โดยนางกรรณการ ผลพงษ

กลมสาระการเรยนรภาษาไทย โรงเรยนตากพทยาคม อำาเภอเมอง จงหวดตากสำานกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา

เขต ๓๘

คำานำา

หนงสออานเพมเตม บทละครพดคำาฉนท เรองมทนะพาธา เลมน เปนหนงสอ อานประกอบการเรยนรวชาภาษาไทยพนฐาน ( ชวงชนท ๔ ) ชนมธยมศกษาปท ๕

ทมงใหผเรยนมความรเกยวกบประวตผแตง จดมงหมายและประวตทมาของเรอง

ลกษณะของคำาประพนธ เนอเรองยอ ขอคดทไดจากเรอง ลกษณะดเดนและความรเพมเตม

เกยวกบคณคาทางดานวรรณศลปซงเปนความงดงามทางภาษาของวรรณคดเรองมทนะพาธา โดยมภาพประกอบทชดเจนสวยงาม ซงจะชวยทำาใหผเรยนมความร ความเขาใจในบทเรยน มากขน รวมทงเกดความซาบซง ภาคภมใจในสมบตวรรณคดของชาต และใหความรวมมอ ในการอนรกษศลปวฒนธรรมทางภาษาของชาตใหคงอยสบไป

ผจดทำาหวงเปนอยางยงวาหนงสออานเพมเตม บทละครพดคำาฉนท เรอง มทนะพาธา เลมน คงมประโยชนสำาหรบนกเรยนและผทสนใจบางตามสมควร

กรรณการ ผลพงษ

สารบญ

เรอง หนาคำานำา กสารบญ ขบทนำาเรอง ๑ - ๒ประวตผแตง ๓ - ๔จดมงหมายและทมาของเรอง ๕ - ๖ลกษณะคำาประพนธ ๗ ลกษณะของพยางคในการแตงฉนท คร ลห ๘ฉนทชนดตางๆทใชในเรองมทนะพาธา ๙ -

๒๙เนอเรองยอ ๓๐ - ๓๓

คณคาและขอคดทไดจากเรอง ๓๔ - ๓๕

คณคาทางวรรณศลป ๓๖ - ๓๘

ลกษณะดเดนของมทนะพาธา ๓๙

คำาศพทยาก ๔๐ - ๔๑

เกรดความรเกยวกบดอกกหลาบ ๔๒ - ๔๓

แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน ๔๔ - ๔๖ เฉลยแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

๔๗บรรณานกรม ๔๘

- ๑ -

บทนำาเรอง มทนะพาธา เปนบทละครพดคำาฉนท พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

ทรงพระราชนพนธขนเมอ พ.ศ. ๒๔๖๖ โดยใชคำาประพนธประเภทฉนททงสน ๒๑ ชนด บทละครพดคำาฉนท เรอง มทนะพาธา มจำานวน ๕ องก คณะกรรมการวรรณคดสโมสร ไดยกยองวา เปนวรรณคดทแตงไดยอดเยยม

บทละครพดคำาฉนทเรองมทนะพาธาน แสดงใหเหนถงพษรายอนเนองมาจากความรก ตรงตามความหมายของชอเรอง กลาวคอ สเทษณเทพบตรผทรงฤทธหลงรก นางมทนา เทพธดาแตนางมทนาไมรกตอบ สเทษณเทพบตรผดหวงและโกรธ ถงกบสาปมทนาให ไปเปนดอกไมในโลกมนษย ในเดอนหนงเมอถงวนเพญ จงจะกลายรางเปนมนษย ทสาวสวยไดเพยงหนงวน ตอเมอใดนางไดพบและมความรกกบบรษเพศจงจะ พนคำาสาปไดเปนมนษยตลอดไป

มายาว น “ เทวะอนไมงามสรรพ มลกษณตองกบ

พระองคดำารสนนมในนนทะโนทยานศร องคพระศจ ธโปรดเปนยอด

มาลาเหนมแตในฟากฟา ในแดนดนหา ไมนมไดแหงไหน ”

แลวมายาวนกไดชแจงถงดอกไมซงมนามวา “ กพชะกะ” วา “ ไมเรยกผะกากพ ชะกะสอรณแสงปานแกมแฉลมแดง ดรณ ณ ยามอายดอกใหญและเกสร สวคนธะมากมายอยทนบวางวาย มธรสขจรไกล ”

เมอมาอยในโลกมนษย นางมทนามรกเปนครงแรกกบทาวชยเสน กษตรยจนทรวงศ ผครองราชยนครหสตนาประซงมมเหสอยแลว ความเจบปวดหรอความเดอดรอน แหงความรกจงเกดขน หลงจากทาวชยเสนพามทนามาอยในวง เพราะพระมเหส เกดความหงหวง

- ๒ -

เมอเกดปญหา นางมทนาจงออนวอน ขอใหสเทษณเทพบตรชวยเหลอใหตน ใหไดครองรกกบทาวชยเสนดงเดม แตสเทษณเทพบตรไมยอม เพราะตองการใหนาง กลบมารกตน แตนางมทนากยงคงยนกรานปฏเสธความรกของสเทษณเทพบตร เหมอนดงทเคยปฏเสธมาแลว สเทษณจงสาปนางมทนาใหกลายเปนดอกกหลาบตลอดไป นางมทนาจงกลาย เปนดอกกหลาบ ทมทงความงดงาม มกลนหอมและหนามทแหลมคม ดอกกหลาบจงไดเปนสญลกษณแหงความรกของมนษยชาตตลอดมา

- ๓ -

ประวต

ผแตง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงม พระ นาม เดม วา สมเดจเจาฟามหาวชราวธ ทรงพระราช สมภพเมอ พ.ศ. ๒๔๒๓ เปนพระราชโอรสใน พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวกบ พระสมเดจพระศรพชรนทราบรมราชนนาถ เมอทรง

พระเยาว ไดทรงศกษาในพระบรมมหาราชวง ครนพระชนมายได ๑๔ พรรษา เสดจไปศกษาวชาการตอ ณ ประเทศองกฤษ ทงวชาการทหารและพลเรอน ทรงศกษาวชาการทหารทโรงเรยนนายรอยทหารบก แซนเฮสต และทรงศกษาวชาพลเรอนทมหาวทยาลยออกฟอรด พระองคเสดจเถลงถวลราชสมบต เมอ พ.ศ. ๒๔๕๓ ขณะทพระชนมายได ๓๐ พรรษา

พระราชกรณยกจทสำาคญของพระองค ไดแก

๑. ทรงออกพระราชบญญตตางๆ เชน ทรงออกพระราชบญญตนามสกล เพอใหคนไทยม นามสกลใชเชนเดยวกบประเทศทเจรญแลว ทรงออกพระราชบญญตประถมศกษา

๒. ทรงใหกำาเนดกจการตางๆ ไดแก - ทรงตงกองเสอปา - ทรงจดตงคลงออมสน

นอกจากนพระองคทรงบำาเพญพระราชกรณยกจตางๆ อกมากมายทงในดานการศกษา การแพทย การปกครอง โดยเฉพาะอยางยงการเขารวมในสงครามโลกครงท ๒ ทรงนำาประเทศเขา รวมกบฝายพนธมตร ซงเปนผลทำาใหประเทศไดประโยชนตางๆ เชน การยกเลกสทธนอกอาณาเขต และจากการไปสงครามครงนทำาใหมการเปลยนแปลงธงชาตไทยใหม จากชางเผอกมาเปนธงไตรรงค

- ๔ -

พระองคทรงเชยวชาญและสนพระราชหฤทยในดานภาษาและวรรณคดอยางยง ไดทรงพระราชนพนธเรองตางๆ ไวกวา ๒๐๐ เรอง บทพระราชนพนธของพระองคลวน เปนทประทบใจของผอานมาตลอด ไดแก

๑. เรองเกยวกบนทาน เชน ความดอของคนเรา๒. เรองเกยวกบศาสนา เชน เทศนาเสอปา

พระพทธเจาตรสรอะไร๓. เรองเกยวกบโบราณคด เชน เทยวเมองพระรวง

เทยวเมองอยปต๔. บทละครพด เชน เหนแกลก เสยสละ มทนะพาธา

๕. เรองทเกยวกบการเมองและปลกใจใหรกชาต เชน ลทธเอาอยาง เมองไทยจงตนเถด

โดยใชพระนามแฝงวา อศวพาห นายแกวนายขวญ นอยลา สครพ พระขรรคเพชร ศรอยธยา รวมจตต และพนแหลม พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เสดจสวรรคต เมอวนท ๒๕ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ ขณะพระชนมายได ๔๕ พรรษา ประชาชนชาวไทย ไดถวายพระราชสมญญาแดพระองควา สมเดจพระมหา“ธรราชเจา ”

- ๕ -

หนงสอบทละครพดคำาฉนทเรองมทนะพาธา บตรเชญชมการแสดงมทนะพาธา พมพครงแรก พ.ศ. ๒๔๖๗ www.oknation.net www.finearts.go.th

จดมงหมายของเรอง       ในพระราชนพนธคำานำาของเรองน  ทรงแสดงไววา  ไมไดใช

เนอเรอง หรอตดตอนมาจากทใด  ทรงคดโครงเรองนไวนานแลว  ทรงกลาวไววา “ แกนแหงเรองน   ไดเคยมตดอยในใจขาพเจามาชานานแลว  แตเพราะเหตตางๆ ซงไมจำาเปนตองกลาวในทน”  เราไมอาจทราบไดวา เหตตางๆ นนคออะไร“ ”   แตตามเนอเรอง  เราจะเหนไดวา มแกนสำาคญอย ๒ ขอสำาคญ  คอ       ๑. ทรงปรารถนาจะกลาวถงตำานานดอกกหลาบ  ซงเปนดอกไมทสวยงาม เปนทคลงไคลไดพบของผทไดพบเหน  แตวาตองระวงในการเดดดมเพราะมหนามคม  อาจเปรยบกบสาว  ซงม “ คมหนาม-เมอชายจะเดดดมกตองระวงตว ” อกประการหนง  ดอกกหลาบนไมเคยมตำานานอนเปนทางเทพนยาย  จงทรงประดษฐใหดอกกหลาบมกำาเนดมาจากนางฟา  ทถกสาปจตลงมาเกดเปนดอกไมพนธหนง

ไมเรยกปะกากพ–                ชะกะสอรณแสง ปานแกมแฉลมแดง             ดรณ ณ ยามอาย    ดอกใหญและเกสร             สวะนธะมากมาย

อยทน บ วางวาย                 มธรสขจรไกล    อกทงสะพรงหนาม             ดจเขมประดบไว

ผงเขยวสบนไขว                 บมใครจะหางเหน ** ดอกกพชกะ คอ  ดอกกหลาบ **

www.pantip.com

- ๖ -

  ๒ . เพอแสดงความเจบรอนแหงความรก   ทรงชใหเหนวาความรกนนมอานภาพ

อยางยง ผใดเกด ความรก กมกเกดความหลงขนดวย  ไดทรงใชชอเรองวา “ มทนะพาธา ”  อนเปนชอตวละครเอกของเรอง  ซงมทนะพาธา แปลวา  ความเจบปวด หรอความเดอดรอน จากความรก นอกจากนยงนำาไปเปนบทละครพดคำาฉนท  เพอแสดงเปนละคร หรอนำาไปเลน ไดอกดวย และพระองคทรงแนะนำาไววา “ ใหตวละครพดบทของตนเอง  ไมใชรอง บทนนๆ อยางแบบทเรยกกนวา ละครดกดำาบรรพ  ตอเมอบทใดเปนบทรองจงใหรอง   พรอมกบใหมดนตรเลนคลอเบาๆ ในเวลาทเจรจา  ไดมเพลงหนาพาทยกำาหนดลงไว บางแหงเพอชวยการในดำาเนนเรอง ” ทมาของเรองพระราชนพนธเรองมทนะพาธา

มทนะพาธาหรอตำานานแหงดอกกหลาบ เปนบทละครพดคำาฉนท ๕ องก พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงพระราชนพนธขน เมอ พ.ศ.๒๕๖๖ โดยใชฉนททงสน ๒๑ ชนด วรรณคดสโมสรไดยกยองวา เปนหนงสอแตงไดด เพราะทรงพระราชดำารใหใชคำาฉนท มาแตงเปนละครพด ซงเปนของแปลกและแตงไดยาก

หนาปก วรรณคดเรอง มทนะพาธา ฉบบเดม www.aom 893.212cate.com

- ๗ -

ภาพในเนอเรองมทนะพาธาฉบบเดม www.oknation.net มทนา มาจากศพทวา มทน แปลวา “ ความลมหลงหรอความรก ”

มทนะพาธาจงม ความหมายวา ความเจบปวดและความเดอดรอนเพราะความรก

ลกษณะคำาประพนธและการเลอกใชฉนทชนดตาง ๆการเลอกใชฉนท ตองเลอกใหเหมาะกบวตถประสงคหรอเนอเรอง

ทจะเขยน๑. บทนมสการสงศกดสทธ บทไหวคร บทสรรเสรญพระ

เกยรต ความขลง นยมใช สททลวกกฬตฉนทหรอ สทธราฉนท

๒. บทเลาเรอง บทชม ครำาครวญ นยมใชอนทรวเชยรฉนท หรอ วสนตดลกฉนท

๓. บทแสดงอารมณรนแรง เชน โกรธ ตนเตน วตกกงวล หรอบรรยายความในใจเกยวกบ

ความรกทตองการใหเหนอารมณสะเทอนใจอยางมาก นยมใช อทสงฉนท ซงเปนฉนท

ทสลบเสยงหนกเบา เนนเสยงเปนจงหวะทกระยะ๔. บทพรรณนาโวหารหรอบรรยายขอความทนาตนเตน หรอเปน

ทประทบใจ นยมใช ภชงคประยาตฉนท๕. บทสนกสนานขบขน หรอคกคกสบสน ใหเหตการณบรรยายๆ

ไปอยางรวดเรวจะนยม ใชโตฏกฉนท มาณวกฉนท หรอ จตรปทาฉนท6. บทบรรยายความ นยมใช อเปนทรวเชยรฉนท อนทวงศฉนท

วชชมมาลาฉนท หรอ สาลนฉนท

- ๘ -

ลกษณะของพยางคในการแตงฉนทพยางค

พยางค พจนานกรมฉบบเฉลมพระเกยรต พ.ศ. ๒๕๓๐ ไดใหความหมาย ของพยางค ไววา พยางค น“ . หนวยเสยงทประกอบดวยสระเดยว สวนหนงของคำาทม หลายเสยง สำาหรบในสวนทเกยวของกบคำาประพนธ”ประเภทฉนทแลว ความหมาย ของพยางค ยงแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ

๑. พยางคทมเสยงหนก ( คร ) ๒. พยางคทมเสยงเบา ( ลห )

คร คร คอพยางคทลงเสยงหนก ใชสญลกษณ มลกษณะ ดงน

๑. เปนคำาทประสมดวยสระเสยงยาวในแม ก.กา ( รวมทงสระ

อำา ไอ ใอ เอา ดวย ) เชน ตา ต ป นา เกเร จำา ใจ ไป เอา

๒. เปนคำาทมตวสะกดทกมาตรา เชน นก เมฆ สข จกร บด ศษย ภาพ รป งาม ปอง เฉย ขาว ผล เปนตน

ลหลห คอพยางคทมเสยงเบา ใชสญลกษณ ม

ลกษณะ ดงน๑. เปนคำาทประสมกบสระเสยงสนในแม ก. กา เชน ด

เตะ ต จะ แคะ โละ เคาะ เปนตน

๒. เปนพยญชนะตวเดยว เชน บ บ ณ ธ ก เปนตน

- ๙ -

ฉนททใชในเรอง มทนะพาธา

๑. วชชมมาลาฉนท ๘( ฉนททเปลงสำาเนยงยาวดจสายฟาแลบทมรศมยาว )

ลกษณะบงคบของวชชมมาลาฉนท ๘ การบงคบจำานวนคำา ๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  ๑ วรรค  ม ๔ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๒ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๒  ในบทตอไป ๔.  วชชมมาลาฉนทนยมแตง ๒ บท  คกนเปน ๑ ตอน  เมอขนตนตอนใหญตอง ยอหนาทกตอน  และใหคำาสดทายของบทท ๒ ในตอนตน  สมผสกบคำาสดทาย ของบทท ๑  ในตอนตอไป การบงคบคร  ลห คำาทกคำาในแตละวรรคเปนคำาครทงหมด

- ๑๐ -

๒. จตรปทาฉนท ๘

ลกษณะบงคบของจตรปทาฉนท ๘

การบงคบจำานวนคำา ๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรก และวรรคหลงมวรรคละ ๔ คำา

การบงคบสมผส๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๑ คำา  ลห ๒ คำา  และคร ๑ คำา ๒.  วรรคหลงมคำาลห ๒ คำา  และคร ๒ คำา

- ๑๑ -

๓. อนทรวเชยรฉนท ๑๑ ( ฉนททมลลาอนรงเรองงดงามประดจสายฟา ซงปนอาวธของ

พระอนทร )

ลกษณะบงคบของอนทรวเชยรฉนท ๑๑ การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค

๓.  วรรคแรกม ๕ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๒ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๒. วรรคหลงมคำาลห ๒ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒

คำา

- ๑๒ -

๔. อเปนทรวเชยร

ฉนท ๑๑

ลกษณะบงคบของอเปนทรวเชยรฉนท ๑๑

การบงคบจำานวนคำา ๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรกม ๕ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทาย

ของวรรคท ๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห ๑.  วรรคแรกมคำาลห ๑ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๒.  วรรคหลงมคำาลห ๒ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๑๓ -

๕. อปชาตฉนท ๑๑

ลกษณะบงคบของอปชาตฉนท ๑๑

การบงคบจำานวนคำา๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค

๓.  วรรคแรกม ๕ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๓  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๔ ๓.  คำาสดทายของวรรคท ๑  ในบทตอไป  สมผสกบคำาท ๓ 

ของบทท ๒ ๔.  คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรค

ท ๓ การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาลห ๑ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

๒.  วรรคหลงมคำาลห ๒ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๑๔ -

๖. สาลนฉนท ๑๑

ลกษณะบงคบของสาลนฉนท ๑๑

การบงคบจำานวนคำา ๑. ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรกม ๕ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๕ คำา  ๒. วรรคหลงมลห ๑ คำา  คร ๒ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๑๕ -

๗. อปฏฐตาฉนท ๑๑ ( ฉนททกลาวสำาเนยงอนกองใหปรากฏ )

ลกษณะบงคบของอปฏฐตาฉนท ๑๑ การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค

๓.  วรรคแรกม ๕ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๔ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๒ คำา  ลห ๒ คำา  และคร ๑ คำา ๒.  วรรคหลงมคำาลห ๒ คำา  คร ๒ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๑

คำา

- ๑๖ -

๘. สวางคตาฉนท ๑๑

ลกษณะบงคบของสวางคตาฉนท ๑๑ การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค

๓.  วรรคแรกม ๗ คำา  และวรรคหลงม ๔ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  คร ๑ คำา ลห ๓ คำา และคร ๑ คำา

๒.  วรรคหลงมคำาลห ๒ คำา  คร ๒ คำา 

- ๑๗ -

๙. รโธทธตาฉนท ๑๑

ลกษณะบงคบของรโธทธตาฉนท ๑๑ การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค

๓.  วรรคแรกม ๗ คำา  และวรรคหลงม ๔ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๒ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรค

ท ๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  คร ๑ คำา ลห ๓ คำา และคร ๑ คำา

๒.  วรรคหลงมคำาลห ๑ คำา  คร ๑ คำา  และลห ๑ คำา  คร ๑ คำา 

- ๑๘ -

๑๐. อนทวงศฉนท ๑๒( ฉนททมสำาเนยงไพเราะประดจเสยงป ของพระอนทร )

ลกษณะบงคบของอนทวงศฉนท ๑๒

การบงคบจำานวนคำา ๑. ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรกม ๕ คำา  และวรรคหลงม ๗ คำา

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑.  วรรคแรกมคำาคร ๒ คำา  ลห ๑ คำา และคร ๒ คำา๒. วรรคหลงมลห ๒ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  คร ๑ คำาลห ๑

คำา  และคร ๑ คำา

- ๑๙ -

๑๑. โตฏกฉนท ๑๒

ลกษณะบงคบของโตฏกฉนท ๑๒การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรกม ๖ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓

๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๒  ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห แตละวรรคมการบงคบคร ลห  ทเหมอนกน คอ  มคำาลห ๒

คำา  คร ๑ คำา   ลห ๒ คำา  และคร ๑ คำา

- ๒๐ -

๑๒. กมลฉนท ๑๒( ฉนททมลลาดจกลอมใจใหเพลดเพลน )

ลกษณะบงคบของกมลฉนท ๑๒

การบงคบจำานวนคำา ๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท

๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรกม ๖ คำา  และวรรคหลงม ๖ คำา

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  แตถาหลายบท  จะตองมสมผสระหวางบท  คอ  คำา

สดทายของบทแรกสมผส กบคำาสดทายของวรรคท ๒  ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห แตละวรรคมคำาคร ลห ทเหมอนกน  คอ  ลห ๒ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๒๑ -

๑๓. ภชงคประยาตฉนท ๑๒

ลกษณะบงคบของภชงประยาตฉนท ๑๒ การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค

๓.  แตละวรรคม ๖ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  ถาแตงหลายบท  จะตองมสมผสระหวางบท คอ  คำา

สดทายของบทแรกสมผส กบคำาสดทายของวรรคท ๒  ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห แตละวรรคจะมการบงคบคร  ลห  ทเหมอนกน คอ  ลห ๑ คำา  คร ๒ คำา ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๒๒-

๑๔. ปยงวทาฉนท ๑๒

ลกษณะบงคบของปยงวทาฉนท ๑๒การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคแรก ม ๘ คำา และวรรคหลงม ๔ คำา

การบงคบสมผส๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๒ ของวรรคท ๒

๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๓

๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๒  ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑.  วรรคแรกม ลห ๓ คำา  คร ๑ คำา ลห ๓ คำา  และคร ๑ คำา ๒.  วรรคหลงมคำาลห ๑ คำา  คร ๑ คำา ลห ๑ คำา  และคร ๑

คำา

- ๒๓ -

๑๕. วสนตดลกฉนท ๑๔

ลกษณะบงคบของวสนตดลกฉนท ๑๔การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓.  วรรคหนา  ม ๘ พยางค วรรคหลงม ๖ พยางค

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๓ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๒  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ ๓.  คำาสดทายของบทท ๑  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๒  ในบทตอไป การบงคบคร  ลห

๑. วรรคหนาจะมคำาคร ลห ทเหมอนกน  คอ  คร ๔ คำา  ลห ๔ คำา 

๒. วรรคหลงจะมคำาคร ๓ คำา และ ลห ๓ คำา ตามแผนผง

- ๒๔ -

๑๖. มนทกกนตาฉนท ๑๗

ลกษณะบงคบของมนทกกนตาฉนท ๑๗การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๑ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๓ วรรค ๓.  วรรคทหนง  ม ๑๐ คำา วรรคทสองม ๔ คำาและวรรคทสาม ม ๓ คำา

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๔ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๓  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๑ ของบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑. วรรคหนาจะมคำาคร   ๔ คำา  ลห ๕ คำา  และครอก ๑ คำา๒. วรรคทสองจะมคำาคร ๑ คำา ลห ๑ คำา และ คร ๒ คำา

๓. วรรคท สามจะมคำาลห ๑ คำา และคร ๒ คำา

- ๒๕ -

๑๗. กสมตลดาเวลตาฉนท ๑๘( ฉนททมลลาอนงดงามประดจไมเครอเถาทสะพรงไปดวยดอก )

ลกษณะบงคบของกสมตลดาเวลตาฉนท ๑๘การบงคบจำานวนคำา

๑.  ๑ บท  ม ๑ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๓ วรรค ๓.  วรรคทหนง  ม ๑๑ คำา วรรคทสองม ๔ คำาและวรรคทสาม ม ๓ คำา

การบงคบสมผส ๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาท ๔ ของวรรคท ๒ ๒. คำาสดทายของวรรคท ๓  สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๑ และคำาสดทาย

ของวรรคท ๒ ของบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑. วรรคหนาจะมคำาคร  ๕ คำา  ลห ๕ คำา  และครอก ๑ คำา๒. วรรคทสองจะมคำาคร ๑ คำา ลห ๑ คำา และ คร ๒ คำา

๓. วรรคท สามจะมคำาลห ๑ คำา และคร ๒ คำา

- ๒๖ -

๑๘. สททลวกฬตฉนท ๑๙

ลกษณะบงคบของสททลวกฬตฉนท ๑๙การบงคบจำานวนคำา

๑. ๑ บท  ม ๓ วรรค ๒.  วรรคแรกม ๑๒ คำา  วรรคท ๒ ม ๕ คำา  และวรรคสดทาย

ม ๒ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๒

๒. สมผสระหวางบท  คำาสดทายของบทแรกสมผสกบคำาสดทายของวรรคแรก และคำาสดทายของวรรคทสอง ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑.  วรรคแรกมคำาคร ๓ คำา  ลห ๒ คำา  คร ๑ คำา  ลห ๑ คำา 

คร ๑ คำา  ลห ๓ คำา  และคร ๑ คำา

๒.  วรรคท ๒  มคำาคร ๒ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๓.  วรรคสดทายมคำาลห ๑ คำา  และคร ๑ คำา

- ๒๗ -

๑๙. เมฆวปผชชตาฉนท ๑๙( ฉนททมลลาประดจฟาคำารณ )

ลกษณะบงคบของเมฆวปผชชตาฉนท ๑๙

การบงคบจำานวนคำา ๑. ๑ บท  ม ๓ วรรค ๒.  วรรคแรกม ๑๒ คำา  วรรคท ๒ ม ๔ คำา  และวรรคสดทาย

ม ๓ คำา การบงคบสมผส

๑.  คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๒

๒. สมผสระหวางบท  คำาสดทายของบทแรกสมผสกบคำาสดทายของวรรคแรก และคำาสดทายของวรรคทสอง ในบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑.  วรรคแรกมคำาลห ๑ คำา คร ๕ คำา  ลห ๕ คำา  คร ๑ คำา  ๒.  วรรคท ๒  มคำาคร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๓.  วรรคสดทายมคำาลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๒๘ -

๒๐. อทสงฉนท  ๒๐ 

ลกษณะบงคบของอทสงฉนท  ๒๐

การบงคบจำานวนคำา ๑.  ๑ บาท  ม ๓ วรรค ๒.  วรรคแรกม ๙ คำา  วรรคท ๒  ม ๘ คำา  และวรรคสดทาย

ม ๓ คำา การบงคบสมผส

๑.    คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาสดทายของวรรคท ๒

๒.  คำาสดทายของวรรคท ๓  สมผสกบคำาสดทายของวรรคแรกในบทตอไป

การบงคบคร  ลห ๑.  วรรคแรก เรมดวยครสลบดวยลหจนจบดวยคร คำาท ๙ 

รวมม  คร ๕ คำา และลห ๔ คำา

๒.  วรรคท ๒  เรมดวยลหสลบดวยครจนจบดวยคร  คำาท ๘   รวมม  คร ๔ คำา  และลห ๔ คำา

๓.  วรรคท ๓  มคำาลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา

- ๒๙ -

๒๑. สทธราฉนท ๒๑( ฉนททลลาวจตรประดจสตรเพศผประดบดวยพวงมาลย )

ลกษณะบงคบของสทธราฉนท ๒๑

การบงคบจำานวนคำา ๑.  ๑ บท  ม ๒ บาท ๒.  ๑ บาท  ม ๒ วรรค ๓. วรรคแรกม ๗ คำา  วรรคท ๒ ม ๗ คำา  วรรคท ๓ ม ๔ คำา 

และวรรคสดทาย ม ๓ คำา

การบงคบสมผส ๑.   คำาสดทายของวรรคแรกสมผสกบคำาสดทายของวรรค

ท ๒ ๒.  คำาสดทายของวรรคท ๒ สมผสกบคำาสดทายของวรรคท

๓ การบงคบคร  ลห

๑.  วรรคแรกมคำาคร ๔ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๒.  วรรคท ๒  มคำาลห ๖ คำา  และคร ๑ คำา ๓.  วรรคท ๓  มคำาคร ๑ คำา  ลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๔.  วรรคสดทาย  มคำาลห ๑ คำา  และคร ๒ คำา ๕.  ในบทตอไป วรรคท ๑ ๓–   จะเหมอนเดม  แตวรรคท ๔

จะเปนคำาครทง ๓ คำา

-

๓๐ -เรองยอ

บทละครพดคำาฉนท มทนะพาธา สเทษณเทพบตรเปนทกขดวยความรกและลมหลงเทพธดามทนา แมจตระรถผสารถ คบารมจะนำารปขอเทพเทวผเลอโฉมหลายตอหลายองคมาถวายใหเลอกชม สเทษณกมสนใจไยด จตระรถจงนำามายาวนวทยาธร ผมเวทมนตรแกกลามาเขาเฝา สเทษณจงใหมายาวนใชเวทมนตร เรยกนางมทนามาหา เมอมาหาแลวนางมทนากมอาการเหมอลอยไมมสตสมบรณ เพราะตกอย ในฤทธมนตรา แตสเทษณมตองการไดนางดวยวธเยยงนนจงใหมายาวนคลายเวทมนตร เมอครนไดสตแลวนางมทนากปฏเสธวาไมมจตเสนหา ตอบดวย ไมวาสเทษณจะเกยวพาราส และรำาพนรกอยางไร นางกไมสนใจ สเทษณโกรธมากจงจะสาปนางมทนาใหไปเกด ในโลกมนษย มทนาขอใหนางไดไปเกดเปนดอกไมมกลนหอม สเทษณเทพบตรจงสาป นางมทนาใหไปเกดเปนดอกกหลาบทงามทง กลนทงรปซงมแตเฉพาะบนสวรรค

ยงไมเคยมบนโลกมนษยโดยทในทกๆ วนเพญ นางมทนาจะกลายรางเปนคนได ๑ วน ๑ คน และถานางมความรกเมอใดนางจะไดเปนมนษยตลอดไป โดยไมตองคนรปเปนกหลาบอก แตนางจะไดรบความทกขทรมานเพราะความรกจนมอาจทนอยได และเมอนนถานางออนวอน ขอความชวยเหลอ สเทษณจงจะงดโทษทณฑนใหแกนาง และรบนางมทนากลบไปสสวรรค

- ๓๑ -

นางมทนาไดไปจตเปนกหลาบงามอยในปาหมะวน จนกระทงบรรดาศษยของฤาษนามกาละทรรศน มาพบเขาจงนำาความไปบอก พระอาจารย ฤาษกาละทรรศนจงสงใหขดตนกหลาบไปปลกในบรเวณาศรมของตน

ในขณะทจะทำาการขดกมเสยงผหญงรอง กาละทรรศนเลงญาณดกรวาเปนเทพธดามาจต จงได เอยเชญและสญญาวา จะคอยดแลปกปองสบไป การขดจงสำาเรจไดดวยด เดอนหนงในคนวนเพญ ทาวชยเสนกษตรยแหงหสตนาประไดเสดจออกลาสตว ในปาหมะวนและไดแวะมาพกทอาศรมพระฤาษ ครนไดเหนนางมทนาในโฉมของนาร ผงดงามกถงกบตะลงและตกหลมรก จนถงกบรบสงใหมหาดเลกปลกพลบพลาพกแรม ไวใกลๆอาศรมนนทนท แลวทาวชยเสนไดแตรำาพงรำาพนถงความรกอนลกซงทมตอ นางมทนา

ครนเมอนางมทนาออกมาทลานหนาอาศรมมองไมเหนผใด เพราะทาวชยเสน หลบไปแฝงอยหลงกอไม นางมทนาจงไดพรรณนาถงความรกทเกดขนในใจอยางทวมทน ตอทาวชยเสนบาง ทาวชยเสนซงหลบอยจงไดสดบฟงทกถอยคำาจงเผยตวออกมา ทงสอง จงกลาวถงความรสกอนลำาลกในใจทตรงกน จนเขาใจในรกทมตอกน จากคำาคนถงยามรงอรณ ทาวชยเสนจงทรงประกาศหมนและคำาสญญารก ณ รมฝงลำาธารใกลอาศรมนน นางมทนาจงยงคงมรปเปนนารผงดงาม ไมตองกลายรปเปนกหลาบอกตอไป ทาวชยเสน ไดทลขอนางมทนาจากพระฤาษ พระฤาษกยกใหโดยใหจดพธบชาทวยเทพและพธววาหมงคล

ในปานนเสยกอน เมอกลบถงวงทาวชยเสนกมไดเสดจไปยงพระตำาหนกขางใน ดวยวายง ทรงประทบอยแตในอทยานกบนางมทนา พระนางจณฑซงเปนมเหสใหนางกำานลมาสบด จนรวา พระสวาม นำาสาวชาวปามาดวย จงตามมาพบทาวชยเสนกำาลงอยกบนางมทนา เมอพระนางจณฑเจรจาคอนขอดดหมนนางมทนา ทาวชยเสนกกรวและทรงดดา วาเปนมเหสผรษยา พระนางจณฑแคนใจจงใหคนไปทลฟองพระบดาผเปนเจา แหงมคธนครใหยกทพมาทำาศกกบทาวชยเสน หลงจากนนนางจณฑกไดคบคดกบ นางคอมอราลและใหวทรพราหมณหมอเสนหทำาอบายกลนแกลงนางมทนา

- ๓๒ -

โดยสงหนงสอไปทลทาวชยเสนวานางมทนาปวย ครนเมอทาวชยเสน รบเสดจกลบมาเยยมนางมทนา กกลบพบหมอพราหมณกำาลงทำาพธอยใกลๆ ตนกหลาบ วทรกบนางเกศนขาหลวง ของนางจณฑจงทลใสความวา นางมทนาสงใหทำาเสนหเพอใหนางไดรวมชนชสมสกบ

ศภางคทหารเอกของทาวชยเสน ทาวชยเสนกรวมากรบสงใหศภางคประหารชวตนางมทนา แตศภางคไมยอม ทาวชยเสนจงสงใหประหารชวตเสยทงค พระนางจณฑไดโอกาสรบเขามาทลวาตนจะอาสาออกไปหามศกพระบดาซงคง เขาใจผดวานางจณฑกบทาวชยเสนนนบาดหมางกน แตทาวชยเสนตรสวาทรงรทนอบาย ของนางจณฑทคดกอศกขนแลวจะหามศกเอง พระองคจะขอออกทำาศกอกครา แลวตดหวกษตรยมคธผเปนพอตา แลวนำามาใหนางจณฑผคดขบถตอสวามตนเอง

ขณะทตงคายรบอยทนอกเมอง วทรพรหมณเฒาไดมาขอเขาเฝาทาวชยเสน เพอสารภาพความทงปวงวาพระนางจณฑเปนผวางแผนการรายทงหมด ซงในทสดแลว ตนสำานกผด และละอายตอบาปทเปนเหตใหคนบรสทธตองไดรบโทษประหาร ทาวชยเสนทราบความจรงแลวคงแคนจนดำารจะแทงตนเองใหตาย แตอำามาตย นนทวรรธนะเขามาหามไวทนและสารภาพวาในคนเกดเหตนนตนละเมดคำาสงมได ประหารศภางคและนางมทนาหากแตไดปลอยเขาปาไป ซงนางมทนานนไดโสมะทต ศษยเอกของฤาษกาละทรรศนนำาพากลบไปสอาศรมเดม สวนศภางคนนไดแฝงกลบเขาไป รวมกบกองทพแลวออกตอสกบขาศกจนตวตาย ทาวชยเสนจงรบสงใหประหารทาวมคธ

ทถกจบมาเปนเชลยไวกอนหนานนแลว สวนพระนางจณฑมเหสนนทรงใหเนรเทศออกนอก พระนครดวยทรงเหนวา อนนารผมใจมงรายตอผเปนสามกคงตองแพภยตนเอง ฝายนางมทนานนไดทำาพธบชาเทพและออนวอนขอรองใหสเทษณเทพบตร มาชวยนาง สเทษณเทพบตรนนกยนดจะแกคำาสาปและรบนางเปนมเหส แตนางมทนา กยงคงปฏเสธและอางวา อนนารจะมสองสามไดอยางไร สเทษณเทพบตรเหนวา นางมทนายงคงปฏเสธความรกของตนจงกรวมาก จงสาปสงใหนางมทนากลายเปน ดอกกหลาบไปตลอดกาล มอาจกลายรางเปนมนษยไดอกตอไป

- ๓๓-

เมอทาวชยเสนตามมาถงในปา นางปรยมวะทาทตามมาปรนนบตดแลนางมทนา

ดวยกทลเลาความทงสนใหทรงทราบ ทาวชยเสนจงรองรำาไหดวยความอาลยรก แลวขอใหพระฤาษชวย โดยใชมนตราและกลาวเชญนางมทนาใหยนยอมกลบเขาไปอยยง เวยงวงกบตนอกครง เมอพระฤาษทำาพธแลว ทาวชยเสนกรำาพนถงความหลงผดและความรกทมตอ นางมทนาใหตนกหลาบไดรบร จากนนจงสามารถขดตนกหลาบไดสำาเรจ ทาวชยเสนไดนำา ตนกหลาบขนวอทองเพอนำากลบไปปลกในอทยานและขอใหฤาษกาละทรรศนใหพรวเศษวา กหลาบจะยงคงงดงามมโรยรา ตราบจนกวาตวพระองคเองจะสนอายขย พระฤาษกอวยพร ใหดงใจ และประสทธประสาทพรใหกหลาบนนดำารงอยคโลกนมมสญพนธ อกทงยง เปนไมดอกทมกลนอนหอมหวาน สามารถชวยดบทกขในใจคนและดลบนดาลให

จตใจเบกบานเปนสขได ดงนนชายหญงเมอมความรก จงมกใชดอกกหลาบ เปน สญลกษณแหงความรกตลอดมา

- ๓๔ -

คณคาทไดรบจากบทละครพดคำาฉนท เรอง มทนะพาธา

มทนะพาธาเปนพระราชนพนธเรองเอกของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดรบการยกยองจากวรรณคดสโมสรใหเปนหนงสอทแตงดเยยม ดวยการใชฉนทเปน บทละครพดซงแปลกและแตงไดยาก เปนเรองทมตวละครและฉากสอดคลองกน กบวฒนธรรม ภารตะโบราณ และเขากบเนอเรองไดด โดยมงสอนใหรถงความเจบปวดทเกดจากความรก และรถงโทษของความรก          

ขอคดทไดจากเรองบทละครพดคำาฉนทเรองมทนะพาธา

๑. ความรกมทงคณและโทษ ความรกมประโยชนทำาใหจตใจแชมชนมความสขและเมอผดหวงพลาดรกอาจทำาให

เกดโทษได ถาปลอยใหความรกนนเปนความหลง ขาดสตพจารณา ไตรตรองอาจทำาให ตนเองและผทเกยวของเดอดรอนได ดงวา

ความรกเหมอนโรคา บนดาลตาใหมดมน

ไมยนและไมยล อปสรรคใดใดความรกเหมอนโคถก กำาลงคกผขงไว

กโลดออกจากคอกไป บ ยอมอย ณ ทขง

ถงหากจะผกไว กดงไปดวยกำาลงยงหามกยงคลง บหวนคดถงเจบ

กาย๒. ความรกทแทจรงควรเกดจากใจบรสทธ

บทละครพดคำาฉนทเรองมทนะพาธามสาเหตมาจากความรกของสเทษณเทพบตร ทมตอนางมทนาความรกของสเทษณเปนความรกทเหนแกตว แฝงไปดวยความอยาก ครอบครอง มไดเสยสละและเขาใจความรกอยางแทจรง ความรกทสเทษณมตอนางมทนา กอใหนางเกดทกข เมอนางไมรบรกกสาปใหนางเปนดอกกหลาบตลอดไป

- ๓๕ -

๓. ความรกทำาใหเกดทกขดงคำากลาววา ทใดมรกทนนมทกข สเทษณเทพบตร“ ”

หลงรกนางมทนาเมอ นางไมรบรกกเจบปวดใจ ดงวา

อาชวยระงบดบ ทขะพระคายระคางพรกอนงคนาง ผมสมฤดถวลเหมอนพมไดคง วรชวชวตน-ทรยไซรบใฝจน- ตะนะหวงและหอนนยมชพอยกเหมอนตาย, เพราะมวายระทวยระทมทกขยากและกรากกรม อระชำาระกำาทว.อาฟงดนเถด มะทะนาและตอบวจ พอดใหดนน สขะรนระเรงระรวย.ยงฟาพะจศร กระตประมวลประมล,ยงขดกยงพน ทขะทวมระทมหะทย!อาเจาลำาเพาพกตร สรลกษะณาวไล,พจวนจะคลงไคล สตเพอพะวงอนงค.

๔. การพจารณาตดสนเรองใดควรใชสตปญญาประกอบกบเหตผลเพอตดสนความ

การททาวชยเสนฟงความจากนางคอมทใสรายนางมทนาและศภางคทหารเอกวา ลกลอบเปนชกน ดวยความโกรธพระองคจงตดสนใหประหารชวตโดยมพจารณาใหถองแท ทำาใหนางมทนาและศภางคตองรบทกขจากการตดสนใจครงนโชคดทผทมรบสงใหเปน ผประหาร ทงสองมเมตตาทำาใหรอดชวตในทสดและความจรงกเปดเผยนเปนโชคดแต ถาในทางกลบกนทงสองถกประหารดวยการใสความ การตดสนดวยอารมณชววบทำาให

ทงสองสนชวต แมความจรงจะเปดเผยในภายหลงกไมมประโยชนแตอยางใดกลบสราง บาปและความทกขใจใหแกทาวชยเสนมากขนอกดวย

- ๓๖ -

คณคาทางดานวรรณศลป๑. มการใชภาพพจนแบบอปมาไดอยางแนบเนยนทำาใหผอาน

เกดจนตภาพไดชดเจน เชน การใชภาพพจนแบบอปมาเปรยบเทยบโทษแหงความรกดงน

ความรกเหมอนโรคา บนดาลตาใหมดมนไมยนและไมยล อปสรรคใดใด

ความรกเหมอนโคถก กำาลงคกผขงไวกโลดออกจากคอกไป บ ยอมอย ณ ทขง

ถงหากจะผกไว กดงไปดวยกำาลงยงหามกยงคลง บหวนคดถงเจบกาย

การใชภาพพจนแบบอปมากลาวถงความงามของนางมทนารปเจาวไลราว สระแสรงประจตประจกษ

มควรจะรางรก เพราะพะธพถพถน ๒. การใชรปแบบฉนทลกษณทเหมาะสมในการประพนธเนอเรอง

ในเรองนถาดำาเนนเรองอยางรวดเรวจะใชรอยแกว ถาตองการจงหวะของเสยงและ ความคลองจองจะใชคำาประพนธประเภทกาพยและเพอเนนอารมณความรสกมากกจะใชฉนท ดงตอนทสเทษณตดพอนางมทนาและนางมทนาเจรจาโตตอบซงใชวสนตดลกฉนท ทำาใหม จงหวะรวดเรว เสรมการโตตอบใหลลาฉบไว ดงน

สเทษณ : รกจรงมจรงฤกไฉน อรไทบแจงการ?มทนา : รกจรงมจรงกสระชาญ ชยะโปรดสถาน

ใด?สเทษณ : พรกและหวงวธระรก และบทอดทงไป?มทนา : พระรกสมครณพระหทย ฤจะทอดจะทง

เสย?สเทษณ : ความรกสมครณพระหทย เพราะมอาจจะ

คลอเคลยมทนา : ความรกระทดอระละเหย ฤจะหายเพราะ

เคลยคลอสเทษณ : โอโอกระไรนะมะทะนา บมตอบพะจพอ?มทนา : โอโอกระไรอะมระงอ มะทะนามพอด

- ๓๗ -

๓ . การใชโวหารในการตดพอเกยวกบความรกระหวาง เทพบตรสเทษณและนางมทนา

แสดงการใชรสวรรณคดแบบนารปราโมทยทไพเราะและสละสลวยมาก แสดงถง ความรกท สเทษณเทพบตรมตอนางมทนาอยางลนพน ดงน

อายอดสเนหา มะทะนาวนวสทธศร,อยาทรงพระโศก วรพกตรจะหมนจะหมอง.พนจะรกเจา และจะเฝาประคบประคองคชดสนทนอง บมควรระอาละอาย,อนนารกบชาย ฤกควรจะรวมจะรกรปเจาวไลราว สระแสรงประจตประจกษมควรจะรางรก เพราะพะธพถพถนธาดาธสรางองค อรเพราะพสทธสรรพไวเพอจะผกพน- ธนะจตตะจองฤด.อนพสบญแลว กเผอญประสบสร

๔. การใชถอยคำาทสนและกะทดรดแตสามารถสอความไดครบถวน ดงพจารณาไดจาก คำาอธบายคณสมบตของดอกกหลาบทมายาวนทลแนะนำาสเทษณ เนนการใชภาษาทอธบาย ลกษณะของดอกกหลาบและประโยชนของดอกกหลาบไดอยางชดเจน ดงน

มายาวน ไมเรยกผะกากพ- ชะกะสอรณแสงปานแกมแฉลมแดง ดรณณยามอาย;ดอกใหญและเกสร สวคนธะมากมาย,อยทนบวางวาย มธรสขจรไกลอกทงสะพรงหนาม ดจะเขมประดบไวผงเขยวสบนไขว บมใครจะหางเหน อนกพชะกาหอม บรโภคอรอยเพลนรสหวานสหวานเชญ นรลมเพราะเลศรส

- ๓๘ -

กนแลวระงบตร พธะโทษหายหมดคอลมและดลด ทษะเสมหะเสอมสรรพอกทงเจรญกา มะคณาภรมยนนทเยนในอราพลน และระงบพยาธ

( อนทรวเชยรฉนท ๑๑ )

๕. การใชภาษาโตตอบระหวางตวละครกใชภาษาทเขาใจไดงาย ทำาใหลกษณะของการ สนทนาดสมจรง ดงน นางมทนา เทวะ , อนขานไซรมานอยางไร บ ทราบสำานกสกนด

จำาไดวาขาสถต ในสวนมาลศ และลมรำาเพยเชยใจ

แตอยดดทนใด บงเกดรอนใน อระประหนงไฟผลาญ

รอนจนสดททนทาน แรงไฟในราน กลมลงสนสมฤดฉนใดมาไดแหงน หรอวาไดม ผใดไปอมขามา

ขอพระองคจงเมตตา และงดโทษขา ผบกรกถงลานในสเทษณเทพบตร อาอรเอกองคอไร พจะบอกให เจาทราบคด

ดงจนตพเองใชมายาวน ใหเชญยพน มาทนดวย

อาถรรพณ

ลกษณะดเดนของมทนะพาธา             ๑. การทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรง

รเรมนำาฉนทมาแตง เปนบทละครพด  ซงทรงทำาไดเชนน เพราะพระองคทรงเปนนกปราชญทางภาษาและ วรรณคด  จงทรงสามารถ สรรคำาทงายแกการเขาใจของผอานมาแตงเปนฉนท  ซงเปนรอยกรองทแตงยากเนองจากบงคบ ใชคำาคร  ลหตามฉนทลกษณทกคำา  ทงยงทรงสามารถผกเปนบทเจรจาตามลกษณะของบทละครพดใหดำาเนนเรองราว ตามโครงเรองทวางไวไดอยางด  จนผอานสมผสไดทงรสคำา รสความทไพเราะ และความงดงามทางภาษา

- ๓๙ -

๒. การททรงตงชอตวละคร และสถานทอนเปนฉาก ของเรองไดอยางถกตองตามยคแหงภารตวรรษ  คอ  ยคแหงอาณาจกรพวกภารตะ   ซงสบเชอสายมาจากพระภรต  พระจกรพรรดโบราณ ของอนเดยตามเรองมหาภารตะ  ซงเปนมหากาพยสำาคญเรองหนง  แตงในประเทศอนเดยโบราณ  เปนมหากาพยภาษาสนสกฤต

เรองยาวทสดในโลก ททรงแตงไดเชนนกเพราะพระองคทรงเชยวชาญทางวรรณคดภาษา สนสกฤตดวย

            ๓. ไดทรงใชเครองหมายวรรคตอนตามแบบการเขยนภาษาองกฤษม เครองหมายจลภาค  มหพภาค ฯลฯ. สวนการสะกดการนตนน ไดทรงใชวสรรชนย (สระอะ)  กำากบเพอใหอานออกเสยงตาม พระราชประสงค  เชน  ม ณ – (มณ)   ดจะ (ดจ)    มะทะนา (มทนา)   พ ธ – (พธ)  ฯลฯ  การเขยนอยางแบบททรงใชน  ปรากฏวาไมม ผใดใชตาม  ทงนอาจขดกบอกขรวธไทย ซงใชกนมานาน  การททรงใชอกขรวธอยาง ทปรากฏในบทละครเรองน อาจเปนเพราะทรงคดมาจากภาษาองกฤษ  ซงทรงเชยวชาญ มากและอาจเปนการทดลองดกได สำาหรบชอนางเอกของเรองน มพระราชปรารภ ในคำานำาของเรองฉบบ เดมวามพระราชดำารไววาจะใชชอนางเอกตามชอดอกไม  แตเมอทรง ทราบวาในภาษามคธ เรยกดอกกหลาบวา  “ กพชก ”  ซงถาแผลงสระ อะ  เปน อา  จะไดศพท วา  กพชกา  ซงมความหมายวานางคอม  จงไมโปรด และไดทรงหาคำาศพทตางๆ ทพอจะใชเปน นามชองสตร  กทรงเลอกเอา “ มทนา ” จากศพท “ มทน”  ซงม ความหมายวา ความลมหลง หรอความรก  ในขณะททรงคนหาชอ นางเอก  ทรงพบศพท   “ มทนพาธา ”  ซง

เซอรโมเนยร  วลเลยมส  แปลไววา “ ความเจบปวด หรอ ความเดอดรอนแหงรก” กโปรดวาเหมาะกบเนอเรอง จงทรงตงชอเรองนวา “ มทนะพาธา หรอ ตำานานแหง ดอกกหลาบ”                 ทวา ชอเรอง มทนะพาธา  เหมาะกบเนอเรองกเพราะตามเนอเรอง ตวละครทกตว ในเรองทมความรกตอกน ไมวาจะเปนความรกฉนครก  ฉนพอกบลก  หรอ ฉนเจากบขา  กลวนประสบกบความเดอดรอนจากความรก ตรงกบพทธโอวาทของพระพทธองค ทกลาววา “ ทใดมรก ทนนมทกข ”

- ๔๐ -

คำาศพทยากจากเนอเรอง

กระบดกระบวนความ พดอยางมชนเชงกละ เลหเหลยมกระลง จบ, ถอกพชกะ ดอกกหลาบมาจากคำาวา กพชก

ในภาษาสนสกฤตคสะมร ครกมาจากคสมรส

คราห ฉดลากไปอยางไมปรานจระ ไป, เทยวไปดน ฉน ขาพเจาตน พดรณ หญงอนเปนทรก ในเรองบทละครพดคำา

ฉนท ปรากฏ คำาไวพจนท หมายถงหญงอนเปนทรกเปนจำานวน มาก เชน นงคราญ นงรตน โฉมฉาย วนดา นาร เปนตน มธรส รสหวาน ไพเราะ นระ คน , ชาย

ธาดา พระพรหม มกเรยกวา ทาวธาดา หรอจตรพกตร กเรยก

ประดพทธ จตใจรกใครชอบพอประจต สรางประตชญา คำามนสญญาประระเศรษฐะ ประเสรฐพะจ คำาพดมาจาก พจ หรอ วจพระฤาสาย คำาใชเรยกผเปนใหญ ใช ลอสายกไดพงภณ แตกสลาย

- ๔๑-

พศะ แลดพลาป ครำาครวญมร เทวดามโนวญญาณ จตใจมาลศ ดอกไมมลกข คนปามละ ละทงยล ดยบล ขาว ขอความเรองราวยวะ ชายหนม ยวะมาลย ดอกไมระต ความรกลำาเพาพกตร รปงามวรพจน ถอยคำาอนไพเราะวาท คำาพดวะธ หญงสาวสวาหาย เปนคำากลาวเมอจบการ

เสกเปาสนสมฤด ไมไดสตสมจน สมใจ สดารา ดวงดาวสบถ การอางสงศกดสทธใหลงโทษ

ตน สรางค นางสวรรค

สราลย ทอยของเทวดา

- ๔๒ -

สรางศ นางฟาศลยะ ลกศรอภระต นางผนารกใครอยางยง

มาจากอภรด อวาทา คำาพดไมไพเราะ

อราบ อก

เกรดความรเกยวกบสกหลาบสอความหมาย

ในวนวาเลนไทน ซงเปนวนแหงความรก ดอกกหลาบถอเปน

สญลกษณ และ ของกำานลของวนน ดงนนเวลาทคดจะใหดอกกหลาบแกใครสกคน เรากนาจะรความหมาย

ของสอนเปนสอความหมายของดอกกหลาบไวบางกนาจะด ซงกจะมความหมาย ดงน

ชอกหลาบสอความหมาย

          คณทราบไหมวาจำานวนดอกกหลาบในชอกเปนอกสงหนงทสอความหมายไดเชนกน และในวนวาเลนไทนหรอวนไหนๆ ถาคณไดชอดอกกหลาบจากใครสกคน เขาคนนนอาจ กำาลงตองการสอความหมายอะไรบางอยางใหคณรกเปนได www.kapukkapui.space.live.com

- ๔๓ -

จำานวนดอกกหลาบ ความหมาย

รกแรกพบ ๑

2 แสดงความรสกทดใหกน๓ ฉนรกเธอ๗ คณทำาใหฉนหลงเสนห๙ เราสองคนจะรกกนตลอดไป๑๐ คณเปนคนทดเลศ๑๑ คณเปนสมบตชนทมคาชนเดยวของฉน๑๒ ขอใหเธอเปนคของฉนเพยงคนเดยว

๑๓ เพอนแทเสมอ

๑๕ ฉนรสกเสยใจจรงๆ๒๐ ฉนมความจรงใจตอเธอ๒๑ ชวตนฉนมอบเพอเธอ๓๖ ฉนยงจำาความหลงอนแสนหวาน๔๐ ความรกของฉนเปนรกแท๙๙ ฉนรกเธอจนวนตาย๑๐๐ ฉนอทศชวตนเพอเธอ๑๐๑ ฉนมคณเพยงคนเดยวเทานน

www.maipradab.com

- ๔๔ –

แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยนหนงสออานเพมเตม

วชาภาษาไทยพนฐาน ชนมธยมศกษาปท ๕บทละครพดคำาฉนท เรอง มทนะพาธา

คำาสง จงเลอกคำาตอบทถกตองทสด แลวกาเครองหมาย ในกระดาษคำาตอบ

๑. ผแตงเรอง มทนะพาธา“ ” คอใคร

ก. รชกาลท ๖ ข. รชกาลท ๕ ค. รชกาลท ๔ ง. รชกาลท ๓

๒. เรอง มทนะพาธา เปนงานเขยนชนดใด“ ” ก. บทละคร ข. บทละครรำา ค. บทละครรอง ง. บทละครพด

๓. ผแตง เรอง มทนะพาธา แตงขณะทตนเอง“ ” กำาลงอยในเหตการณใด ก. แตงขณะอยตางประเทศ ข. แตงขณะอยในประเทศไทย ค. แตงขณะอยบนเครองบน ง. แตงขณะทกำาลงมความรก

๔. เรอง มทนะพาธา“ ” เรยกอกอยางหนงวาอะไร ก. ตำานานแหงดอกไม ข. ตำานานแหงความผดหวง ค. ตำานานแหงดอกกหลาบ ง. ตำานานแหงความรก

๕. ขอใดคอฉากของเรอง มทนะพาธา“ ” ก. บนสวรรค ข. โลกมนษย ค. ประเทศอนเดยโบราณ ง. ถกทกขอ

๖. แกนเรองของมทนะพาธาคอขอใด ก. พษของความรก

ข. ความรกคอยาพษ ค. ความรกเหมอนสดำา ง. ความเจบปวดหรอความเดอดรอนแหงความรก

- ๔๕ -

๗. ขอใดไมใชคำาประพนธทใชแตง เรองมทนะพาธา ก. ฉนท ข. กาพย ค. กลอน ง. รอยแกว

๘. เทพธดามทนาถกสาปใหไปเกดเปนอะไร ก. ดอกไม ข. ผเสอ ค. นางยกษ ง. ดอกกหลาบ ๙. ใครเปนผสาปมทนา ก. เทพบตร ข. วทยาธร ค. เทพบตรสเทษณ ง. วทยาธรมายาวน

๑๐. เทพธดามทนาถกสาปเพราะสาเหตใด ก. มความงามเกนไป ข. เจรจาไมรเรอง ค. มเวทมนตร ง. ปฏเสธความรก

๑๑. เทพธดามทนาถกสาปใหไปเกดทใด ก. ในนรก ข. บนสวรรค ค. ในโลกมนษย ง. ในเมองบาดาล

๑๒. เทพธดามทนาจะพนคำาสาปเมอใด ก. มความรก ข. มความทกข ค. มความสข ง. มความทกขเพราะรก

๑๓. เมอมทนาพนคำาสาปไดพบรกกบใคร ก. ทาวชยเสน ข. ศภางค ค. มายาวน ง. สเทษณ ๑๔. มทนาขอรองใหสเทษณรบนางกลบขนไปบนสวรรคอกหลงเกดเหตการณใด

ก. หนทาวชยเสนมาปาหมะวน ข. ไมรบรกทาวชยเสน

ค. ทาวชยเสนตามมาพบง. ถกใสรายวาไปกบศภางคทหารเอก

- ๔๖ - ๑๕. ทาวชยเสนสงประหารชวตมทนาจรงหรอไม เพราะเหตใด ก. จรง เพราะหลงเชอวานางมทนาไปรก กบ ศภางคทหารเอกของทาวชยเสน ข. จรง เพราะนางจณฑมเหสของทาวชยเสน ถกมทนาทำารายรางกาย ค. ไมจรง เพราะทาวชยเสนมใจเสนหาตอ มทนามากถงขนไดสาบานรกตอกนแลว ง. ไมจรง เพราะมทนาไมมความผดเพยงแตถกใสรายจากพระนางจนฑ มเหสของทาวชยเสนดวยความหงหวงเทานน ๑๖. สเทษณปฏบตอยางไร เมอมทนาไมรบรก เปนครงทสอง ก. สาปใหนางเปนปศาจตลอดไป

ข. สาปใหนางไปอยในนรกตลอดไป ค. สาปใหนางเปนดอกกหลาบตลอดไป

ง. สาปใหนางกลายเปนหญงอปลกษณทกชาตไป ๑๗. คำากลาวในขอใดชใหเหนทาสของความรก

ก. ทใดมรก ทนนมทกข ข. ความรกทำาใหคนตาบอด ค. ยามรกนำาตมผกขมยงชมวาหวาน ง. ถกทงขอ ก และ ข

๑๘. “มทนะพาธา” แปลวาอะไร ก. ทกขเพราะรก ข. ความรกสดำา

ค. ความรกเหมอนโคถก ง. ความเจบปวดและความเดอดรอนเพราะรก

๑๙. ขอใดแปลวา นางผนารกใครอยางยง“ ” ก. ธาดา ข. มลกข ค. อภระต ง. ประตชญา

๒๐. ขอใดตรงกบความเหนของคณะกรรมการ วรรณคดสโมสรทยกยอง พระราชนพนธ เรอง มทนะพาธา ก. เปนวรรณคดคำาฉนทเรองแรกซงนบวาแตงไดยาก ข. เปนวรรณคดทดดแปลงจากตำานานโบราณของอนเดย ค. กวทรงปรงศพทใหมจงหวะของคำาคร ลห ไดเหมาะสม กวทรงสรางตวละครและฉากสอดคลองกบวฒนธรรมของอนเดย ง. ถกทกขอ

ง. - ๔๗ -

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

หนงสออานเพมเตม วชาภาษาไทยพนฐาน ชน มธยมศกษาปท ๕

บทละครพดคำาฉนท เรอง มทนะพาธา

ขอ คำาตอบ๑ ก๒ ง๓ ก๔ ง๕ ง๖ ง๗ ค๘ ง๙ ค

๑๐ ง๑๑ ค๑๒ ก๑๓ ก๑๔ ก๑๕ ก๑๖ ค๑๗ ง๑๘ ง๑๙ ค๒๐ ง

- ๔๘ -

บรรณานกรม

กรมวชาการ. ( 2545 ). เอกสารประกอบหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2545, คมอการจดการเรยนร กลมสาระการเรยนรภาษาไทย. กรงเทพฯ : องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ.

จนจรา จตตะวรยะพงษ. ( 2549 ). คมอเตรยมสอบ A-Net, O-Net ภาษาไทย ม.4-5-6. กรงเทพฯ : สำานกพมพพฒนาศกษา.

ชยวฒน สแกว. ( 2551 ). คมภร ภาษาไทย Entrance O-Net และ A-Net ม.4-5-6. กรงเทพฯ : สำานกพมพ อกษรพฒนาจำากด.

นฤมล วจตรรตนะ. ( 2552 ). คมอเตรยมสอบวรรณคดวจกษ ม. 4-5-6 กรงเทพฯ : โรงพมพเจาพระยาการพมพ จำากด. พรทพย แฟงสด. ( 2550 ).สอเสรมสารการเรยนรพนฐาน ภาษาไทย ม.5. กรงเทพฯ : สำานกพมพ ฟสกสเซนเตอร.

วลลภา วทยารกษ. ( 2537 ). คมอเตรยมสอบภาษาไทย ม.5. กรงเทพฯ : โรงพมพ

เทพเนรมตการพมพ.สำานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. ( 2550 )

หนงสอเรยนสาระการเรยนร พนฐาน วรรณคดวจกษ ชน

มธยมศกษาปท 5 กลมสาระการเรยนร ภาษาไทยหลกสตร การศกษาขนพน

ฐาน พทธศกราช 2544. กรงเทพฯ :

โรงพมพครสภา ลาดพราว.http://elearning.cwkonline.net

http://www.images.google.co.th http://th.wikipdia.org

www.maipradab.comwww.kapukkapui.space.live.com

www.finearts.go.th www.oknation.net www.pantip.com

www.aom 893.212cate.com