yab hay insan -...

Created by Zoo Vet Ramazan Boztepe www.animal-protection-academy-web.eu

1 2 YABANI HAYAT – YABANI HAYVAN – INSAN

Icindekiler Sayfa

Önsöz 2

1.) Yabani Hayvan 3

1.1.) Yabani Hayvanlari korumak 3

1.1.1.) Genel Bilgiler 3

1.1.2.) Hayvan Koruma Hareketinin Tarihi Kökeni 3

1.1.3.) Hayvan Korumanin Anlami ve Kisa Biografisi 3-4

1.1.4.) Antik caglardan günümüze hayvan koruma ile ilgili bazi kronolojik veriler 4

1.1.5.) Mevcut bazi aktiv calismalar 4

1.1.6.) Bazi uluslararasi etkin hayvan koruma örgütleri 4-5

1.2.) Ihtilaf ve Uyusmazlik Potensiyeli 5

1.3.) Yabani Hayvan - Insan Iliskileri 5

1.4.) Yabani Hayvan Davranislarinin Aktuel Durumlari 5-6

1.4.1.) Hayvanlar kiminle hesaplari oldugunu biliyorlar 6-7

1.4.2.) Davranislar yanlis yorumlanmaktadir 7

1.5.) Yabani Hayvan Menecment 7-8

1.6.) Yabani Hayvan ve Hayvanat Bahceler (Zoo) 8-11

2.) Yabani Hayat ve Yasam Alanlari 12

2.2.1.) Genel Bilgiler 12

2.2.2.) Yabani hayatla ilgili bazi bilimsel tanimlamalar 12-13

2.2.3.) Yabani Hayat ile ilgili calismalar 13

2.2.4.) Yabani Hayat ve Ekoloji 13

2.2.4.1.) Genel bilgiler 13

2.2.4.2.) Biolojide Ekoloji kavrami 13


2.2.4.3.) Populüst anlam itibariyle ekoloji kavrami 13-14

2.2.4.4.) Arastirma malzemesi olarak ekoloji kavrami 14

2.2.4.5.) Ekolojinin siniflandirilmasi 14

2.3. Yasam Alanlari Menecment- Yabani Hayvanlar – Uluslararasi Sorumluluklar 14-17

Sonsöz 17

Literatur 17

Önsöz: Bireysel ve ulusal enerjilerimizin bir takim dönemsel gündemlerle heba edildigi günümüz Türkiyesinde ne yazik ki disimizdaki dünyada olup bitenleri cok yüzeysel, spekülatif ve günü kurtarma temelindeki yönelimlerle gecistirmeye zorlaniyoruz. Dünya uygarliginin besigi kabul edilen cografyamiz ve bir cok tarihsel ilklere öncülük etmis olan ulusumuz böylesi bir durusu hicmi ama hic haketmemektedir. Günümüz gelismis toplumlari geleceklerini kurtarma amacli ciddi yogunlasmalar yasamaktalar.Ve özellikle bozulan ekolojik dengelerin yol actigi ve acacagi negativ etkileri asgariye indirmeye yönelik önlemler bu yogunlasmalarin basinda gelmektedir. Iste tam bu noktada yabani hayat, yaban hayvanlari ve insan üclüsünün kendi aralarindaki iliski düzeyleri basarida kilit rol oynayacaktir. Fakat bu konu güzelim ülkemizde bilimsel olma kaygisindan cok uzak yani deskriptif (tasviri...) bir icerikten yoksun, bagimsiz ve instanziv (mercisel...) bir perspektiften uzak bazi yüzeysel tartismalarla sinirli bir durus sergilemektedir. Son bir kac yildir cokca tartisilan; zoonos hastaliklar, biyoterör, gida kaynakli sorunlar, tarimcilik, ormancilik vb gibi bugün ve gelecekte toplumlarin kaderini belirleyecek kavramsal sorunlar nasil cözülecek? türünden sorularin yaniti birazda kendimizi ve cevremizi tanimakla ortaya cikacaktir belirlemesi cok önemsenmeli ve interdisipliner, paragmatik, ve reliabitiv arastirmalar tesvik edilmelidir. Ülkemizin genelde ekolojik dengeler özelde ise yabani hayat ve yabani hayvan konularinda cok ivedi olarak verilendirme calismalarina yönelmesi cok hayati bir öneme haizdir. Bu konuyla ilgili prognoz calismalari baslatilmali ve inspritiv bir anlayis ve axiome bir yaklasimla cok ciddi analizler yapilmalidir. Deskriptiv ve normativ anlamdaki uluslararasi intersubjektif bir bakis acisiyla deduktiv ve induktiv metodlarla kapsami ve öncelikleri tespit edilmis projeler ortaya konulmali ve her anlamda etkin kilinmasina yönelik tesvik edici programlar gelistirilmelidir. Ülkemizin bugününde ve geleceginde cok önemli oldugunu düsündügüm ekolojik dengelerin saglanmasina hizmet anlaminda daha önceki yillarda yaptigim bazi calismalarimin kisa özetleri ile ülkemize hizmet temelindeki sorumluluklarim geregi katki sunma kaygisiyla kaleme aldigim


bu makalemin bazi degerlerimizin verifikationu ve falsifikationu yapilmis verilendirme calismalarina kapiyi aralayacagini umut etmek istiyorum. 1.) Yabani Hayvan Yabanil yasam sekline sahip evcillestirilmemis hayvanlara genel olarak yabani hayvan adi verilir. 1.1.) Yabani Hayvanlari korumak 1.1.1.) Genel Bilgiler Bir cok yabani hayvan türü yok olmakta ya da yok olmakla karsi karsiya birakilmis durumda. Insanlarin yasadiklari yerleskelerde bir cok yabani hayvan nesli tükendi ve tükenmekte. Ve cilginlik derecesine varan dogal alan katliamlari yasanmakta ve bunun dogal sonucu olarakta insan disindaki canlilarin ihtiyaclarina yanit olabilecek yasam alanlari hizla kücülmektedir. Bir cok devlet gelecegi kurtarma adina bir takim yasal düzenlemeler yapmakta ancak bu anlamda katedilecek cok yolumuzun oldugu da bir baska realite olarak önümüzde durmaktadir. 1961 yilinda kurulan „World Wildlife Fund (WWF)” adli organizasyonun dünya ölcekli destegiyle günümüzde bir cok koruma alanlari kurulmakta ve bir cok doga koruma kanunlari ile bir takim önlemler alinmaya calisilmaktadir. Örnegin bir cok gelismis ülkede „yabani bitki kökenli energie üretimi“ ve „tarim amacli arazi kullanimlarina alternatif projeler gelistirmek suretiyle tür cesitliligini koruma“ gibi cok önemli calismalarin bilimsel temelde gündemlestirilmis olmalari gelecek adina önemsenmesi gereken projelerdir. Peki günümüz insani, hayvanlarla iliskilerinde nasil bir faktiv (reel) durus sergilemektedir? Bir yandan; Hayvanciklar efendiciklerinin ya da hanimefendiciklerinin sevgi dolu kucaginda ya simartilmak ya da insanlastirilmaya calisilmak suretiyle beraber yasiyorlarken!! Öbür taraftan; tavalarimizdaki pirzola nereden geliyor sorusunu sormaktan bile sakinan bizler!!, derin donduruculardaki ambalajlanmis etleri alma kolayciligimizla ve yillardir sancili tartismalara konu olan intensiv hayvan yetistiriciligi (besiciligi) tesvik eden edimsel duruslarimizla ve bunun dogal!! sonucu olarakta; toptan ürün taleblerimizle toptan hayvan katliamlarini arz haline getirmekteyiz ve bizler bu yasamsal arenadaki asil aktörler olarak yarislarimizla övüne duralim, bozulan ekolojik dengeler, kendimizin ve disimizdaki canlilarin gelecegini tehdit eden zoonoslar... gibi bir cok konsequenz durumun kabulüne kendimizi hazirlamaliyiz. 1.1.2.) Hayvan Koruma Hareketinin Tarihi Kökeni:


1931 yilinda Toskana eyaletinin baskenti Florenz (ital,.Firenze) sehrinde gerceklestirilen ve ilk hayvan korumaci olarak kabul edilen Franz von Assisi (Franz von Assisi ; Franziskus von Assisi, lat.: Franciscus de Assisi ya da Franciscus Assisiensis; asil ismi Giovanni Battista Bernardone; 1181/1182 - 3.Ekim 1226,). Miniorite (ezilen..) Kardesler Tarikati "lat. ordo fratrum minorum, lat. ordo fratrum minorum conventualium" ve Klarisse Tarikatinin "Kadinlar Tarikati" kurucusu olarak ismi ön plana cikmis ve roma-katholik kilisesince kutsal kabul edilen bir kisiliktir Ayrica Gubbio adli eserinde kuslarin ve kurtlarin predige özelliklerinden bahsetmesiyle ilk hayvan korumaci olarak kabul edilmis ve hayvanlarin ve de Veteriner Hekimlerin koruyucu melegi olarak kabul edilir.) adina atfen düzenlenen uluslararasi hayvanlari koruma konfenransinda onun meshur kutsal konusmasini yaptigi gün olan 4 Ekim dünya hayvanlari koruma günü ilan edilmistir. 1.1.3.) Hayvan Korumanin Anlami ve Kisa Biografisi: Hayvan koruma; insanlar tarafindan tek tek tüm hayvanlarin aci ve izdirap cektirme, zarara ugratmayi engellemeye yönelik gelistirilen aktivitelerin hayvanlarin ihtiyaclari temelinde koordine ve düzenlenmesi olarak tanimlanabilmektedir. Hayvan koruma aktivistleri bireyleri ve onlarin huzurlu yasamasini hedefine koyarken hayvan haklari aktivistleri hayvanlarla insanlarin esit muamele görmesi gibi egilimleri ön plana cikararak insanlarin hayvanlardan kendi bireysel cikarlari icin kullanmasini redetmektedir. Bu nedenledirki bu iki akimi kavramsal anlamda da olsa birbirinden ayri degerlendirmek gerekir. Insanligin kültür tarihinde cok eskilere dayanan insan - hayvan iliskileri, hayvanlarin sayginlik anlamindaki muamelelerine taniklik edildigini bilmekteyiz. Öyleki Tanri figürlerinin bile hayvan figürleri ile izahatina bir cok arkeolojik bulusta görebilmekteyiz. Ve hatta günümüzde bile bir cok dini inanista hayvanlara bir kutsiyelik atfedildigine taniklik edebilmekteyiz (Hinduismus, Jainismus, Buddhismus...) „Konzept der Ehrfurcht vor dem Leben; Yasamdaki husu konzepti" adli ünlü calismasiyla insan hayvan iliskilerindeki ethik soruna göndermeler yapan Albert Schweitzerden, Karl Barth, Fritz Blankes, Eugen Drewermann gibi bircok din bilginin hayvan korumaya temel teskil eden kavramsal ögretilerine rastlanmaktadir. 1.1.4.) Antik caglardan günümüze hayvan koruma ile ilgili bazi kronolojik veriler: 1.) Vetegeteriyan yasam eksenli görüslerle Pythagoras, Plutarch 2.) Roma hukukunda hayvanlara esya muamelesi yapilmasi 3.) Naturalismus fikriyle Rene Descartes 4.) Sorumluluklarimiz konzeptiyle Immanuel Kant 5.) Hayvan haklari düsüncesiyle Arthur Schoppenhauer 6.) 18. yüzyillin sonlarina dogru "Society for the Prevention of Cruelty to Animals (SPCA)," adiyla Ingilterede ilk hayvan koruma yasasi 7.) 19 yüzyilda "Vivisektion" karsiti hareketler 8.) ve daha sonraki dönemlerde Avrupa birligi kürsülerindeki tartismalara varan olusumsal yapilanmalar. 9.) vb...gibi 1.1.5.) Mevcut bazi aktiv calismalar


Günümüzde daha etkin ve somut alanlarda bir takim yetkin ifadelerle daha aktiv calismalar yürütülmektedir. Örnegin: 1.) Hayvancilik la ilgili eylemsel calismalar 2.) Hayvan transportu ve Hayvan kesimleri konusu 3.) Yetistiricilik ve kürk hayvanlari 4.) Av ve avcilik 5.) Balikcilik ve balina avciligi 6.) Pet hayvanlari yetistiriciligi 7.) Hayvan ve eglence amacli yönelimler 8.) Hayvan deneyleri 9.) vb... gibi 1.1.6.) Bazi uluslararasi etkin hayvan koruma örgütleri: 1.) Animal Liberation Front ,1976 2.) Animals' Angels ,1998 3.) Humane Society of the United States ,1954 4.) International Fund for Anima Welfare ,1969 5.) People for the Ethical Treatment of Animals ,1980 6.) Vier Pfoten ,1988 7.) vb... gibi... Kaldiracin kisa kolunda yer alan biz insanlar sirf kendi gelecegiz icinde olsa hayvanlarla olan iliskilerimizi harmonik bir dengeye oturtmaliyiz. Ve bu hicte zor olmayacaktir. Mesela herkes kendi ailesi icinde "yiyeceklerimizin kaynagi nedir" sorusunu sorsa bircok kilit sorunun cözümüne giden kapi aralanmis olur. 1.2.) Ihtilaf ve Uyusmazlik Potensiyeli: Yabani hayvan ve yabani hayati koruma ve gelistirme calismalari toplumsal ve bilimsel bir cok celiski - uyusmazlik benzeri konflikt potensiyellerin mevcudiyeti nedeniyle oldukca zorlanilan bir alan. Burada mevcut bazi uyusmazlik nedeni birimleri siralamak gerekirse: - Toplum ve toplumsal önyargilar - Uzman cevreler ve bunlarin icinde bulunduklari görüs ayriliklari - Farkli felesefik dimensiyonlar - … 1.3.) Yabani Hayvan - Insan Iliskileri: Yabani hayvan, yabani hayat ve insan yeryüzünün zenginlikleri olarak kabul edilmekle birlikte bunlar arasindaki iliskilerde herseyin olumlu sekillendigini söylemek ne yazikki cokta mümkün degil. Yani:


- Bazi yabani hayvanlar (fare, sican, alageyik, atmaca, gri balikcil, kabuk böcegi vb gibi…) ihtiyaclarini (gida ihtiyaclari gibi) temin temelinde bazi zararlara sebebiyet verebilmekteler Ve bundan dolayida insanlar tarafindan cezalandirilmakta ve hatta öldürülmekteler.

- Büyük yirtici hayvanlar insan ve onlarin evcil hayvanlari icin tehlike olabilmekte - Bazi yabani hayvanlar hastalik yayabilmekte. (parazitler, kuduz, malaria…) - Arazilerin tarim ve ormancilik gibi mono kültürel temelde bilincsiz kullanimlari

neticesinde arzu edilen yeterlilikte dogal komponente (unsur, birey…) yasamlarini sürdürmeleri temelindeki imkanlar kisitlanmaktadir.

- Modern tarim da kullanilan kimyasal maddeler (gübreler, pestizidler, herbizidler…) yaban hayvanlarin gida zincirine zarar vermekte ve industri artiklari, atik sular cevreyi kirletme temelinde yine ayni sekilde dogal dengelere zarar vermektedir.

- Yabani hayvan yasam alanlari insanlar tarafindan zevk ve hobi amacli aktivitelerinin mekanlari olarak kullanilabilmekte ve bunun sonucu olarakta mesela gürültüye duyarli hayvanlarin böylesi alanlari terk etmesi yasanabilmektedir

- Bir cok hayvan trafik kazalari ve yüksek gerilim hatlarinin verdigi zararlar neticesinde ölmekte / öldürülmekte.

- Kültür arazileri cok hizli bir degisim yasamakta ve hayvanlar buna uyumda zorlanmakta - Yabani hayvanlara gida ve hammadde kaynagi olarak zararlar verilmekte.(avcilik,

balikcilik…) 1.4.) Yabani Hayvan Davranislarinin Aktuel Durumlar i: Son yillarda katildigim bir cok uluslararasi seminerde yabani hayvanlarda aggressivitet (saldirganlik…) egilimi basta olmak üzere artis gösteren reagiere (tepkisel…)davranis degisiklikleri (bozukluklari) en önemli diskurs (bilimsel tartisma…);olarak karsimiza cikmaktadir.Yani yabani hayvanlarin insanlara yönelik saldirilari reagire bir karekterde artis egilimi göstermektedir seklindeki tespitler bir cok bilim cevresini kaygilandirmaktadir.. Yabani hayvanlarin özellikle insanlara karsi tehlike boyutuna gelmis tepkisel reaksiyonlari, insanlarin bu durumu hafife aliyor olmalari ve yabani hayvanlarin sahsinda kendini aciga cikaran stress, intelligenz ve bilinc varyasyonlarinin göz ardi edilmesi; trajedilere zemin hazirlamaktadir.. (özellikle Ayi, Fil, Kaplan, Aslan, Kurt, Köpek Baliklari, Timsahlar…) Bilhassa timsahlarin insanlara yönelik saldirganliklarindaki artis; dikkat cekici boyutlara varmis durumda. Örnegin tayvanli bir veteriner hekimin kendi timsahi tarafindan kolundan isirilmis olmasi ve amerikali bir adamin cocuklarinin ve esinin gözleri önünde bir fil tarafindan kacirilip öldürülmesi seklindeki trajediler (Daily Telegraf ) bir cok uzman cevreyi düsündürmektedir. Fil`ler dogalari geregi vegetaryandirlar ve buna rahmen insanlara saldirmalari ve öldürmeleri nedeni aciklanabilir bir durum degil. Burada su soruyu sorma geregi cikiyor ortaya, „Acaba bilinc sahibi olduklari büyük oranda kabul gören hayvanlar yasam alanlarini yerle bir edenin insan oldugunu kavrama evriminemi zorlaniyor?“ ve „Acaba hayvanlar tek düsmanlarinin insanlar oldugunumu anladilar?“ Yani cocuklarimizin odalarinda oyuncak hayvanlar olarak insanlastirilmaya calisilan hayvanlar insanlasmaya karsi bir bilincsel tepki icerisindelermi! kimbilir…


Insanlara karsi agresiv egilim gösteren elbetteki sadece filler degil. Dünyanin bir cok cografyasindan (Kanada, Amerika, Avrupa, Kolumbiya, Uganda…) gelen haberlerde aslan, tilki, kurt, ayi, sempanze, köpek baligi gibi bir cok hayvanin insanlara saldirdigi ve ölümcül yaralanmalara sebebiyet verdigini ögreniyoruz. Ve hatta yapilan bazi arastirmalarda 2000 yilindan bu yana meydana gelen köpek baligi saldirilarindaki istatiksel saldirilar 20.yüzyilin son 50 yili icerisinde görülen olaylarin toplaminin iki kati oldugu tespit edilmis durumda. Bu durum daha cok Animal-Human konflikt (celiski) olarak bir cok yönlü yorum ve tartisamalara neden olmaktadir. 1.4.1.) Hayvanlar kiminle hesaplari oldugunu biliyorlar: „Yüzyillarca hayvanlarin duygusuz, reflex yoksunu, güdüsel hareket eden makinalar olduklarina kendimizi inandirdik ve bu aptalca, tehlikeli ve islerimizi kolaylastiran bir bakis acisi. Hayvanlarla ilgili arastirmalarimiz bize gösteriyor ki, hangi species olursa olsun bir cok konuda yanildik ve bir cok kereler gördüklerimize inanamadik. Cünkü ister türler arasi iliskilerde olsun ister düsman, av, yaralanma ve stress anlaminda olsun hayvanlar emotional (duygu agirlikli) davranis ve cok iyi bir hafizaya sahipler“ (Ethnolog Marc Bekoff, University of Colorado ögretim üyesi) Belki de gercekten darvinizmden kalan tek dogru; insanin gida zincirinin bas halkasi ve evrimin sivrilen bas taci oldugu seklindeki tespitlere yogunlasmamiz gerkliligidir. „eger beynimizin emotional duyusal yasamlara varisi milyonlarca yil sürmüsse, neden ayni sey hayvanlar icin söz konusu olmasin?“ (Bekof). Kesinlikle bu anlamda sayin Bekoff`a katiliyorum. Yani bilimadamlari hayvanlarin duygu sahibi olup olmadiklarini degil onlarin nasil ve ne hissettiklerini arastirmalilar seklindeki genel belirlemeler dikkate alinmak zorundadir. Kaldi ki Neurobiyoloji bizlere hayvanlarin da insanlarin sahip olduklari duyusal reaksiyonlara benzer davranislar gösterdigini yani beynin ayni bölgesinde ve benzer hormanal salgilarla islevsel bir sisteme sahip oldugunu göstermektedir. Hatta bir cok hayvanin intelligent (düsünme…), hafiza ve emotional heyecanlar gibi disiplinler anlaminda insandan daha ileri boyuttaki bir özellik sahibi olduklarini düsünüyorum. Mesela; ingiliz neurologlar bir koyunun yüzleri tanima anlaminda müthis gelismis bir hafizaya sahip olduklarini ortaya cikardilar. Yine Bristol üniversitesinden tarim profesorü John Webster; „bir hayvanin ömrü süresince 4-5 iyi arkadasi oldugunu ve ayni sekilde reaksiyon göstermekten cekinmedikleri düsmanlari oldugunu“ tartisma götürmez aciklikta ortaya koymustur. Ayrica bir cok ciftci bile ineklerinde ve atlarinda böylesi özellikleri cok rahatlikla gözlemleyebilmektedir. 1.4.2.) Davranislar yanlis yorumlanmaktadir! Paul McDonald gibi bir cok arastirmaci bizlere yakin ve bir o kadar da uzakta yasayan zoo aleminde her anlamdaki insanlastirma ve öyle yorumlama seklindeki yaklasimlarimiz konusunda ciddi uyarilarda bulunmaktadirlar


Biz insanlar hayvanlardaki davranis bicimlerini yanlis anlama ve yorumlama temelinde fiktiv interpretionlar (bilincli yanlis yorumlama…) sergileme konusunda spontan (kendiligindenlik…) bir egilim icindeyiz. Kendi aralarinda arzusal gücleri eksenli dengeleri saglamis hayvanlar alemini anlamak istemeyen biz insanlar onlardaki aggresiv reaksiyonlar temelindeki tepkilere de bir anlam veremeyiz ve insan yiyen yirticilarin romantik tarifleri bile artik canimizi sikacaktir. Artik „Kaplan, aslan, köpek baligi ve timsahlar alfa ve zirvedeki yirtici hayvanlardir. Bunlar alfa grubudur cünkü; büyük yiyen yaratiklardir ve biz insanlar en kolay elde edilecek et kaynaklariyiz,.En üst zirvedeki hayvanlardir cünkü; bunlar en ucta gida pyramidinde yerlerini coktan almislar. Bundan dolayidir ki kurduklari güce dayali revirlerini korumak icin egemenliklerini sürdürmek istiyorlar.. Dogaldir ki bu anlamdaki yer ve mekan kayiplarina cok duyarli bir reaksiyon göstereceklerdir“ (Arastirmaci - yazar David Qummen „Kaplanlarin Gülümsemesi adli kitab) benzeri yaklasim ve yorumlar bizleri düsündürmelidir Bir krokodili oltanin ucuna cekemeyen insan onun dogal kaynaklarini yok etmekle kendi kaynaklarinida kurutmaktadir… 1.5.) Yabani Hayvan Menecment Bütün canlilar sahip olduklari / olmalari gereken dogal yasam ortaminda ihtiyaclarina uygun yasama hakkina sahiptir. Ortak yasam perspektifiyle „hayvan – insan celiskilerini“ azamiye indirmek ve yabani hayati düzenleme proje ve calismalarinda „nasil bir yabani hayvan menecment?“ sorusunu yanitlamak can alici bir öneme haizdir. Klasik anlamda yabani hayvan nüfusunun kontrol ve manipulasyonu anlamina gelen yabani hayvan – menecment“; islevsel yönü itibariyla, insan ve hayvan ihtiyaclari eksenli adaletli cözüm projelerini gelistirmek ve amaca yönelik bilimsel perspektifler gelistirme seklinde tanimlanir. . Hayvanlarin ve insanlarin gelecegi birlikte paylasma ve kurma imkanlarinin analiz calismarinda bilimsel projelerin gerekliligi gercekten günümüz ve yarinlarimizin kurtarilmasi anlaminda cok kritik bir safhaya gelmistir. Günlük yasamimizda ki her herhangi siradan bir olaya bakista bile bunu cok rahatlikla gözlemleyebilmekteyiz. Yani yabani hayvanlara „yasam hakki tanimalimiyiz?“ ya da „sosyolojik ve politik anlamda buna ne kadar haziriz?“ gibi sorular, bence yabani hayvan arastirmalarinda önemli bir yer tutmalidir.. Yabani hayvanlarin dogal ortamlarinin olusturulmasi ya da olanlarinin korunmasina yönelik calismalarda olusturulacak menecment: Her seyden önce yerelden genele yönlendirilecek bir koridor sistemini esas alan ve ayni ortamlari paylasmasi düsünülen lokal insan ve hayvan topluluklarinin kendi aralarindaki konfliktleri (celiskileri…) cözmeye yönelik projeler seklinde olmalidir... Cünkü yabani hayvan öznelinde yapilacak her türlü calisma, öngörülen birimlerdeki insan topluluklarinin onayindan bagimsiz olamayacaktir. Yani gelistirilecek her adimi söz konusu birimlerin onayindan gecirmeyi esas alan ikna etme calismalari önemsenmeli ve insanlarin cikarlarini gözeten her türlü arac ve gerecin gelistirilme zorunlulugu görülebilmelidir. Yabani hayvanlarin davranis bicimleri cok iyi incelenmeli ve insanlara cok iyi anlatilmalidir. Ayrica yabani hayvanlara neden yasam hakki? benzeri izahatlarin yani sira, ayni zamanda insan


topluluklarinin sergileyebilecegi korku, endise vb. psikolojik celiskilerin giderilmesi calismalarina yönelik tedbirler de bu tür projelerde realize edilebilirligi tesvik edecektir. Yabani hayvanlara yasam koridoru olusturma calismalarinda; biz insanlar adeta celiskileri törpüleyen bir pozisyonda yer almaktayiz ve cevreye hakim olma aliskanligimizla hareket edip, adeta kendi gelecegimizin karartilmasi noktasinda kendimizi tehlike aktörü olarak öne cikarmaktayiz.Böylesi duruslarimizin dogal bir sonucu olarakta yabani hayvan menecment arastirmalarini yürüten birimlerin hayvanlardan daha cok insanlarla ugrasmalari zorunlulugunu bir paradoks olarak ortaya koymaktadir. Insanlarin ve yabani hayvanlarin beraber yasama projelerinde alinacak her türden önlemi bir bütünlük icerisinde ele almak; kabul edilebilirlilik ve gerceklestirilebilirlilik sansini önemli ölcüde artiracaktir. Yani kompromiss (uzlasma…) anlamda hazir olma cok hassasiyetle ele alinmalidir Bu yönlü projelerde bilgi anlaminda hazir olma, lokal gruplar bazindaki celiski ve ihtiyaclar anlamindaki ön hazirliklar, yabani hayvanlar hakkinda gerekli bigi/bilgilendirmeler, yabani hayvanlarin davranis ve ihtiyaclarina uygunluk ve bütün bunlarin dogal uygulanabilirlilik sansi gibi arastirmalar sosyal, ekonomik ve biyolojik interdisipliner bir diskurs`u (tartisma…) zorunlu kilmaktadir. Basarili bir yabani hayvan menecmente aranabilecek önemli bazi kriterler sunlardir:

- Sorumlu devlet daireleri cok iyi bir ön hazirlik yapmali ve bununla ilgili politik duruslarini anlasilir kilmalidir

- Sorumlu devlet daireleri seffaf olmalidir - Proje öncesi ve sirasinda cok iyi bir basin -yayin calismasi yapilmalidir - Proje kapsamindaki hicbir ilgili birim suistimal edilmemelidir. - Sosyal, külturel ve ekonomik durum cok iyi analiz edilmeli ve faaliyetler cok iyi

gözlemlenmenebilmelidir. - vs…

1.6.) Yabani Hayvanlar ve Hayvanat Bahceleri (Zoo) Yabani Hayvanlarin biz insanlarla kontrollü ortak yasam alanlarini paylasim gelenegi cok eskilere dayanmaktadir. Yaklasik 3 bin yillik tarihi bir gecmisi olan bu iliskiyi gerek yabani hayvan barinaklari ve gerekse hayvanat bahcelerinin (ZOO) yaptiklari bir cok arastirmadan biliyoruz. Bunlar arasinda Cin`deki "intelligentia park i" en tarihi olani ünvanina sahiptir ve bunun disinda eski misirdaki hayvan barinaklari ve romalilar döneminde "Campagna"lardaki fil yetistiriciligi de bu mana da önemlidir. Ve daha sonralari yeni cagla birlikte bugünkü hayvanat bahcelerinin de temellerini olusturan bir cok yabani hayvan bahcesi ve zoo kuruldu. Yani yabani hayvan bakimi günümze ait bir olusum degildir Hatta "homo sapiens" dönemine kadar uzanan bir gecmisten söz etmek bile mümkündür; kaldiki evcillestirilme tarihini de baska türlü izah edemeyiz. Bugünkü ev hayvanlarinin atalarininda yabani hayatta ait olduklari gercegi kendi basina bizi böyle bir yoruma götürür. Eger biz hayvanat bahcelerini insan - yabani hayvan iliskileri


ikileminde ele alirsak yabani hayvan bakiminin 10.000 yillik bir tarihi gecmisinin oldugunu söyleyebiliriz. Ancak günümüz hayvanat bahcelerinin amaci ile "homo sapiens" dönemindeki yabani hayvan bakiminin amaci arasinda tamemen tersi bir durum vardir. Modern Zoo`larda "homo sapiens" dönemden günüze kadar süregelen insan menseli bu anlamdaki olumsuzluklari tersine cevirme amaclanmaktadir diyebiliriz. Yani yetisterme alaninda yapilan calismalar, genetik variabilitenin azami seviyeye cikarilmasina yönelik calismalar ve de her türlüsünden evcillestirmenin yol actigi olumsuzluklarin giderilmesine yönelik calismalar bügünkü modern Zoo`lar icin en önemli öncelliktir. Hayvanat bahceleri (Zoo) dün oldugu gibi bugünde önemlerini korumaktadirlar. Onlarin yabani hayati anlama/anlatma funksiyonlari ve yabani hayvanlari tanima ve onlarla ilgili insanda olusmus önyargilari yok etme eylemliligi cok önemli bir degerdedir. 19 yüzyilda daha cok hayvanlar alemini merak temelinde perspektivlere sahip olan Zoo`lar gecen yüzyillik süre icerisinde özellikle Hedigerin 1942 yilinda biyolojiye kazandirdigi "Hayvanat bahceleri biyolojisi; (Tiergartenbiologie)" kavrami bu konuda radikal görüsler ortaya cikardi. Özellikle ikinci dünya savasindan sonra nesli tükenmekte olan hayvanlar ve hayvanat bahcelerinin görevleri gibi kritik belirlemeler masaya yatirildi. 1970`in ortalarindan itibaren bu konudaki tartismalar legislativ tarzda ele alinmaya baslandi Ve bunlarin neticesinde Washington cesitliligi (hayvan ve bitki türleri) koruma anlasmasi (WA) ratikative (vucut bulmak vs.) edildi. Ve daha sonralari CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) olarak degistirildi ve bircok uluslararasi hayvanat bahceleri yöneticisi ve dernekler, ve de uzman kurum ve organizasyonlarin aktiv calismalariyla karara baglanan bircok kararname ve yönetmelikler devletleri baylayaci tarzta kanunlastirildi ve nihayetinde AB normlari bünyesinde birlik üyesi ülkeleri de baylayici kanunlar ve yönetmelikler (EU-Zoorichtlinie). olarak yasalarda yer aldi. Tabiiki bütün bunlara paralel olarak hayvanat bahceleride amac ve tüzüklerine anlamina uygun olarak degistirip kendi birlik ve organizasiyonlarini güclendirdiler. Ve bircok resmi kurum ve kuruluslarla olan organik baglarini güclendirip NGO`larla (Non- Governmental Organization) cok siki isbirliklerine girdiler. Hayvanat bahceleri maceramiz yolculuguna devam ederken dogadaki tür cesitlligindeki erimede hizindan bir sey kaybetmiyor ve adeta tehlike canlarini calmaya devam ediyor. Ve sirf emational (duygusal) anlamdaki önlemlerde türlerin cesitliligini korumaya yetmiyor. Yapilan bir cok tartismalar daha cok emationel bir muhtevaya sahip ve faktiv (reel) önlemlerden uzak ve antropomorph bir karekter tasimakta.ve bundan dolayida uygulanabililikleri reel olmaktan cok uzak kaliyor. Burada asil ihtiyac duyulan daha cok bilimsel arac ve gerec ve de bilgi alisverisini koordine eden daha aktiv organizasyonlar ve de kamuoyunu bilgilendiren genis kapsamli information aglari temel ihtiyac olarak bu günden yarina pratige gecmelidir Elbetteki simdiye kadar sergilenmis bir cok degerli cabayi görmezlikten gelemeyiz bilakis onlarin pratik uygulamarina kendi penceremizden her türlü destegi vermeye devam edecegiz. Tabiiki burada AB hayvanat bahceleri yasalarini (EU- Zoorichtlinie) görmezlikten gelemeyiz bilakis bunlar yabani hayatin en önemli kazanimlaridir. Burada sorun bunlarin pratikte islevsel kilinmasidir. Ve biliyoruz ki böyle bir durumda vitrin vazifesi gören hicbir hayvanat bahcresi isletme izni alamayacak sadece yabani hayati kurtarmayi kendilerine amac edinen Zoo`lar mevcudiyetini koruyacak. Yani tür cesitliliginin mazi oldugu gün geldiginde sadece asagidaki 4


temel prensipi kendilerine amac edinmis hayvanat bahceleri hayatimizdaki varliklarini sürdürüyor olacaklar

1. Egitim::Insanlar yabani hayvan, yabani hayat ve biotope gibi konularda süreklilik arz eden bicimde bilgilendirilmelidir.

2. Dinlenme 3. Tür cesitliligini koruma: Nesli tükenmekte olan ya da olma tehlikesi ile karsi karsi olan

yabani hayvanlari bünyesine almayi temel ilke edinmeli buna uygun bakim systemlerini olusturup gelistirmelidir.

4. Arastirma. In-situ anlamdaki projeler arastirilmali ve de böylesi bilimsel calismalar desteklenmelidir. Hayvan bakim kosullarinin maximum seviyede tutulmasi icin aktuell arastirmalarin isigindaki bir sürekliligi iclestirmelidir.

Tabii olarak bu amaclarin gerceklesmesinde kücük hayvanat bahceleri yetmezlikler yasayacaklar ve de yasiyorlar .Bu anlamda tam da bu noktada kendilerini tür cesitliliginin korunmasinda yetkin, sorumlu gören her organizasyon (Mesela: EAZA "European Association of Zoos and Aquaria", EEP "European Endangered Species Programmes" gibi...) bu anlamdaki calismalara aktif destek sunmalidirlar. Kaldi ki bu tür organizasyonlarin sorumluluklari RIO Konventionunda ayni yönde acik secik tanimlanmis ve baglayiciligi vurgulanmistir. Elbetteki bunlarda yeterli degil. Öyleki hayvanat bahceleri adeta cehre ve cevrelerini radikal anlam da degistirme sorumlulugu ve de zorunlulugu ile karsi karsiyalar. Yani "sirf kolleksiyoncu zihniyet" artik "state of the art" olmaktan cikmistir. Belki ziyaretci cekme amacli (ekonomik amacli) böyle bir seyi kendisini halen dayatiyor olabilir, fakat bu Zoo`lari canlilar muzesine dönüstürmeyi hakli kilmaz. Yani hayvanat bahcelerine alinacak hayvanlar herseyden önce Zoolarin ihtiyacindan degil yabani hayatin korunmasina yönelik bir amaci önüne koymalidir. Böylesi bir durumda hangi hayvan türü? ve neden?, alinacak tür nasil ve nerede bakilacak? gibi sorular olmassa olmazindan bilimsel olarak cevaplandirilmasi gereken temel kritikler olmalidir Ben burada "state of the art" kavramini öneminden dolayi biraz acmak istiyorum. Yani hayvanlarin konulacagi acik ve kapali alanlarin etholojik, ökolojik, genetik, fizyolojik vb. bilimsel degeri olan verilere uygunlugu tartismaya yer vermeyecek aciklikta uygun olmalidir. Günümüzdeki bilimsel degerlerin yol göstericiliginde yaban hayvanlarinin hayvanat bahcelerinde de olsa onlarin dogal ortamlarina gerek botanik ve gerekse de büyüklük (hacim) anlaminda uyumluluk icerisinde olmasi gerekir. Günümüzde bazi Zoo`larin bu tespitlere uygunluk arz eden mevcudiyetide bu planlama ve tespitlerin uygulanabilirlik derecesini artirmaktadir. Fakat bu; yabani hayvan bakimi sartlarinin sadece "Disney Touch" olacagi anlamina gelmez bilakis yabani yasam ortaminin bazi sunni yapilanmalarlada giderilebilecegi imkanlarida gözardi edilmeyecektir. Burada temel amac hayvanlarin repertoirel davranislarini yasayabilecekleri dogal yasam ortamlarinin maximum dereceye getirilebilme perspektivinin olmasidir. "State of the art" kavrami ayni zamanda klasik anlamdaki Zoo anlayisini da mahkum etmektedir. Yani Zoo`lar artik bireysel agiere olma durumlarini terk etmeliler. Zoologlar, Biolog lar artik kendilerini international isbirligi ve bilgi alisverisi kollektivismusuna integre etmeliler ve bu anlamda dünya capinda bir perspektifin sahibi olarak hayvan biolojisi merkezli isbirliklerine hazir olmalilar ve de botanik bahceleri, üniversiteler, yabani hayati arastiran birimler vs. bir cok


kurum ve kurulusla kooparativ calismalari önlerine koymalidirlar.Ve hatta bu anlamda Zoo`lar neden kendi projeklerini "in - situ" olarak ele almasinlar Elbette simdiden bir cok -botanik bahceleri ve hayvanat bahceleri kombinationlu- Zoo`lar umut veren basarili calismalar yürütmektedirler. Mesela: Wilhelma in Stuttgart, Paignton in England, Zoo Singapur bunlardan sadece bir kacidir. Zoo Zürich deki Masoala evi, ya da Tiergarten Schönbrunn daki Regenwald evi Botanik - Zoologie Kombinationunun en verimli yenilikleri olarak görülebilr Cünkü bu projelerde arka plandaki en temel amac hayvan ve bitki ortak yasaminin yabani hayati tanima ve realize etme yönündedir. Kaldi ki hayvan bitki koevolutiv kombinationunun evolutiv yasamin motoru oldugu gercekligi de gözönüne alindiginda ve de insanlarin da ziyaretci statüsünde bu kombinationda yerini aldigida eklendiginde bu tür projelerin önem ve ehemiyetleri kesin kez ortaya cikacaktir. Zoo`lar amaclarina uygun gelisim ve degisimi yasamak zorundalar. Burada New York, Cincinatti, Vancouver, Emmen gibi yerlerde doga-tarihi müzesi - Zoo kooperationlari amacina uygun basarili calismalar yürüten hayvanat bahceleri olarak gösterebiliriz. Bunlardan New York taki Bronx Zoo daki Kongobölümü görülmeye deger cok basarili bir synthese hayat vermis. Bu kombination`un yarattigi effekt büyük bir cesitlilik göstermektedir: Mesela:

• Bilgi, canli hayvanlar, bitkiler ve de exponativ müze kooperativ ahengi insani adeta baska bir aleme götürüyor ve insana biotop anlamda dün ve yarinlarda nelerin kaybedildigini bir film seridi gibi gözler önüne seriyor.

• adeta interaktivitet bir sanat yaratilmis. • Ziyaretciler gördükleri karsisinda gelecegi kurtarma amacli ekonomik destek olma

duygusu bile yasiyorlar. • Yabani hayati tesvik anlaminda ki gerekliligi tüm ciplakligi ile ziyaretcilere

göstermektedir Tabii ki yukarida anlatmaya calistigim bazi dogruya evrilme basarisi göstermis projelerin, kücük hayvanat bahcelerinin vasiflarini yitirdigi ya da yitirecegi seklindeki bir sonuca yorumlanmasi yerinde bir belirleme olmayacaktir. Cünkü yabani hayati yasama, yasatma ve koruma anlaminda her türden irili ufakli yabani hayvan birimleri kendi kaynaklari ölcüsünde büyük isler basarabilirler. Benim burada izahatini yapmaya calistigim sey amac ve amaclara uygunluk prensipleridir. Bizler hepimiz bu cercevede sorumluluklar ve zorunluluklar sahibi olma durumundayiz. Mesela nesli tükenmekte olan hayvanlari korumaya almak yabani hayvanlar ile ilgili bigilendirme calismalari yapmak ve de onlarin yasam kosullarini insanlara (ziyaretci) hissettirmek yapabileceklerimizin en asgarisi olmalidir. Yani ister kücük olsun ister büyük olsun her hayvanat bahcesi yukarida bahsini ettigim 4 temel sorumlulugu benimsemeli ve gereklerini yerine getirmenin cabasini sergilemelidir. Burada kendisine ekolojik-sistem temelinde stratejiler olusturmus olan WAZA - (World Association of Zoos and Aquariums - Conservation) yabani hayvanlarla ugrasan her birimin kendine rehber edinecegi bilimsel bir organisation oldugunu özellikle vurgulamak istiyorum. Bu birimle olan organik iliskilerin yabani hayat anlaminda tesvik edici motivler yaratacagi faktiv bir olgudur. Bu temelde gerek in-situ ve gerekse ex- situ bicimilerinde yaban hayvanlarini koruma projeleri mevcut bilimsel veriler isiginda optimalize edilmelidir. Ayni sekilde yabani yasama hazirlama ve katki amacli yaban hayvani yetistirme programlari WAZA felsefesi merkezli yürütülmesi cok önemlidir.


2.) Yabani Hayat ve Yasam Alanlari 2.1.) Yasam Alanlari Yabani hayvanlar daha cok vahsi ormanlarda yasamaktalar. Yani insanlarin dokunamadigi, giremedigi alanlar güvenlikli yasam alanlari olarak tercih edilmektedir. Ne yazikki insanlar tarafindan islenmis, kendi ihtiyaclari temelinde sekil verilmis arazilerin hergün cogalarak büyümesi beraberinde yabani hayvanlarin yasam alanlarini kücültmekte ve bunun sonucu olarakta yabani hayvanlarin gerek tür gerekse sayisal anlamdaki populasyonlari azalmakta ya da yok olmaktadir.. Bundan dolayidir ki yabani hayvanlarin yasam alanlari ile ilgili ihtiyaclari temelindeki proje ve arastirmalar yogunluk kazandirilmalidir. Her seyden önce onlari düsmanlarindan koruyacak, gida ihtiyaclarina yanit olabilecek, üremelerine olanak sagliyacak yasam alanlari yaratilmalidir. 2.2) Yabani Hayat Etimolojisi ve Tanimi 2.2.1.) Genel Bilgiler Ilk olarak 15 yüzyilda degisik tanimlamalarla izahati yapilmaya baslanan yabani hayat kavramina 17 yüzyil ile birlikte cofrayadan cografyaya ve hatta kültürden kültüre farklilik gösteren tanimlamalar gelistirilmeye calisildi. Mesela; „terk edilmis alanlar“, "issizlik, cöl“, "insansiz yerler“, „vahsi ormanlar“ gibi kavramlarla izah edilmeye calisildi. Günümüzde daha cok „bozkir“, „cöl, sahra“, balta girmemis orman“, „fundalik“, „bataklik“ gibi kavramlarla tanimlanmaya calisilmaktadir. Ancak bazi negativ tanimlamalar da yapilmiyor degil mesela; „verimsizlik“, issizlik“, „faydasizlik“, „sürgün“, „kültürsüzlük“ vb gibi… 1872 yilindaki bilimsel tanimlama ihtiyaci ortaya cikincaya kadarki sürede cok degisik tanimlamalar yapildi. Günümüzde bu anlamdaki mevcut önyargilara yanit olma temelinde bazi etimolojik tanimlamalari burada zikretme geregi duymaktayim. Acimasiz, karisik, yabanilesmis, yolunu sasirmis hayat (Luther); Orman kanunlarinin ve kargasanin hakim oldugu hayat (Schambach); Husu ve dehset arasindaki gerilim, saskinlik ve ürperme, tutku ve telas, özlem ve korku, esenlik ve caresizlik. (Wolfgang Scherzinger) ya da aldatici, yaniltici maddelestirme (Roderik Nash) Yaban hayati ile ilgili tarihsel negatif / positif tanimlamalardan anliyoruz ki biz insanlarin yabani hayata karsitlik temelindeki durusumuz cok derin tarihi köklere sahip. Öncüllerimiz yabani hayati kültürlü olmanin zit anlamlisi tehlikeli ve kontrol edilemeyen yasam sahalari olarak görmek ve tanimlamak istemisler. Günümüzde bir cok insan yaban hayati görsel yazili basindan tanidigi icin böylesi manupulasyonlara oldukca yatkin bir yapi icerisinde. Kaldi ki yabani hayata cikarlar temelinde karsit pozisyondaki insan kaynakli birimlerin hakim mevcudiyetleri de hesaba katildiginda bu konudaki calismalarin positif evrilme anlamindaki basari sanslarida o anlamda zor olacaktir. 2.2.2.) Yabani hayatla ilgili bazi bilimsel tanimlamalar:

- Convertion International`a göre Yabani Hayat: Baslangictaki vegetasyonunun %70 den fazlasini koruyabilmis, yüzölcümü 1000.000 ha dan fazla olan, bir km² sinde 5 insandan az yasayan yasam alanlari yabani hayat yasam


alanlari olarak tanimlanir. Bu tanima göre dünyada toplam 37 yabani yasam alani mevcuttur.

- International Union of Conservation Nature göre Yabani Hayat: Asli karakterini koruyabilmis, biyolojik cesitliligi mevcut, bozulmamis yasam alanlari dinamigine sahip, sürekli yerleskelerle morfolojik yapisi degistirilmemis olan ve koruma ve menecment programlarla karekteri korunabilen genis, aslina uygun ya da cok az degisim göstermis alanlar yabani yasam alanlari olarak tanimlanir.

2.2.3.)Yabani Hayat ile ilgili calismalar: yabani hayatin mevcut yapisi ve kategorisine göre primer ve sekunder olarak iki bölüm altinda inceleme yapmanin anlasilir olmayi kolaylastiracagini düsünüyorum.

1.) Primer yabani hayat: Burada amaci asmama anlaminda sadece bazi genel konu basliklarini vermekle yetinecegim

- Kalite kontrol calismalari: Yerleskelerin durumu, vegetasyon, faydalilik degerleri… - Indigene nufüs tespit ve arastirmalari - Kullanim alanlari ve degerleri - Tehlike altinda oluslarina göre verilendirme calismalari - Koruma alanlari: Antartika (Southern Ocean Whale Sanctuary), Asya (Great Arctic

Zapovednik), Avrupa (Laponia, Nationalpark Sarek und Naturreservat Sjaunja) - ... 2.) Sekunder Yabani Hayat: - Dogayi koruma konseptleri - gelisim süreclerini kontrol programlari - gerceklestirilebilen projelerin tespiti: dogal orman reservleri, toplam reservler… - yabani hayat gelistirme alanlari - …

2.2.4.) Yabani Hayat ve Ekoloji: Burada amaci asmama adina kisaca ekoloji kavramina aciklik getirmenin dogru olacagina inaniyorum. 2.2.4.1.) Genel bilgiler: Ökoloji (yunanca: oikos) 1866 yilinda Ernst Haeckel tarafindan organismalarin kendi aralarinda ve abiotik cevreleriyle iliskilerini inceleyen ve de bioloji biliminin bir dali ve mathematik biliminin de cok güclü bir kolu olarak tanimlanmistir. Ve daha sonralari Haeckel`in bu tanimlamasindaki anlamina uygun olarak geoekoloji ve bioekoloji tanimlamalari gelistirilmistir. 20 yüzyilin ikinci yarisindan sonra gelisen cevrebilinciyle birlikte cevre korumaya hizmet anlaminda daha cok doga bilimleri (biyoloji...) kategorisinde yerini almistir. 2.2.4.2.) Biolojide Ekoloji kavrami: Ekoloji biliminin kuruculari olarak; darvinizm sempatizanligi ile taninan Haeckel den baska; Justus von Liebig, Charles Darvin, Karl August Möbius, Aldo Leopold, Ellen Swallow Richards, Arthur George Tansley ve August Thienemann sayilabilir. Ancak günümüzdeki ekoloji tartismalarina damgasini vuran danimarka asilli ünlü botanikci Johannes Eugenius Bulow Warming`tir.


Degisik dönemlerde ihtiyaclar temelinde degisik kategorilerde ele alinan ekoloji kavrami günümüz ders kitaplarinda ki tanimi itibariyle (Schroedel, 2005): "Ekoloji abiotik ve biotik faktörlerin birbirleriyle ve ekolojik-sistem icerisindeki karsiklikli etkilesimlerini inceleyen bilim koludur" Yani canlilarin varolma sikliklari ve yasam kalitelirinin degisim-iliski bilimsel normlari cercesinde ele alan bir kavram olarak genel bir tanimlamayla genel kabul görmektedir. 2.2.4.3.) Populüst anlam itibariyle ekoloji kavrami: UNESCO` nun bu anlamdaki calismalari (Man and Biosphere-Programm ve Uluslararasi Biyoloji yili gibi) ve ekolojik arastirmalarin yayginlasmasi bu konudaki populüreteyi artirmistir. Mesela 1960 li yillarda amerikali biyolog Rachel Carson` nun cevreyi koruma temelinde öncülügünü ettigi hareketin DDT gibi cevre zehiri etkisindeki ilaclarin kullaniminin yasaklanmasinin global etkileri zamanla ekoloji kavraminin iceriginin de genislemesini beraberinde getirmistir. Böylece günümüz ekolojik hareketlerin temeli olusmustur. Ve karsimiza Öko-Ciftlikler, Öko-Sehirler, Öko-Enerji, Eko-Elektrik. gibi bircok kavramlar seklinde cikmistir. Elbetteki bu hizli gelisim paralelinde politik ve ekonomik cikarlara dayali suistimaleride ortaya cikardi. Ki bunlar günümüzde dogrulara ulasmada cok büyük sorunlar olarak önümüzde durmaktalar. 2.2.4.4.) Arastirma malzemesi olarak ekoloji kavrami: Biotik ve abiotik faktörlerin sistematik funsiyonel iliskileri cercevesinde eko-sistem kavrami temelinde ekotop (Biotop + Biozönos), tür populationlari ve interdisipliner arastirmalar gibi kavramlarla ici doldurulmaya calisildi Ve böylece Evolutionbiolojisi, Genetik, Cografya, Klimatoloji, Ekonomi, Jeoloji, Ethnoloji, Psycholoji, Cevre ve Tür farkliliklarini koruma gibi bilim dallari eko-sistemi korumanin olmassa olmazlari olarak kendisini dayatti 2.2.4.5.) Ekolojinin siniflandirilmasi Klasik anlamda ekoloji: 1.) Autökoloji 2.) Populationekoloji 3.) Synekoloji Ilgi alanlarina göre ekoloji: 1.) Hayvan, Bitki ve Mikroplar Ekolojisi 2.) Marine, Limnoloji ve Terrestik Ekoloji 3.) Geoekoloji 4.) Toprak Ekolojisi 5.) Moleküler Ekoloji 6.) Human Ekoloji 7.) Zivilisation Ekolojisi 8.) Arazi Ekolojisi 9.) Agrar ve Urban Ekolojisi 10.) Davranis Ekolojisi 11.) Kimyasal Ekoloji


12.) Eko-Toksikoloji 13.) vb. gibi Gelisim asamalarina göre ekoloji: 1.) Neoekoloji 2.) Paleoekoloji 2.3.) Yasam Alanlari Menecment- Yabani Hayvanlar - Uluslararasi Sorumluluklar Doganin bir bütün olarak düsünülmesi ve korunmasi, - globalizm pratik realitesinin (gercekliginin) kabulü ve yeryüzü topluluklarinin ortak hareket etmesi temelinde - globus (yerküre) eksenli bir ihtiyac olarak ortaya cikmaktadir. Dünyadaki hicbir birim tek basina biyolojik cesitliligi ve dogal yasam alanlarini koruyacak yetkinlikte ve gücte degil. Insanlarin doga ve yabani hayvanlar üzerindeki olumsuz etkilerinin national (ulusal) ve kültürel boyutlari ile sinirlari zorlayan bir tarzda artis egilimi göstermesi; günümüzde tepkisel anlamdaki bir cok uluslararasi cevre konventionu (sözlesmesi) cercevesinde, - cercevesi dogru cizilmis cözümlemelerle -, özellikle göcebe hayvan türlerinin (su kuslari, memeli hayvanlar…) korunmasini prioritet (öncelikli…) sorumluluklar anlaminda bir cok farkli organizasyonlar sahsinda aktiv pozisyon alma anlaminda zorunluluk haline getirmektedir. Ancak devletler hukuku ve tek tek ülke sinirlari; mevzuatlar ve pratik uygulamalar temelinde bazi düzenleme ve calismalari zaman zaman zorlastirmaktadir. Mesela Lynx lynx adli yirtici kedilerin bu gün bir cok avrupa ülkesindeki sinir hatlarinda revirlerini olusturmus olmalari ve bunlarin yasam sahalarinin ihtiyaclar temelinde düzenlenmesi (yiyecek ihtiyaci, tehlikesiz hareket alanlari vb) mutlak bir international isbirligini zorunlu kilmaktadir. Yabani hayvan populasyonlarinin etkin ve yararli bir formda internasyonal sözlesmeler (CBD ve IUCN gibi) cercevesinde korunmasi ve ressourclerin (dogal kaynaklarin) symbiose bir anlayisla ele alinmasi; en önemli mantikli regulasyon (düzenleme…) metodlari olarak kabul edilmelidir. Örnegin avciligin böylesi bir cercevede düzenlenmesi sadece populasyonlarin korunmasinda degil, ayni zamanda ekonomik getiriler temelinde de faydaya dönüsecektir. Böylesi cerceve calismalarinin incelenmesi, islenmesi ve realize edilebilirliligi yaklasik 80 dünya ülkesinde etkinligi olan CIC (International Council for Game and Wildlife Conservation) adli organizasyonun en önemli asli görevi olarak tanimlanmis ve böylece calismalarin / projelerin yönetimi, arastirma birimleri ve avcilik örgütlerinin düzenlemesi ve de tek tek bireylerin bu anlamda egitilmesi asli görevler olarak karsimiza cikmaktadir. Yani ökosistemin korunmasinda ve düzenlenmesinde ya da baska bir deyisle hayvan ve bitkilerin cesitlilik anlamindaki negativ etkilesimleri; insanlarin özel ihtiyaclari temelindeki yönelimler eksenli oldugu gerceginin kabulü; böylesi cerceve programlari hazirlanirken ilk etapta dikkate alinmasi gereken nokta olmalidir. Bu anlamda taslari yerli yerne oturtmak nasil olacak gibi can alici sorular cözümlemeler temelinde cok önemsenmelidir. Yani bir yandan kültür arazilerinin insanlarin ihtiyaclari temelinde düzenlenmesi gerekirken öbür yandan bilincli ve aktiv calismalarla yabani hayvanlarin


bu birimlere integrationunu (bütünlesme…) kolaylastirci önlemler gelistirilmelidir.Baska bir deyisle; insanlarin ve hayvanlarin birbirleri ile tek tarafli cikarlara dayali konfliktlerini (celiski…) en asgariye indermeye yönelik girisimler etkin ve aktiv hale getirilmelidir. Böylesi projelerde; dogal interaktionlarin (ortak noktalarin…) daha iyi görülüp degerlendirilmesi etkin düzenlemelere ulasmayi kolaylastiracaktir. Uluslararasi kabul gören bazi Integration stratejileri:

o Degisik alanlardaki arazi kullanim amaclarinin kesin ve acik tanimi yapilmalidir. o Habitat – Yabani Hayvan Menecment koordinasyonu saglanmalidir. o Arazi kullanim planlari olusturulurken yabani hayvanlar etkin bir yan faktör olarak hesaba

katilmalidir (ormancilik, tarim, turizm, yol yapimi…) o Populasyon kontrollerini amaclayan avcilik anlayisinin olusturulmasini hedefleyen

düzenlemelerde yerel birimlerdeki zarar ve toleranslar hesaba katilmalidir (vegetasyon, hayvancilik…)

Yaptigim bir takim istatiksel yerel calismalarda; böylesi projelerde geleneksel bazi kaliplarinda gözardi edilmemesi gerekliligi ortaya cikti. Mesela: avci – ormanci celiskisinin gercekte traditional (geleneksel) karekterli oldugunun tespiti gibi. Yani kompetenz (yeterlilik, yetkinlik…) anlamidaki ayrismalar geleneksel karekterli ve avci -ormanci celiskisini yaratmaktadir. Bu nedenle amaca yönelik yasal düzenlemeler ve egitim calismalari cok önemsenmelidir. Ve hatta modern ulusal parklar menecmenti calismalarinda böylesi celiskilerin kendisini sorun olarak dayatmamasi gerceklegini bu temelde yorumlamak bazi seyleri anlasilir kilacaktir.Yani böylesi projelerde asli aktörlerin cikarsal isbirligini gözeten bir durus sahibi olmak gerekir. Yabani hayvan menecmenti projelerindeki realisation ve buna uygun yasal düzenlemeler yabani hayat bölgesel verilendirmelerinde (WÖRP) cok önemli instrumentler (faktörler…)olarak görülebilmelidir. Özellikle dogru temelde ele alinan yerel - politik planlamalar; bu anlamda cok olumlu sosyal sorumluluklar ortaya koyabilmekte ve yabani hayvanlarinin yasadiklari yerlerde uygun yasam alanlari sahibi olmalari gerektigi perspektifinin ortaya konulmasinda cok etkili olabilmektedir. Yani doga koruma ve politik duruslarin ayni amaca hizmet temelinde kombinasyonu ile bir cok sivil calisma gruplarinin cikarlarinin, kamusal cikarlarla yasal zemindeki uyumu olusturulabilir. Ayrica böylesi uzun soluklu yönelimler ulusal sinirlarin da disina tasan (EU Natura 2000 ) bir takim önlem ve infra strukturel planlamalarla etkinlik ve yetkinlik anlaminda pozitif sonuclar vermek suretiyle degisik birimler (ormanci, avci, ciftci, turizm, doga korumacilar, resmi birimler…) arasindaki celiskileri azamiye indirme temelinde uyumlu bir durusu ortaya koyabilmektedir. Yabani hayvanlar icin yasam alanlari planlanirken onlarin ayni zamanda aktiv faktör olarak görülmesi ve hesaba katilmasi cok önemli. Mesela olasi göc yollari anlamindaki passiv yerleske konumlari göz önüne alinmalidir.


Yine insan kaynakli olasi müdaheleler önceden tespit edilmeli ve bunlara yönelik önlemsel projeler ve calismalar (özellikle Yabani Hayvan-Habitat) önceden sonuc verici bir program ve hedefe sahip olmalidir ve karsilikli sinirlara saygiyi esas alan prensipler nihayet olmalidir. Yabani hayvan – insan celiskilerindeki tarihsel nedenleri gözeten programlar flexibel (esnek…) olmali ve integrativ sorunlarin cözümüne amac edinmeli ve de her türlü relevant arazi kullanicilarini göz önüne alan bir anlayis sergilemelidir.Yani bir bütün olarak varolmanin gerekceleri önceden anlatilabilmeli yoksa bekle gör temelinde bir planlama kesinlikle yapilmamalidir. Kesinlikle tüm etkili ve yetkili birimlerden olusan yapilanmalarin ortak konsensuslari temelinde hareket edilmelidir. (Avci-Belediye gibi). Ancak böylesi bir yönelimle ortak cikarlar eksenli bir icice gecis saglanmis olur ki bu da basariyi daim ve mantikli kilacaktir. Söz konusu alanlar arasindaki harmonik denge (Balance) sosyo-ekonomik, politik – administrativ ve ekolojik dengesel ihtiyaclar gibi önemli kritirleri gözeten önlemlerle mümkündür. Zaten CIC program ve ilkesel yaklasimlarinda da cözüm anlamindaki bütünlüksel yaklasimlarin gerekliligine isaret edilmekte ve insan – yabani hayvan – cevre balansinin sosyo-ekonomik ve ekolojik sistem eksenli dinamikle saglanacagi teyid edilmektedir. Yani sonuc olarak yasanabilir bir cevre ideali; büyük ölcekli yabani hayat – ekoloji – arazi planlamalari ve bunlarin bütünün bir parcasi olarak tüm gelisim safhalarinda yerel, bölgesel, ulusal ve international katilimli projelerle desteklenmesi ve ortaya konulmasi ile olusturulabilir… Sonsöz: Gecmis yillarda yasadigim ülke Almanya Federal Cumhuriyetindeki bazi resmi ve sivil kurumlarin destegiyle veri olusturma amaciyla yaptigim bazi incelemelerden derledigim bu özet makale ile yabani hayvanlarin ve yabani hayatin korunmasinin ülkemizin ve insanimizin geleceginin sekilendirilmesindeki önemine dikkat cekmek istedim. Siz okuyucularin beyinlerinde ve yüreklerinde soru isareti uyandirabilmissem amacima kismen ulastim demektir. Kaynak (literatur):

- Chance der europäischen Luchse zum Rückkehr nach Heimat, R.Boztepe, Deutschland - WWF Deutschland (Hg.): Weisheit der Wildnis - Unser Umgang mit der Erde. Pro

Futura, München 1995 - Haltung der Bennetkänguruh in Europa, R.Boztepe, Deutschland - Mein Beitrag zur Entwicklung der Tiergartenbiologie, R.Boztepe, Deutschland

1 The reproduction of part or the entire document is permitted under the condition that in a clear and readable form the source (http:// www.tierschutz-akademie.com ) and the note attached "All rights reserved" 2 The information used may only be used for personal or professional purposes or for use in a club, any use for commercial or advertising purposes is excluded.

yab hay insan -...

Documents

Transcript of yab hay insan -...