Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh...

24
Xcuent NgohldxigoѶn riop Nguisliedx

Transcript of Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh...

Page 1: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Xcuent

Ngohldxigo�n riop Nguisliedx

Page 2: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop
Page 3: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Xcuent

Ngohldxigo�n

riop Nguisliedx

El cuento del hombre Ngohldxigo�n

y la mujer Nguisliedx

Publicado previamente como “El cuento de Ngohldxigo�n con Nguisliedx”

Zapoteco de San Pedro Quiatoni

Sexta edición

Publicado por Chiebahñ Xtiidxn Tlacolula, Oaxaca

2013 i

Page 4: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Resumen en español: Este cuento relata que pasó a dos huérfanos y como se convertieron en el sol y la luna. Los dibujos son propiedad de Alice Paschal, usados con permiso. Producción: Nicasio Martínez Miguel y Valeria D. de Martínez Primera edición 9/1992 .1C Segunda edición 3/2001 .5C Tercera edición 5/2006 .25C Cuarta edición 2/2008 .25C Quinta edición 12/2008 .1C Sexta edición 12/2013 .25C

El cuento del hombre Ngohldxigo�n y la mujer Nguisliedx

Zapoteco de San Pedro Quiatoni (zpf) 12/2013 Tlacolula, Oaxaca .25C

Page 5: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

1

Prefacio

Nde nak tohb cuent gol. Cuent re nu xdiahl ro� ka mod ni ruy behna, zek nehza gok diil chop tsohn behn ni be cuenta. Bal ni nu tohb ze� lad ni nad cuenta nii zi�k ni nahnd cuenta, golsnaa laadxd cuent re nu xdiahl mod ni ruy behna y nad gan gak riee na zi�k ni nahn pak tohb tohb mnieta. Bal ni nu la�t nahnd cuenta re tonin ren ka, tsana goold nde ley dxaa laadxda.

Este es un cuento antiguo. Este cuento es contado de muchas maneras, por eso se buscaron algunas personas que lo contaran. Si existe alguna parte del cuento que no dice como usted se lo sabe, recuerde, existen varias maneras de contarlo y no es posible escribir todas ellas. Si este cuento no está escrito tal como usted lo sabe, de todos modos esperamos que le guste.

Page 6: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

2

Page 7: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

3

Xcuent Ngohldxigo�n

riop Nguisliedx Ngohldxigo�n ni�k nak tsääl Nguisliedx.

Behn re kua� behn benin bziehb, tohb bengiee tohb bendxa�p.

Ngohldxigo�na nad behn riee loh dxiin, tohb ze� te nax behn, nixyeis behn.

Page 8: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

4

Zek tsana rieh Nguisliedxa risa�na ni rahw Ngohldxigo�n, benin re riop ka na blä�cha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, ro�ka nax ni la Ngohldxigo�n.

Benin bziehba riop ka na run ru� na. Zek deb ni rriee Nguisliedxa zä na ro� giee, tsana ryok Nguisliedxa nliib ka duu yu�, deb te yu� nliib duu, zek nu duu lliil pelot i�x. Naa chu ni�ka ruuna; loll benina gust ro� ka nixyeisa.

Page 9: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

5

Chu nahn ga�l tohb garaw ni�ka raa loh nehz ruuna bis benina. Tsana gan garaw ba ziääd bengola, ru� garaw nehz galop ro� ka zie na guuna bis benina, zek benina gust ru� na run rkualoh na reyeisa.

Zek tohb dzeh mnaaz pkaal garaw y bga� benina laa llä laa benina ruuna; rxii ka benina xtuu lliil behn lad re� lad rek. Zek rähb behn:

—La�ta benin bziehb yuudx i�x rteebd xtu llil yu�; la�t nu ka za ni ba ruund gan ruund.

Page 10: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

6

Zek laa behn tsana gokbee behn laa llä laa benina rteeb duu lliil yu�, zek ba rxiääl behn mandad benina rnii behn loh na:

Golchieh gooz gaw xtadd.

Zek gastoo yok benina giäba:

Llete nehz byon.

¡Llählla golchieh! —giäb behn.

Zek riääl za benina ba zä na.

Tsana ba zä benina, zek laa behn nak sa loh behn ba ka behn loh xmandad behn, nila gan behn kalo rieh benina. Zek briääl benina weh na lad ni nax Ngohldxigo�n, wehll bdihnll behn, laa gak ro�k ptiuxll behn, blääll bääla blääll; breell ptia�p duu gihda. Ptopll bääz

Page 11: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

7

go�x, ni�k ptsaall leen gihda. Zek guun xkuel la rliääb ik Ngohldxigo�n nixyeisa rool bääza leen gihda. Loll ptapll duu ptapll ro� gihda, blääll bääla zienill. Byaall ro� yu� rähbll:

Naa ka na ba bgieen gan.

Laa behn la kuaa behn rriuu bääla rsiohba däh rsiohba. Bahy rkit ro� ka laadx behn rähb behn:

Ndzeb ro� ka zah bääla ziääd.

Zek xira, rähbll:

Ba bgieen gan.

Kuaa behn llählla bruu na bzohba däh guuya.

Zek tsana weh behn ro� giee, ro�k zohb tohb mañin, ni�k rnii na loh behn:

Page 12: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

8

Dahw loxtiee loh sa�l, dahw loxtiee loh sa�l.

Laa behn rahw ga behn tla� bääla zohba ro� behn.

Tsana byok behn rähb behn:

Zi�k rnii mañ lo.

Zek tohb benina galop la weh lluuna pkiehdxa yuh bahn ro� maña. Zek le ga rak ro� maña:

Gaaw, gaaw.

Kon maña nii giäba: “Dahw loxtiee loh sa�l”.

Zek rähb benina:

Page 13: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Μna ga�l nii tax mañ zi�k. Rsigiee sal ni�k ni rähb mañ lool zi�k.

Nad rähb behn. Nia ka zi�k rähb mañ lo mba. Nada gak xtadd bgui�td.

Ba za pchiin or ni chiesa�n behn giät lad ni nax Ngohldxigo�na, zek rähb behn loh benina:

Tsa za tsasan lomuers lad nax xtadd.

9

Page 14: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

10

Wen rähbll.

Llählla kuaa behn byu� na leen tohb gisin zäni behna. Tsana pchiin behn lad ni nax Ngohldxigo�n psloh behn kakueeñ behna.

Westie räh. Naa weh benin gooz, been benin gan bga� mañ. Westie gaawal giät, laa lomuers zälnii.

Ngohldxigo�n la rliääb ika. Chu nahn ga�l bääza nu leen gihda naxa, ni�ka ndzeb ro� ka roola.

Zek mna tas behn nada nii, weh behn pkani� behn lloona asta rek bro�n behna, zä duu bruu ro� gihda. Zek briee bääz go�x bllia�tyuh ka na Nguisliedx asta rek zä xkis Nguisliedx byahb.

Neill sa gihd go�n i�xa nax ra ya ba blääll bääla. Blia ro� ka Nguisliedx gok räh:

A, prob ka benin bziehb i�x, bgui�t lli xtad lli.

Zek ziääd behn ro� yu�. Ya benina ba blluuña zä na. Tsana pchähl benina, laa benina dxiib loh yah, ga� tax benina nia behn. Zek rnii behn loh yaha:

Diop yah, diop yah.

Ni ga� la benina guun behn. Benina rnii na:

Gaa yah, gaa yah.

Page 15: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Zek rgaa za yah nak gal lo.

Ptsah tas behn gok, zek weh behn bläs behn gihd ik behn llooba loh ni� behn kagihn behn be�ch loh na.

Tsana weh ngolina mnesa ik behn, lul te byaan ik behn.

A, prob ka la�t benin bziehb i�x rähb behn.

11

Page 16: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

12

Pxieen te behn, zä te behn byahb behn loh yuh.

Benina rähba:

Diop yah, diop yah, diop yah.

Zek ptiop za yaha pchiin benina loh yuh, brio� benina zä ro� ka na. Zä na, zä na. Laa behn tsäädze deed xkahy loh behn zek ¿kon za benina? Bahy, ya ba rlia ro� ka behn rak rahn behn loh benina. Lli cos zek zä behn zänal behn benina. Ni ga� la benina guun behn, zek zu tohb bengol ro�k byu� benina ro� bengola.

Benina rähba loh bengola giäba: “Tohb kuä� ro nak guba bee, stob kuä� ro nak guba xtil”.

Zek Nguisliedx zääda rähba:

Nada gak xpenin nu ro�l.

—Nad —rähb behn—. Guba nu ro.

Ne asta ske nak ro� behn bols i�x. Zek rähb behn:

—Rääiz ro� ka yoobll.

—Dion —rähb Nguisliedx—, kua nia lohll dion lliod nakll.

—Nad —rähb behn—, nad gan gak, nad le gak kuaa nial lohll.

Page 17: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Lli cos zohb behn.

—Nad le —rähb behn.

—Wen —räh Nguisliedx—, tsatil za xpenin dion kanehz zäll.

Zek gok llio� tas zä Nguisliedx, briääl za benina ro� bengola. Bengola rähba loh benina:

—Re riääd baal ro� ka, zahwa nah.

—Wen —rähb benina—, stoo dion lliod gieen, bal naka naa riääd baala.

Ni byu� dzu� tas ora, zek weh benina pchiiba gita� loh gih asta gok rehn te gita�a.

Tsana zääd baal rähb baal:

13

Page 18: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

14

—Nah zaw la�t.

—Wen —rähb benina— gaawal tuhñ, tonin sa kuääzal nidoo tuhñ deedn nde gaawal. Nde panel la na.

Y ¡sas! bzääl benina gita� la ro� baala. Llählla pkiehdxll gita� la ro� baala kuaa biek baala guita. Zi�k sa nak ni been benina gan bgui�ta baala, loll baal dox ro� na. Zek bendxa�pa ni�k nsesa weh lluuna blää na ba� loh baala lad derech y bengieea blää na ba� loh baala lad rebes.

Page 19: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

Blohlla gok ni�k zek zä benina dur zätihla loh nehz. Deb ni zäll loh nehz, bengieeina ptio� na pku�ch doo y breell dahwll dxihn; y naa kon za nis, psloh mnaaz behz nis laall y kalo ra dxähl nis. Zek bengieea weh na bläsa tohb gita� y ro�k laa nis kalehñ ra. Bengieea nia ka lla go� na nis go� na lla dixa pslioh xmaña asta rek. Zek naa bendxa�pa rya ro� ka na pslioh xmaña, nada deed pslioh xmaña nak ni gaa na asta rek. Zek rähb bengieea:

—Asta rek dix pslioh xmail zek ga� nis ro�l.

Nisa nad te na ga� ni nu pslioh maña nia bendxa�pa. Nak bengieea ba nahna nu mod ni nak pslioh maña zek bga� nis ro� na, rähba:

15

Page 20: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

16

—Zi�k been.

—Wen za —rähb bendxa�pa. Dixa pslioh xmaña asta rek. Y bengieea bak pki�chyuh na lad derech y bdixa lad rebes. Bendxa�pa nad te pchaa laadxa.

Ro�k ta deedll zäll; gala� ta loh nehz zäll ziell kuaall gibaa. Bengieea goka gobihdx y bendxa�pa goka bää.

Page 21: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop

17

Zek nehza nak naa, tsana rdiaaw gobihdx, ne laa baala rak laadxa kuää na pslioh na chiezok za benina ba� ni kua� na.

Zek nehz nu tsana rsloh rdiaaw gobihdx, nu ria behn rgu� gih yah, nu ria behn rgi�ch giib, zä diidx: “Mañ ndoxa rak laadx gawa gobihdx; mañ ndoxa rak laadx gawa bää”.

Ni�ka nak ni rdiaaw gobihdx y bää. Zi�k nak diidx ni rile laadx ria behn ni bree gok la.

Page 22: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop
Page 23: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop
Page 24: Xcuent Ngohldxigo n riop Nguisliedx · Ngohldxigon , benin re riop ka na bläc ha dion kalo na rieh Nguisliedxa. Tsana pchäl benina, rok a nax ni la Ngohldxigon . Benin bziehba riop