KED, KPEK VE YABAN HAYVAN ANESTEZS1.GR VE AMA Anestezi, veteriner sahada ki nemi ve yaplmas byk gereklilik arz eden bir tbbi uygulamadr. Anestezinin yaplmasnn en bataki amac yaplan btn mdahale ve operasyonlarda hayvandaki ary ortadan kaldrlmas, kas gevemesi ve hayvan iin yaplan ilemde doru mdahale ve operasyonu asl amacn oluturmaktadr. Bugn cerrahi mdahalelerden elde edilen baar oran, byk lde yeterli ve gvenli anestezi yaplmasna baldr. Bunun dndaki anestezi uygulamalarn ise; evcil, vahi ya da egzotik hayvanlarn sakinletirilmesi ve gvenli bir ekilde transportunun ve ip uygulamasnn salanmas; deiik tan ve tedavi ilemlerinin gerekletirilmesi; tenazi ve kasaplk hayvanlarn kesime hazrlanmas; evcil hayvanlarda tra uygulamalar vs. eklinde sayabiliriz.

2.KED VE KPEKLERN ANESTEZSAnestezi amac ile farkl zelliklere sahip ilalar kullanlmaktadr. Bu ilalar deiik derecelerde analjezi, immobilizasyon ve kas gevemesi olutururlar. Hastann tr, ya ve hastalk durumuna gre anestezik maddeler tek ya da kombinasyon halinde, bir ya da daha fazla anestezi yntemi uygulanarak tatbik edilirler. Anestezi uygulamalarnn isimlendirilmesi, ilaca, metoda veya ilacn verili ekline gre deimektedir.Kedi ve kpeklerde anestezi yaygn olarak u ekillerde uygulanr:a. nhalasyon anestezisi; anestezik gazlar ya da volatil likid anestezik maddeler oksijen ile birlikte uygulanr.b. Enjektable anestezi; anestezik solsyonlar intravenz, intramuskuler yada subkutan olarak enjekte edilir. Anestezik maddelerin dier enjeksiyon ekillerine ise intratorakal ve intraperitoneal rnek olarak verilebilir. Ancak bu son iki yntem nadir olarak uygulanr.c. Lokal anestezi; anestezik maddeler topikal olarak ya da cerrahi mdahalenin yaplaca sahann evresine (saha blokaj ) uygulanr. Ya da blgeyi innerve eden sinirlere yakn olarak (paravertebral anestezi, epidural anestezi ) tatbik edilir.Kedi ve kpeklerde bu yntemlerden ilk ikisi daha yaygn klinik sahada kullanlmaktadr.

2.1.GENEL ANESTEZNN NEMFarmakoloji Anestezi geri dnm olan bir uygulamadr. Anesteziyi oluturan faktrlerin bilinmesi ve bu faktrlerin modifiye edilmesi, baarl bir anestezi oluturulmasnda nemlidir. Anesteziklerin uygulama dozu ve anestezik maddelerin uygulama yolu ortalama hayvan gz nnde bulundurularak verilmelidir.Anestezik maddelerin standart dozuna kar oluan cevaptaki deiimleri bir ok faktr etkiler. Bunlar hayvann metabolik aktivitesi ile ilgili farkllklar, hayvanda var olan patoloji ya da hastalk durumu ve anestezik maddenin alnmas ve dalm eklinde sralanabilir.Biyolojik farkllk Anestezik maddenin eliminasyonu hayvann zellikle metabolik aktivitesine baldr. Metabolizmay etkileyen durumlar, anestezik etkinin deiimine neden olurlar.Kk hayvanlar, byk hayvanlara gre yzey alanna oranla daha fazla metabolik aktiviteye sahip olduklarndan, kk hayvanlarn canl arla gre anestezik doz ihtiyac,byk hayvanlara gre daha fazladr.Yeni doanlarda bazal metabolizma olduka yavatr. Kpeklerde barbitratlara kar gelien cevap yaa gre deiir. ok gen ve yal hayvanlar barbitratlara kar hassastr, ancak 3-12 aylk dnemde barbitratlar daha rahatlk ile uygulanabilir. Erkeklerde bazal metabolizma, diilere gre yaklak % 7 daha fazladr. Diilerde gebelik dneminde ftustan dolay metabolizmada art meydana gelir.FarmakokinetikGenel anestezik maddeler etkilerini beyin ve spinal kordu etkileyerek olutururlar. Bu nedenle genel anestezik etki olumas iin, anestezik maddelerin sentral sinir sistemine ulamalar gereklidir.Anestezik maddeler ve beraberinde ilave olarak kullanlan ilalar genellikle intravenz yolla ve daha az olarak intramuskuler, intratorasik, intraperitoneal, subkutan, ok nadiren de oral ve rektal yolla uygulanr. ntravenz enjeksiyonda dokudan emilim faz olumadan, ilacn vaskler sistem iinde dalm sz konusudur. lacn zaman iinde plazmadan azalmas ile toksisite riski de gittike azalr.Vcut dokular kanla beslenme oranna gre farkl kategorilere ayrlr. la intravenz uygulandktan ksa sre sonra, kana kararak ve dile olarak, balang kan plazma konsantrasyonu oluur.lacn kandan temizlenme hz, hedef dokulara dalm ve arzu edilen etkiyi oluturabilmesi, ilacn konsantrasyonuna, plazma pHsna ve proteinlerine, vcudun hidrasyon durumuna ve dier ilalarn varlna gre deiim gsterir.1Genel anestezik maddelerin beyinde etki oluturmalar, onlarn kan-beyin bariyerini geme kabiliyetlerine baldr. Kan-beyin bariyeri, plasenta gibi hcresel membranlarn permeabilite zelliine sahiptir. Bu nedenle bariyer, lipofilik zellikte olmayan, iyonize halde, proteinlere balanm ilalarn penetrasyonunda kstlama meydana getirir. Lipid znrl yksek olan thiopental gibi ilalar, kan-beyin bariyerini abuk geerler, etkisi ksa srede grlr ve yine anesteziden uyanma ksa srede gerekleir.2lalarn biyotransformasyona uradklar balca yer karacierdir. lalarn vcuttan atlmasnda en nemli grevi stlenen organlar ise bbreklerdir. Morphinenin vcuttan atlmas ise gastro-intestinal sistem tarafndan yaplmaktadr.Biyotransformasyon, ilacn etkili olduu hedef dokuda etkisinin azalmasna neden olur. Biyotransformasyon ile lipofilik yapdaki anestezik ilalar, hidrofilik yapya dntrlrler ve bylece bbreklerden atlabilir hale getirilirler.2

2.2.PREANESTEZK DNEMBu dnemde yaplan ve yaplmas gereken uygulamalardan ksaca bahsedelim.Hastann DeerlendirilmesiHastann preanestezik dnemde deerlendirilmesi ile mevcut fizyolojik durumunun tespit edilmesi salanr.Genellikle fiziki durumunun incelenmesi ile hayvann herhangi bir hastalnn var olup olmad, anestezi ve cerrahi uygulama srasnda strese neden olabilecek mevcut deiikliklerin tespiti yaplm olur.ncelikli sinir sistemi, kardiopulmoner sistem, bbrek ve karacierin muayeneleri yaplr.Bu dnemde minimum hasta bilgileri gereklidir, bunlar:1. Hastann anamnezi2. Tam bir fiziki muayene 3. Anestezi altnda iken hastaya uygulanacak operasyonun tr,4. Gerek duyulduunu uygulanacak diyagnostik testler (EKG, radyografi, kan tahlili, idrar tahlili, vb. )32.3.ANESTEZK MADDENN SEMdeal bir anestezik madde, 1. lacn etkisinin sona ermesi ve eliminasyon sresi, ilacn metaboliza olma sresine bal olmamaldr,2. Anestezinin indksiyonu ksa srede olumal, anestezi derinlii deitirilebilme ve uyanma hzl olmaldr.3. Kardiopulmoner fonksiyonlar deprese etmemelidir.4. Herhangi bir doku iin irritan olmamaldr.5. Ucuz ve gvenli olmal, yanc ve patlayc zellikte olmamaldr,Uygulanmas iin spesifik ekipmanlara ihtiya gstermemelidir.Gnmzde bu zelliklerin hepsine sahip bir anestezik madde mevcut deildir.Bu nedenle anestezik madde seiminde u aadaki hususlar gznnde bulundurulmaldr.I. Hastann tr, rk ve ya,II. Hastann fiziki durumu,III. Cerrahi ilem iin gerekli sre, IV. Uygulanacak olan anestezik maddeyi bilmek ve onu daha nce kullanm olmak,V. Mevcut ekipman ve personel 3

2.4. PREANESTEZK LALARGenel anestezi ncesi hayvana kullanlan ilalar, preanestezik ilalar hayvan indksiyona ve anesteziye hazrlar, ayn zamanda anesteziden sakin bir ekilde uyanmay temin ederler.Preanestezik ilalarn rutin olarak kullanlmasndan ziyade, hastann durumuna gre tercih yaplmas nemlidir. rnein trankilizan trevi ilalarn hipovolemik ve hipotansif hastalarda kullanlmas sakncaldr. nk bu ilalar, periferik vazodilatasyon zelliine sahip olduklar iin hipotansiyona neden olurlar.Preanestezik ilalarn seiminde hayvann ya, fiziki durumu, tr, yaplacak operasyonun tr ve sresi, operasyonun normal srete ya da acilen yaplmas gereklilii gz nnde bulundurulmaldr.4Preanestezik ilalar tek bana ya da ya da birka ila kombine halinde kullanlr.Preanestezik ilalarn kullanlmasndaki amalar1. Hayvanda sedasyonu salamak 2. Preanestezik ilalar anesteziye girii kolaylatrr.3. Genel anesteziye bal meydana gelebilecek etkileri azaltmak ya da elimine etmek.4. Anestezi oluturmak iin gerekli olan genel anestezik madde miktarn azaltmak.4

2.4.1.ATROPNEAtropin,Atrop(Gzel portil Otu)adl bitkiden elde edilen biralkaloiddir. Atropin veteriner hekimliinde en yaygn kullanlan antikolinerjik ilatr. Atropin subkutan, intramuskuler veya intravenz yolla uygulanabilir. Subkutan yolla uygulandktan yaklak 20 dakika sonra etkili olur. Bu nedenle, indksiyondan 20-30 dakika nce uygulanmaldr.Atropinin etkileri1. Atropin, n.vagusun uyarlmasn bloke eder. Bir ok anestezik ilemler ve ilalar n.vagusu stimule eder. Atropin n.vagusun uyarmn ortadan kaldrarak bradikardiyi ve kardiyak output ta azalmay nler.2. Atropin salivasyonu azaltr. Ketaminle birlikte kullanm faydal olur.3. Atropin, gastrointestinal aktiviteyi azaltr.4. Atropin pupillar dilatasyon oluturur. Kpeklerde atropin preanestezik olarak kullanldnda bu etkisi grlmez. 5. Atropin, gzya salgsn azaltr. Atropin gzya salgsn nemli derecede azaltt iin atropin uygulanan hayvanlarn korneas korunmaldr.6. Atropin akcier bronlarnda dilatasyon oluturur. Bu etki baz hastalarda yararl olabilir. Ancak kedilerde mukoz sekresyonu younlatrd iin kullanm srasnda dikkatli olunmaldr.7. Teraptik dozlarda atropin, arteriyel kan basncn minimal dzeyde deitirir.2

Klinik Kullanm Gemi yllardaki uygulamalarn tersine, bugn artk atropin anesteziye alnacak her hayvanda, rutin olarak uygulanmamaktadr. ounlukla kalp frekansn azaltacak ya da salivasyon art meydana getirecek anestezik maddelerle birlikte kullanlr. Atropin in etki sresi 60-90 dakika arasnda deiir. Atropin intravenz yolla uygulandnda, balangta sentral ve periferik olarak vagal tonusta art meydana getirir. Klasik parasempatolitik etkisi sekonder olarak geliir.Atropin kpeklerde 0.04 mg/kg, kedilerde 0.1 mg/kg (maximum doz 0.3 mg ) dozunda uygulanr.5 Atropin in metabolize olmas ve atlmas kedide byk miktar atropinaz enzimi tarafndan ykma uratlr. Kpeklerde ise atropin ksa srede kandan temizlenerek, byk blm deiime uramadan idrarla atlr. Atropin toksisitesi Kpeklerde atropin in rutin dozunun intravenz uygulanmasndan sonra, balangta bradikardi oluturabilir. Kardiyak aritmi, sins taikardi, zellikle birinci ve ikinci derecede atrioventrikler blk grlebilir. Atropin e bal aritmilerin ounluu anestezinin indksiyonunda ve idame dneminin balangcnda tespit edilir. Bu yan etkilerinden dolay baz veteriner hekimler atropin in rutin anestezi protokolnden karmlardr. 2.4.2.TRANKLZAN VE SEDATFLER Trankilizan sedatif ilalar veteriner hekimliinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Tek balarna ya da dier ilalarla birlikte uygulanr. Bu ilalar merkezi sinir sistemi zerinde etkili olup trankilizasyon ve sakinleme oluturur. Thiazine trevi ( rompun ) dndaki ilalarn ar kesici zellii yoktur. Trankilizanlarn artan dozlar yan etki oluturur, ama bilin kaybolmaz. Oysa sedatiflerin artan dozlar merkezi sinir sistemini daha derin etkiler ve anestezi benzeri durum oluturur.

2.4.2.1.TRANKLZANLAR Trankilizan trevi ilalarn anestezi ncesi preanestezik olarak uygulanmas, anestezinin indksiyonunu kolaylatrr, anestezik doz ihtiyacn azaltr, kusma insidensini drr ve anesteziden uyanma genellikle sakin bir ekilde gerekleir, abalama ve barma gibi tepkiler olduka azalr. Ancak gnmzde chlorpromazine, promazine ve propiyonil promazine klinik olarak yaygn kullanma sahip deildir. Bu grup ilalar iinde en fazla acepromazine kullanlmaktadr.2

Phenothiazinler ve etkileri Trankilizasyon Antiemetik etki Antidisritmik etki Antihistaminik etki Periferal vasodilatasyon Nbet oluturma riski artar Bireysel etki (eksitasyon) Gibi etkileri vardr.2

2.4.2.1.1.KLORPROMAZN Phenothiazin trevi ilalar grubundadr.Farmakokinetik: ila balca D ve K yolla uygulanr; K yolla verildiinde uygulama yerinde irkiltiye yol aar ve etkisi ge balar. Plazma yar mr kpeklerde 6 saattir. Etkisi: klorpromazin nrolepsiye yol aar; yattrc etkisi vardr. Bu sebeple, preanestezik olarak kullanldnda, barbitratlarn anesteziye yol aan miktarlar orannda azaltlmaldr. Uzun sreyle kullanlmas durumunda, yattrc ve dier etkilerine diren geliirken, nroleptik etkilerine duyarllkta herhangi bir azalma olmaz. Fenotiazin trevleri iinde yattrc etkisi en zayf olandr. Ar kesici etkileri ok zayf veya yok gibidir.Kedi ve kpek: preanestezik olarak anesteziden yaklak 1-1.5 saat nce kpek ve kedilerde K yolla 0.5-2 mg/kg, azdan 5 mg/kg dozda uygulanr; etkisi 4-5 saat iinde belirginleir ve 24 saat srer; yattrmak /zapt-rapt kolaylatrmak iin azdan 12 saat arayla 3 mg/kg, K veya D yolla 0.5 mg/kg; kusma kesici olarak K yolla 8 saat arayla 0.3 mg/kg; trankilizasyon iin 0.8-2.2 mg/kg dozda gnde 2-3 kez verilir. Hzl bir etkisinin olmas istendiinde, ilacn kpek ve kedilere D olarak 0.55-4.4 mg/kg, K yolla 1.1- 6.6 mg/kg dozlarda verilmesi nerilir.6 ekil1. Klorpromazin( ticari preparat).

2.4.2.1.2 ACEPROMAZN Azdan ve parenteral olarak verilir.Etkisi: ila dier fenotiazinlerin genel etki kalbn gsterir; ama, daha etkin bir maddedir. Bu sebeple de, daha kk dozlarda kullanlr. Azdan ve parenteral yollarla verildiinde etkisi 15- 20 dk iinde ortaya kar ve 6-12 saat devam eder. D yolla kullanldnda kan basncn drd SA dmde uyar geiini engelledii iin atropinle birlikte verilmelidir. Asepromazin adrenalin ve halotann kalpte ritmi bozucu etkisini engeller.lacn verilmesini takiben kpeklerde 30-45 dk iinde beliren ve 2 saat kadar sren kan Hb dzeyinde azalma veya hematokrit deerinde artma grlr; bu durum dier fenotiazinler iin de sz konusudur ve plazma hacminin artmas veya alyuvarlarn dalaa ekilmesi ile ilgilidir.Kullanlmas: klorpromazinde belirtilen durumlarda ve zelikle de preanesezik olarak kullanlr; kusma kesici olarak da kullanlr. la bu amala azdan ve parenteral yollarla verilebilir. Kpek: kpeklerde preanestezik olarak K yolla 0.05 -0.11 mg/kg dozlarda uygulanr; bu miktarlar 0.55-1.1mg/kg a kadar artrlabilir. Asepromazin azdan 0.55-2.2mg/kg dozlarda kullanlr. stenen yatmann derecesi ve sresine gre dozlar 6-8 saat arayla tekrarlanr. Asepromazin (0.11 mg/kg) ve atropin (0.045-0.066 mg/kg) K veya D yolla verildikten 15-20 dk sonra uygulanan thiamilal anestezisiyle birlikte de kullanlr; bu durumda thiamilalin dozu yarya indirilmelidir. Asepromazin ketaminle birletirilerek de kullanlr.6,3Kedi: kedilerde atropinle birlikte preanestezik olarak kullanlr; bu amala K yolla 0.11mg/kg dozda verilir. Genel amal uygulamalar iin ilacn azdan veya parenteral olarak verilebilen dozlar 1.1-2.2 mg/kg arasnda deiir. la uygulamas 8-12 saat arayla tekrarlanr. Kpeklerde olduu gibi, asepromazin barbitratlarla birlikte de kullanlabilir.6,3

Tranquilizers, Sedatives, Analgesics, and Other Agents

Drug Species Dose/RouteDuration of Effect

Acepromazine Dog 0.050.1 mg/kg IV, IM, SQ (maximum 3 mg total dose) 4 hours

Cat 0.020.1 mg/kg IV, IM, SQ (max. 3mg total dose) 4 hoursTablo 1.

Atropine Dog 0.020.04 mg/kg IV, IM, SQ

3060 min.

Cat0.04 mg/kg IM, SQ 0.010.02 mg/kg IV

ekil 2. Acepromazin SEDAPET( ticari preparat).

2.4.2.1.3.BENZODAZEPNLER Bu trden ilalarn oral kullanm yaygndr. Ancak anestezi iin intravenz ve intramuskuler kullanm tercih tercih edilir. Benzodiazepin trevi ilalar karacierde metabolize olurlar ve metabolitleri aktiftir ve hatta ilacn kendisinden de daha aktif zellie sahip olabilirler.Alprazolam, diazepam, brotizolam, flurazepam, triazolam balca BZ bazlardr.Benzodiazepin trevleri veteriner hekimlikte nceleri kedi ve kpeklerde pek kullanlmazd, ancak gnmzde yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.Benzodiazepinler itah ac zellikleri sebebiylede kullanlmaktadr. zellikle bu ama iin kedilerde diazepam kullanlmaktadr. tahsz kedilerde oral yolla 1 mg/kga kadar olan dozlarnn uygulanmas hayvann itahn aar ve eski yeme alkanln kazandrr. Ar derecede halsiz olan kedilerde itah ac etki iin 0.05-0.1mg/kg dozu intravenz olarak kullanlabilir. Ancak bu intravenz dozun 0.4mg/kg gememesi tavsiye edilir.2Genel farmakokinetik: Bazlar ( zellikle prazepam ve flurazepam ) sistemik dolama sadece etkin metabolitleri eklinde girerler. BZ ve etkin metabolitleri plazma proteinlerine %70-99 arasnda ( alprazolam %70, diazepam % 99) balanrlar. Tek dozda verilen uzun etkili BZ lerin etki sresi beklendiinin aksine genellikle ksadr; ama, ayn doz blnerek birka kezde verilirse, doz aral ilacn vcuttan atlma yar mrne gre daha ksa olduundan, ila ve metabolitleri vcutta kararl durum younluuna ulaana kadar birikirler. Bu sebeple, uzun etki sreli bileiklerin etkileri ancak 5-10 gnlk saaltmdan sonra belirginleir, ama, bu esnada gndzn de yattrc etki devam ettiinden, bu durum aslnda istenen bir olay deildir.8

Benzodiazepinlerin ortak zellikleri; Sakinletirici etkisi; sedasyon oluturmazlar, ar kesici zellikleri de yoktur. skelet kaslarnda relaksiyon; mkemmel relaksiyon olutururlar. Antikonvlsan etkisi; diazepam mkemmel antikonvlsan ilatr. Minimal yan etkisi; terapotik dozlarda kardiovaskuler ve solunum sistemi zerine ok az yan etki oluturur.2

A. DAZEPAMDiazepam, Diapam, Diazem gibi ticari isimlerle pazarlanan benzodiazepin trevi bir ila etken maddesidir. Anksiyolitik, antikonvlsan, sedatif , kas gevetici, itah ac, nrolept ar kesici, davranlar deitirici, rpnma nleyicidir.Farmakokinetik: azdan verildikten sonra sindirim kanalndan hzl emilir ve etkisi abuk balar; bu yolla biyoyararlanm %75 dolayndadr. Plazmada 30-120 dk iinde doruk younlua ular. Tek dozunun etkisi 4 saat kadar srer. K uygulama yerinden yava ve yetersiz ekilde emilir.Diazepamn yar mr kedide; 5.5 saat kpekte ise; 2.5-3.2 saat tir.Kpek ve kedi: yattrc olarak kpek ve kedilere azdan veya D yolla1 m/kg dozda verilir; ila kpeklerde en ok 20 mg, kedilerde de 15 mg miktarda kullanlr. Premedikasyon iin D ve K ( ok irkilticidir) yollarla 0.2-0.6 mg/kg miktarlarda uygulanr.Uyarlar ve ho olmayan davranlara yol aabildiinden, kedilerde yattrc ve trankilizan olarak pek kullanlmaz; hrnlk nbetlerinin kontrol altna alnmasnda azdan 0.5-1 mg/kg dozlarda verilebilir. tah artrc olarak azdan, K ve D yolla 0.05-0.4 mg/kg dozlarda kullanlr; D yolla verilmesini takiben hayvan birka sn iinde yemeye balar.8,9

B. MDAZOLAM Midazolam, diazepama benzer etkinlik gsterir; ama etki sresi daha ksadr. la diazepamdan 3-4, tiyopentalden 20 kat daha gl bir etkinlige sahiptir. Midazolam BZ'lerin btn karekteristik zelliklerini gsterir. la btn yollardan hayvanlara verilebilir. lacn dozu dsrlerek, ketamin ve tiyobarbitratlar gibi diger ilalarla birlikte de kullanlrMidazolam 0.1-0.3 mg/kg D, K, DA Opioidlerle ve ketaminle birlikte kullanldnda olduka etkilidir. K ve DA enjeksiyonlar daha etkilidir.Farmakokinetik: Kyolla verildiinde, hzl ve yksek oranda emilir. Azdan uygulandnda da iyi emilir. Karacierde BT a urar; etkisiz birok, zayf ve ksa etkili bir metaboliti ekillenir. Plazma yar mr kpeklerde 1.3 saat dolaylarndadr.Midazolam, diazepam gibi kedi ve kpeklerde davran deiiklii yapar. Kedilerde tek bana midazolam uygulamas srekli gezinmesine neden olabilir, hayvana yaklamak zorlar, srekli gezinir ve barr. Kedinin itahnda art meydana getirir.8

C. XYLAZNE Xylazin veteriner hekimliginde agr kesici ve yatstrc amala ilk olarak kullanma giren alfa-2 adrenerjik reseptr uyarcsdr.10 Xylazine 1962 ylnda, Almanya da insanlardaki hipertansiyonun tedavisinde kullanlmtr. Daha sonra, hayvanlarda sedatif etkisinin olduu tespit edilmitir. Daha sonra kpek ve kedilerde ketamin anestezisine bal oluan kas hipertonisitesinin azaltlmas iin uygulanmaya balanmtr2.Xylazine, preanestezik sedasyon amac ile uygulandnda, indksiyon ve genel anestezik madde gereksinimi nemli oranda azalr. Xylazine intramuskuler uygulamadan 10-15 dk, intravenz uygulamadan 3-5 dakika sonra tam olarak etkisini gsterir. Xylazine uygulamas sonrasnda uykulu halin devam 1-2 saat srebilir, ancak analjezik etkisi 15-30 dk kadar ksa srelidir.2Farmakokinetik: ila K yolla verildiinde, uygulama yerinden kpekte %50 orannda ama hzl emilir. Vcutta hzl BT a urar ve 20 kadar metaboliti ekillenir.Etkisi: xylazine ok ynl etkileri olan bir ilatr; ar kesici, kas gevetici ve yattrc etkileri vardr. lacn kalp-damar sistemine olan etkileri hayvanlar arasnda deikenlik gsterir. K ve D yolla verilmesi, hayvanlarn ounda kan basncnda ksa sreli ykselmeyi takiben uzun sreli dmeye ve kalp hznda yavalamaya yol aar. Xylazine kalbi adrenaline duyarl klar; yle ki, anesteziden 20 dk nce xylazine verilmesi ok kk miktarlardaki adrenalin, ventrikler fibrilasyon da dahil, ventrikllerde atm dzensizliklerine yol aabilir.8Kardiovaskler sisteme etkisi: Xylazinin tek bana ya da kombine olarak kullanlmas srasnda grlen kardiovaskler depresyon ve aritmi, baz veteriner hekimlerin onu kullanmaya kar isteksiz olmalarna neden olmutur. Xylazine ile meydana gelen en sk aritmiler; sinoatriyel blok, atrioventrikler blok, bradikardi, 1. ve 2. derecede kalp blou, atrioventrikler dissosiyasyon ve sins aritmisidir.Solunum sistemine etkisi: xylazin nin nerilen klinik dozunun uygulanmas sonrasnda solunum says d grlr. Solunum says dtnde, alveolar ventilasyonu srdrmek iin, tidal volmde art meydana gelir. Kedilerde K yolla 1 mg/kg dozda verildiinde, 3-5 dk iinde kusmaya yol aar; bu dozda kedilerde ar kesici etkisi belirgin deildir. Kedilerde ayrca sempatik sinir fonksiyonlarn etkileyerek ve humor aqueosus retimini azaltarak, intraokuler basnta azalma meydana getirir. Kpeklerde gastrozefagal sfinkterin fonksiyon kayb, gastrik refl benzeri belirtilere yol aabilir.2,8 Ksilazin diger yatstrc ilalar, trankilizanlar, opioidler, ya da genel anestezik ilalarla birlikte kullanldgnda dozu azaltlr. Ksilazin bbrek, karaciger, solunum veya kalp yetmezligi olan ve gebe hayvanlarda kullanlmamaldr.2 Xylazin dozlar(tablo 2);

Mg/kg

V M

KPEK0.5-1.0 1-2

KED0.5-1.0 1-2

Ksilazin kedi ve kpeklerde yerel anestezikler veya ketaminle birlikte sezeryan ameliyatlarnda gvenle kullanlr; bu amala ksilazin K yolla 0.55-1.1 mg/kg dozlarda verildikten 20 dk sonra, ayn yolla 15-22 mg/kg miktarlarda ketamin uygulandnda yaklak 30 dk sreli iyi bir kas gevemesi ve ar kesilmesi oluur; ksilazin burada ketaminle anestezi srasnda oluturulacak kas tonusunu nler, ar kesilme sresini uzatr, ketaminin sresini azaltr, hayvann arl uyarlara duyarsz kalmasn salar ve uyanma sresini ksaltr.8

D. MEDETOMDNMedetomidin son yllarda kedi ve kpeklerde kullanma girmis olan alfa-2 adrenerjik reseptr uyarcsdr. Ksilazinden 40 kat daha gldr.Medetomidin kpeklere 40 mg/kg dozda K uygulandgnda derin bir yatsmaya yol aar ve bu dozda kullanldgnda kan basncnda fazla bir degisiklige de neden olmaz. Tekrarlanan ila uygulamalarnda ise solunum dzensizligi sekillenir. Medetomidin verilen kpeklerin yaklask %20sinde kusma sekillenir. Medetomidinin dozu vcut agrlgndan ziyade vcut yzey alanna gre hesaplanr. Bu yzden kk hayvanlardaki ila dozlar byk hayvanlardaki dozlardan daha yksektir.Medetomidin orta boy ve sakin kpeklerde 20 mg/kg dozda D yolla maksimum yatsma saglar. Maksimum yatsmaya ulasma sresi K enjeksiyonlarda 15-20 dkdr. la kedilerde de son yllarda ksilazinin yerini almaya baslamstr. lacn 80 mg/kg K yolla kullanm, 3 mg/kg K yolla kullanlan ksilazine esit oranda iyi bir yatsma olusturur. Maksimum etkisi 10-15 dk ierisinde ortaya kar. Uyanma zaman da doza bagml olarak degisir, fakat 80 mg/kg dozunda yaplan uygulamalarda yaklask 1 saat iinde ilacn klinik etkisi sona erer. Hayvann tamamen kendine gelmesi 2.5-3 saati alr. lacn yan etkileri ksilazine benzer. Kedilerde ortaya kan bradikardi durumu atropin veya glikopirolat ile dzeltilir. lacn etkileri atipamezol ile tersine evrilir.10Kpek ve kedilerde ketaminle birlikte kullanlmas kse sreli anestezi ve hareketsiz klc etkiye yol aar; kpeklerde 0.04 mg/kg medetomidin ve 5 mg/kg ketamin, 1 mg/kg ksilazin ve 15 mg/kg ketamine eit etki oluturur.112.4.2.3.KLNK PRATKTE KULLANILAN OPOD ANALJEZKLERAgonist opioidlerMorphine: veteriner hekimlikte yaygn olarak kullanlan opioid trevi bir analjeziktir. Kedilerde, kpeklerin dozuna yakn dozda uygulanmas, psiik hareketlere neden olur. Yan etkileri: 1. Solunum merkezini depresyona uratr.2. ksr basklar3. Kusma merkezini uyarr, barsak peristaltiini artrr.4. Antidiretik hormonu artrr.5. Histamin salnmna yol aar.6. Kardiyak kontraktiliteyi minimal dzeyde etkiler, bazen bradikardi oluabilir.7. Eksitasyon

Fentanyl : sentetik opioid trevi bir analjeziktir. Etki sresi ok ksadr. Etkisi morphin e benzer. Fentanyl, inhalasyon anesteziklerinin MAC deerini %60 orannda azaltr. Tek bir enjeksiyondan sonra etkisi yaklak 30 dk srer.Etkileri: fentanyl in intraoperatif dnemde kardiyak fonksiyonlar iyi olmayan hayvanlarda uygulanmas avantajdr. nk minimal dzeyde kardiyak depresyon ve hipotansiyon oluturur. Fentanyl kullanlmasna kar ksa srede tlerans meydana gelir.2Dier opioid analjezikler ise unlardr; Meperidine, oxymorphone, methadone, sufentanil Agonist-antagonist opioidlerse; butorphanol, buprenorphine

2.5.GENEL ANESTEZKLERnhalasyon ve Enjektable Anesteziklerin Karlatrlmasnhalasyon anesteziklerinin gvenlik snr daha genitir.nhalasyon anesteziklerinin avantajlar; inhalasyon anestezisi uygulandnda, anestezinin derinlii hekim tarafndan deitirilebilir. Dolays ile kandaki ve beyindeki konsantrasyonu ksa srede deitirilebilir. Fakat enjektable anestezi uygulandnda anestezi derinliini deitirmek mmkn olmaz. Sadece ilave anestezi yaplarak anestezi derinlii arttrlabilir.Enjektable anesteziklerin eliminasyonu, bunlarn karacierde metabolize olmasna ve bbrekler yoluyla atlmasna baldr. nhalasyon anesteziklerinin eliminasyonu ise akcierler yoluyla olmaktadr. Ancak hasta hayvanlarda enjektable anesteziklerin uygulanmasnda her zaman dikkatli olunmaldr. Bbrek hastal olan bir hayvanda anestezinin barbitratlar veya dissosiyatif anesteziklerle uygulanmasndan ziyade, inhalasyon anestezisi uygulamas daha gvenli olacaktr.2Enjektable anestezi ile karlatrldnda, inhalasyon anestezisinin dezavantajlar ise;nhalasyon anestezisinin uygulanmas iin anestezi cihazna gereksinim duyulur. Enjektable anestezide bu tr ekipmanlara ihtiya yoktur. Enjektable anestezi ksa sre iin dnldnde daha ekonomik saylr.nhalasyon anestezisi uygulanan operasyon salonlarnda atk gaz sistemi yok ise, atk gazlar ortamn havasnn kirlenmesine neden olur.2

2.5.1.ENJEKTABLE ANESTEZKLER Hayvanlarda Kullanlan Enjektable Anestezik Maddeler; 1. Barbitratlar( thiopental, thiamylal, methohexital, pentobarbital)2. Dissosiyatifler (ketamine, tiletamine)3. Neuroleptanaljezikler(trankilizanlar ile morphine trevlerinin kombinasyonlar)4. Propofol 5. Chloral hydrate 2.5.1.1. DSSOSYATF ANESTEZKLERBu grupta bulunan ketamin, fensiklidin, tiletamin gibi maddeler insan ve hayvanlarda dissosiyatif anestezi diye bilinen ve hastann evreden kopmasyla belirginleen anesteziye yol aarlar. Hasta uyank gibi gzkr; ama, evreden gelen k, ses vb. uyarlara cevap veremez. Ar kesilmesi ve uursuzluk hali belirgindir. Uyarlara kar kornea, pupilla ve dier reflekslere cevap verirler; ama, hasta uursuz ve yaplan iin farknda deildir.Dissosiyatif anestezik maddeler beyinin tmnde generalize bir depresyon oluturmaktan ziyade, beyine ulaan assendens uyarlar engellemek suretiyle bilinsizlik yaparlar.zellikleri; refleks cevaplarda depresyondan ziyade artma meydana gelir, larengeal ve farengeal refleksler azalmakla beraber, tamamen ortadan kalkmaz. Kas tonusu artar, hatta rigidite oluur. Vcut gergin haldedir.

A. KETAMNEzellikleri; kimyasal olarak sikloheksilamin diye bilinir. Veteriner cerrahiye 1970 de girmitir. Solunum ve dolam sistemlerine ynelik nemli saylabilecek istenmeyen etkilerinin, ar kesici etkisinin olmas, K ve D yollarla verilebilmesi sebepleriyle, bugn en sk kullanlan genel anesteziklerden birisidir.Farmakokinetik; plazma proteinlerine %50 dolaynda ( kpeklerde %53, kedilerde %37-53) balanr. Etki ekli; MSS nde, bata dopamin olmak zere, serotonin, NA gibi NM lerin araclk ettii nron veya sinapslarda uyarnn geiini deitirir.8 Ketaminenin Klinik KullanmKpeklerde; ketamine kpeklerde gvenle kullanlr. lacn etki ekli kpeklerde biraz farkl ve karmaktr. Onun iin, ketaminin yol at kas sertlii ve hareketler kk miktarlarda atropin, klorpromazin ve pimozidle artrlr. Ketamin/ksilazin kalpte atm dzensizliklerine, akcier demi ve solunum bozukluklarna sebep olabilir; dolaysyla, bu karm dikkatle kullanlmaldr.Kpeklerde atropin (0.045 mg/kg) ve asepromazinin (0.55 mg/kg) verilmesinden 10-15 dk sonra ketamin K yolla 11-22 mg/kg dozlarda kullanlr; bundan 5 dk sonra da %2.5lik thiamilal zeltisinden D yolla 0.5-3 ml miktarda verilir. Ketaminin yol aaca tonik-klonik rpnmalar engellemek iin genellikle diazepam kullanlr.la ksilazinle birletirilerek de verilir. Sezaryanda nce K yolla 0.045 mg/kg dozda atropin verildikten sonra 0.55 mg/kg miktarda ksilazin uygulanr; bundan 10-15 dk sonra da D yolla 22 mg/kg dozda ketamin verilir. Kk ameliyatlar, di ve film ekimi ile hayvanlarn tutulmas gereken hallerde K yolla 2.2 mg/kg dozda ksilazin, bundan 10 dk sonra da ayn yolla 11 mg/kg miktarda ketamin verilmesi yeterli olur. Ayn amala, ketamin (22 mg/kg) ve asepromazin ( 1.1 mg/kg) birlikte de kullanlabilir.Kedilerde; ketamin bu hayvanlarda sk kullanlr; yalnz, bunda nce atropin veya glikopirolat verilmelidir. Kedilere ketamin K yolla 11-44 mg/kg dozda verilir, 15-60 dk sren anestezi oluturur. Anesteziden uyanma genellikle 2 saat iinde olur; ama, anesteziden tam kurtulma 10 saat alabilir. Atropinin verilmesinden sonra, K yolla 11 mg/kg dozda uygulanan ketaminle anesteziye girilerek oluturulan anestezi uucu anesteziklerle srdrlebilir. 22 mg/kg dozda uygulanan ketaminle yol alan anesteziyle ksrlatrma ve vahi kedilerin tutulmas; 33 mg/kg dozda uygulanan ketaminle yumurtalk ve uterusun kesilip uzaklatrlmas, sezeryan, karn ameliyatlar, ortopedk ameliyatlar ve dzeltmeler yaplabilir.Ketaminin yol aaca kas sertliini engellemek iin ksilazin ok etkilidir; bu amala ksilazinin K yolla 0.55-1.1 mg/kg dozlarda verilmesinden 20 dk sonra, ayn yolla 11-22 mg/kg miktarlarda ketamin uygulanr. Ksilazin ar kesilme sresini uzatr, ketaminin dozunu azaltr ve uyanma sresini ksaltr.K yolla 0.11 mg/kg dozda asepromazin ve 0.045 mg/kg dozda atropinin verilmesini takiben 20 dk sonra ayn yolla 22 mg/kg dozda ketamin verilir; bu yugulama ketaminin dozunu %50 dolaynda azaltr.8B. TLETAMN Tiletamin ketaminden 3-4 kat daha gl bir etkinlie sahiptir. Yalnz basna kullanldgnda ketamine benzer farmakolojik etkiler gsterir, fakat etki sresi daha uzundur. Genelde zolazepam ile birlikte kullanlr.Zoletil ogu hayvan trnde genis bir kullanm alanna sahiptir. Kedi ve kpeklerde hareketsiz klc, anesteziye giris ve devam ettirilmesi iin kullanlr. Gvenlik snrnn genisligi, anesteziye girisin hzl ve rahat olmas, kas gevsemesinin ve agr kesici etkisinin iyi olmas, kalp ve solunum sistemlerine basklayc etkisinin en az dzeyde olmas, anesteziden kn hzl ve rahat sekillenmesi ilacn olumlu ynleridir. Tkrk salgsn artrmas ve hazrlanan zeltinin 3 gn iinde tketiminin zorunlu olmas (dolapta saklanyorsa sre uzayabilir) ilacn olumsuz ynleridir.12 Tiletamin zolazepam ile birlikte kullanldgnda, ilacn tek basna uygulandgnda oluan rpnmalar engellenir. Zoletil kullanlmadan nce hayvann byklg, yas, huyu ve genel durumu gz nnde bulundurulmaldr. Cinsiyet de gz nnde bulundurulmas gereken bir durumdur. nk zoletile disi ve erkek hayvanlar farkl cevaplar verir.2Kedi ve kpeklerde kullanlan sikloheksaminler ve dozlar(tablo 3)Ketamin

2.0-10.0 D, K Kpeklerde tek. basna kullanlmamaldr. Kedilerdehareketsiz klc etkisi 5-30 dkdr

Tiletamin /zolezepam 2.0-8.0 K, DHazrlandktan ksa bir sreiinde kullanlmaldr. Hareketsizklc etkisi 20 dk ile 1 saatarasndadr.

2.5.1.2.PROPOFOL Propofol, barbitrat ve steroid anestezik madde grubu dnda yer alan bir anestezik maddedir. dna kacak olur ise, barbitratlar gibi doku hasarna neden olmaz. Premedikasyon yaplmam kpeklerde indksiyon dozu 6-8 mg/kg V dir. Sedasyon uygulananlarda ise doz 2-4 mg/kg V olarak uygulanr. atropin uygulanmasna gerek duyulmaz. Genelde kastrasyon, kulak temizlii, kuyruk kesimi, ultrason muayeneleri, biyopsi ve kk yaralarda diki uygulamas gibi bir ok mdahele yaplmasna imkan salayabilir.2

2.5.2.NHALASYON ANESTEZKLERA. HALOTHANE Pahal olmas sebebiyle, sadece kapal sistem anestezi cihazlaryla kullanma elverili bir ilatr.Farmakokinetik; solunum yollarndan hzla emilir ve zellikle yag dokuda birikir. Vcuda giren halothane nn %60-80i ilk 24 saat iinde deimemi halde atlr.Etkisi; halothane eterden daha gl bir anesteziktir; ar kesici etkisi eter, azotprotoksit, metoksifluran ve kloroformkinden zayftr. Gvenlik genilii eterinkinden kk ama kloroformunkinden byktr. Anesteziden nce ok ksa etki sreli barbitratlar veya dier premedikan maddelerin verilmesi gerekir. Anesteziye giri iin genellikle %1-4, anestezinin srdrlmesinde %0.5-2 oranlarnda koklatlr. Halothane anestezi derinliine bal olarak kan basnc ve kardiyak output ta azalmaya neden olur. Salkl hayvanlarda halothane ile ksa sreli anestezi uygulamalarnda, eer halothane nn konsantrasyonu ok ykseltilmezse nemli bir depresyon olumaz. Kpek ve kedi; halothane kpek ve kedilerde sk kullanlr; kedide anesteziden nce D yolla 0.8-2.4 mg miktarlarda atropin verilir. Zehirliliinin fazla olmas sebebiyle, anestezinin derinlii dikkatle kontrol edilmelidir. anesteziye giri iin %2-4, srdrlmesi iin de %0.5-1.5 younluklarda koklatlr. Halothane-azotprotoksit-oksijen karm uygulanrsa, bu tehlike nemli derecede azalr. nce %30 oksijen ve %70 azotprotoksitten oluan karm koklatlr; 1 dk sonra bu karma %0.5 younlukta halothane katlr ve 30 sn sreyle uygulanr. Sonra 4 dk da halothane younluu %5 e kana kadar %1 lik ilavelerle giderek artrlr; bu esnada azotprotoksitin younluu %60 a indirilirken, oksijen younluu %40 a karlr ve anestezinin sonuna kadar bu younlukta uygulanr.8

B. METOKSFLURANEFarmakokinetik; solunum ile uygulandnda alveollerden hzl emilir. MSS ne kolay girer; plasentay geer. Vcutta en ok BT a urayan halojenli genel anesteziktir. Etkisi; uygulamada bulunan genel anestezikler iinde etki gc en yksek olandr. Metoksifluranla anesteziye giri ve anesteziden k uzun srer. Gl bit ar kesici ve kas gevetici etkisi vardr. Kullanlmas; hemen tm preanesteziklerle birlikte, ncelikle kedi ve kpeklerde kullanlr.Kpek ve kedi; metoksifluran anesteziye giri (%3) ve srdrlmesi (%0.5-1.5) iin kullanlabilir. Anesteziye giri genellikle yavatr ve 10-15 dk alrken, anesteziden uyanma birka saat srer.8

C. ENFLURANEFarmakokinetik; solunum havasyla vcuda giren enflurann %80 kadar yine bu yolla deimemi olarak atlr; kalann %2-10 u karacierde BT a urar. Etkisi; enfluran gl bir genel anesteziktir; anesteziye hzl bir giri salar. Anesteziye giri iin %4-5 younlukta uygulanr; bu ekilde 10 dk iinde cerrahi anesteziye girilir. Anesteziyi srdrmek iin enfluran %1.5-3 younluklarda koklatlr. Anesteziye giri, her zaman olmamakla beraber, genellikle olayldr(derin anestezide).Olumlu ve olumsuz ynleri; enfluran hzl ve genellikle olaysz bir anesteziye yol aar; ameliyat sonras me, bulant ve kusma, kalpte atm dzensizlikleri dier anesteziklere gre daha azdr. Anestezi derinletike, solunum ve dolama olan bask artar; yksek younluklar rpnmalara sebep olabilir. Kanama eilimi artrd iin, doumla ilgili ameliyatlarda kullanlmamaldr.8

D. ISOFLURANEIsoflurane, enflurane n izomeri olup, fiziki ve kimyasal zellikleri bakmndan ona benzemektedir. Keskin kokusu indksiyonda kullanlmasn snrlar. Eski inhalasyon anesteziklerinden daha hzl etki oluturur. Anesteziden uyanma ksa srelidir ve anestezi derinliinin kontrol edilmesi kolaydr.Isoflurane anestezisi ile ok iyi dzeyde kas gevemesi meydana gelir. Kusturucu etkisi yoktur.Isoflurane orta derecede anestezik etkiye sahiptir. MAC deeri kpeklerde %1.5, kedilerde %1.6 dr. Isoflurane indksiyon iin %2-4.5, anestezinin idamesi iin ise %1-3 konsantrasyonda kullanlr.Isoflurane serebrospinal sv emilimini arttrr, ancak yapmn arttrmaz. Bu nedenle kafa ii basn ve serebrospinal sv hacminde azalma meydana getirir.Isoflurane belirgin olarak kalp frekansn arttrp, sistemik vaskuler resistans (SVR) drmesi ile halothane ve enflurane dan farkldr. Isoflurane spontan solunumu enflurane dan daha az, halothane dan daha ok basklar. Isoflurane n ok kk bir blm (%0.2) metabolize olur. Bu nedenle akcierler, anestezik maddenin vcuttan atlmasn salayan tek organdr.2

E. SEVOFLURANEEn yeni inhalasyon anesteziidir. Farmakokinetik; yada az znmesi sebebiyle, koklatlmasn takiben alveollerden kan dolamna, kanda yine az znmesi sebebiyle de beyine hzla girer.Etkisi; solunum yollar iin daha az irkiltici olmas ve kalbi hzlandrmamas en nemli stnlkleridir. MAC deeri %1.7-2.3 arasnda deiir.Anesteziye iri iin EAY un 2-2.5, anestezinin srdrlmesi iin de 1-1.5 kat younlukta koklatlr.2,8

F. AZOTPROTOKSTEtkisi; uucu genel anesteziklerin en gvenli olandr. Etkisi zayftr; bu nedenle, dier anesteziklerle anesteziye girii takiben, anestezinin srdrlmesinde kullanlr. Genellikle, halotan-oksijen karmyla birlikte uygulanr; ama, azotprotoksitle verilecek karmlarda oksijen oran %20 nin altnda olmaldr. lacn ar kesici etkisi iyi ama kas gevetici etkisi yeterli deildir; bu sebeple, kas gevetici veya yerel anestezik de kullanlmaldr. Anesteziye giri ve k ok hzldr.Kusma ve mukus salgsn artrmak gibi istenmeyen etkileri yoktur. Kalp ve solunum sistemini etkilemez.Azotprotoksit veteriner uygulamada, preanestezik veya anesteziklerle birletirilerek, kpek ve kedilerde anestezinin srdrlmesinde kullanlr. Preanestezik olarak atropin, asepromazin, opioidler, anesteziye giri iinde ksa etki sreli barbitratlardan yararlanlr. %75 azotprotoksit-%25 oksijenden oluan karmdan 2-3 dk sreyle koklatlmasn takiben, buna %3 e varan oranda halotan katlr.8

3.YABAN HAYVANLARIN ANESTEZSYabani hayvan anestezisine ihtiyacmz olduu durumlar unlardr; acil mdahele ve operasyon gereksinimi, hayvann izlenmesine mteakip ip taklmas iin, hayvanat bahesi veya koruma altnda ki hayvanlarn kamas veya baz aratrma amal hayvanlarn kontrol altna alnmasnda anestezi byk yarar salar. Yabani hayvanlarn anestezisinde sklkla kullanlan preanestezikler; diazepam, medetomidin, ksilazin, acepromazin dir. Enjektable anestezikler ise; ketamin, tiletamin ve propofol dr. nhalant anestezikler ise en ok isoflurane, sevoflurane ve halotane dr. Yandaki fotorafta timsah ve dier srngenlerin zapt-raptnda kullanlan bir alet gsterilmektedir. ekil 3a. ekil 3b. ekil 3c. Timsahlarda ve dier srngenlerde kullanlan balca anestezi protokolleri; ketamin 11-110 mg/kg IM , ketamine + medetomidine 10mg/kg+0.1 mg/kg IM , tiletamine/zolezepam 5-15 mg/kg IM , propofol 3-10 mg/kg V, diazepam 0.22-0.62 mg/kg IM. nhalant anestezikler; soflurane, sevoflurane, halothane %1-5 orannda.13,14ekil 4.Yukarda anestezik madde verilen bir kutuda ylann anesteziye aln grnmektedir.

Yarasalarda ketamine IM 40-50 mg/kg, tiletamine/zolazepam PO 40 mg/kg, halothane %4-5, soflurane %5, sevoflurane %6-7. ekil 5.15maymunlarda ketamin 10 mg/kg IM veya ketamin 2 mg/kg IM ve medetomidine 0.05 mg/kg IM, ayrca anestezi kutularnda da anestezileri yaplabilir.16Tilkilerde; ketamine+medetomidine= 2.5 mg/kg+0.05 mg/kg, medetomidine 0.025-0,1 mg/kg.17Aylarda; ksilazin/ketamin= 2 mg/kg+4 mg/kg , medetomidine/ketamin= 0.04 mg/kg+ 1.5 mg/kg, tiletamine/zolazepam= 7 mg/kg18Rakun ; ketamin 10-30 mg/kg, ketamine/diazepam= 10mg/kg+0.5 mg/kg , ketamin/ksilazin=10 mg/kg+1-2 mg/kg19 ekil 6. ekil 7. Srtlan; ketamin/ksilazin=4-6mg/kg+1mg/kg, ketamin/diazepam=15mg/kg+0.15mg/kg20Jaguar, leopard, aslan, da aslan, ita, kaplan; ketamine+medetomidine=1.9-5.7+18-80 mg/kg21Aslan ve ita=tiletamine-zolazepam+medetomidin=1.0-1.5+15-30 mg/kg ketamine+ksilazin= 3.5-6.8+0.3-1mg/kg ou kedigiller iin kullanlr.22Fok bal; tiletamine-zolazepam=1.43 mg/kg IM ketamine +diazepam= 2.16+6.76 mg/kg IV23,24Fil; sedasyon iin, 0.2-0.3 ksilazin, medetomidin 0.005 IM etorphine ve acepromazin=40-60 mg/kg25Zebra; 0.0085-0.01 mg/kg ethorphine, 5.5-8.3 mg/kg tiletamine-zolazepam, 0.035-0.04 mg/kg acepromazin.26Domuz; ketamine 20 mg/kg, ketamine/tiletamine-zolazepam/medetomidin+tiletamine-zolazepam bunlarn dozlar srasyla; 3.9 K /0.63 TZ / 0.03 M + 2-5 TZ27Hippopotam; 0.02-0.06 mg/kg detomidine + 0.06-0.20 mg/kg butarphanol IM, ketamin+medetomidin= 900 mg/kg K+ 40 mg/kg M protokolleri uygulanr. 700 kg iin ise 45 mg/kg medetomidin ve 1.000 mg ketamin IM uygulanr28ekil 8 ekil 9. ekil 10. ekil 11. ekil 12a. ekil 12b. Tabancadan atlan inede st blmdeki gaz zerrecikleri atldktan sonra basn yaparak pistonu iter ve anestezik maddenin hayvana enjekte olmasn salarlar.29,30KAYNAKLAR1. Collins, V.J. (1976): Principles of Anesthesiology. Second Edition. Lea and Febiger, Philadelphia, 3-302. Topal, A.(2001): Veteriner Anesteziyoloji ve Reanimasyon Ders Notu. U Veteriner fakltesi yaynlar. No:2001-1. 6-56. 107-128. 3. Mckelvey D., Hollingshead K.W.(1994): Small Animal Anesthesia. Mosby-YearBook. St.louis.4. Grene, S.A.(2002): Veterinary Anesthesia and Pain Managemant Secrets. Hanley and Belfus inc., Philadelphia,. 5. Thurman, J.C., Tranquili, W.S., Benson, G.J.(1996): Lumb and Jones Veterinary Anesthesia. Third edition. Williams and Wilkins. Baltimore. 6. Lees, P. 1991. Sedatives, Anticonvulsants, Central Muscle Relaxants, Analgesics, Antipyretics and Antiinflammatory Agents. 328-3547. Lumb and Jones: Veterinary Anesthesia and Analgesia. Four edition. 705-7118. Kaya, S.(2009): Veteriner Farmakoloji. Beinci bask. 219-240 .265-285. 339-3459. http://tr.wikipedia.org/wiki/Diazepam10. HALL, L.W., CLARKE, K.W.(1991b). Veterinary Anaesthesia. London: Bailliere Tindall, Chapter11. Vaha-Vahe, T. (1989b). Clinical evaluation of medetomidine, a novel sedative and analgesic drug for dogs and cats. Acta Vet Scand. 30 (3): 267-273.12. Swan, G.E. (1998). Drugs used for the immobilization, capture and translocation of wild animals. Erisim: http://www.wildnetafrica.com/estate/capturecare/sectiona/drugs/01_swan.html. 13. Jacobson ER. Immobilization, Blood Sampling, Necropsy Techniques, and Diseases of Crocodilians: a review. J Zoo Anim Med 1984;15:3814. Smith JA, Mitchell MA, Backhues TN, et al. Immobilization of American alligators with medetomidine and its reversal with atipamezole. Vet Surg 1998a;28:133.15. Heard DJ, Towles J, LeBlanc D.:Evaluation of medetomidine/ ketamine for short-term immobilization of variable flying foxes (Pteropus hypomelanus). J Wildl Dis 2006;42:437-44116. Bree MM, Feller I, Corssen G.: Safety and tolerance of repeatedanesthesia with CI 581 (ketamine) in monkeys. Anesth Analg 1967;46:596600.17. Jalanka HH.: Medetomidine- and Medetomidine-Ketamine nduced mmobilization in Blue Foxes (Alopex lagopus) and its Reversal by Atipamezole. Acta Vet Scand 1990;31:637118. Jalanka HH, Roeken BO.: The use of medetomidine, medetomidine-ketamine combinations, and atipamezole in nondomestic mammals: a review. J Zoo Wildl Med 1990;21:259282.19. Denver M.: Procyonidae and viverridae. In: Fowler ME, Miller RE, eds. Zoo and Wild Animal Medicine. Philadelphia: W.B. Saunders, 2003:516523.20. Stander PE, Gasaway WC.: Spotted hyenas immobilized with ketamine/xylazine and antagonized with tolazoline. Afr J Ecol 1991;29:16821. Miller M, Weber M, Neiffer D, et al.: Anesthetic induction of captive tigers and all cats (Panthera tigris) using a medetomidine-ketamine combination. J Zoo Wildl Med 2003;34:307308.22. Lewandowski AH, Bonar CJ, Evans SE.: Tiletamine-zolazepam, ketamine, and xylazine anesthesia of captive cheetah (Acinonyx jubatus). J Zoo Wildl Med 2002;33:332 336.23. Karesh WB, Cook RA, Stetter M, et al.: South American pinnipeds: Immobilization, telemetry, and health evaluations. Proc Am Assoc Zoo Vet Annu Meet 1997:291295.24. Boyd IL, Lunn NJ, Duck CD, et al.: Response of Antarctic fur seals to immobilization with ketamine, a ketamine-diazepam or ketamine-xylazine mixture, and Zoletil. Mar Mamm Sci 1990;6:135145.25. Dangolla A, Silva I, Kuruwita VY.: Neuroleptanalgesia in wild Asian elephants (Elephas maximus maximus). Vet Anaesth Analg 2004;31:276279 26. Allen JL.: Renarcotization following etorphine immobilization of non-domestic equidae. J Zoo Wildl Med 1990;21:29229427. Ko JCH, Williams BL, Smith VL, et al.: Comparison of telazol, telazol-ketamine, telazol-xylazine and telazol-xylazineketamine as chemical restraint and anesthetic induction combination in swine. Lab Anim Sci 1993;43:476480.28. Loomis M, Ramsay EC.: Anesthesia for captive Nile hippopotamus. In: Fowler ME, Miller RE, eds. Zoo and Wild Animal Medicine: Current Therapy, 4th ed. Philadelphia: W.B. Saunders, 2000: 638639.29. Bush M. 1992.: Remote drug delivery systems. J Zoo Wildl Med 1992;23:1591830. Karlsson T, Stahling S.: Experimental blowgun injuries, ballistic aspects of modern blowguns. Forensic Sci Int 2000;112:59-64

ZGEMAd-Soyad: Yusuf CanDoum tarihi: 11.06.1990Doum yeri: MERSNOrta-retim: H.okan merzeci lisesiAdres: Hatboyu caddesi memurlar koop. L blok kat 1 no:3 balar/D.bakre-posta: yusuf.cn.90@hotmail.com19