ERKAN ÖZORAL NİYƏ SORĞUMUZA CAVAB

VERMİR?Qəzetimizə Türkiyədəki dələduzlar haqqında məlumat daxil olduğu

üçün, həmin məlumatı, qəzetimizdə dərc etməmişdən əvvəl TürkiyəCümhuriyyətinin Azərbaycan Respublikasındakı səfiri cənab ErkanÖzorala məktub qismində göndərdik. Çox təəsüflər olsun ki, cənabsəfir və ya Türkiyə Cümhuriyyətinin Azərbaycan Respublikasındakısəfirliyinin digər səlahiyyətli şəxsi məktubumuza cavab verməyərək,bu məsələni ictimailəşdirməyimizə rəvac verdilər. Həmin məktubuolduğu kimi dərc edərək, qəzetin bir nüsxəsini Türkiyə CümhuriyyətininAzərbaycan Respublikasındakı səfirliyinə təqdim etməklə, səfirlikdənbu istiqamətdə əməli addımlar atılmasını gözləyirik.

Rafiq Cəlilov “Tolışon Sədo” qəzetinin baş redaktoru

NN:-07\7-17 07 sentyabr 2017

Türkiyə Cümhuriyyətinin AzərbaycanRespublikasındakı səfiri cənab Erkan Özorala

M Ə K T U B

Hörmətli səfir! Yazıb bildirirəm ki, Azərbaycan Rüspublikasınınvətandaşı Şükurov Kamran Əlimərdan oğlu qəzetimizə müraciətedərək bildirmişdir ki, o, Türkiyə Cumhuriyyətinin vətəndaşları Ab-dulhalik Korkmaz və digərləri tərəfindən 13 iyul 2017-ci il tarixdə,“işlə təmin etmək” adı ilə Türkiyə Cumhuriyyətinə dəvət edilmiş vəorada aldadılaraq əlindəki bütün pullar alınmışdır. Abdulhalik Kork-mazın dələduzluq əməllərini isbat edən kifayət qədər faktlar, ocümlədən telefon danışıqlarının çıxarışları və həmin tarixdəAzərbaycandan Türkiyəyə göndərilmiş pul göndərişinin çekləriqəzetimizə təqdim edilmişdir ki, biz də həmin sübutları Sizə və yanümayəndənizə, Sizə uyğun bir vaxtda təqdim etməyə hazırıq. Əlavəolaraq qeyd etmək istərdim ki, bu dələduzlarla bağlı bütün təfsilatlarışikayətçinin özündən eşitsəniz daha yaxşı olar.

Hörmətli Erkan bəy! Azərbaycan Respublikası ilə TürkiyəCumhuriyyəti dostluq və qardaşlıq şəraitində yaşasalar da, AbdulhalikKorkmaz və onun dələduz – dolandırıcı dəstəsi bu dostluq vəqardaşlığa öz dolandırıcılıq fəaliyyətləri ilə xələl gətirirlər. Təəsüfediləcək hallardan biri də odur ki, Şükürov Kamran Əlimərdanoğlunun Türkiyə Cumhuriyyətində bu dələduzlarla bağlı etdiyişikayət Türkiyə polisi tərəfindən qəbul edilməmişdir.

Hörmətli Erkan bəy! Biz qəzet olaraq bu məsələni ictimailəşdirməkistəmirik, belə ki, Azərbaycan – Türkiyə dostluq və qardaşlıqmünasibətlərinin yüksək dinamika ilə inkişaf etdiyi bir dövrdə bucür məsələləri ictimailəşdirməyi lüzumsuz bildik və ümüdvarıq ki,sizin birbaşa müdaxilənizdən sonra, bəlkə də yüzlərlə Azərbaycanvətəndaşlarını bu cür aldadan həmən dolandırıcılar dəstəsi ifşaediləcək və zərərçəkmişə vurulmuş ziyan tam ödəniləcəkdir.

Hörmətlə: Rafiq Cəlilov“Tolışon Sədo”

qəzetinin baş redaktoru

“TOLIŞON SƏDO”RUJNOMƏ N: - 100

Imruj “Tolışon Sədo” rujnomə 100-minə numrə dərc bə, əslədəveyən be əzni, hiç nıbeyən əzni... “Tolışon Sədo” rujnomə tolışiıştənidərkədə mustasna vırəş heste. Bı 6 sorədə “Tolışon Sədo”rujnomə bo veyə tolışon bənə tramplini be, ımruj çəvonədə ki de çıko ğale, ım co məsələye, əsos əve ki, əvoni bə tolışə xəlği məhz“Tolışon Sədo” rujnomə edaştışe.

“Tolışon Sədo” rujnomə həxədə, əçəy beşe zərurəti həxədə,əçəy işkilon, əçəy uğuron həxədə, ehanə Xıdo ğısmət bıkə, omənumrədə hıvujə qıləy nıvıştəy bənıvıştem.

Bı kırtə devrədə 100 numrə beşeş, çənnə detı mubarizə bıbənənjiyəyş, hiçki tono qıybəkul nımandiş, ənnə işkili dılədə be-be bətı,boştı tam jəy doə bə vədon ğəbul nıkarde, hiçki vədə bə qıy qətəehdəlikon nıbe, milləti dardi nuşo doyku nıtarsəyş, hejo ıştə zınəhəxə ro qəte, milləti bə hiççi nəhvate, çiki ehtiyocış be - əymudafiə karde, ki ıştə royku dərəməy – bəy çəy vırə nuşo doy. Tıqıləy tarixiş! Omə nəslon tarixi otır-otır kardeyədə ““Tolışon Sədo”rujnomə” tarixi co bənıvışten, çumçiko ıştı bımi həxı rəsedə.

Tı həğiğətənən çı həmmə tolışon sədo be zınəyş. De həmmə tolışon zuyən səpo mandiş, tolışonən ıştıişkilinə vaxtədə tıni məydonədə cali onıqətşone, tı de TOLIŞON i coniş, çumçiko tı çəvon SƏDOş.

Bıjyoş!

Nəriman Tolışi

PAYIZI ÇOX SEVİRƏM

Payızı çox sevirəm...Payızın xəzan dövrünü.

Şəbnəmdəngecələr ağacların yarpaq gözləri dolur.Gündüzlər qəmdənsaralıb solur.Ağac ömrününyarpaq günləri tökülür.Başa vurur ömrünü.

Payızı çox sevirəm...Payızın xəzan dövrünü.Payızda mənə bənzəyir ağaclar.Ələmdəngecələr gözlərim dolur,Gündüzlər qəmdənqəlbim sökülür.Ömrümün gün yarpaqları

hər gün tökülür, tökülür.Başa vurur ömrünü.

Ağac ömrünə bənzəyəydi ömrüm.Hər payız saralıb, qışda öləydim,Hər bahar diriləydim.

Eh, yenə xəyalımı xoş xulyalaraəydim.Yəqin, tay olmaq istəyimləBir payız ağacının xətrinə dəydim.

*** “Çoxdan bəri burnum ilə iybilirəm mən. Sübut edəbilərəmmi burnum mənim burnumdur?”

F.Şiller.

Uşaq idim,oda, alovayaxın qoymurdilar məni—“bala yanarsan”.İndi oddan qorxuram.Qoymadılar ata minim—“bala düşərsən”.Atdan qorxuram.--“İt qapar səni”—itdən qorxuram.

Dənizdən qorxutdular,Ilandan qorxutdular.Silahdan qorxutdular.Məni qoruyacaqpolisdən qorxutdular.Qonşunun uşağı məni söyəndəqolumdan tutdular.

Qorxa-qorxa böyüdüm.Müəllimdən də qorxurdum,suallar udum-udum...oxudum--tarixi...Xalqımın başına nələrgəlibmiş?—aşşurlar məni söymüş,urartular döymüş.Romalılar talamış,İsgəndər əzib keçmiş,hunlar, xəzərlər gəzib keçmiş.Səlcuqlar tutub dağı-dərəni,ərəblər səddi, bərəni.Tatar məni qırıb keçib,rus qapazın vurub, keçib.Əldən-ələ çox qalmışam,elə daim alçalmışam.Qardaşımı öldürənə əl çalmışam.

Bir dilim dilim qalıb, bir əlçim torpağım, bir də papağım.Əsir,küləklər əsir.

¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-minnÿ ñîð ÌÖÑÒßÃÈËß ÐÓÆÍÎÌÀ Qəzeti molyət 50 kopiqe

ТОЛышОнÑßÄÎ

De Xıdonomi!

TI BOŞTƏ MOƏ ZIVONİ JİYERO ÇİÇI KARDƏ?

2 ¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

NƏCİMƏ ODƏM – Camal Lələzoə ənvışt, şair iyənmuəllim bey ziyodə həmən çokə insone. Əv bə har kəsisəmimiyə mınosibət nışo doydə. Ve kam odəm pəydo bəbeki, əçəyku norozi bıbu. Har vaxt deştə humanistəti bocıvonon nımunə bə. Çəy dılətoni dınyo, bənə ovəynəşeironədəşən əks bedə. Pozitiv və hejo pur enerjinə odəme.

Xəlği yolə zoə, şərəfin inson,Boştə xəlği roysə noydə ıştə con,De yoli yole əv, de ruki cıvon,Çanədə mehribon, çanədə həlim,Tarix nıvıştedə Camal müəllim.

AZİZƏ MUƏLLİM – Az de umi vote bəznem ki,Camal muəllim boştə vıjniyə ım şərəfinə peşə ehdəku çokomedə, çəy həxi de ləyoğəti doydə. Çəy şogird nıbumənzəmon-zəmon çəyku məsləhəton səme. Camal müəllim çımışeir və ya ğəzəlonədə vadoə səfon de jıqo həlimə zıvonədəizoh kardəbe ki, hiç çımı rufən norəhət bedənıbe. Hiçvaxtiyən insonon səhvi bəçəy dim oşko əvotni. Ve baxtəvəreə şogird ki, çəy jıqo mənəviyyətinə muəllimış heste.

Qıləy barzə bande çəy vıjniyə ro,Şagirdon ləpəyin əv ısə dıyo,Muəllime ruşnə çı tokyə dınyo,Voşnedə çanə ço çəy doə təlim,Tarix nıvıştedə Camal muəllim.

QİRAMİNƏ NASİR - Tolışə xəlği ve piyə ənvıştonədəyeCamal muəllim. Nəsr janri kam inkişaf kardə devrədə CamalLələzoə deştə əsəron çəmə ədəbiyyati zənqin kardedəbe.Əçəy bəştə məxsusi uslubış heste. Əv ıştə əsəronədə tolışidiyovıjə jimoni təsvir kardedə. Əv ıştə məsə hekayon nəsrformədə bəştə xəlği rosnedə. Isətnə devri folklori qırdəkarde iyən bə vəomə nəslon rosneyro Camal muəllimi yoləzəhmətış heste. Çəy nıvıştə hekayon, novellon, oçerkon,lətifon bə əhandon ve xoş omedə.

Deştə nıvıştəyon folklor kardə cəm,Əv aləm nasire hestışe co çəm,Hejo zıne bedə tije çəy ğələm,Çı ğələmi navdə şımşi bə təslim,Tarix nıvıştedə Camal muəllim.

YOLƏ ŞAİR – Camal Lələzoə bənə qıləy yolə şairitolışə xəlği ədəbiyyatədə ıştə movqeyış heste. Çoknə bininəsrədə ıştə məxsusi riyəş hestebu, nəzmədən ıştə dastı-xəttış heste. Az hejo əçəy şeironku boştəro çiçsə omutedəm.Çəy şeiri təsvir ve zumande. Şeiron məno tərəfo nığıl,həmən bə zıvoni nıştedən. Camal muəllim şeir rufinə odəme.Təsaduf nışe ki, çəy da qılə kitobiku həşt qılə nəzm janrədəye.

Əv yolə boğbone, şeir əçəy vıl,Əhandon bə ico kardə dardı-dıl,Sıxanon rəvone, mənoşən nığıl,Xəlği ovəynəye şair həm alim,Tarix nıvıştedə Camal muəllim.

Im mevzuon hələ ve dıroz karde əbiy. Çokə inson,mehribonə xıyzoni yol, azizə boə, dıləsutə dədə, sadiqədust, səmimiyə həmro, vətənpərvərə inson,.... Əmmo çımığələm bənə Camal Lələzoə ğələmi tij nıbe qoroş de ımnıvıştəyon kifoyət bim.

Camal muəllimi de 65 yubileyi mınosibəti təbrikkardedəm. Bəy iminə nubədə xəşəconəti, dırozə mənoynəumur orzu kardedəm. Orzu kardedəm ofəyəvonəti de ovandidəvom bıkə. Sədoş hejo barzo bo.

De hurməti: Aytən Eyvazon

Bu il noyabr ayında Azərbaycanıntalış ədəbiyyatının görkəmlinümayəndəsi, şair, nasir, tənqidçi

Camal Lələzoənin (Ağayev Camal Şirəlioğlu) 65 yaşı tamam olur. 1969-1974-cüillərdə indiki BDU-nun filologiya fakültəsindəali təhsil alıb. 43 ildir ki, pedaqoji fəaliyyətgöstərir, həm də bədii və elmi yaradıcılıqlaməşğuldur: Azərbaycan və talış dillərindəyazdığı şeir, poema, hekayə və povestləriilə tanınmış yazardır; elmi-publisist məqalələriilə dövri mətbuatda tez-tez çıxış edəntənqidçidir; 10 kitabın müəllifidir.

Bu münasibətlə həmkarımı səmimiqəlbdən təbrik edirəm və dostumun “YaşayırNizami həqiqətləri” kitabını oxuyarkən,yazdığım qeydləri oxuculara təqdim edirəm:

***Camal Lələzoə bu günün şairidir.

Çağdaşlarının əhvalı, həyatı, dolanışığı onuçox düşündürür. Torpaqdan, əkin-biçindənperik düşən müasirləri çiyinlərində ağır yük,ruzi dalınca o ölkədən-bu ölkəyə, o şəhərdənbu şəhərə, o bazardan bu bazara axışıbgedirlər. Şair onların bu əhvalını beləmənalandırır:

Tökülür küçələrə millət Dan ağarmamış,Tələsir bazarlara xalq yuxulu və əzgin.Belə dolanışığı yeni tarix doğurmuş,Belə dolanışığın Allah kökünü kəssin! (s.42)

Sinəsi qübarlı şair bu axına seyirçi deyildir.Ğzü də bu ruzi dalınca axışanlardan biridir.Ehtiyac məngənəsində boğulan budidərginlərin, həm də ziyalıların, müəllimlərin,alimlərin, sənətkarların... halını yaxındangörür, ürəkdən duyur, “başına gələn başmaqçıolar” məsəlinə ayaq verir:

Çörək qazanıram can bahasına,Ağrılar üstündə gəlir xoş günüm.Çəkilir ehtiyac ac kahasına,Əzabdan yoğrulur toyum-düyünüm. (s.43)

Çox yazarların cızma-qaralarında (mənimbunlara “şeir, əsər” deməyə dilim gəlmir”)bədii əsərin ən vacib şərtləri: obrazlılıq,məcazilik, təsirlilik, sözün (nitqin) bədiivasitələrlə ifadəsi, məna-məzmunun bədiişəkildə nəql edilməsi çatışmır. Mücərrədsöyləmələr, publisistik qeybətlər (İndi hamıpolitoloq olub!) oxucunun zövqünü

öldürür.Bədiilik, sadəlik, səmimilik bir yana,heç loruluq da yoxdur ortada!

Fəqət Camal sosial-siyasi mövzulardayazanda da poetik sözün bədii xislətini mey-dana qoyur:

...bir ordunun gücü var,Dilində həqiqətlər açılır atəş kimi.Həqiqətin səsindən açılır kar qulaqlar,Yanır məmur sürüsü qurumuş küləş kimi.

Buraxıldı meydana qanlı-qadalı ordu,Xalq seli buxovlandı, qapadıldı ağızlar.Milli rejim millətə mil+li bir çidar oldu,Daha həvəslə cumdu kürsüyə boşboğazlar.(s. 53)

Ümumiləşdirmə və ictimailəşdirməədəbiyyatın vacib meyarıdır. O daobrazlılıqdan, tipiklikdən, fərdilikdən xalideyildir. Mücərrədlik, səfsəfəçilik, kiminsəqarasınca qeyri-müəyyən xitablar, boşunaünvansız söyləmələr oxucunun əhvalınıkorlayır, sənəti öldürür, yazılar söz yığınınaçevrilir.

Camalın şeirlərində isə bu obrazlılıq,bədiilik, düşündürücülük, ünvanlı müraciətlər,məntiqlilik, fikrin bədii ifadəsindən doğantəsirlilik oxucunu valeh edir:

Rüşvət kəndirlərində bağlanıb Azərbaycan...Adamlar öz evində iynənin üstündədir...Ağzı qatıq kəsməyən yurdun ağzına döndü...(s. 54)

Yiyəsiz qalmağından yaman üşüyür Vətən(s. 55)Böyük bazara döndü müstəqil Azərbaycan..(s. 57)

Qafiyə əsiri şairlər görmüşəm, qafiyədüz gəlsin deyə mənanı təhrif edir, mətləbdənkənara çıxır, məzmunu uzadırlar. Fikirqırıqlığına, vəzn-ahəng sınıqlığına yol verirlər.Fikrin birbaşa-sərrast ifadəsinə xələl gətirirlər.Halbuki şeirin əsas şərtlərindən biri budurki, məna obrazlı, məcazi, bədii şəkildə ifadəedilsin. Sonra ölçü, bölgü, qafiyə, rədif...beytlənmə, bəndlənmə gəlir. Sonuncularşeirdə ahəng, ritm təsirilik yaratmağa xidmətedir. Bunlar da lazımdır, fəqət hər şeydənöncə, fikrin-mənanın obrazlılığı, məcaziliyi

əsas götürülməlidir. Qafiyə əsiri yox, obrazlıfikir, bədii mühakimə fanatı olmalıyıq. Birbənddə, beytdə, hətta misrada, insanıduyğulandıran bir ifadə yoxsa, əlinə qələmalmağa, yazmağa dəyməz. Bəzən şeir adınaelə şeylər (hətta kitablar) təqdim edirlər ki,adi danışıqda birini söyləyəsən, deyərlər, buadamın başı xarab olub!

Camalın şeirlərində isə ürək titrədən ruhoxşayan, insan düşüncəsini qidalandıranbeytlər, misralar çoxdur:

Qocalda bilməyir şəhidləri vaxt...(s.72)Kişilik sifəti göyərdir əri... (s.74)Şüşətək kövrəkdir qəlbi bacının... (s.77)Bir gözdə qəm buludu görünsə gözü dolar(s.79)

Səadət taleyin biçdiyi dondur,Kim onu qorudu, sevdi, onundur (s.81)

Bəzən özünü məcbur edirsən ki, bir şeiri,bir kitabı axıracan oxuyasan: Görüm birönəmli mətləbdən, maraqlı bir məsələdənbəhs edəcəkmi? Görüm ürək isidən, könüloxşayan, ruh qaldıran, əhval duyğulandıranbir bənd, bir beyt, bir misra olacaqmı? Kitabıvərəqlədikcə, yazıları oxuduqca, sanki ağzınabir ovuc qum dənəsi atmısan, dişlərinixırçıldadır, ətini tökür, bədənini çimçəşdirir.Beynin guruldayır, gözlərin tor qoyur, hisslərinkorşalır, əsəblərin tarım çəkilir... Maraqlıbir şey yoxdur. Əvəzində əsəbiləşir, kəskinyorğunluq duyursan...

Camal Mirzə belələrinə ibrət dərsi olsundeyə aforistik söz və ifadələr işlədir, əslşeirin ünvanını bəlləndirir:

Onun haqqa varan qılınc qollarıGeri çəkilmədi, məğlub olmadı.Bayraq ataların ömür yolları Vətən torpağıtək bizə doğmadı...(s.90)

Tərif demək, mədhiyyə yazmaq ədəbiyyatyaradıcılarının köhnə vərdişidir. Klassikədəbiyyatda, əruzda, Allahı (minacat),peyğəmbəri (nət), rəhbəri (mədhiyyə), özünü(fəxriyyə), dünyasını dəyişəni (mərsiyə)birini pisləmək üçün həcvlər və başqa bukimi janr və formaları çox müxtəlifdir.Hecada da tərifnamələr, mədhlər yazılırdı.Bu gün də yazılır. Müstəqillik dövrümüzdə

də şəxsiyyətə pərəstiş meyllərinə sonqoyulmadı, parıltılı, uzun-uzadı, yorucu,bəsit, ürəkbulandıran mədhlər, nəinki şeirlər,hətta cild-cild kitablar baş alıb gedir...

Camal Mirzə də mədhiyyə yazmaqdanyan keçməmişdir. Fəqət mədh etdikləriAllahdır, peyğəmbərdir, imamdır, öz ata-anasıdır, boynunda haqqı olan ata-qardaşıdır,qohum-əqrabasıdır. “Ata nəğmələri” , “Mənimanam” poemalarında şair Camal müdrik birfilosof kimi bədii ümumiləşdirmələr aparır,uğurlu beytlər, misralar düzür. Bununla daoxucunu dünya və axirəti düşünməyə, ruhəntəmizləməyə, həyatın qədrini bilməyə səsləyir:

Kitab kimi açıram atalı günlərimi,Hər xatirə bir yeni məna, hikmət, nümunə.(s.86)

Dilindən bal əmir dadlı sözlərim...(s.98)Övladlar ağactək bir-bir barladı (s. 102)

Bədii-obrazlı nitqin başlıca əlamətlərindənbiri də budur ki, şair gərək dildəki antonim,sinonim, omonimlərdən - bir sözlə bədiiifadə vasitələrindən - sintaqmlardan yerli-yerində istifadə etsin... Məsələn, şair birsözü təkrar etməkdən çəkinir, həmin sözünsinonimlərni yerinə görə işlədir: ürək-qəlb-könül-can... Bununla da yeknəsəklikdən,yoruculuqdan, təkrarçılıqdan, dolayısı iləbəsitlikdən uzaqlaşır, mənanın ən incəçalarlarına varır...

Bu keyfiyyətlər Camal Mirzəninşeirlərində müsbət mənada özünü doğruldur:

Onillik, yüzillik dəmirağaclarZamanl doğrayar, əsri qayçılar. (s.107)

Bu şair ürəklim, bu incə qəlbimÖpür dodağını ancaq şərqilər (s. 109)

Müstəqil ölkəmizdə senzura götürüləndən,azad yazıb-çap olunmaq hüququ elanediləndən az qala hamı şeir yazır, hamı kitabçap etdirir. Dili bilən də yazır, bilməyən də.Bu isə mütaliəni öldürür, oxucu dairəsidaralır. Bu çoxluğun içində sənət əsərinimüəyyən edib üzə çıxarmaq çətindir.Ammahəm talışca, həm azərbaycanca yazan CamalLələzoənin kitablarının oxucusu həmişə var.Maraqlı kitabı kim oxumaz ki?

ALLAHVERDİ BAYRAMİ

CAMAL LƏLƏZOƏ – 65“SƏADƏT TALEYİN BİÇDİYİ DONDUR”

C A M A L L Ə L Ə Z O Ə – 6 5

3¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Aşağıdakı rəyi mənim “Kimdirnamərd?” yazıma şərh kimiyazıblar. Şərh çox uzun olsa da,

mən bu hissəsini köçürtdüm. Rəy müəllifininadı Fazil.Yusif bəydir. Siz müəllifin ikifərqli cümlədə iki fərqli fikir bildirməsinədiqqət etsəz, Fazil.Yusifin məntiqlə yox,emosiya ilə rəy yazdığının şahidi olarsınız.Gah talış dili ilə azərbaycan dilinin ironiyaşəklində müzakirəsini yolverilməz sayır,(təbii ki, bu müqayisə ironiya şəklindəaparılıbsa Fazil.Yusif bəy haqlıdır, ammabu müqayisə elmi disput şəklində aparılıbsa,heç bir ironiyadan söhbət gedə bilməz),gah da ümumiyyətlə talış dili adlı bir dilinolmamasından danışır. Təbii ki, mən bucür emosianal insanlar ilə polemika aparmaqiqtidarında deyiləm, amma Fazil.Yusifinemosiyalarının azalması istiqamətindəhərəkət etməyə qərar verib, azərbaycandilindəki bəzi talış sözlərini də onun vəonun simasında oxucularımın nəzərinəçatdırmaq fikrinə düşdüm. Gəlin ilk əvvəlFazil.Yusif bəyin rəyindən seçməyə baxaq.Hərf səhvlərini mötərizədə vermişəm.

“Cızmaqaraçı müəlli(f)in talış diliniazərbaycan dili ilə ironiya şəklindəmüqayisəsi isə onun çirkin və şovinistniyyətidir. Ar olsun. Ayıb olsun! Talış dilideylən bir dil yoxdur, bu fars dilinin bir di-laketidir. Böl(ü)cülük və separatis(t)likniyyəti heç də yaxşı bir şey vəd etmir.Müəlliflə birbaşa dialoqa tam hazıram”.

AZƏRBAYCAN MƏTBƏXİ

Yox, ləvəngini “qədim türk yeməyi” kimitəqdim etmək istəyən xəstələr ilə işim yoxdur,zatən onların işi Xıdoya qalıb. Sadəcə olaraqmətbəxdə işlənən bəzi əşyaların adını talışvə azərbaycan dilində sadalamaq istəyirəm.(məqalə azərbaycan dilində yazıldığı üçünmüqayisəni də azərbaycan dili ilə aparmaqzorundayam)

Çə - boşqab (sulu yemək üçün nəzərdətutulan qab)

Nimçə - nimçə (quru yemək üçün nəzərdətutulan qab)

Çamçə - çömçə (sulu yeməyi boşqabatökmək üçün istifadə olunan əşya)

Keçə - qaşıq (sulu yeməyi yemək üçünistifadə olunan əşya)

Məncə burada saxlasaq, yetər. İlk olaraqbaşlayaq boşqabdan, təbii ki, qabın içiboşdursa – ona boşqab demək olar, bəs onuniçində yemək olan vaxt ona nə deməliyik?Bu sual açıq olaraq qalır. Talışlar isə boşqabasadəcə ÇƏ deyirlər. İkinci qab nimçədir ki,hər iki dildə eyni səslənir və eyni də yazılır.Talış dilində “nimçə” “çə-nin yarısı” deməkdir,yəni azərbaycan dilində bu ad “boşqabınyarısı” olmalı idi, amma keçmişimiz eyniolduğu üçün, türk dilini qəbul etmiş azərilərnimçə sözünü öz dillərində saxlamışlar.Çömçə və çamçə sözləri də ÇƏ ilə bağlıdır,yuxarıda yazdığım kimi çömçə sulu yeməyiboşqaba tökmək üçün istifadə olunan əşyadır.Çömçənin azərbaycan dilində hansı mənaverdiyini dəqiq bilmədiyim üçün, keçid alımtalış dilindəki çamçə sözünə. Talış dilindəkiÇAM sözünü azərbaycan dilinə tərcüməetmək bir balaca çətindir, ona görə də Çamsözünün geniş izahını vermək qərarına gəldim.

ÇAM ÇƏ – yəni çə-ni, boşqabı bir dəfəyə -bir çam-ə doldura bilən əşya, məhz çə-nin,boşqabın sulu yemək ilə doldurulması üçünistifadə olunur. Qaşıq sözünün kökü“qaşımaq”dır ki, sulu xörəyin məcazi mənadaqaşınması anlamını verir, yəni yuxarıdasadaladığım əşyalar içində, azərbaycan dilindəöz funksiyası ilə adı düz gələn yeganə əşyaqaşıqdır. Amma talış dilində qaşıq da “çə -boşqab” ilə əlaqələndirilir. Keçə - hərfitərcüməsi “çə-dən, boşqabdan götürməküçün” olan bir əşya. Talış dilindəki ardıcıllığıgördünüzmü? Sadaladığım bütün əşyalar“çə” ilə yazılır və “çə”yə bağlıdırlar! Məngünahkaram ki, talış dili hər şeyi öz adı iləçağırmaq üçündür? İndi gəlin düşünək: nimçəvə çömçə sözləri hansı dildən hansı diləkeçib?

AZƏRBAYCAN TƏBİƏTİ

Yazımın bu kiçik bölümündə iki canlı –göyərçin və kaftar haqqında söhbət açacam.Göyərçin sözü “göy rəng” və ya “göy, səma”ilə bağlıdır. Hər iki variant keçərlidir, ammadilçilər əsasən “göy rəng” üzərində qalırlar,çünki rus dilində də göyərçinə “голуб”deyilir ki, bu da dolayısı ilə göy rəngəişarədir. Amma talışlar göyərçinə “kafte”deyirlər. Bəzi dilçilər səhvən bu sözü də“kavu – mavi” sözü ilə əlaqələndirirlər.Yəqin ki, həmin dilçilər “kafte” sözündəki“kaft”-ın “oyuq” olduğundan bixəbərdilər.Bəli, göyərçinlər məhz sərt, çıxılmazqayalıqlardakı oyuqlarda yaşayan canlı -quşdurlar. “Kafte” sözünün mənası “oyuqdayaşayan”dır ki, bu da qədimdə insanlarıngördüyünü çağırması ehtimalını daha dabərkidir. Deyə bilərsiniz ki, “kaftarıngöyərçinə nə dəxli?”, əslində sual düzgünverilib, kaftarın göyərçinə, azərbaycan dilindəheç bir dəxli yoxdur, amma talış dilindədəxli birbaşadır! Bu canlıların hər ikisi talışdilində eyni kökə - kaft sözünə bağlıdırlar.Göyərçin kaftda - oyuqda yaşayır, bəs kaftarınoyuğa nə dəxli? Kaftar talış dilində “kafthor”kimi səslənir ki, “kaft”ın artıq oyuq olduğunubildiyimiz üçün “hor” sözünə nəzər yetirək.“Hor” sözü hərfi mənadə “üyütmək”deməkdir, yəni istənilən bir şeyi, məsələnbuğdanı üyüdərkən, ona “hore” deyilir.“Hore” talış dilində həm də “harde – yemək”sözünün köküdür. Yəni “kaftda – oyuqdaolanı hor edən, üyüdən, yeyən”. Təbii ki,mən kaftar sözünün azərbaycan dilinə talışdilindən keçdiyini iddia eləmirəm, kaftarınecə fars sözü bilirdizsə, elə də davam edin.Bu yerdə Fazil.Yusifin “Talış dili deylən birdil yoxdur, bu fars dilinin bir dilaketidir”elmi təhlilinə cavab vermək zorundayam.Farslar deyir ki, “zarbane taleşi – zarbanemadari”, yəni “talış dili - ana dilimizdi”,yəqin ki, Fazil.Yusif bəy farslardan dahaelmlidir, buna görə də mən bu şəxs iləpolemikaya çıxmağa hələlik tərəddüd edirəm.

YENƏ DƏ HAY?

Fazil.Yusif qardaşım öz rəyində məniermənilər ilə müqayisə edir, əslində düz edir,çünki Fazil.Yusif bəy kimilər talış dilininsöz ehtiyatı və ən əsası, talış dilinin məntiqiqarşısında aciz qaldıqları üçün çeynənmiş“erməni, bölücü və s.” adları atırlar ortaya.Erməni demişkən, 2014-cu ilin noyabrın 22-də Gürcüstanda “Şərq tərəfdaşlığı” layihəsiçərçivəsində “Şərq tərəfdaşlığı” layihəsinədaxil olan ölkələrin nümayəndələri ilə,haradasa 25 nəfər olardıq, Azərbaycanı ikinəfər təmsil edirdik: mən və professor Cuvarlı,Ağtəhlə kəndindəki Azərbaycan məktəbindəkidurumu təftiş edirdik. Direktoru suallarımilə bezdirmişdim, çölə çıxanda dəstəmizdəkirom (qaraçı, Moldaviyanı təmsil edirdi) mənə“gedək erməni şaşlıkı yeyək” təklifini verdi.Məni gülmək tutdu. Şaşlıkın erməniyə heçbir dəxli olmadığını bildirdim. Rom bu

söhbətə ermənini də dəvət elədi, erməniyenə də “şaşlık erməninindir” iddiasını ortayaqoydu. Onda mən bu ermənidən ermənidilində şaşlıkın açmasını soruşdum. Erməni“bizimdir, vəssalam, heç bir açması yoxdur”dedi. Dərhal ikinci sualımı verdim: şaşlıkdaneçə tikə ət olur? Erməni “altı” deyən kimionu bağladım. Dedim “altı talış dilində şəşkimi səslənir, tikə sözü isə ancaq talış dilindəlık kimi deyilir, yəni “altı tikə - şəş lık”, indişaşlık kimindir?”, 25 nəfərin hamısısöhbətimizə qulaq kəsilmişdilər, erməni çoxgülünc duruma düşmüşdü, “əgər dediklərinhəqiqətdirsə, məntiqlə sizindir” deməkdənbaşqa çarəsi qalmadı. Sözümün canı odurki, məntiq qarşısında hamı acizdir, “mənbelə deyirəm” ilə iş bitmir, dediyivi məntiqilə sübut etməlisən, bunu edə bilmirsənsəçeynənmiş “erməni, bölücü, separatçı”kəlmələrini işlətməyə dəyməz, çünki bukəlmələr çoxdan “sözü qurtarmış aşığındalay-dalayına” dönüblər. Fazil.Yusifqardaşım öz rəyində talış dilinin fars dilininbir ləhcəsi olduğunu iddia edir, olsun, nədeyirəm ki? Yəqin ki, qardaş kimi ərk edib.Amma burda mənim də qardaş kimi ərkedərək, bir sualım verməyim gəlir: fars sözüolan “mən” şəxs əvəzliyi talış dilində ikiformada - “az” və “mı” kimi işlənir, yənigördüyünüz kimi bu iki dildə hətta şəxsəvəzlikləri də fərqlidir, amma azərbaycandilinə “mən” şəxs əvəzliyi məhz fars dilindənkeçib! Qardaşyana verilən sual belədir: indihansı dil fars dilinin şivəsi olmağa dahaiddialı görünür, farsın “mən” şəxs əvəzliyinigötürən azərbaycan dili, yoxsa farsın “mən”şəxs əvəzliyinə ehtiyacı olmayan, bu şəxsəvəzliyini iki formada - “az” və “mı”formasında deyən talış dili? Sözü deməmiş,cümləni yazmamış, ay Fazil.Yusif bəy, birdərindən fikirləşin, polemika aparmaq üçünbuna hazırsınızmı? Talış dilini bilməməyinizo yana qalsın, heç olmasa azərbaycan diliniqrammatik bilirsinizmi? Hansı sözünazərbaycan dilinə hansı xalqın dilindənkeçdiyindən xəbərdarsınızmı? Yazıyaşərhinizdən belə başa düşdüm ki, siz də oerməni kimi “dedim, qurtardı getdi” tipliinsansınız. Əgər yenə də mənimlə polemikaaparmaq fikrinə düşsəz, mən hazır, ammayenə də qardaşyana bir şərtim var: bu polemi-ka internet üzərindən canlı yayımlanacaq.

TALIŞ DİLİ DƏRSİ

Faşist düşüncəli Mikayıl Cabbarovunbirbaşa əmrindən və DTX-nın dolayısı iləmüdaxiləsindən “bəhrələnən” əksərdirektorların talış məktəblərində “Talış Dili”fənnini daxili əmrlə ləğv etdikləri barədəqəzetimizin keçən nömrəsində ətraflı məlumatvermişdim. Keçən bu bir ay müddətində heçnə dəyişməyib. Nə kitablar nəşr olundu, nədə dərslər bərpa olunmadı. Yəni “multikultralvə tolerant” Azərbaycanın talış dilinə basqısısəngimək bilmir ki, bilmir. Bu yerdə talışdilli məktəblərin direktorlarına bir daha xitabetmək istəyirəm: Sizləri o məktəblərəmüvəqqəti direktor təyin edən faşıst düşüncəliməmurlar yox, Talış dilində danışan ANAlardoğub, müvəqqəti direktorluğa görə ANAnızındilinə asi çıxırsınızsa, müvəqqəti direktorluğagörə talış balalarını pantürkzm ideyaları iləzəhərləyirsinizsə, demək ki, siz də talışxalqını manqurt edib, onların vətənpərvərlikruhunu öldürməkdə israrlısınız! Çünki millimənsubiyyətindən uzaq düşən şəxsdə vətənəsevgi ola bilməz, o, səngərdə VƏTƏNi üçünDAŞa çevrilə bilməz, manqurt şəxslərdənHəzi Aslanov, Mübariz İbrahimov çıxabilməz, siz doğurdanmı Azərbaycanıdüdərginskilərin ümüdünə buraxmaqistəyirsiniz? Əgər fikriniz milləti manqurtedib, düdərginskiləşdirməkdirsə, ondaməktəblərdə talış dilini bərpa etməyin, zatənmillət sayənizdə yavaş-yavaş düdər–ginskiləşir....

DÜDƏRGİNSKİLƏŞDİRƏBİLDİKLƏRİMİZDƏNSİNİZMİ?

Ра фиг Жя ли ловже ли лов ра фиг@ маил. ру

Çəmə xəlği əziz-giramiyə ruşinfik,çəmə mehrəbonə dust CamalLələzoə sini 65 sori təmomədəye.

Şıməni dılisoxt, dı ve yolə piyəy təbrikkardəmon, Xıdoku bəşmə conixəşi, dırozə jiiyən bəşmə xeyzoni bə ivrə xəşə rujon orzukardəmon! Kam odəm bəbe ki, bənəy Şıməxəlği cəmi insonon dılədə boştə vırə bıkə,çəvon mehebbəti ğəzənc bıkə! De yoli yol,de ruki ruk bəyon, həmişə deştə islahə sıxanon,deştə nəsihətə məsləhəton bə insonon ən rostəroonon nişo doəyone, əvonon bə qəvə tasbhaştə niyone. Bı sofə xəyrə əməlonrodılədəmon ğarz heste ki, bəşmə ve-ve təşəkkurbıkəmon!

Şımə çəmə xəlği həm yolə nasir, həmustad nazim, həmən vərzinə tənğidşunasiyon.Şımə nıvıştə cəmi əsəron çəmə xəlği irfoni,fərhəngi, məxsusən çəy zıvoni roədə ve yoləsərvətin! Əve Xəlləğul-Aləmiku bəşməxəşəconi orzu kardəmon ki, hələ jığoşəyəndeştə gələmi bəçəmə xəlği ve-ve yolə əsəronərməğon bıkənən!

ĞƏZƏL

Xəlği roədə zəhmətı yole, Camal muəllim!Moə şıt bətı, billah həlole, Camal muəllim!

Boştə təxəllus peqəte mubarək Lələzoə,Cəmi xəlğimon zoə Cəmole, Camal muəllim!

Tolışı zıvon vəyşti zıvone, tıniş çəy Rizvon,Məvot, “Az boçi!”- im çı sıvole, Camal muəllim!

Feyziyab bimon çı Xanım dodo məharətiku,Vakərdəmon çəy rufi:”Dodole”, Camal muəllim!

Ğızlıvo sərzəmine cumlə şəxsi-hınəmandon,Xanəli day imnədə ğərole, Camal muəllim!

Az ve baxtəvərim, jiydəm deşmə i zəmonədə,Vətənımon tolışi məhole, Camal muəllim!

Ruşin qavərən holi nəbi ve-ve mətləbonku,Şımə şeyronku əhli-kəmole, Camal muəllim!

İzahon:Xanım dodo – Xanım Əhmədova - Camal

muəllimi moə; deştə aktyorəti məharətiəmənış heyron kardə. Xıdo çəy rufi şo bıkə!

Xanəli day – Xanəli Tolış, Tolışi,Azərbaycani yolə əzəmətinə şair;

Rizvon – İslami əsatironədə vəyşti posibon,kəybədor.

11. 05. 2016

Bəxtiyar Ruşin

4 ¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Allahverdi Bayrami

Şəvqıl səydə nəsli avlodbe. Dədə-bobonəsli şəcərə ta bə haftminə imom Musayi-Kazımi beşedəbe. Biləsıvoədə jiyə ım nəsliorox-torox İroni Nəmini viloyəto oməbin,iyo hey-vey bəbin. Bə kom işkiliro çoçinəvbe ki, Şəvqıli yolə bobo, yolə pı, ıştən pıhəməy Lankono de tolışə kinə kəxıvandbəbin. Yəni Şəvqıli moə, nənə, yolə nənəhəmə Lankono iyo bə şu omə tolışbin. Təbiiki, Şəvqıl ıştən de tolışon ersi-adəton perəsəbe.Biləsıvoədə tırkə məhlədə jiyero xıyzonarəbə tolışi kam qəp jəydəbin, əmma tolışidərəsedəbin.

Ko jıqo eqıne ki, Şəvqıl umummiyonətəhsil orıxnə bəpeşt, çəy pə Səyd Miri vardışeəv bəştə həmzomo kə, bə Lankon, noşeLankoni Kollecədə tosəməktəbə şobədə ki,se sor iyo bahando, boğçə tərbiyəvonəti ix-tisosi bıstəno...

* Barzoən Lankoni Kollecədə təhsil

səydəbe. Əhvolinə cıvonbe. Hejo bəştənomiro barz-bılındə zoəbe. Ço hovə iqləbolibe. Nozəqulə əğılbe. De nozədoştonənhəmro bəbe, Marso qəsəbədə qul qordınedəbe.Dast-lınqədə ğoymbe, de vərzeşi dastkobədəbe. Məktəbi–rayoni vərzeşə hesbəsonədəve şirkət kardəşbe, nominə vıron bə dastvardəşbe.

Çəy pə Əğəqul jıqo hisob kardışe ki,ıştə zoəli bənəbəy nozəqulə həmronkoesındıni- əy çəvonko co bıkəy, bə LankoniKollec bıvğandi, əyo bahando, qasbu sənətisoyb xaləu (be.red). Jəqoşən karde.

Dəvardə dı sorədə, roste, Lankoni

pedaqojiyə kollektiv Barzo təlimi, yəni hande-nıvışteyku jəqoyən rozi nıbuysə, əmma çəytərbiyəku şikat kardənıbin, pı-moə toxtəkardəbin ki, Barzo de muəllim-tələbə heyətiçok rəftor kardedə. Kolleci har koədə-tədbironədə Barzo mislış ni...

*Barzo çe Şəvqılisə i kurs bənavbe. Adətən

bə iminə kurs omə kinon çe penə kursitələbə zoon dığətədə bedən. Deştə sofsoyəvərdışon, təbiiyə vid-fəsonon, qılqılinə olətonnəzə cəlb bıkə iminə kursi kinon Barzoçəşikoən bə kəno bey nəznin, əmandi vestibuliitono çəşon eyərızni bə omə-şə iminə kursəkəkinon...

Kollecədə dərson bino beyku 2-3 rujdəvardəbe. Vestibulədə - bə Kolleci dəşəvırəzalədə çe kinon dılədə qıləy barzəboloə,dırozə bukə, nozokə kəşə-şuvarə lınqə,siyoloşə, kırtə kəpotə kinə oməy mandeBarzo vədə, votışe:

- Çiçe əv, kinə-minə vindonni, çoçəşbəşon bəmə?

Kinə məlohətinə sədo, şinə aksentə ləfzi,jıqobızın, bə Barzo ruhi sərinə ov peşandışe.Tovıstoni ın sentyabrə manqi bıxorədə Barzoandomi qıləy rohətəti faməşe. Kinə çesıxanonku cəzmbe, nızınəşe çı cəvob bıdəy.Məvuji kinə bəçəy sə dom şodoşe, şıkırnişedumu ıştə. Lozimbe ki, ın domi bıdırni, beşiçəyo, ozod bıbi. Iştən nominə moybıqət bəBarzo ikərədə ıştə andom lorzınişe, denohəmoə sədo votışe:

- Kinə, ıştınədə Lankoni kuçon ləjəne.Kafto rəxəş bəqəm? Iştınədə ni bəqəm? Hejoiqləş?

Rostə dasti miyonə anqıştə dıroz kardışe,pekkuşe bə kinə dırozə bukə. Bə çəvon səqırdəbə zoəninə-kinəninə tələbon bərkədəsırəyn. Barzo ıştəni sırə sədo lap Kollecidivon lorzınişe.

Şəvqıl çe Barzo ənəxəbədə həmləku,anqıştə bə bukə pekueyku, dəy nohəmo qəpjəyku, yaman pərtbe, dərhol çəpə dast ğandışehələən vi nıbə Barzo anqıştə qətışe, murdoşe. Anqıştə çıqqə kardışe. Barzo rəyrədast okırnişe, kinə dast omujənə dəkırnişebə və, eqətışe bəştə sinə:

- Bəmı diyəkə hey, botıno əğıl-məğılnim ha?!

In holi vində tələbon həniyən bərk ziki-vu rost kardışone, dastəkə jəşone. Cənbəcən

mandə, yəndı vanqonədə dəkırnəbən Barzode Şəvqıl ani vaxtədə nızınəşone çiç bıkən?Barzo zumandə daston ıştə andomədə faməŞəvqıl piyəşe de zupuri bevıski zoəvanqonədə, əmma perəxey zınedənıbe...

Barzoən kinə ətırinə təmasi deştə həməhestı-ni ıştə andomədə hiss kardedəbe, məstbəbe, çı məstiko sı portə bəbe, cəzm bəbe,mandəbe, kinə vadoy xıyolədə nıbe. Tələbəhəmron rəyrə nez oməyn, co kardışone əvon:Dıynən bə sıə tənu oşə, holibəholi şə ın zoə-kinə jiton-jiton bəyəndı erəxəbin, nəhayətki, əvonən omujənbin bə tələbon, hay bə iton şin, çand kərə odyəsəyn- erəxəyn bədumu, diyə kardışone bəyəndı: Kinə boBarzo mışt peroməşe- yəni diyə bəkaş, bəştısə çe qulon bəvardem. Barzo esəboy boŞəvqıli dast oşəndəbe, yəni bəvindemonyəndı, təki xəşəti bıbi.

*In səhnə bə Şəvqıli kursə kinonən, bə

Barzo kursə zoonən ləzzət doşe. İ-dı ruj çeəhvoləti muzakirə şe. Hətta muəllim-koəkonənzınəşone çı koy təfsilot. De Barzo, yaxud deŞəvqıli vəbəvə omə har kəs ji lıputi sıredəbe,de çəş-bəvi işarə kardedəbin ki, “şımə məsələkom vırədə mande?” Şəvqıli rəfiqon çı səhnəən hırdə cəhətonən tədğığ kardışone, bı ğəroloməyn ki, Barzo omənine, tələbə ictimoiyətivədə Şəvqıliku uzur peqətənine.

*Barzo kursə həmronən, çəy dust-oşnonən,

hətta dəy musahibbə muəllimonən bə zoəməsləhəton, təklifon doydəbin, “Kinəku uzurbıstənoş çok bəbe,”-votedəbin. Vanq kardışoneəy bə direktori kəbinet, dəy ve qəpon jəşone.

Seminə ruj, dərsi bəpeşt iclas dəvoniyəbe.İ tərəfo Şəvqıl, çəy rəfiqon, bə tərəfo Barzohəmron, navədə Kolleci, kursi rəhbəronnıştəbin. Barzo bı məsələdə ıştəno hiç qınovindedənıbe. Bə duston-həmron votəyonğalinə parçin jəydəbe:

- Çımı taxsi çiçe ki? Mandəbimvestibulədə, həmron bə çəşbim. Im kinə hiçzınedənıbim, fikən doəm nıbe. Hiç vırədərastən omənıbim. Çeçonə əv çımı nəzə cəlbbəkayxo? Qıləy siyo məlendəğəy, dırozbəşə bə həvo bənə ənoə çulə. Qıləy bukəhestışe, şəş metrədə odəmi çəşon bekardedə.Çımı nənə bənə bəy çoçilə tumo əkəy, eyəjənibustonədə kijə-kəvulon ətorsvoni. Azvotedənim, şımə bıvotən, çə kinə çiç reçine,

çiç bə çəş çiyənine ki, azən bəy diyəkəym,hədəyon bəbim, bəy peyəvişim?

- Tı bəy “kuçə kinə” votexo?- Əsla! Yəni jıqo votem piyəy ki, Lankoni

şəhəri kəonədə, parkonədə, vıjoronədə,kuçonədə bənə bəy kinon veyin. Əstəğfirulla,“kuçə kinə” mənədə, bevəcə mənədə votəmni.

- Bə kinə bukə anqıştə tilə jəy. Kinə hiçaybış ni, yalinə bukəş tikəy dıroze, jıqobeşedə ki, tı bəçəy bukə irod qətə, yəni bəyaybəjor votə.

- Cəmati ko-sənətış nıbu? Adi qıləy şitəhərəkəte, anqıştə tilə jəme bə kinə bukə.Çəy aybəjor bey bəçəy çəş dəkırniyəme?Təhqir kardəme əy? Əsla! Bəs boçivotedənişon ım kinə ənəxəbədə oməy pevişəybəmı, bəmı sıxan ğandışe, kəynəku kinonataman bən jıqo?

- Bəs ıştı centlementəti komco mande?Kinəku uzur peqətedəş, ya ne?

Direktori çı sıxani bəpeşt, Barzo dırısterəxəy bə Şəvqıli çəşon. Kinə çoçəş bəbebəy, çəy diyənon votedəbin məvuji: “Zə,merd bıbi, kinə dıl arıştə, isə çəy dıli bıstənbə dast, yarə bıdut, məlhəm bınə” In fikidılo dəvoniyə Barzo zevılə sırə kardışe,daston dıqləən hevuj-hevuj okardışe, çəyodıqlə daston vardışe, noşe ıştə sinəsə, səjəşe, votışe:

- Bıbaxş mıni zati-ali, səydə kinə Şəvqılxanıməkinə!

Zal əyşte bə səpo, tələbon həmə dastəkəjəşone:

- Bravo! Əhsən! Əla! Im be çok! In tərəfo Şəvqıli rəfiqon, çə tərəfo Barzo

həmron vardışone əvon dimbədim haştışone:- Dast bıdən, dast bıdən. Dust bıbən,

Dust bıbən!Zal şoy-şoyə sədoku bo tıpe mandəbe.

Quşon çı hay-kuyku ziki-vuko eşedəbe.Nəhoyət, Şəvqıli nəcimə, namə dast noşoneBarzo kolhındə dasti dılədə, zoə dastış bərkeqəte, kinə rəyrə dast okırnişe, Tələbonbımiyən şoyşoy kardışone, dastəkə jəşone.Tədbir de sırə-huyə orəxəy.

Tələbon Barzo qətışone bə əhatə, dedastə beşin Kolleci binaku, şin bə park.Şəvqılən de dastə həmro beşe bə kuçə, lınqışoqəte, odyəse dumo Barzo, sə oşandışe:“Dənəy tıni zono jiyo bohori, vadəy” Çəynezo mandə rəfiqə xəbə səşe:

- Çiçe əv, çiç votedəş?- Hiç, hiç. Votıme ki, yaman vəşi qətəm.

(hestşe idomə)

KƏRTİNƏ DİMƏ VƏYU(hekoyə)

Cabbar Əli

ÇI SƏRDARİ PƏ NOM(Hekoyə)

Səvetə hukumət ıştə marzon veğoym mudafiyə əkəy. Ostoroədə

marzə zastava nomədə hərbiyə hissədəsərbozon əndınin - əv heç. Peşe, Ostorodəşə sədə - Pensədə qıləy post noə bəbeki, sovı əyo daimi jiyə kəson bə ərazi cokəs omey nəzni. Çə postədə qıləyənSəlyoni de Biləsıvo arədə, kəfşənədənoə bəbe. Se ğatə mudafiyə. Əqər kişvərico vıronədə daimi ğeydiyatədə bəşəhrvand posti bın ton ovaşte bəpişesə,bəpe hukuməti həmonə vıronədənumayəndənku bəy arəyiş bəvğandin.Pasporti de həmonə arəyişi bə postədəmandə sərbozi nışon ədəyş, tıni vaədəybə Vətən.

Lap sıftə postonədə urusəzıvonəsərbozon əmandin. Peş-peşoni əvon dıtırkəzıvonə sərbozon əvəz kardəbin.Kamişiyən dəvarde, ya səveti dı İroni

munasibəton nam bin, yaən səveti marzəkonsepsiyə dəgiş be, ya bə ovələ, ya bəzılzılə, həmonə poston ləğv kardəbin.

Biləsıvo postədə urusəzıvonə sərbozonmandə vaxtonbin. Vədə Nəvuzə idomedəbe. Bukuədə inən Sumqayıtədəjimon kardə tolışon veyni bə dı-se rujənbıbu, bəştə dədə yurd oqardəbin.

Ğoləmi zoə Sərdar de Ğəzənfəri zoəNizami diədə nezə hamsiyəbin. Çəvonsoon arədə heç parçinən nıbe. Əğılətişoni vırədə dəvardəbe. Diədə miyonə məktəbioroxne bəpeş şin bə əsgər. Oqarde bəpeşhar deynən Sumqayıtədə polimerəzavodədə fəhləti kardəbin.

Im ruj əvonən dı ”Boku-Bıradiqo”marşruti hərəkət kardə kanə “İkarus”avtobusi bə di omedəbin. Nizami arəyişışhestbe, əmmo Sərdari valideynon bəyarəyiş vığande rosnyəşon nıbe. Əv panibə Xıdo şedəbe. De niyyəti ki, lovə-mınnət bəkay bə sərbozon, gasbivadoşone.

Postədə sərbozi Nizami sənədonışosə karde, vadoşe bın ton. Çəy tonomandə Sərdari bə sərbozi urusi təhəri

bəsəş dənoy ki, əmə de Nizamihamsiyəmon, yəndı çok zınedəmon, çımıpasportədəən nıvıştə bə ki, az dey i diədəçı mo bəm. Bı id dəvonye şedəmon bədi.

Sərbozi dıl nam be, piyəşe ki, Sərdarivadə. Bəçəy pasporti erəxe-erəxeNizamikuş xəbə qəte:

- Madam yəndı çok zındon, bəmıbıvot, çımi pə nom çiçe? Bıvotoş-vabədom.

Nizami bəikkərə ıştənış gin karde.Çanə fikrış karde, Sərdari pə Goləməmamu nom bəçəy yod noməy.

Sərdar ıştə dıli hardebe. Zınedənibeçiç bıvoto bə Nizami. Oxo odəm ıştəvist sornə hamsiyə nomi çoko çı yodobebakay?

- Zə bıvotəni! Zə bıvotəni! Zə, tıçımı pə nomi zınedəniş? Bıvotəni!

Vəziyyəti anə dramatik be çı tono,Sərdari parson psixolojiyə təzyiq çə tonoçı Nizami fikfamış qırd gin kardışe...

ÇI POLŞA OXNƏ BAXŞ-PO BE

(kırtə hekoyə)

Şanqovəsəy koyku tojə oqardəbimbə kə. Səlmoni kinə hojo kəybəsə

çımı və pebıryişe:- Hiç zındəş imruj çı ruje?Az parsəym:- Im ruj manqi çande?Votşe:- Havdə.- Sentyabri havdə, sentyabri havdə...-

tikəy fikrım karde. - Ha! Ki zındəni ki əy - kanə

tarıxəvonon gəzinə cəvob dome - 1939-minə sori sentyabri havdədə səveti ləşqərbə Polşa həşipemə tərəf hərəkət kardəşe.Dı haftə çəy bə navən Hitleri Polşahəşiemə qətəşbe.

Jeni votşe:- Bəştı ım zınəy ısə hiç qıləy puçə

vizən eqınedəni. Merdə, bızın, ponə ımrujnə rujədə ıştı zoə vəyəbe, vəyumonvarde.

- Haaaa?..

5¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Camal Lələzoə

Bəy, ve sıxan karde səbinə nezəhəmron həmmə, hətto divojonənƏnqəmə nom doəşonbe. Çı pə-

moə noə nom əqəm məktəbədə jurnalisiyahiyədə kəşə bənəbi, sənədonədə hakənəhande bənəbi, ğasbi odəmon veyni çəy əslnomi çı yodo beəkəyn. Yolən be, barzi-bılındə, sıraf-sunə cıvonən be, ə nom mandeçəy səpe. Ərk şəkəson bə dim, itot kardəkəsonçəy dumo hejo Ənqəmə vakardışone əy.Imən besəbəb nıbe. Ənqəmə ənq bə ko dəşebəçəton əy haşte, bəy fasilə doy və yaxudçəy vədə co kəsi qıləy sıxan karde mumkunnıbe..

Həxe, nohəxe, dəxlış nıbe, bəpe çəyvotəy bəbi. Bədbəxtəti həmən bəvədəbekiəv qəvi qilizon, qəvi ovi ka çı qəvo tıle-tılevaştəbe bəsə odəmonsə, vi əkəy çəvon dimi-çəşi, sifəti. Kali odəmon bı səbəb deəy sıxankardeyədə hejo çəyku tikəy diyəro amandin.Ənqəmə tikəy yolbe bəçəton, zıne nıbe çıvey sıxan kardeku, yaən nəxoşətiku, çəyhəmmə dandonon qılə-qılə eməyn. Bı vaxtiduston qıləyni bəçəy dim votşe, bəs ıştıheyvərətiku conımon rəxəy, həni bedandonkam sıxan bakaş. Əncəx bı holədən Ənqəməıştə vey sıxan karde adətiku nımande. Çəybı vəziyətdə sıxan karde qıləy təmşobe.Aybəjori ıştə aybi nızne və ya bimi əhmiyətnıdoy həm sırəninbe, həmən bəmənin!

Duston, xeyzoni uzvon xeyli təkidibəçəton Ənqəmə şe çı dandonə doxtori tono,

boştə qıləy ənq doşe jəy. Ənqi bə qəv dənoybəpeştə ən çoçin ko ımbeki, Ənqəmə dim-sifət i ləzədə bə qıləy reçinə zoə sifət peqarde,be qıləy şiklinə zoə. Ənqəmə ənqədə bədandonon bə mirvari oşedəbin. Dimiyən tojədəstqo bino be. Ənqəmə tikəyən zu doşebəştə qəpon, sehbəton, bəştə ləxğozəti.Camaat roədə, çayxonədə, vəyədə, huzrədəçəyku bə zinhor oməy. Bə dəvoən eqenye,bə domjononən tuş oməy, əmo ıştə xosyətikudast penıqətşe. Abrunə odəmon vindeyədəki, Ənqəmə omedə, beəşin çı çayxonəku,yaən ıştə roy dəqış əkəyn. Əncəx çoknəybəvoten, çəy "bolelşikonən" hestbe. Əy sıəkəyn, dənəyn bə miyonə, çəğın i saat, dısaat sırəhu sədo rost əbi, vılo əbi bə ətrof.Bəvədə Ənqəmə ıştəni qıləy ğəhromon hisobəkəy....

Oyo qıləy əhvoləti qəp nıjənom davardeəzınim. Tovıstonə rujon qıləyniədə Ənqəmədeştə həmron bə dıyo, bo dənışte şe.Ləpəjənədə hardışone, doşone-səşone, votəynivotışone, sırəyni sırəyn, dəşin bə dıyo.Ənqəmə şe bə dıyo nığılə səmt, həmronənvanq kardışe dumu ıştən. Ha,dıyo nığıləvıron sardonbe, ımən bə Ənqəmə ləzzətdoydəbe. İ kərə, dı kərə şe bə cum, seminəkərə bə cum şeyədə bə Ənqəmə qıləy evışniəozo dıço be, ıştə səş çı dıyoədə bekarde,bərkədə evışnışe. Bı vaxti qəvədəki jiyonəənq çı Ənqəmə qəvədə beşe, eqenyi bə dıyo,dastış ğande ənqi bığəti ənq ovədə ğeyb be.Çanədə bə ovi cumuş karde, ovədə çəşışokarde ənqi pəydokə, ənq pəydo nıbı kinıbe. Həmronən çanə əlləyk kardışone, ənqpəydo nıbe. Ənqəmə bəştə tukarde-tukardebeşe bə ləpəjən (osto – sahil. red), həni çıxəcolətiku bə kə ne, sərost şe ıştə dandonədoxtori tono. Roste, bə i həftə Ənqəmə tojəənq bə qəv unən dənoşe, əmmo ın hodisəbəçəy tərcumeyi-holi bənəy qıləy səkuyənıvıştəbe. Mərənqonədə çəy diminə həmron

ın ğəziyə bəçəy dim əvotin, əsırin.Sovet hukuməti vılo be, vəziyyət sıxani

"v" hərfi eqınyi, nun dəkıryəy, beko mandəcıvonon və qətışone bə Urusiyət.(Ənqəməsovxozədə traktoristbe, çokə pul əvəy bədast, sovxoz vılo be, mande avarə). Ənqəməqıləy yolə xeyzon (çəmə ğəhromoni se kinə,qıləy zoə hestışbe), noşe bə jeni, bə əğlonehtə, eqınyi bo ğıçi nuniro bə diyəro şəhəron,vilayəton nəve, çı vətəniku sərqərdon be. İtərəfo camaati çəy vəzəriyatonku conşonrəxəy, çə tərəfo qıləy yolə kılfəti bə dastonmande bə vey odəmi kefi qınyedəbe. Çokbe çı Ənqəmə kəxıvand zırək beşe, de ənvayi-mısıbətiyən bıbo, əğlon perosnişe, vırəbəvırəkardışe. Nıhıte, kam hardışe, vey ko kardışe,şəv nıznəşe, ruj nıznəşe, ıştə sufrə benunnahaştışe. Zımıstonədə bo xəlqi nun patışe,borəşum kardışe, tovıstonədə andomış,dastonış çı hındıl çınyeku yarə be, xunin be,əncəx ıştə ləyoğət oqətışe, kə-bə vılo nıkardışe,bərəks, bə səhmon dənoşe.

Bı vaxtonədə Ənqəmə Urusiyətədə ıştədevrani dəvordonedəbe. Sıftənə soronədəpul-fılon kamişəvoy əvğandi, peşo çiç beisə həni nıvğandışe, omə xəbə-xubonənpesiyən. İqlə kali şaiyəon omedəbe rəsedəbe.İ votdəbin boştə tojə jen vardəşe, dəşə bəqıləy urusə jeni kə, jiydə, i votdəbin bə qıləyqurciyə kinə umjən bə, şə bə Qurciston, əyotojədən əğılxıvand bə Əmmo zınedon oməxəbon dılədə ən ğəribə xəbə kombe? Vallah,odəmi sırə qətedə. Votedən, UrusiyətədəƏnqəmə unən bəştə ənqi bə ruj-bə şəv zudoydəbən. Bə xırtə omə həmronədə qıləyƏnqəmə hıtə vaxti (əv hıtyədə bənəy səğiəhıti) çəy qəvədə ənqon deynənən bekardə.şodoydə bə qıləy şəkk nomə vırə. Hiç kiyənzınedəni. Maştə çı vırədə əşteyədə Ənqəməıştə ənqon ıştə qəvədə vindəni. Cındo bedə.Aləmi jəydə bəyəndı. Həmron çəmədonon,sumkon, lef-bolışnon dılə, tankardə,

tannıkardə oləton cifon həmməy odırnedə.Ənqon pəydo bedəni ki bedəni. Ənqəməmandə be ənq. In hodisə jıqo bə Ənqəməkefi qınyedə, ıştə şələ-şulə peqətedə, bəştəhəmron sifəti tukardə, çəvonku co bedə,şedə bə noməlum istiqomət.

Çimı bəçəton nə çəy xeyzon, nə divojon,nə duston da sor çəy vırə pəydo kardenıznəşone. Nə çəy marde, nə çəy mandeməlum nıbe.

Da sor davardə. Da sori bəçəton məlumbedə Ənqəmə konco vırə-məskon qətəşe,konco quzaran kardedə. Ğohum-ğəbilə bıxəbə şo bıbunən, bəçəy kəxıvandə jeni çandontəsir kardəni. Bəy voteyədə ki: “çaşən ruşin,ıştı merd tojə jen vardəşe, omedə”, merdikinə bənəy merdi damə bedə, votedə:

- Cəhənnəmədə jen vardəşe. Əv bomı dasore mardə. Çımı ve vaxte jəqo şuəm ni,çımı əğlonin çımı şuə.

Zəhmətkəşə mıncır bə jen seqlə kinə bəşu doəşbe bı soronədə, boştə iqlənə zoə vəyüvardəşbe. Ivoni de sıxani vote hostene, əncəxde çiçi bəsə omə ın xəyə koon, ımi iqləXıdo zınedə. Oxonə əğıli vəyə vaxti Ənqəməjimonkardə vırə zınəşone, xəbə kardışonebəştə zoə vəyə boy, noməy....

Bı nezonədə xəbə beşe Ənqəmə oqardəbəştə vətən. Qurciyə kinə şodoəşe, ome.Iştənən astəyi-pust! Ənqış beşə jıbızın.Votedən, bə kə omyədə ıştə peştədə oməəğlon kali qıləy zınənışebən, nəvon dimi isəiminə kərə vindəşe. Zoə ıştə pə Ənqəmətojnie piyəşe. Ənqəmə bənəy jeni ıştə əğlonvədə bəmə. "Mıni bıbaxşən, mıni bıkıştən,əncəx mətojnən" vote-vote bənəy korpə əğılilovə kardəşe. Unən bəfoliə jen! Unən bəfoliəjeni bə Ənqəmə rəhmış omə. Çə rujikuƏnqəmə zıvon kırt bə, ənqonış jıqo bızındavastə bə.

Isə Ənqəmə həni çı xəcolətiku bədukonəvə, bə odəmon dılə kam beşedə. Kanəhəmronku vitedə. Quşənişin bə, kəyku bə bibeşedəni. Nımoj votedə, ıştə qınon de ibodətişıştedə.

Çiki sıftə, çiki oxoy. Ha insoni jimonqıləy ibrəte, dərse. Vindəş ki, hakənə zinəənq bəkəs umri oxoyədə lol bedə, ıştə çəşonmijon bəpe hiç ğəti rost karde pidəşni. BənəyƏnqəmə!

Aqşin Dadaşzadə

ÇIKO BINIVIŞTIM EŞĞİ, VILİKU

Şinə pə, votedəş peqət ğələmi Vəsf bıkə cohoni, eşği, aləmi Zınemən pidəni az əçəy çəmi Çımı nıvıştəyim bəbe eliku Çıko bınıvıştım eşği, vıliku

Hışq bə Vətəni ru, Vətəni honi Bılbılon boğondə handənin həni Moledən, ni kardən, şe-şe əməni Jəydənsə əməni səyku, dıliku Çıko bınıvıştım eşği, vıliku

Şinə pə, bı holi durum vardənim Mı ki bə co xəlği zulim kardənim Tələ rıştedənim, anqul ğandənim Boçi dast kəşdənin çımı gıliku Çıko bınıvıştım eşği, vıliku

Şinə pə, fik bıdə, millət məhv bedə Rostə ro beşedə oxoy səhv bedə Duruston qətedən, ğatil əfv bedə Rəsə çi pıxedə, qətdən koliku Çıko bınıvıştım eşği, vıliku

Mandəbu qıybəkul hamsiyə, avlod Nisə hiç rəsəkəs bə çəvon imdod Çəmə dədə eli məhv kardəsə yod Sutedəm, doğ bedəm, əçəy holiku Çıko bınıvıştım eşği, vıliku

Avarə nəvedən kuçono zoon Qıybəkul bəmedən kəono moon Okuşyəbusə əğəm xeyzoni çoon Çəşo eşuryedə ars çəy yoliku Çıko bınıvıştım eşği, vıluku

Şinə pə, bə lovəmki bıməs mıni Ə conon to zındəm az bəştə coni Hamsiyə təyə nun, hardəmsə şoni Bızın ki, nime fərğ həyvon, moliku Nıvışte zındənim eşği, vıliku Çıko bınıvıştım eşği, vıliku

ƏVE ŞE-ŞE KAM BEDAMON

Nom bə hesob vardənimon Yəndı peşto mandənimon İştə nuni hardənimon De deşmonon cəm bedəmon Əve şe-şe kam bedamon

Həvyedəmon, qınedəmon Deşmıni dust zınedəmon Ha tojə ruj zinədəmon Penoşıməy dəm bedəmon Əve şe-şe kam bedəmon

Nəvedəmon fırsətiro Bıbırəmon çı yəndı ro Qəvədə bə i yəndı bo Peşto lınqi kandedəmon Əve şe-şe kam bedəmon

Nuperəson kıvıl, əvom Yolon ro kardənin dəvom

Hico ni çı dardi dəvo Befərə son zandedəmon Əve şe-şe kam bedəmon

Vaxt dəvardə yol bedəmon Toğə bimon xol bedəmon Rəsdənimon kol bedəmon Pi bedəmon xom bedəmon Əve şe-şe kam bedəmon

Bo yadonro vəşedəmon Bənə həşi beşedəmon Pemedəmon, eşedəmon Ov bedəmon, şam bedəmon Əve şe-şe kam bedəmon

Bə ha votəy mandedəmon Sa cur nəğmə handedəmon Çı yəndı kə ğandedəmon Be dəğər, erjon bedəmon Əve şe-şe kam bedəmon

Aqşin, ıştə dıli məkand Bı həxə ko xəlği vəkand Babəki, Həzi şəy təkand Bəvind i pərçəm bedəmon Nıbəvoteş, kam bedəmon

VE QONEBƏN ÇƏMƏ ŞƏLƏ

Dardonımon kam bedənin Sığə dılon nam bedənin Noduruston tam jedənin Ha rıştedən bəmə tələ Ve qonebən çəmə şələ

Həzo soron romon kardə Bıhtonon, şərımon hardə Cononımon ğıbon vardə Kam əbıni ğıbon hələ Ve qonebən çəmə şələ

Çəmə piyəy həxə koye Deşmenımon siyo loye Im kom vırə bədə voye Bə dılon vardə vəlvələ Ve qonebən çəmə şələ

Co əkəniş dust deşmeni Həzo dimon vindəş həni Pay-baxş kardedən əməni Çəmə nibən çəmə ğələ Ve qonebən çəmə şələ

Həsrət mandə xəlx bə ruşnə Bə yod dənən ki əy voşnə Çı Zərdusti roy nişonə Diyəbunə doydə hələ Ve qonebən çəmə şələ

Livon ru bən havzə xolon Qəvon pur bən sardə çolon Şiriro handən şəğolon Yolə darde, xosə lələ Ve qonebən çəmə şələ

Hestımone çəmə i ro Bo i yəndı bıbəmon to Bımandəmon yəndı peşto Məbəmon şat bənə çülə Sıvık bəbe çəmə şələ

BILBILİ OZODƏTİ (Təmsil)

Bılbıli çəş obəbe ğəfəsədə Nokəti voydəbe çəy nəfəsədəPemujyəbe bəştə ovi, doni Ov kardəbe zindonədə coniXəbəş nıbe çı sıre, çı hande Xəbəş nıbe daşto kom semanqeĞəbulbe bəy xıvandi doə baxş Vədə mandəy, çimi-çəy poə baxşTəsəvvur nəkəy əv co jimoni Rujon dəvondəbe de şemoniHa omə ruj çı dəvardəy to be Fərğış i be hardəyonış co beİ ruj bə çəy sə oməy tojə ko Ğəfəsi tono bəhi be oşkoBəhi vindəy bılbıli dıl larzəy Ranqış vite, sipi bəbe, tarsəyBəhi vote bəy nime ko detı Oməm bıdəm ozodəti bətıArıştışe çı ğəfəsi kəybon Ki bılbıl bıkəy ozodə devronBılbıl beşe kəşonış okarde Qədəy pərəy, bə ğəfəs oqardeDənırəsəy ozodəti şini Ğəbul kardışe nokəti nuniOməbe bənə ğuli bə dınyo İjən də ro əbi çəyku əv coLayığ nıbe bənə bəhi pəre Layığ nıbe ozod hande, sıreOzodəti ni erjonə nemət Bə erjonon bedəni əv ğısmətBə qi nıxtə pemujyəbu inson Qıybənıxtə asbardedə əv con!

Ənqəmə (hikoyə)

6 Òîëûøîí Ñÿäî¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîð

TOFİQ NİCOTSumqayıt

TOFIQ NICOT (tolışi: Şarizo TofiqCəlilov, tırki: Cəlilov Tofiq Şahrza oğlu)1960-minnə sorədə şəhri Bokuədə moəkubə. 1963-minnə sori çəvon xıyzon çı Bokubə Sumqayıt kuç kardəşe. Hal hozıədəTofiq Nicot şəhri Sumqayıtədə jiydə. Tolışilıvemoni fəalə tərəfdoronədə bə TofiqNicot Sumqayıtədə həm Tolışi MədəniyyətMərkəzi, həmən Azərbaycani XəlğonBərabərəti Partiya üzv bə. Hal hozıyədəTolışi Mədəniyyət Mərkəzi üzve. Tolışiiyən tırki zıvonondə xəyli nıvıştəyonışheste. “Tolışi Sədo”, “Sumqayıt”,“Qızılbaşlar”, “Bizim Respublika”, “Qa-nun və Zəka” iyən “Tolışon Sədo”rujnomondə əçəy şeiron, ğəzəlon,publisistikə nıvıştəyon dərc bən.

ƏLİ NASİR – SİPİTUMİ OKIŞYƏÇO PEKARDƏ ŞAİR

Ey çı Məzdə Xıdo barzə bəndon, sofətolışon, az ıştə dıli dardon ıştən əkəşim, bəhiç xonəxo ıştə dardon bo nəkəym. Im rüj ərüje ki, çımı dardon səpe dardə şələn çı tonoziyod be ki, həni ı şələ dardi cali kəşero zü-qırım ni və ə dardi deşmə baxş kardeğərolədəm. Həmmə tolışon mənəvi pə, bıyə,düst, mürşüd yolə ustodə şair, ğıyətmandəTolış, çı Peyğəmbəri əmonət bə səydə Əli –yəne çəmə əziz Əli Nasir şe bə Xıdo rəhmət.Xıdo Əli bıyə rufi şo bıkə, bəməhonən, yənebə cəm tolışon səb bıdə. Əli Nasiri kırtəjimoni bə ğələm varde, jıqo zınedəm kiŞehtiyoc ni. Bə hisob ki Əli Nasiri nom çı harTOLIŞi dıli xonədə sakine. Har tolış ƏliNasir nomi ıştə dıli səysə novnedə. İjənənpidəme kali fikri-fəhmon bə ğələm biyəm,ıştə dıli tikəy təykəm.

Çımı de Əli Nasiri oşnəti 1993-minnəsoriku bino be. bəvədə azən bə Tolışi İbemoni

hərəkatədə şirkət kardedəbim. Vote bəbe ki,bə Lankon har haftədə i kərə əşim. De vaxti,de zəmoni hukmi Əli Nasiri de tədrici zınəme.Tədbironədə yəndı əvindimon, iyəndıku hol-əhvol əqətimon, de minvoliyən çəmə düstyətibınə noə be. Əli Nasir həl-həlbət yolə şair,partorə ruşinfikbe. Im məziyyəton əçəy fitriistedado omə mətonbin. Əçəy coməziyyətonən hestbe, çə məziyyətonədəqıləyən əçəy Xıdoku ənom bə robarzətibe,robarz sıxani bənə peyğəmbər sıxani ğəbulbıkəşon, bəvindeşon ki, ım məzdə merdivotəyon, əçəy xosyəti həliməti bəpeyğəmbəron xosbə əlomətonin. Deştə şairətiƏli bıyə hozo həlbət nimə peyğəmbərbe,deştə mərdiyəti, deştə həlolətiŞ deştə imoniyəndıqlə nimə i kardışe, tikəyən barz be. Bəruhaniyon xotı nıqıno, çı jimoni soyb həğiğipeyğəmbər hisob bedə ki, ıştə dardi, dojinoydə bə kəno, milləti dardi, doji urca kardəbəştə pokə, sofə dıli. İyən Xıdo zınedə konbəndə bə kom əməlon ofəyəşe, çiki imon çıhonədəy. Əliyən boəməro, bo TOLIŞON ro-barz ofəyə be, bənə ıştə sələfonən əçəyəməlon rüşnə boəməro ta ğıyoməti rüji Xıdonuro hasil omə ərməğon bəbe. Əli bıyəhaftımədə dılım pur bıbuyən sıxan votenıznəme, ğıbo mıni tosnedəbe. Bo çəməzəhmətkəşə bıyon tasə ıştə mardə rüji ıştəminnotdorəti, ıştə xəy-dıvo nibəsındınem.Xıdo çəvon dıli qornə çəvon zəhməti səvobbınıvışto. Mehdi Səfərovi iyən Rafiq Cəlilovitəşkilati zəhmət çaşi vədəbe. BoəvonroXıdoku budə, rüşinə rüjon orzu kardedəm.Çəmə ruhaniyə bıyə axund Əli voteədəyki“bıyon, ıştə zəhməti bə mərhumi həlol bıkən”ijən bə ğıbo qornə dama be nıznəym. Axundbıyə, nəinki çəmə zəhmət, çəmə jimonən bəmərhumi həlole. Əncəx bomı sırr mandekiıştə dılo hiç nıbu i kəsi dəvonişi ki, bəs ƏliNasiriku əçəy bo tolışon kəşə zəhməti həlolətisəmone? Bəs çı koy oxo çiç bənine? Az bəƏli Nasiri xosyəti bələd be qornə tam desəmimiyyəti vote bəznemki Əli Nasiri ıştəkəşə zəhməti bo cəm tolışon həlol kardəşe.Jəqo bə nəbəy əv be muzd, be bədəl çı qonəzəhməti jiyədə dənəşi. Xıdo mərhumi xotıəziz, rufi şo bıkə. Çəmə ğarz çə məzdə insoninomi əbədi kardeye ki, bə koədə bəştə barzəmilləti peştipurim. Xıdo bə milləti səb bıdə.

BO ƏLİ NASİRİ ƏZİZƏ XOTOİTHOF KARDEDƏM

Fəror bıkə, dədə TOLIŞ, ım rüj xəlği bəmə rüjeEqınyə be dardisə dard, moə Vətəni ğəmə rüjeÇı Ədəni fiy-firişton bə şairi nəmə rüjeVoş tıledə çı əfloko, fiyon çaşo bənə arsiNi bənemon oqırdınye əmə çı Nasiri ğarzi.

Nasir dədə Sipitumbe, voşnişe Zər, əmə çəy düstÇəy əsəron Avestabin, şair ıştən bobo Zərdüst,Çı Hurkoni həşibe əv, barzə bandon Arta KodustMədoybe əv, yolə Kiə-sə, Tolış çəy Ozəri-bijonƏv həşibe deştə nuri, rüşin əkəy xəlği rüjon

Peş İomə, Odəm dədə, çı bəşə ro soybbe ƏliBə tarixi har səhifə, har qardışi şoydbe ƏliZıvonədəş Xıdo nombe, Tolış bero şoybe ƏliŞokə Xıdo ışti rufi, har Tolış “Amin” bıvotoIştı rüşnə Əli bıyə, hejo bə Tolış dəvoto.

Ənom oməyş bo tolışon, Xıdo nuro, rəhmətikuTolışi ço pekardə be, ıştı purə zəhmətikuDınyo ibrət qətənine ıştı ləmə ğıyətikuTolışi nom barzı karde deştə barzə əməli tıMillətməznon tolış karde deştə rüşnə, ay Əli tı.

Deştə dasti tı pekarde çı Zərdüsti kiə Ozər,Əhaştnimon əy okışye, bıbu ağıl, ğıyətmon fərIştə rizi gin bıkəmon dəbəqəte əməni tarTı murşidiş, az murudim, ıştı məktəbım sə kardeDeştı şə riyə Nicotən ve otəşono dəvarde

İzahon:Hurkon – HirkanArtə-Kodüst – Art – cəm kosmoreligiyon xıvand,Kodüst – ko-osmon, çı osmoni düst, yəni bə həşi,ovşumi, astovə bi vardəkəson (biyət kardəkəson) Mədoy – həvari (peyğəmbəron koməkəkon)Kiə-sə - Mədoyonədə vıjnyə bə şəxs, çı xəlğirəhbərOzəri-bijon – ozər-otəş, bi-etiqad, jon-lar, lər:otəşpərəstonTar – tokiyə zılmot

VƏTƏNİ BƏ İNKARE

Vüqar boli, Vətən boəmə ənomeDıli səysə hicroni çom sənomeXiyolədə çəy sığonsə sə nomeHar sığ qıləy tarix, qiləy abidə..

Vətən çəmə inon inə, nənəyeSinniş ğədim, abidonış kanəyeBo kıvılon kosibə quzor vonəyeÇəvon fəhmon pefamyedə, sə bedə..

Yurdi tərq kay zındənim çı ğəroreIm ğəroron dılonədə iqroreBalon ıştə Vətəni bə inkoreÇı Vətəno ta kardedə, beşedə..

Ğərib bedən, ğurbətədə doydən conYa xəyədə, ya şərədə pamdən ronĞurbətədə bevətənə tolışonBəştə yurdi, Vətəniro yod bedə..

Im çı felbe, dışmeni noy felə pardMəcburış kay “ha tolış ha, boy dəvard”İ poə ğurbəti mard, i poə nimə mardMardon mardin, bəjiş marda oşedə..

Pevılon bə kişvəron tolışə zonDe mijə bo peqətdən dodon, həm monDe hicroni çaş kardedən çəvon ronBedə neçi hicron, umri koşedə.

Orzu, komon qıtə nıdoy sutə beDe ni-nıbe davuə jimon mutə bePıxəy tolış, ıştə dıli putə beCon bə i ton, tonoyən imon vəşedə.

Yurd təy bedə, vətən mandə besəyvonKan təyli bən, kılit qınyə bə kəybonBe son mande vətən, pıyəyn çəy soybonNicot, bə dıl dard eməkə, dəjedə.

SƏBI Nİ

Ha Xıdoha, jəy bəmı doğ doğisəRost kay bə bəş, bəşo vadoy sığisəBılbıli bay, ki bahande vılisə?Bıbuyən bahand, əv Nasir ha əbıni,Çımı səb ni, Bətı çiç bə, səbı ni?

Doy bəmə yol, rə dəporniye çı dastoJıqo rə be, fəhm nıkame dü-rostoTolış ıştə peşti bə ki bıbasto?Votdən həxiş, rost rəvoniş, çəpı niÇımı səb ni, Bətı çiç bə, səbı ni?

Nasiri umr davarde de zillətiŞoyış nıbe,bəyonən de mınnətiQınoş əvbe, xadimbe bo milləti?Dələvuşon həmmə əçəy səqıniÇımı səb ni, Bətı çiç bə, səbı ni?

Tı xəlğ karde, Tınən barde İlahi,Dınyo boəmə tərsə qarde, İlahiCismış marde, rufış mande, İlahiÇoknə qırdə bıkəm dardon sə-bıni?Çımı səb ni, Bətı çiç bə, səbı ni?

Tolış, ıştı beməxə zoəm, mərizim,Dardo benışəy, co dardon arizimNasir Yağub, azən çəy düst Farizim,Jıqo qınim bə məntər, bə yəvoni, Çımı səb ni, Bətı çiç bə, səbı ni?

Məbəm Tolış! Çaşi arsı ru bedəTolışon həx iyo cılə-cu bedə.Nicot, umru ço evəşdə, ku bedə,Bəmı qətdən rışğənd, təvon-təbı niYa Rəb, az hiç, boçi Iştı səbı ni?

Baladdin Veşo

Bı ton, bə ton dəmğandə əv

Şəri rıştə lupəyebən,Çoki vədə çəpəyebən,Lap divinə sıpəyebən,Çı bırəsi səmandə əv,Bı ton, bə ton ğıç ğandə əv.

Hiç həyoş ni ımi, votdən,Pətoş bəçəy dimi votdən,Kunəşavlo bımi votdən,Bə həx-nohəx ve handə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Vıl məvot bəy, teğe, xore,Bo nəsyəti quşış kore,Kond nəvedə, tıknə more,Nə sicime, nə andə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Ruj tusbin şəv bə cuk –cuke,Cudə əğlon, çı yol –ruke,De hamsiyon bəd suluke,Ki pevatə, ki zandə əv?,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Rışk heste çəy kılkə sədə,I mənən qard olətədə,Boli bəşmə soəx bıdə,Bomi bo əy çiç handə əv?,Çı həməyən dəm ğandə əv?..

Kəj bə viye de leşti lap,Rə bebəşe bə kışti lap,Başmard çımi haf peşti lap,Kup qordındə, fel zındə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Damə bij ha, cınon pekay,Vay bə ruji, qəvış okay, Iştə poçon bə pe bəkay,Kəy kuto bə mır mandə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Kə zındəni, maş zındəni,Pılo çiçe, aş zındəni,Bəvi bə je çaş zındəni,Lap əşivoy, kolandə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Sılqo poynəy, hardedə ha,Pandəmdə, pi vardedə ha,Binim jıqo kardedə, ha,Jenon çaşo eğandə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Ki xəy vote, əy bəcue,Aybəjorə be abrue,Nə dımjon ko doy, nə kue,Nəən bə şuy pemandə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Çand sıxanon dəvoştəme,Bəyo tarif nıvıştəme,Mı bə Xıdo ohaştəme,Ruji vevə bəmandə əv,Çı həməyən dəm ğandə əv.

Iştəni

Çiçkəm, bəxti biremon ni,Jəydəm bə hal – kuy iştəni.Hələn niğo doydəm coni,Oğətdəm de zuy iştəni.

Vaxt dəvardə, ə manə şə,Sardə zimson de kenə şə,Boti nəvdəm az, vənəşə,Nuşodə de buy iştəni.

Çi zinedən dili ğirson,Rujqaro hest həzo parson,Ha qəmədə çaşə arson,Çaştvondən de suy iştəni.

Jimoni ro zine pidə?Rəğ bə xiçə cone doydə,Dil de eşği jiyovində,Diyoən de ruy iştəni.

Ve niğile dinyo sirron,Biqordino xido şəron,Bilbil boğçə aşiğ, lorunOşandə de huy iştəni...

Qinokoriş im zəmone,Çoki – bədi nibe zine...Ki bə sipə rast eqine,Hifz bikə de çuy iştəni.

7¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîðÒîëûøîí Ñÿäî

Гылəj һүрмəтинə одəмһестбе. Əчəј иминə женмардəбе, əв дыминə

бəжəн кəхыванд бəбе, ым женве бевəҹə одəмбе. Чə жени дыглəкинəш һестбе, əвон дештəхосјəтијəн, дештə мижијəн, дештəпандијəн бəштə моə шедəбин.Чə мерди навонə женəдə гылəjəнкинəш һестбе. Ым кинə бəнəјыштə рəһмəтинə моə ве дылəсут,хосə, сəзывонинə кинəбе. Əчəјмоəн ве речинə, хəјəмандəодəмбе.

Һа, чокнəј нуə кəдорə женбəкə дəше, һежо ијо əј ыштəхосјəтыш нишо доше. Ијо һиччи бəчəј хош омедəнибе,мылхəсəн бəштə шуəкинə ымжени һич хошыш номəј. Ымшуəкинə ве речинə кинəбе, чəјыштəн кинон əчəј тоно дырыстбевəҹ чиjдəбин. Фəгырə шуəкинəһежо ко кардəбе, ғəзəнон(гочəкон), дизон шуш кардəбе,поплинкə шышдəбе, пəжени, əчəјдумвардəјон хонондəпарчындəбе. Кинə бонəдə, ды-рыст куми жијəдə, сымə кутəдəһытeдəбе. Манде пəжени дыглəкинон хонон де дəби, де речинəлефдимон, де јолə овəјнондəроснијə бəбин. Ым фəгырəкинə там -тамижə жиjдəбе, бəштəпə һиччи вотдəныбе. Пəжениəвыш ҹури бə даст гəтəшбе, пəбə һар чи де жени чəши дијəкардəбе, мəвужи бəштə кинə бовəнəкəј.

Шанго, ыштə коонорохнијəбəпешт, ым кинə чыбыхы тоно, зевылə сондохи

кутəдə əнышти, əве чəј пəженикинон чəј номышон Зевылəноəбе.

Манде Зевылə дештə канə,де зевыли чыркинə олəти, чə ды-гла һовəсə са бəжəн речинбе, би-ним əвон чəјсəн ве речинə дəбинəолəтон тан əкəјн.

Һа де жыго, ружичыружончə кешвəри подошо зоə гылəjјолə мəҹлисыш һозо карде, чыкешвəри һəммə һурмəтинəодəмон де чəвон женон ијəн ки-нон əјо гырдə кардыше.

Ым номбəдə –Зевылə кинəһовонəн бə мəҹлис дəвəтышонкардəбе. Əвон ве шој-војышонкарде, дəмандин боштə олəтифами карде. Вотышоне чы чурəыштə мујон гырдə быкəмон ки,бə һəмə гонəғон - меһмонон ијəнбə шоһзодə хош бон.

Фəғырə Зевылə кинə котикəјəн зијодə бе. Əв һовонолəтон уту жəјдəбе, һозо кардəбе.

Кəдə шə гəпон һəммə олəтонбарəдəбин.

- Аз, - јолə һовə вотдəбе -ыштə сыə мəхмəрə кəпоти танбəкам, ыштə молјəтинə кыштибəжем, биним əвышон ҹокешвəрəдə вардəшоне.

- Аз, - рукə һовə вотдəбе -сојə кəпот тан бəкам, манде чəјкути зəрə вылинə кулонҹонəебəдом, булулə кəмəр дəбəбастем,

биним чəвəдə һич хонəхоку ни.Əвон бо мəҹлиси олəт дутеро

сəнəткоə дерзишон пəјдо карде,бə дим дəчокнијə холон шəһəригырд чокə устонку сəшоне. Һовонһежо Зевылə кинə ванг кардəбин,чəјку мəслəһəт сəјдəбин, комолəти де ком шонə, де ком кəмəритан карде чок бəбе. Əвонзындəбин ки, Зевылə кинəһəммəјсə чок зынедə ком чи речи-не, ком чи речин ни.

- Зевылə, тынəн бə подошомəҹлис ше əпиј? - Зевылə кинəчəвон сəј рандејəдə һовон чəјкупарседəбин.

- Шымə чич вотдон, хосəһовон? Шымə демы ло гəтдон?Мыни де кəпоти, де мəшо ки бəподошо рот баһаште?

- Һа, əвəн росте, əмə сырəкуəмардимон, еһанə ты бə мəҹлисдəшəбəјш!

Ҹо кəс Зевылə вырəдə бəбəј,чə һовон сəј бевəҹ əранди. Зевылəкинə ве дылəсутə кинəбе, чəһовон сəон ве де рəвоширандедəбе.

Мылхəс, мəҹлиси руж дамəј,пəжен дештə кинон шин бə по-дошо мəҹлис. Зевылə ысəтбојчəвон думо дијə кардыше, пешоыштə димыш дештə дастонгəтыше, вəш ној бо бəме.

Əчəј дајə, (firiştə. red.) бинимомедəбе бəј пегыниеј, Зевылə

һежо бы бəмə вырəдə гəтыше.Чəјку хəбəш сəј:

- Чич бə бəты, чымы дыл?Зевылə ҹури суте-суте

бəмедəбе ки, һич бəј ҹəвоб дојнызнəше.

Əв сеһрбозбе, одəмон чичфамедəбин, əв мəседəбе. Əве во-тыше:

- Тынəн бə мəҹлис ше əпијмəвужи, рост вотдəм?

- Рост вотдəш - Зевылə бəме-бəме чəвобыш дој.

- Чок, ысəт бəмы гуш быдə,аз тыни бə мəҹлис дəро бəкам.Быши бə боғ, чəјо бомыно гылəјјолə ку бујə!

Зевылə вите бə боғ, чəјо гырдгылəj јолə ку выжнише боштəдајə, вардыше. Əв ве пидəшбебыпарсо ки ым ку бəчəј бəмəҹлис ше комəг бəкај, мандеужəнəн маныш омəј, дамə ныбе.

Сеһрбози дештə тилисиминəлəво ə ку бə речинə, сəнибəтанбə зəрə əрəбə пегордынише. Чəјосеһрбози бə Зевылə вотыше ки,амбо кəјбə окə, əјо жијə морə-мəнҹəрон гылə-гылə вадə. Дештəсеһринə лəво сеһрбози анбоəдəгылə-гылə бешə морон һəммəјнибə асп пегордынише.

Ысəт гылəj əрəбəром пəјдокарде лoзимбе.

Зевылə виндыше ки, дајəчичсə фамедə, хəҹолəт кəше-

кəше хəбəш сəј:- Мəвужи амбоəдə мушəн

бəбе. Əв бо əрəбəроми бə вəҹбоме?

- Рост вотдəш, быши дијəкəбуним һесте?

Зевылə кинə дијəш карде,виндыше анбоəдə се гылə мушһесте,əвони бо дајə вардыше,сеһрбози чəвонəдə гырд јолəбығинə гылəj выжнише, əвышəнбə əрəбəроми пегордынише.

- Ысəт ужнəн быши бə боғ,əјо һуши дылəдə шəш гылəморачəчул һесте. Əвони ијо бујə.

Зевылə кинə əвонышəн варде,чəј сеһрбозə дајə морəчəчулонбə речинə олəтинə ноконыш пе-гордыни. Əвон шəш кəсəн рəјрəчы əрəбə кəтылəсə де шəсти ныш-тин, жыго бызын һежо ыштə жи-мони дырози бы коəдə ғоллоғкардəшонбе, һич навко морəчəчулбə ныбин.

- Һа, һəни ышты бə мəҹлисшејро һəммə чи һесте. Һəни тыбə мəҹлис ше бəзнеш. Чиче,бəшты хош омедə?

- Һа, ве хошым омедə, мандебə жəго мəҹлиси де чымы ымкəпоти ше бəбе? Кəпотым ды-рыст зевыли дылəдə ви бə.

Дајə ҹəвобыш ныдој. Дештəсеһринə лəво гəдəј бə Зевылəкəпоти жəше, əчəј чыркин,зевылинə кəпот бə ве речин,зəрин, молјəтинə кəпот пегарде.

Пејəгордын: Диана Монтгомери

(hестыше идома)

XANәLİ TOLIŞ

A Z ә R B O Y C O N (Bıbaxş mıni Səməd Vurğun)

(i poə)

Həmə ıştı vərəsəmon,Iştı vədə perəsəmon.Dılbə puri dərəsəmon,Həxe həşi, Azərboycon. Bıji, bıji, Azərboycon.

Tı çımıniş, az ıştınim,Betı hico ənıştınim. Co ovədə dənıştınim,Bəştı ovə çəşmə ğıbon.Bıji, bıji, Azərboycon.

İ tonədə Kaspi dıyo, Dınyo kijon cəm bən ıyo.Omeydə har kəs ənıyo-Bə neməton bıbu mehmon.Bıji, bıji, Azərboycon.

Mil- Xərəboğ ıştı cone,Şəki, Qəncə, Nəxçivone.Im Tolışe, əv Şirvone,Çəvon sipriş kanə- Moğon.Bıji, bıji, Azərboycon.

Boku- reçin, Boku ğəşənq,İmarəton nəhənq- nəhənq.De osmoni beşən bə canq,Okıredə vədəş osmon. Bıji, bıji, Azərboycon.

Nığılədəy çəmə rişə,Deşmen dəşə bə əndişə.İyən çəmə bəbe Şişə,Bebakarde vanq Baloğlan.Bıji, bıji, Azərboycon.

Şinə mo bəş hejo bomı,Iştı vanqo oje bomı.Ha kınconı xoşe bomı,Eşğı tije, Azərboycon.Bıji, bıji, Azərboycon.

İ tərəfı Moğon- Mile,Tolış çəvon şinə dıle.Xərəboği kardən hele,Tojə Şəki, kanə Şirvon,Bıji, bıji, Azərboycon.

Əməni merd zındə dınyo,Bə qurqure pındə dınyo. Bo biçizon kındəy dınyo,Asp tojnedə ıyən bicon.Bıji, bıji, Azərboycon.

Vətənım kəşkəşin bəbe, Dınyo bəçəy həjin bəbe.Maşkinəmon ruşin bəbe,Vində ruji, Azərboycon.Bıji, bıji, Azərboycon.

27. 07. 2017.

SIXANKәMON DE PIÇ-PIÇİ

Çəşi asti eməkəmon,Xəlqi ruji ku məkəmon.Vanqi ve barz beməkəmon,Bə ve kəson bome çoçin.Sıxankəmon de pıç- pıçi .

Vədə ki doy, bıkə bəfo.Detı çanə xose həvo.Bə vindemon di- di məvo,Boy hakənə bə çəş bıçi.Sıxankəmon de pıç- pıçi.

Hiç vırədə nıbə vıliş,Çı tolışi so- bə vıliş.Əvəsori obə vıliş,Hozı bıkə ıştə reçi.Sıxankəmon de pıç- pıçi.

Bıçam, bınəv kam, tamijə, Bə ro beşi nam-tamijə. Anə məmand tam-tamijə,İ ruj nəhəy tıni neçi.Sıxankəmon de pıç- pıçi.

Pejən hejo bə səy vıli,Bəmı bıdə ıştə dıli.Oxnə vaxton bə Xanəli,Əzob dodəş anə, boçi?Sıxankəmon de pıç- pıçi.

26. 06. 2017.

İLİ DAY

(İltifat (Ili day) Ninəlovda ənsəxavətli kişi idi)

Səxavətdə Tolışədə Hatəm be,Maholədə iminnəni odəm be.In votəyon bəvədəən votəmbe,Devron koon co- co bəkay, İli day.

Vey vıronı obod karde, ovc karde,Iştə sinnı vişonədə puç karde. Sıre- sıre Xıdo tono kuç karde,Həx bəştı sə nur ebakay, İli day.

Bə band beşiş dastı, de zonı,Deştə qəpi mum kardəbiş osoni.Bandonədə mandə lınqə rizonı,Əvəsoro vıl obəkay, İli day.

Rişov, Nışo, Sığəçolə, Ropojə,Çan haniyon deştı dasti be tojə. Iştı lınqon maçə əkəy vənəşə,Əvon ısə votedən “vay”, İlı day.

Zınedəbe ambur, nili zıvoni,Kəbob əpat tındə zili zıvoni.Famedəbin bandon İlı zıvoni,Bandon dıli rə ebavay İlı day.

Yas qətedə ımru Sığdaşt, Ninəlov,Dəçəy eşğı çanə dılon bedən ov.Şe çe dınyo, çe Tolışi dıli sof,Çe Xanəli əzizə day, İli day.

16. 10. 2017.

TALIŞIN YAY EVLәRİ -

LәMLәR

Bu ləm Lənkəran rayonunun Boladikəndində yerləşir. Talış mahalının bütünaran ərazilərində ta qədimi dövrlərdən bucür ləmlər yayda istidən qorunmaq vəistirahət etmək üçün inşa edilib. Bu ləmXIX əsrin yadigarıdır. Ləm - dörd tərəfiaçıq olan sütunlar üstündə inşa edilmişikimərtəbəli bir istirahət guşəsidir. Ləmləraran Talışda yay evi funksiyasını daşıyırmış.Ləmlər ta qədimdən istifadə olunsalar da,ümumən Talış mahalının aran hissəsindəXVIII-XX əsrlərdə geniş yayılmışdır. İstilərdüşdükdə insanlar daimi yaşayış evlərinimüvəqqəti olaraq tərk edib, bu yay evlərinəköçərmişlər. Ləmin aşağı hissəsi - sütunlarıqırmızı kərpicdən, yuxarısı isə meşəağacından düzəldilir və müxtəlif əl işləriilə bəzədilir. Bu da ləmə özünəməxsusgözəllik verir. Ümumiyyətlə, ləmlərrespublikanın Talış zonasında spesifiktikililəridir ki, bunlara başqa yerdə rastgəlinmir.

Qayd: şəkil və məlumat internet üzərindəngötürülmüşdür.

Fuad

Шарл Перро

Зевылә кинә

Fuad MONDİQOVIJ

Hamsiyon ve pərişon ben,ijənən bə Kinəbaci xalədılvandi doşone, “çiç

qərək bıbu, koməqəti bəkamon”votşone. Kinəbaci xalə ve rozimande bəvonku, bəvon mınnətdobe votışe, çəğın co be çəvonku,oməy bə kə.

Vindışe əğlon əştən, nəfoşonənnoə boştə, hardedən.

- Ha çımı balon, nuş bıbu, rərəbəhən, məktəbi vaxte, hələ bəpeolətonən takəşon.

Ğədiri votşe::- İnə, mını bo molon barde boçi

penıkarde?- İnə bəştı ğıbon, ıştı lınqi çan

kərə okırnime, bənem xəbə bedəniş,bəbolətim oməy, votme yəğınoqıniyəş, əve penıkardıme.

- Ne inə, han vindəbim, hanədəbənem çəmə qədə quq yol bə,bomıro əy ğıbon kıştəşon, əncəxçəy qujdədəon bo kəyro hiçionıqətone.

- Ha, inə bəştı ğıbon, inşaallahbəkıştemon, norohət məbi, əy hejobotıro ğıbon bəqi qətəmone.

- Ve səğbən inə, az ha ruj bəquqi nun bədom, bıdə rərə yol bıbu.

- İnşaalla, inə bəştı ğıbon.Əğlon ıştə nəfoşon harde, Ğədıri

ıştə olətonış takarde, Kinəbaci xaləbə Qulnozi koməq kardışe, çəyoləton takardışe, miyəxolon rıştışe,dıqləşən qədə pəpuləş jəşe bəçəysə, əvonış dəro karde bə məktəb,bı həxədə bəvon hiçi nıvotşe.

Peşo oqarde bə kə, yonqon qırdəkardışe, kəbəcəğ səhmon kardışe,beşe votşe bışum bo kaqon donekəm, vəşişon bəbe.

Eşe bə jinnə kə bo kaqonro donpeqətşe, beşe bə so, kaq-kijonışsədo kardışe, həmə qırdə ben bəçəysə, donədə peşandışe boəvon, votşebışum hələ bə quqi diyəkəm, hələbunum mardə-mandə, əqəmmardəbu bıbəm dəkandom. Eşe bətəvilə və, vindışe quq vəy ni, rərəvite bə eramə (kartofə) hiy tərəf,vəyən nıbe, beşe bədi tənu tərəf,votşe qavər bə nunə bu şəbu vəy,vindışe quq qırcə bə, nıştə çı kiyəkəno.

Daston rost kardışe bə həvo,mande bə ğıbilə, bə Xıdo şukurkardışe, xəyli dıvo kardışe, çaşonışpur be, ıştən bəştə votşe:

- In quqiyən ğıbon bəqi qətəmbənəbəy, ımən əmardi.

Quqış pekarde səpo, vindışerohət pıyedə, bardışe dənoşe bətəvilə, şe zinə duədəş i çamçəyənpeqətşe, bəçəy dılə si ancəşe, vardışeerutşe bə quqi, kanə cılonədədəqətşe bəy, votşe bıdə sardış nıbu,çəğın beşe oməy bə kə, ıştə nəfohardışe, beşe sobəcəğ rıtşe, votşebışum bo əğlon omero çoştəbıpatom.

Ğədiri məktəbədə çəvon molonovəyzi barde həxədə məsəşbe, əmobə Qulnozi votəş nıbe. Çoştə vaxtbe,əğlonən çı məktəbo omedəbin,

Kinəbaci xalə diyəroco bə japə diyəkardışe, vindışe Ğədıri Qulnozikəşşən qətə, çəy çantəşən peqətə,omedən. Rərə boəvonro dastəxonoğandışe, nun noşe, bo çoştə patəduynaaşədəşən bo hayro i yoləpiyolə ekardışe, votşe bıdə bo çəvonbə kə rəsero qədəy sardon bıbu.

Əğlon oməyn rəsəyn bə so,Ğədıri ıştə moə dəvənqonə qətşe,dəmande bəme, Qulnoz erəxəy

bəvon, jıqoş zınəy boə məktəbədəde əğlon yəndış qətə, əve bəmedə.Kinəbaci xalə Ğədiri dəvənqonəqətşe, votşe:

- İnə bəştı ğıbon, norohət məbi,ijənən bəstemon mol-həyvon, şıməsəy sədəxə bıbu, şukur bə Xıdobəşmə hiçi bəni. Boən-boən, çığəşənqə duynəaşım patə, ekardəmebə piyolə, bıdə ve sardon nıbu.

Ğədıri ıştə hovəş dəvənqo qətşe,votşe:

- Hovə inə bəmə votə nıbeşe,maştəvo çəmə molon ovəyzibardəşe, kam mandə Babəkmonənbıbə, şık bə Xıdo bəvon hiçi bəni,inə sıxanış doy ijənən mol bəsten,norohət məbi.

Qulnozi çaşon pur be, Ğədirışdəvənqoş qəte, dəmande fıs-fıskarde.

Kinəbaci xalə votışe:- Vəsən həni, boən, çoştə sardon

be.Vindışe ne, əğlon fəxə nısiyəy,

tikəyən zu bəmedən, Qulnozi kəşiqətşe, votşe:

- Boən bışamon bə quqi diyəbıkəmon, çəğın çoştə bahamon.

Eşen bə təvilə, quqşon vinde,Qulnozi quqi qıy dəvənqonə qətşe,

dəmande dast dəsuye bə quqi.Tikəy hənək kardışone de quqi,çəğın çəvon fəxə siyəy, oməynnıştin bo çoştə harde.

Kinəbaci xalə votşe:- Ğədır, inə bəştı ğıbon, ıştə

çoştə bəhən, çəğın tikəy bıhıtən,peşo bəştən ıştə dərson bahandən,azən bışum ıştə nımoji bıvotom,maştəvonə nımojmən bə ğəzodoəme.

- Çok inə, bışi, norohət məbi.Kinəbaci xalə şe bo nımoj

vote, xəyli dəkəşəy çəy nımojvote, nımoji orıxnişe, oməy, votşe“bışum əğlon dastəxoni qırdəbıkəm”, bə əyvon beşe,ibirdəmədə çı əğlon hıtə xonaku(çaşməku) zikkə sədo oməy, viterərə bə xonə tərəf, vindışe zikkəbıjən Ğədıre, hıtə vırədə zikkəjəydə. Rərə Ğədıri oşandışe,pekardışe:

- İnə bəştı ğıbon, çiç bə? Hanıvinde? Mətars, haneyəni, hanədə

odəm har şe vində, çiçı vinde? Sıpəfılon səhətəbe ıştı?.

- Neye inə, mor vindıme, bənem5-6 qılə mor səhətə çımı, qıləymori çımı lınq tıknişe, əve zikkəjəme.

Kinəbaci xalə rərə i iskan ovvardışe, doşe bə Ğədiri, votışe:

- İnə bəştı ğıbon, həyvononhəmə insononku tarsedən, odəm

hanədə har şe vində, bəpe nıtarsoş.Ğədır əşşte səpo, şe ıştə çaş-

dim şıştışe, oməy nışte de Kinəbacixalə vəbəvəy, votşe:

- İnə, zındəş mıni kom moritıknişe hanədə?.

- Kom mor, inə bəştı ğıbon?.- Pəynə mı, tı nun pate bəpeşt,

ıştə kitobonədə peqətme, şem bətənuyəsə, ıştə lınqon eğandıme bətənu dılə, kitob handəbim, bənemçı sılə kuon tərəfo fıs-fıs sədoomedə, odiyəsəym bə dumo, bənemçənə yoli qıləy mor omedə dumodastə lokə tərəfi, rərə vaştim panəbısk peqətıme, 3-4 kərə ekkuyəmebə mori səpe, əv qırdul-qırdul be,eqıni bə tənu dılə, bə zilisəş çənəşeqard-peqard, fısfıs kardışe, peşoçəy sədo bıriyəy. Əy de bıski tıkibekardıme, bardıme şıdome dəykəno bə qəzənə tiyon dılə, bətımənnıvotme, votme birdəm nunpatiyədəy bətarseş, ə bıskon tıkon,de kiyə səpe bə ğəfədoni qıloviçok-çoki şışdıme.

Kinəbaci xalə xəyli bə çort şe,peşo votışe:

- Mı votdəm oxo bə təvilə dospəısət mor dəşə nıbe, ın mor çokonooməy vəy. Çımı balə, əv çı kəy

mor bə, çəmə yolon əvotin, hiçvaxti bəpe çı kəy mori nıkışti, əvonhaft bo bedən, qıləy kışte,əmandəyon bə odəmi zəfo doydən.Yolon əvotin çı kəy mori kışteqınoye, əqəm kışte, əvon çəy xısusisəydən odəmiku, əvoni bəpe həməbıkıştoş, çəğın rohət bıbuş. Iştı kıştəmoriyən təşiş bə, bo ovi nəvdəbənən, tı əy kıştə.

Ğədıri ın sıxanon məsəşe vepərişon be, bəştə kardəyon pəşimonbe, əncəx həni di be, çımi bəçətonəko moronku ıştəni nığodoybe.

Mo balə dılı-dard kardəbin,ibirdəmədə miyonnə xonə kəybəobəy, Qulnoz ıştə çaşon mole-molebeşe, oməy çı Kinəbaci xalə kəno,ıştə sə noşe çı Kinəbaci xaləzonoğonsə, olxarte çəy vədə.

Kinəbaci xalə dəmande boəynozə karde:

- İnə kinə, mo kinə,Bənə vılə doy kinə,Oşedə bə sə vıli,Handə bənə bılbıli.

İnə kinə, mo kinə, Aşıgon omən bo kinə,Xəbə rəsə, kinəm vitə,Iştə moə dılış sutə.Xəyli nozə bə peşt Qulnoz əşte

şe ıştə dast-dim şıştışe, oməy ıştəmoə kəno. Kinəbaci xalə çı Rəşekuduşə 2 iskan şıtış pate, vardışebəçəvon hay i iskanış doy. Votşe:

- İnə bəşmə ğıbon, şıti peşomən,çəğın bışən ıştə dərson bahandən,Ğədır, çımı balə, bə Qulnoziyənkoməq bıkəyş, bıdə ıştə nıvıştəyonbınvışto.

- Çok inə, norohət məbi, koməqbəkam.

- Ha çımı balon, mınən boşanqonə hərəkət bıkəm, ləzi bəpeştə şımə pə bome, maştəvonəkuşə, vəşi bəbeşe.

Kinəbaci xalə beşe bə so, şe çıkiyə kəno, piyəşe kiyə sənə boşanqonə çiçsə bıpato, peşo fikkardışe, çı sukonədə qıləy bıkıştom,bıdə əğlon bəhən, oqarde bə dumo,Ğədıri sədo kardışe:

- Ha Ğədira, ha Ğədira, çımıbalə, boy əruji şılbə suki bıqət,bıbə bıdə bə Rəvağə mamu, bıdəçəy sə obıro, bo şanqonə bıpatom.

- Çok inə ,ısət omedəm.Ğədıri bə so beşero Kinəbaci

xalə mışti qandım peqətşe, dəmandekaqon sədo karde. Kaqon bəKinəbaci xalə sədo həmə vitin,oməyn,

- Ğədır, balə, şılə suk ni, hələbə təvilə diyəkə, qavar (kəy)bəedoə bə, mandə lonədə.

Ğədır vite bə təvilə duyə kardışe,vindışe suk vəy ni...

Talış Mahalının İctimai, Mədəni, İqtisadi durumu ilə bağlı Talış Ağsaqqallar Şurasının

B Ə Y Ə N AT I Talış Ağsaqqallar Şurası Azərbaycan Respublikasındakı ictimai-siyasi durumu müzakirə edərək bəyan edir ki, Azərbaycan Respublikasının Talış Mahalında aşağıdakı

neqativ hallar öz təcili həllini gözləyir:1. Azərbaycanın digər regionları ilə müqayisədə sosial rifahın çox aşağı olması. 2. Dini ənənəvi mərasimlərin keçirilməsinə qadağaların qoyulması. 3. Milli mənsubiyyət huququnun dövlət səviyyəsində tanınmaması. 4. Ərazinin demoqrafik tərkibinin zorən dəyişdirilməsi. 5. Talış toponimlərinin təhrif edilərək, dəyişdirilməsi,6. Əhalinin əsas dolanışıq yeri olan əkin sahələrinin məhv ediməsi. 7. Turizm əhəmiyyətli ərazilərin hakimiyyət mənsublarına yaxın olan səxslərə dəyər-dəyməzə satılması. 8. Talış dilinin, mədəniyyətinin diskriminasiya edilməsi. 9. Nadir "Hirkan florasina" malik Talış meşələrinin məhv edilməsi. 10. Yerli kadırların sıxışdırıilaraq, idarəetmədən uzaqlaşdırılması. 11. Bütün Azərbaycanda olduğu kimi ticarətin inhisarlaşdırılması. 12. Yerli əhalinin dolanışığ ucbatından tərk etdiyi ərazilərə qeyri talişlarin yerləşdirilməsi 13. Talış folklorunun, kulinariyasinin mənimsənilərək, dünya ictimaiyyətinə türk folklore və kulinariyası adı altında tanıdılması. Talış Ağsaqqallar Şurası Azərbaycan Respublikasının rəhbərliyindən bütün bu neqativ halların tezliklə aradan qaldırılması istiqamətində əməli addımlar atılmasını tələb edir.

Bəyana Talış Ağsaqqallar Şurasının 18 oktyabr 2017-ci il tarixli iclasında qəbul edilib.

Òÿ ñèñ ÷è:Ðàôèã Úÿëèëîâ

Òåë.:+99470 610-23-16Å-ìàèë: celilovrafiq@mail.ruÃÿçåòèí åëåêòðîí âàðèàíòûíûrafiqcelilovunblogu və

azeri.lt ñàéòlarûíäà îõóéà áèëÿðñèíèç

Ðåäàêñèéàíûí öíâàíûíàýþíäÿðèëÿí ÿëéàçìàëàð

ìöÿëëèôëÿðÿ ãàéòàðûëìûð âÿìÿòíëÿðÿ ðÿé âåðèëìèð.

Ôàêòëàðà ýþðÿ éàëíûç ìöÿëëèôëÿðìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð.

Ìöÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûíìþâýåéè óéüóí ýÿëìÿéÿ áèëÿð.

Ãÿ çåò ßä ëèé éÿ Íà çèð ëè éèí äÿãåé äÿ àëûí ìûø äûð.

Ãåéäèééàò íþìðÿñè:3462

Òèðàæ: 1000

Öíâàí: ÀÇ1000 Áàêû Ìÿðêÿçè ïî÷ò ÏÃ 39

De Xıdo nomi!

ТОЛышОнÑßÄÎ

¹ 07 (100) 31 oktyabr 2017-íÿ ñîð ÌÖÑÒßÃÈËß ÐÓÆÍÎÌÀ

KƏY MORİ HEKOYƏ(dıminnə poə)