› ol du ¤u mu otop si s› ra s›n da an la ya cak.”•10

6

97

9

8

7

5

4

3

2

1 ‹lk ki ta b› “Ka d› n›n Ad› Yok”ile ün le nen ka d›n ya zar kim dir?

a) ‹n ci Ase na b) Duy gu Ase na c) ‹n ci Aral d) Naz l› Eray

Kur tu lufl Sa va fl›’na on ba fl› rüt -be siy le ka t›l m›fl, sa vafl an› la r› n›“Tür kün Atefl le ‹m ti ha n›”nda yaz -m›fl ka d›n ya zar kim dir?

a) Fat ma Ali ye b) Fat ma Nu di ye c) Ha li de Edip Ad› var d) Ha li de Nus ret Zor lu tu na

‹lk Türk ka d›n ti yat ro sa nat ç› -s› kim dir?

a) Afi fe Ja le b) Ada let Cim coz c) Ca hi de Son ku d) Ke ri man Ha lis

Ha c› vat-Ka ra göz kuk la o-yu nu nun unu tul maz sa nat ç› s›kim dir?

a) Ha ya li Kü çü ka li b) Ve dat Tür ka li c) Ha ya let O¤uz d) Ha ya ti As›l ya z› c›

“Di va nü Lü gat-it Türk” ki ta b› -n›n ya za r› kim dir?

a) Ali Emi ri b) Be sim Ata lay

c) Yu suf Has Ha cip d) Kafl gar l› Mah mut

“Aya Yolculuk”, “SeksenGün de Devr-i Âlem” gi bi ön cüya p›t la r› ya zan bi limkur gu ya za -r› kim dir?

a) Sta nis law Lem b) Ur su la K. Le gu in c) Ray Brad bury d) Ju les Ver ne

“‹s tan bul’u Din li yo rum” fli iri -nin fla iri kim dir?

a) Se zen Ak su b) Ok tay Ri fat c) Me lih Cev det An day d) Or han Ve li Ka n›k

Dün ya n›n en bü yük gö lü afla -¤› da ki ler den han gi si dir?

a) Aral Gö lüb) Bay kal Gö lü c) Van Gö lüd) Ha zar Gö lü

Os man l› la r’›n ilk bafl ken tihan gi si dir?

a) Sö ¤üt b) Bi le cik c) Bur sa d) ‹z nik

Nob ran ne de mek tir?a) Ha y›r di yen

Bilginizi Denetleyin

•Haz›rlayan: Diyar Mahmuto¤lu - Bütün Dünya•

15

98

11

12

13

14

16

17

18

19

20

b) Gö nül k› r› c› c) Cim ri d) Ge ve ze

No bel Ödülü han gi y› ldan bu -ya na ve ri li yor?

a) 1896 b) 1901 c) 1905 d) 1915

Pi ri Re is, Ka nu ni Sul tan Sü ley -man’›n em riy le idam edil di ¤in dekaç ya fl›n day d›?

a) 55 b) 68 c) 77 d) 89

Mi ke Tyson 1986 y› l›n da dün -ya boks flam pi yo nu ol du ¤un dakaç ya fl›n day d›?

a) 30 b) 25 c) 20 d) 23

Uza ya ilk uzay ara c› n› gön -de ren ül ke afla ¤› da ki lerdenhan gi si dir?

a) ABD b) Çin c) Ja pon ya d) SSCB

Dün ya n›n en bü yük ada s›afla¤›dakilerden han gi si dir?

a) Bri tan ya b) Grön land

c) Bü yü ka da d) Ba le ar Ta k›m Ada la r›

“Mar co Po lo Se ya hat na me -si”nde “Tür ki ye” na s›l an› l›r?

a) Kü çük Tür ki ye b) Ana do lu c) Kü çük As ya d) Bü yük Tür ki ye

Dün ya n›n en bü yük çö lüafla¤›dakilerden hangisidir?

a) Bü yük Sah ra Çölü b) Ka la ha ri Çölü c) Go bi Çölü d) Tak la ma kan Çölü

“Ka ra o¤ lan” ad l› çiz gi ro mankah ra ma n› n›n çi ze ri kimdir?

a) Su at Ya laz b) Se mih Bal c› o¤ lu c) Nu ri Kurt ce be d) Al tan Er bu lak

Sü me la Ma nas t› r› han gi ili miz -de yer almaktad›r?

a) Ri ze b) Kon ya c) Trab zon d) Van

“Tanyeri Horozlar›” ro ma n› n›nya za r› kimdir?

a) Or han Ke mal b) Ya flar Ke mal c) Ke mal Ta hir d) Ke mal Bil ba flar

Yan›t lar 101’inci

say fa m›z dad›r.

Bilginizi Denetleyin

99

En De¤erli Arma¤an

Siz ler de b› ra k›n bir son ra ki say fayla il gi li tah min ler de bu lun ma y›. ‹çin de bu lun du ¤u nuz say fa daki ro lü nü zün üs te sin den

gel me ye ba k›n. Ya flam her za man bi ze ay n› flan s› ta n› ma ya bi lir.

Ya fla m› m›z da kar fl› lafl t› ¤› -m›z olay la r›n de ne ti mi -nin ken di eli miz de ol du -¤u ya n›l g› s› na ço ¤u kez

dü fle riz. He ye can la oku mak ta ol -du ¤u muz “ya flam” ki ta b› n› ken -di mi zin yaz d› ¤› ya n›l g› s›y la birson ra ki say fa s›n da ne ler yaz d› ¤› -n› bil di ¤i miz den emin, us ta birya zar kim li ¤iy le do la fl› -r›z ya fla m›n say fa la r›ara s›n da...

Sa bah ev den ç› kar -ken ge rek siz ye re tar -t›fl t› ¤› m›z sev di ¤i mi zin,ak flam eve dö ne ce ¤in -den o den li emi niz dirki, bir te le fon edipözür di le me ye ge rek si -nim bi le duy ma y›z.

Ba vul lar ha z›r-lan m›fl, bi let ler al›n -m›fl t›r. ‹fl te, so nun da is -te di ¤i miz yol cu lu ¤uger çek lefl ti re bi le ce ¤iz.

Er te si gün yo la ç›k ma n› zakim en gel ola bi lir ki?

Hiç önem li ol ma yan ne den -ler le tar t›fl t› ¤› n›z sev di ¤i ni ze, si zihiç bir za man terk et me ye ce ¤in -den emin ol du ¤u nuz için “‹s te -mi yor san, ka p› ora da!” di ye mey -dan okur su nuz.

Ar ka dafl top lan t› la r›n da, he -ye can la efli ni zin ne den -li zor bir in san ol du ¤un -dan ya k› n›r s› n›z. Hepkar fl› n›z da ki kap ris li dir,hep kar fl› n›z da ki an -la y›fl s›z d›r. “Ko lay in sanvar m›? Ya ben na s› l›m?”so ru la r› ak l› n›z dan bi-le geç mez.

fi› ma r›k bir ço cukeda s›y la is tek le ri mi zinar d› ar ka s› ke sil mez.

Dost la r›n, sev gi li le rinde ¤e ri bi lin mez, ge rek -siz ye re kalp ler k› r› l›r.

Son ra, par ma ¤› n› z›n

NurayBartoschek

YaflamdanYans›malar

Bana en de¤erli arma¤an› veren sevgili eflime

100

Bütün Dünya • fiubat 2007

ucuy la bir son ra ki say fa y›açar ken, ani den ya flam ka y›p gi -der par mak la r› n› z›n ara s›n dan...Ne ol du ¤u nu an la ma dan ko cabir bofl luk ta bu lur su nuz ken di ni -zi...

Öz lem le bek le di ¤i niz, tümha z›r l›k la r› n› z› yap t› ¤› n›zyol cu luk, ac› bir fren se -siy le has ta ne oda s›n da

son bul mufl tur. Ya da sü rek li s›z -lan d› ¤› n›z, si tem et ti ¤i niz, si zi hiç -bir za man terk et me ye ce ¤in denemin ola rak mey dan oku du ¤u nuzefli niz, ar d› na bi le bak ma dan son -su za dek terk et mifl tir si zi... Sa bahev den ç› kar ken k›r d› ¤› n›z ve hak l›ol du ¤u nu bil di ¤i niz hal de özür di -le me di ¤i niz sev di ¤i niz, yal n›z cabu ak flam de ¤il, hiç bir ak flam ge ridön me ye cek tir.

Ya flam, gü cü nü ka n›t la mak is -ter ce si ne sa ba ha kar fl› de rin uy -ku day ken ya ka la y›p, bi zi flid det -le sar sar. Yal n›z ca k›rk befl sa ni yeyet mifl tir “ya flam” ki ta b› n›n ya za -r› ol ma d› ¤› m› z› an la ma ya...

On lar ca, yüz ler ce, bin ler cein san ac› la r›, ke der le ri, mut lu luk -la r›, öf ke le ri, düfl le ri ve düfl k› -r›k l›k la r›y la yok olup git mifl ler -dir. Ya fla ma bir ucun dan tu tu -nup, ha yat ta ka lan lar için se is -yan et mek bir ifle ya ra maz.

Bu kez yafl l› bir bil ge gi bi kol -la r› n› omuz la r› m› za ko yar ya flam“Dün ya da her sa ni ye on lar ca in -san ya fla m› n› yi ti ri yor, aç l›k tanölü yor, sa kat ka l› yor. On la r›nsen den ay r› ca l› ¤› ne dir? Ne densen ol ma ya s›n?” di ye so rar. “fiim -di he men to par lan ve elin de ka -lan la r›n de ¤e ri ni iyi bil.”

‹ti raf et me li yim ki, ya flam ba -

na da ac› bir bi çim de ver di der -si ni... ‹ki y›l ön ce cid di bir tra fikka za s› ge çi rip, ay lar ca ya tak taya t›n ca ya de ¤in ben de efli minde ¤e ri ni çok iyi bi le me dim.

Se vil di ¤im den emin ol ma n›n ço -cuk ça fl› ma r›k l› ¤›y la en kü çük birtar t›fl ma da ko lay l›k la “Ta mam, an la -fla m› yor sak bit sin o za man, ben gi -di yo rum” di ye rek ka p› y› çarp t›m.

Ar ka dafl la r›m efl le ri ni çe kifl ti -rir ken ses siz kal ma d›m ve efli minne den li kap ris li ol du ¤un dan ya -k›n d›m. Bafl ka la r› na bol ke se -den, cö mert çe da ¤›t t› ¤›m sev gi yi,be ni en çok se ven ki fli ye ye te rin -ce gös te re me dim.

Ve bir ak flam üze ri “Dur” de diya flam. “Üç-befl ya z› yaz d›n di yeken di ni us ta ya zar san ma sa k›n.Bu ki ta b›n se nar yo su nu yaz ma nabir de ¤il, bin ömür yet mez.”

Ara bam la k›r m› z› ›fl›k ta bek -ler ken, bom ba pat la ma s› gi bi birses duy dum. Son ra s› ko ca manbir bofl luk...

Al kol lü bir sü rü cü nün ar ka -dan h›z la çarp ma s› so nu cu,bo yun da bi rin ci omur k› r›l -d› ve bo yun luk lar için de

ay lar ca hiç k› p›r da ma dan yat t›m.Mer di ven le ri üçer, be fler ko fla rak ç› -kan, de ni zin ma vi de rin lik le ri ne da -lan ben, bar dak tan su yu mu içe mez,yar d›m s›z otu ra maz ol dum.

Sa at ler, gün ler, haf ta lar, ay largeç mek bil me di. An gel di, umut -suz luk tan, ac› dan di be vur dum, is -yan et tim. An gel di “Ya fla m›n ba naver mek is te di ¤i ders ne dir?” di yegün ler ce ken di mi sor gu la d›m.

An gel di, her fle yin be de li niya k›n la r›m dan ç› kart mak is ter ce -si ne öf ke len dim, k›z d›m, ba ¤›r -

101

En De¤erli Arma¤an

d›m sev dik le ri me...

Bel ki de iç ten içe bir s› nav -dan ge çir dim on la r› veken di mi... Efli min, k› z› m›nyü zün de, se sin de bir ya -

k›n ma, s›z lan ma, b›k k›n l›k be lir ti siara d›m. Ama en kü çük bir s›z lan mabe lir ti si gör me di ¤im gi bi sa b›r la,sev giy le sa r›p sar ma la d› lar be ni.

Ve bir gün eflim dün ya n›n engü zel ar ma ¤a n› n› ver di ba na.

O gün, ev li lik y›l dö nü mü müz -dü. Eflim, bir be bek gi bi ban yo -mu yap t›r d›k tan son ra, ar ka mayas t›k la r› ko ya rak özen le oturt tuve giy si le ri mi giy dir me ye bafl la d›.Eflim, ayak la r› ma ço rap la r› m› giy -di rir ken an la t› la maz duy gu lariçin dey dim. Ne ola ca ¤›m bel li de -¤il di. Güç lü bir hap fl› r›k bi le ölü -me ne den ola bilir de mifl ti dok tor -lar. Yar d›m s›z otu ra m› yor, gi yi ne -mi yor, hiç bir fley ya pa m› yor dum.

Eflim ifl ten eve yor gun ge lip, ye -mek ya p› yor, ev ifl le riy le, k› z› m›z la,be nim le il gi le ni yor du. Ya b› kar sa?Ya “Ye ter ar t›k” der se? ‹fl te o an daeflim ak l›m dan ge çen le ri okur ca s› na“Se nin bu du ru mu na bi raz se vi ni yo -rum as l›n da bi li yor mu sun?” de di.

fia fl›r d›m ve “Se vi ni yor mu -sun?” di ye sor dum.

Eflim gü lüm se ye rek “Dur, he -men k›z ma” de di. “Ön ce se vin me -min ne de ni ni din le. fiim di en kü çükbir tar t›fl ma da ‘‹yi o za man ay r› la -

l›m’ di ye rek be ni terk ede me ye cek -sin” di ye rek sev giy le sa r›l d› ba na.

Göz yafl la r› m›n ya nak la r›m danafla ¤› sü zül me si ne da ha faz la en -gel ola ma d›m.

“fiu an da hiç bir ifli mi ken dimgö re mez ken, ço rap la r› m› bi lesen giy di rir ken hâ lâ ‘Se ni b› ra k›pka ça mam’ di ye se vi ni yor sun. Buba na ve re bi le ce ¤in en gü zel ar -ma ¤an. ‹fl te ger çek sev gi bu” di -ye rek sa r›l d›m efli me.

Biz, sev giy le bir bi ri mi ze sa r› -l›r ken o yafl l› bil ge nin se si ni duy -dum ku la ¤›m da “‹fl te böy le ol ma -l› s› n›z” de di sev giy le. “Ya flam ya -za r›” ol ma ya ça ba la ma y›n. Yal n›z -ca si ze dü flen ro lün hak k› n› ve rin,eli niz de ki le rin de ¤e ri ni iyi bi lin.”

Biz ya fla m›n se si ne ku lak ver -dik, ne den li flans l› ol du ¤u mu zunbi lin ciy le, sev giy le, sa b›r la afl t›k ozor lu dö ne mi. Bun dan böy le da -l›fl ya pa ma ya ca ¤› m›n, za man za -man a¤ r› la r› m›n ola ca ¤› n›n ya s› n›tut mu yo rum hiç... Ya fl› yo rum,ayak la r› m›n üs tün de yim ve sev -dik le rim le bir lik te yim. Bun danda ha gü zel ne ola bi lir ki?

Siz ler de b› ra k›n bir son ra kisay fay la il gi li tah min ler de bu lun -ma y›. ‹çin de bu lun du ¤u nuz say -fa da ki ro lü nü zün üs te sin den gel -me ye ba k›n. Ya flam her za man

NurayBartoschek@butundunya.com.tr

“Bilginizi Denetleyin”in Yan›tlar›... •1) Duy gu Ase na •2) Ha li de Edip Ad› var •3) Afi fe Ja le •4) Ha -ya li Kü çü ka li •5) Kafl gar l› Mah mut •6) Ju les Ver ne •7) Or hanVe li Ka n›k •8) Ha zar Gö lü •9) Bur sa •10) Gö nül k› r› c›•11) 1901 •12) 89 •13) 20 •14) SSCB •15) Grön land•16) Kü çük Tür ki ye •17) Bü yük Sah ra Çö lü •18) Su at Ya laz•19) Trab zon •20) Ya flar Ke mal•

Çocuk ken zen gin ler le ün lü -le rin hiç bir der di ol ma d› ¤› -n›, is te dik le ri her fle yi ya pa -bi le cek le ri ni sa n›r d›m.

Çev re le rin de hiz me te ha z›r on lar cain san la r› var d›. On la ra yap t› ra ma -ya cak la r› fley yok tu. Dost la r›y sapek çok tu. Son ra la r› bu nun do¤ ruol ma d› ¤› n› an la d›m.

fiim di or ta yafl la r› da b› rak m›flbir in sa n›m ve ar t›k bi li yo rum ki in -sa n›n dost la r› n›n sa y› s› az d›r. Ve hiçfi re ver me den dost ka la bil mifl “3 in -san” yok tur. E¤er ger çek ten ol sa lar -d›, Ar fli met’in düfl le di ¤i kal d› raç ladün ya y› ye rin den oy na ta bi lir ler di.Üç, kü çük bir ra kam d›r. An cakömür bo yu dost ka la bil mifl “üç in -san”› bul mak ger çek ten çok zor dur.Ömür le ri bo yun ca on la r›n bi ra ra daka la bil me le ri, dün yay la ay›n ya dabir bafl ka y›l d› z›n ay n› çiz gi de bu -lufl ma s› den li en der bir olay d›r.

Her ke sin dost az l› ¤›n dan fli ka yetet ti ¤i bir dün ya da, fli ka yet çi le rin hiçde ¤il se bir bö lü mü nün bi ra ra ya ge -lip ya k›n ma la r› n› aza in di re me me le -ri ne ne de me li? Her kes dost ar› yorve e¤er “her kes”, bü yük bir ra kam -sa bu ifl te bir ters lik yok mu? Her kes“Ben dost most is te mem” de se, “Eh”der si niz “Me se le yok.” Kim se is te mi -yor... Ama dos tun “hem is te ye ni çokhem de bu la n› yok”sa bu il ginç birdu rum de ¤il mi? O hal de “Bu ifl kan -

ti te de ¤il, bir ka li te ifli dir” mi di ye -lim? Dost ada y› çok, ya ni dost bul -ma flan s› çok; ama dos tu bul mak dabu lun ca el de tut mak da zor sa, in sa -n›n ak l› na iki fley ge li yor:

Ya dost ara yan lar, ara m› yor öy -le söy lü yor lar ya da ara d›k la r› n›sa n› yor lar. Ve ki mi za man da “Benbu yü kü çe ke mem” di ye ya r› yol -da ka ç› yor lar. Yok sa dost luk, sa -n›l d› ¤› n›n ak si ne “kö tü bir fley” mi?

Dost lu ¤un in san do ¤a s› na ay -k› r› bir ya n› da yok ki, “Ne ya pa -l›m zor la ol mu yor” di ye lim. Tamter si ne, her ke sin dos ta ge rek si ni -mi var ve onu bul mak için canat› yor. Ama bu la m› yor. Bul dumsa n›r ken, hat ta çok za man “san -ma”ya ça l› fl›r ken, onun yok ol du -¤u nu gö rü yor. Ta bii bir de “al -dan ma lar” var ki, o en kö tü sü...Dost san d›k la r› n›z, aya ¤› n› z›n ilktö kez le me sin de si zi bir bir b› ra k›pgi di yor. Bun la r› gör dük çe, duy -duk ça –bel ki de bu kor kuy la–dost edi ne mi yo ruz. Ya fl› m›z iler le -dik çe dost edin me nin güç lefl ti ¤i nide bu na ek le me li yiz.

Ha ni elekt ri ¤in ne ol du ¤u -nu bil mez de yal n›z ca yap t›k la r› n›

bi lir si niz ya... Dost luk ko nu su daböy le ga li ba... Onun ne olup ne ol -ma d› ¤› n› bi len yok. Yal n›z ca yap t›k -la r› n› bi li yo ruz. Ya da ya pa ma d›k la -r› n›...

102

Dostlar›n Say›s›...•Sadi Bülbül - Bütün Dünya•

Her ke sin dost az l› ¤›n dan fli ka yet et ti ¤i bir dün ya da, fli ka yet edenlerin hiç de ¤il se bir bö lü mü nün bi ra ra ya ge lip ya k›n ma la r› n›

aza in di re me me le ri ne ne de me li? Her kes dost ar› yor ve e¤er “her kes”, bü yük bir ra kam sa bu ifl te bir ters lik yok mu?

103

Y›lan la r›n (Ser pen tes)ayak la r› yok tur. Ço ¤uy› lan da gö rü len ve bu -gün ar t›k hiç bir ifle ya ra -ma yan ke mik

ar t›k la r› y› lan la r›n önayak yer le rin de bu -lun mak ta d›r. Y› la- n›nayak la r› pul la r› d›r. Bupul lar ev le rin dam la r›n -da ki ki re mit le re ben zerdi zi lifl te tüm vü cu dusar m›fl lar d›r.

Y› lan, ko run ma, bes -len me ve üre me ça ba la -r›n da so run ya fla ma makiçin sü rek li ha re ket et -me li dir. Çe flit li y› lan larde ¤i flik bi çim de ha re keteder ler. Fa kat ha re ket

bi çi mi na s›l olur sa ol sun onusa¤ la mak için pul la r› ha re ket et -tir me so ru nu çö zül me li dir. Buha re ke ti sa¤ la mak için pul la r›

çe ken ve iten iki ay r›kas tü rü ge lifl tir mifl tir.Bi ri pu lu ile ri çe ke reky› la n› az da ol sa iler le tiröte ki ay n› pu lu ge ri yeala rak bir ön ce ki pulha re ke ti ni ye ni den yap -ma s› n› sa¤ lar. Bir pulde ¤il yüz ler ce pul ay n›an da ay n› yer de ha re ketedin ce y› lan öne do¤ ruiler le mifl olur ki böy leiler le me sa ye sin de ha -re ket so ru nu çö zü lür.

Y› lan bu nu mil yon -lar ca y›l ön ce ba flar m›fl;

HayvanlarAras›nda

Erdo¤anSakman

Y›lan›n Karn› Neden Beyazd›r?

fa kat uy -g u l a m a d aha re ke tin ye -te ri ka darh›z l› ol ma d› -¤› n› gö re rekye ni bir so -run la kar fl›kar fl› ya kal -m›fl t›r. Y› lanpul la r› top ra -¤a sür te reka fl › n d › k ç arenk le ri deaç›l m›fl, ay n›za man da ha -re ket h›z lan -m›fl t›r. Bu nun so nu cu ola rak top -rak ta ki kü çük ci sim le rin pul la raya p› fl›p h› z› kes me le ri dir. O hal -de, bu ye ni so ru nu çöz mek içinka r›n pul la r›n da renk ta ne cik le ri(pig ment) bu lun ma ma l› d›r. ‹fl tebu çö zü mün bu lu flun dan bu ya nay› lan la r›n ka r›n la r›, be yaz, kir libe yaz ya da aç›k sa r› renk al m›fl -t›r.

Bu çö zü mün y› la na çokya ra r› ol mufl; fa kat be -yaz pul lar la bi le elekt rik -len me dur ma d› ¤›n danbu olay dan do la y› pul la -

ra özel lik le ara la r› na bin - ler cebak te ri ya p›fl m›fl t›r. Bu ç›p lakgöz le gö rül me yen can l› lar y› la -n›n pul la r› na kay gan l›k ver mekiçin sal g› la d› ¤› bi le flik ler den ya -rar la n›p can l› kal m›fl lar d›r. Bak -te ri le rin uzun sü re ay n› yer debu lun ma la r› y› la n›n çe flit li has ta -l›k la ra ya ka lan ma s› na ne den ol -mufl tur.

Bafl ka bir yar d›m c› s› ol ma d› ¤›için y› lan bu so ru nu da ken di

çöz mek zo -run da kal -m›fl t›r. Bu -nun için bez -le rin de bi le -fli mi de ¤i flikki mi kim ya -sal lar üre te -rek de ne mes› na ma yön -te miy le han -gi si nin bak -te ri le ri uzak -lafl t› ra ca ¤› n›ve so nuç taöl dü re ce ¤i nibul ma ya ça -

l›fl m›fl t›r. Bu kim ya sal lar dan bi ri“an ti bi yo tik” ya da “an ti bak te ri -yal” özel lik te ol mufl ve bak te ri le riyok et mifl tir. O gün den bu ya nay› lan lar pul la r› n› has ta l›k et men -le rin den ko ru mak için bu kim ya -sal la r› sal g› la mak ta d›r lar.

Y› la n›n bu özel li ¤i nin ay›r-d› na va ran in san lar, de ri ye faz laifl le me mifl yü zey sel ya ra la r› n›nüze ri ne bu an ti bak te ri yal s› v› la r›bol ca sal g› la yan su y› lan la r› ko -ya rak ya ra la r› n› mik rop lar-dan bel li bir sü re ar›n d› ra rak ya -ra al t›n da ki hüc re le rin h›z la bü -yü me si ni sa¤ la y›p ya ra la r› n› iyi -lefl tir mifl ler dir. Bu ne den le ki miyö re ler de ki su y› lan la r› bu kim -ya sal lar dan da ha bol mik tar dasal g› la d›k la r› için bu ra la ra ak›neden in san lar su dan ç› kan üflü -müfl ve ›s› na rak ener ji de po la -mak zo run da olan ve bu yüz denya ra üze rin de us lu us lu du ran y› -lan lar dan ya rar la n›r lar. Yok sa y› -lan la r›n ya ra lar üze rin de böy leses siz otu rufl la r› n› bafl ka tür lüyo rum la mak ya ni si hir li güç le re

104

Bütün Dünya • fiubat 2007

Cem re nin söz cük an la m›“kor ha lin de ki atefl”tir. ‹lk -ba har bafl la ma dan ön cebi rer haf ta ara l›k lar la ha -

va ya, su ya ve top ra ¤a düfl tü ¤ü neve bun la r›n pefl pe fle ›s›n d› ¤› naina n› l›r d›. Es ki ler 365 gün lük y› l›“Ka s›m” ve “H› z›r” gün le ri ola rakiki ye ay›r m›fl lar d›. Ka s›m 179, H› -z›r ise 186 gün dü. 8 Ka s›m’ da bafl -la y›p 6 Ma y› s’a ka dar olan sü re ye“K›fl dev re si” de nir di. 6 Ma y›s’ taise “H› d› rel lez” ola rak ad -lan d› r› lan yaz dev re si, ya -ni H› z›r gün le ri bafl lar d›.

Ka s› m›n 46’s›n da, k›rkgün an la m› na ge len “Er -ba in”, 86’s›n da da el ligün an la m› na ge len“Ham sin” bafl lar d›. Böy -le ce y› l›n en so ¤uk za -man la r› olan dok sangün lük sü re geç mifl olur -du. Ka s› m›n ba fl›n dan iti -ba ren yüz gün geç tik tenson ra, halk zor lu k›flgün le ri nin at la t›l d› ¤› naina n›r d›. Bu nu da flu öz -de yifl le di le ge ti rir di:

“Gel dik yü ze, ç›k t›k dü ze”. Ka s› m›n 105’inde (19-20 fiu -

bat) bi rin ci cem re nin ha va ya,112’sinde (26-27 fiu bat) ikin ci si -nin su ya, 119’unda da (5-6 Mart)üçün cü sü nün top ra ¤a düfl tü ¤üka bul edi lir ve ye di fler gün lükara l›k lar la da ha va n›n, su yun,top ra ¤›n ›s›n d› ¤› na ina n› l›r d›.

Me te oro lo jik ola rak ›s›n ma; s› -ra s›y la top rak, ha va, su biçi-mindedir. Cem re ler ara s›n da s› -

cak l›k ta dü zen li ar t›fl larya flan ma ya bi lir, bu do ¤albir olay d›r. Onun as›löne mi folk lo rik bir ina n›flol ma s› ve kül tü rel bir de -¤er ta fl› ma s› d›r.

Ni te kim cem re kav ra -m› Türk dün ya s› n›n kül -tü rel ya fla m›n da önem libir yer tut mufl ve edebi -ya t› na da s›k ça ko nu ol -mufltur. Ör ne ¤in, di vanfla ir le ri nin cem re za man -la r›, önem li ki fli ler içinyaz d›k la r› öv gü fli ir le ri ne“Cem re vi ye” de ni lme sibu nun bir gös ter ge si dir.•

105

“Cemre Düflmesi”

Bu SözNeredenGeliyor?

‹lker‹nal

Ka s› m›n 105’inde (19-20 fiu bat) bi rin ci cem re nin ha va ya,112’sinde (26-27 fiu bat) ikin ci si nin su ya, 119’unda da (5-6 Mart)

üçün cü sü nün top ra ¤a düfl tü ¤ü ka bul edi lir ve ye di fler gün lük ara l›k lar la da ha va n›n, su yun, top ra ¤›n ›s›n d› ¤› na ina n› l›r d›.

106

‹nsanl›¤aAdanan

Yaflamlar

107

B ir çok ya p› t›n ya n› s› ra 30ka dar ope ra ya im za at m›flün lü ‹tal yan bes te ci Gi -

usep pe For tu ni no Fran ces co Ver -di’nin ya flam öy kü sü nü kal d› ¤› -m›z yer den sür dü rü yo ruz.

Ver di’nin ba fla r› l› yük se li fli sü -rü yor du. Bus se to Be le di ye si veAn to nio Ba rez zi, bu ye te nek ligenç mü zis ye ni, tüm gi der le ri nikar fl› la ya rak Mi la no’da ki kon ser -va tu va ra gön der me ka ra r› al d›.Ver di, 1832 y› l› n›n Ha zi ran ay›n daoku la gi rifl bafl vu ru su nu yap t›.Ö¤ ret men le rin in ce le me si için debir kaç ya p› t› n› sun du. S› nav da jü -ri önün de pi ya no çal d›. So nuç laraç›k lan d› ¤›n da bü yük bir düfl k› -r›k l› ¤› ya fla d›; çün kü ka za na ma -m›fl t›. Ge rek çe ola rak da, pi ya noça lar ken el le ri nin ha ta l› du ru flu nugös ter mifl ler ve 18 ya fl›n dan son rabu ha ta n›n dü zel til me si nin ola -nak s›z ol du ¤u nu be lirt mifl ler di.

Bu so nuç Ver di’yi el bet te çoküz dü ve bu nu hiç unut ma d›. Öy -le ki, y›l lar son ra ünü dün ya y›sar d› ¤›n da, yi ne kon ser va tu va ryet ki li le ri oku la Ver di’nin ad› n›ver mek is te di ler; ama al d›k la r›ya n›t flu ol du:

“Ver di’yi genç li ¤im de on lar al -

ma d›, flim di ise ben ver mi yo rum.” Kon ser va tu var s› na v› n› ka za -

na ma ma s› Ver di den li ö¤ ret men -le ri ni de fla fl›rt t›. Bu bü yük ye te -ne ¤in mü zi ¤e küs me si ni ön le -mek ama c›y la onu özel ders al -ma ya is tek len dir di ler. Ün lü “LaSca la” Ope ra s›’n›n fle fi ve çem ba -lis ti Ma est ro Vin cen te La vig -na’dan özel ders al ma ya bafl la d›.Ders ler dört y›l ara l›k s›z sür dü.Bu du rum Ver di için çok da ha iyiol mufl tu; çün kü bu sa ye de ope ramü zi ¤i ko nu sun da ki bil gi si ni vede ne yi mi ni ar t›r ma f›r sa t› bul du.

Tan r› ver gi si ye te ne ¤i nin ya n› -s› ra gü zel ras lan t› lar so nu cu ola -¤a nüs tü iler le me ler kay de di yor -du. Ör ne ¤in bir se fe rin de, Or -kest ra fie fi La vig na, Haydn’›n“Ya ra t› l›fl” ora tor yo su nu çal d›r -mak üze re pro va la ra bafl la m›fl t›.Fa kat za man iler le dik çe or kest ra -n›n ça l›fl ma la r› is te di ¤i dü ze yege le me mifl ti. Bu, ba fla r› s›z l›k de -mek ti ki La vig na bu nu ka bul le -ne mez di. Ya p› t› sah ne le mek tenvaz geç ti ¤i ni de söy le ye mez di.Bu nun üze ri ne or kest ra n›n yö ne -ti mi ni ve so rum lu lu ¤u nu gençVer di’ye ve re rek ke na ra çe kil di.Ver di, bi linç li bir bi çim de zor luk -

Giuseppe Verdi

‹talya’da Ulusal Birlik ve Beraberli¤inKurulmas›na Katk›da Bulunan Sanatç›:

Y›l lar son ra Verdi’nin ünü dün ya y› sar d› ¤›n da, kon ser va tu va r yet ki li le ri oku la Ver di’nin ad› n› ver mek is te di ler; ama al d›k la r› ya n›t fluol du: “Ver di’yi genç li ¤im de on lar al ma d›, flim di ise ben ver mi yo rum.”

la r›n üs te sin den ge le rek or -kest ra y› k› sa za man da kon se reha z›r du ru ma ge tir di. Ger çek tende kon ser ba fla r› l› ol mufl tu.

Bu ba fla r› s› n› ve o gü ne dekyap t› ¤› par lak ça l›fl ma la r› n›gö zö nün de tu tan fi lar mo ni

der ne ¤i Ver di’ye bir ope ra si pa ri -fli ver di. Böy le ce bes te ci nin sa natya fla m›n da ye ni ve par lak ba fla r› -la ra aday p› r›l p› r›l bir say fa aç›l -m›fl ol du.

Her fley Ver di’nin bek le di ¤in -den ve is te di ¤in den de gü zel ge -lifl mek tey di. Onu bu dü ze ye ge -tir me de bü yük kat k› s› olan Ba rez -zi Ai le si ’ne duy du ¤u min net duy -gu su nu hiç ak l›n dan ç› kar m› yor -du. Bir de Ba rez zi Ai le si ’nin gü zelk› z› Marg he ri ta’y› unu ta m› yor du.He men her gün onun la yap t› ¤›pi ya no ça l›fl ma la r› n›, ko nufl ma la -r› n› an›m sa d›k ça kal bi nin bir bafl -ka çarp t› ¤› n› du yum su yor du. Ar -t›k 25 ya fl› na gel mifl ti. Bu öz le meda ha faz la da ya na ma d› ve Bus se -to’ya dö nüp 1838 y› l›n da Marg he -ri ta ile ev len di.

Sev di ¤i k›z la da ev le ne rekmut lu lu ¤u na mut lu luk ka tangenç bes te ci he men ça l›fl ma yabafl la ya rak ilk ope ra s› “Ober to”yuk› sa za man da ta mam la d›. Ya p›t17 Ka s›m 1839 ta ri hin de oy nan d›ve olum lu tep ki ler al d›. Genç birbes te ci için ol duk ça ba fla r› l› bu lu -nan ya p›t ne de niy le ona iki ope -ra da ha si pa rifl ve ril di.

Ver di he men ça l›fl ma la ra bafl -la d›; ama art ar da ge li flen flans s›z -l›k lar ne de niy le çok zor gün lerge çir di. Ör ne ¤in, ti yat ro mü dü rüMe rel li, cid di ope ra la r›n gi fleyap ma d› ¤› n› ile ri sü re rek on dan

bir ko mik ope ra bes te le me si ni is -te di. Çün kü ko mik ope ra la r›n da -ha faz la ge lir ge ti re ce ¤i ni dü flü -nü yor du. Bes te le me si için de ko -mik bir öy kü yü (Bir Gün lük Kral)Ver di’nin eli ne tu tufl tur du. Amaonun, b› ra k›n ko mik ope ra bes -te le me yi, do¤ ru dü rüst bes te ya -pa cak du ru mu yok tu. Çün kü, k› -sa bir za man için de bir kaç kezça l› fla ma ya cak de re ce de has ta la -n›p yat t›; bu yüz den de borç lan -d›. Borç la r› n› öde ye bil mek içinön ce Me rel li’den avans is te di.Ope ra mü dü rü bu is te ¤i ni red de -din ce efli Marg he ri ta mü cev her le -ri ni re hin b› rak mak zo run da kal -d›. He men ar d›n dan bes te ci nino¤ lu has ta lan d› ve dok tor la r›n ta -n› koy ma s› na f›r sat kal ma danyav ru cak an ne si nin kol la r›n dacan ver di. Bu da yet mi yor mufl gi -bi bes te ci nin k› z› da has ta lan d›ve bir kaç gün için de o da öl dü.Bu çif te fe la ke tin üze rin den çokza man geç me mifl ti ki, k› sa sü reara l›k lar la iki ço cu ¤u nu kay bet -me ye da ya na ma yan ac› l› an neMarg he ri ta da be yin ka na ma s›ge çi re rek ya fla ma ve da et ti.

Sev di ¤i üç ki fli yi art ar dakay be den Ver di tüm ya flamgü cü nü yi tir mifl ti. De yim

ye rin dey se, par ma ¤› n› oy na ta cakha li kal ma m›fl t›. Bu ko flul lar daon un bes te yap ma s› bek le ne -mez di. Ama onun mü zik dün ya -s›n dan ko pup kay bol ma s› na Me -rel li’nin gön lü ra z› gel mi yor du.Di ¤er ta raf tan bes te ci nin bun caüzün tü yü bir an da at lat ma s› dako lay de ¤il di. Ma rel li yi ne deumut suz lu ¤a ka p›l ma d›, Ver -di’nin tek rar bes te yap ma ya bafl -

108

Bütün Dünya • fiubat 2007

la ma s› için uy gun bir f›r sa t›n ç› -ka ca ¤›n dan emin di.

Öte yan dan, sa vafl s› ra s›n daol duk ça ha sar gö ren Mi la no’nungu ru ru “La Sca la” Ope ra s› ona -r›m day d›. ‹l gi li ler gör kem li biraç› l›fl için ön ce bes te ciOt to Ni co lai’ye öne ri gö -tür dü ler; ama an lafl ma ol -ma d›. Me rel li ise ›s rar laVer di’ye flans ve ril me sin -den ya nay d›. Çün kü neden li mo ra li bo zuk olur -sa ol sun onun çok gü zelya p›t lar bes te le ye ce ¤in -den emin di.

B ir gün elin de birlib ret toy la (ope ra -n›n söz lü bö lü mü)

Ver di’yi zi ya re te git ti veonu bes te le me si ni is te di.Ver di bu öne ri ye hiç s› -cak bak ma d› ve lib ret to -yu ma sa n›n üze ri ne f›r lat -t›. Me rel li “Bu lib ret to yubir kez oku, son ra ka ra r› -n› ver” di ye rek ç› k›p git -ti. Ver di yal n›z kal d› ¤›n -da lib ret to yu oku mak is -te di; ama için den gel mi -yor du ki... Ça l›fl ma gü cü -nü tü müy le yi tir di ¤i nidu yum su yor du.

Bir ara ye rin den kalk -t› ¤›n da yi ne is tek siz cesay fa la r› ka r›fl t›r ma ya bafl -la d›. Bir den, san ki bü yü -tül müfl harf ler le ya z›l m›flbir tümce dik ka ti ni çek ti:

“Sen ey al t›n ka nat lar la uçupgi den dü flün ce le rim...”

Ya ta ¤› na uzan d› ama söz cük -ler ak l›n dan ç›k m› yor du. Al t›nka nat lar la uçup gi den dü flün ce -

ler... No ta lar da uçufl ma ya bafl la -m›fl t› dü flün ce le rin de...

Bir gün Ver di Ma rel li’nin ka p› -s› n› çal d› ve “‘Na buc co’ bit ti!” di -ye müj de yi ver di.

“Na buc co”, dün ya n›n ye di ha ri -

ka s›n dan bi ri olan Ba bil As ma Bah -çe le ri’nin ya ra t› c› s› Ba bil Kra l› Na bu -kad ne zar’›n ‹tal yan ca s›... Ya p›t “Na -bu kad ne zar”›n ‹.Ö. 587’de Ku düs’üzap te di fli ni, Ya hu di le r’i öl dü rüp top -rak la r› n› ele ge çi ri fli ni an la t›r.

109

Giuseppe Verdi

“Na buc co”nun pro va la r›,ya p› m› he nüz ta mam -lan ma m›fl olan “La

Sca la”da ya p› la cak t›. Ver di, ilkpro va ya gel di ¤i gün, içe ri deçe kiç ve tes te re le rin ç› kar d› ¤›gü rül tü ler den ça l›fl ma ya ola nakol ma d› ¤› n› gö rün ce mo ra li bo -zul du; ama ya p› la cak bir fley yok -tu. Pro va bafl la d› ¤›n da her kes tebir is tek siz lik var d›. Ger çek -ten de bun ca gü rül tü ara s›n daça l›fl ma yap mak çok zor du. Or -kest ra, o s› ra da bi na y› ona ran ifl -çi le rin ç› kar d› ¤› gü rül tü yü bas t›r -mak için ça l› yor du san ki. So list -ler de ka s›t l› ola rak kö tü söy lü -yor gi biy di ler.

Ko ro is tek siz ce “Esir ler Ko ro -su”nun “Va Pen si ore” di ye bafl la -yan bö lü mü ne gir di. He nüz befl-al t› öl çü söy le mifl ler di ki sa lonani den bir iba det ye ri gi bi ses siz -lefl ti. ‹fl çi ler bi rer bi rer ça l›fl ma y›b› rak m›fl, is ke le ve mer di ven le rinüze rin de mü zi ¤i din le me ye bafl la -m›fl lar d›. Ça l› flan la r›n hep si buola ¤a nüs tü mü zi ¤in et ki siy le ade -ta tafl ke sil mifl ti; yal n›z ca mü zi ¤inse si du yul mak tay d›. Ko ro da cofl -mufl, san ki se si ye ter siz ka la cakda mü zi ¤in ih ti fla m› n› vur gu la ya -ma ya cak m›fl gi bi tüm gör ke miy lesöy le me ye bafl la m›fl t›. Par ça bit ti -¤in de bü yük bir al k›fl kop tu. Birta raf tan “Bra vo bra vo vi va il ma -est ro” di ye ba ¤› r› yor lar, bir ta raf -tan da alet le ri ni tah ta la ra vu ra rakal k›fl tu tu yor lar d›. Evet, ba fla r› yailk ad›m at›l m›fl t›.

Ope ra n›n ilk tem sil edil di ¤ige ce de, Ku düs lü Ya hu di tut sak -lar ko ro su nun F› rat Neh ri k› y› s›n -da söy le di ¤i ve va tan la r› na olanöz le mi an la tan “Va Pen si ore” flar -

k› s› se yir ci le ri o den li et ki le mifl tiki, a¤ la ma yan yok gi biy di. ‹tal -yan lar, Avus tur ya’n›n ifl ga li al t›n -da olan Mi la no’nun öz gür lü ¤ü vebir li ¤i için duy duk la r› öz le mi buflar k› da bul mufl lar d›.

Ver di ar t›k hem çok ün lüy dühem de ‹tal yan mil li yet çi li ¤i ninen önem li ad la r›n dan bi riy di.“Na buc co”nun ilk tem si lin denson ra ki gün ler de du var lar daV.E.R.D.‹ ya z› s› n› gö ren Avus tur -ya l› lar bu na bir an lam ve re me -mifl ler di. Hal bu ki Ver di, ‹tal yanhal k› için iki kez önem ka zan -m›fl t›. Bi rin ci si va tan se ver Ver diidi. ‹kin ci si V.E.R.D.‹, Vit to rioEma nu ele Re D’Ita lia (‹tal ya kra l›Vit to rio Ema nu ele) söz cük le ri ninbafl harf le rin den olu flu yor du. Mi -la no’nun Avus tur ya ifl ga lin da ol -du ¤u dö nem de Vit to rio Ema nu -ele de ‹tal yan bir li ¤i ni sa¤ la ma yaça l› flan bir va tan se ver di. Bu ne -den le ‹tal yan hal k› “Vi va Ver di!”(Çok Ya fla Ver di!)”yi öz gür lük se -fer ber li ¤in de kod ad› ola rak kul -lan d›. “Va Pen si ore” flar k› s› oden li se vil di ki onu ‹tal yan ulu salmar fl› ola rak sa hip len mek is te -yen le rin sa y› s› çok faz lay d›.

“Na buc co” ope ra s› n›nVer di’nin ya fla m›n dabir bafl ka öne mi da ha

var d›r. Ya p›t ta “Abi ga il” ro lü nüoy na yan genç akt ris sop ra no Gi -usep pi na Strep po ni, pro va lar s› -ra s›n da Ver di’nin mü zik de ha s› nahay ran ol mufl tu. Za man için dedost luk la r› iler le yin ce, bir bir le ri -ne duy duk la r› duy gu la r›n “aflk”söz cü ¤ü ile ta n›m lan d› ¤› n›n ay›r -d› na var d› lar ve ev len me ye ka rarver di ler. An cak çe flit li ne den ler le

110

Bütün Dünya • fiubat 2007

bu ev li lik he men ger çek lefl me di;ama bir lik te ya fla ma y› sür dür dü -ler ve bir lik te lik le ri nin an cak17’nci y› l›n da ev le ne bil di ler.

Gi usep pi na’n›n da des te ¤iy lehu zur lu ve mut lu bir or ta m› ye ni -den ya ka la yan Ver di, art ar daulu sal duy gu la ra ses le nen bes te -ler yap t›. “Na buc co”da, ya ban c›bir dev let yö ne ti mi ninbas k› s› al t›n da öz gür lü -¤ü nü kay be den hal k›nfer ya d› di le gel mifl ti.

1846 y› l›n da,Avus tur ya’n›n ifl -ga li al t›n da ki Ve -

ne dik’te “Atil la” ad l›ya p› t› n›n ilk oy na n› fl›n -da “Bü tün dün ya se ninol sun, b› rak ba na ‹tal -ya’y›” söz cük le ri okun -du ¤un da, sa lon da ki se -yir ci ler aya ¤a f›r la y›p“‹tal ya bi zim!” di yehay k›r ma ya bafl la m›fl -lar d›. 1849 y› l›n da bes -te le di ¤i “Leg na no Sa va -fl›” ad l› ope ra s› da, öz -gür lü ¤e yö ne len di ren -cin art ma s›n da ola -¤anüs tü et ki li ol mufl tu.

1851 y› l›n da, ad› n›son ra dan “Ri go let to”ola rak de ¤ifl ti re ce ¤i ye -ni bir ope ra bes te le me -ye bafl la d›. Ya p› t›n lib ret to su nu,Vic tor Hu go’nun “Kral E¤ le ni -yor” ad l› tra je di sin den esin le ne -rek Fran ces co Ma ria Pi ave ha z›r -la m›fl t›. Lib ret to çok ba fla r› l› ol -ma s› na kar fl›n, san sür en gel le me -le ri ne de niy le me tin de ki mi de -¤i flik lik ler ya p›l ma s› zo run lu ol -mufl tu. Ör ne ¤in, ori ji nal me ti nin

en önem li ki fli si olan I. Fer di -nand’›n ye ri ni, ‹tal ya’n›n ta raf s›zMan tua dü kü al d›, ola y›n geç ti ¤iyer olan I. Fran co ise’n›n sa ra y›da do ¤al ola rak Man tua sa ra y›ol du. Son ola rak, ya p› ta Ver di ta -ra f›n dan ad ola rak uy gun gö rü -len “LA NET” bafl l› ¤› n›n kul la n›l -ma s› da san sür ta ra f›n dan ya sak -

lan d›. Bu nun üze ri ne ope ra n›nad›, bu gü ne dek gel di ¤i bi çi miy -le “Ri go let to” ola rak de ¤ifl ti ril di.Bü yük ça ba lar dan, ri ca lar danson ra oy nan ma s› na izin al›n d› veilk kez 11 Mart 1851’de Fe ni ceTi yat ro su’nda sah ne len di.

“Ri go let to”nun ilk pro va s› ya -p› l› yor du. Man tua dü kü ro lü nü

111

Giuseppe Verdi

oy na yan te nor Mi ra te, tek ba -fl› na (so lo) söy le ye ce ¤i bir par ça -n›n no ta la r› n›n ken di si ne ve ril -me di ¤i nin ay›r d› na var d› ve bes -te ci ye ne de ni ni sor du ¤un da Ver -di “Da ha çok za man var, ben sa -na ge ti re ce ¤im” di ye ya n›t la d›.

Te nor her gün ek sik par ça y›so ru yor ve ay n› ya n› t› al› -yor du. Mi ra te sa b›r s›z lan -

ma ya bafl la m›fl t›. So nun da, sonpro va dan bir gün ön ce Ver di ün -lü “La Don na e mo bi le”nin no ta -la r› n› ge ti rip ver di. Mi ra te say fa -la ra göz gez dir di ¤in de mü zi ¤inko lay ol du ¤u nu gö rün ce ra hat la -d›. “Mi ra te” de di Ver di, “fiim di sa -na bu par ça y› ev de söy le me ye ce -¤i ne, ›s l›k la çal ma ya ca ¤› na, hat tam› r›l dan ma ya ca ¤› na ilifl kin fle refsö zü ver me ni is ti yo rum. Her kimolur sa ol sun bu par ça y› kim seduy ma ma l›!” Mi ra te “Söz ve ri yo -rum” di ye ya n›t la d›. Bu ko nu daVer di’nin ne den böy le dav ran d› -¤› an la fl›l m›fl t›. Bes te ci hak l› ola -rak ken di flar k› s› n›n ak› c› l› ¤› nave çe ki ci rit mi ne çok gü ve ni yor -du. Fa kat, me lo di nin son de re ceko lay ak›l da ka la ca ¤› n› da bi li -yor du. ‹tal yan la r’›n bu ko nu da kiüs tün ye te ne ¤i nin de far k›n daolan bes te ci, bu me lo di nin tem -sil den ön ce bü tün Ve ne dik’te ya -y›l ma s›n dan kor ku yor du. Bu du -rum da, par ça y› din le yen ler, Ver -di’nin ya ra t› c› l› ¤› n› öv mek ye ri -ne, onu, bafl ka la r›n dan me lo diçal mak la suç la ya cak lar d›.

Giz sak la ma ko nu sun da yal -n›z ca Mi ra te’nin uya r›l ma s› ye ter -li de ¤il di. Bu ne den le de bes te ci,or kest ra y› da uyar mak la kal ma d›,tüm ope ra ça l› flan la r›n dan te ker

te ker söz al d›. Tüm bu ça ba larso nuç suz kal ma d› ve par ça n›nya rat t› ¤› et ki muh te flem ol du. Ke -man la r›n za rif gi ri fliy le bir lik tese yir ci ler de bir k› p›r dan ma bafl la -d› ve te nor Mi ra te bi rin ci k› ta y›bi tir di ¤in de kor kunç bir al k›flkop tu. Or kest ra fle fin den ›fl›k ç› s› -na dek tüm ope ra ça l› flan la r› n›ns›r sak la ma ko nu sun da gös ter -dik le ri ti tiz lik, muh te flem bir ba -fla r› ile ödül len di ril mifl ti.

1859 y› l›n da, Avus tur ya ifl ga -lin de olan böl ge le rin ‹tal ya’yaka t›l ma s›y la Ver di, ulu sal kah ra -man ola rak bir kez da ha ün len di.III. Na pol yon’un da yar d› m›y laAvus tur ya or du su ye nil di ve 1860y› l›n da Tos ca na, Par ma ve Mo de -na, II. Vic tor Ema nu el’in yö ne ti -mi al t›n da bir kral l›k bi çi mi ne ge -ti ril di. 1861 y› l›n da ise yi ne II.Vic tor Ema nu el, tek bir ‹tal yadev le ti kur ma y› ba flar d› (Ve ne dikha riç). An cak 1866’da Ve ne di k’inde ka t›l ma s›y la ‹tal yan Dev le tiku rul mufl ol du.

Bu ge çen sü re için de Ver dimü zik ça l›fl ma la r› n› sür -dü rü yor du. 1871 y› l›n -

da, M› s›r Hi di vi ‹s ma il Pa fla’n›nsi pa ri fli üze ri ne, dört per de likün lü “Ai da” ope ra s› n› bes te le di.O y›l, hem ya p› m› ta mam la nanSü veyfl Ka na l›’n›n hem de Ka hi reOpe ra s›’n›n aç› l› fl› ya p› la cak-t›. Ver di’nin yep ye ni ya p› t› dakut la ma la r›n da ha gör kem li ol -ma s› n› sa¤ la d›.

“Ai da”, fi ra vun lar dö ne min deyüz y›l lar bo yu sü re ge len M› s›r-Ha befl (Etop ya) sa vafl la r›n dan birke si ti an la t›r. M› s›r l› genç ko mu -tan Ra da mes, sa ray da tut sak olan

112

Bütün Dünya • fiubat 2007

Ha be flis tan l› pren ses Ai da ’ya de-li gi bi âfl›k t›r. Ai da’n›n ba ba s›Kral Amo nas ro ko mu ta s›n da kiHa befl or du su nun M› s›r’a do¤ ruiler le di ¤i ha be ri ge lir. Ra da mesko mu ta s›n da ki M› s›r or du su Ha -befl li le ri ye ner, Kral Amo nas -ro’yu tut sak eder.

Rada mes, sev gi li si Ai da veonun ba ba s› n›n M› s›r’dankaç ma s› na yar d›m c› için,

va ta na iha net su çun dan, di ri di rigö mül meye mah kum edi lir.

Son sah ne, Ra da mes’in di ridi ri gö mül dü ¤ü me za r› gös te rir.Ra da mes, çok sev di ¤i ve u¤ ru-na ölü me mah kum ol du ¤u Ai da’ -y› dü flü nür ken, bir den onu kar-fl› s›n da gö rür. Ai da, sev gi li si nibu son suz yol cu luk ta yal n›z b› -rak ma m›fl, ölü mü onun la pay-lafl mak üze re giz li ce me za ra gi -rip sak lan m›fl t›r.

“Ai da”n›n Av ru pa’da ilk sah -ne le ni fli 1872 y› l›n da Mi la no’da LaSca la’da ol du. Ya p›t o den li be ¤e -nil di ki bes te ci Ver di tam 32 kezsah ne ye da vet edil di.

“Ai da” ope ra s› n›n ka zan d› ¤›ba fla r› dan son ra her kes ün lü bes -te ci nin en az “Ai da” den li ba fla r› -l› ya p›t la ra im za ata ca ¤› n› dü flü -nür ken ya da bek ler ken, Ver diuzun sü re li bir sus kun luk dö ne -mi ne gir di. Ar t›k yafl lan d› ¤› veya ra t› c› l› ¤› n›n bit ti ¤i dü flü nü lü -yor du. Fa kat 16 y›l ara dan son ra“Ot hel lo” ope ra s›y la muh te flembir dö nüfl yap t›. 6 y›l son ra da“Fals taff”› ta mam la d›.

Sev gi li efli Gi usep pi na’n›n 14Ka s›m 1897 ta ri hin de ölü müy letüm ça l›fl ma ve ya flam gü cü nükay be den bü yük bes te ci, ya r›m

yüz y› l› aflan bir lik te lik le ri ninunu tul maz an› la r› n› son suz lafl t›r -mak ama c›y la, Gi usep pi na’n›nan› s› na Mi la no’da yok sul sa nat ç› -la r›n ma¤ dur ol ma ma s› n› sa¤ la -mak üze re 100 ki fli ba r›n d› ra bi -len bir yok sul lar yur du (Ca sa diRi po so) kur du ve ser ve ti ninönem li bir bö lü mü nü, bu gün hâ -lâ gö re vi ni ye ri ne ge ti ren bu yur -da ba ¤›fl la d›.

Gi usep pe For tu ni no Fran ces coVer di, ar d›n da dev gi bi ya p›t larb› ra ka rak 27 Ocak 1901 ta ri hin deMi la no’da ya fla ma ve da et ti.

Ya fla m› bo yun ca al çak gö nül lüçiz gi si ni de ¤ifl tir me yen Ver di,ölü mün den son ra ya p› la cak ce -na ze tö re ni nin de çok sa de ol ma -s› n› va si yet et mifl ti. Ya k›n la r›n dan20 ki fli nin ve kü çük bir as ke ri bir -li ¤in ka t› l› m›y la ses siz se da s›z birtö ren ol ma s› n› is te mifl ti.

Ama bes te ci nin bu son is te -¤i ni ‹tal yan hal k› ye ri nege tir me di. Sa nat ç› n›n top -

ra ¤a ve ri le ce ¤i gün me zar l› ¤› dol -du ran 30 bin ki fli, ce na ze nin yak -lafl t› ¤› n› gö rün ce hep bir a¤›z dan“Na buc co” ope ra s› n›n o ün lü “VaPen si ore” ila hi si ni oku ma ya bafl -la ya rak, ‹tal ya’da ulu sal bir lik vebü tün lü ¤ün ku rul ma s› na kah ra -man ca kat k› da bu lun mufl bü yüksa nat ç›ya duy du ¤u flük ra n› muh -te flem bir bi çim de ifa de et ti.

“Va Pen si ore” ye ri gö ¤ü in le -tir ken göz yafl la r› da sel olup ak› -yor du. Böy le si ne yü ce bir bes te -ci ye, böy le si ne muh te flem biru¤ur la ma ya k› fl›r d›.•

113

Giuseppe Verdi

YucelAksoy@butundunya.com.tr

114

•‹n san lar sev mek ten da ha ko lay birfley ol ma d› ¤› n› sa n› yor lar. Evet, her -kes sev me ye te ne ¤i ne sa hip; amabu nu ger çek lefl tir mek çok zor.

EErich FFromm

•Sev me dik le ri ni zin bi le se vi le cekbir ya n› n› bul ma l› s› n›z. Ak si hal -de dün ya, bir bi ri ne düfl man olanin san lar için kat la n› la maz bir ce -hen nem olur.

La RRoc he fo uca uld

•‹n san bir fle yi an cak sev di ¤i ka -dar an la ya bi lir.

St. AAu gus ti nus

•Se vi niz, in san ya fla m›n da bun -dan gü zel bir fley yok tur. Sev -mek, de vam l› bir mut lu luk tur.

Ge or ge SSand

•‹n san sev me ye bafl la y›n ca ya fla -ma ya bafl lar.

Mme dde SSwary

•Sev mek, in sa n›n ken di ken di si -ni afl ma s› d›r.

Go et he

•Sev gi bi zi za ma n›n y› k› m›n danko ru yan y› k›l maz bir ka le dir.

Cos tan ce FFos ter

•Sev gi her za man kar fl› l›k gö rür.Dos to yevs ki

•Sev gi her mev si min mey ve si dirve her elin uza na bi le ce ¤i yer de dir.

R. TTe re sa

•Öl çü le bi len sev gi, za val l› birsev gi dir.

Sha kes pe are

•Se vi le nin ku sur la r› n› hofl gör me -yen, se vmi yor de mek tir.

Go et he

•E ¤er se vil mek is ti yor san sen desev ve se vil me yi hak et.

Ben ja min FFrank lin

•Bir gün in san lar rüz gar, dal ga veyer çe ki mi gü cü ne ege men ol duk -tan son ra sev gi nin ener ji si ni kefl -fe de cek, o gün in san lar ate fli ikin -ci kez kefl fet mifl ola cak lar.

Te il hard dde CChar din

•Sev gi her za man kol la r›n aç›k dur -ma s› d›r. Sev gi için kol la r› n› z› ka pa -t›r sa n›z ken di niz d› fl›n da tu ta cakhiç bir fley kal ma d› ¤› n› gö rür sü nüz.

Lo BBus cag lia

•Se vil me mek ac› bir fley dir; amase ve me mek da ha da ac› d›r.

Mi gu el dde UUna mu no

•Sev gin yok sa dost arama.Em met FFox

1001 Güzel Söz

•Derleyen: Halil Can - Bütün Dünya•

Çok uzun y›l lar ön ce, or ta -okul bi rin ci s› n›f ta okur -ken dev rin tek no lo ji öz -rün den ya rar la na rak ken -

di mi zi ki tap la ra ver di ¤i miz dö -nem de, Var l›k Ya y›n la r› ’n›n ç› -kar d› ¤› kü çük bo yut lu bir ki tapoku mufl tum: “Kum larÇi çe ¤i”. fiim di oku -sam, ar t›k “ka flar lan -m›fl” duy gu la r›m la na -s›l de ¤er len di re ce ¤i -mi bi le me di ¤im buk› sa ro man be ni faz -la s›y la et ki le mifl, düfl -le ri me gi rer ol mufl tu.Ak l›m da kal d› ¤›y la,ai le si Af ri ka’da ya fla -yan bir Ba t› l› ço cuk lasi yah bir pan ter ara -s›n da ge çen bir öy -küy dü. Ya ra l› pan te ri,

kum lar da ki kan le ke le ri ni iz le ye -rek bu lan ço cuk onun la dost lukku ru yor, ül ke si ne dön mek içinha z›r la n›r ken pan ter on la r› iz li -yor, bi ri le ri de ge lip onu vu ru -yor du. Ga li ba... Y›l lar son ra çiz gifil mi ni ya pa bil mek için o ki ta b›

ara d›m dur dum; amabu la ma d›m. Vah fli birhay van la ça¤ dafl birin sa n›n öy kü sü.

Da ha ön ce ki ki miya z› la r›m da da de ¤in -di ¤im gi bi bi zim evbir hay va nat bah çe -sin den fark s›z d›. Yi netek rar ede yim, Mo -da’da se ki zin ci kat taya p› lan bir “hay vannü fu su” sa y› m›n da ikikö pek, on bir ke di, birbe yaz gü ver cin, iki

115

Ali MuratErkorkmaz

ve “Çocuklar›”

Hay van lar Bi zim ‹çinNe Dü flü nür ler Acaba?

ka nar ya, bir is ke te, k›r m› z› birho roz, bir ley lek, dev bir ak var -yum ba l›k ve bir ha vuz do lu sukur ba ¤a tes bit edil mifl ti.

Eee, do ¤al ola rak hay vanin san ilifl ki le rin de üs tün -lük on la ra geç ti ¤in den on -la r›n bi zi an la ma la r› n›n

ye ri ne bi zim on la r› an la ma m›zhu ku ku ön plan day d›. An nem

bu nu mü kem mel ya par d›. Biz deö¤ ren mifl tik. ‹flin ko mik ya n›,böy le si ne fark l› hay van la r›n dabir bir le ri ni an la ma la r›y d›.

Ke kik, bir ya ban ke di siy di;ama ev de ki ser best uçufl ta ki kufl -la ra do kun maz, ça t› dan bafl ka gü -ver cin ya ka lar d›. Yav ru su Leb le -bi’yi bir gün Teks’in ba fl› üs tün deuyur bul mufl tum. Leb le bi yal n›z cabir kaç haf ta l›k bir ke di yav ru su,

Teks ise bir “Bo xer” kö pek. Ke kikonun bur nu nun yal n›z ca bir san -tim uza ¤›n da dur mufl, göz le ri nidik mifl öy le ce ba k› yor du. Teks isemi nik ke di uyan ma s›n di ye k› p›r -da m› yor, ba na göz le riy le “Al flu nuba fl› ma dan” di ye ifla ret edi yor du.

Teks ile in san la ko nu flur gi biko nu fla bi lir dim. Yüz ler ce söz cü -¤ü an lar d›. Po zi tif ve ne ga tif yak -la fl›m la r› da du yum sar, ona gö re

tep ki ve rir di. Yol da tas ma tak ma -ma ge rek yok tu. Ya n›m dan ikiad›m dan faz la uzak lafl maz d›. H›r -pa ni gi yim li ve kö tü ba k›fl l› in -san la ra kat la na maz d›. He men ikidi fli ni gös te rip h›r lar d›.

Fark l› duy gu la ra, du yar l›k la rave du yar ga la ra sa hip tir hay van lar.Bi zim al g› la d›k la r› m› z› on lar da al -g› lar, üs tü ne faz la dan befl on bil gigi ri fli da ha kul la n›r lar. Bi zim gö re -

116

Bütün Dünya • fiubat 2007

me dik le ri mi zi gö re bi lir, du yum sa -ya ma d›k la r› m› z› du yum sar, du ya -ma d›k la r› m› z› du yar lar.

Do ¤a bel ge sel le rin de gös te ri -len le ri bir dü flü nün. Yu mur ta s› n›koy du ¤u nok ta y› dün ya n›n öbürucu na gi dip ge lip ay nen bu la bi lenkufl lar, do ¤ur mak için bin ler ce ki -lo met re yi pu su la s›z afl›p an ne le -rin, ba ba la r› n›n do ¤um yap t›k la r›yer le ri bu lan hay van c›k lar. Han giin san bu ye te nek le re sa hip tir siz -ce? Yal n›z ca tek hüc re si ol ma s› nakar fl›n ar ka dafl la r›y la plan ya pa rak

bir ami be pu su ku ran “Pa ra me ci -u”m de ni len ter lik si ler bir mu ci zeger çek lefl tir mez ler mi?

Hay ran d›m, hay ra n›m ve hephay ran ka la ca ¤›m hay van la ra...Çev rem de hep hay van lar la vehay van se ver ler le ya fla d›m. Hay -van re sim le ri, film le ri yap t›m.

Mo da, bu can l› lar için bir cen -net sa y› l›r. He men he men her evinönün de, gi ri flin de, bal kon al t›n dafa lan hay van lar için b› ra k›l m›fl yem -ler, su lar ve içi ne gi rip ko ru na bil -me le ri için ku tu cuk lar gö rür sü nüz.

Mo da’n›n ya fla yan la r›, her sa bah veher ak flam hay van la r› bes le me tur -la r› na ç› kar lar. Bun la ra be nim eflimDe niz de da hil dir. Onun da bir kö -pe ¤i var. Ad› Bi ber. fi› mar t›l mak tankö pek öz gür lü ¤ü an› t› na aday gös -te ri le bi le cek b› d›k bir kö pe cik. Çokiyi ni yet li ve sa kin...

Ben de her sa bah bal kon da ki“Kufl Res to ra n›”na ser vis ya pa r›m.Kar ga la r›m, kum ru la r›m, s› ¤›r c›k -la r›m ve ser çe le rim yo lu mu göz -ler ler. On lar için al d› ¤›m özelkap la ra koy du ¤um ek mek ve

ben ze ri g› da la r› suy la ›s la t›r, ko layye nir bi çi me ge ti rir, su kap la r› n›te miz suy la dol duru rum. Her sa -bah kar ga lar o ka l›n ses le riy le ba -na bir kaç da ki ka te flek kür eder ler.

Ye mek le ri ni yer ler ken bir -bir le ri ne sa tafl maz lar.Ser çe ler ve kar ga lar ay n›kap tan efen di efen di yer -

ler. Bi lir ler ki hep si ne ye te cekden li ye mek var. Her gün birken di mi ze bir on la ra ek mek al› -r›m. Bal kon da, yüz ler ce kufl, bi ri -

117

Hay van lar Bi zim ‹çin Ne Dü flü nür ler Acaba?

Hep dü flüy dü o ödü lü al -mak. Ge ce düfllerini,gün düz ger çek le ri ni bö -lüp or ta ya ç› k› yor du bu

düfl. O, dün yada ala bi le ce ¤i veonun öz gü ve ni ni ye ri ne ge ti re -cek tek fley di.

‹l ko kul, or ta okul ha ya t› hep fli irve kom po zis yon ya r›fl ma la r› na ka -t›l ma he ye ca n›y la geç mifl ve ço ¤un -dan da ba fla r› l› so nuç lar al m›fl t›. Ki -tap lar, ka lem ler, bel ge ler ve bir sü -rü arma¤anlar süs le mifl ti dün ya s› -n›n en gü zel kö fle le ri ni. Ama hâ lâbir kö fle si var d› ki o ödü lü al ma danora y› dol du ra m› yor du.

Çok is te mifl ti li se ye ge le nede¤in o bü yük ödü lü al ma y›; amane al d› ¤› bi rin ci lik ler ne de kar fl› l› ¤›ola rak ve ri len arma¤anlar onun ye -ri ni dol du ra ma m›fl t›.

fiim di li se ikin ci s› n›f ö¤ ren ci -siy di ve bir kom po zis yon ya r›fl ma -s› n›n efli ¤i ne gel di ¤i ni söy le mifl tiede bi yat ö¤ ret me ni. Ka y›t s›z ka la -maz d›. Onun ru hun da bir aflk vetut kuy du ede bi yat... Onu ken diru huy la bes le yip, yi ne onasözcüklerle yaflam ver mek bü yükbir haz ve ri yor du ken di si ne...

Ama ru hun da bu aflk fi liz le nir -ken, kal bi yi ne o ödü lün ek sik li ¤iile s›z la d›. Pes et mek is te di, ol ma d›.O, öy le bir duy guy du ki, hiç bir ne -den, ar t›k bir anlam ta fl› m› yor du.

Hem için de o ala ma d› ¤› ödü lündüflü ye ni den can lan m›fl t›.

Ka t›l d› ya r›fl ma ya... Ai ley di ko -nu su... Ki ko nu de ni len, onun ger -çek yaflam›yd›. Öne mi ni ve de ¤e ri -ni öy le bi li yor du ki, jü ri yi inan d›k -la r› na inan d›r ma s› çok zor ol ma d›...

S› ra o ana gel mifl ti. Böl ge bi rin -ci si ol mufl tu. Kar fl› l› ¤› olan pla ke tive ödü lü al ma gü nü gel di.

‹çinde hem gu rur, hem mut lu -luk hem de tan›ms›z bir ac› var d›.

Pla ke ti ni al d›. Arma¤an› olanku tu yu s› k› s› k› tut tu. Ba k›fl la r› n›–y›l lar d›r düflledi¤i gi bi– an ne si ninya n›n da ki bofl san dal ye ye çe vir di.Aniden içi ir kil di. Göz le ri ni ka pa t›ptek rar aç t›; ina na ma d›...

Ne il ko kul da ne de or ta okul da,ne de yaflam›n›n hiç bir afla ma s›n daya n›n da ol du ¤u nu bir kez bi leduyumsamad›¤› ba ba s› n›n ona yafl -l› göz ler le bak t› ¤› n› gör dü.

‹lk kez onun böy le bir gü nü neka t› l› yor du. Onu gö rün ce, san kigiz li bir güç ›fl› t› ver di ma zi sin de kitüm ka ra gün le ri... El le ri ve ayak la -r› tit re ye rek, göz le ri do la rak ba ba s› -n›n ya n› na kofl tu.

Ba ba s› onu ilk kez ok fla d›, ya -nak la r› n› öp tü. Ve ilk de fa, “Se nin -le gu rur du yu yo rum” de di.

Sonunda o ana de¤in hepdüflüyle tu tufl tu ¤u ve kar fl› l› ¤›n dabir fli ir ya da kom po zis yon yaz makzo run da ol ma d› ¤› ödü lü nü al d›.

Ve o de¤erli ödü lü nü, y›l lar cadol du rul ma y› bek le yen gö nül kö -fle si ne yer lefl tir di.•

122

•Nes li han Ya flar - Bü tün Dün ya•

Ödül

Sah ne de ödü lü nü al d›k tan son ra se yir ci ler ara s›n da ba ba s› n› gör dü. Onun ger çek ödü lü sah ne de al d› ¤› pla ket de ¤il di; k› z› n› sey re den ba ba s› n›n göz le rin de ki yafl dam la la r›y d›. Ü

nlü fotograf sanatç›s› S›tk› F›rat,objektifiyle sizi Türkiye’ninda¤lar›na ve ovalar›na, tarihine vebugününe... Özetle, “havas›na

suyuna, tafl›na topra¤›na” götürüyor, sonrada size, o an karfl›n›zdaki görüntününneresi oldu¤unu soruyor. Onun, “BirBaflkad›r Benim Memleketim” bafll›¤›alt›nda sundu¤umuz fotograflar›n› izlerken size, hem bir bilmece çözmeninheyecan›n› duyumsatmay›, hem de sizi birsanat fotograflar› sergisinde gezdirmeyiamaçl›yoruz. Bu arada Türkiye’nin, belki de ilk kezgörece¤iniz yörelerini keflfedecek, hiç kuflkumuz yok, bir kez daha hayranl›kla flöyle diyeceksiniz:

Lütfen sayfay› çeviriniz ’

a) Büyükçekmece Gölü b) Artvin c) Yedigöller d) Kafl

Bir Baflkad›rBenim

Memleketim

S›tk› F›rat

“Bir Baflkad›r Benim Memleketim”

a)K›zkalesi b) Yeflilhisar Gökmedrese d) ‹shakpafla Saray›

a) Bursa b) Beypazar› c) Afyon d) Adana

124

a)Kapadokya b) Ilgaz c) Yerköprü d) Bo¤azköy

a) Uluda¤ b) A¤r› Da¤› c) Munzur Da¤lar› d) Cilo Da¤lar›

Yan›t lar 134’üncü say fa m›z dad›r.

125

E s ki Si yam kral la r›n dan An cee ad›n da bir za lim, ye niyap t›r d› ¤› bir ba ¤a üzüm kü tük le ri dik ti ri yor mufl. ‹fl -le rin bir an ön ce bit me si ni sa¤ la mak için de kö le le -ri ni hiç din len me den ça l›fl t› r› yor mufl. O za val l› kö le -

ler den bi ri, bir gün pek bit kin düfl tü ¤ü için da ya na ma m›fl veza lim kra la, “Ni çin bu ka dar ace le edi yor su nuz efen dim?Siz bu ba ¤›n üzüm le rin den ya p› la cak fla ra b› hiç bir za maniçe me ye cek si niz ki” de yi ver mifl.

Kral bi raz k›z m›fl sa da se si ni ç› kar ma m›fl. Ni ha yet günge lip üzüm ler ye tifl tik ten son ra, kral kö le ler de da hil her ke -sin he men top lan ma s› n› em ret mifl. Bir müd det son ra da oba ¤›n üzüm le rin den ya p›l m›fl fla rap tan bir bar dak ge ti ril me -si ni em ret mifl. Da ha ön ce ke ha net gös te ri sin de bu lu nankö le yi de hu zu ru na ça ¤›rt m›fl. fia rap bar da ¤› n› eli ne ala rak,“Söy le ba ka y›m, be nim bu fla rap tan hiç bir za man içe me ye -ce ¤i mi tek rar id dia ede bi lir mi sin?” di ye sor mufl.

Kö le flöy le ce vap ver mifl:“Bel li ol maz efen dim. ‹çe bi le ce ¤i ni zi söy le ye mem. Çün -

kü du dak ile bar dak ara s›n -da ki me sa fe çok uzun dur.O ara da ba fl› n› za ne ler ge -le bi le ce ¤i ni de bi le mem!”

Kö le söz le ri ni bi ti rir bi -tir mez, içe ri kra l›n adam la -r›n dan bi ri gir mifl. Bir ya -ban do mu zu nun bah çe yegir di ¤i ni ve as ma la r› k› r›p

dök tü ¤ü nü söy le mifl. Kral elin de ki bar dak tan bir dam la da -hi iç me den he men d› fla r› f›r la m›fl. Bah çe de do mu zun bu -lun du ¤u ye re kofl mufl. Kral ve do muz ara s›n da öl dü re si yebir mü ca de le bafl la m›fl.

So nun da ya ban do mu zu m›z rak gi bi az› difl le riy le, Si -yam kra l› n›n kar n› n› ya r›p ölü mü ne se bep ol mufl.

Kral bos tan da, bar dak ma sa da kal m›fl...fiu söz bu ola y› gü zel bir fle kil de ifa de edi yor:“Na sip ise ge lir Hint’ten Ye men’den, na sip de ¤il ise

ne ge lir el den?” Kal bi ni ze ya k›n bul duk la r› n› z› çan ta dakek lik san ma y›n.

S› k› ca as› l›n on la ra t›p k› ha ya ta as›l d› ¤› n›z gi bi... Çün küon lar s›z ha yat da an lam s›z d›r.

Ha ya t› çok h›z l› kofl ma y›n; ne re den gel di ¤i ni zi ve ne re -ye git ti ¤i ni zi unut ma y›n. Ha ya t›n bir ya r›fl de ¤il, her sa ni ye -si nin ta d› ç› ka r›l ma s› ge re ken gü zel bir yol cu luk ol du ¤u nuak l› n›z dan ç› kar ma y›n.

Dün ta rih ol du. Ya r›n bir s›r... Bu gü nün k›y me ti ni bi lin.•

126

Dudakla Bardak

•‹nternet Yay›n› - Bütün Dünya•

127

Bay ra m›n ilk gü nü Mos -tar’da ezan se siy le bafl l› -yor. Cad de ler sa kin, bay -ram na ma z›n dan dö nen -

le rin ayak ses le ri bi le du yu lu yor.Gü nefl yük sel dik çe bi razda ha ha re ket le ni yor so -kak lar, dük kan la r›n ke -penk le ri ka pa l›; ama ev -le rin ka p› la r› aç› l› yor ya -vafl ya vafl, ye ni ol ma sada te miz el bi se le ri ni giy -mifl ço cuk lar, an ne ler,ba ba lar, ka d›n lar, er kek -ler bi rer iki fler ç› k› yor ev -ler den, ki mi bir lik te, ki -mi tek ba fl› na...

Ki li se nin çan se si du -yu lu yor uzak tan... Mos -tar’da Müs lü man Bofl nak -lar bay ram lafl ma ya gi der -

ken, H› ris ti yan H›r vat lar da ye nibir gü nü kar fl› la ma ya ha z›r la n› yor.Y›l lar d›r, ca mi ler, ki li se ler ve si na -gog ara s›n da bir çok et nik kül tü rünbü tün lefl ti ¤i bu kent te, ken tin or ta -

s›n dan ge çen Ne ret vaNeh ri, sa vafl son ra s›n daya flam alan la r› n› da iki yeböl müfl, neh rin bir ta ra -f›n da a¤›r l›k l› ola rak Bofl -nak lar, öte ki ta ra f›n da daH›r vat lar ya fl› yor. Bu ikiya ka y› da dün ya n›n engü zel köp rü le rin den bi riolan, hal k›n “Sta ri Most”ya ni Es ki Köp rü de di ¤itafl köp rü bir lefl ti ri yor.

Es ki Köp rü ya p›l ma -dan ön ce, 15’in ci yüz y›l -da ay n› yer de zin cir ler lesa bit len mifl tah ta bir köp -

Mostar

GezdikçeGördükçe

‹zlenfien

Birçok Etnik Kültürün Bütünleflti¤i Kent:

128

rü var m›fl ve bu köp rü nün ikiucun da ki de ne tim ku le le rin de kinö bet çi le re “köp rü yü ko ru yan in -san lar” an la m› na ge len “Mos ta ri”de ni yor mufl. Ken tin ad› Mos tar dabu ra dan ge li yor.

Za man la bu tah ta köp rü es -ki yin ce, Os man l› dö ne -min de halk, ‹s tan bul’danbu ra ya da ha sa¤ lam bir

köp rü ya p›l ma s› n› is te mifl. 1566y› l›n da Mi mar Si nan’›n ö¤ ren ci siMi mar Hay ret tin, Mos tar’›n gü ne -yin de ki Mu ko sa’dan ge ti ri len “te -ne li ja” tafl la r›n dan 456 ka l›p taflkul la na rak 4,49 met re ge nifl li ¤in -de, ya z›n ne hir den 21 met re yük -sek lik te olan tafl köp rü yü yap m›fl.

Os man l› mi ma ri si nin çok gü -zel bir ör ne ¤i olan bu köp rü,dört yüz y›l bo yun ca iki dün ya sa -va fl› ge çi re rek ayak ta kal ma s› nakar fl›n, 1993 y› l›n da sa vafl s› ra s›n -da bom ba la na rak y› k›l d›. Yüz y›l -lar bo yun ca Mos tar ve Bos na’da ki

ta rih sel hofl gö rü nün ve kül tü relçe flit li li ¤in bir sim ge si olan Es kiKöp rü’nün y› k›l ma s› yal n›z ca ken -tin iki ya ka s› n› bir bi rin den ay›r -ma n›n öte sin de bir an lam ta fl› yor -du. ‹fl te bu yüz den Dün ya Ban ka -s›, UNES CO ve bafl ta Tür ki ye ol -mak üze re 10 ül ke nin des te ¤iy leve bir çok fir ma n›n ça l›fl ma s›y la,ke mer bö lü mü Türk fir ma s› ER-BU ta ra f›n dan tek rar in fla edi lentafl köp rü nün 23 Tem muz 2004’teaç›l ma s› yal n›z ca iki ya ka y› bir lefl -tir me si de ¤il, Bofl nak lar’ la H›r vat -la r’› bir bi ri ne ya k›n lafl t›r ma s›, geç -mifl ten ge len hofl gö rü yü ve ye niumut la r› ken te ye ni den tafl›mas›an la m›n da da çok önem li.

On bir y›l ön ce ya fla nan, köp -rü yü ko ru yan in san la r›n köp rü yüde ¤il, ken di ya flam la r› n› bi le ko ru -ya ma d›k la r›, kom flu la r›n bir bi ri nedüfl man ol du ¤u bir sa va fl›n içi nedüfl tü ¤ü bir dö nem den geç me si nekar fl›n, Mos tar bu gün mi na re le riy -le ca mi ler, ku le le riy le ki li se ler ye -

129

ni den ayak ta... Os man l› dö ne mi,Avus tur ya-Ma ca ris tan dö ne mi veYu gos lav ya dö ne mi nin iz le ri niözen le sak l› yor hâ lâ... Her ta ri hidö nem ken di ne ait iz ler b› rak m›flMos tar so kak la r›n da... Os man l›dö ne min den kal ma Kos ki-Meh -met Pas ha Ca mi ve fia d›r va n›, Ka -ra doz-bey Ca mi, Os man l› dö ne -min de ve zi rin iz niy le ya -p› lan es ki ve ye ni Or to -doks ki li se le ri, Avus tur yaMa ca ris tan dö ne min deya p› lan es ki okul bi na s›,Yu gos lav ya dö ne min deya p› lan yük sek ve ge niflbi na lar... Os man l› dö ne -min de ya p› lan Fran cis canMa nas t›r›’n›n ya n›n da kiki li se de sa vafl ta y› k› l›n caye ri ne, çok yük sek birçan ku le si olan ye ni birki li se ya p›l m›fl. 2005 y› l›n -da Es ki Köp rü’y le bir lik teUNES CO Dün ya Mi rasLis te si’ne giren Mos tarken tin de, bu gün on lar cami na re ve ki li se ku le sitek rar gö ¤e yük se li yor.

Es ki Köp rü’ye do¤ ruyü rür ken neh re pa -ra lel uza nan cad deüze rin de ki bi na lar

dik ka ti mi çe ki yor. Bu cad -de sa vafl ta çar p›fl ma la r›nya flan d› ¤› cep he ol du ¤uiçin bu ra da ki her bi na ta mir edi le -me mifl, ül ke de 5 bin bi na n›n za rargör dü ¤ü sa vafl dö ne min de, Mos -tar’da en a¤›r tah ri ba t› da bu ra s› al -m›fl. Top ve mer mi iz le riy le de likde flik ol mufl bi na la r›n ki mi ona r›l -m›fl, ki mi de ka de ri ne ter k e dil mifl.H›r vat la r’›n ya fla d› ¤› bö lüm den

neh rin öte ki ta ra f› na geç ti ¤i miz de“Baj ram Se rif mu ba rek ol sun” ya z› -s› kar fl› l› yor bi zi... Bi na la r›n du ru -mu bu ra da da fark l› de ¤il; ama ne -re dey se üst kat la r› dar ma da ¤›n ol -mufl bir bi na n›n al t›n da ona r› lanbö lüm de ki ka fe de hal k›n bay ram -la fl› yor ol ma s› ya ra la r›n sa r›l ma yabaflland› ¤› n› gös te ri yor.

Ca mi le rin ya n›n dan ge çe reksa ¤a do¤ ru bir ok la gös te ri lenTürk Evi’ne do¤ ru yü rü yo ruz.“Bis ce vi ca Evi” de de ni len,1635’te ya p› lan bu ev de san kiSaf ran bo lu’da du yum su yo ruzken di mi zi. Kü çük bir av lu su, süsha vu zu, tah ta mer di ven le ri ve

Birçok Etnik Kültürün Bütünleflti¤i Kent: Mostar

neh re ba kan otur ma oda s›y laes ki bir Os man l› evi mü ze bi çi mi -ne ge ti ril mifl. Ora dan ç› k›p, Tür -ki ye Kon so los lu ¤u’ nun da ol du ¤uCar si ja (Çar fl›) de ni len Ku jund zi -luk Ma hal le si ’ne ge lin ce, neh rinüze rin de uza nan Es ki Köp rü’yügö rü yo ruz. Za rif mi ma ri si, neh riniki ya ka s›n da ki ku le le ri ve ka p› la -r›y la muh te flem gö rü nü yor.

Es ki Köp rü’nün çev re si ku -le ler, ca mi ler, res to ran larve kü çük el sa nat la r› dük -kan la r› n›n olufl tur du ¤u çar -

fl› lar la çev ri li... Bay ram ol du ¤u içindük kan lar ka pa l›, çev re de bir kaçdi len ci d› fl›n da pek kim se yok.Vit ri ni ne bö rek ler, lo kum lar ve ta -hin hel va la r› di zil mifl bir pas ta neve bir de Bos na Her sek Erik Ra k› -s› ile kü çük he di ye lik ler sa tan birdük ka n aç›k yal n›z ca.

Köp rü nün çev re sin de ki kü -çük dük kan la r›n ve bi na la r›n ça -t› la r› in ce di lim li tafl lar dan ya p›l -

m›fl, Her sek ve Ad ri ya tik k› y› la -r›n da ki tafl lar dan. Es ki den tümya p› la r›n ça t› la r› böy ley mifl, tafldu var lar üze rin de tafl ça t› lar...An cak flim di ye ni ça t› lar da ha azma li yet li ol du ¤u için, bu tip ça t› -lar da gi de rek azal m›fl. Köp rü yeyak la fl›n ca Ta ra Ku le si ’ni gö rü yo -ruz, du var la r› 3 met re den ka l›nolan bu ku le 1676’da ya p› la rakba rut de po su ola rak kul la n›l m›fl,he men ya n›n da da zin cir li tah taköp rü za ma n›n dan kal ma Her ce -gu sa Ku le si bu lu nu yor. On la r›nya n›n da yer alan As ker Ca mii de1512-1520 ara s›n da Ya vuz Sul tanSe lim’in is te ¤iy le ya p›l m›fl veköp rü de nö bet tu tan as ker le rinmes ci ti ola rak kul la n›l m›fl.

Tafl la r›n olufl tur du ¤u yol üze -rin de yü rü ye rek köp rü nün üze ri -ne gel di ¤i miz de, köp rü den gö rü -nen man za ra da köp rü nün ken digö rün tü sü ka dar gü zel. Neh rin sa¤ve sol ya ka s›n da ki ya p› lar, ca mi -ler, kan yo nu sa ran a¤aç lar, bit ki ler

130

ve ma vi-ye flil ren giy le köp rü nünal t›n dan akan Ne ret va Neh ri özen -le ya p›l m›fl bir tab lo gi bi...

Köp rü nün öte ki ucun da ki,ilk ka t› 1716’da ce za eviola rak da kul la n›l m›fl Ha -le bi ja Ku le si ’nin ya n›n dan

ge çe rek neh rin kar fl› ya ka s› na ge -li yo ruz. Bu ra da da yi ne dük kan larve 16’nc› yüz y›l dan ka lan bir ha -mam var. Bu bö lüm de ki Ra dobl jaNeh ri üze rin de 1558’de ya p› lanKri va Cup ri ja (As lant) Köp rü sü Es -ki Köp rü’nün kü çük bir kop ya s›gi bi... Söy len ti ye gö re bu köp rübü yük köp rü ye ör nek ol mufl. Es kiKöp rü’den tek rar kar fl› ya ge çip,çar fl› la r›n için den “Sa hat-Ku la” de -ni len sa at ku le si ne yü rü yo ruz. On -befl met re yük sek li ¤in de ki bu ku -le, Ev li ya Çe le bi’nin Se ya hat na me -si’n de “Çan se si, 3 sa at lik yü rü yüflme sa fe sin den bi le du yu lan ku le”ola rak ge çi yor.

Mos tar’da bay ram sa ba h› çar fl› -lar da kim se yok; ama Sa at Ku le -

si’nin al t›n da ki me zar l›k ta du rumfark l›, el le rin de çi çek ler le ge len zi -ya ret çi ler var. Bay ram sa ba h› bu -ruk ge çi yor kent te, ca mi av lu sun -da ki on lar ca be yaz me zar ta fl› n›nço ¤u genç yafl ta ölen le re ait, ki misa va fl›r ken, ki mi so kak ta oy nar -ken... Gün ler de ¤il, ay lar de ¤il,y›l lar ca ölüm kor ku suy la sa va fl›ya fla m›fl olan Mos tar l› lar, res mi ve -ri le re gö re 2 bin ki fli nin öl dü ¤ü, 26bin ki fli nin de göç et mek zo run dakal d› ¤› sa vafl dö ne min den son raar t›k ya ra la r› n› sar mak is ti yor lar.

Sa ray bos na’ya yak la fl›k 2 sa atuzak l›k ta ki Mos tar, fark l› kül tür -le rin iz le riy le, ye ni le nen ca mi le -ri, ki li se le ri ve Es ki Köp rü’süy lezi ya ret edil me yi bek li yor, herge len zi ya ret çi yi “Hofl gel din” di -ye rek a¤›r la mak için, on la r›ndes te ¤iy le ya ra la r› n› da ha h›z l›sa ra bil mek için ve tek rar her fle -yin es ki si gi bi gü zel ve hofl gö rü -lü ola bil me si için...•

131

Birçok Etnik Kültürün Bütünleflti¤i Kent: Mostar

IzlenSen@butundunya.com.tr

Tiyat ro da bi rin ci per de den son ra ve ri len on befl da ki ka l›k arabit mifl, se yir ci ler oyu nun ikin ci per de si ni sey ret mek üze re sa lon da -ki yer le ri ne dö nü yor lar d›.

Otur du ¤u kol tu ¤un han gi s› ra da ol du ¤u nu ka r›fl t› ran bir se yir -ci, s› ra lar dan bi ri nin ba fl›n da ki kol tuk ta otu ran ki fli ye yak lafl t› veha fif çe sor du:

“Af fe der si niz, bi raz ön ce ç› kar ken aya ¤› n› za bas m›fl m›y -d›m?” de di.

S› ra n›n ba fl›n da ki kol tuk ta otu ran se yir ci, bi raz da ca n› n›n s› -k›l m›fl ol du ¤u nu be lir ten bir ifa dey le ya n›t ver di:

“De mek so nun da ay›r d› na va ra bil di niz” de di. “Evet, ç› kar kenaya ¤› ma bas m›fl t› n›z.”

Ye ri ni ka r›fl t› ran se yir ci, ön ce “Oh, çok flü kür” de di, son ra dapifl kin bir bi çim de gü lüm se di:

“So nun da han gi s› ra da otur du ¤u mu bu la bil dim.”•Gön de ri: MManuel BBilos

“Bunun üzerine fazla pulyap›flt›rm›fls›n›z, Bay Poldi.”“Eyvah!.. ‹ster misiniz flimdidaha uza¤a gitsin.”

“Ama Poldi, ya¤mur olmasatarlalardaki ekinler nas›l yetiflir-di?”“‹yi de asfalt›n üzerineya¤mas›na hiç gerek yok ki...

“Bir kurt ilac› istiyorum.”“Büyük için mi, küçük içinmi olsun, bay›m?”“Allah, Allah, kurdun yafl›n›nereden bilebilirim ki...”

“Ne, nas›l oluyor? Elbisesiz de ayn› kiloday›m.”

Mankafa Poldi

132

As l›n da her za man da “ha -yat” de ¤il zor olan sa n› -r›m. Ki mi za man da biz -ler onu zor du ru ma ge tir -

mek için eli miz den ge le ni ya pa -bi li yo ruz. Ob se sif-kom pül sif bo -zuk luk da ya fla m› ken di zor lafl t› -ran in san lar da gö rü lenbir ra hat s›z l›k t›r.

OKB bir ank si ye tebo zuk lu ¤u dur. Has ta lars›k l›k la ya da her za -man ak›l la r› na ta k› l›pka lan bir dü flün ce ve yagö rün tü ne de niy le ger -gin lik du yum sar lar. Budü flün ce ya da gö rün tü -le re “Ob ses yon” de ni li -yor. Ob ses yon lar ki miza man son de re ce ga ripola bi li yor, has ta y› ger -gin du yum sat t› r›p an -lam s›z ca dav ran ma s› nane den ola bi li yor. Bu dav ra n›fl la rada “Kom pül si yon” de ni li yor.

Fa na tik s› fa t›y la ne den li ben -zefl bir kav ram ol du ¤u na dik ka ti -ni zi çek mek is te rim. Çev re niz dedü flün dü ¤ü nüz den çok da ha faz laOKB has ta s› ola bi lir.

OKB er kek ler de 6-15 yafl la -r›n da da ha s›k l›k la gö rül me yebafl lar ken, ka d›n lar da en s›k ola -rak yir mi li yafl la r›n bafl la r›n da or -ta ya ç› k› yor. Ne de ni bi lin me sede ai le sel bir geç mifl ten söz et -mek son de re ce ola nak l›. Be yi -

nin ki mi bö lüm le ri ninbu in san lar da fark l› ça -l›fl t› ¤› n› id dia eden ki -mi t›b bi ya y›n lar davar. An cak aç›k la na bil -mifl bir me ka niz ma he -nüz yok. OKB ço ¤ukez dep res yon, bi po -lar bo zuk luk gi bi ra -hat s›z l›k lar la bir lik tegö rü le bi li yor.

Bir OKB has ta s› ya -fla m› n› en gel le yen, zor -lafl t› ran ob ses yon vekom pül s i yon la r › n ›nay›rd›ndad›r. An lam s›z

dav ra n›fl la r› n›n da ay›r d› na va r›r;an cak bun la r› de ¤ifl tir mek sonde re ce güç tür.

Ob ses yon lar ge nel lik le gü -ven siz lik duy gu su üze ri ne otu -rur. Ki mi za man çok kö tü bir fleyola cak m›fl duy gu su ya ra t›r. Bu

133

Ob se sif-kom pül sif bo zuk luk, er kek ler de 6-15 yafl la r›n da da ha s›k l›k la gö rül me ye bafl lar ken, ka d›n lar da en s›k ola rak yir mi li yafl la r›n bafl la r›n da or ta ya ç› k› yor. Ne de ni bi lin me se de ai le sel

bir geç mifl ten söz et mek son de re ce ola nak l›. Be yi nin ki mi bö lüm le ri nin bu in san lar da fark l› ça l›fl t› ¤› n› id dia eden ki mi t›b bi ya y›n lar da var. An cak aç›k la na bil mifl bir me ka niz ma he nüz yok.

Sa¤l›kKonular›

Dr.Ufuk Akyol

Obsesif-Kompülsif Bozukluk

134

Bütün Dünya • fiubat 2007

duy gu lar has ta y› gün lük ya fla -m›n dan ay› ra cak den li ön le ne -mez; ama il ginç, an lam s›z dav ra -n›fl la ra zor lar.

Ör ne ¤in has ta el le ri ni ka -na t›n ca ya de ¤in y› kar.Bir söz cük ya da tüm -ce yi de vam l› tek rar lar.

Ev den ç›k t› ¤›n da atefl te ten ce reunut tu ¤u nu dü flü ne rek ge ri dö -ner ve bu nu de fa lar ca tek rar lar.Bu il ginç dav ra n›fl lar o den li ço -¤a la bi lir ki has ta bun la r› yap mak -tan, evin den d› fla r› ç› ka maz du ru -ma ge le bi lir.

Bu has ta lar da s›k l›k la suç lu -luk duy gu su, ken di ni kü çük gör -me, ger gin lik, yor gun luk, ka rarve re me me gi bi dep res yon be lir -teç le ri de gö rü lür.

OKB ta n› s› koy mak için kanya da gö rün tü le me test le ri yok -tur. Bu; an cak has ta ya da bir ya -k› n› n›n an lat t›k la r›y la dok tor ta -ra f›n dan ta n› n›r. OKB ta n› s› koy -mak için ob ses yon la r›n cid distres ya rat ma s›, has ta n›n gün de

bir sa at ten faz la za ma n› n› al ma s›,has ta n›n nor mal gün lük ya fla m› n›en gel le me si ge re kir.

Dav ra n›fl sal te ra pi ve an ti dep -re san lar OKB te da vi sin te me li niolufl tu ru yor. Te ra pi nin ama c› ön -ce has ta y› stres ya ra t› c› uya ran la(bu ra da ob ses yo nu) kar fl› lafl t›r -mak ve bu na ken di al› fl›k ol du ¤uya n› t› (bu ra da kom pül si yo nu)ver me si ni en gel le mek tir. Bu yön -tem dok to run de ne ti mi al t›n dager gin li ¤in üs te sin den ge lin me si -ne yar d›m c› ol mak ta d›r.

OKB te da vi edil mez se ömürbo yu sü re bi lir. fiika yet le rin alev -len di ¤i ya da azal d› ¤› dö nem -ler ol mak la bir lik te tü müy le yokol ma s› son de re ce sey rek gö-rü len bir du rum dur. OKB te-da viy le tü müy le ve et kin bi çim -de te da vi edi le bi lir bir ra hat s›z -l›k t›r. Ye ter ki ob ses yon la r› n› z›nya fla m› n› z› et ki le me ye bafl la d› ¤› -n› dü flün dü ¤ü nüz de dok to ru nu -za bafl vurun.•

UfukAkyol@butundunya.com.tr

“Bir Baflkad›r Benim Memleketim”in Yan›tlar›...

Yedigöller,Bolu

A¤r› Da¤›,A¤r›

Beypazar›,Ankara

‹shakpafla Saray›,A¤r›

Kapadokya,Nevflehir

135

‹lk in san lar yi ye cek le ri ni so -¤uk tut mak için buz dan, kar -dan, ne hir ler den, ye r al t› ki -ler le ri ve ma ¤a ra lar dan ya -

rar la n› yor lar d›. Ro ma l› lar ve Çin -li ler’in buz la r› k› r›p çe flit li bi çim -ler de de po la d›k la r› na ilifl kin ka -y›t lar bu lun mak ta d›r.

Buz do la b› na uza nan sü re cinbafl lan g›ç afla ma la r›n dan olan so -¤ut ma n›n ön cü ad la r›n dan bi riDr. Wil li am Cul len’dir. ‹s koç ya l›Cul len’in 1700’le rin bafl la r›n da ki

ça l›fl ma la r› ara s›n da va ku muniçin de ki s› v› la r›n bu har lafl ma s›da var. Bi li nen ilk ya pay so ¤ut -ma Wil li am Cul len ta ra f›n dan1748 y› l›n da Glas gow Üni ver si te -si’nde ta n› t›l m›fl. 18’in ci yüz y›l da‹n gil te re’de hiz met çi ler k› fl›n buztop lar, buz de po la r› na ko yar; bu -ra da buz ta ba ka la r› n› tuz la kap -lar, sa rar ve ya za de ¤in ko ru makiçin yer al t›n da sak lar lar m›fl.

Lond ra l› Mic ha el Fa raday,1800’le rin bafl la r›n da so ¤u tma y›

Buzdolab›

Dondurmay› da Onun Sayesinde Yiyoruz,Bozulmadan Korudu¤umuz Yiyecekleri de...

sa¤ la mak için amon ya ¤› s› v› -lafl t›r m›fl. Gü nü mü zün ba s›nç l› so -¤ut ma sis te mi Fa raday’›n de ney le -rin den uyar la nan bir kon sep te da -ya l› ola rak ça l› fl› yor. Is› y› eme cekolan gaz s› v› ya s› k›fl t› r› l› yor, buson ra dan ye ni den ga za dö nü flü -yor.

19’un cu yüz y› l›n bafl la r›n da,‹n gil te re’de buz san d›k la r›kul la n› l› yor mufl. 1805 y› l›n -da Ame ri ka l› mu cit Oli ver

Evans, ilk buz do la b› ma ki ne si nita sar la m›fl. 1834 y› l›n daJa cob Per kins ta ra f›n danya p› lan so ¤ut ma ma ki -ne si nin bu har s› k›fl t›r madev re sin de eter kul la n›l -m›fl. 1837 y› l›n da ga ze te -ci Ja mes Har ri son Avus -tu ral ya’da ken di ma ki ne -si ni ta sar la ma ya bafl la -m›fl, ba fla r› l› ola ma y›n cata sa r› m› n› ala rak ‹n gil te -re’nin yo lu nu tut mufl.Dr. Se abe’nin yar d› m›y -la, ma ki ne yi ta mam la y›pça l›fl t›r m›fl lar. Har ri son1856 y› l›n da Avustu ral -ya’ya dön dü ¤ün de, birbi ra fab ri ka s›n da bi ra la r› so ¤uktut mak için ma ki ne üret me siama c›y la ifle al›n m›fl. Yap t› ¤› ma -ki ne, ifl lev sel amaç l› kul la n› lan ilkbuz do la b› d›r.

Flo ri da l› fi zik çi Dr. John Go -orie 1844 y› l›n da, sa r› hum ma l›has ta la r› için se rin bir or tam ya -rat mak ama c›y la buz yap ma ma -ki ne si ni ge lifl tir mifl. 1850 y› l›n dabir bafl ka ma ki ne, su ve “sül fü rikasit” kul la nan Ed mond Car re ta ra -f›n dan ge lifl ti ril mifl. Kar de fli Fer di -nand Car re 1859 y› l›n da ilk amon -

yak ve suy la ça l› flan buz do la b› n›yap m›fl. Bir çok kay nak ta Har ri -son, Per kins ya da ken di kar de fliEd mond Car re’den söz edil me -den, Fer di nand’›n ge lifl tir di ¤i buz -do la b› ilk ola rak gös te ri li yor.

Al man mü hen dis Carl vonLin den 1876 y› l›n da te mel so ¤ut -ma tek no lo ji si nin bir bö lü müolan ga z› s› v› lafl t›r ma sü re ci ne,1877 y› l›n da ise Al man Em per yalPa tent Bü ro su’ndan buz do la b› napa tent al m›fl. Ge lifl mifl buz do la b›ta sa r›m la r› n›n pa tent le ri 1879 ve

1891 y›l la r› nda Tho masEl kins ve John Stan dartta ra f›n dan al›n m›fl. 1889ve 1890’da ki ›l›k ge çenk›fl lar Ame ri ka’da do ¤albuz da k›t l›k ya flan ma s› -na ne den ol mufl. Bu da,yi ye cek le rin so ¤uk vebo zul ma dan ko run ma -la r› için me ka nik bir so -¤ut ma sis te mi ne olange rek si ni mi ar t›r m›fl. Ki -fli ler ar t›k ye r al t› ki ler le -ri ne, buz ev le ri ne ya dasan d›k la r› na ba¤ l› ka la -ma ya cak la r› n› an la m›fl -lar. Ki mi ül ke ler buz el -

de ede cek den li so ¤uk k›fl lar ge -çir me di ¤in den, yi ye cek le ri so ¤uktut mak son de re ce mas raf l› oluy-ormufl; 1890’lar da Ame ri ka yir mi -befl mil yon ton buz ih raç edi yor -mufl.

‹lk ev buz do lap la r› In di ana’daya p›l m›fl. 1911 y› l›n da “Ge ne ralElect ric” flir ke ti Fran s›z bir pa pazta ra f›n dan icat edi len bir ma ki ne -yi piyasaya ç› kar m›fl. 1915 y› l›n -da Alf red Mel lo wes, ev de kul la -n› ma yö ne lik ken din den raf l› ilkbuz do la b› n› üret mek için “Gu ar -

136

Bütün Dünya • fiubat 2007

Ne Nedir,Nas›ld›r?

PelinHazar

di an Fri ge ra to”yukur mufl. Ay n› y›l ilk“Gu ar di an” buz do -la b›, –Fri gi da ire’inön cü sü– Fort Way -ne, In di ana’da ki birevin av lu sun damon te edil mifl.1918 y› l›n da “Gu ar -di an Fri ge ra to”,“Ge ne ral Mo tors”ta ra f›n dan sa t›n al› -na rak “Fri gi da ire”ad› n› al m›fl. 1920’le -re ge lin di ¤in de pi -ya sa da iki yü ze ya -k›n buz do la b› çe fli -di ol mufl. Buz do lap la r› ilk bafl lar -da tah ta ka bin den ve su so ¤ut -ma l› komp re sör ler den ya p› l›r -ken, 1920’ler den iti ba ren çe lik vepor se len ka bin ler den ya p›l ma ya

bafl lan m›fl.M o d e r n

buz do lap la r› n›ntop tan üre ti mi‹kin ci Dün yaSa va fl›’n›n son -ra s› na de ¤in h›zka zan ama m›fl;buz do la b› tek -no lo ji si 1950 ve1960’l› y›l lar daoto ma tik erit meve oto ma tikbuz üret me ma -ki ne le ri nin ilkü re t im l e r i y l et›r ma n› fla geç -

mifl. Bu gün bir buz do la b› hak -k›n da çok faz la sö ze ge rek yok,en az bir mut fak den li ge rek li

137

Buzdolab›

PelinHazar@butundunya.com.tr

Ak fla mü ze ri evi ne dön mek te olan adam, apart ma n›n önün -de ken di ken di ne oy na yan se vim li bir ço cu ¤u gö rün ce on la ko nufl -mak is te di ve ad› n› sor du. Ço cuk ad› n› tam söy le me ye bafl lar ken deeli ni kal d›r d›, “Dur söy le me” de di. Son ra da bir öne ri de bu lun du:

“Sen ba na ad› n›n yal n›z ca ilk har fi ni söy le” de di. “O ilk harf -ten ben ad› n›n ne ol du ¤u nu ç› ka r› r›m...”

Ada m›n bu öne ri si ço cu ¤un da ho flu na git ti, bu oyu na o da se -ve rek ka t›l d›:

“Ad› m›n ilk har fi Y” de di. “Ha di bu lun ad› m›...”Adam ön ce “Yu suf” de di, ol ma d›. Son ra “Ya sin” de di, yi ne ol -

ma d›. Y har fiy le bafl la yan tüm ad la r› s› ra la d›; fa kat ço cu ¤un ad› -n›n ne ol du ¤u nu bir tür lü bu la ma d›, yen il di ¤i ni ka bul et ti:

“Bu la ma d›m” de di. “Ha di sen söy le...”Ço cuk, bü yük bir za fer ka zan ma s› n›n gu ru ruy la söy le di ad› n›:“Ya ma zan...”•

“Satranç”›n Yan›tlar›... AAttaakk:: 1... Ve1+ 0-1OOyyuunn SSoonnuu:: 1. c5! h4 2. Fe6 dxe6 3. c6 h3 4. c7 h2 5. c8V h1V 6. Vc3+

fid5 7. Vc5+ fie4 8. Vc6+ 1-0KKeennddii GGeelleenn:: 22... Vg4?? 23. Af6+ Fxf6 24. Vxf6 1-0•

138

Ey lül so nu ye di gün, su ila -he si ne ay›r d› ¤› m›z kut salhaf ta. Y› l›n ar tan bö lü müKa li Ma Su ‹la he si’nin, k› z› -

lan ka d› n›n, sa y› lan ka d› n›n, se vi -len ka d› n›n...

“Be ni sev” de mifl tiKa li Ma. “Er ka r› s› n› se -ver gi bi...” “Vü cu dum dabul be ni” de mifl ti. “Ar›bal yer gi bi...”

“Vü cu dum da bü yü ye -cek do¤ ma s› ge re ken, var -l› ¤›m da duy du ¤un haz, ya -fla m›n ken di si... Ey lül so nuya¤ mur bafl lar. Gü ne flin s› -cak l› ¤› yi ter. Ben Ka li Masi nem de ›s› n›r s›n. Ekim so -nu ürün kal kar. Bir mev -sim so nu ba na gel, benKa li Ma içim de ço ¤a l›r s›n.”

***Su ila he si nin ne re de do¤ du ¤u -

nu bi len yok sa n› r›m. Bur sa l›’larUlu da ¤’›n ka r› n› Bur sa k›z la r› n›nak sinesine ben zet tik le ri için ka -r›n Bur sa ’da su ya dön dü ¤ü ne ina -

n›r lar. Ba na ka l›r sa Ka li Ma ken -di ni To ros etek le rin de bul du. Ka -li Ma ya¤ mur yük lü bu lut la r›n, se -rin rüz ga r›n k› z›y d›. Ke kik ko ku -la r› n› sü rün dü. Su ila he si Ka li Maiçi miz de ya fla d›. Üzü lün ce bir

dam la yafl gö zü müz de...***

Da¤ la r›n te pe, de niz -le rin ya¤ mur bi ri kin ti si,gök yü zü nün aç›k birpen ce re ol du ¤u bir bin -y›l da bul dum se ni... Bofltar la, ba¤, bah çey dimben... Uç suz bu cak s›zova... Ço cuk elin den ç›k -m›fl kum fla to suy du de nizk› y› s›n da dün ya... Anolur, dal ga vur ur, te pe lerova olur du. An olur rüz -gar eser, da mar lar da la va

akar d›. Ka ra top rak ben, se ni bek -le di ¤i min ne de ni ni bil me den...

Sen su... Ya¤ mur dun gök yü -zün den, ta flan ne hir den... Sa na ›s -lak uya n› r›m se ni öz le yin ce ben...

***

MemleketÖzlemi

‹lyas Halil

Su ‹lahesi

“Sev” de din. Su yu kok lu yor, de ni zi ok flu yor, gül le ri yap rak yap rak yo lu yor ya¤ mur dam la s› ar› yo rum.

Kufl la r› din li yo rum. Ne ka dar flifl man, ge nifl ol du ¤u nu bil sem öy le si ne yer ya pa ca ¤›m ye flil gi den ba har da...

139

Si lif ke-Mer sin ara s›... K› y› lar k›zbe li in ce... Sen su ka d›n, ak sa hi linkö pük lü bir ye rin de... Ve ben tafl,sert... Biz iki ya ra t›k, ya p›fl m›fl t›k.

***

Ço ¤u uzuv la r› m›z ay n›...Kâh bir bi ri mi ze ben zi yor,kâh ben ze mi yor duk. Ben -ze me di ¤i miz za man da ha

gü zel di. Se ni da ha iyi du yu yor -dum, an la fla ma d› ¤› m›z bir ye rim -de... Sen ih ti ya c›m d›n, gö rün ce se -vin mek ten bafl ka ne ya pa ca ¤› m›bil me di ¤im... Sen su, sen ak› yor -dun. Se ni do kun sam sa na ›s la n› -yor dum. Sen uy gun, sen uy sal, ya -ra ta ca ¤› m›z za man...

***Ad› n› sor dum. Dam la dam la

gü lüm se din. Kö pük kö pük kay -nak tan “Su” de din, “May” de din,“Ab” de din “Lo Lau” de din. “Ana -do lu’m dan, dam la dam la her ke sinka b› na do la r›m” de din.

***Se si ni du yun ca “Kim sin, ne sin?”

de dim. “Ne den ara d› ¤›m, ne denek si ¤im sin?” de dim. “A¤aç s›z, ot -suz, ku ru top ra ¤›m” de dim. “Is lat -ma n› is te rim. Ne den içim de yoksan d› ¤›m?.. Ne den ara y›p bu la ma -d› ¤›m s›n, ko ku nu al d› ¤›m za man?..”

Sen de ken di mi ar› yor, bi zi bu -lu yo rum. Sen den hem ay r› hem bi -rim, sev di ¤im za man...

***Ba na “Sev” de din. “Ne dir?” de -

dim. “‹ki den bir olup bü yü mek”de din. “Su sa ma s› n› bil mez sen kimol du ¤u mu bil mez sin” de din. “Se nibil mek için bin y›l su suz ka l› r›m”de dim. Gü lüm se din. Su suz lu ¤untu zu a¤ z›m da...

***“Ö¤ ret” de dim. “Ate flin tu tufl tu -

¤u an be li ren ›fl›k” de din. “Ba na‘Sa bah’ di ye cek sin” de din. “Mer ha -ba ›fl› ¤›m” de dim. “Do ¤up kay bo -lun ca ya ka dar ba na ‘Gün’ der ler”de din. “Evet gü nüm sen” de dim.“Gü nüm sün” de dim.

***Bu sa bah Ce nev re ’de yim.

“Sev” de di ¤i ni an›m sa d›m. Bil di ¤inku ru top ra ¤›m yi ne kö flem de... Se -nin le ›s lan mak ko lay ola cak t›. Bir -bi ri mi ze ya k›n ola cak t›k. “Ya¤ mur -sun de ¤il mi?” de dim. Ma rig nacSo ka ¤›’n da yü rü yo rum. “Ya ¤› yor -sun de ¤il mi?” de dim. Se ni öz le di -¤im den bi li yo rum.

***Bu sa bah Bert rand Par k›’n da

se ni ara ma ya ç›k t›m. Ya¤ mur dane fes al mak gü zel di. Dö kü len sa -na ben zi yor du. ‹çim rüz gar do lu,ko ku lar gel mifl içi me s›z m›fl biryer den... ‹lk ›s lan d› ¤› m›z ha zi ra -na ben zi yor duk.

***So ka ¤› dö nün ce se ni gö re ce -

¤im. Bin y›l ön ce giy di ¤in bu lut -lar be lin de... Bin y›l ön ce se ni ta fl› -yan rüz gar yi ne se ni ta fl› yor. “fiim -di ya¤ mur da yü rü yen ler ger çek tenbiz mi yiz?” de dim.

***

Bin y›l geç mifl ara dan...“Na s›l s›¤ d› r› r›m se ni içi -me?” de dim. Sen su, bel kide niz... Se ni bu lut bu lut

dü rüp se ni kat la y›p ›t›r ko ku lu do -la b› ma s› ¤› d›r ma y› is te rim. “Yi nean la t›r m› s›n?” de dim. “Uzun y›l largeç ti ara dan se ni na s›l se ve ce ¤im?”

***“Bafl tan bafl la ya l›m” de mifl tin.

Gü cüm kal d› m›, bil mem... fiim-di a¤aç m› y›m se ni ara yan, çi çe -¤e ben zet ti ¤im için se ni... fiim-

di çi çek mi yim, se ni ar› yaben zet ti ¤im için...

Bin y›l ön ce bofl top rak -t›m. Ya¤ mu run su ol du -¤u nu bil me di ¤im bin y›l -d›. Is la n›n ca ö¤ re ne cek -

tim. “Gü zel sin” de dim. Su yum,ab edip iç ti ¤im, may bu lup yü zü -mü y› ka d› ¤›m... Su ol du ¤u nu bil -di ¤im gün, biz den bü yü yen ça l› -la r› kay na t›p kay na t›p ›t›r yap t›m,ko ku ya çe vir dim se ni...

***Se ni gör dü ¤üm ilk gü nü ha t›r l› -

yo rum. Elim de ye ni al fa be bil me -di ¤im se ni ö¤ re ne cek tim. Se ni gö -rün ce renk le rin için de bafl ka renk -ler sez me ¤i ö¤ re ne cek tim. Ar› yaben ze mez ar› ol ma y› be ce re cek -tim. Kim se nin bil me di ¤i bir uçu -flu... Uça cak t›m. Ko ku nu bu lun cauç ma n›n ge re ¤i ni bu la cak t›m, varol ma m›n var l› ¤› n›...

***Bu sa bah so ka ¤a ç›k t›m. Ya¤ -

mur ko ku su sen... Se ni kok lu yor -dum, ol san da ol ma san da... Ha t›r -la r›m ba na “So kak ta kok la ma be -ni” de mifl tin bir ke re... Gül müfl tümka s›k la r›m a¤ r› y›n ca ya ka dar. “Ko -ku gü ze lim” de mifl tim. “Kok lan -maz is ti la eder ki fli yi... ‘Se ni kok la -

ma ya ca ¤›m’ di ye mem bur nu maya p›fl m›fl gü le...”

***‹fl te sa bah, ifl te so kak ta y›m.

A¤aç lar se ni gör dü ¤üm za mankok la d› ¤›m ye flil... Sev çan la r› çal -ma ya bafl la d› yi ne... Gü nefl bafl kabir gü nefl bu gün... Ifl›k la r›n ara s›n -da ses ler giz li... Ku lak la r›m da s›n,bin y›l ön ce... Çöl ku ru ben, senAma zon la r’›n ya¤ mu ruy dun.

***Ba ha r›n ye fli li dal lar da ilk he ye -

ca n› m›z, rüz gar da sal la n› yor du.Ye flil yap rak lar la gi dip gi dip ge li -yor du. Ye flil ren gi yap rak tan s› y›r -d› ken di ni, ya¤ mu ra kofl tu.

‹çim de ye flil, bi raz da ha ge -nifl le dim. Sa na yer ya p› yor dum.“Ka li Ma bu yur” de dim. Sa nataht, sa na yer bul mak, ya fla mak...fiim di so kak ta ye flil, ye flil her ke -sin için de... Dam te pe le ri ne ba -har gel mifl de mek...

“Sev” de din. Su yu kok lu yor,de ni zi ok flu yor, gül le ri yap rakyap rak yo lu yor ya¤ mur dam la s›ar› yo rum. Kufl la r› din li yo rum. Neka dar flifl man, ge nifl ol du ¤u nu bil -sem öy le si ne yer ya pa ca ¤›m ye flilgi den ba har da...•

140

Bütün Dünya • fiubat 2007

ilyas.halil@sympatico.ca

Yar g›ç, di len ci lik yap mak su çun dan yar g› la d› ¤› ada maaya ¤a kalk ma s› n› söy le di ve ka ra r› n› aç›k la d›:

“Di len ci lik su çu ifl le di ¤in ke sin lefl mifl tir” de di. “Bu su çun kar fl› l› ¤›ola rak se ni, 10 bin YTL pa ra ce za s› öde me ye mah kum edi yo rum.”

Sa n›k boy nu nu bü ke rek yar g›ç tan an la y›fl bek le di ¤i ni söy le di:“Bu ka dar çok pa ram yok ki, sa y›n yar g›ç” de di. “Ben bu pa ra -

y› na s›l öde ye bi li rim?”Yar g›ç k› sa bir sü re dü flün dü ve bu kez ye ni ka ra r› n› aç›k la d›:“Se ni bir ay sü rey le ser best b› ra k› yo rum flim di” de di. “Bu sü re

için de di len me ye de vam et, 10 bin li ra y› top la, gel ce za n› öde...”•

141

Özlemin Rengi Nedir?

Na z›m Hik met, “Ya fla mak gü zel fley be kar de flim” de mifl ti bir fli irin de. Ona sor mak ge re kir di; aca ba öz lem

ol ma sa ya fla mak bu denli güzel olur muy du?

Y›l lar ön ce oku du ¤um birhalk fli iri nin ilk dört lü ¤üza man za man ak l› ma dü -fler ve hiç b›k ma dan de -

fa lar ca tek rar la r›m. Ki min yaz d› ¤›bel li ol ma yan ano nim birfli ir... fii irin bu ruk bir ta d›var. Ne za man o dört lü -¤ü ken di ken di me oku -sam içi mi bir ür per ti sa -rar. San ki o fli ir de ken -dim den bir fley ler bu lurgi bi olu rum:

“Bül bü lüm ba¤ ge ze -rim / Afl› ¤›m da¤ ge ze rim/ Yüz ye rim de ya ram var/ Sa n›r lar sa¤ ge ze rim.”

Bel li ki bu dört lü ¤üaflk ate fliy le ya nan birhalk fla iri yaz m›fl. Bü yükbir ola s› l›k la sev di ¤i neka vu fla ma m›fl. Ay r› l›kate fli, sev di ¤in den uzakol ma duy gu su âfl› ¤›n ya fla m› n›pa ram par ça et mifl. Hüz nü tümya fla m› na ya y›l m›fl, onu ya ra la -m›fl. Ya fl› yor; ama ya fla d› ¤› n›n

ay›r d›n da de ¤il... Çev re sin de ki le -rin ken di si ni an la ma d› ¤› n› sa n› -yor ve bu onu da ha da ya ra l› yor.

Ano nim halk fli iri nin bu dört -lü ¤ü sev da üs tü ne ya z›l m›fl en

gü zel fli ir ler den bi ridir.Eri flil me mifl bir sev gi li -nin âfl› ¤› na ver di ¤i hü -zün; an cak bu den li gü -zel an la t› la bi lir. As l›n dabu fli ir öz le min fli iridir.Öz le mek bir in sa n›n ta -da bi le ce ¤i en yü ce duy -gudur ben ce... Öz le me -yen, öm rü nün her han-gi bir dö ne min de buduy gu yu ya fla ma yan birin sa n›n var ola bi le ce ¤i -ni san m› yo rum.

Öz lem duy gu su nunin san la bir lik te do ¤du ¤u -nu sa n› yo rum. Bir be be -¤in a¤ la ma s› an ne si ne

duy du ¤u öz le min ifa de si dir. Da hason ra ki y›l lar da evin den an ne sin -den k› sa bir sü re ol sa da ay r› lanço cu ¤un evi ne dön mek is te me si o

Engin’denGözlemler,‹zlenimler

EnginÜnsal

142

Bütün Dünya • fiubat 2007

ço cu ¤un an ne si ne, ba ba s› na,evi ne duy du ¤u öz lem den dir.

Ya t› l› okul da, as ker de ge -çen gün ler öz le min do ru -¤a ulafl t› ¤› dö nem ler dir.Al›fl t› ¤›n or tam dan, sev di -

¤in in san lar dan, evin den ko pa r›l d› -¤›n o dö nem ler de s› la öz le mi tümbe de ni ni bir atefl gi bi sa rar. Bur nu -nun di re ¤i ni s›z la t›r ara ya gi ren ki -lo met re ler, gün ler, ay lar, y›l lar...Ya t› l› okul lar da o gen ce cik ço cuk -la r›n ge ce le ri ya tak ha ne le rin deyor ga n› bafl la r› na çe kip giz li giz lia¤ la ma s›, as ke rin ni flan l› s› na yaz d› -¤› mek tu bun ucu nu yak ma s›, ce za -ev le rin de ki tu tuk lu la r›n öz lem le ri nites bih le re diz me si, bon cuk ifl le me -ler yap ma s› hep bun dan d›r.

Öz lem ki fli nin tüm ya fla m› naya y› lan ve in sa n› hiç bir za man terket me yen bir duy gu dur. Art ar da s› -ra lan m›fl da¤ lar gi bi dir. Bi ri neulafl t›n m› ar d›n dan bafl ka bi ri neulafl mak is ter sin. Zen gin ol ma y›öz ler sin. Zen gin olun ca, bir sev gi -lin ol ma s› n› öz ler sin. Da ha son radost la r› n› öz ler sin. Çevren çok ka -la ba l›k sa yal n›z kal ma y› öz ler sin.Son ra ki y›l lar da saç la r›n k›r lafl ma -ya bafl la y›n ca ço cuk luk gün le ri ni,ar t›k hiç ge ri gel me ye cek olan an -ne ni, ba ba n›, kar defl le ri ni, son su zade¤in yi tir di ¤in bafl ka dost la r› n›öz ler sin. “Ah! kefl ke bu ra da ol sa -lar, bo yun la r› na sa r›l sam, ten le ri -nin ko ku su nu k›l cal da mar la r› maka dar ta fl› sam, y›l la r›n öz le miyleel le ri ni tut sam, hiç ko nufl ma dangöz le ri ne bak sam” di ye için denge çi rir sin ama bi lir sin ki gi den lerbir da ha ge ri dön me ye cek ve senon la r›n öz le mi ni kor alev ler gi biyü re ¤in de ta fl› ya rak, ya na rak ya fla -

m› n› bu öz lem le sür dü re cek sin.Öz le mek yaln›zca bir ül ke ye,

kimi in san la ra öz gü bir duy gude ¤il dir. Öz le mek ev ren sel dir vetüm in san la r›n pay lafl t› ¤› bir de -¤er dir. Çok es ki den evim dençok uzak tay ken, bir Ame ri kanede bi yat der gi sin de oku du ¤umya za n› bel li ol ma yan bir fli ir debe ni çok dü flün dür müfl tü:

“Ey ba t› rüz ga r› ne za man ese -cek sin / Es ki üs tü me o kü çük ya¤ -mur lar ya¤ s›n / Tan r›’m ne olur /Be ni uzak ta ki evi me gö tür / Öz le -di ¤im ya ta ¤›m da / Sev di ¤im be nis›m s› cak sar s›n.”

Ya¤ mur lu gün ler de evin denuzak olan lar evi ni, s›m s› cak ya ta -¤› n› öz ler ve sev di ¤i ni ya n›n dais ter. Bu da ya¤ mu run ge tir di ¤iöz lem dir. Tüm öz lem ler gi bi oda gü zel dir.

Öz le mek ka di fe bir ku mafl gi biin sa n›n vü cu du nu s›m s› cak sa rar.‹pek bir flal gi bi avuç la r› n›n için -den ka y›p gi der. Yaln›zca du yar -s›n, do ku na maz s›n.

Böy le si ne tan›ms›z bir gü -zel li ¤in bir ren gi var m› -d›r? Var sa öz le min ren gine dir? Ben ce öz le min ren -

gi ni da ha hiç bir res sam or ta ya ko -ya ma m›fl t›r. Öz lem tüm renk le rinka r› fl› m›n dan da ha gü zel bir renk -te dir sa n› r›m. O gü zel li ¤iyle da hayüz y›l lar bo yu in san la r› bafl tanafla ¤› ya bo ya ya cak t›r.

Na z›m Hik met, “Ya fla mak gü -zel fley be kar de flim” de mifl ti bir fli -irin de. Ona sor mak ge re kir di; aca -ba öz lem ol ma sa ya fla mak budenli güzel olur muy du?•

EnginUnsal@butundunya.com.tr

Ken tin en lüks apart man la r› ara s›n da s› k› fl›pka lan bah çe de to pal bir ke di ya fl› yor du. Anacad de de ki yo ¤un tra fik te aya ¤› ezil di ¤i içinbu ra ya s›¤›nmak zo run da ka lan hay van c›k,

çev re bi na lar dan at› lan yi ye cek ler le k› sa sü re de ge lifl -ti ve bir y›l son ra da an ne ol du. Yav ru la r› do¤ ma danön ce hissetti¤i ki mi duy gu lar, her fle yi ni on la ra ver me -si ge rek ti ¤i ni söy ler gi biy di.

Apart man sa kin le ri, yav ru la r›n gü zel li ¤i ne da ya -na ma m›fl ve on la r› bi rer iki fler pay lafl t›k tan son ra,en çir kin ve za y›f olan di fli bir yav ru yu ken di si ne b› -rak m›fl t›. An ne ke di, yav ru la r› n›n iyi li ¤i için bu du -ru ma kat lan m›fl ve tüm flef ka ti ni, elin de b› ra k› lanyav ru su na ver mifl ti.

Apart man da ki ler, ara dan bir kaç mev sim ge çin ce,an ne ve k› z› n›n ay n› za man da do ¤um yap t› ¤› n› gör dü.To pal ke di, ikin ci kez an ne lik zev ki ni tat t› ¤› gün ler debü yü kan ne de ol mufl tu. Fa kat ki mi ko nu lar da de ne -

yim li sa y›l d› ¤› için yal -n›z ca ken di yav ru la r› n›em zi ri yor ve ara s› raka ça mak ya p›p ken di -sin den süt em mek is te -yen to run la r› n› ko va -rak an ne le ri ne gön de -ri yor du. Öy le ya, heryav ru ken di an ne sin -

den süt em me li ve o efl siz sev gi yi pay lafl ma l›y d›.Apart man sa kin le ri de bu du ru mun ay›r d› na var -

m›fl ve bü yü kan ne nin yap t›k la r› n› nor mal kar fl› la m›fl -t›. Hat ta yan l›fl l›k la da ol sa, onun to run la r› n› em zir -me ye ce ¤i ne ilifl kin id di aya bi le gi ren ler var d›.

Ke di le rin ya fla d› ¤› bah çe ye ba ka rak gün lük s› -k›n t› la r› n› gi der me ye ça l› flan lar, her za man ta n›k ol -duk la r› du ru mun bir gün ani den de ¤ifl ti ¤i ni gö re rekflafl k›n l› ¤a düfl tü. Yafl l› ke di, ken di yav ru la r› n›n ara -s› na to run la r› n› da al m›fl ve o gü ne de ¤in bir dam -la s› n› bi le ver me di ¤i sü tü nü cö mert çe ik ram et me siyet mi yor mufl gi bi, on la r› ya la ya rak te miz le me ifli nide üst len mifl ti. Ar t›k ke di için hiç bir yav ru, öte kin -den fark l› gö rün mü yor du.

‹yi ce ac›k m›fl olan ke di cik ler, ken di le ri ni tam za -ma n›n da ko nuk eden bu flef kat li ku cak ta bes le nir -ken, an ne le ri nin dört sa at ka dar ön ce bir ara ba al t›n -da kal d› ¤›n dan ha ber siz di.•

143

SütZaman›

•Cüneyd Suavi - ‹nternet Yay›n›•

Anne ve Babalardan,Dede ve Ninelerden...

Bu sayfada, anne ve babalar›n, dede ve ninelerin gönderdiklerifotograflar yer almaktad›r. Her çocuk ve özellikle her torunun güzel

oldu¤unu bildi¤imizden, yay›mlanacak fotograflarda yaln›zca,fotograflar›n güzel çekilmifl olmalar›n› ve teknik aç›dan yay›mlanabilirnitelik tafl›malar›n› dikkate alaca¤›z. Fotograflarda çocuklar›n ad ve

soyadlar› yan›s›ra bulunduklar› kentin ad›n› da lütfen belirtiniz.GGöönnddeerrii aaddrreessii:: BBüüttüünn DDüünnyyaa,, MMaannoollyyaa 33//1111,, DD:: 22,, AAttaaflfleehhiirr,, 8811112200,, ‹‹ssttaannbbuull

ee--ppoossttaa:: bbuuttuunndduunnyyaa@@bbuuttuunndduunnyyaa..ccoomm..ttrr(e-posta ile gönderece¤iniz fotograflar›n 150 KB’den fazla olmamas›na lütfen özen gösteriniz.)

Eren ‹ndap, Kayseri Yetkin Erdemol, ‹stanbul

Beliz Y›lmaz, AnkaraNida Kalyoncu, K›rklareli

Selin Ay, MersinBerçin Ceren Dikme, Erzincan

Selin U¤ur, Gaziantep

Elifnur ve Asl›nur Uysal, ‹ngiltere Ali Bak›r, ‹stanbul

Uygar Güney, Ordu

Zeynep Alan, Mersin Tayip Y›lmaz, Sinop

‹dil Duygun, ‹zmir

Nurhayat Baflç›k, Bingöl

Türkan Yi¤it, K›rflehir

Hakan Vural, ‹stanbul

Bora Temizyürek, Nevflehir

Hande ve Utku Sözübatmaz, Sivas Bensu Bartu, Manisa

Emine Ad›güzel, Adana

O. Halil Kelkit, Ankara

149

Esm

a

5

Kap

› num

aras

›‹fl

letm

e sü

resi

‹flletme süresi

7

1311

9

679

1012

Kitap

ParfümeriGiyim eflyas›

Hediyelik eflyaÇanta

Kap› numaras› Dükkan sahibi Sat›lan eflya ‹flletme süresi

Gaz

i

Kem

al

Müs

lim

Sev

im

Kita

p

Parfü

mer

i

Giy

im e

flyas

›

Hed

iyel

ik e

flya

Çan

ta

6 7 9 10 12

YukselBozer@butundunya.com.tr

Prof. Dr. A. Yüksel BozerMant›k Bilmecesi

Bir ka pa l› çar fl› da yan ya na ti ca ret ya pan 5 dük ka n›n ka p› nu ma ra la r› n›, ifl -le ten le rin ad la r› n›, ne sat t›k la r› n› ve kaç y›l dan bu ya na bu dük ka n› ça l›fl t›r d›k -la r› n› afla ¤› da ki ipuç la r› na da ya na rak bu lu nuz.

‹PUÇ LA RI:1- Çar fl› da yan ya na iki dük ka n› iki ka d›n ifl le ti yor du. 2- Müs lim ki tap sa t› yor du. 3- Ke mal dük ka n› n› 10 y›l dan bu ya na ça l›fl t› r› yor du. 4- 9 nu ma ra l› dük ka n›n sa hi bi Es ma de ¤il di ve çar fl› da ki en uzun sü re li

ifl let me ciy di. 5- Ga zi’nin dük ka n›, par fü me ri sa tan la dük ka n› n› 9 y›l dan bu ya na ifl le ten ki fli nin

ara s›n day d›. 6- 11 nu ma ra l› dük kan da gi yim efl ya s› sa t› l› yor du.7- He di ye lik efl ya sa tan adam, dük ka n› n› 7 y›l dan be ri ifl let mek tey di.

150

Lütfen dikkat edin: 0-9 aras›ndaki rakamlar, her soru grubunda de¤iflik biçimlerle simgelenmektedir.

Cahit Batum’dan “Kareler ve Rakamlar”›n Ocak Ay› Çözümü:

237 + 456 = 693518 274 = 244

755 + 182 = 937++ --

835 456 = 379521 270 = 251

314 186 = 128

-- ----

CahitBatum@butundunya.com.tr

++ --

Cahit BatumKareler ve Rakamlar

=

=

=

=

=

+

--

--

--

+

--

=

---- --

151

MMARKALARA DD‹KKAT

Do¤u apel kont ru çek me yi dü flün müfl, fa kat eli çok den ge li ol du ¤uiçin bun dan vaz geç mifl tir. ‹kin ci tur da ise bu pa sif li ¤i ni te lâ fi et mek is te -mifl ve bu de fa da öl çü yü bi raz ka ç›r m›fl t›r. As l›n da, kan ti ta tif bir Black -wo od ol mak üze re 4 SA de mek bel ki da ha isa bet li olur du; böy le ce or ta -¤› eli ni bir da ha de ¤er len di re rek ni haî ka ra r› ver mek f›r sa t› n› ya ka lar d›.

Ba t› pik ru as› n› ç› kar ve Do ¤u dört lü yü ve rir. Dek la ran al›p ka ro as› -n› çe ker, Ba t› uy maz. file mi ga ran ti ede bi lir mi si niz?

Cevap: ‹yi bir oyun cu ise niz el bet te eder si niz! 11 ke sin eli niz var d›rve kör va le si oni kin ci si ola bi lir. Ama em pa sa hiç ih ti ya c› n›z yok tur. Ve“tut maz sa ar ka s›n dan trefl em pa s› n› de ne rim” di ye dü flün mek çok bü -yük bir ace mi lik olur!

Dam la bafl la y›p son ra em pas ya pa rak sa¤ ka ro la r› n› z› çe kin ve buren gi eli mi ne et tik ten son ra trefl do kuz lu su nu oy na y›n. Ba t› dan on lugel mez se sa l› ve rin (ge lir se va le yi ko yun). Do ¤u bel ki on lu ve ya dam laal›r, fa kat ya da m› n›n al t›n dan ye rin ça ta l› na do¤ ru kör, ya da yi ne ye -rin ça ta l› na do¤ ru (RV ve ya R7) trefl dön mek zo run da ka l›r (Ba t› 3 Pikile aç t› ¤› na gö re, Do ¤u nun nor mal ola rak bir den çok pi ki ola maz ve bi -na ena leyh pik dö ne mez!). Evet, eli niz de ki trefl do kuz lu su na ve yer de kitrefl ye di li si ne dik kat le bak m›fl ol ma n›z ge re kir di...

‹fl te dört elin da ¤› l› m›:

fiiarYalç›n

Briç

1.

Güney

3 SA

Bat›3 PikPas

KuzeyPas

6 SA...

Do¤uPas

Kuze yin at›l gan l› ¤› na hay ran ol ma mak müm kün de ¤il: evet, dört lü va satbir pik ve dist ri büs yo nel bir el ama alt ta ra f› to pu to pu na 8 pu an! Za val l› or -ta ¤› gü zel al t› l› pi ki, 21 onör ve en az 2 da ¤› l›m pu an›y la, Ba t› n›n bi rin ci du -rum da oyu nu aç m›fl ol ma s› na ra¤ men, fllem den bafl ka ne di ye bi lir di??? Ba t› körda m› n› ç›k t› ¤› na gö re na s›l oy na ma n›z ge re kir?

Cevap: D› fla r› da ki pu an la r›n hep si nin ve bu ara da ta biî ka ro ru as› n›n Ba t› -da ol du ¤u ke sin gi bi dir! Trefl as› da uçup gi me ye ce ¤i ne gö re, na s›l ya pa cak -s› n›z bu ç›l g›n flle mi? fiöy le:

Ç› k›fl kâ ¤› d› na yer den ça k›n, bir tur koz çe ke rek ele ge çin ve kü çük bir trefloy na y›n. Ba t› ala maz, yok sa iler de trefl da m› na ka y›p ka ro nu zu ka çar s› n›z. Dam -la al›p tek rar koz la ele ge çin (ga lip ih ti mal le koz lar bit ti) ve AR kö rü nü zü çe kipyer den iki trefl ka ç›n. fiim di trefl ru as› n› oy na y›n. Ol du da bit ti Ma flal lah! Ari fetâ ri fe ge rek var m›? Ba t› al mak ve, ya AV’ni ze do¤ ru ka ro, ya da yer ça ka el ka -ça ya (ka ro va le si ni) trefl ve ya kör dön mek zo run da d›r.

‹fl te dört elin da ¤› l›m›:

‹‹K‹ KKAYBI BB‹RE ‹‹ND‹RMEN‹N YYOLU2.

152

Güney

6 Pik

Bat›1 KörPas

KuzeyKontrPas

Do¤uPasPas

Kuze yin se kan s› (ön ce 2 Trefl son ra 3 Kör) for sing ol mak la kal ma -y›p fllem umu du nu bi le kap sar. An cak mi ni mum uver tü rü olan Gü neybu nu bi le rek 4 Kör de mek le ye ti nir. Ba t› pik do kuz lu su nu ç› kar. Çokdik kat li oy na mak flar t›y la bu kont ra t› n› z› çok ola ¤a nüs tü bir da ¤› l›m d› -fl›n da en iyi sa vun ma ya kar fl› bi le ga ran ti ye bi lir si n›z. Yo lu nuz aç›k ol sun.

Cevap: Di ye lim ki yer den kü çük oy na d› n›z ve Do ¤u nun da m› n› ru -ay la al d› n›z! He men ye rin va le si ne do¤ ru bir ka ro oy na d› n›z fa kat ra kip -ler al ma d›. ‹kin ci ka ro yu Ba t› al d› ve öl dü rü cü ham le yi bu la rak trefl dön -dü. Geç mifl ol sun! Ar t›k ka y›p tref li ni zi kaç mak için el ant re niz kal ma d› -¤›n dan iki de koz ve re rek bat t› n›z... Do¤ ru ve ga ran ti li oyun ta biî ilk el -de yer den pik VA LE S‹ N‹ gir mek ti.

Bu tak dir de ra kip da m› otur sa ve ilk ka ro nu zu al ma sa bi le, pik on -lu su ile ye re ge çe rek üçün cü metr ka ronuza yerin kay›p tref lini kaçar -s›n›z. Üçün cü karoya çak›l mas› bir teh dit olufl tur maz çün kü zaten en çokiki koz kay bedebilir siniz!

‹fl te dört elin da¤›l›m›:

ÇOK DD‹KKATL‹ OOYNAMAYI GGEREKT‹REN BB‹R EEL3.

SiarYalcin@butundunya.com.tr

153

Güney1 Kör2 Kör4 Kör

Bat›PasPasPas

Kuzey2 Trefl3 KörPas

Do¤uPasPasPas

154

TTÜR K‹ YE fifiAM P‹ YO NA SI SSEÇ ME YYA RIfi MA SI NI YA KUP BBAY RAM KKA ZAN DI

2007 Tür ki ye fiam pi yo na s› Ön Ele me ve Seç me Ya r›fl ma la r› ara l›kay›n da Alan ya’da ya p›l d›. 48 ya r›fl ma c› n›n ka t›l d› ¤› Ön Ele me Tur nu va -s›’n› Er han Tan r› ku lu 6/5,5 pu an la bi rin ci bi tir di. Nu ri Güç te kin 2’nci,Öz gür ‹s tan bul lu o¤ lu 3’üncü ol du. ‹s met ‹nö nü’nün to ru nu Mün ci ‹nö nüde Seç me Ya r›fl ma s›n da oy na ma hak k› ka zan d›. Bu tur nu va n›n he menar d›n dan 56 ka t› l›m c›y la ya p› lan Seç me Ya r›fl ma s›’n› FM Ya kup Bay ram10/7,5 pu an la ka zan d›. FM Em re Can ve FM Tol ga De mi rel 10/7 efl pu -an la 2’nci ve 3’üncü ol du lar.

MustafaY›ld›z

Satranç

a

8

7

6

5

4

3

2

1

b c d e f g h

a

8

7

6

5

4

3

2

1

b c d e f g h

Yakup BBay ram -- UUmut AAtakifli, Seçme YYar›flmas›, AAlanya, 22007, 88/2

1. d4 d5 2. c4 c6 3. Af3 Af6 4. cxd5 cxd5 5. Ac3 Ac66. Ff4 Ae4 7. e3 Axc3 8. bxc3 g6 9. Ae5 Va5 10. Vb3 Fg711. Fb5 Fxe5 12. Fxe5 O-O 13. Ff4 Fd7 14. Fe2 Kfc815. O-O Ad8 16. Kfc1 e6 17. a4 a6 18. h4 Ka7 19. Fe5Ac6 20. Ff6 Vc7 21. f4 Aa5 22. Vd1 Ac4 23. Fxc4 Vxc424. Vg4 h6 25. Vd1 b5 26. a5 fih7 27. Vd2 Kb7 28. Fe7Vc7 29. fif2 Fe8 30. Ff6 b4 31. cxb4 Vb8 32. Fe5 Kxc133. Fxb8 Kxa1 34. Fe5 Fb5 35. fig3 h5 (D) 36. Vc3 Fc437. Vxa1 Kxb4 38. Va3 1-0

Em re CCan -- TTol ga DDe mi rel, Seç me YYa r›fl ma s›, AAlan ya, 22007, 55/4Genç ye te nek FM Em re Can, de ne yim li

FM De mi rel kar fl› s›n da ka zanç f›r sa t› n› ka -ç›r m› yor: 22. Axf7 Fxf4 (22... Kxf7 23. Fxd6Vxd6 24. Fxh7+ 1-0) 23. Axd8 Vxd824. Kxe6 Af8 25. Fh7+ 1-0

22. Axf7!155

OYUN SSO NUKayev, 1940

Siyah kazan›r

Beyaz kazan›r

KEND‹ GGELENMcShane-Naes, 2003

ATAKBa¤c›-Eremkere

MustafaYildiz@butundunya.com.tr

GEÇER PP‹ YON

Ge çer pi yon, ka nat la r›n bi rin de pi yon üs -tün lü ¤ü so nu cun da olu flur. ‹yi des tek len miflve iler le mifl ge çer pi yon çok teh li ke li ola bi -lir. Bu ne den le ge çer pi yon, za ma n›n da dur -du rul ma l›, blo ke edil me li dir. Blo ke et mekme ka nik ol ma l› d›r. At, en uy gun blo kaj ale -ti dir, blo ka ja hiç uy gun ol ma yan tafl ise ve -zir dir. Ge çer pi yo nun dur du rul ma s›, ra ki bindi ¤er alet le ri ni de et ki ler; tah ta n›n di ¤er böl -ge le rin de ma nev ra ka bi li ye ti ni güç lefl ti rir.

a

8

7

6

5

4

3

2

1

b c d e f g h

22... Vg4??

Çö züm ler 137’nci say fa m›z da d›r.

Ra vinsky-Smyslov, MMos ko va, 11944

1. bb5, cc4!Si yah, ge çer pi yo nun blo ke edil me me sin -

den ya rar la na rak tat s›z teh li ke ler ya ra t› yor. c4 al› n›r sa 2... Ag4 oy na n›r:a) 2. Fxc4 Ag4 3. Ke2 ve ya 3. Kf1 3...

Kd3! çok teh li ke li. b) 2. Kxc4 Ag4 3. Ke2 Kxc4 4. Vxc4 Fc5

5. Vc2 Vxb5 bi raz da ha iyi.2. hh3 cc3 33. VVb3 FFc5 44. KKc2 KKd2! 5. KKxd2 ccxd2 66. KKe2 FFxf2+ 77. fifig2 KKc3! 88.

Vd1 FFe3 99. AAxd2 VVd4Si yah için ka za n›l m›fl po zis yon.

Baflar›ya Giden Yol / PEEV

Ge le cek Ay: Ge çer pi yo nu dur dur ma mü ca de le si.

156 157

SSOL DAN SSA ⁄A: 1) “Ka d›n Ol -mak”, “Bir Ses”, “Esin ti ler ‘82”ad l› ki tap la r› bu lu nan, fo tog -raf ta gö rü len ga ze te ci ve ya -za r› m›z. - “Sel vi Boy lum, AlYaz ma l›m” fil mi ve ki ta b› n›nbafl ka d›n kah ra ma n› n›n ad›.2) Rüt be siz as ker. - Ka zakbafl kan la r› na ve ri len ad. - S› vaya da bo ya dan ön ce vu ru lankat. 3) Ay n› er kek le ev li olanka d›n la r›n bir bi ri ne gö re ad›. -He sap uz ma n›, mu ha sip. - ‹n ce dan tel. 4) Ku -flat ma. - “..... Bü yür ken Uyu ya mam” (Ne ca tiCu ma l›’n›n bir yap›t›). - Na mus. 5) Ki ra. - Kla -sik Türk mü zi ¤in de ve özel lik le tek ke mü zi ¤in -de yer alan, ka m›fl tan üf le me li bir çal g›. - Gü -ney Af ri ka Cum hu ri ye ti’ni sim ge le yen harf ler.6) Ayak ve yum ruk vu rufl la r› üze ri ne ku ru lu,Ja pon kö ken li bir dö vüfl yön te mi. - So ¤uk vedu ru su lar da ya fla yan bir tat l› su ba l› ¤›. 7) K›r -m› z›. - Çok y›l l›k ve ot su bir kül tür bit ki si. -Hay van la ra vu ru lan dam ga. 8) Çü rü tül müfl tü -tün den ya p› lan ve bur na çe ki len ke yif ve ri citoz, bu runotu. - Pat la t› c› gü cü yük sek bir mad -de. - “Fa rah .....” (fiah Peh le vi’nin efli).9) Olum suz luk be lir ten ön ek. - Ya¤ k›z d›r mak,yi ye cek k› zart mak gi bi ifl le re ya ra yan, uzunsap l› yay van kap. - Bir in sa n›n ruh sal gü cü,ma ne vi yat. 10) Dev let ‹s ta tis tik Ens ti tü sü’nüsim ge le yen harf ler. - Bir pey gam ber. - Kan m›fl,inan m›fl. 11) E¤ik ola rak bir bi riy le ke si flen. -Ka r› fl›k l›k, kar ga fla. - Çok ta ne li bir mey ve.12) Do¤ ru, ger çek. - Bay ram lar da cad de le reku ru lan süs lü ke mer. - Bo ru se si. - Gü mü flünsim ge si. 13) Gü cün den ya rar lan mak için el deedi len bu har. - Renk li ve ko ku lu, a¤›z da zoreri yen bir tür fle ker. 14) Bir so ru sö zü. - Birmev sim. - ‹l gi. 15) Bir iflin üs te sin den gel me. -Ced. 16) “Mr. .....” (Ro wan At kin son’un ya rat t› -¤› ka rak ter). - Ha va da ki su bu ha r›. 17) Halk di -lin de ka y›n bi ra der. - Al bert Ca mus’un biryap›t›. 18) La tin Ame ri ka’ya öz gü bir dans tü rü.- No ta da du rak ifla re ti. 19) Mo bil ya c› l›k ta kul la -n› lan, si yah renk li tro pi kal bir a¤aç. 20) Ta rih -sel özel lik le rin den do la y› ko ru ma al t› na al›n -m›fl olan. - Ye r al t› su yu nu ta fl› yan, için de bu -lun du ran ye r al t› bofl luk la r›.

YUKA RI DAN AAfiA ⁄I YA: 1) “Sü rü”, “Fa ize Hü cum”, “Gü -le Gü le” gi bi bir çok fil me im zaat m›fl 1941 do ¤um lu si ne ma yö -net me ni miz. - Uk ray na’da 1986y› l›n da pat la yan nük le er sant ral.2) Si irt’in bir il çe si. - Tar la y› sü -re rek din len me ye b› rak ma. -Faz la bön, ava nak. 3) Har ca nanpa ra, gi der. - ‹p ya da ip lik bi çi -min de olan. - Ayak ta du ran, varolan. 4) Bir kim se yi öv mek için

ya z› lan fli ir. - Ko fluk ya da düz ya z› dauyum sa¤ la mak için söz cük bafl la r›n dave or ta la r›n da ay n› ün sü zün ya da ay -n› he ce le rin yi ne len me si. - Bar yu munsim ge si. 5) Bir g› da mad de si. - ‹lifl kin.- fiafl ma be lir ten bir ün lem. - Ya banar mu du. - Bir renk. 6) Su için de venem li ha va da me tal le rin yü ze yin deok sit len me so nu cun da olu flan mad de.- Or ta ça¤’da Ce no va hal k›n dan olanki fli ye ve ri len ad. - An la ma ye te ne ¤i. -Gü ney Do ¤u’da ka d›n la r›n yap t›r d›k -la r› döv me. 7) As ma kü tü ¤ü. - Bir ta -k› m›n göz de oyun cu su. - Türk ma l› n›im le yen harf ler. - Bir tat l› tü rü. 8) De -mir yo lu. - Emek ver me den el de edi lenge lir. - Me zo po tam ya’da ku rul mufl es -ki bir uy gar l›k. - Ka mu. - Trab zon’unbir il çe si. 9) Yad et me. - Ak kan. - Birpa muk cin si. - Yu mur ta ak› ve pud rafle ke riy le ya p› lan bir çe flit ku ru pas ta.10) Ifl› ¤› yan s› tan, var l›k la r›n gö rün tü -sü nü ve ren, ci la l› ve s›r l› cam. - “Geç -me na mert köp rü sün den ..... apar s›nsu se ni” (Ev li ya Çe le bi). - Ki lo am pe rink› sa ya z› l› fl›. - Ha befl soy lu su. 11) Tar -la s› n› r›. - Do ¤um yap t› ran ka d›n. - Sa -k›z ra k› s›. 12) ‹s kam bil de bir li. - Ge -nel lik le ocak ay la r›n da gö rü len bir f›r -t› na. - Kaz Da¤ la r›’n›n mi to lo jik ad›.13) Bir tür per de. - Ce ra hat. 14) Birburç ad›. - Del geç. - Bir ha ber ajan s›.- Kö pek 15) Bul ma ya ça l›fl mak. - Ge -mi le rin aç›k ta de mir li dur ma s›.•

FilizLelo¤luOskay

Bulmaca

FilizOskay@butundunya.com.tr

Sela nik’te ki EvSe çil Ka ral Ak günTür ki ye ‹fl Ban ka s› Kül tür Ya y›n la r›

A ta türk’ün ölü mü nün 15’in ciy›l dö nü mün de na afl› Et nog -

raf ya Mü ze si’nden An›t ka bir’e ta -fl› n›r ken uzak lar da do¤ du ¤u kentSe la nik de ha ra ket liy di. Ata türköl me den 5 y›l ön ce Se la nik Be le -

di ye Mec li si’nin al d› -¤› bir ka rar la do¤ du -¤u pem be bo ya l› evona ar ma ¤an edil mifl -ti. 1953 y› l›n da Ce lalBa yar, Ata türk’ündo¤ du ¤u evin mü zeola rak aç›l ma s› için

Ta rih çi, Türk ‹n ki lap Ta ri hi Ensti -tü sü mü dü rü En ver Zi ya Ka ral veefli ta rih ö¤ ret me ni Fat ma Ka ral’›gö rev len dir di. Za ma na ye nik dü -flen evin bafl tan ya ra t›l ma s› içinyü rü tü len ça l›fl ma la r›n bafl tan so -na öy kü sü bir dos ya da top lan -m›fl t›. An ne ba ba mes le ¤i ni sür -

dü ren Se çil Ka ral Ak gün eli ninal t›n da ki bu dos ya y› flim di biz ler -le pay la fl› yor.

‹s tan bul’da ve Se la nik’te evi bi -len ko mflu la r›n bu lu nu flu, evin Ata -türk’ün ya fla d› ¤› dö ne me uy gun bi -çim de dö fle ni fli... Bol fo tog raf vebel ge ler le do lu ki tap, cum hu ri yetve Ata türk sev da l› s› iki yü re ¤in ne -ler yap t› ¤› n›n gü zel bir öy kü sü...

Söz de Er me ni Soy k› r› m› Pro je siDoç. Dr. Bir sen Ka ra caSay Ya y›n la r›

“Ana do lu top rak la r›n da ya fla -yan Türk hal k› uzun ca bir

sü re dir ül ke si için stra te jik önem ta -fl› yan bir so run la, Söz de Er me niSoy k› r› m› Pro je si çer çe ve sin de or ta -ya at› lan id di alar la mü ca de le edi yor.Çün kü so run la il gi li tam al g› he nüzger çek lefl me di. Bu nun ne de ni Türkhal k› n›n bu tür den sal d› r› la ra kar fl›

158

BizeGönderilen

Kitaplar

Tümüyle kitapseverlere yönelik bu bölümümüzde, yeni yay›mlanan kitaplar›n duyurumu yap›lmaktad›r.

olum lu ve ya olum suztep ki ve re bil me si içintop lum bel le ¤i ne geç -mifl te kay de dil mifl bil -gi ve de ne yi mi nin ol -ma ma s› d›r” di yen ya -zar, “Bi rey sel ve top -

lum sal bel lek le ri ye ni den kur makiçin al g› la ma me ka niz ma la r› na mü -da ha le s› ra s›n da kul la n› lan yön tem -le ri ve araç la r› bu çer çe ve de arafl t›r -mak, el de edi len ve ri le rin ana li zi niyap mak ama c›y la” bu ki ta b› ha z›r la -d› ¤› n› be lir ti yor.

Söz de Er me ni Soy k› r› m› Pro je siçer çe ve sin de ha z›r la nan film le rimer cek al t› na alan ya zar Tür ki ye’yivur mak için do¤ rul tu lan si lah la r›nbu kez te tik çi le rin elin de na s›lpat lat› la ca ¤› n›n yol la r› n› ör nek le -riy le an la t› yor.

Dil le rin Giz li Dün ya s›Cev det Kud ret Ya y› na Ha z›r la yan: Ce mil Ka vuk çuMer kez Ki tap lar

Cev det Kud ret, ede bi ya t› m›-z›n be ye fen di siy di. fiu bat

1907’de do ¤an ya za ra 100’ün cüdo ¤um gü nü ar ma ¤a -n›y m›fl ça s› na der gi ler dedu ran ya z› la r› gün ›fl› ¤› -na ç› ka r› la rak ki tap lafl -t› r›l d› ve i¤ ne yi de ¤ilçu val d› z› ba t›r ma s› nakar fl›n yap t› ¤› uya r› la r›nne den li ye rin de ol du -

¤u nun an la fl›l ma d› ¤› gö rül dü: “Ata türk’ün TDK’ya b› rak t› ¤› mi -

ras pa y› na göz di ken, onun la ge ri cibir ‘Li san Aka de mi si’ kur ma y› dü flü -

nen kar fl› dev rim ci le re ‘Ce vap’ de ¤il‘Ödün’ ver me ye ça l› fl› l› yor. Oy sadev rim ci ödün ver mez. E¤er ve rir sever di ¤iy le ka l›r. Adam lar ak›l la r› nakoy mufl lar bir ke re... Hü kü metprog ra m› na al m›fl lar. Siz is te di ¤i nizka dar ödün ve rin. Bel ki özel bir ka -nun ç› ka ra rak bel ki de ka nun suzola rak ala cak lar. Bu gün tar t›fl ma yagir di ¤i miz yö ne ti ci le ri miz le o za manyi ne omuz omu za sa va fla ca ¤›z. On -lar pa ra y› kur tar mak, biz di li kur tar -mak için... (...) Za man la her fley de -¤i fli yor. Es ki yö ne ti ci ler le bu gün kü -le rin sa nat an la y›fl la r› da bir bi ri neuy mu yor ar t›k... Sa de ce yö ne ti ci le -rin mi? Oku yu cu la r›n da...”

Sat rançSte fan Zwe igCan Ya y›n la r›

B i yog ra fi us ta s› ve Na zi zül -mün den kaç t› ¤› Bre zil ya’da

umut suz lu ¤a dü fle rek efliy le bir -lik te in ti har eden Ste fan Zwe ig’›nbir an lam da ken di ya fla m›n dan birke sit olan uzun öy kü -sü ilk kez Türk çe’yeçev ril di. “Ges ta po ta -ra f›n dan bir otel oda -s› na ka pa t› lan, oya la -na cak hiç bir fley bu la -ma d› ¤› bu oda da tekba fl› na çok uzun sü reka lan, yal n›z ca sor gu la ma için d› -fla r› ç› ka r› lan dok tor bir gün rast -lan t› so nu cu bir sat ranç ki ta b› elege çi rir ve sat ran c›n bü tün in ce lik -le ri ni ö¤ re nir.” Ge ri lim li kur gu su,hay ra n› ol du ¤u Fre ud’un ruh salana liz le ri ni an d› ran ruh sal gel git -le rin in ce lik le ifl len di ¤i sü rük le yi -ci uzun bir öy kü.•

159

160

Bir Fotograf

Bin Sözcü¤eBedeldir

Fotograf: Murat Ayar, Manisa

Abidin Dino, 1913 y›l›nda ‹stanbul’da do¤du. Robert Kolej’dekiö¤renimini yar›da b›rak›p a¤abeyi Arif Dino’nun deste¤iyle

resim, karikatür ve yaz› alan›nda kendini gelifltirmeye bafllad›.‹lk desen ve yaz›lar› 1931 y›l›nda “Artist” dergisinde

yay›mland›. D Grubu’nun kurucular› aras›nda yer ald›. ÖnceSSCB, sonra da Paris’te ressam ve dekoratör olarak film çekim

çal›flmalar›nda bulundu. Türkiye’ye dönüflünde çeflitlidergilerde çizgi ve yaz›lar›yla halktan yana, gerçekçi bir sanat

görüflünü savundu. Çizgi ve desenlerin ön plana ç›kt›¤› resimlerinde iflçi ve köylü tiplerini özgün bir biçemle iflledi.

Bafllang›çta Picasso’nun etkisinde kalan sanatç›, daha sonralar› özgün ve yerel bir senteze ulaflt›. 1993 y›l›nda

Paris’te yaflama veda eden Ressam Abidin Dino, desen, lavi,bask› gibi çeflitli tekniklerle çal›flmalar gerçeklefltirdi.

Çiçekler

TÜRK RESSAMLARI: Abidin Dino

9 7 7 1 3 0 1 7 6 0 3 2 0

ISSN 1301-7608