Vănhóa&ConngườiNguyễnTrầnBạt

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

MụclụcLờitácgiảLờiMởVĂNHOÁHỌCLẤYCONNGƯỜILÀMTRUNGTÂMPHẦNA:ĐẠICƯƠNGVỀVĂNHOÁI.KháiNiệmVàBảnChấtCủaVănHóa1.Kháiniệmvănhóa2.Vănhóavàvănminh3.Vănhóavậtchấtvàvănhóatinhthần4.VềtínhgiaicấpvàtínhlịchsửII.CấuTrúcCủaVănHóa1.Trithức-Tưtưởng2.Tínngưỡng3.Cácgiátrịđạođức4.Truyềnthống5.Phápluật6.Thẩmmỹ7.LốisốngIII.MốiLiênHệBiệnChứngGiữaVănHoávàLịchSử1.Vănhoávàquákhứ2.Vănhoávàhiệntại3.VănhoávàtươnglaiIV.QuanHệBiệnChứngGiữaVănHoávàKinhTế1.Quyếtđịnhluậnkinhtế2.VănhoávàtăngtrưởngV.BảnSắcVănHoávàToànCầuHoá1.Toàncầuhoánhưmộtxuthếvănhoá2.Toàncầuhoá-cơhộivàtháchthức3.VềkhẩuhiệubảovệbảnsắcdântộcPHẦNB.VĂNHOÁCHÍNHTRỊI.ChínhtrịvàCấutrúcđờisốngChínhtrị1.Chínhtrị,quảnlývàcơchếcủasựlựachọn2.NhândânnhưlàmộtphạmtrùcủavănhoáchínhtrịII.NhữngnguyêntắccủasựLãnhđạo

1.Cánhânvàlịchsử:mốiquanhệbiệnchứnggiữaquầnchúngvàngườilãnhđạo

2.BacấpđộcủasựlãnhđạoIII.Toàncầuhóavànhữngxuthếlớncủathếgiớihiệnđại1.Toàncầuhoávàxãhộitrithức2.Toàncầuhoávàvấnđềquyềnlợidântộc3.Sựlớnmạnhcủacáclựclượngđaquốcgia4.Sựthayđổibảnchấtngoạigiaonhànướcvàvấnđềhaichínhsáchđối

ngoạiIV.Vănhóachínhtrịvàdânchủ1.DânchủvànhữngsắctháicủanóởphươngĐôngvàphươngTây2.Dânchủ,nhânquyềnvàsựmởrộngkháiniệmdânchủVI.Nhữngtiêuchuẩnvănhóachínhtrịtoàncầu1.Nhữngthayđổicơbảntrongđờisốngkinhtế-chínhtrịthếgiới2.Vaitròvàkhảnănghợptáctrongđờisốnghiệnđại3.XâydựnghệtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầuKẾTLUẬN.TIẾNTỚIMỘTNỀNTRIẾTHỌCVỀHỢPTÁC

Lờitácgiả

Tôikhôngphải làmộtnhàhàn lâmvàcũngkhôngcóýđịnh trở thànhnhưvậy.Nhưngtôilàngườiđammêquansátcuộcsống.Chínhsựđammênàyvàchínhsựhấpdẫncủacuộcsốngđãthúcéptôiphảicónhữnglýgiảivềnó.Tôichorằng,nhànghiêncứu,nhàvăn,nhàkinhdoanhhaynhàchínhtrịchỉlànhữngtrạngtháikhácnhau,quánxuyếnnhữnggiaiđoạnkhácnhaucủađờimộtconngười.Nhữnggiaiđoạnnhưvậythốngnhấttrongcáiquyluậtmàtôigọilàlẽphảicủađờisốngtâmhồn.Khoahọcnếutáchrakhỏilẽphảihayrakhỏiđờisốnghàngngàycủaconngườisẽkhôngcòngiátrịvàmụcđíchtồntạinữa.

Cuốn sách "Văn hoá và con người" làmột phần trong những cố gắngnhằmlýgiảimộtsốhiệntượngcủacuộcsốngxuấtpháttừnhữngđòihỏicủachínhnó.Suytưởnglàphươngphápmàtôisửdụngđểxâydựngnêncuốnsáchnày.Ởđâytôichỉdùnglạicáchmàtừxaxưanhânloạiđãlàmđểgiảithíchthếgiới.Tôikhôngcóthamvọnggìtotátmangtínhtriếthọc.Xinchỉcoi những nghiên cứu của tôi như là kết quả của những suy tưởng khởinguồntừnhữngýniệmlắnglạitrongtâmhồntôikhicuộcsốngđiquanó.Cóthểnhiềuquanđiểmtrìnhbàytrongcuốnsáchkhôngnằmtrongsuynghĩhằng ngày của số đông, nhưng như tôi đã nói ở trên, khoa học hướng tớitrướctiênlàlẽphảivàsựthật.

Tôi xin cảm ơn các cộng sự của tôi tại Viện Nghiên cứu Phát triểnInvestconsult: Ngô Tự Lập, Phạm Văn Sinh, Nguyễn Hải Yên, Đỗ ThuThuỷ,LêThuTrang,TrươngThuHương, các đồng nghiệp:NguyễnTrầnKhanh, Đặng Hồng Quang, Nguyễn Tiến Lập tại Investconsult Group đãgiànhthờigianvàcôngsứcgiúptôihoànthànhcuốnsáchnày.

TôicũngxinchânthànhcảmơnNhàxuấtbảnHộinhàvănViệtNamvàcánhânnhàvănTạDuyAnhđãtạođiềukiệnđểcuốnsáchcủatôiđếnđượctaybạnđọc.

LờiMở

ỞViệtNamcũngnhưtrên thếgiới,đãcórấtnhiềuquyểnsáchnghiêncứuvềvănhoá, trongđócókhôngítquyểncótiếngvang,mộtsốtrảiquathửtháchvàchứngtỏđượcgiátrịcủamình.Tuynhiên,theotôi,còmnhiềucuốnmắcphảinhữngkhuyếtđiểmđángtiếc.

Khuyếtđiểmphổbiếnnhấtnằmngayởmụcđíchnghiêncứu.Mộtsốhọcgiả,haycácnhànghiêncứuvănhoánhưngườitathườnggọi,cóxuhướnglấybảnthânviệcnghiêncứu,hoặcđángchêtráchhơnnữalàlấymụcđíchtrởthànhnhànghiêncứu,làmcứucánh,trongkhiđánglẽhọphảicoiviệcnghiêncứuđặctínhcủamộtdântộchaycủacácdântộclàmộttrongnhữngbiệnphápđểchỉranhữngyếutốcầnđượckhíchlệvànhữngyếutốcầnphảihạnchếtrongquátrìnhpháttriển.Nóicáchkhác,nhữngnhànghiêncứuvănhoánàycốgắngthôngquatácphẩmđểthểhiệnmình,thểhiệnsựhiểubiếtvănhoácủamình,hơnlàcốgắngvươntớinhữngmụctiêupháttriển,điềuxứngđángđượccoilàcáiđíchcaocảnhấtcủacácgiátrịvănhoá.

Nhữngnhànghiêncứuloạinày,chínhhọcũngkhôngtựtinlắmvàoviệcphổbiếncácgiátrịvănhoánhưmộtyếutốmangtínhđộnglực.Cóthểnóikhôngquálờirằnghọlànhữngnhànghiêncứuíchkỷvàtácphẩmcủahọlànhữngtácphẩmíchkỷ.

Nhượcđiểmquantrọngthứhailàtínhphụhoạchínhtrị.TôixinbắtđầubằngmộttìnhtrạngđángđaulònglàđếntậnhômnayngườiViệtvẫnđangbịlépvếvềnhiềumặttrênthếgiới.Chúngtacầnphảinhìnthẳngvàosựthậtđó,nhưngtheotôi,tựtycũngnhưtựhàoquáđángđềukhôngthểchấpnhậnđược.

Mộtmặt,đúnglàchođếnnay,ngườiViệtNamthườnglépvếtrongđờithường,nhưngcũngkhôngthểphủnhậnrằnghọtỏrađặcbiệtdũngcảmvàthôngminhtrongthờichiến.NóiđếnvănhoáViệtNamlàphảinóiđếnvănhoácủachiếntranh,nóiđếncáiphachiếntranhcủanó.Tronglĩnhvựcnày,quảthựcchúngtacónhiềuthứđểtựhào.Nhữngsángtạothờichiến,nhữngcọcBạchĐằng chẳng hạn, nói lên rất nhiều điều.Mặt khác, nói đến thờibìnhthìphảinóiđếnsựkiếnthiếtđấtnước.VềmặtnàyngườiViệtNamítcócáiđểnói.Thếnhưngrấtnhiềucôngtrìnhđượcviếtravìnhữngmụcđíchchínhtrịcụthểnàođó,vớimộttháiđộthựcchấtlàphảnkhoahọc,phảnvănhoá,lạicốgắngkhẳngđịnhđiềungượclại.Đốivớinhữngnhànghiêncứuphụhoạchínhtrịnhưthế,cầnphảikhẳngđịnhrằngchínhtrịlàvấnđềtạmthời,mặcdùkhoahọcchính trị thìvĩnhcửu.Tốcđộphát triểncủaxãhộingàycàngnhanhthìtínhtạmthờicủacácyếutốchínhtrịcàngrõràng,vànếunhưcáccôngtrìnhnghiêncứuvănhoáđượcviếtrađểphụhoạchínhtrịthìbảnthânnóđãkhôngcógiátrị.Vìthếnghiêncứuvănhoávàtìnhphụ

hoạchínhtrịlàhaikháiniệmmâuthuẫnnhaunhưnướcvớilửa.Cònmộtkhíacạnhnữalàcácnhàvănhoádườngnhưkhiviếtsáchchỉ

nhằmđểtraođổivớicácnhàvănhoákhác,nghĩalàchỉnhằmtraođổivớinhau, chứhọkhông traođổi với nhândân.Họdùngnhững thuật ngữ caosiêu, họ dùng các khái niệm phức tạp, họ trích dẫn những quyển sách từtiếngnướcngoàidàycộpmànếukhôngcẩn thận thìchínhhọcũngsẽ rơivàotrạngtháicủanhữngôngđồcổhủ"tầmchươngtríchcú”.Mộtđầuóctỉnhtáophảihiểurằngvănhoátrướchếtthuộcvềnhândânvàchínhnhândân là người mang tải văn hoá. Các nhà nghiên cứu văn hoá chỉ cómộtnhiệmvụlàvạchranhữnggiátrịvănhoámànhândânsángtạovàgìngiữtrongmọikhíacạnhcủacuộcsống:trênchiếcáocủangườiđànbànhàquê,trongđiệuquanhọ, trongnhữngmónăndândã...Bằngcáchấy,họcóthểphântíchnhữnglợiíchvănhoátrongsựpháttriểnvànhậnthứcconđườngmàcácdântộcđiđếntươnglai.Đóchínhlàcáimàngườitacóthểthểhiệnbằngmộtthuậtngữtưởngchừngsáomònlàtínhnhândân.

Chúngtôichorằngmụcđíchcaonhấtcủacácnghiêncứuvềvănhoálàpháthiệnvàkhắcphụcbớtnhữnggìcảntrởchúngtahộinhậpvàtìmkiếmmộttươnglaitươisáng.Mộtquốcgiakhôngpháttriểnđượcnếukhôngcóđượcmộtchiếcchìakhoávănhoácủasựpháttriển.

Muốnthựchiệnđượcmụctiêuđó,nghiêncứuvănhoáphảithựcsựtrởthànhmột ngànhkhoa học.Vì vậy, việc nghiên cứu, dù chỉ là đại cương,nhữngvấnđềcủakhoahọcnóichunglàvôcùngcầnthiết.

Nósẽchophépchúngtatránhđượcnhữngcănbệnhmàkhoahọchiệnđại đang vấpphải.Chúng tôimuốnnói đến tình trạng suy thoái của khoahọc,một vấn đề có tính cất lõi. Văn hoá học cũng không thoát khỏi tìnhtrạngđó.

Thực ra sự suy thoái củakhoahọcvànhữngphươngphápnghiêncứucủanókhôngphảilàđiềuhoàntoànmớimẻ.Ngaytừhàngtrămnămtrước,người tađãnhậnthấyrằngkhoahọcđangdầndầnxarờicuộcsống,cũngtứclàchệchkhỏinhữngmụcđíchcaothượngbanđầucủanó.Khoahọclàtưduydựatrêncáckháiniệm,điềuđóaicũngbiết.Nhưngđờisốngxãhộipháttriểnnhanhđếnmứccáckháiniệmlạchậudần,vàtrongthờiđạingàynay,chúng lạchậu từngngàysovớiđờisống.Khoahọcngàycàngsa lầyvàomộtthứbátquáitrậnđồcủachínhnó,ngàycàngtrởthànhmộtvươngquốcđóngkín,một thửđặckhucủanhữngnhàkhoahọc.Nóchỉcòngiảiquyếtnhữngvấnđềđónóđặtra,vàmỗinhiệmvụđượcgiảiquyếtlạigợiýchovôvànnhữngnhiệmvụkháccònxalạhơnvớiđờisống.Quátrìnhnàyđãkéodàitrongnhiềuthếkỷquavàkếtquảngàynaykhoahọcđãtrởnênxarờiconngười,cácnhàkhoahọcđangngàycàngchìmđắmtrongnhữngnghiêncứuthuầntuýkhoahọc.Thậmchíchúngtacóthểnóiđếnmộtthứkhoahọcvịkhoahọc.Cóngườivícácnhàkhoahọenhưlàmộtgiốngngười

khác,ngườikhoahọcchẳnghạn-họrấtthôngthái,thậmchírấtcaothượngnữa,nhưngdùsaocũngkhôngphải lànhữngconngườibìnhdịnhưtấtcảchúngta.

Sựsuythoáithểhiệntrênhaikhíacạnh:(i)Sựsuythoáicủacáckháiniệm;(ii)Sựsuythoáicủacácphươngphápluậnlogic.Lýdocủasựsuythoáinàythậtrarấtđơngiản.Khoahọcđượccấuthành

vàliênhệlẫnnhaunhờcáckháiniệmvàlogictưduy,haynóicáchkháclàphươngphápluận.Cáckháiniệmđượchìnhthànhtrongnhữnghoàncảnhlịchsửnhấtđịnhvàlogictưduysẽdẫnnhàkhoahọcđếnnhữngkếtluậnvàkháiniệmkhác.Nhưngmộtkhicótínhlịchsử,cáckháiniệmkhôngphảilàbấtbiến.Nộihàmcủachúngthayđổi,vai tròcủachúngcũngvậy.Sựsuythoáicủacáckháiniệmtạoracáckháiniệmvàcáckếtluậnsai.Đồngthời,sựlạchậucủalogictưduycũnglàmchongườitarútracáckếtluậnlạchậuhoặcsailầm.

Chúngtahãythửlýgiảisựsuythoáinày.Trướchếtlàvềsựsuythoáicáckháiniệm.Theotôitrongkhoahọccũng

cóhiệntượngtươngtựnhưcáimàtathườnggọilàquanliêutrongđờisốngxãhội.Sựquanliêukhoahọc,tacóthểnóinhưthế.

Khingườitangủngontrêncáckháiniệmthìngườitachỉtưduytrêncáckháiniệmsẵncó.Cáckháiniệm,mộtkhiđượcsùngbái,đượctuyệtđốihoá,sẽdầndầnxarờiđờisốngtựnhiêncủaconngười.

Chúngsẽtrởthànhnhữngđốitượngtồntạiđộclậpvàbắtđầulêntiếng.Chúngđặtranhữngtiêuchuẩn,nhũngquytắctróibuộctưduy.Cuốicùng,con người trở thành nô lệ cho chúng, những khái niệm tưởng chừng hiềnlànhdochínhhọ tạo ra.Đó làhiện tượngsuy thoáiphổbiếnnhấtcủacáckháiniệmkhoahọc.

Tiếptheolàsựsuythoáicácphươngphápluận.Phươngpháp luậnkhoahọc chính là côngnghệchocác thao táckhoa

học.Ai cũngbiết rằngcáckết luậnkhoahọcphụ thuộckhôngchỉvàohệthốngcáckháiniệmđượcchấpnhậnlàmcơsởvàcácthaotáckhoahọccụthể,màcònvàođịnhhướngthựchiệncácthaothácấy.Thậmchícònhơnthếnữa:giốngnhưchúngtathấyrõtrongmônđiềukhiểnhọc,chínhtínhiệuđiềukhiển,còntrongxãhộilàtưtưởng,mớilàthứquyếtđịnh.Chỉcóđịnhhướngđúngmớicóthểđưacácthaotác,cáchànhđộngcụthểđếnmộtkếtquảđúng.Sựlựachọnmộtphươngpháptưduy,vìthếluônluônphảiđặtra.Ởđâungườitatônthờmộtloạiphươngpháptưduy,ởđâungườitahạnchếsựlựachọncáccôngcụlogic,thìchínhởđóngườitađanghạnchếkhảnăngcủachínhmìnhtrongviệcthamgiavàoquátrìnhsángtạo.Vànótạorakhíacạnhthứhaicủasựsuythoáikhoahọc:tínhđơnđiệucủađờisốnglogic.

Sựsuythoáicủakháiniệm,suychocùng,chínhlàsuythoáicủathông

tin.Thiếu thông tinkhiếnchochúng takhông thể theokịpnhững thayđổikhôngngừngcủacuộcsống,vàkếtquảlànhữngkháiniệmcủachúngtabịlạchậu.Giốngnhưnhữngmắtxíchtrongmộtdâyxích,điềuđókéotheosựsuythoáicủanhậnthứcvàcủavănhoánóichung.Chonêncầnphảicósựcảnhbáođốivớiđờisốngxãhộivềnhucầubổsungvàlàmmớicáckháiniệm.Phảilàmchocáckháiniệmgầnlạicuộcsống,haynóicáchkhác,phảilàmxanhtươicáckháiniệmtheonhữngtiêuchuẩncủacuộcsống.

Vậynhiệmvụcủachúngtalàlàmthếnàođểkhoahọcthôngtincógiátrịbổsungchocáckháiniệm.Thôngtinlàmộttrongnhữnggiảiphápcủanhânloạiđểchốnglạisựsuythoáicủacáckháiniệmvàphươngphápluận.Tinhọc,vàđặcbiệtlàInternet,chínhlàmộttrongnhữnggiảiphápcủanhânloạilàmratheoyêucầunóngbỏngcủacuộcsốngđểchốnglạisựsuythoáitheoxuhướngquanliêuhoácáckháiniệm.Tấtnhiên,giốngnhưtấtcảmọiphátminh,sángchế,haynóimộtcáchkháiquát,giốngnhưmọithứtrênđời,Internetcũngđặtranhữngtháchthứcmớiđốivớinhânloại.NhiềungườilongạiInternetsẽdẫnđếntìnhtrạngtrànlancủabạolựcvàsựđầuđộctrẻembằngtìnhdụcvàmatuý...

Nhữnglongạinàykhôngphảilàkhôngcócơsởnhưngtrongmộtxãhội-khôngchỉởViệtNam-nơinhiềungườidânđangđóihoặcthậmchíkhôngcóthôngtin,tháiđộcảnhgiáctháiquásẽcảntrởhiệuquảcủamộtgiảiphápvĩđạimànhânloạitìmrađểchốnglạisựsuythoáicủacáckháiniệm.Theotôi,nhândâncàngcónhiều thôngtin thìcáckháiniệmcànggầnvớicuộcsốngvàdođónócàngcógiátrịkhoahọc.

Nhânloạicũngđãsángtạoracácgiảiphápđểchốnglạiđơnđiệuhoáđời sống tư duy logic. Đó chính là tính dân chủ của đời sống khoa học.Chínhđờisốngkhoahọcgắnliềnvớidânchủhoáđờisốngxãhội,nónângcaotinhthầnlàmchủcủanhândânsẽchophépchúngtapháthuytốiđasứcsángtạocủanhândântrongviệclựachọncácgiảiphápđểpháttriển.Chínhnhờnềndânchủmànhữnglogictưduycũnhanhchóngbộclộnhữnghạnchếcủanóvànhanhchóngnhườngchỗchologictưduymới.Đổimới,đólàchìakhoá thànhcông,còndânchủ làđiềukiện tiênquyếtcho thànhcôngcủaquátrìnhđổimới.

Trởlạivớinhữngnghiêncứuvănhóa,chúngtathấyrằngkhiđờisốngtưtưởngthiếusựđadạngthìngườitacóxuhướngchỉtônthờmộtvàiyếutốcủavănhoá.Ngườitalựachọnmộtvàitiêuchuẩnđặcbiệthayhạnhẹpcủavănhoáđểđềcaovàbiếnchúngthànhnhữnggiátrị.Dĩnhiên,đólànhữnggiátrịchủquan.Sựsuythoáicủakhoahọc,suychocùngchínhlàsuythoáicủathôngtin,củaphươngphápluậnvàtưtưởng.Dođónhậnthứccủaconngườisẽsuythoáivàvănhoácũngsuythoáitheo.

Nhưngvănhoálàmộtđốitượngsốngchứkhôngphảilàmộtgiátrịchết.Vàviệcphêpháncáccôngtrìnhvănhoáchỉcóýnghĩachừngnàonólàđối

chứngđểchúngtalựachọnmộtphươngphápvàcáchtiếpcậnđúngđắn...Chúng tôi cho rằng cáimà người ta phải xác định trước khi lựa chọn

phươngphápnghiêncứulàcâuhỏi:nghiêncứuvănhoáđểlàmgì?Cóphảinghiêncứuchỉvìnghiêncứukhông?Chúngtaphảitìmracácgiátrịxãhội,kinhtếvàpháttriểntrongcácyếutốvănhoá.Chúngtaphảiphântíchnó,giảithíchnó.Chúngtaphảilặpđilặplại,phảinhìnnhậnnóđượcnhiềugócđộkhácnhauvàđặcbiệtlàphảichiếucốđếngócđộnghiêncứumangtínhtrợgiúp, tínhđộnglựcphát triển,haynóicáchkhác,chúngtaphảinghiêncứuvănhoávìcuộcsốngchứkhôngphảilàvìchínhnó.

Nghiêncứuvănhoávềcơbảnlànghiêncứuquákhứ.Vănhoá,hoặcđôikhingườitađồngnhấtvớiđặctínhdântộc,lànhữnggìcònlạisaunhữngchutrìnhlịchsửvàngườitathườnglấynóđểphânbiệtmộtdântộcnàyvớimộtdântộckhác,nhưtínhcáchcủaconngườilàcáiđểphânbiệtngườinàyvớingườikia.Vìthế,chúngtôichorằngnghĩavụcủanhànghiêncứuvănhoálànghiêncứucáibímật,cáicôngnghệđểsángtạotươnglai.Mộtcuốnsáchvềvănhoá,vìthế,làcuốnsáchvềconngười.

VĂNHOÁHỌCLẤYCONNGƯỜILÀMTRUNGTÂM

PHẦNA:ĐẠICƯƠNGVỀVĂNHOÁ

I.KháiNiệmVàBảnChấtCủaVănHóa

1.Kháiniệmvănhóa

Muốnnghiêncứuvaitròcủavănhóađốivớipháttriển,trướctiênphảicómộtkháiniệmchínhxácvànhấtquánvềvănhóacũngnhưcấutrúccủanó.Trên thực tế, cũngđã có rất nhiềungười cốgắngđịnhnghĩavănhóa.Nhưngchođếnnayvẫnchưacóđượcmộtsựnhấttrívàcũngchưacóđịnhnghĩanàothoảmãnđượccảvềđịnhtínhvàđịnhlượng.Điềuđó,theotôi,cónhữngnguyênnhânsauđây:

Trướchết,trongsốnhữngngườinghiêncứuvănhóa,hoặc,nhưngườitathườnggọi,nhữngnhàvănhóa,ngoàinhữngđịnhkiếnvànhữnghạnchếcótínhchấtlịchsử,rấtnhiềungườibịmắcnhữngbệnhnghềnghiệp.Họthườngquivănhóavàonhữnglĩnhvựchạnhẹpcụ thể, thườngbóivănhóa,cũngnhưbóicuộcsốngnóichung,theokiểuthầybóixemvoi,bằngcáchxemxétnhữngbộphậncábiệtcủanóchứchưacómộtcáchtiếpcậntổngthể.

Thứhai,vănhóalàmộtlĩnhvựcrộnglớn,rấtphongphúvàphứctạp,dođókháiniệmvănhóacũngđanghĩa.Khiđềcậpđếnnómỗingườicómộtcáchhiểuriêngtùythuộcvàogócđộtiếpcậncủahọlàđiềudễhiểu.

Thứba,giốngnhưtấtcảcácngànhkhoahọcxãhộikhác,ngànhvănhóahọccólịchsửphátsinhvàpháttriểnlâudàitronglịchsửloàingười.Trongquátrìnhlịchsửđónộidungcủakháiniệmvănhóacũngthayđổitheo.

Tôi cho rằng văn hóa, nói một cách giản dị, là những gì còn lại saunhữngchutrìnhlịchsửkhácnhau,quađóngườitacóthểphânbiệtđượccácdântộcvớinhau.Thôngquamỗimộtchukỳcủasựpháttriển,dântộcđótươngtácvớimìnhvàvớinhữngdântộckhác,cáicònlạiđượcgọilàbảnsắc,haycòngọilàvănhóa.

Ởđây, tôi gầngũi với cựuTổngGiámđốcUNESCOFedericoMayorkhiôngđưaramộtđịnhnghĩa:"Vănhóaphảnánhvàthểhiệnmộtcáchtổngquát và sống độngmọimặt của cuộc sống (củamỗi cá nhân và cả cộngđồng)đãdiễnratrongquákhứcũngnhưđangdiễnratronghiệntại,quahàng bao thế kỷ, nó đã cấu thànhmột hệ thống các giá trị, truyền thốngthẩmmỹvà lối sốngmàdựa trênđó từngdân tộc tựkhẳngđịinhbản sắcriêngcủamình".

Vănhóalàmộthiệntượngkháchquan, là tổnghoàcủatấtcảcáckhíacạnhcủađờisống.Ngaycảnhữngkhíacạnhnhỏnhặtnhấtcủacuộcsốngcũngmangnhữngdấuhiệuvănhóa.Rấtnhiềuthứmớithoạtnhìnthìgiốngnhau,nhưngnếuxemxétkỹthìlạicónhữngđiểmriêngbiệt.Trongthựctế,khôngcósựgiốngnhautuyệtđối.

Gầnđây,cóýkiếnchorằngtrênthếgiớiđangdiễnrahiệntượngxâmlượcvềvănhóanhưlàsựtiếptụccủanhữngcuộcxâmlượcbằngsúngđạnvàkinhtế.Tôikhôngđồngýnhưvậy.Bởivănhóalàhoàbình,vănhóalà

khôngxâmlược.Cảmgiácbịxâmlược,nếucó,chẳngqualàcáicảmgiácvàsĩdiệncủakẻyếu.Chúng tađangsống trongmột thếgiớiduynhấtvàcũngcóthểnóilàthốngnhất.ChúngtaphảibắtđầutừmôhìnhkinhtếmàAlvinToflertừngmôtảbằnghìnhảnh"contàuvũtrụ”.Tráiđấtlàmộtkhochứahữuhạncácnguồnnănglượngsốngvàtoàncầuhóalàmộtquátrìnhđểtiếtkiệmnguồnnănglượngấybằngcáchđảmbảokhôngsảnxuấtthừa,khôngsửdụngnguyênliệumộtcáchbừabãitrênphạmvitoàncầu.Nhưngcùngvớiquátrìnhhộinhậpvềmặtkinhtếcòncómộtquátrìnhkhácluônluôntồntạibêncạnh,vàthậmchíđãđitrước,đólàsựhộinhậpvềmặtvănhóa.Sựhộinhậpvềmặtvănhóachínhlàquátrìnhconngườiđitìmngônngữchungchomộtcuộcsốngchung.Quanniệmvềsựxâmlượcvănhóalàquanniệmcủanhữngcộngđồngngườichỉcókinhnghiệmhìnhthànhtrongquanhệpháttriểnlưỡngcực,nhữngkinhnghiệmchiếntranh,nhấtlàchiếntranhlạnh.Vănhóakhôngphảilàýthứccủatôi,củaanhhaycủabấtkỳai,mà thuộcvềconngườimột cách tựnhiên.Conngườikhi sốngchungvớinhausẽgâyảnhhưởnglẫnnhau.ĐếnphươngTâytasẽnhìnthấyrằngtrongngôinhànàocủangườiMỹ,ngườiAnh,ngườiPháp...cũngcómộtvàivậtdụnggìđó,mộtvàithứsouvenirsgìđótừphươngĐông.ĐôikhitrongxãhộiphươngTâyngườitacóxuhướngxemsựhiệnhữucủamộtvàikỷvật,mộtvàiđồtrangtrítừphươngĐôngnhưlàdấuhiệucủatầnglớpthượnglưuhoặcvănminh.Đólàsựđanxenlẫnnhaucủacuộcsống,đấylàsựchungsốnghoàbìnhcủaquákhứ,vàđấycũngchínhlàcơsởvănhóacủasựchungsốnghoàbìnhtrongtươnglai.

2.Vănhóavàvănminh

Hai khái niệm rất hay bị đồngnhất này tuy rất gần gũi nhưng thực rakhôngphảilàmộtvàchỉcóthểcoinhưđồngnghĩatrongmộtvàitrườnghợpcụthể,chẳnghạnkhingườitađốilậpvănminhvớibạotàn.

Thôngthường,vănminhđượcdùngđểchỉtrìnhđộpháttriểnvềvậtchấtvàtinhthầncủanhânloạiđếnmộtthờikỳlịchsửnàođó.Mộtsốnhànghiêncứu,chẳnghạnAlvinTomer,sửdụngchúngđểphânchialịchsửthànhvănminhtiềnnôngnghiệp,vănminhnôngnghiệp,vănminhcôngnghiệpvàvănminh hậu công nghiệp. Có quan điểm lại cho rằng vănminh làmột kháiniệmrộnghơnvănhóa,rằngvănminhlàsựtổnghoàcủavănhóavàxãhội,làsựthểhiệnđượcnhữnghìnhthứcthựctiễncụthểcủavănhóatrongcáclĩnhvựckhácnhaucủađời sốngnhư laođộng sảnxuất, lối sống,hànhviứngxử...

Trongthựctế,chúngtathấycónhữngtộcngườichưacóvănminhvẫncóvănhóacủamình.Đôikhitrênsáchbáo,chúngtagặpnhữngnhậnxét,đánhgiáđộcaothấpcủacácnềnvănminh,trongkhiđólạicónhữngngườichorằngcácnềnvănhóathựcralànhưnhau,rằngviệcchúngtađánhgiácáinàycaohơn,cáikiamạnhhơnlàdocáchnhìncủachúngta,còncácnềnvănminh, nhữngnềnvănhóaởAztec chẳnghạn, từ cáchđâymấynghìnnămcũngkhôngkémgìnềnvănminhởphươngTâyhiệnnay...

Tôinghĩrằng,tấtcảnhữngnhànghiêncứuvềvănhóađanglấycáimẫucủathờixưa,khichỉcầnsựngăncáchvềđịalýlàđủđểngăncáchcáccộngđồngngười.Nhânloạihiệnđại,bằngcácphươngtiệncủamình,khôngcònbịgiamhãmbởicáckháiniệmkhutrúnhưvậy.NếunhưcácnhànghiêncứuvănhóacủathếkỷXXIImàvẫnlấyhìnhmẫucủathếkỷXXđểnoitheothìchắc chắn cũng vẫn đi đến những kết luận khác với những kết luận củanhữngnhànghiêncứuvănhóacủathếkỷXX.

Chúng taphảiphânbiệtnghiêncứuvềvănhóanhưmộtquá trìnhvậnđộng,nhưmộtyếutốxãhội,vớinghiêncứulịchsửvănhóa,nghĩalàxemxétnónhưmộtphiênbản tĩnh.Chúng tacũngkhôngnênphêphánnhữngngườilấysựpháthiệnvàphânbiệtnhữngkhíacạnhkhácnhaucủacácnềnvănminh làmmụcđíchnghiêncứu.Bởivìhọnghiêncứu lịchsửvănhóachứkhôngphảinghiêncứuvănhóa.Vănhóađangvàsẽcònbớtđầnsựcátcứ,cònnghiêncứulịchsửvănhóathìkhôngbaogiờcósựcátcứnhưvậy.Nóinhưvậykhôngcónghĩalàkhôngcósựkhácnhauvềảnhhưởng.Mộtcộngđồnglớnsẽcókhảnăngtạoramộtvùngảnhhưởnglớnhơn,đadạnghơn,bởicàngđôngthìtínhđadạngcànglớn.Tínhđadạngvềmặttínhcáchcủaconngườisẽtạoratínhđadạngvềmặtđờisốngvănhóa.Sựlantoảcủamộtcộngđồnglớnsẽmạnhhơn.

Tuyvậy,khinghiêncứuvănhóakhôngnênđặtmụctiêulàxácđịnhnólớnhaybé,mànênxemnócóđộcđáohaykhông,cólạlẫmhaykhông,cónhữngsángtạogì,cóđónggópgìvàđặcbiệtlànócóđónggópgìchovănhóachungcủanhânloại.Tôinghĩrằngnghiêncứunhưthếmớigiúptatìmrađượcgiátrịthậtcủavănhóa.

3.Vănhóavậtchấtvàvănhóatinhthần

Theotôi,cáchphânchiavănhóathànhhailĩnhvực:vănhóavậtchấtvàvănhóatinhthầnlàkhôngthậthợplývàthấuđáo.Nóphảnánhlốitưduylưỡngphânđiểnhình,ảnhhưởngcủanhữngđịnhkiếnvềtưtưởngcầnphảixoábỏ.

Thựcra,lốiphânchianhưthếcũngcótácdụngnàođó.Nóchotamộtcáinhìn tuykhá thô thiểnnhưngbaoquátvềnhữnglĩnhvựcđờisốngcủaconngười:nhữngsảnphẩmtinhthầnnhưkhoahọc,vănhọcnghệthuật,cácphongtụctậpquán...vànhữngsảnphẩmvậtchấtnhưđồđạc,nhàcửa,đườngxá...Tuy nhiên, thật khó, và ngày càng khó phân biệt rạch ròi đâu là sảnphẩmvậtchất,đâulàsảnphẩmtinhthần.Mặtkhác,khôngcósảnphẩmtinhthầnnàolạikhôngđượcthểhiệndướimộthìnhthứcvậtchấtnhấtđịnhvàcũng như không cómột sản phẩm vật chất nào lại khôngmang trong nónhữnggiátrị tinhthần.Thậtvậy,nhữngnhàcửa,đườngphố,cầucống,vàngay cả những vật dụng tầm thường nhất, kể cả những sản phẩm côngnghiệpsảnxuấthàngloạt,cũnglàhiệnthâncủanhữnggiátrịvănhóa,thểhiệnbảnsắcdântộc,trítuệvàtàinăngcủanhữngngườilàmrachúng.

Hiểuđượcmốiliênhệmậtthiếtkhôngthểtáchrờicủanhữnggiátrịvănhóatinhthầnvàvậtchấtlàđiềuvôcùngquantrọng.Liệuchúngtacóthểchỉsửdụngnhữnggiátrịvậtchấtcónguồngốcngoại laimàkhônghềbịảnhhưởngbởicácgiátrịtinhthầnbaohàmtrongđóhaykhông?Liệuchúngtacóthểtrởthànhmộtmắtxíchtronghệthốngsảnxuấtđangtrongquátrìnhtoàncầuhóavũbãomàvẫnnguyênvẹnlàmộtngườingoàicuộcvềvănhóahaykhông?

Việc hiểu không thấu đáo quan hệ giữa vật chất và tinh thần dẫn đếnnhữnglýluận,thoạtnhìncóvẻrấtthanhcao,chẳnghạnchorằngngoàikhátvọng làm giàu vật chất, cần phải có khát vọng làm giàu về văn hóa. Tôikhôngnghĩnhưvậy.Thếnàolàgiàu,thếnàolànghèo?Tôikhôngnghĩrằngcómộtdântộcnàotrênđờinàykhôngcóvănhóacủamình.Mọicộngđồngngườihễtồntạiđềucóyếutốtinhthần,màđãcóyếutốtinhthầnthìcóvănhóa.Vìthếmộtcâuhỏiđạiloạinhư:"NướcMỹcóvănhóakhông?"làcâuhỏingớngẩn.

Cómộtluậnđiểmkháckhôngkémphầncựcđoan,chorằngvềmặtđờisốngvậtchấtthìnhânloạiđãđiđượcrấtnhiềusauvàithiênniênkỷ,cònvềtưtưởngthìđứngnguyêntạichỗhoặccùnglắmthìđiđượckhôngđángkể.Thậtraconngườiđãđinhữngbướcdàicảvềvậtchấtlẫntinhthần,trongđónhữngbướcđivềtinhthầncònlớnhơnnhiềunhữngbướcđivềvậtchất,từchủnghĩa thần linhqua tôngiáo,đến triếthọcvàcáchệgiá trị, cáchệ tưtưởng.Conngườiđangdầndầngiảiphóngmìnhrakhỏicácđịnhkiếntinh

thần.Đó lànhữngbướcđikhổng lồ, lànền tảngcủasựphát triểnkinh tế,khoa học và côngnghệ.NếuGalileoGalilei không tự giải phóngmình rakhỏisựràngbuộccủaThiênChúagiáocụcđoanthìlàmsaobâygiờchúngtacósựpháttriểnđếncomputer,đếnInternet?

Tháiđộvềsựgiàucóvậtchấtphảnánhmộtkhíacạnhquantrọngtronglịchsửpháttriểnlâudàicủatưtưởngnhânloại.Thờinàobêncạnhnhữngkẻsaymêvậtchấtcũngcónhữngngườicămghétsựgiàucó.Họchorằngvậtchấtlànguồngốcdẫnđếnsựđồibạivềtinhthần.Lậpluậncủatôirấtđơngiản:conngười sảnxuất ra, chế tạo ra,nghe ranhững thứcó íchchoconngườithì trướchếtphảivìyêumến,vìamhiểuconngười.Conngườicầnvậtchất,vàsựsùngbáivậtchấtlàcóthểhiểuđược.Chúngtacầnđiềuchỉnhnó chứ không cần và cũng không thể tiêu diệt nó.Con ngườimuốn sốngtrongnhữngđiềukiệnvậtchấtngàycàngtốthơnđểcóthêmkhônggianvàthờigianthưởngthứcchângiátrịcủacuộcsống.Đólàđiềuhoàntoànchínhđáng,chỉcósựtônsùngvậtchấtmộtcáchmộtchiềuvàtháiquámớicầnlênánmàthôi.Trênthựctếcócảnhữngngườinghèovànhữngngườigiàuvôđạo.Nhưngngườigiàuthìítmàngườinghèothìnhiều.Ngườigiàumàhưhỏngthìngườitađểý,cònngườinghèohưhỏngthìngườitakhôngđểý.Vìvậyngườitathườnglênánsựhưhỏngcủangườigiàuchứkhônglênánsựthahóacủangườinghèo.Ngay từ thờicổđại,Platonđãnhậnxét rằngsựnghèo cũng tồi tệ như những sự giàu.Những người nghèo sinh ra đố kỵ,thèmmuốncủangườikhác,đólàcáixấu.Nhữngngườigiàusinhrakhinhngười,coithườngkẻkhác,họchorằngchỉcótiềnlàquantrọngnênkhinhnhữngngườikhôngcótiền,đócũnglàcáixấu.

Vìvậytrạngtháiquánghèokhổcũngđầyrẫytộiácnhưtrạngtháiquágiàucó.Liệuchúngtacóthểtìmramộtkhoảnghợplýcủasựgiàucótrongxãhộihaykhông?Tôikhôngtinlàcókhoảnghợplýđó.Ởmỗithờiđiểmkhiconngườinhậnramộtsựhợplýthìcuộcsốngđãbắtđầudịchchuyểnđếnmộttrạngtháihợplýkhác.

Trởlạivớikháiniệmvănhóavậtchấtvàvănhóatinhthần,nhưtôiđãnói,phânbiệtnhưvậylàmộtsựphânbiệtthôthiển.NếutôithờPhật,vànếunhàtôigiàuthìtôimuamộtphotượngbằngđồng,cònnếunhàtôinghèo-tôi sẽmuamộtpho tượngbằnggỗ.Nếu tôikhông thểmuađượcmộtphotượngbằngđồnghaybằnggỗ,thìtôimuamộtbứctranh.Nhưngtháiđộvănhóa của tôi với Phật giáo không hề vì thế mà thay đổi. Vật chất chỉ làphươngtiệnđểthểhiệnnhữnggiá trị tinhthầntrongđờisốngvănhóamàthôi.

4.Vềtínhgiaicấpvàtínhlịchsử

Giốngnhưtấtcảcáclĩnhvựccủađờisốngvănhóa,mộtlĩnhvựcđượcxemxétkhácnhaudướicácgócđộkhácnhau.Nhìnchung,tấtcảcáchiệntượngđượcnhìnnhậntheoquanđiểmvănhóahọcđềuphụthuộcvàonhữngyếutốchủquan,đặcbiệtlà:quyềnlợikinhtế,quanđiểmvàđịnhkiếnchínhtrị,bảnchấttâmlý...Đólànhữnglýdokhiếnngườitahaynhấnmạnhđếncáigọilàtínhgiaicấpcủavănhóa.Nhưngtheotôi,đólàmộtquanđiểmsailầm.

Chúngtacầnphảiphânbiệtvănhóavớitưcáchlàmộthiệntượngkháchquanvànhữngcáchlýgiảivănhóa,baogiờcũngmangtínhchủquan.Tôiluônphảnđốicáigọilàthuyếtgiaicấp.Sựphânloạivănhóatheogiaicấplàmột sự phân loại hời hợt. Đạo đức thuộc về con ngườimà con người cónhữngsốphận,nhữngphakhácnhaucủacuộcđời.Hômnayanhlàôngchủ,anhthuộcgiaicấpbóclột.Ngàymaianhvỡnợanhđiđạpxíchlô thìanhthuộcgiaicấplaođộng.Chẳnglẽ,đạođứccủangườitathayđổichỉvìngàyhômqualàôngchủngàyhômsaulàngườiđạpxíchlô?Tôiluônnghĩrằngđó chỉ là nhữngphakhácnhau của cuộcđờimột conngười, cònđạođứcthuộcvềconngườichứkhôngthuộcvàonhữngphakhácnhaucủanó.

Tôixinđưaramộtvídụ:thóiđạođứcgiả.Trongvănhọc,nghệthuậttathường gặp hình ảnh người cai trị xấu và tồi tệ, nhưng có lẽ trên thực tếkhônghoàntoànlànhưthế.Liệuđâycóphảilàkếtquảcủamộttâmlýnàođóhaythựcsựtầnglớpthốngtrịxấuxanhưvậy?Bêncạnhđạođứcgiảcủatầnglớpthốngtrịliệucóđạođứcgiảcủatầnglớpbịtrịhaykhông?Theotôi,cócảhailoại.Tầnglớpbịtrịcũngnịnhhót,tranhthủluồnlách,đócũnglàđạođứcgiảTầnglớpcaitrịthìthamnhũngvềvậtchấthaytinhthần.Thamnhũngvề vật chất để tư nhânhóa, cá thể hóa tài sản quốc gia,mượnnhànước,mượnsứcmạnhcôngcộngđểbắtnạtthiênhạ...chonhữngmụctiêu,lợiíchcánhân.Đạođứcgiảthuộcvềconngười,khôngkểđólàgiaicấpcaitrịhaybịtrị.

Cáchiệntượngvănhóakhôngchỉđượcđánhgiátuỳtheocácyếutốchủquanmàcòn tuỳ thuộcvàocácđiềukiệnvàhoàncảnhkháchquan.Ởmỗithờiđiểmlịchsử,giá trịcủamộthiệntượngvănhóacũngnhưảnhhưởngcủanóphụ thuộcvànhữngđiềukiệnkháchquanvà tươngquan cácđiềukiệnkháchquanấy.Nếulầntheodònglịchsử,chúngtasẽthấyrằngnhữnggiátrịđócũngluônluônbiếnđổi.Baogiờcũngcónhữnggiátrịmớiđangvàsẽsinhrađểthaythếnhữnggiátrịđãvàđanglỗithời.ChủnghĩaphongkiếnđãtừngđóngvaitròtiếnbộnhưngrồinótrởnênphảnđộngvàbịthaythếbởiCNTB.SauđóđếnlượtCNTBlạitrởthànhlỗithời...chínhvìthế,chúngtacóthểnóirằngvănhóacótínhlịchsử.

II.CấuTrúcCủaVănHóa

1.Trithức-Tưtưởng

Trithức,cóthểnói,làbộphậnquantrọngnhấtcủavănhoá.Trithứcbaotrùmnhiềulĩnhvực:laođộngsảnxuất(công,nôngnghiệp),chínhtrị,giáodục, vănhọc, nghệ thuật, y tế, xâydựng, luật pháp, giao thông, giao tiếp,chinhphục thiênnhiên, chiếnđấubảovệTổquốc...Đó lànhữnghiểubiếtkhoahọc,nhữngkinhnghiệmvàsựkhônngoanmàconngườitíchluỹđượctrong quá trình lao động sản xuất, đấu tranh và thích ứng với thiên nhiêncũngnhưvớixãhộinhằmduytrìvàpháttriểncuộcsốngcủamỗicánhânvàcủacảcộngđồngngườitrongquátrìnhlịchsửlâuđời.

Trong thời đại ngày nay, tri thức còn quan trọng hơn bao giờ hết.Nóđangdầndầntrởthànhlựclượnglaođộngtrựctiếpquantrọngnhất.Điềuđódẫnđếnnhững thayđổi lớn laokhông chỉ trongquản lý và sảnxuất kinhdoanh,màcòn làmđảo lộncuộcsốngconngười, thayđổicácquanniệm,các thóiquen,các thướcđogiá trị.Báochíđangnói rấtnhiềuvềmộtnềnkinhtếtri thức,nhưngtheochúngtôi,nhưvậychưađủ.Ngàynay,đãđếnlúcphảinóiđếnmộtxãhộitrithức,trongđótrithứcsẽquyếtđịnhcácthướcđogiátrịkhôngchỉcủamỗicánhânmàcòncủacảmộtdântộc.

Tấtnhiên,trithứcchỉcóthểtrởthànhmộtbộphậncủavănhoánếunhưnóđịnhhướngvàđượcđịnhhướngchocácứngxửcủaconngườivàcộngđồngngười.Vaitròđịnhhướngấythuộcvềđạođức,màgốcrễlàcáithiện,một trong ba giá trị phổ quát nhất trong đời sống tinh thần của nhân loại(chân,thiện,mỹ).

Marxđãcómộtđịnhnghĩarấthay,rằngconngườilàtổnghoàcủacácquanhệxãhội.Conngườichỉcóthể làconngườixãhội, trongđócáccánhân,ởnhữngmứcđộkhácnhau,đềuđượcxãhộihoá.Họsống,làmviệc,hànhđộngtheonhữngquitắcứngxửđãhìnhthànhtrongxãhội.Nhưthế,chúngtacóthểnóirằng,mỗicánhânđãtiếpnhậnmộthệthốngcácquiluậtvàcácthướcđovănhoávàthểhiệnchúngtrongnhữnglĩnhvựckhácnhaucủađờisốngxãhội.

Nhữngthướcđonàyvềbảnchấtlànhữngtiêuchuẩnlýtưởngmangtínhchấtquiướcmàmỗicánhâncầnphải tuân theo,nhưng thực tếchỉcó thểđượctiệmcậnđếnmàthôi.

Mộtlĩnhvựcvôcùngquantrọngcủatrithứclàkhoahọc,kỹthuật.Tuynhiên,cólẽquyếtđịnhnhấtlạilàtưtưởng.Hệthốngtưtưởnglàsảnphẩmmàconngườicóquyềntựhàotrướchết.Tấtcảmọisựsángtạovềkhoahọcvàcôngnghệlàhệquảcủatưtưởng.Cómộtthờichúngtađãđồngnhấtgiữanhữngnhànghiêncứukhoahọc tựnhiênvớicácnhà triếthọc,gọi là triếthọctựnhiên.Newtoncóthểđượcxemlàmộtnhàtriếthọc.Einsteincũngcóthểđượcxemnhưmộtnhàtriếthọc.LevTolstoycũngvậyTriếthọclàkhoa

họcđể tạo rachoconngườinhữngcôngcụnhận thức thếgiới,nhận thứcchínhbảnthânconngười.Tưtưởnglàmộtsảnphẩmvôhình,làsảnphẩmtinhthần.Vìthế,nếuconngườiđốilậpmìnhvớingườikhác,vàkhôngphảiđốilậpbằngtưtưởngmàlạibằngnhữngcôngcụvậtchất,chẳnghạnđểtổchứccáccuộcxungđột,thìđấylàmộtsailầmtolớn.Cáiđầutiênmàconngườicầnphảikhắcphụcđểlàmchủđượcmìnhlàsựđốilậpvềtưtưởng.Nhiềucuộcchiến tranhđãkhông thể tránhkhỏidosựxúigiụccủanhữngkhácbiệtvềnhậnthứchaykhácbiệtvềhệtưtưởng.Chínhnhândanhsựđốilậpvềtưtưởngmàngườitatổchứcnhữngsựđốilậpkhác,vềkinhtếchẳnghạn.Tôichorằngconngườiđãvôtìnhlàmmấtdanhdựcủacácsảnphẩmtưtưởng.Cácsảnphẩmtưtưởng,cũngnhưcácnhàtưtưởng,vôtưhơn,trongsánghơn,vàcólẽcũngtrongsạchhơn.Họđónggópchonhânloạicôngcụđểnhậnthứcđểrồinhânloạisửdụngnóđểxungđột.Tôikhôngtincácnhàtưtưởngxungđộtvớinhau.Họchỉcãinhaumàthôi.Chỉcóviệcsửdụngtưtưởngvớinhữngđộngcơkhôngtrongsạchmớitạorasựxungđột.Chonênsựxungđột về tư tưởng là kết quả của sựvậndụng sai trái tư tưởng chứkhôngphảilàkếtquảtrựctiếpcủacácnhàtưtưởng.

Sựnângcaodân trí,sự tiếnbộcủanhândân là thướcđo trìnhđộpháttriểncủacácquốcgia,đồngthờicũnglànguồngốccủanhữngđòihỏingàycàngcao,ngàycàngkhắtkhehơnđốivớinhữngnhàchínhtrị.Họbuộcphảicónhữngphẩmchấtcaohơn,đặcbiệtlàphảicótrítuệcaohơn.Thờiđạicủanhữngphươngphápcaitrịngudânđãqua.Ngàynay,họkhôngcòncơhội,cũngkhôngthểkìmhãmdântríđểcóthểcaitrịmộtcáchdễdãi.Cácnhàlãnh đạo, hơn bao giờ hết, phải thực sự là đội ngũ tiên phong, phải xứngđáng làngườiđạidiệnchonhândâncảvề trí tuệ lẫnquyền lợi.Nói cáchkhác,họphảiphảnánhnguyệnvọngvàýchícủanhândân.Theochúngtôi,dântrílàmộtkháiniệmtriếthọcvàchínhtrịhọccựckỳquantrọng,làmộttrongnhữngdấuhiệuquantrọngnhấtđểxácđịnhmộtxãhộipháttriển.

Dân tríbaogồmrấtnhiều thứ: tư tưởng,khoahọckỹ thuật, luậtpháp,nghệ thuật...Nhưng quan trọng nhất và bao trùm lên tất cả là ý thức củangườidânvềthânphậncủamình.Khingườidânchưaýthứcđượcvềthânphậnvàvaitròcủamìnhtrongxãhộithìkhôngthểnóiđếnmộtxãhộipháttriểncao.

Vìthế,dântrígắnliềnvớidânchủ.Trongtấtcảnhữngmặtkhácnhaucủakháiniệmdântrí,mặtquyếtđịnhlàgiácngộchínhtrị.Dânchủlàmứccaonhấtcủasựgiácngộchínhtrị.Chếđộdânchủlàmtăngcườngdântrí,cónghĩalàtăngcườngsốlượngcácnhàtưtưởng.Cuộcsốngdùởmứcthấphaymứccaođềulàsựchungsốnggiữacácluồngtưtưởnghay,cácnhàtưtưởng.Cácnhàtưtưởngấyítnhấtcũnglýgiảibảnthânvàlýgiảicuộcsống.Mộtngườinhậnthứccóhệthốngthìtrởthànhnhàtưtưởng,ítnhấtcũnglàmộtnhàtưtưởngđốivớinhữngvấnđềcủachínhbảnthânmình.Mộtxãhội

trongđómọingườiđềuthôngthái,đềucókhảnănglýgiảicácvấnđềcủamình để tồn tại và phát triển, chắc chắn sẽ phát triển với tốc độ lớn hơn.Chínhvì lýdođódânchủsẽ thắng thế.Vìvậymộtchếđộchính trịbuộcngười ta tôn thờmột loại tư tưởngvàhạnchế tínhđadạng tư tưởng trongphạmviquốcgia là chếđộphảnđộngvềmặtvănhoá,bởivìnóhạnchếchínhnănglựccạnhtranhcủacảdântộc.

2.Tínngưỡng

Làmộtvấnđềvôcùngphứctạp,thựcratínngưỡngkhôngphảilàhiệntượngmêtínthuầntuýtheocáchhiểuthôngthường.Lịchsửchothấyrằngcácloạitínngưỡngkhácnhaucósứcsốngdaidẳngvàảnhhưởnglâudàimàkhócóhệtưtưởngnàosánhđược.Sựpháttriểnkhoahọctưởngchừngđồng nghĩa với sự cáo chung của các tôn giáo, nhưng thật kỳ lạ, các tôngiáokhôngnhữngkhôngchết,màngược lại,cóvẻđangđược táisinhvớimộtsứcmạnhmới,dườngnhưđóngvaitròcânbằngchonhữngtừthứcduylýcủaconngười.

Khinóiđếntínngưỡngthườngngườitanghĩngayđếntôngiáo,thựcratôngiáochỉlàmộtphầncủatínngưỡngmàthôi.Tínngưỡngcũngcóquanhệvớitri thứcvàvới tưtưởng,dùđólànhữnglĩnhvựcrấtkhácnhau.Tưtưởng hay tri thức được nhận thức bằng các biện pháp duy lý, còn tínngưỡng - bằng bản năng hoặc bằng sự ngờ vực. Nói một cách khác, tínngưỡnglàkếtquảcủatâmlýngờvực,trongđólớnnhấtvàphổbiếnnhấtlàngờ vực ngay chính hiện tại, ngay chính những đại lượng vật lý. Nhiềungườinghĩngượclại,rằngtínngưỡnglàlòngtinvôđiềukiện,cònkhoahọcmớilàsựnghingờ.

Thựcra,conngườihàngngàyvachạmvớinhữngđiềumìnhkhôngnhậnthứcnổi,đấylàngờvựcchủquan;tiếpxúcvớinhữngđốitượngkhônghiểunổi, họ ngờ vực khách quan. Theo tôi, đó chính là sự khác nhau giữa tưtưởngvàtínngưỡng.

Nếutưtưởngvàlýtừlàmchoconngườimệtmỏithìtínngưỡnglànơiconngườigiảitrítrongcuộcđời.Nếutưtưởnglàcôngcụđểconngườikiếmsống thì tínngưỡng làcôngcụđểconngườinghỉngơi.Conngườicầncảnhậnthứclẫngiảitrí,cảlàmănlẫnnghỉngơi.Tínngưỡngthểhiệnsựtrôngđợi,hay thậmchísựkýsinh tinh thầncủaconngườivàongườikhác,vàonhữnglựclượngsiêunhiên.Nóichocùng,tưtưởngvàtínngưỡngđềulàsản

phẩmtinhthần,nhưngmộtcáilàsảnphẩmbịđộng,cáikialàchủđộng.Đểđạtđếnnhữngmục tiêudođược,conngườicần tư tưởng.Tư tưởnggiốngnhưmộtcôngcụđểconngườichủđộngchiếnđấu,đểtổchứccuộcsốngvậtlý,cuộcsốngsinhhọc.

Nếuquanniệmnhưthếthìtasẽthấyrằngtrongsựpháttriểntừngngàytừng giờ của xã hội, khi tư tưởng ngàymột phong hú lên, vai trò của tínngưỡngkhôngnhữngkhôngbịgiảmđi,màngượclạicòntănglên.Nótrởnêngầngũivớinhiềuđối tượnghơn.Conngười sẽ tạo ra các tínngưỡngmới,cảicách,thayđổimộtphầnhaycấutrúclạinhữngtínngưỡngcũ.Nếuchúngtanhìnvàolịchsửcáctôngiáothìkhôngcótôngiáonàokhôngtrảiquahàngchụclầncảicáchvàphânchia.

Cómộtđịnhkiếnchorằngnóichungcác tôngiáođềuđánhgiákhôngcaocuộcsốnghiệntạitrêntrầnthế,rằngtôngiáohướngvềmộtcuộcsốngkhác,rằngvềbảnchấtnókhôngđượcnhânbản.Thựcrađóchỉlàmộtnhậnxétphiếndiện.Nguồngốccủacảtưtưởnglẫntínngưỡngđềuthuộcvềconngười.Tôngiáocósứcsốngmạnhmẽvìconngườiđòihỏisứcsốngmạnhmẽấy.ĐiềunàycóvẻtráingượcvớinhữnggìđangdiễnraởphươngTây,ởAnhchẳnghạn,nơingườitakhôngnhữngrấtítđinhàthờmàthậmchícònbánnhàthờđểsửathànhnhàở.ỞPhápthìdườngnhưchỉcònngàynghỉlàgắnliềnvớitôngiáomàthôi.Đểhiểuđúngvấnđề,theotôi,cầnphảithấyrằngconngười,ngoài sựkhácnhau theochiềungang,cònkhácnhau trụcdọc,cónghĩalàsựkhácnhauvềlứatuổi.Conngườiđiquacáctrạngtháilứatuổicủamìnhvàtìmrasựnghỉngơikhácnhau'trongâmnhạc,tronghộihoạ,trongkhiêuvũconngườiđitìmtấtcảcáctrạngtháiđểgiảithoátmìnhsaumộtsốquátrìnhcạnhtranhgaygắtvìmụcđíchkiếntạocuộcsốngvậtlý.Nhưngkhôngphảiởlứatuổinàongườitacũngđìtìmnhữngsựgiảitrígiống nhau.Những người trẻ tuổi ít để ý đến nhà thờ và tôn giáo, nhưngnhữngngườilớntuổilạiđểýđếnkhíacạnhấyhơn.Điềuđóphùhợpvớisứckhoẻ,lứatuổivàtâmsinhlýcủahọ.Cóthểcómộtvàinhàthờbịbánđibởinguồngốcsởhữucủanókhôngrõràng.Vấnđềkhôngphảilànhàthờmàlàtôngiáo.Nhà thờ làbiểuhiệnvậtchấtcủa tôngiáochứkhôngphải là tôngiáo.

Tuynhiên,chúngtacầnlưuýrằngkhôngphảiconngườinàotìmđếntínngưỡnghoặctôngiáocũngđềuđểnghỉngơi.Cónhữngngười,vìlýdonàyhaylýdokhác,mấtđi trạngtháichủđộngvề tưduy.Cónhữngngười,vàthậmchícónhữngcộngđồngngười,ẩnmìnhhoàntoàntrongđờisốngtôngiáovàtínngưỡng.Đấylàbiểuhiệnsựpháttriểnkhôngđồngđềucủaxãhộiloàingườivàcũnglàquyluậttựnhiên.Nếunhưkhoahọckhôngbắtđầutừđời sống vật chất và tinh thần của con người thì khoa học không có conđườngđểpháttriểncũngvậy,nếutôngiáokhôngbắtđầutừconngườihaythậmchíchốnglạiconngườithìtôngiáocũngsẽbịtiêudiệt.

3.Cácgiátrịđạođức

Trithứcchỉcóthểtrởthànhmộtbộphậncủavănhoánếunhưnóđịnhhướng và được định hướng cho các ứng xử của con người và cộng đồngngười.Vai tròđịnhhướngấy thuộcvềđạođức,màcáigốccủanó làcáithiện,mộttrongbagiátrịphổquátnhấttrongđờisốngtinhthầncủanhânloại:chân,thiện,mỹ.

Thiệnlàđạođức,haynóiđúnghơn,bảnchấtđạođứclàcái thiện.Chỉnóicáithiệnkhôngthôithìconngườinhậnthứcvẫncònnôngcạn,nóphảiđượcphát triển thành thôngđiệp,hay thậmchí thànhmộtquychế,đểchocon người nhận thức ra nó dưới dạng thức cụ thể và có tính thực hành.Khôngcócáithiệnthìkhôngthểcóđạođức.Khôngcócáithiệnthìngườitagọilàđạođứcgiả.

Conngườichỉcóthểlàconngườixãhội,trongđócáccánhân,ởnhữngmứcđộkhácnhau,đềuđượcxãhộihoá.Họsống,làmviệc,hànhđộngtheonhữngquitắcứngxửđãhìnhthànhtrongxãhội.Nhưthế,chúngtacóthểnóirằng,mỗicánhânđãtiếpnhậnmộthệthốngcácquitắcvàcácthướcđộvănhoácủaxãhộivà thểhiệnchúngtrongnhữnglĩnhvựckhácnhaucủađời sống xã hội.Những thước đo này về bản chất là những tiêu chuẩn lýtưởngmangtínhchấtquiướcmàmỗicánhâncầnphảituântheo.

Đạođứccócấutrúccủanó.Cácthànhtốcủađạođứclà:ýthứcđạođức,hànhviđạođứcvàquanhệđạođức.

-Ýthứcđạođức:Nhưởtrênchúngtađãxemxét,conngườikhôngthểsốngbênngoàicácmốiquanhệxãhội.Cốtlõicủanhữngmốiquanhệđólàtươngquancủanhữngquyềnlợicánhânvànhữngquyềnlợicộngđồng.Đểtồntại,conngườiphảiđưavàonhautrêncơsởnhữnglợiíchcánhânphảiphùhợpvớinhữnglợiíchcủacộngđồng.Nhữngnguyêntắcbảođảmchosựphùhợpcủanhữngquyềnlợiấykhiđãtrởthànhtìnhcảm,quanđiểm,quanniệmsốngchínhlàýthứcđạođức.

-Hành vi đạođức:Mọi hành vi được thực hiện do thôi thúc củamột

độngcơnàođó.Khihànhviđượcthựchiệnđóthôithúccủaýthứcđạođứcthìnóđượcgọilàhànhviđạođức.Hànhviđóthểhiệnýthứcđạođứcvàvănhoáđạođứccủacánhân.

Hànhviđạođứctácđộngtrựctiếpđếnconngườivàgắnliềnvớiýthứcđạođức.Khixemxétvănhoáđạođức chúng takhông thể chỉ xemxétýthứcđạođứcmàphảixemxétcùngvớinhữnghànhviđạođức.

-Quanhệđạođức:Quanhệđạođứclànhữngquanhệđãđượcýthứcđạođứcđiềuchỉnhgiữacánhânvớicánhân,giữacánhânvớitậpthểvàxãhội.Nhữngquanhệnàythườngđượchìnhthứchoábằngnhữngnghithứcxãhội,nhữngphongtục,tậpquán...vìthếmộtmặtnóthểhiệnýthứcđạođức,mặtkhácnóđóngvaitròhìnhthànhvàcủngcốýthứcđạođức.

Cầnphảiphânbiệtgiữađạođứccánhânvàđạođứccộngđồng.Cảđạođứccánhânvàđạođứccộngđồngđềugópphầntạoramộtcộngđồngtốt.

Tuynhiên,nóimộtcộngđồngcóđạođứckhôngcónghĩalàđạođứccủatất cả các thành viên trong cộng đồng ấy đều giống nhau.Đạo đức là cáithiện,nhưngcáithiệnthểhiệnrấtcụthểdướihìnhthứcứngxửhoặctháiđộcủa từngcánhân.Đời sống tinh thầncủacáccánhânđượchunđúc,hìnhthànhbởilịchsửcánhân.Đạođứccánhânlàphầngópvềđạođứccủamỗingười,cácsựgópđótạothànhđặcđiểmcộngđồng.Nếunótươngtácvớinhautạoramộtgiátrịtươngđốiđồngnhấttrongcộngđồngthìđógọilàđạođứccủacộngđồng.

Đạo đức có một quá trình hình thành, tồn tại và phát triển liên tục.Khôngcóchuyệnđạođứccủathếkỷnàyphávỡđạođứccủathếkỷtrước.Trongvănhoácóđạođức,nhưngnhưthếkhôngcónghĩalàcácyếutốđạođứccủadântộcnàykhácvớidântộckhác,củathếkỷnàykhácvớithếkỷkhác.Vănhoáthểhiệnhìnhthứccủađạođức,làphươngthứcđểconngườivàcácdântộcthểhiệnbảnthânmình.

Chínhvìthế,đạođứccủadântộcnào,cộngđồngnào,thờiđạinàocũngcócáivỏvănhoátrongmốiquanhệbiệnchứnggiữanộidungvàhìnhthức.

Mộthiệntượngđángđượclýgiảitrongđờisốnghiệnnaylànỗilolắngcủamộtsốngườivềnguycơđạođứcbịphávỡbởicácthànhquảkhoahọckỹthuật,nhưhiệntượngthụthaitrongốngnghiệmtrướckia,nhânbảnvôtìnhmớiđây.Theotôi,cầnphânbiệtnỗilocủacácnhàchínhtrịvớinỗilocủaxãhội.Cácnhàchínhtrịđểcótâmlýcủanhữngngườilàmchamẹ,luônloconmìnhdại,thựcralàlocáisĩdiệncủachínhmình.NếunhưtổngthốngMỹhaythủtướngAnhcónỗiloấythìcũngkhôngcógìlạ.TổngthốngMỹ,.thủtướngAnhcũngđềuđượcnềnđạođức,vănhoácủanướcMỹhaynướcAnhtạora.Conngườithìlạiluônthayđổi.Cáigìmànhânloạikhôngthừanhậnsẽbiếnmất.

Nhưngđạođứcthìkhôngthểmấtđi.Đạođứccòntồntạichừngnàoconngườicòntồntại.Đạođứcthuộcvềconngười,làbảnchấtcủaconngười,

cũngnhưcáithiệncónộiđungphổbiếntrongđờisốngconngười,mặcdùmỗidântộcthểhiệnđạođứccủamìnhdướinhữnghìnhthứcvănhoákhácnhau.

Ngườitathườngnóiđếnvănhoácủadântộcnày,dântộckianhưvănhoáMỹ,vănhoáAnh... với các thành tố củanó.NhưngnóiđạođứcViệtNam,đạođứcMỹ,đạođứcAnh...thìthậtlàlốbịch.Xinlưuýrằngcáimàtôi muốn nói là tính phổ biến của các giá trị đạo đức chứ không phải lànhữnghìnhthứcthểhiệncábiệtcủanó.Chúngtanghiêncứunhữnggiátrịphổbiếncủađạođứcđểxâydựngmộtlốisốngchungtrongthờiđạimàloàingườibuộcphảihộinhậpvớinhau.Chúngtatôntrọngcáchconngườithểhiệncácgiátrịđạođứccủamình.

4.Truyềnthống

Một đất nước mà không có truyền thống, không có lịch sử, không cónhữnggiátrịvĩnhhằngthìkhôngthểcóhiệntại,càngkhôngthểcótươnglai.Tuyvậy, vai tròcủa truyền thống trongquá trìnhphát triểncủaquốcgia,đặcbiệtlàđốivớicácquốcgiađangcảicáchthểchế,luônluôncótínhhaimặt.

Mộtmặt, truyềnthốngtạonềntảnghữuíchchoviệc thayđổicác thiếtchếchính trị,vănhoávàkinhkế,chophépgiảmnhữngchiphí trongviệcchuyểnđổisangnhữngthiếtchếmới.Mặtkhác,nhữngtiêuchuẩnvàquitắckhôngchínhthứchìnhthànhtừhàngngànnămgâynhữngkhókhănrấtlớnđốivớiviệcđổimớicáccơchếchínhthức.Truyềnthốngtácđộngtrựctiếpđếnđời sốngkinh tế.Nhữngnhà cải cáchởTrungQuốcđãbiết đánhgiáđúngvaitròcủatruyềnthốngkhôngchỉphongphúvàđộcđáo,mànhiềukhicònbảo thủvà tiêucựccủađấtnướchọ.Khôngphảingẫunhiênmàthuậtngữ CNXH kiểu Trung Quốc được hưởng ứng và trở nên nổi tiếng. Vàkhôngphải ngẫu nhiênmà cáiCNXHkiểuTrungQuốc ấy đã thành côngtrongchừngmựcnàođó.

Nóiđếntruyềnthốngkhôngthểkhôngnhắcđếnbộphậnquantrọngcủanólàphongtục,tứclànhữngthóiquenđãănsâuvàođờisốngxãhộitừlâuđời,đượcđasốnhândânthừanhậnvàlàmtheo.Đâylàmộtvấnđềrấtphứctạp,cầnđượcnhìnnhậnmộtcáchđầyđủvớiquanđiểmlịchsử,khoahọcvàkhôngtáchrờinhữngkhíacạnhtâmlýcủanhândân.ChúngtacóthểxemxétmộtvídụtrongkhotàngvănhoádângiancủaViệtNam:chuyệncổtíchTấmCám.Trongcâuchuyệnnổitiếngnày,saukhiCámchết,TấmđãchặtCám ta làmnhiềumảnh, làmmắmgửi về quê cho dì ghẻ, tứcmẹ đẻ củaCám.

Gầnđây,mộtsốngườinghiêncứuchorằngđiềuđólàđángphêphán.NgườitacũngsosánhvớitháiđộđấutốtháiquácủanhữngngườinôngdânvốnhiềnlànhtrongcảicáchruộngđấtđểđiđếnkếtluậnrằngđiềuđólàxarờitruyềnthốngdântộcViệtNam.Thựcra,conngười,trongquátrìnhpháttriểncủamình,luônluônsailầm.CảicáchruộngđấthaychuyệnTấmCámcũnglàmộtbiểuhiệnsailầmcủaconngười.Đólàtrạngtháicựcđoan.Màmộttrạngtháicựcđoanthìkhôngbaogiờphảnánhbảnchấtcủađờisốngxã

hội,nólàtrạngtháibịkíchđộng.Nếuanhrấtyêuconchómàanhnuôi,vàmộtngàyxấutrờinàođónó

cắnanhthìanhcũngkhôngthểlấyviệcbịcắnnhưvậyđểxemconchóđókhôngđángyêunhưcũnữa.Cũngnhư thế, chuyệnTấmCámhay tháiđộcựcđoancủanhữngngườinôngdântrongcảicáchruộngđất làđiềuhoàntoàncóthểhiểuđượcvàkhôngxarờitruyềnthống.

Truyềnthốngkhôngphảilàthóiquen.Truyềnthốnglàcácchuỗithànhtựumàconngườighinhậnđượccùngvớithờigian,cùngvớicuộcsốngcủamình.Truyềnthốngtựnhiênxuấthiện.Aiđónóirấthayrằnggieohànhvithìđượcthóiquen,gieothóiquenthìđượctínhcách,gieotínhcáchthìđượcsốphận.Truyềnthốnglàmộtkháiniệmhoàntoànkhác,làchuỗithànhtựucủaconngười tronghoạtđộngcủamình.Truyền thốngvừacógiá trị tinhthần,vừacógiátrịgiáodục.Truyềnthốngcũngbaogồmcảnhữngmặttíchcựcvàtiêucực.Chúngtakhôngnênnhândanhcácgiátrịtruyềnthốngđểtrởthànhkẻbảothủ.Kẻnàobiếtphávỡcáctruyềnthốngấyđểtạoranhậnthứctốthơnthìkẻđósẽấydựngđượcmột truyềnthốngtốthơncùngvớithờigian.Làkháiniệmđộng,cũngnhưvănhoánóichung,truyềnthốnglàmộtsảnphẩmcủaquákhứ.

Vớitưcáchlàmộtconngườihiệnđại,chúngtabuộcphảichắtlọccácgiátrịtruyềnthốngđểđếnlượthơn.Truyềnthốngvàquákhứkhôngphảilàcáidâyđểbuộchoặcđểlôiconngườitrởlại.Conngườiphảipháttriển,phảiđilên.Nóbuộcphảithíchnghiđểsốngvàpháttriển.Chínhvìlưuluyếnvớiquá khứ rừngxanh, cây cao bóng cả nên loài khủng longđã tuyệt chủng.Conngườicũngsẽkhông tồn tạinếuchỉ thíchsốngbằngnhữngđiềukiệnkhôngcòntồntại,bằngnhữngbóngmacủaquákhứ.

Truyền thống củamột cộng đồng, cũng như bản sắc, không tồn tại ởngườinày,ngườikiamànótồntạitrongmỗichúngtaởmứcđộkhácnhau,ởcáchnhìnnhậnkhácnhau.

Không có giá trị truyền thống hay bản sắc dân tộc nào chỉ được quanniệmbởimộtsốngười.Bảnsắccủamộtdân tộc làcáiphổbiến trongđờisốngcôngcộng.Chonêntrườngpháichorằngchúngtađangđánhmấtbảnsắc cũngkhôngđúngmà trườngphái cho rằng cầnphải nhanh chóng làmmấtnóđicũngkhôngđúng.

Truyềnthốngkhôngthểmấtđivìđólàmộthiệntượngkháchquan,bênngoàiýmuốncủaconngười.Ởđâycómộtđiểmcầnlàmrõ:Bảnsắckhôngđánhmấtđược,khônghoàtanđượcnhưngbuộcvàcầnphảithayđổiđểpháttriển.

Truyềnthốngcóvaitròquantrọng,nhưngkhôngnêncườngđiệunhữngtruyềnthốngđặcbiệtcủamình.Cáimàtacầntìmlàconđườngnàodẫnmộtdân tộc rakhỏiquákhứvàđến tương laimộtcách thuận lợivàngắnnhấtchứkhôngphảilànhữnggiátrịcủaquákhứ.

5.Phápluật

Vaitròđịnhhướngứngxửkhôngchỉthuộcvềđạođứcmàcònthuộcvềphápluật.Nhữngnhàtriếthọcngaytừthờicổđại,cảởphươngĐônglẫnphươngTây,đềunóiđếnvaitròtolớncủaphápluật.

HànPhiTửchorằngmặcdùcónhữngbậchiềnnhân,nhìnchungconngườicóbảntínhácvàcầnphảidùngphápluậtđểđiềuchỉnhhànhvicủahọ.Thựcra,cáilệchlạccủaconngườicũngtựnhiênnhưcáiđúngđắncủanó.Phápluậtvànhànướclànhucầutựnhiêncủacuộcsống,khôngphảilàphitựnhiên.Conngườisinhralàmcảviệcđúnglẫnviệcsai,cảnhữngviệcchínhđángvànhữngviệclệchlạc.

Conngười,dùmuốnhaykhông,phảisốngchung,vớicácnhucầucủacáthểvàcácnhucầumangtínhcôngcộngkhácnhau.Vìthế,cầnphảicómộtsựdànxếp,phảicótrọngtài,cóngườikiểmsoátcácgiátrịcôngcộnghayphòngngừasựxâmphạmvàocácgiátrịcôngcộngbởimộtsốcáthể.Nhànướcvàphápluậtlànhữngcôngcụkhôngthểthiếu.Vấnđềởchỗcầnnhànướcnào,phápluậtnàovàcácgiớihạncủanólàgì.

Chúngtacầnphảiphânbiệthaikháiniệmđạođứcvàphápluậtcùngvớimốitươngquanbiệnchứngcủahaikháiniệmnày.Đạođứcvàphápluậtvềbảnchấthoàn toànkhácnhau.Đạođức làcácgiá trị,cònpháp luật làcáccôngcụđểđiềuchỉnhcácgiátrị.Chỉcóđạođứcđượcluậthoáchứkhôngcósựđạođứchoáluật.Đólàhaikháiniệmcóchứcnăngxãhộivàbảnchấttựnhiênkhácnhau.Tấtcảcáckháiniệmtrênđềuthuộcvềconngười,tuỳtrạngtháigiácngộcủaconngườimàtrởnênhợplýhaykhônghợplý.

Chừngnàoconngườicảmthấyrằngnếukhôngcóphápluậtthìsẽxảyratìnhtrạnghỗnloạnthìphápluậtđóngvaitròthốngtrị.Nếuconngườicảm

thấyphápluậtbópchếttựdo,bópchếtnănglựcsángtạocủaconngườithìvai tròcủapháp luậtsẽbớtđi.Khiđócáchànhvicủaconngườisẽđượcđiềuchỉnhnhiềuhơnbằngđạođức.Khôngcómôhìnhchungchođờisốngconngườimàchỉcómôhìnhphùhợpchotrạngtháigiácngộcủaconngườihaytrìnhđộpháttriểncủaconngười.Mộttròchơimàluậtlệchặtchẽquásẽlàmgiảmbớtđi sựbaybướm.Conngười sống tuân theopháp luậtnhưngcon người sáng tạo theo qui luật của tâm hồn.Nói cách khác đạo đức vàphápluật,mặcdùvềmặtbảnchấtkhácnhau,đềucónghĩavụxãhộilàtạoramôitrườngsốngtốtđẹpchoconngười.Nếuphápluậttrởthànhcôngcụđểhạnchế tựdovà làmgiảmthiểunăng lựcsốngcủaconngười thìphápluậttrởnênphảnđộng.

Nhànướcnàocóphápluậtđó,phápluậtấythôsơ,độctàihaydânchủlàtuỳthuộcvàochấtlượngcủanhànướcvàchấtlượngcủaxãhội.XãhộiđủnănglựcđểkiềmchếnhànướcvàtácđộngngượchấpdẫnvàrằngphươngTâyđanghướngvềnhữnggiátrịđónhưlà"trởvềcộinguồn".ỞViệtNam,hiệnnaycóphongtràohươngướchoácácquitắcsống,cácquitắcsinhhoạtởcáclàngxã.Việcnày,theotôi,làmộtsailầm.Thựcra,hươngướcchínhlàbằngchứngvềtìnhtrạngchậmpháttriển.

ChâuÁkhônghềcógiá trịgìđặcbiệtsovớiphươngTây.Nguồngốccủaviệcxemtrọnghươngước,bảnsắc,giátrịchâuÁlàkếtquảcủabệnhtựty,kếtquảcủatìnhtrạngkémhaythiếupháttriển.Vănhoánào,phápluậtnào, quan điểm chính trị nào thì cũng để phục vụ cho sự phát triển conngười.Sựpháttriểncánhânconngười,chứkhôngphảihươngước,khôngphảiluậtphápquốcgiahayluậtpháptoàncầulàmụctiêu.Ởđâunềnvănhoákìmhãmsựpháttriểnthìnềnvănhoáấycóvấnđề,phápluậtấycóvấnđề.

Conngườilàkháiniệm,khôngphảilàmộtcánhân.CáihaycủaphươngTâylàdunghoàđượcgiátrịcủacáthểvàgiátrịcủacộngđồng.Phápluậtphảidunghoàgiữaquyềnlợicáthểvàquyềnlợicộngđồng,tạoratựdocánhân chứkhôngphải tạo ra sự vi phạmcác lợi ích công cộng.Đómới làphápluậtlýtưởng.

Muốncóphápluậtlýtưởng,trướchếtphảinângcaodântríchứkhôngphảilàbắtđầubằngviệcbiênsoạnluật.Nângcaodântríđếnlượtnólạiphảibắtđầubằngnângcaomứcsống.Conngườiphảiđạtđếnmộtmứcđộpháttriểnvậtchấtnàođómớicóquyềntựdođểnhậnthứcđượccácgiátrịtinhthần.Mộtkhicònbịtróibuộcvàomiếngăn,vàonhàởthìconngườichưathểcótựdo.Conngườimàchưatựdo,chưađượcgiảiphóngrakhỏinhữngyêucầu tối thiểucủađờisốngvậtchất thìkhông thểcóhứng thúđểbướcsang lĩnh vực thưởng thức các giá trị tinh thần và do đó chưa thể có thóiquentôntrọngcácgiátrịphápluật.Chonên,nhiệmvụđầutiêncủacáchệthốngchínhtrịlànângcaomứcsốngcủaconngườivàgiảiphóngconngười

khỏinhữngràngbuộcvậtchất tối thiểuđểhọđượctựdo.Càngtựdobaonhiêuemngườicàngtôntrọngphápluậtbấynhiêu.Cáchiệntượngviphạmphápluậtlàkếtquảcủasựthiếutựdo.

Khinghiêncứuphápluật,ngườitathườngđềcậpđếnhaimôhình:pháptrịvàđứctrị.Thựcrapháptrịvàđứctrịlàhaitràolưutưtưởngchứkhôngphải là haimôhình pháp luật.Mặc dù luôn luônnằmgiữa trung tâm củanhữngcuộctranhluậnlớnvềbảnchấtcủaphápluật,khôngởđâucópháptrịhoàntoànvàcũngkhôngởđâucóđứctrịhoàntoàn,dùlàởphươngTâyhayởphươngĐông.Sựpháttriểnkhôngphảilàdodùngpháptrịhayđứctrị,màchính là cách thức sử dụng các phươngpháp cũngnhư cán cânTrịVì vàQuyềnLợi.

Giá trị của phương Tây là biến xã hội thành cấu trúc của cácQuyền.Phápluậtlàvănkiện,làcôngcụđểngườitaquiđịnhcácQuyền.VàchỉkhingườitaquiđịnhcácQuyềnthìmớitạorasựpháttriển.Lẽđơngiảnlàmộtkhi cóquyền, dùhẹpđếnđâu chăngnữa, thì conngười cũng cốgắng tậndụng không gian chính đáng là cácQuyền của họ.Không nên nhầm rằngpháptrịthìhạnchếsựpháttriểncònđứctrịthìtăngcườngsựpháttriểnhayngượclại.Ởnơinàoconngườibắtđầucócácquyềnhiếnđịnh,cácquyềnluậtđịnhcủamình,thìởđấycósựpháttriển.

Cómộthiện tượngđángsuyngẫmlàphần lớncácquốcgiađangpháttriểnđạtđượcthànhtựukinhtếcaotrongnhữngthậpniênvừaqua(trừcácquốcgiathànhphốnhưSingapore,HongKong...)đềulànhữngnướcmàởđóquyềnconngườibịbópnghẹt, thậmchílànhữngđấtnướccủacácbạochúa. Có thể kể: Chile, Indonesia, Hàn Quốc... Hiện tượng này cần phảiđược lýgiải từbảnchất.Trước tiên,cầnphânbiệtphát triểnvàphát triểnbềnvững.Tạoramộtnhànước thậtmạnh, tập trung tấtcảcácýchíhànhđộng,huyđộngmộtcáchcưỡngbức tấtcảcácnăng lựcđể tạo ra sựpháttriểnquốcgia thìđócũng làmộtbiệnpháp tạorasựphát triển.Nhưngsựpháttriểnđócóbềnvữngkhông?Mộtquốcgiacóthểpháttriểnbằngcáchđổchấtthảicủamìnhsangcácnướclâncậnhaykhông?Vàliệucácquốcgialâncậncóchophépnướcđóđổchấtthảisangkhông?

Trongmộtthếgiớiđãtoàncầuhoá,quốcgianàosẽhứngchịurácrưởicủa quốc gia khác?Hiện nay, với sự thức tỉnh của các dân tộc sau chiếntranh lạnh, các quốc gia buộc phải điều chỉnh lại chính sách của mình.Khôngquốcgianàocóthểlàmnhưtrướcđâyđượcnữa.Giaiđoạntậptrungýchíhànhđộngbằngnhànướcđãqua,giaiđoạnhiệnnaylàgiaiđoạnthứctỉnhcáclựclượngkhácnhautrongmỗidântộcvàvìthếhìnhthứcnhànướcmạnhkhôngcònlàhìnhthứchợplý.

6.Thẩmmỹ

Thẩmmỹtrựctiếpthúcđẩytâmlý,làmtăngnăngsuấtlaođộng,nhưngnócònthamgianângcaochấtlượngsảnphẩm.Tuynhiên,vaitròchủyếucủanóvẫnlàlàmgiàucóchođờisốngtinhthầncủaconngười..Vaitròcủanhữngthướcđothẩmmỹtrongđờisốngtinhthầncũngtươngtựnhưvaitròcủanhữngthướcdođạođứctrongđờisốngxãhội.

Nhữngthướcđonàyliênquanchặtchẽvớinhauvàliênquanvớitrìnhđộdântrí,truyềnthống,mứcđộgiaolưuquốctếvànhiềuyếutốkhác.

Nóiđếnthẩmmỹkhôngthểkhôngnóiđếnkháiniệmcáiđẹp.Nhưngđólàmộtcâuhỏilàmđauđầubiếtbaonhiêunhàtriếthọcthuộcđủmọiquốcgia,sốngởmọithờiđạitronglịchsử.Tôichỉcóthểnói:cáiđẹpbaohàmhaicực:sựphóngkhoángvàsựtinhtế.ỞđâymayracóthểcósựphânbiệtgiữaphươngĐôngvàphươngTây.PhươngTâythườngtìmtớicáiđẹptrongsựphóngkhoáng,hùngvĩ,cònphươngĐông-trongsựtinhtế,tỉmỉ.

Cáiđẹplàsựhàihoà,sựcânđốicảtrongđờisốngvậtchấtlẫntinhthần.Nhưngtrướckhinóiđếnthẩmmỹcủaconngườicầnđềcậpđếnthẩmmỹvềconngười,tứccáiđẹpcủaconngười.Conngườicầncócảsựphóngkhoánglẫnsựtinhtế,hơnnữa,cầnsựkếthợphaicựckhácnhauấycảvĩmôlẫnvimô,trongđờisốngcủamình.Conngườikhôngphóngkhoángthìkhôngtạorađượcsựhùngvĩvềmặtnhâncách.Sựhùngvĩthểhiệntrongnghệthuậtnhưtrườngca,nhưnhữngbứctranhhoànhtráng.Conngườicũngphảixâydựngcáiđẹpcủamìnhtrongsựhùngvĩcủacánhân.

Đốivớithiênnhiênconngườiquánhỏbé.Cólẽconngườinhậnthứcvàýthứcđượcsựnhỏbécủamìnhsovớithiênnhiênnênluônluôntìmkiếmkích thước củamình.Đó chính là cách con người sử dụng để thách thứcthiênnhiên.

Nhưngconngườisốngvớinhau,hàngngàyvachạm,còncầncósựtế

nhị,sựtinhtế.Sựtinhtếcầnphảiđượckếthợpvớisựhùngvĩcủatâmhồnđểtạoravẻđẹp.Nếuconngườichỉnghĩđếncáiđẹpbênngoàibảnthânthìkhôngđủ.Ngườitanhậnragiátrịthẩmmỹcủaconngườichủyếulàthôngquachínhnó.Sựtinhtếkhôngchỉbổsung,màcònduytrìcảmxúccủaconngườivềđốitượng.

Tấtnhiên,conngườicòn lệ thuộcvàophương tiện,vì thếphương tiệncũngphảiđẹp.Vẻđẹpcủatiệnnghilàphươngtiệnbổsung,giúpchongườitanhậnracáivẻđẹpthậtcủaconngười.Hiệnnay,khinghiêncứumỹhọe,ngườitathườngchỉnghiêncứuvẻđẹpnghệthuật,vẻđẹpkiếntrúc,vẻđẹpsảnphẩm...Nghiêncứumỹhọc, theo tôi, trướchết cầnphảibắtđầubằngnghiêncứutiêuchuẩncủavẻđẹpconngười.

Cáiđẹplàsựkếthợpcủacácquanniệmcảkháchquanlẫnchủquan.Cóthểnóitrítuệcủanhânloạihiệnnaychưađủđểxâyđựngđượctiêuchuẩnvềcái.đẹp.Cónhữnglúc,nhưtrongthờikỳchiếntranhchẳnghạn,ngườitaxemnhữngngườianhhùnglàvẻđẹp.TừthờiLaMãcổđạingườitađãtônsùngvẻđẹpcủangườianhhùng.Ngườitađemđốilậphọvớinhữngkẻtiểunhân.Nhưng conngười thông thường thì nhiềumàngười anhhùng thì ít.Conngườiđãbắtđầuthayđổilýtưởngcủamìnhvềvẻđẹp.Ngườitakhôngcònnhìnvàosựhùngvĩ,khôngcònnhìnvàoquákhứnữa,màbắtđầunhìnvàonhauvớitưcáchlàcácđốitượng.Vẻđẹpbâygiờlàvẻđẹpdânsự.

Tiêuchuẩntrướctiêncủathẩmmỹvềconngườiởthờikỳhiệnđạichínhlàkhảnănghợptác.Conngườithườngkhâmphụcnhữngaisốngđượcvớitấtcảmọingười.Nhữngaicóíchchotấtcảmọingười,đólànhữngngườiđẹp nhất. Tiếp đó là năng lực tiếp nhận. Chúng ta thường nói người nàythôngminh,ngườikiasángdạ.Đấychính làmộtvẻđẹp,vẻđẹpcủanănglựctiếpnhậncởimở.Tiêuchuẩnthứbacủavẻđẹpconngườihiệnđạilàsựhàihoàgiữađờisốngtâmhồnvàđờisốngvậtchất.Nóiđếnvẻđẹpcủaconngườithìkhôngphảilànóivềmộtsựnghiệp,màtrướchếtlànóiđếntiêuchuẩnđờisốnghàngngày.Cuốicùng,mộtconngườimuốnđẹpthìphảilàconngườicógiáodục,trongsựgiáodụcđócógiáodụcvềcáiđẹp.Giáodụcgópphầnnângcaokhiếuthẩmmỹcủaconngười,giúphọcókhảnăngnhậnracáiđẹpvàsauđólàkhảnănglàmmìnhđẹplên.

Trongcácnguyênlývềmỹhọccóbatiêuchuẩnchân,thiện,mỹ.Nhưngchân,thiện,mỹlàchứcnănggiáođụccủanghệthuậtchứkhôngphảilàtiêuchuẩncủacáiđẹp.Cáiđẹpcóthểkhôngbaogồmcáithiệnvìcáiđẹpđượcquanniệmkhácnhautrongtừngthờiđại.Đôikhi,vìnhữnglýdothiểncận,ngườitacóthểdẫnđắtcảmộtdântộclàmnhữngđiềusailầmchỉvìmuốnđápứngvớinhữngtiêuchuẩncáiđẹpnhấtthời.Giếtnhiềungườichẳnghạn,đókhôngphảilàcáiđẹp.HồChíMinhtừngnóirằngmộttrậnđánhmàchếtnhiềungườikhôngphảilàmộttrậnđánhhay.Cáiđẹpnhấtthờivàcáiđẹpvĩnhhằnglànhữngmứcđộkhácnhaucủacáiđẹp.

CáiđẹpcóthểđượcthểhiệnquacáiHài,cáiBihoặccáiHùng,nhưngnókhônghềlệ thuộcvàohìnhthứcbiểuhiệnấy.DùlàBi,HùnghayHài,nóvẫnluônlàcáiđẹp.CáiđẹplàlinhhồncònHài,BihayHùngchỉlàcáchthểhiệnmàthôi.Cáiđẹpkhônglệthuộcvàohìnhthứcthểhiện.Cáiđẹpchỉlệthuộcvàotâmhồn.Cáiđẹpđượcchấtratừđó.Đôikhingườitathấycósựkhácbiệt,thậmchílàmâuthuẫn,giữanhữngngườisángtácracáctácphẩmnghệthuậtvàcuộcsốngthựckhôngđẹpcủahọ.Thựcrađó làmộtmâuthuẫngiả.NguyênsoáiLiênXôGiukovchẳnghạn.Ônglàmộtnhàquânsựvĩđại,ngườiđãcóđónggóptolớntrongviệctiêudiệtchủnghĩaphátxít.ÔngchínhlàtácgiảcuốnKếtthúccuộcchiếntranhthêgiớithứIIvàsựtanrãcủanhànướcphátxít,nhưngôngvốnlàmộtđứatrẻbịbỏrơiởtrướccủanhàmộtbàgiàbánbánhmìtênlàGiukova.Nếutanhìnthấymộtcáchthôngthườngthìnhữngconngườinàycóthểkhôngđẹp,khônghay,nhưngtừsâuthẳmtrongthiêntư,họđãchặtlọcracáitinhtuýnhấtcủamìnhđểsángtácranhữngcáilàmchomọingườiđềuphảithánphục.

Ngườitathườngnhầmlẫngiữatácphẩmvàconngười.Tácphẩmnghệthuậtkhônghềgiốngconngườiđẻranó.Nóiđúngrathìkhôngphảitácgiả,màchấtthầnthánhtronganhtađãtạorachấtthầnthánhcủatácphẩm.

Cầnphânbiệtrõràngcáiđẹpvàngườilàmracáiđẹp.Nếukhôngphânbiệtđượchaikháiniệmnày thìkhông lýgiảiđượccáiđẹp trongđờisốngvănhoá.Ngườilàmracáiđẹpkhôngnhấtthiếtphảinghĩmìnhlàmrađểlàmgì.Người theo đuổi giấcmơ vì cái đẹp hãy cứmơ, còn nhân loại, nhữngngườihưởngthụcáiđẹp,sẽnhậnravẻđẹpấy.Cáiđẹpđếnvớiconngườibằngcáchnàokhôngquantrọnglắm,nhưngcáiđẹpsẽđượcnhậnbiếtbởiconngườivàkhôngbaogiờngườilàmracáiđẹpnhậnrahếtgiátrịcủacáiđẹpvànhậnragiátrịthựcdụngcủacáiđẹp.

Tínhchấtthánhthiệncủanhữngngườisángtạoracáiđẹplàhọkhônghềmơtưởngtớinótrongcáctácphẩmcủahọ.Khôngaicóthểtạorasựvĩđạicủamìnhbằngcáchvừalàmvừanghĩmìnhsẽvĩđại.Cáivĩđạilàdosựxácnhậncủangườikhácvàomộtthờiđiểmmàconngườibỗngsựctỉnhvềgiátrịcủanó.Chonênngườisángtạoracáiđẹpẩnnáuvàoquiluậtriêngcủahọ,họkhépkínbảnthânhọ,sángtạobằngsựcôđơncủahọ.Ngườisángtácracáiđẹpvôtưquênmìnhvàkhônghềbiếtđếngiátrịcủanó,chỉbiếtrằngmìnhđang tạo ra cái đẹp theo chínhquanđiểmcủamình.Mỗimộtngườinhưvậysẽgópphầntạorasựphongphúcủacáiđẹptrênđời.

Cómộtcâuchuyệnhoangđườngrấthayđượcnhắcđếnlànhữngngườisángtạophảisốngtrongnghèokhổmớicóthểsángtácranhữngtácphẩmhay.Điềuđókhôngđúng.Aicóchấtliệucủathiênthầnthìkẻđósángtáchay,dùhọlàngườinghèohayngườigiàu.Nhưngcómộtđiềukiệnchungchonhữngngười sáng tạo racáiđẹp:đó là sựcôđơn.Côđơnchứkhông

phải là nghèo khổ. Người đời thông thường nhìn thấy Chopin bất hạnh,Beethovennghèokhổ...NhưngChopinvàBeethovenchưachắcđãnghĩnhưthế.Cóthểlàhọkhôngcầnmộtsốthứchứkhôngphảilàhọkhôngcónhữngthứấy.

Nghiêncứuthẩmmỹ,chúngtakhôngthểlẩntránhviệcxácđịnhmộtcơcấunộitạicủathẩmmỹ...Theotôi,cơcấunộitạiđóbaogồm:

-Nănglựcthẩmmỹ:Đólànănglựcsángtạoracáiđẹpvàthưởngthứccáiđẹp,mộttrongnhữngnănglựcđặcthùcủaconngười.Cóthểnói,nănglựcđóhìnhthànhcùngvớitoànbộcuộcsốnglaođộng,tưduyvàpháttriểncủa con người, hay nói cách khác là cùng với chính bản thân con người.Trongquátrìnhsống,conngườikhôngngừngtươngtácvớinhau,conngườikhôngngừnghoànthiệncáccôngcụlaođộng,cáctiệnnghitrongđờisống,những mối quan hệ với nhau và với thiên nhiên. Không những thế, conngườicòntựhoànthiệnchínhbảnthânmình.Tươngtácgiữaconngườivớinhaulàmnảysinhcácgiátrịthẩmmỹmangtínhxãhội,tứclàđạođức.Việchoànthiệnnhữngmốiquanhệgiữaconngườivớithiênnhiênlàmnảysinhcácgiátrịthẩmmỹnghệthuật.Nhưthế,thẩmmỹthựcrabaotrùmcảđạođứclẫnnghệthuật.

-Hoạtđộngthẩmmỹ:Làcáchoạtđộngcủanhàsángtạolàmracácgiátrịthẩmmỹ.Nhưtrênđãnói,thẩmmỹthựcrabaotrùmcảđạođứclẫnnghệthuật,vìthếnhàsángtạophảiđượchiểutheonghĩarộng.Đókhôngchỉlàcácnhàvăn,nhàthơnhàđiêukhắc...màcảnhữngconngườibìnhthườngđanghàngngàyhànggiờ tạoranhữngvẻđẹp thườngngàychocuộcsốngchúngta.

-Cácgiátrithẩmmỹ:Cácgiátrịthẩmmỹthểhiệnởnhiềulĩnhvựckhácnhau.Đócóthểlànhữngtácphẩmnghệthuật(nhưvănhọc,hộihoạ,kiếntrúc, điêukhắc...), có thể lànhữngphongcáchứngxử,giao tiếp..., nhưngcũng có thể dưới dạng những công nghệ, kỹ thuật và cơ chế quản lý sảnxuất...haythôngqualuậtpháp.

Nhưvậy,cácgiátrịthẩmmỹkhôngthểhiệntrongmộtlĩnhvựccụthểcủađờisốngxãhộimàtrongmọihoạtđộngxãhộicủaconngười.Nóthamgiacấutạonênmôitrườngvănhoácủaconngười.

7.Lốisống

Conngườiluônluônphảitồntạitrongmộtcộngđồngngười,mộtnước,mộtkhuvựcnhấtđịnh.Trongcuộcsốngchungnhưthế,ngườitabuộcphảituânthủnhữngquitắcnhấtđịnh,thànhvănhoặcbấtthànhvăn.Nhữngquitắcnàybaotrùmtấtcảcáclĩnhvực:đạođức, thẩmmỹ...Trongsốđó,cónhữngquitắcdầndầnđượccánhânthừanhậnvàtrởthànhthóiquen.Đólàlốisốngcánhân.Cónhữngquitắcđượcthừanhậnrộngrãitrongnộibộmộtcộngđồngnàođó.Chúngđượcngườitatuânthủgầnnhưvôđiềukiện,gầnnhưmộtlẽđươngnhiên.Đólàlốisốngcộngđồng.

Lối sống làmột thóiquencóđịnhhướng, cóchất lượng lý tưởng.Lốisốnglàphươngcáchthểhiệntổnghợptấtcảcáccấutrúc,nềnvănhoá,đặctrưngvănhoácủamộtconngườihaymộtcộngđồng.

Xưa nay chúng ta vẫn nhầm lẫn về quyền liên quan đến tự do sống,chúngranhầmlẫnkhichorằngnólàmộtyếutốhoàntoànđộclậpvớicộngđồngvà tuyệtđối,chúng taphấnđấuchonhữngyếu tốcó tínhchất tựdotuyệtđốitronglốisống,đólànhậnthứcsailầm.

Conngườicóhọchành,tíchluỹkinhnghiệm,cótíchluỹcácgiátrịvănhoáđinữathìcuốicùngcũngthểhiệnmìnhthôngquahànhvi.Trongcâunói“gieohànhvithìđượcthóiquen...”màchúngtôinhắcđếntrênkia,thóiquenchínhlàlốisống:"gieothóiquenđượctínhcách,gieotínhcáchđượcsốphận".Lốisốnglàtiêuchíđầutiên,tiêuchítổnghợpnhất,thểhiệnchấtlượngvănhoávàtrítuệcủamộtconngười.Lốisốngkhôngchỉlàhànhvinhưcáchđilại,ănnói,nólàhànhvihiểutheonghĩarộng,baogồmtưduy,làmviệcvàphươngcáchxửlýcácmốiquanhệ.

Nhưthế,tacóthểđịnhnghĩalốisốngnhưnhữngcáchthức,phéptắctổchứcvàđiềukhiểnđờisốngcánhânvàcộngđồngđãđượcthừanhậnrộngrãivàtrởthànhthóiquen.Lốisốngcóquanhệchặtchẽvớiphươngthứcsảnxuấtcủamỗithờiđại.MarxđãviếtvềđiềuđótrongcuốnHệtưtưởngĐứcnhư sau: 'Khôngnênnghiên cứuphương thức sảnxuất ấyđơn thuần theokhíacạnhnólàsựtáisảnxuấtrasựtồntạithểxáccủacánhân.Màhơnthế,nóđãlàmộthìnhthứchoạtđộngnhấtđịnhcủanhữngcánhânấy,mộthìnhthứcnhấtđịnhcủasựbiểuhiệnđờisốngcủahọ,mộtlốisốngnhấtđịnhcủa

họ”.Nhưthế,phươngthứcsảnxuất,theoMarx,làcơsởđầutiênđểchúngtanghiêncứu,tìmhiểuvềlốisống.Cũngtừđócóthểkếtluậnrằngmỗitầnglớp,mỗinhómngườicólốisốngriêngcủamình.

Tuynhiên,lốisốnghìnhthànhvàthểhiệnkhôngchỉtronglaođộngsảnxuất,màcảtrongnhiềulĩnhvựckhácnhưhoạtđộngxãhội,hoạtđộngchínhtrị,hoạtđộngtưtưởngvănhoá,thểdụcthểthao...

Lốisốngbaogồmnhiềuyếutốcấuthànhnhư:-Cáchthứclaođộng,làmăn,kinhdoanh...

-Cácphongtụctậpquán-Cáchthứcgiaotiếp,ứngxửvớinhau-Quanniệmvềđạođứcvànhâncách

Người takhôngthểcólốisống,hayquyềnhànhđộng, tựdotuyệtđối.Trênthựctếbaogiờcũngcónhữngsựràngbuộcnhấtđịnh.Mộtsốchếđộchính trịquyđịnhhaygiámsátcáchànhvi sống.Mộtsốnhàchính trịvôtìnhhoặccốýlàmchoconngườinhầmtưởngrằngtựnhiênhọđãbịràngbuộcnhưvậy.Thựcra,khôngnênchỉhuyhànhvimànênchỉhuycáctiêuchuẩnvănhoácủahànhvi.Khingườitatạoracáctiêuchuẩnvănhoácủahànhvithìtựnhiênconngườicảmthấyrằngmìnhkhôngcònphảituânthủmộtngườihoặcmộtlựclượngnàođó,màhànhđộngtheocáctiêuchuẩnxãhộivănhoá.

Trênlýthuyết,ngườitaphânbiệtgiữalốisốngcộngđồngvàlốisốngcánhân.Tuynhiên,trongthờiđạitoàncầuhoá,kháiniệmnàylàtươngđối.

Chúngtađangsống trongmột thờiđạimàkhôngaicó thềđứngngoàimốiquantâmvàlợi íchchung,khôngquốcgianàocóthểđứngngoàicáccácmốiquantâmvàquyềnlợicủacộngđồngthếgiới.Đểtạoracuộcsốngngườitaphảiđilại,vachạm,gianhậpvàocộngđồngthếgiới.Trongxãhộihiện đại, nhờ những phương tiện kỹ thuật tiên tiến, sự giao lưu của conngười không chỉ khắc phục được những hạn chế cố hữu về thời gian vàkhônggiantrướcđâymàcòndiễnravớisựđổimớicơbảnvềchất,nghĩalàkhoảngcáchgiữalốisốngcánhânvàlốisốngcộngđồngcàngngàycàngbịthuhẹplại.

Cũngnhưhànhvicánhân,lốisốngcánhânkhôngtuyệtđối.Lốisốngcánhânbịlệthuộcrấtnhiềuvàolốisốngcộngđồng.Cộngđồngsống,vớicánhânđó,đượcđịnhnghĩanhưlàmột thóiquen,một tiêuchuẩnđượcchấpnhậnbởicộngđồngsống thườngxuyênmàngười tagọi là lưu trú,cư trú.Mậtđộthờigianđilại,giaolưuvớicáccộngđồngkhácngàycànglớnhơndo nhu cầu làm ăn phát triển, hội nhập, giao lưu... Như vậy các cá nhânkhôngnhữngvachạmvớicộngđồngmìnhmàcònvachạmvớicộngđồngkhác và các cộng đồng cũng va chạm với nhau. Điều này tạo ra sự hìnhthànhcáctiêuchuẩnvềlốisống,vềgiaolưurấtđặcbiệttrongthờiđạicủachúngta.

Việchình thành thóiquen, lối sống, các tiêu chuẩnhànhvi càngngàycàng trở nên phức tạp.Các tiêu chuẩn và phong thái có tính chất khu trúcàngngàycàngbịbẻgẫy,nghiềnnát,uốnmềmđiđểphùhợpvớitiêuchuẩnhộinhập.Hộinhậpkhôngphảilàvấnđềchínhtrịmàlàquiluậtcủađờisốnghiệnđại.Nhiềunhàlãnhđạoquốcgiađangxâydựngnhữngquanhệsongphươngrờirạc,trongkhiđóđiềucầnthiếtvàkhôngthểtránhkhỏilàphảixây dựng quan hệ đa phương thống nhất. Tất cảmọi người đều phải xâyđựngmộttiêuchuẩnsống,tiêuchuẩnhànhvicủamìnhtrêncơsởhìnhthànhcácquanhệđaphương.Vìvậy,lốisốngphảiđượcxâydựngtrêntiêuchuẩnđaphươngchứkhôngphảisongphươngnhưtrướcđâynữa.Cácchínhphủđangcốgắngkýđượccáchiệpđịnhkinhtếsongphương.Kýhiệpđịnhhợptáckinhtế,đóchínhlàcáchthoảthuậncáclốisốngvềkinhtế.Nhưngviệckýcáchiệpđịnhsongphươngkhácvớinhữngtiêuchuẩnkhácnhausẽtạocơhộiđểcácquanhệsongphươngxénátđờisốngxãhội.Để tựbảo tồntrongcácquanhệsongphương,ngườitaphảicómộtsốtiêuchuẩncơbảnđểứngxửvàtiêuchuẩnấyphảikhôngthiênvịvớitừngcặpquanhệsongphương. Trong thời đại chúng ta, con người không thể sắp xếpmột cáchnhântạođểtạorayếutốđaphươngtrongcácquanhệsongphương.Cáccặpquanhệsongphươngcótínhtrộisẽtạoratínhchỉhuytrongviệchìnhthànhcáctiêuchuẩnđaphươngcủahànhvi.

Lốisốngcủaconngười luônluônthayđổi theohướngkhôngphảibaogiờcũngtíchcực.Mộtvídụrõnétnhấtlàảnhhưởngcủachủnghĩavậtchấttháiquá.Nhữnghậuquảcủatâmlýchạytheolợinhuậnthật là trầmtrọngđốivớixãhộivàđốivớilốisốngcủaconngườinóichung.Tâmlýnàylàmđảolộncácthướcđogiátrịvàlàmrạnnứtcácquanhệxãhội.Nóiđếnlốisống,ngườitabuộcphảinóiđếnmộtkháiniệmkềcậnlànhâncách.

Chúng ta thườngxemnhâncáchnhưmộtsởhữucánhân, thựcra tínhchấtsởhữucánhâncủanhâncáchchỉlàmộtyếutốtươngđối.Vànhâncáchcũngchỉlàchịusựchiphốicủacáctiêuchuẩncộngđồng.Conngườigiáodụclẫnnhautheonghĩarộng,ngườihiểubiếtdạyngườikémhiểubiếthơnbằngsự thông tháicủamình,nhưngngườikémhiểubiếtcũngcó thể thứctỉnhngườithôngthái.Giáodụclàkếtquảcủaquátrìnhgiáodụclẫnnhau.Giáodụcchuyênnghiệp thực rachỉcónhiệmvụ trangbịchongười tavũkhí,côngcụđểnhậnthứcchứchưaphảilàquátrìnhnhậnthức.

Nhiềungườichorằnglốisốngcộngđồngbaogiờcũngbịchiphốibởimộtlựclượngthốngtrịcóthếmạnh,vìvậylốisốngcộngđồngthựcraxuấtpháttừlốisốngcủamộtsốítcánhân.Từđó,dođịavịchínhtrị,dothếlựccủamình,họquyếtđịnhviệchìnhthànhnêncáigọilàlốisốngcộngđồng.Đó làmột kết luậnhết sức sai lầm.Thói quen cộngđồng làmột khếướckhôngthànhvăncủacáclựclượngxãhội.

Giaicấp thống trịcó thể rấtmạnh trongđịavịhànhchínhnhưngchưa

chắcđãmạnhtrongđịahạtcủađờisốngtìnhcảmlàthứchiphốithóiquencộngđồngkhôngkémgìsứcmạnhhànhchính.Trênthựctếhầuhếtcácsứcmạnhhànhchínhđều lần lượt thấtbại trướcđòihỏi tựnhiêncủađờisốngtìnhcảm,đờisống tâmlýconngười.Chúng takhôngnêncườngđiệuquáđángvaitròcủalựclượngthốngtrị.

Cácthếlựcthốngtrịđềulànhữngthếlựcnhấtthời,cònnhândânvàconngườilàvĩnhcửu.Khôngcógìđểsosánhgiữalựclượngthốngtrịvàconngườinóichungđược.Nếuchúngtanghiêncứuvaitròcủalựclượngthốngtrịthìthấyrằnghọcũnglàconngười,họcũngđượchìnhthànhtừđờisốngthôngthườngnhưtấtcảchúngta.Vậynhữnggìảnhhưởngđếnlốisốngcánhân?Theo tôi, tấtcảnhữnggì tương tácvớimộtcánhânđềuảnhhưởngđếnlốisốngcủacánhânấy.

Nếubỗngnhiênmộtngàynàođó,bạnnóirằngcôngtynàyhoặcnhânvậtnàyảnhhưởngmộtcáchsâusắcđếnnhâncáchhoặclốisốngcủabạnthìđấychỉ làmộtsựngộnhận,bởivìcónhiềuyếu tố trướcđóđã tạo rakhảnăngđểbạntiếpnhậnảnhhưởngtrựctiếpấy.Nếukhôngđượcchuẩnbị,takhôngthểtiếpnhậnđượccácảnhhưởng.Giốngnhưquátrìnhbồiđắpphùsacủacácdòngsông:hạtlắngđọngtrướclàmnềnchohạtsau,trongcuộcsốngconngười,việcnhậnthứccáinọlàtiềnđềđểnhậnthứccáikia.Điềunàydiễnralâudài,nóicáchkhác,cácyếutốảnhhưởngđếnnhâncáchcủamộtconngườikhôngchỉlàcácđạilượngnằmtrênmộtmặtphẳng,màcònlàcácyếutốtheothờigian.

III.MốiLiênHệBiệnChứngGiữaVănHoávàLịchSử

1.Vănhoávàquákhứ

Theođịnhnghĩacủachúng ta,vănhoá lànhữnggìcòn lạisaunhữngchu trìnhcủa lịch sử.Như thế, vănhoá là sảnphẩmcủaquákhứ.Nhưngkhôngphảibấtcứđiềugìxảyratrongquákhứ,bấtcứcáigìtừngxuấthiệntrongquákhứđềuthuộcvềvănhoá,màchỉcónhữnggìmangtínhkếthừamộtcáchcóhệthốngmớitrởthànhvănhoá.Quákhứcàngdài,càngphongphúthìvốnvănhoácànglớn,càngđadạng.

Khôngphảingẫunhiênmàrấtnhiềukhingườitanhầmlẫnnềnvănhoácủamộtdântộcvớilịchsửcủadântộcấy.Cũngkhôngphảingẫunhiênmàngườitathườngnhầmlẫnvănhoávớivănminh,cáimàtheochúngtôi, làmộttrìnhđộpháttriểnnhấtđịnhcủavănhoá.Thựcravănhoávớilịchsử,hoặcvănhoávớiquákhứlànhữngphạmtrùkhácnhau.Chúngchỉcónhữngmốiliênhệ,chodùrấtmậtthiết,màthôi.

Lịchsửlàtoànbộnhữngsựkiệnliêntiếpdiễnratrongtoànbộthờigiantồntạicủamộtcộngđồngngười.Nhữngsựkiệnấycóthểmâuthuẫnnhau,cóthểtuântheonhữngquiluậtnhấtđịnhđãbiếthoặcchưabiết,cũngcóthểhoàn toàn ngẫu nhiên. Chúng có thể có những tác động vào xã hội theonhững hướng khác nhau, và cũng có thể được đánh giá theo những quanđiểmkhácnhau.

Vănhoákhôngphảilànhữngsựkiện,cũngkhôngphảilàtoànbộnhữngsựkiện.Vănhoánóichocùnglànhữngxuhướng,nhữngđặcđiểm,nhữngtínhchấtđượchìnhthànhmộtcáchtựnhiênnhưnhữnggiátrịtinhthầncủachungxãhội,mặcdùnóluônluônđượcmangtảithôngquanhữngphươngtiện vật chất.Vănhoá do nhữnghạt phù sa của quá khứ tạo ra.Chúng lệthuộcvàoquákhứ.Tấtcảmọi thànhtốcủavănhoá,cũngtức làmọikhíacạnhcủacuộcsốngnhânloại,mọi trạngtháihiệnđạicủanó,đềulệ thuộcvàoquákhứ.

Cuộcsốnglàmộtchuỗiliêntục,ngàyhômnayphụthuộcvàongàyhômqua-đólàmộtchânlý.

Việchìnhthànhlốisống,chẳnghạn,chịuảnhhưởngtrựctiếpbởitruyềnthốngvănhóavàngượclại lốisốngcủaconngười,củacánhâncũngnhưcộngđồng,gópphầntạo thànhtruyềnthốngvàdisảnvănhoá.Trongthờiđiểmcủanhữngthayđổichưatừngcótrênthếgiớihiệnnay,cónhữnglựclượng,nhữngcánhâncóquyềnlựcnàođótỏrakhôngtinthếhệtrẻ.Họlolắngchotươnglaicủathếhệtrẻ.

Nhưngđólàsựlolắngdựavàotiêuchuẩncủaquákhứmàhọvẫncònxemlàchânlý.Ởnướcnàomàngườigiàkhôngtinvàongườitrẻ,chakhôngtinvàoconthìđấtnướcấykhôngcótươnglai.Riêngtôi,tôiluôntinvàothếhệ trẻvà tôi tin rằngcó rấtnhiềungườiđồngývới tôi.Lýdo thật làđơn

giản:cuộcsốngcủachúngtasẽhoàntoànvônghĩa,nếungàymaikhôngđẹphơnhômnay?Nếutươnglaicủaconcháuchúngtakhôngđẹphơnhiệntạicủa chúng ta?Nếunhữngngười kếnghiệp của chúng ta không thông tháihơnchúngta?

Mỗimộtthếhệcầnphảiphấnđấuđểchothếhệsaumìnhtrởnênvĩđạihơnmình-Đấylàđạođứcquantrọngnhấtcủađờisốngconngười.

2.Vănhoávàhiệntại

Toànbộđờisốngtinhthầncủachúngtahiệnnaylàgì,nếukhôngphảilàsảnphẩmcủavănhoá?

Chúngtađangsốngvớichínhnhữngthướcđohìnhthànhtrongquákhứ.Nhữngthướcđothểhiệntrongtấtcảcáclĩnhvựccủađờisống,từthẩmmỹđếnpháp luật, từphong tụcđến lối sống, từđạođứcđếnnghệ thuật...Vănhoáchínhlàphươngtiện,làmôitrườngvàcũnglàcáchthứcđểquákhứtácđộngđếnhômnay.Tuynhiên,quákhứkhôngphảibaogiờcũng tốt lành.Trướcsựpháttriểnnhưvũbãocủathếgiớigầnđây,mộtsốhọcgiảbiquancho rằngconngười cũngchẳng sung sướnghơnmấy, rằngngàynay, thờigianmàchúng ta có thể chủđộng thamgiavào cuộc sốnggiảmđinhanhchóng.Họđiđếnkếtluậnrằngchúngtađangsốngtheonhữnggiátrịmàquákhứquyđịnh,tứclàsốngtheođịnhkiến,trongkhicuộcsốngđãthayđổivềcơbản.Tôichorằngtươnglaicủacuộcsốngđượcquyếtđịnhbởitrítưởngtượngcủaconngười,cònquákhứlàgôngxiềngđốivớibấtkỳai.Đểthoátrakhỏisựtróibuộcđó,tôinghĩrằngconngườiphảinhậnthứcđượcnhữngtiêu chuẩn chất lượng, hay đòi hỏi tự nhiên, của cuộc sống hiện tại. Conngườiphải tập thóiquen tìmhạnhphúc trongmỗihoàncảnhvànhịpđiệucủacuộcsốnghiệntại.Khôngcóniềmvuilâudài.Khôngcóbuổidạhộinàokẻodàisuốtcuộcđời.Nếucómộtaiđóchỉmơtưởngđếncảmgiácvuivẻhạnhphúc,baynhảy thìđó làmộtngườiphi thực tế,hay thậmchí làmộtngườingungốc.Cuộcsốngconngườibaogồmcácphakhácnhau,cáctrạngtháikhácnhau.

NgườiTrungHoalàđiểnhìnhchomộtloạingườiquámơtưởngvàsùngbáiquákhứ.ChođếnnayởTrungQuốcngườitavẫnxemthờiđạiNghiêu,Thuấnlàthờiđạihoàngkimcủađờisốngtinhthần.KhổngTửgiỏimấyđinữa,phântíchmãiđinữa,cuốicùngvẫnquayvềgiátrịcủaNghiêu,Thuấn.Nhữngngườitruytìmhạnhphúccủamìnhtrongquákhứđểkhaitháckinhnghiệmquákhứvàđểtìmnhữngthôngđiệphaynhữngcáicólýcủacuộcsốnglànhữngngườikhôngcótrítưởngtượng.

Conngườiphảitậplàmquenvớicuộcsốnghiệnđại,khôngcònlốithoátnàokhác.Đừnghyvọngcómộtgiảipháptrungdungnàochođờisốngcủaconngườinếukhôngtìmrađượcbíquyếtđểsốngvớihiệntại.Conngườicótầmnhìnphảitưởngtượngra,phảitruytìmnhữngyếutốtươnglaicủacuộcsốngđểkhôngbịđộngvớicuộcsống.Conngườitiêntiếnchínhlàngườitìmrachấtlượngcủatươnglaiđểlàmquenvớinótừtronghiệntại.

Mà hiện tại của chúng ta thì thật nhiều biến động. Nó liên quan đếnnhững thayđổi cănbản trong thếkỷXX.Ngàynay,quá trình lưuchuyểnhànghoávàthôngtintrởnênsôiđộngtrêntoànthếgiới,nhấtlàkhithông

tinđãtrởthànhtầngđiệnlythứhaicủaquảđịacầu,thìcộngđồngcầnphảiđượcmở rộnghơnnữa.Tầngozonbị chọc thủngđãbuộcnhân loại nhậnthứcrarằngmìnhkhôngthểsốngtáchrờinhauđược.Khiconngườinhậnthấytrữlượngcủamọinguồntàinguyênđềuhữuhạnthìcuộcsốngcũngcóthểhữuhạn,cuộcsốnghữuhạn thìconngườiphảibiết rằngnếuchúng tatiêudùngnhiềutrongthếhệnàythìsẽảnhhưởngđếncuộcsốngcủathếhệsau.Conngườingàycàngnhậnrasựxuấthiệncủanhiềuvấnđềmangtínhtoàncầuchonêncộngđồngbâygiờtrởthànhcộngđồngtoàncầu.Hiệntạicủachúngtalàmộtthứhiệntạitoàncầu.

Ngaycảkháiniệmvănhoácũngđượchiểungàymộtrộnghơnvàcũngsâusắchơn,vaitròcủanócũngngàycàngđượcđềcao,nhưngđặctínhcủavănhoáthìkhôngthayđổi.Vàthậtrathìsựmởrộngkháiniệmnhưthếcũngchỉlànhữngthayđổidonhậnthứcchứkhôngphảilàthayđổicủabảnthânvănhoá.Vănhoácótínhbềnvữngcủanó.Tínhbềnvữngtươngđốicủavănhoáđượcquyđịnhtrướchếtbởichínhbảnchấtcủavănhoá.Chínhnhờtínhbềnvữngtươngđốiấymàvănhoácóthểđượctruyềnlại,cóthểđượctiếpnhận.

3.Vănhoávàtươnglai

BáochíkhắpthếgiớigầnđâynóirấtnhiềuvềthếkỷXXInhưlàthếkỷcủavănhoá.Nhữngquanđiểmnhưvậylàkhôngthậtđúng.Conngười,trênđườngđi tìmkiếmchânlý,bỗngnhiênpháthiệnranhữngkhíacạnhkhácnhau của sự vật và tuyệt đối hoá nó.Đó thường là khuyết điểm của tínhkhôngchuyênnghiệpvềmặttưtưởng.Tôichorằngtươnglaikhôngphảilàcủavănhoá,tươnglailàcủaconngườivớitưcáchlàmộtthựcthểvănhoá.Trìnhđộnhậnthứccủaconngườiđãđạtđếnmứcconngườinhậnthấyvănhoátrởthànhquantrọng.Đấychỉlàmộttrạngtháinhậnthứcmớicủaconngườivềcácthànhtốthamgiavàoquátrìnhcấutạoracuộcsốngcủamình.

Nóivănhoá làquyền lựchay tương lai củachúng tađềukhôngđúng.Vănhoácótínhbềnvữngcủanó.Chúngtavừamớibànvềđiềunày.Vănhoáluônluôntồntạitrongđờisốngcủaconngười,luônluônchiếmgiữmộtvaitròvôcùngquantrọngtrongđờisốngcủaconngười,bởivìnóchínhlàconngười.Vănhoá làyếu tốđể thểhiệnmộtcáchđầyđủnhất,mộtcáchtrọnvẹnnhất,mộtcáchtổnghợpnhấtcácgiátrịconngười.

Hệgiátrịlànhữngcấutrúcphổbiến,nhữngcấutrúckhôngcóquốctịchmặcdùbaogiờcũngcóbảnsắcriêngcủanóđốivớitừngcộngđồngkhácnhau.Chúngtanghiêncứucấutrúccủavănhoálànghiêncứucáiphổquát,cònvănhoácủaaithìkhôngđượcquyđịnhbằnghệgiátrị.Trướcđây,khitrí tuệ con người còn thấp, chúng ta phấn đấu vìmột hệ lý tưởng nào đóđược chỉ ra bởimột hệ tư tưởng. Nhưng cuộc sống diễn biến nhanh hơnnhiềusovớinhữnggìconngườidựkiến.Conngườiphấnđấukhôngphảichỉvì tươnglaimàcầnphảivàcầncóquyềnsống,quyềnhạnhphúcngaytronghiệntại.

Thựcra,cầnphảinóirằngkhôngthểcóthứhạnhphúctươnglai.Hạnhphúctươnglailàthứhạnhphúctưởngtượng,cònhạnhphúccóthậtlàhạnhphúcdiễnrangàyhômnay.Hệgiátrịlànhữngtiêuchuẩnđểchoconngườitìmkiếmhạnhphúcđích thực củanó chứkhôngphải hạnhphúc trong trítưởngtượng,haytrongsựtiênlượngvềhạnhphúc.

Hệgiátrịlàmộtbiểuhiệnrấtthựctếcủavănhoá.Nódễbị,hayđược,xoábỏđểthayđổitạorasựpháttriển.Đóvừalàphươngtiệnđểconngườitựđomìnhvàvừacógiátrịnhưmộtcôngcụđểcóthểđốithoại.Hệgiátrịcó thểcoinhưngônngữchungđểconngườichungsống,đểconngườiđitìmkiếmsựdunghoà,sựcânbằng,sựhoàbình.Hệgiátrịấymangtínhphổbiếnvàđộclậptươngđốivớicácgiátrịkinhtế.

Đờisốngcàngngàycàngmởrộngdocáckhảnănggiaolưu.Cácquốcgiađangpháttriểnmớichỉđặtranhiệmvụhộinhậpvềkinhtế,nhưngthựcravấnđềquantrọnghơncầnđặtralàphải tạochoconngườicónănglực

hộinhậpvềmọimặtcủađờisống.Hộinhậplàyêucầucủađờisống.Tiêuchuẩncánhân,tiêuchuẩncộngđồngđềucótínhđộclậptươngđối.

Sẽhoàntoànsai lầmnếuđòihỏiphảicócáctiêuchuẩnhoàntoànđộclậpcộngđồnghoặclàcộngđồngđộclậptuyệtđốivớicáccộngđồngkhác.Tấtcảnhữngđiềunàyđềuliênquanđếnvănhoá.

Nhânloạiđangphát triển theoxuhướnghộinhập, từxưađếnnaychứkhôngphảichỉ từcuối thếkỷ20.Hộinhập làyêucầu tấtyếucủasựpháttriển.Vàhộinhậptrướchếtlàhộinhậpvềvănhoá.

Nhưngcáccộngđồngđivàotươnglaibằngcáchnào?Vàảnhhưởngcủavănhoáđếnnhận thứccủaconngười,đếnviệchình thànhcôngnghệ tìmkiếmtươnglaicủamỗimộtdântộc,thểhiệnnhưthếnào?

Đểtrảlờicâuhỏinày,chúngtalạibuộcphảitrảlờimộtcâuhỏikhác:Tươnglailàgì?Tươnglailàcuộcsốngngàymai,chấtlượngtươnglaithìkhácnhaunhưngkháiniệmtươnglailàgiốngnhau.Nếungườitatựsátthìkhôngcóngàymai,nếungườitahạnchếtrítuệthìchấtlượngcủangàymaisẽ kém đi.Vậy làm thế nào để con người học tập được kinh nghiệm củanhữngdântộc,củanhữngcộngđồngtiêntiếnđểđitớimộttươnglaitốtđẹphơn,caosanghơn?Đấychínhlàcáimàtấtcảmọinhàgiáodục,nhàchínhtrịđềumongmuốn.

Đểcókiến thức thìngười tavừa lệ thuộcvàongàymaivừaphụ thuộcvàoquákhứ.Nếukhôngcóngàyhômquathìkhôngcókinhnghiệmđểcóngàymai,chínhvìthếcácnhàchínhtrịthườngcườngđiệubảnsắcdântộc.Nóchínhlàchìakhoáđểcónhữngkinhnghiệmbanđầuchohànhtrìnhtừhômnayđiđếnngàymai.Thếnhưng,nếuchúngtalệthuộcquánhiềuvàosựlạchậuvàcácyếutốlạchậucủakinhnghiệmthìchúngtasẽđếnngàymai chậmhơn.Lýdo thật đơngiản: chúng ta sẽ không thể tự do học hỏinhữngcách thức tiên tiếncần thiếtchosựphát triển.Từxưađếnnay,cácdântộclạchậuthườnglàcácdântộccátcứ.NướcMỹhùngvĩnhưthế,pháttriểnnhưthế,nhưngvẫncònhaitràolưuđấutranhgaygắtvớinhau:tràolưu"biệtlậpchânchính"chorằngcầnphảiđóngcửalại,rằngnướcMỹcầngiảiquyếtcácvấnđềcủamình,vàtràolưuthứhaichorằngnướcMỹphảimởrộng ảnh hưởng củamình ra toàn thế giới, lấy sức sống của thế giới làmchínhsứcsốngpháttriểncủamình.

Theotôi,chúngtaphải thulượm,haynóimộtcáchthôkệchhơn,phảinhặtnhạnhtấtcảcáckinhnghiệmmàchúngtacóthểnhặtnhạnhđượctrongcuộcsốngđểtạoranhậnthức,tạoracôngnghệtươnglaicủamình.

IV.QuanHệBiệnChứngGiữaVănHoávàKinhTế

1.Quyếtđịnhluậnkinhtế

Tuyệtđốihoáchânlýthìbaogiờcũngsai.Chânlýbaogiờcũngtươngđối, phùhợpvới khảnăngkhai thác củaconngười.Nhưngphêpháncácnhàtriếthọcnhưlàngườinghiêncứuđitìmkiếmcácquiluậtrồitrauchuốthệthốngphươngphápluậncủamìnhlạilàcáisaikhác.Cuộcsốnglàngẫunhiênnhưngnhiệmvụcủaconngườilànhậnthứcratínhquiluậttrongquátrìnhngẫunhiên.Nóichocùngchínhvìngườitađãtìmramộtsốyếutốtấtnhiêntrongsựhỗnmangngẫunhiênấynênconngườimớipháttriển,mớiđưarađượccácdựbáo,mớihoạchđịnhđượckếhoạch.

Tuyệt đối hoá những giá trị có thể lường được tức là biến con ngườithànhcứngnhắcvàđịnhkiến.Tronglĩnhvựcvănhoá,tìnhtrạngnàyrõrệtđếnmức không cần bàn cãi. Trongmột thời gian dài trước đây, do quanniệm văn hoámột cách chật hẹp, và còn do chủ nghĩa duy vật thô thiển,ngườitavẫnchorằngvănhoálàmộtcáigìđóphátsinhtừkinhtế,rằngvănhoáchỉ làkếtquả, là sựphảnánh trìnhđộphát triểnkinh tếmà thôi.Khixemxétmốiquanhệgiữavănhoávàkinhtế,ngườitaxemvănhoáđứngngoàikinhtế,dokinhtếlàmnềntảngvàtàitrợ,nghĩalàchỉthấyquanhệmộtchiều,trongđóvănhoágiữvaitròthụđộng.

Tuynhiên, thực tiễnvànhữngkinhnghiệm,cả thànhcông lẫn thấtbạitrongquátrìnhpháttriểncủanhiềunướctrênthếgiới,đãchỉrarằngquanđiểmđólàhếtsứcsailầm.Thựcra,chưabaogiờkinhtếlànềntảngcủavănhoácả.Kinh tế,haycơsởvậtchất,chỉ làphươngtiệngiúpngười tanhậnthứccácgiátrịvănhoámàthôi.Đừngnhầmlẫngiữavănhoávàcáccôngtrình về văn hoá, cũngđừngnhầm lẫn giữa văn hoá và các đền đài,miếumạo.Cácđềnđài,miếumạochỉlàcácphươngtiệnđểgiúpngườitathểhiệnbảnchấtvănhoávàgiúpđờisaunhậnthứcrarằngtrongquákhứđãtừngcónhữnggiátrịvănhoánàođómàthôi.Kinhtếchưabaogiờlàcơsởcủavănhoá,đólàquanđiểmcủatôi.

Vănhoákhôngphảilàtấtcả,nhưngvănhoácómặtởtấtcả.Theotôi,trướchết, cầnphânbiệtgiữacác sảnphẩmvật chấtvànộiđung tinh thầntrongđó.Chỉlànồicơmthôi,nhưngngườitađãthổivàođóchấtlượngcảnhậnthứclẫnphongthái,tứclàvănhoácủaconngười.Tấtcảcácphạmtrùnhậnthứccũngnhưcácyếutốtrongcuộcsốngđềutươngtácvớitưduyconngười.Nhậnthứccủaconngườicũngkhôngthểphảnánhđầyđủcáctươngtácấy.Nhưngconngườicàngngàycàngnhậnthứcđầyđủthêmthựctế thamgiacủacácyếutố.Chonênchúngtaphảiphânbiệtcáimàchúngtacóvớinhữngkháiniệm,tứclàcáimàchúngtaxâydựngtrongnhận thức của chúng ta.Các yếu tố là các hiện tượng, các đối tượng bênngoàiýnghĩcủachúngta.

Mỗimộtphạm trù,mỗimộtkhíacạnhkhácnhaucủahiện tượngsốngđều cómặt ở trongnhau.Nó tương tác lên nhau, nó tác độngvà gây ảnhhưởng lẫn nhau.Bản thân con người là sự giao thoa của rất nhiều yếu tốsống.Cũngnhưthế,nhậnthứccủaconngườilàsựgiaothoacủarấtnhiềukháiniệmsống.Cáivĩđạimàconngườitạorachínhlàtínhtươngthích,tínhchânthựccủanhữngýnghĩđểphảnánhhiệnthực.Trongphươngthứctiếpcậnvớicuộcsốngthựcnócódấuhiệu,haynóicáchkháclàcómầusắcvănhoá.

Trướcđây,khiconngườicònloayhoayvềcơmănáomặcthìconngườinhìnnhậnvaitròcủanhữnggiátrịvậtchấtrấtlớnvàmộtkhiđãthấycáigìđólớnquárồi,sẽđểnólấnát tấtcảcácyếutốkhác.Trongnhiềuthậpkỷchúngtarấtcangợicácphươngphápbiệnchứng.Phươngphápbiệnchứngkhácvớicácphươngphápkhácvềmặthìnhthứclàngườitanhậnbiếtsựvậtvàhiệntượngdựavàocácmốiquanhệnộitạicủanóvàngườitacốgắngđưavàotrongcácquátrìnhnhậnthứchiệntượngcàngnhiềuyếutốcàngtốt.Vănhoálàmộtmặtcủahiệntượngđờisốngbêncạnhmặtkinhtế,mặtchínhtrị...Cácmặtấytươngtácvớinhau,quanhệbiệnchứngvớinhauđểtạorađời sống. Văn hoá và kinh tế là cácmặt khác nhau của đời sống, nhữngphạmtrùkhácnhaucủađờisống.

Trongnhậnthứccủaconngười,nhữngmặtkhácnhaucủacuộcsốngtrênthựctếđượcphảnánhquanhữngmốiquanhệnộitại,nhữngquanhệbiệnchứng.Lúcmàchúngtanghèođói,chúngtathấyrằngkinhtếquyếtđịnhrấtnhiềuthứ.Khiđờisốngvậtchấtđượcnânglênđếnmộtmứcnàođórồivàđãcókhảnăngthoảmãncácnhucầutốithiểucủaconngười,tứclàkhiconngườiđãbướcsang trạng tháingười thậtsựvềmặtvậtchất,conngườisẽpháthiệnranhiềukhíacạnhkháccóảnhhưởngđếnđờisốngcôngcộng.

Văn hoá giống nhưmột cái lồng, trong đó chứa đựng tất cảmọi thứ.Kinhtếlàmộtnộidungkhoahọc,làtrítuệcủamộtdântộc.Sinhhoạtkinhtếthểhiệnsâusắcbảnsắccủamộtdântộctrongnhữngđiềukiệnkhônghộinhậpvềkinhtế.Cónhữngngườiđặtcâuhỏi"Kinhtếcóphảilàvănhoáhaykhông?'.Tôichorằngđólàmộtcâuhỏikhôngđúng.Kinhtếdĩnhiênkhôngphảilàvănhoá,nhưngtrongkinhtếcódấuhiệu,cóyếutố,cósựthểhiệngiátrịvănhoámộtcáchrõràng.Nóimộtcáchkháiquáthơnthìtấtcảcáchànhvixãhộiđềuchứađựngyếu tốvănhoá.Chúng takhôngnêncườngđiệukháiniệmvănhoánhưngcũngkhôngnêntáchbiệtnórakhỏiđờisống.Câuhỏingượclại,"Trongvănhoácókinhtếkhông?”cũngvậy.Tôixinlưuýrằngtrongvănhoácótấtcảmọithứ.Haynóimộtcáchkhác,vănhoácómặttrongtấtcảmọikhíacạnhcủađờisống.

Vềtácđộngcủavănhoá,chúngtacóthểnóivắntắtnhưsau.Thứnhất,vănhoákhôngphảilàcáiăntheo,cũngkhôngphảilàsựphản

ánhthụđộngsựpháttriểnkinhtế.Tráivớinhữnglờikhẳngđịnhrằngthành

côngvềkinhtếsẽdẫnđếnviệcmởmangvănhoá,chúngtabiếtnhiềuvídụhoàn toànngược lại.Nhữngnướcphát triểnnhanh trongmấy thậpkỷvừaqua,kểcảNhậtBản,hiệnđangđauđầuvớihiệntượngsuythoáiđạođứcvàgiáo dục, với sự đổ vỡ của những giá trị truyền thống. Trong khi đó cónhữngnướcpháttriểnkinhtếchậmhơnlạilàmđượckhánhiềuchomộtmôitrườngvănhoálànhmạnh.

Thứhai, vănhoá làmột nhân tố thamgia trực tiếpvàoquá trìnhpháttriểnkinh tế.Điềuđóngàynaymớiđượcnhận thứcđầyđủnhưng thật rakhôngcógìmới,bởilẽtrongbấtkểthờikỳnào,ởquốcgianàovàđượcchếđộnào,conngườicũngđóngvaitròquyếtđịnhđốivớiquátrìnhsảnxuất.Màconngười thì trướchết làmột thực thểvănhoá,haynóinhưMarx làtổnghoàcủanhữngquanhệxãhội.XemxétsựthànhcôngcủanhữngnướcNICs,nhiềunhànghiêncứuphươngTâychorằngbíquyếtnằmởảnhhưởngsâurộngcủaKhổnggiáo,vốnbuộcconngườihysinhnhữnglợiíchcánhânchomụcđíchcộngđồng.ThậmchícónhàlãnhđạocủamộtnướcChâuPhituyênbốvớidânchúng:"Hãychotôitoànquyềncủamộtvịhoàngđế,tôisẽmanglạisựthịnhvượngchomọingười".

Chúng tôi khôngnghĩ rằngvấn đề có thể giải thích đơngiản như thế,nhưngrõràngtruyềnthốngđóngmộtvaitròlớnlaođốivớicungcáchlàmviệc,vàđiềuđóđếnlượtmìnhsẽảnhhưởngđếnnăngsuấtlaođộng,nhấtlàtronggiaiđoạntíchluỹbanđầu.

Dântrígắnliềnvớisựpháttriển.Đólàyếutốcơbản,làtiềnđềcủasựpháttriển.Dântríthấpthìpháttriểnthấp.Cácnhàchínhtrịcủanhiềuquốcgiahiệnvẫncònchưanhậnthứcrõràngvềvấnđềnày.Họnói:"Chúngtôilàmộtdântộcchậmphát triểnvềmặtkinhtếnhưngcódântrícaovàvănhoáphát triển.Chúng tôibiết làm thơ,chúng tôicónhà thơY,nhàhoạsĩX...".Xinthưa,bấtchấptàinăngkhôngaicóthểchốicãicủaĐỗPhủvàLýBạch, TrungQuốc vẫn làmột quốc gia đang phát triển. Bất chấp TruyệnKiềucủaNguyễnDu,ViệtNamvẫnlàquốcgiađóinghèo.Chúngtakhôngthểnhândanhsựpháttriểncủaquákhứđểgiảithíchsựchậmpháttriểncủahiện tại.Chúng ta tựhàovềquákhứ làquyềnchínhđángnhưngchúng takhôngthểgốiđầuvàngủngontrênsựpháttriểncủaquákhứ.Mỗithờiđạiđềucónghĩavụtạorasựpháttriểncủachínhmình.

Xintrởlạivấnđềquanhệgiữavănhoávàkinhtế.Nhưvậy,liệuchúngtacóthểnóiđếnmộtsựnăngđộngtươngđốicủavănhoá?

Câutrảlờicủatôilàkhẳngđịnh.Vănhoáluônluôntồntạisongsongvớikinhtếnhưngvănhoákhôngpháttriểnđồnghànhvớikinhtế.LấytràđạoởNhậtBảnlàmvídụ.Tràđạolàkếtquảcủasựpháttriểnkinhnghiệmuốngtràcủaconngườichứkhôngphải làkếtquảcủa sựphát triểnkinh tế.Cónhữngdân tộcphát triểnkinh tếnhanhhơnmàkhôngcó tràđạo.Nóinhưtrênkhôngcónghĩalàcácphươngthứchưởngthụcủaconngườipháttriển

cùngvớikinhtế.Cácphươngthứchưởngthụcủaconngườipháttriểncùngvớikinhnghiệmhưởngthụcủaconngườichứkhôngphảilàcùngvớipháttriểnkinhtế.Vănhoácótínhđộclậptươngđốivớiđiềukiệnvậtchấtcủaconngườichứkhôngphảikinhtế.Kinhtếkhôngđóngvaitrògìtrongviệchìnhthànhtràđạo,nếucóchăngthìchỉvớitưcáchlàngườicungcấpcơsởvậtchấtđểngườitathựchiện,haymởrộng,kinhnghiệmuốngtràthànhtràđạo,chứhoàntoànkhôngquyếtđịnhsựxuấthiệnhaypháttriểncủatràđạo.

Khôngnênđặtravấnđềkinhtếnhưlàđònbẩyđểthúcđẩysựpháttriểnvănhoá.Chúngtađãnghiêncứucấutrúcvănhoávàđãxemxéttrithứcnhưmộtthànhtốcủavănhoá.Rõràngchúngtathấyrằngkinhtếpháttriểncùngvớisựpháttriểntrithức.Cáchìnhthái,cácphươngthứchoạtđộngkinhtếlàkếtquả trực tiếpcủaquá trìnhphát triển tri thức.Nếuxétcáccôngcụsảnxuất,chúngtathấynólàkếtquảrấttrựctiếpcủatrithức:từđồđáchođếnđồđồng,đồsắt,rồiđếncácmáymóchiệnđại.

Cáisaicủaconngườilàchúngtaluôncốgắngbênhvựcyếutốnàyhayyếutốkiamàkhôngnghiêncứumộtcáchthựctếrằngcácyếutố,thànhtốtạoracuộcsốngtồntạimộtcáchkháchquanvớiýthứccủachúngta,rằngnóthamgiahoàntoànkhôngphảivớitưcáchlàđốitượngnhậnthức.Cuộcsốngdạyconngườikinhnghiệmtrong từnglĩnhvực, từngkhíacạnhkhácnhaucủađờisốngvàkhiconngườicókinhnghiệmthìconngườidùngkinhnghiệmấyđểtăngcườnghiệuquảvàsựhưởngthụtheonhữngbảntínhtíchluỹkhácnhau.Khôngnênnghĩrằngcócáigìđóliênquanthựcsựthànhtriếtlýgiữapháttriểnkinhtếvànhữnghoạtđộngđượcgọilàvănhoá.Thậmchíngượclại.Rấtcóthểlàsựchậmpháttriểnkinhtếgắnliềnvớitràđạo,bởivìnhữngdân tộccó thờikỳnôngnhànmớiuống trà.Cũngvậy, cácdân tộcđang phát triển thường ăn theo cách quần tụ cả gia đình trong khi đó thìngườiphươngTâydùngfastfood,hambergerởngoàiđường.Họtiếtkiệmđượcthờigiancảtronghưởngthụvìvậyhọđầutưthờigiannhiềuhơnchopháttriểnkinhtế,dođóhọpháttriểnhơn.

Vănhoácũngđộclậpvớichínhtrị.Ởtrênchúngtađãnóirằngkhôngcómộtnhàlãnhđạonàonênvàcóthể thayđổi lốisốngcộngđồngmộtcáchchủquan.Hơnnữa,mọiâmmưulàmđiềuấyđềukhôngthểtránhkhỏithấtbại.Cùngvớisựpháttriểncủamứcsống,trạngtháisống,vàgiaolưugiữacáccộngđồngngười, lối sốngsẽdần thayđổivàphảiđểchonó thayđổimộtcáchtựnhiênchứkhôngphảibằngcáchgâyáplựclênnó.Gâyáplựcchỉ làmnó biến dạng và như vậy không thể nhận được những thông điệpthôngthườngcủađờisốngnữa.Nósẽmấtnănglựcđểnhậnbiếtngônngữchungvàtrởnêndịdạng.Mộtxãhộidịdạngnhưthế,trongkhicốgắngtheođuổinhận thứcvềmộtkhía cạnhcủacuộc sống, sẽ lãngquênnhữngkhíacạnhkhácvàvìthếnórấtíttínhcộngđồng.Nhữngnhàlãnhđạokhônngoanlànhữngnhàlãnhđạokhônggâysứcépchủquanlênsựbiếnđổitựnhiên

củacuộcsốngvàlốisống.

2.Vănhoávàtăngtrưởng

VănhoálàmụctiêucủapháttriểnTrênthếgiớihiệnnayngười tamớiđưaramộtvàikháiniệm,haynói

đúnghơnlàmôtảsựphát triển,chứchưacóđịnhnghĩacủasựphát triển.Tuynhiên,tôisẽcốgắnglàmcôngviệckhókhănnày.Tôichorằngsựpháttriểnlàtrạngtháichophépchúngtathoảmãnnhữngnhucầutốtđẹpcủaconngười.Ởđâuconngườicónănglựcnhậnthứctốthơn,cónănglựcvàđiềukiệnhưởngthụtốthơn,cóđiềukiệnđểtưduymộtcáchtựdovàsángtạohơn,cósứccạnhtranhtốthơn,tómlại,ởđâuconngườicảmthấyhạnhphúcthìởđócósựpháttriển.

Phát triển,suychocùng,chínhlàsựtăngtrưởngnhữnggiátrịcủaconngườichứkhôngphảilàtỷlệtăngtrưởngkinhtế.Chỉtiêutăngtrưởngkinhtếlàmộtyếutốđểbiểuthị-cólẽlàtậptrungnhất-nănglựcthoảmãnnhucầucủaconngười,nhưngkhôngphảilàtấtcả.Khingườitacốgắngđểcóđượcsựtăngtrưởngbằngmọigiáthìđóchỉcònlàcuộcchạyđuagiữacácnhàchínhtrị.Tôichorằngsựpháttriểnchânchínhlànhữngkhảnăng,nănglựcvànhữngthànhtựuđóconngườitạorachứkhôngphảilàkếtquảcủanhữngbiếnhoáchínhtrị,củasựthốngkêmangtínhchínhtrị.

Sựphát triểnvềkhoahọccôngnghệhay trí tuệ là sựđiđếnđiểmgặpnhaugiữangười sáng tạovàngười sửdụng.Người tanghĩ ra InternetmàkhôngaidùngthìInternetcũngkhôngđóngvaitròxãhộigì.Đấychínhlàlýtưởngpháttriển, tínhtươngthíchgiữadântrívàsựsángtạo.Trướckhiđiđếntrạngtháiấy,cácdântộcđangpháttriểncầnphảixáclậpmụctiêusống.Nếuđitheonhữnghìnhmẫucũ,chúngtasẽluônluôntrongtìnhtrạngthiếuthốn.MộtsốnướcchâuÁđạtđượcsựtăngtrưởngkinhtếrấtđángkhíchlệnhưng vẫn không phát triển, đó là vì họ không xác lập được sự cân bằngtổnghoàcủacácthànhtốthamgiavàoquátrìnhpháttriền,tứclàkhôngxáclậpđượcgiátrịcủasựpháttriền.Tạisao?Vìhọchỉnhìnchínhhọ,vàoquákhứcủahọ,màkhôngnhìnvàohiệntại.Họđốkỵvớitấtcảnhữnggìởbênngoài.

Logic,theotôi,cầnphảikhác.Chúngtahãyđitìmcuộcsốngcủamình.Cái gì giúp chúng ta sống tốt, phát triển tốt hơn thì chúng ta phải xem làquantrọng.Khichúngtaxemnólàquantrọng,khichúngtasửdụngnóthìchúngtaphảitrảchonósựkínhtrọngnó,cũnglàkínhtrọngconngườivớicác giá trị trọn vẹn của nó.Chính các giá trị trọn vẹn của con người chứkhôngphảicáigìkhácsẽtạorahoặcpháhoạisựpháttriểnbềnvững.Địnhnghĩasựpháttriểnlàmộtnhiệmvụkhókhăn,nhưngnếuđồngývớichúngtôirằngconngườilàmụctiêucủasựpháttriểnthìcóthểthấyrõrằngpháttriểnbềnvữngchínhlàsựhoànthiệnkhôngngừngcủaconngười.

Trongmỗi con người có hai năng lực khác nhau: năng lực để bán vànănglựcđểkiếntạo.Nănglựcđểbánđượcchủđộngchuẩnbịnhưngđượcsửdụngmộtcáchbịđộng,cònnănglựckiếntạothìtồntạimộtcáchbịđộngnhưng lạiđược sửdụngmột cáchchủđộng.Sựhoàn thiệncủaconngườichínhlàsựhoànthiệncáckhảnăngnày.

Nhưthế,pháttriểnvừalàmộtquátrình,vừalàmộttrạngthái.Khingườitaxemxétnóthìnólàmột trạngthái,còntựnóthì làmộtquátrình.Pháttriểnlàmộthiệntượng.Xemxétsựpháttriểnlàmộthiệntượngkhác.Việntrợvànhậnviệntrợ,chẳnghạn,khôngphảilàsựpháttriển.Ngườitacóthểdùngviệntrợnhưphươngtiệntrợgiúppháttriển,nhưtrợgiúpytếhaytrợgiúpkỹthuật...

Nhưngkhôngbaogiờcóthểtạorasựpháttriểnbằngcáchmangtiềnchongườikhác.Trợgiúpsựpháttriểnconngườilàtạođiềukiệnchoconngườicóđủkhảnăngvànănglựcđểtạorađờisốngcủachínhhọ.Trườnghợpcácquốcgiacócácđiềukiệntựnhiênđặcbiệt,chẳnghạncácquốcgiacónhiềudầumỏcũngvậy.Họchẳngphảilàmgìnhiềuđểcómộtđiềukiệnsốngtốt.Nhưng không ai coi đó là những quốc gia phát triển.Tất nhiên, nếu dướichâncómộtthứgìđógiúpconngườiănđượcmàkhôngphảilaođộngthìđókhôngphảilàđiềubấthạnh.Nhưngtôicũngkhôngbiếtcóthểxemđólàmaymắnhaykhông.Tôi luôn luôncho rằngchỉkhinàoconngười tạo rađượcmộtcáchtựnhiênnhữnggiátrịcủacuộcsốngthìmớicódấuhiệucủasựpháttriển.Tấtnhiên,conngườicóthểkhaithácthiênnhiên.

Nhưnghọphảikhaithácthiênnhiênbằngnhữngsángtạocủamìnhđểkhôngtànphácácyếutốkháccủađờisống.Điềunàygiốngnhưkhiđượcnhàcủaanhcómộtmỏkimcương.Anhcóthểđậpcáinhàđiđểkhaithácvàmuamộtcáinhàkhác.

Chấtlượngsốngchắcchắnkhôngchỉtínhbằngsốlượngthịthayvải,màcaohơn,làđờisốngtinhthầnvàmôitrườngsống.Nhữngnhucầuvậtchấtlàtuyệtđốiquantrọngtronggiaiđoạnđầu,khiconngườicònphảiđốimặtvớinạnđói,nạnrét,nhưngkhimứcsốngvậtchấtcàngđượccảithiệnthìvaitròcủanhữngyếutốvănhoátinhthầncàngtănglên.Nhưvậy,vớitưcáchlàmụctiêucủasựpháttriểnkinhtế,vănhoágópphầnquyếtđịnhnhucầucủaxãhội,thôngquađókíchthíchpháttriểnsảnxuấtvàkhoahọckỹthuật.

Nhưởtrênchúngtôiđãnói,bảnthânviệcphânđịnhkinhtếvàvănhoámột cách rạch ròi là không chặt chẽ và thoả đáng. Theo chúng tôi, cũnggiốngnhưnhữnghoạtđộngkhácmàconngườitiếnhànhvìsựtồntại,pháttriểnvàtựhoànthiệncủamình,bảnthânhoạtđộngkinhtếkhôngchỉgắnbóvớivănhoámàthựcsựcũnglàmộtmảngcủavănhoáhiểutheonghĩarộng.

Chúngtađangnóichuyệnpháttriểnkinhtế,đúnghơnlàchúngtađangnóiđếnnănglựcvậtchất.Bởikinhtếlàphươngthức,vậtchấtlàđốitượng,là thực thể. Các quimô vật chất ảnh hưởng khámạnh đến văn hoá. Nếu

chúng tanóiđếnhộihoạchẳnghạn,đạibộphận tranhcủaphươngTây làtranhsơndầu.Tínhbềnvữngcủanóchophépgìngiữnhiềubằngchứngđểchúng ta thưởng thức và nghiên cứu. Trong khi đó, tranh của nhiều nướcbằnggiấynênviệcbảoquảnrấtkhó.Kếtquảlàchúngtamấtđicáctưliệuđể nghiên cứu. Ngược lại, con người càng va chạm nhiều càng có kinhnghiệm.Mốiliênhệgiữavănhoávàsựpháttriểnquymôvậtchấthaykinhtế luôn thôngquaconngườivới tưcách làmột thực thểvănhoá.Phươngphápnhậnthứckinhtếtácđộngthôngquaconngười:cáckếsáchlàmăn,cáclýthuyếtvềkinhtế...Cơsởcủamốiquanhệbiệnchứnggiữavănhoávàkinhtếchínhlàởchỗ:conngười,vớitưcáchlàmộtthựcthểvănhoá,khôngchỉthamgiavàohoạtđộngkinhtế,màcònthamgiavàoviệcxâydựngcáclýthuyếtkinhtếvàvàoviệcuốnnắncáctràolưukinhtế.Bảnthânvănhoávàkinhtếlàcáckháiniệmchỉxuấthiệntrongnhậnthức,chúngkhôngphảilàthựcthể.Đólànhữngkháiniệmtinhthần,sẽthayđổicùngvớithờigian,cùngvớisựthayđổicảvănhoálẫnkinhtế.

Mối quan hệ biện chứng giữa văn hoá và kinh tế làmột trong nhữngquanhệhuyềnbínhất.Vănhoácómộtvùngbaophủrấtlớn,gầnnhưtrọnvẹn đời sống tinh thần của con người. Có thể nói rằng văn hoá chính lànhữnggiátrị tinhthầncủađờisốngconngười.Vănhoátácđộngđếnmọimặtcủacuộcsốngchứkhôngphảichỉcókinhtế.Trongnghĩahẹpnhất,vănhoá,nhưchúngtađãnghiêncứutrongnhữngphầntrước,cóthểđượchiểulàlĩnhvựcvănchươngnghệthuật.Vănhoácũngcóthểđượchiểurộnghơn,baogồmcảnghệthuật,giáodục,lốisống,tậptục.Vớinhữngcáchhiểunhưthế,vănhoáđượccoi làmục tiêucủachínhsáchphát triểnvănhoá.Theonghĩanày,nhànướcphảicoitrọngvănhoánhưlàmộtbộphậncủacáchoạtđộngkinhtếvàxãhội,phảiđầutưđể"pháttriểnvănhoá”.

Thôngthường,cáchhiểunàylàkimchỉnamchochínhsách"vănhoáxãhội”củanhiềunhànước,vốngiữquanniệmkinhtếchủnghĩavềxãhội,mộtquan niệmđã ngự trịmấy thế kỷ trước và gần như suốt thế kỷ haimươi.Quanniệmcũnàycoivănhoálàhệquảcủacácquátrìnhpháttriểnkinhtế,chính trị.Vì thế, chođếnnay, trongchính sáchphát triểncủahầuhết cácquốcgia,ngườitatậptrungphầnlớnvàocácmụctiêukinhtế,cònvănhoánằmtrongphần"phúclợi"-cácphúclợikinhtếvănhoá,xãhội...

Tuythế,cũngkhôngnênphêpháncáchquanniệmấy,bởivìnólàquanniệmtheocáchhiểuthôngthườngcủađạiđasốnhândânvàchophéphướngtớinhữngmục tiêugần.Mặtkhác,vănhoá,đốivới sựphát triểncủamộtquốcgia,nhấtthiếtphảiđượchiểutheonghĩarộng,nghĩatổngthể,baogồmtoàn thếcáchoạtđộngvàcácgiá trị sáng tạocòn lạiqua lịchsử, thểhiệntrêncáclĩnhvựclaođộng,sinhhoạtvậtchấtvàtinhthần.

Những người theo quyết định luận kinh tế qui sự phát triển vào tăngtrưởngkinhtế.Nhưngthựctếchothấykhôngphảicứcóthunhậptheođầu

ngườicaolàcóvănhoácao.Mộtsốquốcgiadầumỏrấtgiàucó,nhưngđãkhông sao thoát khỏi tình trạng lạc hậu. Chính vì lý do đómà LiênHợpQuốcđãphảiđưavàonhữngtiêuchíkhácđểđánhgiátìnhtrạngpháttriển,gọilàchỉsốpháttriểnconngườimàngoàimứcthunhậpngườitacòntínhđếncảtỷlệsốngsaukhisinh,tỷlệbiếtđọcbiếtviếtvàsốnămđihọc.

Như thế, phát triển phải nhằmđem lại cho con người cuộc sống hạnhphúctrongmộtxãhộitiếnbộtổngthể,cảvềmặtvậtchấtlẫntinhthần.Vớicáchquanniệmrộngnhưthế,chúngtacóthểvạchrachiếnlượcpháttriểnxahơn.

VănhoálàđộnglựccủapháttriểnNóivănhoálàđộnglựccủasựpháttriểnchínhlànóiđếnquátrìnhtrong

đóconngườiđượcvàtựtrangbịchomìnhnhữngkiếnthức,nhữnghệgiátrịđểcóthểtrởthànhmộtnhântốtạorasựpháttriển.Mụctiêulàcáichúngtađặtrađểphấnđấu.Cònđộnglựclàcôngcụđểđiđếnmụctiêu.Khichúngtađãđạtđượcmụctiêu,chínhnólạitrởthànhhànhtrang,phươngtiện,thànhcông cụ để tạo ra vùngnhận thứcmới.Đó chính là động lực của sự pháttriển.

Cáchthứcmàconngườihaycácdântộclựachọnđểtìmkiếmtươnglaichomình làdựa trênnhữngkinhnghiệmvănhoá củanó.Vănhoá lànềntảng, làphươngthứccơbảnđểmỗidântộc lựachọncungcáchđirakhỏiquákhứcủamình.Vănhoálàđộnglực,nhưngkhôngphảilàđộnglựctheonghĩathôngthường.Vănhoálớnhơnnhiềusovớicácđịnhnghĩamàchúngtathườngthấytrongcácsáchvở.Theotôi,đểpháttriển,vấnđềkhôngphảichỉlàviệcchúngtaphảivứtbỏmộtthóiquencụthểhaymộtcáchnhìncụthểnàođó,nhưngườiViệtphảivứtbỏquanđiểmtamtòngtửđứccủathờiphong kiến chẳng hạn,mặc dù với tư cách là ngườiViệtNam, chúng tôithiênvềchủtrươngloạibỏbớtnhữnggìcổxưađangtrởthànhvậtcảnđốivớivớisựpháttriểnđấtnước.

Muốnbiếtvănhoáthờihiệnđạilànhưthếnàovànótácđộngrasaođếnđời sống nhân loại, chúng ta phải xemxét thời hiện đại là gì?Tôi khônghoàntoànđồngývớiýkiếncủamộtsốhọcgiảvềnềnkinhtếtrithức.Theotôi,chúngtacầnxâydựngmộtxãhộitrithứctrongđótrithứclàtiêuchuẩnsốmộtđểphân loại, địnhgiá conngười.Bởinềnkinh tếnào cũng là sảnphẩmcủađờisốngxãhội.Vìthếkhôngthểcónềnkinhtếtrithứctrướckhicómộtnềnxãhộitrithức.

Chínhnhữngtiêuchuẩnvănhoá,nhấtlàvănhoáchínhtrị,sẽquyếtđịnhquanđiểmcủaconngườivềpháttriển.Nótrởthànhđộnglựctrựctiếpcủatiến bộ.Đã đến lúc chúng ta không nên xemvăn hoá là đối tượng chungchung,mànó phải trở thành tiêu chuẩnđược thể hiện tronghànhvi hàngngàytươngứngvớicươngvịvàchứcnăngxãhộicủatừngngười.

Thếhệ trẻcónhững tiêuchuẩncủamình.Đànônghayđànbàcó tiêu

chuẩncủariênghọ.Đặcbiệt,nhàlãnhđạocàngphảicótiêuchuẩncủamình.Theotôinềnvănhoáchínhtrịlànềnvănhoávớinhữngtiêuchuẩncầnthiếtvàbắtbuộcđốivớinhữngngườilãnhđạođểhọthểhiệnhànhvicủamìnhđốivớinhândân,dùngchonhândânđểlựachọnngườilãnhđạo.

Tôixinlấyhaimôhìnhquảnlýchủyếutrênthếgiớihiệnnay:mộthìnhphươngTây(đạidiệnlàMỹ)vàphươngĐông(đạidiệnlàNhậtBản).Tráivớinhữnglờicangợiđầyrẫytrênbáochí,tôikhôngchorằngcáccôngtyNhậtquảnlýtốt,bởivìtấtcảcáccộngđồnghẹpđềusuythoái.CáccôngtyNhậtthườngkhépkínvàdầndầnbiếnthànhnhữngcộngđồngmangtínhgiađình.ChínhsựthahoácủacáccôngtyNhậtBảnđãgâyrasựsuysụphiệnnaycủanềnkinhtếNhậtBản.Tuynhiên,cáccôngtyNhậtkhôngtựsángtạoraphươngphápquảnlýcủamình.NóbắtnguồntừkinhnghiệmvănhoácủangườiNhật.NgườiNhậtmởcủatrướcngườiViệtNamxétvềmặtkinhtế,nhưngngườiNhậtkhôngmởcửavềmặtvănhoá.RấtkhótìmthấymộtngườiNhậtnóitiếngAnhtạiTokyongaycảvàonăm1988,khichúngtôicódịpđếnthăm.TạiNhậtchođếngầnđâyvẫnkhôngcóquảngcáobằngtiếngAnh.SựbảothủvềmặtvănhoásẽdẫnđếnsựsuythoáicủanềnkinhtếNhậtBảnnếungườiNhậtkhôngthứctỉnhvềđiềunày.

MôhìnhMỹlàmôhìnhđượcưachuộngnhấttrênthếgiới.Thếhệtrẻ,thếhệ tương laicủacácquốcgia,đanghướngvềnềnvănhoánày.Bởivìtrongđóconngườiđượckhẳngđịnhvàđượctựdosángtạo,tựdotiêuxàithờilượngcủacuộcđờimình.Theochúngtôi,ởđâuconngườikhôngcótựdothìởđókhôngcópháttriểnthậtsự,cóchăngchỉlàsựđánhtráonguồntàinguyênnàysangnguồntàinguyênkhácmàthôi.Điềunàycóvẻnghịchlý,bởi luậtMỹchặt chẽhơn luậtNhật rấtnhiều.NhưngởMỹ,conngườiđượctựdosángtạo,tựdotưtưởngđếnmứckhôngcóaicóđủuytínđểtrởthànhtổngthốngnếukhôngthôngquasựtựtrìnhbàycủamình.

Các công tyMỹ nhưmột tổ ong, có người ra và người vào, dựa trênnhững tiêu chuẩn nào đó, vớimột cơ chế thông thoáng.Tôi cho rằngmôhìnhnày tốthơn,bởinódựa trên sự tựdocủaconngười,bởivì sớmhaymuộnsựpháttriểncủaxãhộicũngdựatrênsựthứctỉnhcácgiátrịcánhân.Toàncầuhoávàhộinhậplàmộtminhchứngchosựmấtđiđầndầncủacácgiátrịkhutrúđểchophépconngườitrởthànhmộtđốitượngđộclập.Đólàcánhân.Tínhhiệuquảhiện thờivềmặtkinh tếcủacáccông tyMỹchưachắcđãhơncáccôngtyNhậtBản.NhưngtínhhiệuquảvềmặttriếthọcthìchắcchắnlàcáccôngtyMỹhơnhẳn.

MộtđặcđiểmkháccủamôhìnhMỹlàsựlinhhoạt.CáchngườiMỹquảnlý hômnaykhônggiốngnhư cách quản lý của họ trước đây, và thậmchíkhônggiốngnhưtrongcácquyểnsáchđóchínhhọviết.Ngaycả trongxãhộicũngvậy,họtạoramộtcộngđồngvănhóarấtlinhhoạt.NgườiMỹcũnghọchỏinhiềutừphươngĐông.KhôngcóViệnnghiêncứuvềphươngĐông

nào của các nước phương Đông lại to như các Viện nghiên cứu phươngĐôngcủangườiMỹ.KhôngcóViệnbảotàngnàovềchâuÁởchâuÁlạitonhưViệnbảotàngchâuÁtạiSanFrancisco.NgườiMỹđangcốgắngnhậnthứcthếgiớivàchúngtahọchọ,bámsáttheosựpháttriểnkinhnghiệmcủahọđểnhậnrađượcrằngchấtlượngphươngĐôngtrongcácgiảiphápchínhtrị xã hội và kinh tế của ngườiMỹ hoàn toàn không kém phương Đông.Chúngtacầnphảivươntớicácgiátrịhợplýhơn.Bởivìpháttriểnvănhoánhằmlàmchomỗingườicónăng lựcứngxửvớinhiềunềnvănhoácùngmộtlúc,đểcóthểđốithoạimộtcáchbìnhđẳngvớicácnềnvănhoákhác.ThànhcôngcủangườiMỹkhông thểgiải thíchnếukhôngxemxétvai tròquyếtđịnhcủavănhoá.

Trongbấtkỳhoàncảnhnào,thờiđạinào,kinhtếvẫnđóngmộtvaitròcựckỳquantrọng,nếunhưkhôngnói làquantrọngnhất:Chúngtakhôngthểnóiđếnphát triểnnếukhôngcải thiệnđượcđờisốngvậtchấtchoconngười.Nhưngnếunhưchúngtaquanniệmpháttriểnnhưlàsựtiếnbộtổngthểcủaxãhội thìkhôngphảichỉcầncósựgiàucóvậtchất làcósựpháttriển.Muốncópháttriển,cầnphảicónhữngtácđộngcủađờisốngtinhthần.Hơnnữa,ngaycảviệctăngtrưởngkinhtếđơnthuầncũngcầncótácđộngtrựctiếpvàgiántiếpcủavănhoá.Vănhoálàmtăngchấtlượngnhucầucủaconngười,cũnglàmtăngchấtlượngsảnxuấtkinhdoanhvàthúcđẩyxãhộipháttriển.Chínhvìlẽđómàhiệnnayrấtnhiềunhànghiêncứuvănhoácổvũcholuậnđiểmchorằngvănhoávừalàmụctiêu,vừalàđộnglựccủapháttriển.

Thựcraconngườilýtưởnglàconngườiđượccânđốitrongsựpháttriểnvềmặtvănhoá.Conngườichưacóđượccácgiátrịvănhoáởmứcpháttriểnlàconngườikhônghoànchỉnh.Ởđâycầnphảichúýrằngnóiđếnpháttriểnlànóiđếnmộtsựsosánhtươngđối.Vậychúngtasosánhtươngđốivớiai?Vớichínhnhữngcộngđồngvănhoákhác,nhữngconngườikhác.Khichưacónó,chúng taphảiđặt ramục tiêuđểphấnđấu-phấnđấuđểđạt tới sựtrưởngthành,sựhiệnđạivềmặtvănhoá,phấnđấuđểcácgiátrịcủamìnhtươngthíchvớisinhhoạtquốc tế.Nóicáchkhácvềmặtvănhoá,mỗidântộccầnphảiphấnđấuđểrakhỏinềnvănhoámangtínhcátcứcủamình,đểcó thể đối thoại, để tương thíchmột cách hoàn chỉnh,một cách hoà bìnhtrongsinhhoạtvớicáccộngđồngkhác.Suyrachocùngconngườihiệnđại,conngườipháttriểnvềmặtvănhoátứclàconngườicóthểnóichuyệnvớinhiềucộngđồngvănhoákhác trênnhững tiêuchuẩnvănhoákhác, tức làconngườicóthểhiểucácnềnvănhoákhácnhau.

Vănhoáhìnhthànhdosựtươngtácđadạng,ngaycả trongcộngđồnghẹp,vìvậyngườicóvănhoálàngườicóthểtươngtácmộtcáchthànhcôngvớicộngđồngrộnghơn,vàhơnthếnữa,vớinhiềucộngđồng.Mỗidântộccần phải rèn luyện để có thể có năng lực ứng xử với nhiều hệ thống tiêu

chuẩnvănhoá.Tấtcảcácnhântốtrongcấutrúcvănhoáđềutácđộngđếnđờisốngcon

người.Nhưngcấutrúcvănhoárấtrộng,vàmỗimộtdântộc-mỗicộngđồngvănhoá - đều cónhững thiếuhụt, nhữngkhiếmkhuyếtnhấtđịnh.Nghiêncứunhữngcấutrúcấykhôngchỉcónghĩalànghiêncứucácgiátrị,cácnộidungphổquátcủakháiniệmvănhoámàcòn lànghiêncứunhữngkhiếmkhuyếttrongcộngđồngvănhoáấy.

Đóchínhlàhoạtđộngquantrọngnhấtcủasựlãnhđạochínhtrịđốivớisựphát triển.Tôixinđiểmquaảnhhưởngcủacác thành tố trongcấu trúccủavănhoá.

Vaitròcủatrithức,tưtưởngTrithứclàđộnglựccủatiếnbộ.Cácnhàtriếthọccủanhiềuthờiđạiđã

từngcoilịchsửnhânloạilàcuộcđấutranhxãhội.Tôichorằnglịchsửloàingười đồng thời còn là cuộc đấu tranhvới thiên nhiên.Quanhệ giữa conngườivớinhauvàvớithiênnhiênlàmnêncốtlõitoànbộsựtồntạicủaloàingười.Trongquátrìnhđóconngườitìmhiểuchínhmìnhvàtìmhiểuthiênnhiên.

Trongtấtcảcáctrithứcmàconngườitíchluỹđượcquacácthờiđạithìtưtưởnglà thứquantrọngnhất,caonhấtvàcũngtácđộngmạnhnhấtđếntiếntrìnhpháttriểncủalịchsử.Đólàvìtưtưởngtrựctiếptácđộngđếnhoạtđộng của nhà nước, làm thay đổi sâu sắc đời sống của xã hội loài người.Nhưngvaitròcủahệtưtưởngkhôngchỉnằmởđó.Nhưchúngtasẽkhảosáttrongphầnbadướiđây,nhànướccòncóthểcoilàmộtbênđốitáctronghợpđồngkinhtếvớixãhội,trongđónhànướccungcấpmộtvàiloạidịchvụđặcbiệtvàđổilấycáckhoảnthuế.Trongquanhệnàykhôngthểkhôngcócáckẻgianlậnvàmọihệthốngphápluậtđềukhôngthểchốngđượctriệtđể.Hệtưtưởnglấpkínchỗtrốngđóbằngcáchtạonênnhữngquytắctâmlý,đạođức,thếgiớiquanđểđiềuchỉnhnhữnghànhvicủaconngười.

Những tácđộng trực tiếpcủa tri thức trongđời sốngkinh tếnhân loạiđangkhôngngừngtănglên.Từkinhtếkhaithácthiênnhiên,conngườiđangtiếndầnđếnmộtnềnkinhtếkhai thácchấtxám,trongđóphầngiátrịcủanguyênvậtliệu,tiềnvốnvàsứclaođộngcơbắpđangngàycànggiảmbớt.

Trongmộtnềnkinhtếnhưthế,chỉnhữngquốcgianàocóđượcmộtnềngiáo dục tốt, đủ sức trang bị những kiến thức cần thiết cho công dân củamình tươngxứngvớiđòihỏicủa tương laimớicó thểcócơhộihộinhậpthànhcôngvớithếgiới.

Mọisựpháttriểnluôncầncógợiý,luôncóyếutốsángtạocủamộtaiđó,luônluôncóthểnghiệmsựsángtạonàođó.Đólàbảnchấtcủasựpháttriểnvàđócũng là lýdogiải thích tầmquan trọngcủamột lực lượng tinhhoatrongxãhội.Thựcrathìthựctiễncuộcsốngbaogiờcũngđặtranhiệmvụchongườinàyngườikia.CóUNESCOlàvìngườitacầncómộttổchức

chuyên nghiệp để giao nhiệm vụ xây dựng nền văn hoá toàn cầu, để xâydựngsựchungsốnghoàbìnhgiữacáccộngđồngdântộcvàcộngđồngvănhoá.Tuynhiên,chúngtađừngkỳvọngvàosựhoạtđộngcủanhữngaiđócụthểhaytổchứcnàođócụthể.Chúngtaphảikỳvọngtrướchếtvàosựthứctỉnhnhữnggiátrịđượcgợiýởconngườivàđượcbiếnthànhsởhữucộngđồng.Đúnglàcầnphảicóaiđógợiý,aiđónghĩtrước,nhưngsựgợiýphảigắn liềnvớisựchấpnhậnmàsựchấpnhậnnàocũngbắtđầu từ thiệnchí.Nhiềunhànghiêncứuvănhoálàmviệcmộtcáchkhôngvôtư.Họbiểudiễnsựhiểubiết củahọhơn làvì conngười.Một sốkhôngđủdũngcảm,haythậmchícòntrởthànhkẻphụhoạchínhtrị.

Theo chúng tôi, tiêu chuẩn văn hoá quan trọng nhất của thời đại củachúngtalàtrítuệ,làtrithức.Trítuệkhôngphảilàdiễnđạtmộtcáchhiệnđạicáckiếnthứccũmàchínhlàsựpháthiệnnhữngkháiniệm,nhữnggiớihạnmớitrongquátrìnhnhậnthứccủaconngười.Vìthếtrítuệgắnliềnvớitựdo.

Đãđếnlúcchúngtaphảinóiđếncáckháiniệmmớixuấthiệntrênthếgiới, như khái niệm an ninh con người chẳng hạn. Khái niệm này tươngxứngvớicặpphạmtrùvềanninhquốcgia.Nhữngkháiniệmmớinàychínhlàtiêuchuẩncủathếgiớihiệnđại,làđòihỏiđốivớihànhvicủaconngười.

VaitròcủatínngưỡngTrongmột thời gian dài, do những nhận thức phiến diện hoặc do ảnh

hưởngcủachủnghĩaduyvậtcựcđoan,ngườitacoithườnghoặcphủnhậnvaitròcủatínngưỡngđốivớipháttriển.Rõràng,muốnpháttriểnnguồnlựcconngườichúngtakhôngthểbỏquavấnđềtínngưỡng.Mộtthếgiớibìnhanđể conngười trởvề saunhữngvật lộn trongđời sống, saunhữngbiếnđộngkhônlườngcủathựctiễnxãhộichắcchắnlàcầnthiếtđểconngườitồntạivàpháttriển.

Khôngphảingẫunhiênmàthờigiancuốithếkỷnàyđượcđánhdấubằngsự phục hồi của gần như tất cả các tôn giáo trên thế giới.Mặc dù khôngmangmộtýnghĩanhưnhauởmọinơitrênthếgiới,sựphụchồinày,theochúngtôi,cónguồngốcsâuxaởsựđổvỡcủacáchệthốngtưtưởngchínhtrị.ĐiềunàyrõnhấtởLiênXôcũvàcácnướctrongkhốixãhộichủnghĩatrướcđây.Tuynhiên,điềunàycũngthấyởcảcácquốcgiaHồigiáovàPhậtgiáo...Nhưngđiềuđánglongạilàởmộtsốnơiđangxuấthiệnnhữnghoạtđộngtôngiáoquákhích,donhữngphầntửcơhộigiậtdây,nhằmlợidụngtìnhtrạngmấtcânbằngcủatâmlýxãhộiđểthựchiệnnhữngmụcđíchcánhân.

Đãquarồitừrấtlâuthờitrịvìtrựctiếpcủatôngiáo,nhưngngườitavẫnphảithừanhậnmộtthựctếlàtôngiáoảnhhưởngsâusắcđếnsựhìnhthànhlốisống,đếnđạođứcxãhội.Nhiềungườingạcnhiêntrướchiệntượnglàởnhiềunướctrênthếgiới,chẳnghạntạiTháiLan,Indonesia,Campuchiavà

phầnnàocảViệtNam...ngườiHoarấtthànhđạtvàngaycảkhichỉchiếmmộtphầnnhỏdânsố,họ lạicó thểkhốngchếđượcmộtsứcmạnhkinh tếcựckỳtolớn.TheochúngtôiđókhôngphảilàngẫunhiênmàgắnliềnvớibảnlĩnhcủangườiHoa,màbảnlĩnhđólạilàkếtquảcủanhữngyếutốvănhoá,trướchếtlàtôngiáo.Theochúngtôi,chínhKhổnggiáođãdạyngườiHoanhữngđức tínhquíbáunhưcầncù,chịuđựnggiankhổ,coi trọng tríthứcvàcóquanđiểmthựctế.NhữngtínhcáchnàycũngrấtrõởngườiNhật,ngườiHànQuốcvàngườiViệt.TrongkhiđóĐạoPhậthướngngườitavàotrạngtháicamchịu,dễđầuhàngsốphậnvàhoàncảnh,cuốicùnglàthủtiêusựcạnhtranh.

Vaitròcủatruyềnthống,đạođức,lốisốngvàphápluật?Truyềnthống,đạođức,lốisốngvàphápluậtcóvaitròtổchức,điềutiết

vàđịnhhướng,dĩnhiênbằngnhữngcáchkhácnhau,đốivớisựpháttriểnxãhội.

Truyềnthống,đạođứcvàlốisống,nhưchúngtađãbiết,lànhữnglềthói,những luật lệ không thànhvăn nhưngđượcđa số thành viên trong xã hộichấp nhận và tuân thủ. Khác với pháp luật, những yếu tố này được hìnhthànhmộtcáchtựnhiên,quaquátrìnhlâudàivàcũngtươngđốibềnvữnghơn.

Tuynhiên,khôngphảinhữngyếutốnàybaogiờcũngmangvaitròtíchcực.Trongkhirấtnhiềukhíacạnhcủatruyềnthống,đạođứcvàlốisốngcótácdụnghỗtrợchosựpháttriểnthìcũngcónhữngkhíacạnhkháctrởthànhlạchậu,tiêucựcvàcảntrởsựtiếnbộcủaxãhội.Cóthểthấyrõnhữngtácđộngcủalốisống,đạođứcvàtruyềnthốngđếnsựpháttriểnkinhtếnếusosánhnhữngxãhộinhưHànQuốc,TháiLan...YoshiharaKunio,trongcuốnsáchnghiêncứuvềHànQuốcvàTháiLannhậnxétrằngdườngnhưngườiHànQuốccoitrọnglàmviệchơnngườiTháiLan.NgườiHànQuốccũngítthoảmãnhơnsẵnsàngchấpnhậnmạohiểmhơnvàcoitrọnggiáodụchơnngườiThái.ChínhnhữngphẩmchấtnàyđãđóngmộtvaitròquantrọngvàosựpháttriểnnhanhchóngcủaHànQuốcvàgiảithíchtạisaotrongvònghaichụcnămHànQuốeđãbỏxaTháiLanvềmọimặt.

Luậtpháptácđộngđếnsựpháttriểntrựctiếpvànhanhchónghơn,thôngquanhữnghình thứckhácnhaucủaquyền lựcnhànước.Pháp luật,vì thếcũngmangtínhngắnhạnhơn,đồngthờicũngmangdấuấnnặngnềcủagiaicấpcầmquyền.Nhiệmvụcủamộtnhànướcvănminhlàngàycàngkhảmbớttínhgiaicấpvàtínhngắnhạncủaphápluật.

VaitròcủathẩmmỹNhưchúngtađãnghiêncứuởtrên,thẩmmỹlàmộthệthốnghoànchỉnh

baogồmnhữngnăng lực tinh thầngiúpchoconngườiđiềuchỉnhhànhvicủamình theonhữngqui luậtcủacáiđẹp,nhằmcảmthụ,nhận thức,đánhgiávàsángtạonêncácgiátrịthẩmmỹ.Nókhôngthểbịđồngnhấtvớivăn

hoánghệthuật,màbaohàmtấtcảcáclĩnhvựccủađờisống.Thẩmmỹlàkháiniệmcóliênquanđếntấtcảnhữngmặtkháccủavăn

hoánhưtrithức,đạođức,truyềnthống...Trongnhiềutrườnghợpngườitacòncóthểcoichúngnhưnhữngkháiniệmđồngnhất.Chẳnghạn,chínhtrithứcđầyđủvềconngười,xãhội, luậtpháp...giúpngười ta lựachọncáchứngxử-đóchínhlàthẩmmỹtrongcuộcsống.Nóichocùng,thẩmmỹcũngchínhlàđạođức.

Khôngcầnphảitranhcãi,chúngtaaicũngthấyrõrằngvănhoáthẩmmỹđóngvai tròcựckỳquan trọngđốivớiviệchình thànhnhâncáchcủaconngười,màconngườilạilàđốitượngphụcvụ,đồngthờilàcơsở,làđộnglựccủapháttriển.

V.BảnSắcVănHoávàToànCầuHoá

1.Toàncầuhoánhưmộtxuthếvănhoá

Toàncầuhoávềkinhtếđãvàvẫnđanglàđềtàisôinổivànóngbỏngtrênthếgiới.NhữngcuộchọpcủaWTOluônluônkéotheonhữngcuộcbiểutìnhchốngđối.Nhưngbấtchấptấtcảnhữngthứđó,toàncầuhoáđangtácđộngmạnhmẽkhôngchỉđếncácchínhsáchquốcgiamàcònlenlỏivàotậnngõngáchđờisốngtoànnhânloại.

Tuyvậy,quá trìnhnàychủyếuvẫnchỉđượcnhìnnhận trênkhíacạnhkinhtế.Ngườitaquênrằngmộttràolưutoàncầuhoáthậmchícòndiễnrasớmhơnvàquyếtliệthơn,đólàtoàncầuhoávềvănhoá.

Xinnóivềcácđườngbiêngiới,chẳnghạn.Chúngđangdầndầnbịmấtđi.Biêngiớikhôngphải tựhình thànhmộtcách tựnhiênmàdosựchiếmhữucủacáccộngđồngconngười.Khicộngđồngconngườithấysựchiếmhữuấykhôngcầnthiếtnữathìnósẽbịxóabỏ.Nóirộngra,mọithứmàconngườikhôngcầnthiếtsẽbịxoábỏ,ítnhấtlàtronghệthốnggiátrịcủanhânloại.Cònvănhóa,nhưchúng tôiđãnhắcđinhắc lạinhiều lần trongcuốnsáchnày,làkếtquảsựtươngtácgiữacáccộngđồngconngười.Nhữnggiátrịvănhoákhácnhausẽtựhìnhthành,tươngthíchvớinhữngtínhchấtkhácnhau của sự sống. Lúc ấy thì thiên nhiên, ẩm thực, âm nhạc, conngười...thuộcmọidântộcsẽthaythếbiêngiới.Tạisaoconngườikhôngthểquênđiýthứcvềviệchọđangsốngtạimộtnơinàođóhaysẽđếnmộtnơinàođó?Nhữnggiátrịhạnchếtrongsựphânloạichắcchắnsẽmấtdầnđi.Nhưngconngười,chủthểcủaTráiđất,conngườithuộcđủcácdântộcsẽkhôngmấtđi.Nósẽthayđổinhưngkhôngmấtđi.Conngườisinhravàpháttriểncùngvớicácquyluậttựnhiênchứkhôngphảichỉcócácquyluậthànhchính.

Mộtcâuhỏigầnđâyrấthayđượcđặtra:toàncầuhoácódẫnđếnsựhìnhthànhcácgiá trịvănhoá toàncầukhông?Nóicáchkhác, toàncầuhoácóxoánhòacácranhgiớivềvănhoáhaykhông?

Theo tôi, các cộngđồngbaogiờ cũngcóbản sắc củamìnhvàquađóngười ta có thể phân biệt cộng đồng văn hoá này với cộng đồng văn hoákhác.Nhưngđồngthờicũngcónhữngmôitrườngvănhoáđểngườitasốngchungvớinhau.Hệgiátrịcũngthế,hệgiátrịlàkháiniệmkhóxâydựnghơnvìvănhoálàhiệntượngtựnhiên.Nhưnghệgiátrịlàhiệntượngnhântạo,nghĩa là người ta buộc phải xây dựng hệ giá trị. Cộng đồng nào cũng cónhữnghệgiátrịđưavàokinhnghiệmcủamình.Ngườitakhôngthểsángtạorahệgiátrị,ngườitaphảichắtlọcratừcáitinhtuýcủađờisốngvănhoáđểtạorahệgiátrị,đểviếtranhữngtiêuchuẩncơbảncủalýtưởngcủaxãhộiđó.Sựriêngbiệtcũngnhưsựchungsốngcủavănhoácũngtươngthíchvớitrậttựcủahệthốnggiátrị.

Cómộtđiềuđángkinhngạclàmộtsốngười,thậmchílànhữngngườitựcoihayđượccoilànhững"nhàvănhoá",nóivềnướcMỹnhưlàmộtquốcgiakhôngcó tư tưởng,khôngcóvănhoá.ởmộtnướcnhỏvà lạchậunhưViệtNam, điều này nghe thật nực cười. Nó giống như việc con kiến chếnhạoconngườiquátolớnkềnhcàng.

LiệunướcMỹcóvănhoákhông?Câuhỏinàynhất làngớngẩn, thậmchílốbịch.Mộtquốcgiađãlàmcáchmạngthếgiớithôngquasựsángtạođốivớicôngnghệtinhọckhôngthểkhôngcógiátrịvănhoáđược.Chúngtacần phải quan niệm văn hoá tự do hơn. Cần phải quan niệm văn hoá lànhữngsảnvậtquígiámàchúngtatíchluỹđượctrênđờichứkhôngphảilànhữnggìngườitacốtìnhtạora.Nóicáchkhác,chínhsựnhậnranhữnggiátrị tốtđẹpđã trở thànhgiá trị.Giá trị thựcra làsựnhậnbiếtmàthôi.Conngườiphảitựrènluyệnmìnhđểnhậnragiátrị.Ainhậnragiátrịthìkẻđócógiátrị:Hệgiátrịkhôngphảilàtiêuchuẩnápđặt,nólàsựnhậnbiết,dùlàsựnhậnbiếtcánhânhoặcsựnhậnbiếtcótínhcộngđồng.

Giátrịlàsựnhậnbiết,chodùnócónguồngốcnhưthếnào,vàchúngtakhôngđượcnấnnávớinhữngtưduycũkỹ, thậmchíquêmùa,vớinhữngcâuhỏilốbịchđangkìmhãmsựpháttriểncủachúngta.Ngườidânnhữngnướcnôngnghiệpbaogiờcũnggắnliềnvớiđất,gắnliềnvớilãnhthổvàdođócómộtđặcđiểmvănhoá rất quan trọng làyêu tất cảnhữnggìởdướichânmìnhđồng thời thèmkhátnhữngcáiởngoài tầmvới .Sự thèmkhátnhữngcáiởngoàitầmvớicủamìnhđểdẫnđếnhaitháicựctráingượcnhau:khóchịuvàđốkỵvớinhữngthànhtựucủangườikhác,trongkhiđólạikhưkhưbảovệnhữngcáiđãlạchậumàmìnhcó,kếtquảlàvừatựkéomìnhlại,vừađẩymìnhraxangườikhác.Đặcđiểmvănhoácủanhiềuquốcgiachậmpháttriểnlàdịứngvớicáimới,dịứngvớicáikhác,dịứngvớinhau,dịứngvới thờigian,dịứngvới tươnglaivàdịứngcảvớiquákhứnữa.Nềnvănhoáhiệnđạiphảilàvănhoátươngthíchvớinhữnggiátrịphổquátcủanhânloại.

Trongxuthếhộinhập,chúngtaphảicótháiđộđúngđắnđểgiảiquyếtmâu thuẫngiữacáccộngđồngnhỏvàcáccộngđồng lớnhơn.Mâu thuẫngiữacộngđồngvàcánhânluônluôntồntại,cũngnhưluônluôntồntạimâuthuẫngiữacộngđồngnhỏvàcộngđồnglớn,giữaquyềnlợiđịaphươngvớiquyềnlợiquốcgia,quyềnlợiquốcgiavớiquyềnlợiquốctế.

Quátrìnhhình thànhcácnềnvănhoávớiquimôtoàncầu làquá trìnhvừa tạo ra nhữngmâu thuẫn, vừađiều chỉnh cácmâu thuẫnđể conngườihướngtớimộthệgiátrịphổquát.Conngườitạoravănhoá,conngườisẽuốnnắncảcácgiátrịbênngoàimìnhđểtạorasựhoàhợp.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nhân loại là tính hữu hạn củanguồntàinguyên.Vàconngườibắtđầuphảinghĩđếnmộtmặtkhác,quantrọnghơnmặtđốilập,đólàmặthoàhợp.Nếuchúngtakhôngtinrằngcon

ngườisẽtạorađượcnhữnggiátrịmangtínhvănhoátoàncầuthìchúngtasẽphạmphảilỗilầmlớnnhấtcủanhậnthức.Conngườiphảivàchắcchắnsẽxâydựngđượcnhữnggiátrịchungđóvàchỉcónhưvậyconngườimớicóthểchungsốngđược.

Chúngta,cảngườiphươngTâylẫnngườiphươngĐông,thựcrađãchịuảnhhưởngnặngnềcủatưduylưỡngcực,luôncóxuhướngquythếgiớivềnhữngmặt đối lập vàmâu thuẫn.Trong khi đó, con người buộc phải xâydựngnhữnghệtưtưởngtoàncầu,nhữngtiêuchuẩntoàncầuvàdođócócảtiêuchuẩnvănhóatoàncầu.Khihệtiêuchuẩnđượcthừanhậnmộtcáchtựnhiên,nósẽtrởthànhcácgiátrịvănhoá.

Tôi cho rằng luôn luôn tồn tại bản sắc của cộng đồng nhỏ bên cạnhnhữngtiêuchuẩnphổbiếnđểconngườicóthểchungsống.Trênthựctế,ởchừngmựcnàođó,chúng tađãcónhững tiêuchuẩnvănhoá toàncầu,đótrướcđâynókhôngđủ rõ, chưađược thảo luậnmộtcách thấuđáođểconngườicóthểnhậnthứcvàápdụngmộtcáchtựnhiên.Theotôi,mộtkhiconngười đã sống được với nhau thì tức là con người có những nền văn hoáchung,cósựchungsốngvềvănhoá.

Sựchungsốngcủacácnềnvănhoá,cácgiátrịVănhoátấtyếusinhramộtnềnvănhoámới.Vàcácnềnvănhoáấytồntạisongsong,khôngđốikhángnhau,không tiêudiệt lẫnnhau.Vănhoá làkếtquảcủachung sốnghoàbìnhchứkhôngphảilàkếtquảcủaxungđột.

2.Toàncầuhoá-cơhộivàtháchthức

Khôngai có thểphủnhậnđược rằng toàncầuhoáđemđếnchonhânloại,cảnhữngnướcphát triển lẫnnhữngnướcchậmphát triển,nhữngcơhộipháttriểntolớn.Nhữngnhàlãnhđạosángsuốtđangrasứclựachọnnhữngchiếnlượcpháttriểnvừakhônkhéovừakiênquyếtđểđưađấtnướcmìnhtiếnlênphíatrước.Nhưngbêncạnhđó,chúngtacũngnghethấynhiềugiọngnóitừkhắpcácchâulụcđanggiónglênnhữnglờicảnhbáovềmốiđedoạcủalốisốngphươngTây.

Không thểphủnhận sựbành trướngcủavănhoáphươngTây trên thếgiớitrongvònghơnmộtthếkỷqua.Nhưngcũngkhôngthểkhôngthấyrằngcùng với sự gia tăng ảnh hưởng của văn hoá phương Tây là sự gia tăngtương ứng những cố gắng khắp nơi trên thế giới nhằm chống lại sự bànhtrướngđó.Nhiềungườigióngchuôngbáođộngvềsựxâmlăngvănhoávàchorằngnhữngnỗlựctheohướngbảovệbảnsắcdântộccầnđượcthúcđẩyhơnnữa.

Trongthờiđạihộinhập,sựtươngtácgiữalốisốngphươngĐôngvàlốisốngphươngTâylàtấtyếu.Cóngườichorằngđólàdấuhiệucủanỗilosợcủaconngười sốngởkhuvựcÁĐông trướcsựbành trướngcủa lối sốngphươngTây. Theo tôi, đó làmột nhận xét không có cơ sở. Con ngườiÁĐôngkhôngnhữngkhônghềsợlốisốngphươngTâymàngượclại,cònbịnóhấpdẫn.Chínhvìhọbịhấpdẫnnênmớigâyramỗisợchomộtbộphậnnàođó.Đólà tâmlýcủaôngbốbàmẹsợconmìnhhưhỏng, tuộtrakhỏiquyền lực lãnh đạo củamình, hoặc tâm lý của các nhà lãnh đạo, các nhàchínhtrịsợmấtkhảnăngcaitrịbằngnhữngtiêuchuẩncũ.Dùlàaiđichăngnữa,đóvẫnlànhữngngườicầmquyền- trongcácgiađình, trongcácdântộc.

Cáigìtạorasựhấpdẫncủalốisốngvàthóiquenvănhoáphươngấy?Theotôi,đólàTựdo.TrongnềnvănhoáphươngTây,tựdolàyếutốhấpdẫnnhấtđốivớingườiÁĐông.Trongthờiđạicủachúngta,nhiềukhingườitalosợbịmấtcácgiátrịvốnđượcquanniệmmàquênmấtcácgiátrịcầnthiếtthựcsựđểsống.Nếungườitaxemgiátrịlàtiêuchuẩncủacuộcsốngvà thờiđạinàocógiá trị của thờiđạiấy, thìconngườiphảichuẩnbịchonhữnggiátrịmàthờiđạicủamìnhđòihỏichứkhôngphảilàkhưkhưgiữlấynhữnggiátrịcủathếhệđitrước.

3.Vềkhẩuhiệubảovệbảnsắcdântộc

NhữngquanđiểmkhácnhauvềbảnsắcdântộcVấn đề bản sắc dân tộc đang được tranh cãi rất nhiều, đặc biệt là tại

nhiềunướcđangpháttriển.Đốimặtvớixuthếtoàncầuhoá,ngườitathấyxuấthiệnnhữngquanđiểmrấtkhácnhau,thậmchítráingượcnhauvềvấnđề bản sắc dân tộc. Tuy nhiên, có thể chia các quan điểm này thành haikhuynhhướngchínhsauđây:

- Khuynh hướng tuyệt đối hoá tính đặc thù dân tộc: Đây là khuynhhướngchorằngchỉcónhữnggìthậtkhácbiệt,nghĩalàchỉdântộcmìnhmớicóthìmớilàbảnsắcdântộc.Khuynhhướngnàythểhiệnquanhữngtháiđộcụthểsau:

Căncứvàonhữngbiểuhiệnđặcthùbênngoài:Đâylàtháiđộkháphổbiếntrongnhữngngườikhôngamhiểuhoặckhôngquan tâmnhiềuđếnvấnđềvănhoá.Họquibảnsắcvănhoávàonhữngdấuhiệubênngoài,chẳnghạntrongâmnhạcthìchỉcóđànca,vớicácnhạccụcổtruyềnmớicóbảnsắcdântộc,tươngtựnhưthế,trongvănhọcthìlàtruyệndângian,cổtích,trongănuốnglànhữngmónăndântộc...

Thựcraviệcnhấnmạnhnhữngđặctínhdântộccũngkhôngsai,nhưngnếutuyệtđốihoánhữngđặcthùđósẽdẫnđếntháiđộcựcđoan.Nódễdẫntớisựbảothủ,khépkín,tựlàmnghèomìnhđivàkhôngcókhảnăngbắtkịpvớithếgiớiđangthayđổinhanhchóngtừngngàytừnggiờ.

Căncứvàonhữngbiểuhiệnđặcthùbêntrong:Nhữngbiểuhiệnđặcthùcũngcó thểđượcnhìnnhận từbên trong.Nhữngngườiủnghộquanđiểmnàychorằngmỗidântộccómộtcáchnghĩ,cáchcảmriêng,thểhiệnnhữngcungbậckhácnhau,thườnglànhữngmặttốt,mặtcaocảcủatâmhồn.

Chẳnghạn,tinhthầnyêunướclàcáiđượcnhiềudântộccholànétđặcthùdântộcmình.Thựcratheochúngtôi,tuycónhữngnétkhácnhautrongtâmlýconngườiởcácnước,cácdântộckhácnhau,nhưngrõràngdùởđâuthì con người vẫn là con người, họ vẫn có những đau khổ và vui sướngchung.

Vànhữngđặcđiểmnhưlòngyêunướclàchungchotấtcảcácdântộc.Thêmnữa,tấtcảcácđặcđiểmtâmlýđềuđượchìnhthànhdonhữngnguyênnhânlịchsử,chúngcótínhlịchsử,vàvìthếcóthểsinhrahoặcmấtđidonhữngyêucầucủacuộcsống.

Căncứvàonhữngsố liệu thốngkê:Cóngười lạicăncứvàonhữngsốliệuthốngkêđểkhẳngđịnhnhữngkhíacạnhkhácnhaucủabảnsắcdântộc,từđóchỉranhữnggìlàtốt,nhữnggìlàxấu.Chẳnghạncónhànghiêncứuchorằngmộtsốdântộcnàođócónhữngtínhtấtlà:tinhthầnbấtkhuất,đầu

óc thực tiễn, tính giản dị. Bên cạnh đó là những tính xấu: an phận, thủthường,tínhvụlợigần,tínhcẩuthả...

Quanđiểmnàycũngkhôngcómộtcơsởthựcsựkhoahọc,bởilẽkhôngthểthốngkêđượchếtnhữngcungbậctrongtínhcáchcủaconngườivàdântộc.

-Khuynhhướngphủnhậnhoátínhđặcthùdântộc:Khuynhhướngnàychorằngthựcranhữngkhácbiệtmangtínhdântộclàcónhưngkhôngphảilàquantrọngvàngàycàngítđidoxuthếtoàncầuhoávàdosựxíchlạigầnnhaucủacácdântộctrênthếgiới.Họchorằngsựđềcaobảnsắcchỉngăncảnsựtiếnbộcủaxãhộivàkhôngnênkhuyếnkhích.

Theochúngtôithìcầnphảicómộttháiđộđúngđắnvàthíchhợpvớivấnđề.Trướchết,phảikhẳngđịnhrằngbảnsắcdântộclàcóthậtvànóđóngvaitrò quan trọng trong đời sống tinh thần cũng như vật chất của con người.Trong sựnghiệpphát triển,một chínhphủkhônngoanphải biết phát huynhữngthếmạnhcủatâmlýdântộc.Tuynhiên,trongnhữngnétđặcthùcủadântộccũngcónhữngmặttiêucựcmàchúngtakhôngnênduytrì.Việchọchỏi những cái hay, cái tốt của các dân tộc khác là điều cần thiết và cũngkhôngthểtránhkhỏi.Hộinhậpvàothếgiới,đóchínhlàconđườngtiếnbộ.

TiếntớimộtđịnhnghĩavềbảnsắcdântộcCần phải nói rằng bản sắc là đặc tính khách quan củamọi cộng đồng

người,cảnhữngcộngđồnglớnhơndântộclẫnnhỏhơndântộc.Mỗicôngty,chẳnghạn,cũngcómộtvănhoáriêng.Vănhoáhaylàbảnsắcchínhlàdấuhiệuđểphânbiệtngườinàyvớingườikia,cộngđồngnàyvớicộngđồngkia,quốcgianàyvớiquốcgiakiavànólàkếtquảcủacộngđồngđóhayconngườiđótươngtácvớichínhmìnhvàtươngtácvớicộngđồngkhác.Nóthểhiệnnhâncáchnếuxétvềmặtcánhân,bảnsắcxétvềmặtcộngđồng.Cácnhàchínhtrịlấyvănhoáđểnóivềsựcạnhtranhnhưngthựcravănhoálàkếtquảcủađờisốngchungkhôngcócạnhtranh.Ngaycảtrongnhữngđiềukiệncạnhtranhkhốcliệthiệnnay,vănhoávẫnkhôngcạnhtranhvớinhau.Tuynhiên, vănhoá thamgiavàoquá trình cạnh tranhbởivănhoáđưa ranhữnggiảiphápphùhợpvớiđòihỏitâmhồncủamộtconngườivàbởivănhoáchínhlàconngười.

Bảnsắclàcáitựnhiênmàcó.Bảnsắckhôngphảilàcáimàngườitacốtạorađược.Cáiđókhôngphụthuộcvàoýchícủabấtkỳai.Bảnsắctựnólàmộtđối tượngkháchquan.Người takhông thểcốý tạonênnó,cũngnhưkhông thể cố ý làmmất nó.Nếu như chúng ta để cho bản sắc được hìnhthànhmộtcáchtựnhiênquacácgiaiđoạnlịchsửthìchúngtasẽcómộtbảnsắcrấttựnhiên.Chúngtahoàhợpvớimọingườivàchúngtahoàhợpvớimình.

Tấtcảnhữngaicốlàmchocộngđồngcủamìnhcóvẻcóbảnsắc,tứclà

xâydựngbản sắcmột cách chủquan,nếukhôngđi đếnnhầm lẫnnày thìcũngsẽđiđếnnhầmlẫnkhácvàtrởthànhmộtcộngđồngvừatựmãnvừadịbiệt.Vàđóchínhlàtiềnđềcủasựchậmpháttriển.Chúngtaphảinhìnbảnsắcmộtcáchkháchquan,vàcầnphảibiếtyêunó,yêunhữnggìmìnhcó,đúngmứcvàđúngcách.Đểlàmđượcđiềuđó,đòihỏiphảitựtinvàthànhđạt.

Bảnsắcdântộctựhìnhthành,bởivìtấtcảcácdântộcđềutựhìnhthành,tấtcảcácdântộcđềucólịchsửcủanó.

Vềvấnđềbảnsắccủacácdântộc,theotôi,cóhaikhíacạnhphảiđềcậpđến.Thứnhất,nhữngdấuhiệu.khácnhaucủanólàgì.Thứhai,đólàgiảiquyếtmâuthuẫngiữaxuhướngnóivềmìnhvàviệcsửdụngchomìnhnhưthếnào.

BảnsắcdântộcvànhữngdịbiệtNhiềungườithườngcóxuhướngcườngđiệusựkhácbiệtgiữacácdân

tộc.Ngườitalấysựkhácbiệtlàmniềmtựhào.Nhưngtrongthựctế,ngườitalạisốngbằngnhữngthứgiốngnhau.Khikhoekhoangvềmình,ngườitalấysựkhácbiệt,nhưngkhisốngchomìnhthìngườitalạilấysựgiốngnhau.

Đấylàhaihiệntượngrấtphổbiếntrongtháiđộvềcáiđượcgọilàbảnsắc. Người ta kêu gọi dùng hàng nội hoá là nhằm biến xu hướng khoekhoangthànhmộthànhđộngthựctế.Nhưngtrongthựctiễn,conngườivẫnthiếudùngnhữngthứcủangườikhác.Rấtítdântộcdùngcáicủamình.Đạiđasốcácdântộcthíchnóivềnhữngcáicủamìnhnhưnglạidùngnhữngcáicủangườikhác.Đódườngnhưlàmộtbảnnăng.

Ngườitathườngnhầmlẫngiữabảnsắcvănhoácủadântộcvớinhữngyếutốdịbiệt.Thựcrađólàhaithứhoàntoànkhácnhaumặcdùtrongmộtsố trường hợp những yếu tố dị biệt và bản sắc văn hoá trùng nhau.Cũnggiốngnhưbảnsắcvănhoá,nhữngyếutốdịbiệtđượchìnhthànhtronglịchsử,bởinhữngtácđộngcủanhiềuyếutốkhácnhaunhưđịalý,kinhtế...vàcảnhữngyếutốhoàntoànngẫunhiên.Tuynhiên,khôngphảitấtcảnhữngdịbiệtđóđềutrởthànhbảnsắcvănhoá,càngkhôngphảilàsựthểhiệntrìnhđộpháttriển,tứclàvănminh.ViệcdùngđũacủangườiTrungHoavàngườiViệt sovớiviệcdùngnĩacủangườichâuÂu,chỉ có thểđượcnghiêncứunhưnhữngthóiquenriêngmangtínhkhuvựcchứtuyệtđốikhôngphảiđốitượngsosánhtrìnhđộvănminh.Thậmchímộtsốhủtục,nhưtậpquánxẻocơquansinhđụcnữcủamộtvàidântộcchâuPhi,còncầnphải lênánvàloạitrừ.

Nhận thức được điều này giúp chúng ta tránh được thái độ thiên lệchtrongđánhgiácáchiệntượngvănhoá,chẳnghạnnhữngquanđiểmchorằngchỉcóvănhoáphươngĐôngmớilàđúng,mớilàthuộcvềtươnglai.

Mỗicộngđồngnhỏđềucóbảnsắcriênghaygọilàcácgiátrịvănhoá.Nhưngkháiniệmcộngđồngngàycàngmở rộngnênsẽcónhững tiêuchí

vănhoákhácnhau,nhữngnềnvănhoákhácnhau.Chúng ta sinh hoạt, điều chỉnh cuộc sống gia đình bằng một hệ tiêu

chuẩn,nhưngkhirađường,trongcộngđồngkhácrộnghơn,chúngtabuộcphảisửdụnghệtiêuchuẩnvănhoákhác.Tươngtựnhưthế,conngườichứatrongmìnhnhiềuhệtiêuchuẩnvănhoákhácnhauđểđiềuchỉnhnhữngđốitượngvàquanhệ sinhhoạtkhácnhau.Chonêncó thểnói rằngkhôngcóchuẩnmựcvănhoáchosáutỷngười.Thựcrathìtrongcuộcsốngcủanhânloạivẫnluônluônđồngthờitồntạinhữngchuẩnmựcchungvàchuẩnmựcriêng.Chuẩnmựcriêngđểphânbiệtngườinàyvớingườikia,cộngđồngnàyvớicộngđồngkia,cònchuẩnmựcchunglàthứđểconngườichungsốngvớinhau. Chuẩnmực chung ngày càng lớn lên cùng với mật độ giao tế lớn.Cùngvớiquimôtoàncầucủacácquátrìnhgiaolưu,dầndầncáckháiniệm,cácchuẩnmựcvănhoáchungcủanhânloạisẽhìnhthành.Nóiđúnghơn,nóđãhìnhthànhrồivàngườitasửdụngnóđểgiảiquyếtmộtloạtcácvấnđềquyềnlợitoàncầu.Tuynhiên,việcgiảiquyếtnhữngxungđộtnhưvậyluônkhácnhautrongcácbộđôitươngtác.CónhữngvấnđềđốivớidântộcAthìdễnhưngđốivớidântộcBthìlạikhógiảiquyết-nóphụthuộcvàomứcđộcátcứcủacácgiátrịcũngnhưmứcđộbảothủcủacáchệtiêuchuẩnriêng.

Việcmỗivùng,mỗidântộccómộtnềnvănhóariêngkhôngphảilàlýdothoảđángđểnhấnmạnhcáimàngườitathườnggọilànhữngcúsốcvănhoá,cultureshocknhưđôikhingườitanói.Chúngtađãchứngminhrằng,conngườivẫnsốngchungvớinhauđượcmặcdùcósựkhácbiệt.Sựkhácbiệtkhôngcónghĩalàđốilập,thậmchíkhônggắnliềnvớisựđốilập.Tôichorằngtrênthựctếkhôngcócúsốcvềvănhoá.Đóchỉdochúngtatưởngtượngramàthôi,chodùsựkhácbiệtgiữacánhânnàyvớicánhânkialuônluôntồntại.Mỗingườitheođuổimộtýnghĩkhácnhau,tiếpcậnvấnđềtheonhữngcáchkhácnhau.

Vănhoálàmchoconngườikhácnhauchứkhônglàmchoconngườiđốilậpvới nhau.Bởi vì bản thânvănhoáđượchình thànhnênbởimột cộngđồngchứkhôngphảimộtcánhân.Vănhoáchínhlàthôngđiệpchungsống,vìvậynócógiátrịchungsống.

Sựchiarẽvềmặtđịalýlàmchoconngườicócảmgiácrằngmìnhbiệtlậpvớingườikhác,rằnggiátrịcủamìnhbiệtlậpvớigiátrịcủangườikhác.Vàhọluôntựhàovềsựbiệtlậpấy.Biệtlậpkhôngphảilàgiátrịđểtựhào,nóchỉcógiátrịđểphânbiệtmàthôi.Giátrịmàconngườicóthểtựhàolàgiátrịvềtínhphổbiến,tínhhộinhập,tínhchungsốngtrongsựđadạngvănhoá.Nhữngngườitiêntiếnthìluônluôntrăntrởđểcókhảnăngtươngthíchvớinhiềunềnvănhoá,vìthếhọsẽkhôngbịnhữngcúsốcvănhoánhưvậy.

Lý tưởng sốnghiện nay của thế hệ hiện tại ngày càngmang tính toàncầu.Đóchính là sựphát triển cácgiá trị trọnvẹn của conngười.Saukhichiếntranhlạnhchấmdứt,nhiềudântộcdườngnhưmấtđitừtrườngvềhệ

tưtưởng:khôngcógiảiphóngdântộc,khôngcóchủnghĩaxãhội,khôngcótất cả các lý tưởng...Con người trở nên hoang mang, rơi vào trạng tháichuyểnđộngBrownvềmặt tinh thần,vềmặt sinhhoạt lý tưởng.Chonêncầnphảicómộtaiđóhướngdẫnthếhệtrẻvềcáctiêuchuẩnlýtưởngcủamình.

Quákhứ-hànhtrang,gánhnặngvàtháchthứcNếu nhìn thực chất vấn đề, ta có thể thấy rõ rằng những nền văn hoá

đang ra sức tựbảovệ cũngchỉ tựbảovệnhữnggì thuộc cấu trúc thượngtầngcủanómàthôi.Mànhữnggìthuộcvềcấutrúcthượngtầngkhôngphảilàbềnvữngcholắm,nếukhôngnóirằngchúngdễdàngbịnhữngthayđổitrong cấu trúc hạ tầng cuốn phăng đi.Vì thế, vềmặt triết học, việc nhấnmạnhvấnđềbảnsắclàkhôngcầnthiếtvàcũngkhônghợplý.

Chúngtađangsốngởmộtthờiđạimàcácdântộcđềuhìnhthànhcảrồi,khôngcódântộcnàobắtđầuhìnhthànhcả.Tứclàchúngtalànôlệcủalịchsử,cácbảnsắctrởthànhnhữngdichứngcủaquákhứ.Nếuchúngtacườngđiệuvaitròcủabảnsắc,đặcbiệtlàbảnsắcdântộc,chúngtasẽphạmphảihaihậuquảquantrọng.

Thứnhất,nếuchúngtacườngđiệumộtcáchchủquan,thìcáiđượcgọilàbảnsắcdântộcấycóđíchthựclàbảnsắcdântộchaykhông?Hayđóchỉlàýmuốnchủquancủanhữngngười tìmthấylợi íchtrongsựcườngđiệuấy?Vàchínhviệccườngđiệunhiệmvụbảovệnhữngbảnsắcdântộcmộtcáchchủquannhưvậylàmchomộtdântộcvôtìnhrơivàovùngảnhhưởngcủamộtvàiyếutốhoặcxãhộicựcđoan.Kếtquảlàsẽcómộtsựhìnhthànhbảnsắcmộtcáchphitựnhiên,xalạvớicuộcsống.

Thứhai,việccườngđiệubảnsắcdântộcsẽchỉlàmngườitatựtrởthànhdịbiệtvớinhânloạitrongkhithếgiớiđangđitheoxuhướngtấtyếucủasựhoàhợp.Bởivì,sớmhaymuộn,cácdântộccũnghộitụđếnmộttiêuchuẩnchungsốnggiữaconngười.Vìvậymộtbảnsắctứclàbảnsắctựnóphảicókhảnănghoàhợpvớicácbảnsắckhác.Khinóivềbảnsắcngườitadểmắcsai lầmvì thườngđứngở trongmột cộngđồngđể xemxétmàquên rằngchúng taphảixemxétnó trên tầmbaoquátcủa toànnhân loại.Vìvậyđểthấyrằngmọisựcườngđiệumộtcáchchủquancácyếutốbảnsắctrongđờisốngcủamộtdântộcchỉdẫnđếnnhữngvachạmvớicácdântộckhácvàsựđổvỡtrongchínhdântộcmìnhmàthôi.

Thật đáng buồn là cho đến nay, nhiều nhà lãnh đạo của các quốc giathuộc thế giới thứ ba vẫn không ngớt nói về quá khứ, về bản sắc, giá trịtruyềnthốngvàcốgắnglàmchongườidânyêunướchơnthôngquayêuquákhứ.Đấylàmộtsựlầmlẫnmangtínhtriếthọc.Conngườitrướchếtcầnphảiyêuchínhmình,yêuhiệntạivàtươnglaicủamình,quákhứchỉlàphươngtiệnhỗtrợ.Nếunhưchúngtacốlàmchoconngườitinrằngmọicáicógiátrịđềuởquákhứthìđólàsựtậndụngquákhứ,tậndụnglịchsửnhưđộngcơ

chínhtrịnhằmtạoraniềmtựhàodântộcgiảtạo.Đólàmộtsailầmkhủngkhiếp,thậmchímộttộiác,nóngăncảntoànbộtiếntrìnhpháttriểncủacácdântộc.Đấylàlỗiphổbiếncủanhữngngườithiếutrítuệchứkhôngphảichỉlàlỗicủanhữngngườicầmquyềnđươngthời.Conngườitrongnhiềuthếhệđãphạmphảisailầmnhưthế.

Tôichorằngđiềuquantrọngnhấtkhôngphảilàkhưkhưgiữlấynhữnggìkhácngười,kểcảnhữngcáikhácngườiđãtrởthànhlạchậu,chỉcấtgiữđược"bảnsắc',màlà lựachọnnhữnggì tấtđẹpnhất,cảcủamìnhlẫncủangườikhác.Bằngcáchấy,chúngtacóthểnắmlấynhữngcơhộicủatươnglai.

Tấtnhiên,khôngphảicáigìhiệnđạicũngtốt.Hiệnđạicũngcócáidở,cũngnhưquákhứđãtừngcónhiềucáichảragìvàcũngkhôngphảilàtrongtươnglaimọithứđềutốtđẹp.Mọithứđềucócáihaycáidởcủanó.Cáiđóchẳngqualàcáikhôngthíchhợpvớiđờisốngcủaconngười.Tạisaochúngtalạiphảiphấnđấuchomộtthứgìđókhôngcầnhoặcthậmchílàkhôngcó,khôngthểcó?Nênnhớrằngtuổithọcủaquảđấtcũnghữuhạn,tuổithọcủanhânloạicũnghữuhạn,tuổithọcủaconngườithì,dĩnhiênrồi,rấthữuhạn.Conngườikhôngnênsốnggấpnhưchúngtatừnglênán, nhưng conngười cầnphải sống, cầnphải qui hoạchđể cuộc sống củamìnhđượckéodài,nhất là tăng thêmýnghĩavàchất lượng.Chính làconngườisẽquyếtđịnhnhữnggìcầnlàm.

Conngườisinhrakhôngphảilàđểbảotồncácgiátrịhaybảnsắc,khôngphải là để hội nhập, thậm chí cũng không phải là để phát triển,mà là đểsống.Mụctiêucủaconngườilàcuộcsốngcủanóchứkhôngphảilàbảnsắcvănhoá.Bảnsắclàcáimàngườitagiữđượcmộtcáchtựnhiêntrongquátrìnhsốngchứkhôngphảilàcáimàngườitamuasắmđược.Bảnsắctoảratừtrongconngườibạn,từtronggencủabạn,từtrongcácthôngđiệpquákhứcủacộngđồngbạn,dântộcbạnvàvìthếtựnhiênnócó.

Nhiệmvụcủaconngườilàvứtbỏđinhữngcáithừađểmởđườngvàotươnglaichứkhôngphải làgiữlạinhữngcáicủaquákhứ.Bảnsắcchỉcógiátrịkhinólàcáigìhìnhthànhmộtcáchtựnhiên,giúpchúngtagianhậpthuậnlợivàthànhcôngvàotươnglai.Conngườivớigánhnặngcồngkềnhcủaquákhứthìkhôngđixađược.Chúngtasẽcòncódịpquaytrởlạivấnđềnày.

Rấtnhiềungườiđangtranhcãivềvấnđề:trongquátrìnhhộinhậpViệtNamcầngiữlạicáigì?Tôichorằngchúngtahôhàogiữgìnbảnsắcdântộcnhưngchúngtakhôngnhậnthứcrằngchúngtađangrấtkỳdịtrướcconmắtnhân loại.Tôi cho rằngviệc vứt bỏ cái lạc hậu hay gìn giữ nhữnggì còntươngthíchvớitươnglaiđềuthểhiệntínhchủđộng,tiếnbộ.Tựdolàsựtiếnbộ.Hànhtrangđivàotươnglaicàngnhẹcàngtốt.Tươnglaisẽcungcấpcho

chúngtatrướccửamỗingàynhữngđiềumớimẻ.Tươnglaisẽtươiđẹpnếuchúngtađủlươngthiện,lòngdũngcảmvàbiết

làmchotâmhồnmìnhtrởnênthoángđãngđểmởrộngcáccánhcửarathếgiới.Khiđó,lẽphảisẽởtrongcontimkhốiócchúngta.Nósẽtiếpsứcchochúng ta hành động. Phải biết tin vào lẽ phải của tâm hồn.Những ngườicàngcónhiềutráchnhiệmthìcàngphảisuynghĩxahơnnhưngvềtươnglaichứkhôngphảivềquákhứ.

Nhữngngườinhiềutráchnhiệmđólàai?Làcácnhàlãnhđạoquốcgia,làtríthức,haynóirộnghơn,làtầnglớptinhhoacủaxãhội.Tôinhớlạithờithanhniên,đixemvởkịch"NguyễnTrãiởĐôngQuan”củaNguyễnĐìnhThi.NguyễnTrãicómộtcôemgáinuôibịcâm,rađườngbịlínhTàutrêuvàvề nhà ấm ức không nói được. Chính Nguyễn Trãi đã giải thích nỗi oankhuất, ấm ức của người em gái câm. Tầng lớp tinh hoa củamỗi dân tộcchínhlàngườiđạidiệnchodântộcấyđểgiảithích,đểthểhiện,đểđốithoạivớidântộckhác.Dântộcnàomàcácnhàlãnhđạokhôngđượclựachọntừtầnglớptinhhoacủadântộcthìdântộcđókhôngbaogiờpháttriểnđược.Tinhhoaởđâylàtinhhoavềtrítuệvănhoávàlòngdũngcảm.

Một tầng lớp tinh hoa của đời sống xã hộimà hèn nhát thì không thểhoànthànhnhiệmvụcủamình.Đóchínhlàbikịchcủarấtnhiềudântộc.Bikịchcònởchỗnhândânlạikhôngcóđủtinhkhônđểlựachọnnhữngngườitinhhoa.Dovậy,thayvìđưaracáctiêuchuẩnnhânquyền,tứclàxácđịnhconngườicónhữngquyềngì,chúngtacầnphảiđưarachonhândâncủacácnướcđangpháttriểncáctiêuchuẩncủanhàchínhtrịcóthểđạiđiệnchodântộc.Bởivìchưađếnlúcnhândâncácnướcđangphát triểnđối thoạivới cácnhàchính trị phươngTâymàchỉmới cácnhàchínhtrịcủahọlàmviệcấy.Nếuđượclựachọnbởicáctiêuchuẩnlạchậu,họsẽkhôngcóđủnănglựcđốithoại.

Điềunàychỉcóthểđượcgiảiquyếtbằngconđườngdânchủ.Dânchủchínhlàtiếntrìnhđểgiảiphóngconngười,đểconngườicótráchnhiệmlựachọn chứ không phải lựa chọn một cách chiếu lệ những người đại diện.Đươngnhiên,khôngphảivì thếmàngay lập tứcnhândâncácnướcđangpháttriểncóthểlựachọnđượcngườixứngđáng.Nhưngnếukhôngbắtđầuthìhọkhôngcókinhnghiệmvềtinhthầntráchnhiệmcủaquátrìnhlựachọnvàdođókhôngcótiếntrìnhpháttriển.

Trongtấtcảcácyếutốvềtínhdântríthìtôivẫnxemdântrívềchínhtrịlàyếu tốcaonhất.Rấtnhiềuquốcgiacho rằngkhoahọcvàcôngnghệ làquantrọngnhất.Tôikhôngnghĩnhưvậy.NhiềunhàkhoahọcvàcôngnghệvĩđạiởcácdântộcchậmpháttriểnđãchạysangMỹ,chonênkhôngphảilàởcácnướcnàythiếucáctàinăngvềmặtkhoahọcvàcôngnghệ.Nhiềudântộctrênthếgiớithậmchíđanglãngphícácnhàkhoahọcvàcôngnghệbằngcáchđểchohọthấtnghiệphoặcmònmỏivìvôcôngrỗinghề.

Vậyhọthiếucáigì?Họthiếumộtcơcấuchínhtrịđểcácnhàkhoahọcởlạivớichínhhọ,đểnhữngngườicótrítuệthậtcóđịavịthậttrongđờisốngchínhtrịxãhội.

Tựdovàdânchủ làmột trongcácgiảiphápcơbảnđể tạo ra sựpháttriểndântrí.Cànglàmchậmquátrìnhdânchủbaonhiêu,càngkìmhãmtựdotưtưởngbaonhiêuthìcànglàmchodântộcmìnhbịchônvùivàosựlãngquênvàchìmngập trong sựchậmphát triểnbấynhiêu.Tựdovàdânchủkhôngphảilàcácquyềnchínhtrị.Nếuaicoinólàquyềnchínhtrịthìngườiđócònởtrongtrạngtháichậmpháttriểnvềmặtnhậnthức.

Tựdovàdânchủlàcácquyềnphát triểnchứkhôngphải làcácquyềnchínhtrị.Nhàchínhtrịnàonhậnthứcđượctựdovàdânchủlàcácquyềnpháttriểnthìngườiđómớicókhảnănglãnhđạodântộcmìnhđiđếnsựpháttriển.

Ngàynay,nhữngkháiniệmnhưanninhquốcgiađangdầnđượcthaythếbằng khái niệm an ninh con người, chủ quyền được thay thế bằng nhânquyền.Đãđếnlúcngườitathấyrằngnhữngnănglựcbùngnổsựpháttriểnnằmtrongconngườichứkhôngphảinằmtrongquốcgianữa.

PHẦNB.VĂNHOÁCHÍNHTRỊ

I.ChínhtrịvàCấutrúcđờisốngChínhtrị

1.Chínhtrị,quảnlývàcơchếcủasựlựachọn

Vìvănhoábaotrùmtấtcảcácmặtcủađờisống,nênrấttựnhiên,chúngtacóthểnóivềvănhoácủacácmặtriêngbiệtcủacuộcsống.Tuynhiên,tầmquantrọngcủacácmặtriêngbiệtcủađờisốngkhônggiốngnhau.Lĩnhvựcchínhtrị,chẳnghạn,đóngvaitròđặcbiệtlớn,nếunhưkhôngmuốnnóilàlớnnhất,trongđờisốngxãhội.Chínhvìlẽđó,nhữnghọcthuyếtcónhiềuảnhhưởngnhấttronglịchsửnhânloại,nhưhọcthuyếtcủaKhôngTửhaycủaMarxđềuthựcchấtlànhữnghọcthuyếtchínhtrị.Vàđócũngchínhlàlýdokhiến tôimuốndành toànbộphầnhaicủacuốnsáchnàychovănhoáchínhtrị.

Nhưngtrướckhibànvềvănhoáchínhtrị,phảibànvềchínhtrị.Việcsửdụngvà lạmdụng thuậtngữ"chính trị"khiếnnó thườngbịhiểu sai vàbịtầm thường hoá. Nhiều khi người ta nhầm nó với triết học. Nhiều khi lạiđược hiểu là những chính sách của chính phủ. Thậm chí có lúc người tađồng nhất nó với những thủ đoạn, thường là không chính đáng, để tranhgiànhquyềnlực.Nhưngmộttrongnhữngsailầmphổbiếnnhấtvàcũngcănbảnnhất,làsựnhầmlẫngiữachínhtrịvàquảnlý,giữanhàchínhtrịvànhàquảnlý.

Chínhtrị,theochúngtôi,làmộtloạinghềnghiệpđặcbiệt,mộtloạihoạtđộngđặcbiệtđểtậphợpnhândânhaycộngđồng,nhằmgiảiquyếtcácvấnđềxuấthiệntrongquátrìnhsốngvàpháttriểncủanhândânhaycộngđồngấy.Trongmộtcộngđồng,mỗicánhân,tầnglớphaygiaicấpđềucónhữngxuhướnghoặcđòihỏichínhtrịcủamìnhvớisựkhácnhaunhấtđịnh.Nguồngốc của chính trị chính là tính khuynhhướngvề nhận thức của các thànhviênvàlựclượngtrongxãhội-tínhkhuynhhướngphongphúvàtựnhiênnhưtínhphongphúvàtựnhiêncủacuộcsống.Tuynhiên,cầnphảihiểurằngcáckhuynhhướngnhậnthứcchỉtrởthànhchínhtrịkhinópháttriểnđếnmộttrìnhđộnhất,khitưduymangtínhđịnhhướngđãtrởnênchuyênnghiệpởmứcđộnhấtđịnh.

Quảnlý,nóimộtcáchkháilược,làhoạtđộngcuamộtcánhânhaymộttổchứctácđộnglênmộtcộngđồngnhằmhướnghoạtđộnghoặcphốihợpcáchoạtđộngcủacộngđồngđótớiviệcthựchiệnmộtnhiệmvụnhấtđịnh.Hoạtđộngquảnlýxuấthiệncùngvớisựxuấthiệncủaloàingười,nhưngvớisựrađờicủatưhữuvànhữngtácnhânkíchthíchmangtínhxãhộiđốivớisựphát triển,hoạtđộngquản lýcũngcómột sự thayđổivượtbậc.Trongmột xã hội cào bằngmột cách ngây thơ và đơn giản như xã hội công xãnguyênthuỷ,hoạtđộngquảnlýchỉcóthểlàtựphátvàsơkhai.Kểtừkhixãhộibịphânchiathànhcácgiaicấp,quảnlýtrởthànhhoạtđộngquyếtđịnhsựpháttriểncủaxãhội.

Nhưvậy,chínhtrịlàhoạtđộngcótínhxãhội,cònquảnlýlàtrạngtháihoạtđộngnhànướccủanhàchínhtrị.Khilànhàchínhtrịthìanhphảituânthủhaihệđiềuchỉnh,thứnhấtanhphảituânthủnềnvănhoánóichung,nềnvănhoáchínhtrịnóiriêng,củacộngđồngấy;thứhai,anhphảiphấnđấuđểđượclựachọn.Cònkhinhàchínhtrịđượclựachọnlàmnhàquảnlýxãhội,anhtacònphảituânthủnhữngbộluậtđiềuchỉnhhànhvicủacôngchứcvànhữngnguyêntắccủavănhoácôngchức.

Dĩ nhiên, trongkhi anhhoạt độngvà tuân thủ các tiêu chuẩn văn hoácôngchức,anhtakhôngđượcđánhmấtnhữngphẩmchấtvănhoáchínhtrị.Việcnhàquảnlýnhànướcnghỉhưucũngkhônglàmhọmấtđiphẩmchấtcủanhàchínhtrị.Nhàchínhtrịtồntạigiốngnhưmộtquátrìnhliêntục,ởđóanh tạo ra nền tảng chính trị của đời sốngxã hội.Tiêu chuẩnxemxét vàđánhgiácôngchức làkếtquảhoàn thànhnhữngnhiệmvụcụ thểcủanhànước và chính phủ. Trong một số xã hội không chuyên nghiệp người tathườngnhầm lẫnviệc làmchính trịvới làmquan.TrongxãhộiViệtNamchẳnghạn;ngườitathườnggặpcáchgọilẫnlộn"côngchức"với"cánbộ"hoặc sự đồng nhất hai khái niệm "cán bộ” và "đảng viên". Đó làmột sựnhầmlẫnphổbiến.Chúngtaquênmấtrằngđảngviênlànhàchínhtrị,còncánbộlàngườihoạtđộngquảnlýnhànước,rằngcánbộvàđảngviênlàhaikhái niệm buộc phải tách bạch: khi là đảng viên anh đại diện cho xu thếchính trị riêngcủađảng,nhưngkhi trở thànhcánbộanhđạidiệnchocáctiêuchuẩnhoạtđộngnhànướcnóichung.Sựđồngnhấthaikháiniệmnhàquảnlývànhàchínhtrịcóthểgâyrarấtnhiềuphiềnphứcchoxãhộivàlàmộtnguyênnhândẫnđếntìnhtrạnglợidụngchứcquyềntrongbộmáynhànướcđểbảovệcácquyềnlợichínhtrịcủađảngmình.NóvôhạikhiquyềnlợicủaĐảngphùhợpvớiquyềnlợicủaquốcgia,nhưngsẽvôcùngcóhạinếunhưhaiquyềnlợinàykhôngđồngnhất.

Trongmỗi quốc gia, hoạt động quản lý thể hiện tập trung nhất và lànhiệmvụquantrọngnhấtcủacáccơquanquảnlý,nhưChínhphủvàcáccơquanChínhphủ.Vớitưcáchlàngườiquảnlýxãhộinóichung,Chínhphủkhông phải và không được phép thực hiện các nhiệm vụ chính trị chungchung,màchỉthựchiệnnhữngnhiệmvụchínhtrịđãđượcphápchếhoá.

Tấtnhiên,với tưcáchlàđảngviêncủamộtđảngcầmquyền,khi thamgiabộmáynhànước,nhàchínhtrịluônluôncóxuhướngcốgắngsaochođảng của anh ta có ảnhhưởngquyết định đến đường lối chính trị của đấtnước.Nhưngđó lànhiệmvụ thườngxuyên,cònnhiệmvụ tronggiaiđoạncôngchứcmàanh ta thực thiphải tuân theocác tiêuchuẩnđộxãhộiquyđịnhthôngquaphápluật.Cáccôngchức,kểcảcôngchứccấpcaonhưbộtrưởnghaythủtướng,đềulàngườilàmthuêchođấtnướcvànhậntiềncôngthôngqualươngbổngmànhândântrảthôngquaviệcđóngthuế.Trongkhiđó,vớitưcáchnhàchínhtrị,anhtacóthểthuyếttrình,thuyếtphụcnhândân

chấpthuậntưtưởngcủamìnhhaytưtưởngcủađảngmình,pháimình.Nhàchínhtrịcónhiềuquanhệtươngtác,trongđóđặcbiệtquantrọnglà

haimốiliênhệ,haytươngtácsauđây.Thứnhấtlàtươngtácvớichínhcộngđồngmàanhtađạidiện.Dùthuộchệthốngnào,cộngđồngnàovàđạidiệnchoai,nhàchínhtrịđềukhôngcóquyềnnóitiếngnóicủariêngmình;thểhiện ý chí và nguyện vọng của riêng mình, mà là người tập hợp ý chí,nguyệnvọng, tìnhcảmcủamộtcộngđồngcụ thể.Vàchínhcộngđồngđóthiết lậpnênkỷ luậtđạidiện.Nếukhôngcó tínhđạiđiện,người takhôngphảivàkhôngthể lànhàchính trị,chodùcó thểcókiến thứcsâurộngvềchính trị. Đại diện chomột cộng đồng cũng có nghĩa là đại điện cho xuhướng,lýtưởngvàquyềnlợicủacộngđồngđó.

Nhàchính trị luôn luônkhông tựdo,vĩnhviễnkhông tựdo.Anh tabịràngbuộcbởiđịavịcủangườiđạiđiện-đólàbảnchấtvàcũnglàkhíacạnhvănhoásốmộtcủanhàchínhtrị.Nếuanhquêncộngđồngmàanhlàmđạidiện,nếuanhquênmấtlýtưởngvàquyềnlợicủacộngđồng,anhđãkhôngcònlànhàchínhtrịnữa.

Thứhailàmốiliênhệcủanhàchínhtrịvớicáccộngđồngmàanhđốithoại.Khi đại diện chomột cộng đồng, nhà chính trị phải giải quyếtmốiquanhệvớicáccộngđồngkháctrongnhữngvấnđềliênquanđếnquyềnlợihoặc chính in cụ thể.Nhà chính trị chuyênnghiệp lànhà chính trị cókhảnăngđốithoạivớinhiềucộngđồng.Trongthờiđạitoàncầuhoá,tấtcảcácquanhệsongphươngđềuchứađựngcácyếutốđaphương,vìthế,hiểubiếtvề các cộngđồngkháchay cũngnhưvề cộngđồng toànnhân loại làmộttrongnhữngtốchấtquantrọngnhấtcủanhàchínhtrị.Nhữngđốithoạicủanhàchínhtrịkháchẳnđốithoạicủacácchuyêngia,củanhàtàichínhchẳnghạn.Cácchuyêngiađàmphánvềcácvấnđềvà lĩnhvựcchuyênbiệt củahoạtđộngchuyênmôn.Nhàchínhtaphảibiếtphốihợptấtcảcácchuyêngiatrongbộáokhoácchínhtrị,biếncácyếutốchuyênmônthànhnộidungvàlợithếcủacácđốithoạichínhtrị.Vìthế,đàmphánchuyênmônhoàntoànkhácđàmphánchínhtrị.Mụctiêucủađàmphánchuyênmônlàgiànhđượcnhữngthoảthuậncólợichonhữnglợiíchcụthể,cònmụcđíchcủađốithoạichínhtrịxa,rộngvàkhónhìnthấyhơn.Đàmphánchínhtrịlàthểhiệnýchíchínhtrịcủacộngđồngmìnhnhằmtạorasựêmthuậnlâuđàitrongsựquanhệvớicáccộngđồngkhácđểthựchiệnnhữngchiếnlượcvàmụctiêupháttriểncủađờisốngchínhtrị.Vìthế,nhàchínhtrịphảihiểubiếtvàcóthểmôtảmộtcáchtổnghợpýchícộngđồngtrongtoànbộcuộcđốithoại.Khảnăngđóchínhlàsởhữuriêng,làđónggópcủanhàchínhtrị.Vàcáiđảmbảochothànhcôngcủađàmphánchínhtrịchínhlànềntảngvănhoáchínhtrịcủaanhta.

Mặcdùmọicánhân,mọitầnglớpxãhộiđềucóxuhướngchínhtrịcủamình,nhưngkhôngphảiaicũnglàhoặccũngcóthểlànhàchínhtrị.Chúng

tavừanóirằngnhàchínhtrịlàđạiđiệncủamộtcộngđồng.Điềuđódiễnranhưthếnào,haynóicáchkhác,tạisaoanhtalạitrởthànhngườiđạidiện?Tạisaoanhtalạiđượcchọnđểgiảiquyếtnhữngvấnđềcủacộngđồngvàthaymặtchocộngđồngđểgiảiquyếtquanhệvớimộtcộngđồngkhác?

Theochúngtôi,đóchínhlà,chấtlượngtưduyvànghệthuậthànhđộngcủanhàchínhtrị.Nếumộtngườimuốntrởthànhnhàchínhtrị,tứclàmuốntrở thành đại điện củamột cộng đồng, anh ta trước hết phải đại điệnmộtcáchsuấtsắcchếphẩmchấtcủamộtcộngđồngấy.Anhtaphảilàngườiđạidiệnchonhữngnănglựcsuấtsắcnhấtcũngnhưthiệnchívàýchícủacộngđồng.Đấychínhlàtốchấtđạiđiện.

Khiđãcótốchấtđạidiện,đểđượclựachọn,anhcầnphảicótốchấtthứhai,đólàtốchấtđốithoại.Đốithoạiởđâycầnđượchiểutheonghĩarộng,nóbaogồmcảnhữnghình thứchoàbình lẫnnhữnghình thứcsửdụngvũlực, chẳnghạn chiến tranh.KimvonClausewitz, nhàquân sựĐức cónóimộtcâuchílýrằngchiếntranhchínhlàsựkếtục,haysựnốidài,củachínhtrị.

Muốnđốithoạicầnphảihiểuđốitượngđốithoại,nóicáchkháclàphảicómộtkiến thứccơbảnvềvănhoácủađối tượngcùngnhững tiêuchuẩnvănhoáchínhtrịcủacộngđồngmàanhtađạiđiện.Thướcđophẩmchấtcủanhàchínhtrịchínhlàcáctiêuchuẩnvănhoáđểnhândânlựachọnnhàchínhtrị.ĐiềunàyđãđượcTổngbí thưĐCSTrungQuốcGiangTrạchDânđưara.GiangTrạchDânnóiđếnngườicộngsản,tứcnhàchínhtrịvớitưcáchlàmộtngườicộngsản,nhưngtacầnphảikháiquáthoátínhđạidiệntrênbìnhdiệnvănhoácủanhàchínhtrịtheonghĩakháiquát.

Đạidiệnlàmộttiêuchuẩn,nhưngđồngthờicũnglàmộtquátrình.Bởiđạidiệnkhôngphảilàcáihễanhmuốnlàcóđược.Anhchỉtrởthànhngườiđạidiệnkhiđượccộngđồngthừanhậnlàmđạiđiện.Ởđây,chúngtađãtiệmcậnđếnmộtkháiniệmvừanguyhiểm,vừatếnhịnhưngvừacấptiến,kháiniệmdânchủvềchínhtrị:nhândânlàkẻcótoànquyềnlựachọnnhàchínhtrị.Vàđểtrởthànhnhàchínhtrị,anhphảiphấnđấuđểđượcnhândânlựachọn.

Cầnlưuýrằnggiữasựlựachọnnhàchínhtrịvàlựachọnnhàquảnlýcósựkhácnhauvềbảnchất,tuyrằnggiốngnhauvềhiệntượng.Nhàchínhtrịkhôngcónghỉhưu,khôngcónhiệmkỳ,nhưngcóthểbịloạikhỏiđờisốngchính trịmột cách tự nhiên khi anh ta không còn đủ các tố chất của nhàchínhtrị.Cònngườiquảnlýthìcóvềhưuvàcónhiệmkỳ.

Vìthế,sựlựachọnnhàquảnlýđượcthựchiệndựavàonănglựccủaanhta trong việc hoàn thành các nhiệmvụ đã được pháp chế hoá, còn sự lựachọnnhàchínhtrịđưavàonănglựcđạidiện,nềntảngvănhoávàcảsựhấpdẫncủaanhtađốivớicộngđồng.

2.Nhândânnhưlàmộtphạmtrùcủavănhoáchínhtrị

Nóiđếnđờisốngchínhtrịngườitathườngnghĩngayđếncácnhàchínhtrịvàcácchínhđảng.Đó lànhữngbộphậnrấtquan trọngcấu thànhđờisốngchínhtrị.Nhưngsẽkhôngcócảcácnhàchínhtrịlẫncácchínhđảngnếu không có nhân dân.Nhân dân bao giờ cũng là các đối tượng để cácđảnglôikéo.Đảngchínhtrịnàovềbảnchấtcũnglàđảngdântuý.Dĩnhiênởđâycầnphânbiệttínhdântuývớichủnghĩadântuý.Nhândânlànguyênliệucủacácthếlựccủacácđảngpháichínhtrị.

Thế nhưng nhân dân, bản thân nó, cũng làmột khái niệm.Đó làmộtcộngđồngphứctạp.Trongnhândâncótầnglớpthượnglưu,cótầnglớphạlưucótầnglớptrunglưu.Vậythìtoànbộhoạtđộngchínhtrịlàđểthuhútsựchúýcủaxãhộithôngquacácđốitượngcónănglựcnhậnthứckhácnhau.Vềđạithể,nhândânlàmộttậphợpcủabatậphợpcon:tầnglớphạlưu,tầnglớptrunglưuvàtầnglớpthượnglưu.

Platoncũngđãtừngchiaxãhộithànhbalớpngườigiàu,nghèovàtrunglưu.Ôngchorằngnhữngngườigiầusẽbịnhiễmcămbệnhcủakẻgiầu,coikhinhngườinghèo, thíchhưởng lạc, thíchnhững lạc thúhơnngười,đó lànhữngthóixấu.Ngượclại,nhữngngườinghèo,dokhôngđạtđếnmứctrungbình,nênghenghétvớinhữngngườicócủa, thèmmuốnnhữngcáikhôngphảilàcủamình,vàđócũnglànhữngthóixấu.Tuynhiên,Platonmớichỉphêbìnhcáigiàuvàcáinghèovậtchất.ôngmớichỉnhìnthấytầnglớptrunglưuvềmặtvậtchất.Theochúng tôi, cầnphảiđềcậpđếnnhữngđặcđiểmtinhthầncủatầnglớpnày.

Trongba tầng lớp nói trên, tầng lớp thượng lưu thường có nhiều địnhkiến,tầnglớphạlưuthìkhôngcóđủnhậnthứcxãhộivàchínhtrịcầnthiết.Tầnglớpchưakịpcóđịnhkiếnnhưnglạicóđủnhậnthứcvềchínhtrịchínhlàtầnglớptrunglưu.

MộttrongnhữngnguyênlýcủaMarxlàôngđềcaovàdựavàotầnglớphạlưu.Tầnglớpnàycómạnhkhông?Phảinóirằngrấtmạnh,nhấtlàtrongnhữngxãhộibịphânhoádữdộitronggiaiđoạnđầucôngnghiệphoá.Marxkhôngphảilàngườiđầutiênnhậnravaitròcủatầnglớphạlưu.KhicùngvớiLuisPhilippesđứngởtrênlễđàiđểtrảlờibiểutìnhcủanhândânPháp,khiLuisPhilippesdoạbắnmàkhôngdámbắn,Napoléonđứngbêncạnhtựnhủthầm"Cáithằnghèn,nhưnglũLararionkiasẽđưatađếnngaivàngvàtaphảiđitheochúng".VàđókhôngchỉlàlờinhủthầmcủaBonaparte.

Thếnhưngtầnglớphạlưuchỉthíchhợpvớigiaiđoạnphábỏ.Mọitiếntrìnhxãhộiđềubịquyđịnhbởitầnglớptrunglưumàđôikhingườitagọilàtầng lớp tiểu tưsản.Cùngvớisựphát triểncủaxãhội, tầng lớp trung lưungày càng quan trọng hơn. Vì quyền lợi và quyền lực của nó chưa được

khẳngđịnhchonênnókhôngcóđịnhkiếnvàkhôngtrởthànhbảothủ.Vềmặt chính trị, tầng lớp trung lưu là tầng lớp trung lập.Nóhưởngứnghaychốnglạimộtcáchtươngđốichínhxác,nếukhôngnóilàchínhxácnhất,đốivới cácvậnđộng chính trị trongxãhội.Vì chính trị làmột hoạt động rấtnhậycảm,nhàchínhtrịphảicónhữngquantrắcchínhxác,vàtấtnhấtlànêndựavàophảnứngcủatầnglớptrunglưuđốivớicáctínhkhuynhhướngkhácnhaucủađờisốngchínhtrị.Chonênchămsóctầnglớptrunglưulàchămsócchotriểnvọngxãhội.Mọihoạtđộngchínhtrịcủanhữngchếđộdânchủcầnphảixoayquanhtầnglớptrunglưu.

Nhưngsựchămsócấycầnđượcđịnhhướngnhưthếnào?Theochúngtôi,mộtxãhộipháttriểnphảicótínhkhuynhhướng.Nóicáchkhác,cáclựclượng xã hội phải có đời sống chính trị chuyên nghiệp. Một xã hội cókhuynhhướngsẽpháttriểnhoặcítnhấtpháttriểnhơncácxãhộibảnnăng.Thếnhưnganhphát triểnđếnmứcanhđèbẹpcácbảnnăng thì tức làanhkhôngcòncuộcsốngnữa.Khiđóchínhtrịấynằmngoàicuộcsống.

Cho nên khuynh hướng đúng đắn của đời sống chính trị là lựa chọnkhuynhhướngnhưngkhôngdậptắtbảnnăng,khôngbópchếtbảnnăng,tứclàanhphảigiữnguyênđượctínhđadạngtinhthầncủađờisốngchínhtrị.Nếuanh lựachọnmộtkhuynhhướngmàanh tiêudiệt tất cả tínhđadạngsinhhọccủađờisốngthì tứclàanhđãtriệtnguồnsống,anhrơivàotrạngtháiduytâmmàngườitavẫnlênánmộtcáchphổbiếnlàduyýchí.

II.NhữngnguyêntắccủasựLãnhđạo

1.Cánhânvàlịchsử:mốiquanhệbiệnchứnggiữaquầnchúngvàngườilãnhđạo

Ngườitathườngnóirằngsựnghiệplàcủaquầnchúng.Điềuđókhôngsai, nhưng nếu nói sự nghiệp chỉ là của quần chúng thì hoàn toàn khôngđúng.Nhữngbướcngoặttronglịchsửcácdântộcthườnggắnliềnvớicáctêntuổilớn:ởNhậtBảnlàMinhTrị,ởNgalàPieđạiđế,ởViệtNamlàHồChíMinh...Bởivìthửaruộngcàyđượckhôngphảidocônglaocủacáicày.Nếuchúngtaphântíchtheologic,rằngnhữngngườilaođộngtrựctiếptạorasựnghiệp,tạoralịchsử,thìchúngtacũngbuộcphảiphântíchtiếp:contrâucònquantrọnghơncảconngười.

TôinghĩrằngthựcraMarxkhôngsaikhinóiđếnvaitròcủangườilaođộng.TrướcMarxcólẽchưacónhàtriếthọcnàokhẳngđịnhmộtcáchhệthốngvaitròcủangườilaođộng,củaquầnchúng.Chínhvìthếmàônghuyđộngđượcmột lực lượngđôngđảođể thực thi các tư tưởng triết học củamình.Tuynhiên,nếunhưnóirằngquầnchúnglàngườitạoralịchsử,giốngnhưcáchngườitadiễnđạtlạiMác-chúngtakhôngchắcnhữnggìMácnóiđãđượcnói lạimột cáchchínhxác,mànếuchúng taphêphán thôngquanhữngtinđồnchúngtasẽphạmphảisailầmnhiệmtrọngvềmặtnhậnthức-thìtôikhôngđồngý.Theologicấy,ngườitabuộcphảinóirằngcáicày,haylàmũigươmtạoralịchsử.Vậythìaitạoracáigươmvàaitạoracáicày?Chínhbộphậnưutúnhấtcủanhânloại,.thôngquakhoahọcvàcôngnghệđãtạorasựpháttriểnởgiaiđoạnvănminhcủanhânloại.Quầnchúnglaođộngkhôngtạoracôngcụ,thậmchíquầnchúnglaođộngAnhcònđậpphámáymóc. Tuy nhiên, nói chuyện đậpmáymóc của quần chúng lao độngAnhkhôngphảiđểnóirằnghọkhôngcócônglaogìđốivớilịchsử,màđểkhẳngđịnhrằngnếukhôngcósựsángtạocủatưtưởng,nếukhôngcóvaitròcủacácvĩnhân,củanhữngbộóesángtạokhaipháthìkhôngthểcósựpháttriển.

Lịchsửloàingườiđượctạorabởisựsángtạocủanhữngbộphậnưutúnhấtcủanhânloạivàđượcthựcthibởibộphậnlaođộng.Khôngnênphânchiahaiđốitượngnàyrakhỏinhau.Nếukhôngcótìnhyêucủakẻvĩđạivớinhữngđồngloạicủanóthìnókhôngcókhátvọngsángtạo.Nếukhôngcósựvấtvả,khôngcósựbếtắccủađờisốngchungthìkhátvọngsángtạoấysẽkhôngthểđượcthựchiện.

Nhữngngườisáng tạo,nhữngvĩnhânxuấthiệndonhữngnhucầucủacuộcsốngvàhọcũnglàmộttrongsốnhữngngườimàchúngtagọilàquầnchúng.Tấtcảcácsựphântíchtáchhọrakhỏiquầnchúngtứclàđãphávỡquanhệbiệnchứnggiữangườisángtạovàđòihỏisựsángtạo.Đòihỏisựsángtạolàquầnchúngnhưngkẻthựcthisựsángtạolàcácvĩnhânvàngười

ứngđụngsựsángtạocủacácvĩnhânđểtạoracácthànhtựuxãhộithựcsựlạitiếptụclàquầnchúng.Tấtcảnhữngaiâmmưutáchvĩnhânrakhỏiquầnchúng của nó đều phạm vào sai lầm khoa học chứ không phải là sai lầmchínhtrịnữa.

Vaitròcủacáccánhânthểhiệnrõnhấtởvaitròlãnhđạo.Vàvaitròđóđượcthựchiệntấthaykhôngphụthuộcvàoquanđiểmlãnhđạokhôngchỉcủacáccánhânmàcòncảkhuynhhướngcủacáccánhânthuộcmộtcộngđồngnhấtđịnh.Vìthếcóthểnóiđếnnhữngphongcáchlãnhđạokhácnhau.

NhiềungườinhậnthấymộtthựctếlàhầuhếtcácthuộcđịacủaAnhđềupháttriểnvềmặtkinhtế,còncácthuộcđịacủaPhápthì lụibại.Tacóthểgiải thíchđiềuđóbằngsựkhácbiệt trongquanđiểmcai trị thuộcđịakiểuAnhvàkiểuPháp.Nhưngbêncạnhđócòncósựkhácnhaurấtlớnvềphongcáchlãnhđạo.NgườiAnhlấysựpháttriểnthươngmạivàcôngnghiệplàmchínhsáchđốingoạicơbảntrongthờikỳđếquốcchủnghĩa.CònnướcPháplấyviệcxâydựngnhànướcvớitrậttựhànhchínhcũngnhưviệckhaitháctàinguyênlàmnềntảng.

MuốnxâydựngmộtnhànướccótínhchấttrậttựđểlàmmụctiêucaitrịcủangườiPhápthìnhànướcPhápđãtạoramộtloạtnhữngmâuthuẫnnộibộvàápdụngchínhsáchchiađểtrị.NgườiAnhcũngdùngchínhsáchấynhưngnóbịlàmgiảmhiệulựcbằngsựtựdopháttriểnthươngmại.ChonênnướcPháprútđiđểlạichocácquốcgiaấyrấtnhiềuvấnđề.HaylàcácquốcgiamàngườiPhápcaitrịkhôngpháttriểnvềkinhtế.NgườiPháptruyềnbávănhoáPháp,chođếngiờđâyngườiPhápvẫn tiếp tụccốgắng truyềnbávănhoáPháp,lấyPhápngữlàmcôngcụcơbảnnhưngngàycàngvôvọng.NgườiAnhthựctiễnhơn,ngườitalấythịnhvượnglàmmụctiêu,ngườitakhônglấytrậttựlàmmụctiêu,khônglấyảnhhưởngvănhoálàmmụctiêuvàvìvậyvănhoáAnhgâyảnhhưởnglớnhơn,rộngrãihơntrênthếgiớisovớivănhoáPhápbởivìngườiPháplấytruyềnbávănhoálàmmụctiêucònngườiAnhthìlấypháttriểnkinhtếvàthươngmạilàmmụctiêu.TứclàvănhoáAnglo-SaxoncùngvớitiếngAnhđượcchởtrongcácconthuyềnthươngmạiđếnvớiconngườiđónhucầutựnhiêncủasựpháttriển.

2.Bacấpđộcủasựlãnhđạo

Bảnchấtcủahoạtđộngchínhtrịlàlãnhđạo,nóicáchkhác,cốtlõicủahoạtđộngchính trị là lãnhđạo.Tuynhiên,kháiniệm lãnhđạođượchiểukhácnhautrongcáchệthốngchínhtrịkhácnhauvàtuỳtheosựpháttriểncủahệ thốngchính trị.Chúng takhôngđượcphépđồngnhấtchính trị vàlãnhđạo,nhưngcầnphảihiểurằngbảnchấtcủa lãnhđạo là tạorahiệuquảcủahoạtđộngchínhtrị.

Đôikhichúngtacứnghĩrằnglàmlãnhđạogiốngnhưlàmcha,làmmẹ.Quanphụmẫu,quan làcha làmẹcủadân -nhiềungườinóivậy.Tôichorằng sự nhập nhằng giữa văn hoá gia đình với văn hoá chính trị như vậycũnglàmộtbiểuhiệncủatìnhtrạngkémpháttriểnvềchínhtrịhayítnhấtlàmộtsựbiếnđộngcủanó.Ngaycảchữ"côngbộc"cũngmangnặngtínhchấtmịdân.Nếuchúngtôikhôngnhầmthìchữ"côngbộc”đãđượcsửdụngcáchđây2000nămtheonhữngtiêuchuẩncủaKhổngTử.TôikhôngchorằngtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịcủathờiđạichúngtalạitrùngvớicáctiêuchuẩncủathờiKhổngTử.Tôichorằnglãnhđạo,cũngnhưchínhtrị,làmộtkhoahọc.Những hoạt động của nó phải dựa trên những tiêu chuẩn khoa học, vớiphươngphápluậnkhoahọcvàsửdụngnhữngcôngcụkhoahọc.

Vậyvaitròcôngtáclãnhđạolàgì?Theochúngtôi,vaitròcủacôngtáclãnhđạolàxúctiếnsựđồngthuậnnhằmđạtđượcmụctiêuchínhtrị.Vìýchícủangườilãnhđạođượcphảnánhtrongnhữngmụctiêuchínhtrịchưachắc đã phản ánh đúng ý chí và nguyện vọng xã hội nên công việc quantrọngnhấtcủanhàlãnhđạolàpháthiệnxemxãhộiđangnghĩgì,đangmuốngì,đangcầngì,tứclàphảihiểucuộcsống.Đólàcấpđộthứnhấtcủalãnhđạo.Bước thứhai lànhàchính trịanhphải tìmkiếmmộtcôngcụ lý luận,phảiứngdụngvềmặtlýluậnđểtìmragiảiphápchonhữngvấnđềcủaxãhội.Đólàcấpđộthứhaicủasựlãnhđạo.Cấpđộthứbacủasựlãnhđạolàlàmthếnàođểthốngnhấtxãhộinhằmgiảiquyếttốtnhấtvấnđềcủaxãhộitheogiảiphápđãchọn.Bacấpđộđóchínhlàcốtlõihoạtđộngcủanhàlãnhđạo:

2.1.Cấpđộthứnhất.NhậnthứcvấnđềchínhtrịNhàlãnhđạo,dùthuộccánhđốilậpvớihaythuộccánhcầmquyền,dù

lãnhđạolựclượngđasốhaythiểusố,cánhtảhaycánhhữu...đềuphảicókhảnăngpháthiệnranhữngvấnđềcủacuộcsống.

Tôinhắclại,côngviệccủacácnhàlãnhđạotrướchếtlànhậnthứccácvấnđềcủaxãhội.Màxãhộinàocũngđầyrẫynhữngmâuthuẫn.Cónhũngmâuthuẫntạmthời,diễnratrongngàytrongtháng,cónhữngmâuthuẫndàihạnhơn,diễnratrongmộtnăm,mộtthậpkỷvàcòncónhữngmâuthuẫnlâudài thuộc về bản chất của đời sống xã hội. Những mâu thuẫn lâu dài là

nhữngmâu thuẫnmang tính triếthọc.Vàchínhchúngcũngkhôngphải lànhữngmâuthuẫntĩnh,bấtbiến.Vàcáclựclượngxãhộithayđổicùngvớithờiđạithìhìnhthứcvàbảnchấtcácmâuthuẫncũngthayđổi.

Chúngtôilấyvídụ.Gầnđâyxuấthiệnmộtloạiđảngđượcphổbiếntrêntoànthếgiới,đólàđảngXanh,đảngxemmôitrườnglàvấnđềchínhtrịcơbản.VàlầnđầutiênđảngXanhđãtrởthànhđảngcầmquyềnởmộtnướcmànướcnổitiếngvềtriếthọc-nướcĐứcvớitưcáchLiênminhcầmquyềnvớiĐảngxãhộidânchủ.Vậymàcáchđây100nămkhôngaicóthểnghĩrằngcómộtđảngvềmôitrườngvàcũngkhôngaicóthểnghĩmôitrườnglàmộtvấnđềchínhtrị.Mộtkhikhôngphảilàvấnđềchínhtrị,nócũngkhôngthểlàkhuynhhướngcủamộtđảngchínhtrị.Nóicáchkhác,khôngxuấthiệncácđòihỏivềviệcthànhlậpmộtđảngchínhtrịxungquanhvấnđềmôitrường.SựrađờivàpháttriểncủacácđảngXanhcũngnhưsựkiệnđảngXanhlêncầmquyềnchothấyviệcnhậnthứcđượcvấnđềchínhtrị thenchốtcủaxãhộiquantrọngđếnmứcnào.

Mộtvídụkháclàvấnđềgiàunghèo.Tấtcảcácđảngcộngsảnđềuquantâm đến đấu tranh giai cấp, đến việc khắc phục khoảng cách giầu nghèo.Ngàytrước,đólàmộtvấnđềvôcùngquantrọng.Vàngàynay,đóvẫnlàvấnđềquantrọng.Chínhvìthếnótạoramộtloạiđảngchínhtrịpháttriểnrộnglớntrênkhắpthếgiới,ởhầukhắpcácnướcvàđãtừngcóthờikỳcầmquyềnởnhiềuquốcgiavớichừngmộtphầnbanhânloại.Thếnhưngcùngvớisựpháttriển,vấnđềđãbịcạnhtranhbởinhữngvấnđềkhácnhưvấnđềmôitrườngchẳnghạn.Hơnnữa,ngườitanhậnthấyrằngkhôngthểxoáđóigiảm nghèo, không thể khắc phục khoảng cách giầu nghèo bằng các biệnphápđấutranhgiaicấp.Tấtcảnhữngnướccộngsảnđềuthấtbạitrongviệcphát triển kinh tế, và vì thếmục tiêu xoá đói giảmnghèo khắc phục giầunghèođãkhôngđượcthựchiệntrọnvẹn.

Tinhlỗithờivềchínhtrịcủacácđảngcộngsảnởmộtsốnướclàrấthiểnnhiên. Tóm lại, các đảng chính trị phải luôn luôn nhanh nhạy trong nhậnthứccácvấnđềxãhộiđểcóthểthayđổicáccươnglĩnhchínhtrịcủamìnhnhằmgiúpchonókhôngbaogiờlỗithờivềchínhtrị.Chỉcónhậnthứctrọnvẹncácyếutốtácđộngđếnđờisốngxãhội,chứkhôngphảimộtvàiyếutốcủanó,mớichophépcácchínhđảngtheokịpthờiđạivàgiữđượcvaitròtíchcựcđốivớisựpháttriển.

Trongmộtxãhộidânchủthìviệcpháthiệncácvấnđềcủaxãhộikhôngkhó,bởi lẽxãhộiđãhình thànhđượcnhữngcôngcụ rấthiệuquảvà thóiquensửdụngcáccôngcụđóđểbiểulộýchícủamình.Cáccôngcụđólà:

-Bầucử:Đâylàhìnhthứckinhđiểnđểnhândânbiểulộýchícủamìnhvàhìnhthứccũngnhưtínhdânchủcủahoạtđộngbầucửthườngđượccoilàmộttrongnhữngdấuhiệuquantrọngnhấtcủamộtnềndânchủ.Sinhhoạtquốchộiphảitạocơhộiđểýchívànguyệnvọngcủaxãhộiđượcphảnánh

mộtcáchtrungthựcvàtựdo.Thôngquasinhhoạtdânchủcủaquốchội,nhàlãnhđạocómộtnguồnthôngtinđángtincậyvềcácvấnđềcủaxãhội.

-Biểutình:Biểutìnhchínhlàquyềnthểhiệnnhữngbứcbách,mâuthuẫnvàtìnhcảmcủasinhhoạtxãhội.Trongmộtchếđộkhôngthừanhậnquyềnbiểu tình, nhà chính trịmất đimột điều kiện vô cùng quan trọng để hiểuchínhxácxãhội.Cácchếđộkhôngdânchủthườngdịứngvớiloạiphảnứngnày,nhưngthựcrabiểutìnhlàmộthoạtđộngcầnthiếtvàcócơsởkhoahọc.Trongnhữngtìnhhuốngkhimâuthuẫnxãhộitiềmẩn,biểutìnhcòncótácdụnggiảmbớtcăngthẳng,tạođiềukiệnchonhàlãnhđạolàmchủtìnhhình.Việccấmbiểutìnhcóthểkhiếnchomâuthuẫntíchtụđếnmứcnguyhiểm.

-Tựdobáochí:Cùngvớibiểu tình, tựdobáochí làcôngcụrấtquantrọngđểxãhộibiểuthịcácvấnđềcủamình.Tuynhiên,quyềntựdobáochíbịbópnghẹtởhầuhếtcácnướcphidânchủ.Chínhvìthếcácnhàlãnhđạotạicácquốcgiaphidânchủthườnglạchậuvềcácvấnđềxãhội,rấtnhiềungườirơivàotìnhtrạngbịđộngvàbấtlựchoàntoànkhicácsựcốchínhtrịnổra,mặcdù trướcđókhông lâu tìnhhìnhcóvẻ rấtêmđẹp.TrườnghợplnđonesianhữngnămcuốithếkỷXXlàmộtminhchứng.Cũngcầnnóithêmrằng trong xã hội hiện đại, báo chí đã vượt qua vai trò công cụ phản ánhthôngthường.Nótrựctiếptácđộngđếncơchếlựachọncácnhàchínhtrị,đếncôngtáchoạchđịnhchiếnlượcpháttriển.Nóicáchkhác,nótrởthànhmộtthếlực,mộtquyềnlựcmàmộtsốngườigọilà"quyềnlựcthứtư".

-Trưng cầudâný:Làhình thứcđượcnhà lãnhđạo chủđộng tổ chứcnhằmtìmhiểucácnguyệnvọngvàýchícủadân.Trưngcầudânýrấtphổbiếnvàđượctiếnhànhkháthườngxuyêntạicácquốcgiadânchủ.Ngượclại,trongxãhộiphidânchủ,điềutraxãhộilàđiềuhoàntoànxalạ.Khôngđiều tra người ta chỉ thôngkê cho nhữngmục tiêu tuyên truyềnmà trongnhiềutrườnghợpđồngnghĩavớiviệcbópméocácvấnđềcủaxãhội.

-Tựdolậphội:Tronghệthốngchínhtrịcủamộtquốcgia,cómộtlựclượngđóngvaitròcầunốigiữanhữngquanđiểmchínhtrịtồntạitrongxãhộivàlựclượngchínhtrịcầmquyền,đólàcáchiệphội.

Tạicácnướcđượccoilà"xãhộichủnghĩa"ởĐôngÂutrướcđây,cáchiệphộirađờikhôngphảidonhucầucuộcsốngmàdonhữngnhucầuchínhtrị.Đóthựcchất lànhữngcôngcụcủaNhànước,nhữngvệ tinhhoặcmộtkiểunốidàicủacáccơquannhànước.

Theochúngtôi,cáchiệphộicóvaitròchínhtrịrấtquantrọng.Nóphảilàcáctổchứctruyềntảidưluậnxãhội,thựcchấtlàcácquanđiểmchínhtrị,khác với những tiếng nói ngắn hạn, những sự bực bội, những thắc mắc,nhữngoanứchoặcuấtức.Cáchộiphải làmột thứhàn thửbiểuchoNhànước trongviệcđođạc cácphảnứngxãhội đối với hệ thống chính sách.Hơnnữa,nhữngquanđiểmchínhtrịđượctậphợplạiphảiđượcxửlýnhằmmụcđíchđưa ranhữngkiếnnghịhoặcgiảiphápdàihạncóýnghĩachiến

lược.Bằngcáchđó,cáchiệphộicóthểtácđộngđếnviệchoạchđịnhchínhsáchpháttriểnkinhtếvàphápluậtnóiriêngvàđếnđờisốngchínhtrịquốcgianóichung.

Mọihoạtđộngcủahiệphộicũngnhưsựđổimớihoạtđộngcủanócầnphảiđượcbắtđầudựatrênnềntảngnhậnthứcđầyđủvềbảnchất,vaitròvànhiệmvụchínhtrịcủanó.Vềmặttriếthọc,hiệphộichínhlàcáctổchứctiềnthâncủacácchínhđảng.Đóchínhlànềntảngchosựhìnhthành,tồntạivàpháttriểncủahiệphội.Rõràng,đểcáchiệphộitrởthànhmộttácnhânchínhtrịquantrọngchosựpháttriển,nókhôngcòncóthểtiếptụclàcôngcụhayphầnnốidàicủabộmáycôngquyền,màphảiđóngvaitròlàmộtdiễnđànđểcôngchúngbàytỏnguyệnvọngvàlàtácnhântrunggianđểngườidânđónggóptrítuệchocôngcuộcpháttriểnđấtnước.Cáchiệphộichínhlàhạtnhânvàcũng lànhững tácnhân thúcđẩyquá trìnhdânchủhoáxãhộivìpháttriểnvàtiếnbộ.

Nămcôngcụtrên,nếuđượcsửdụngtốt,sẽtạođiềukiệnvàđảmbảochonhậnthứckhoahọccủanhàlãnhđạovềcácvấnđềxãhội.Việctừchốisửdụngcáccôngcụnàysẽtướcbỏcơhộicủatấtcảcácnhàchínhtrịđứngvàođộingũtiênphongvàtiếnbộ.Nósẽbiếnhọtrởthànhnhữngthầybóichínhtrị,nhữngngườixácđịnhcácvấnđềcủaxãhộitheoýmuốnchủquan.

2.2.Cấpđộthứhai:HệtưtưởngnhưlàcôngcụtìmkiếmgiảiphápSaukhinhậnthứcđượccácvấnđềthenchốtcủaxãhội,côngviệcthứ

haicủanhàlãnhđạolàtìmnhữngcôngcụlýluậnđểgiảiquyếtchúng.Bởivìgiảiquyếtcácvấnđềchínhtrịlàgiảiquyếtnhữngvấnđềtươngđốiphổbiến,nóđòihỏinhữngcôngcụcótínhphổbiến.Nhậnthứcđượcvấnđềlàkhó,nhưngtìmkiếmđượccôngcụlýluậnđểgiảiquyếtnócũngkhókhănkhôngkém,nếukhôngnóilàkhókhănhơn.MộtvídụlàcuốithếkỷXIX,đầu thếkỷXX,khichúng tabịngoạixâm,hầuhếtcác lực lượngxãhội -nôngdân,nhànho,binhsĩ ...đềuđứng lênkhởinghĩa.Tấtcảhọđềunhậnthứcđượcrằngđộclậpdântộclàvấnđềchínhtrịcơbảnđươngthời.

Thếnhưngxâydựng lý luậnđểgiảiquyếtvấnđềấy thìmỗi tầng lớp,mỗicánhânmộtkhác:cóngườitheotrườngpháiphươngTâynhưPhanChuTrinh, cóngười hướngvềphươngĐôngnhưPhanBộiChâu, cònHồChíMinhđếnvớiChủnghĩaCộngsản.Việc tìmkiếmcáccôngcụ lý luậnvôcùngquantrọng,bởilẽcáchthứcgiảiquyếtvấnđềphụthuộcvàocôngcụmàngườitalựachọn.Điềunàycóthểminhchứngbằnggiaithoạikểrằngkhiđọc"Luậncươngvềvấnđềdântộcvàthuộcđịa"củaLênin,NguyễnÁiQuốcđãkhócvàreolên:"Nóđâyrồi"nhưArchimedngàytrước.

Việc tìmkiếmcác công cụ lý luận không thể đơngiản hoá thànhmộtcôngviệcthụđộngvàmayrủinhưviệcđicâu.CũnggiốngnhưNewtonpháthiệnrađịnhluậtvạnvậthấpdẫnkhinhìnquảtáorơi,nhàchínhtrịcầnphảicókiếnthứcvàsựnhạybéncầnthiếtđểtìmralýluậnmìnhcần.Vìthế,tìm

kiếmlàcôngviệccủatrítuệvàtìmthấychínhlàkếtquảcủacôngviệctrítuệấy.

Nếu không có phương pháp luận cho các vấn đề xã hội đòi hỏi, nhàchínhtrịsẽphảigiảiquyếtchúngmộtcáchhúhoạ.Thếnhưng,chínhcôngcụ lý luận cũng chứađựngmột nguy cơ khác: nguy cơ trở thành lạc hậu.Khôngchỉchọnsaicôngcụ,màcảviệcchọncáccôngcụkhôngđúngthờiđiểmvàviệcgiữquálâucôngcụđãlỗithờicũngdẫnđếnviệcchọnsaigiảipháp.Vàtrênthựctếngườitarấtdễnhầmlẫnkhilựachọncôngcụ,cảvềthờiđiểmlẫnviệckéodàiquátrìnhsửdụngchúng.Đóchínhlàlýdochínhdẫnđếnchủnghĩamáymóc,giáođiều.

Cầnphảikhẳngđịnhrằng,chínhkhảnăngnhậnthứccủanhàchínhtrịvàcủamộtchínhđảngvềvấnđềthờiđạicũngnhưxuhướngcủanóquyếtđịnhsựlựachọnvàthayđổicôngcụlýluận.Nếukhôngnhậnthứcđượcđiềuấy,mộtđảngchínhtrịtiênphongrấtcóthểrơixuốngthànhmộtđảngchínhtrịvừachậmtiến,vừalạchậuvàthậmchílàphảnđộng.Cóaicấmmộtđảngchínhtrịthayđổibảnthânmìnhđểchonóthíchnghi,thíchhợpvớinhữnggiaiđoạnkhácnhaucủađờisống?Hiệnnay,nhiềungườicộngsảnkhiphảiphêphánMarx,phêphánLêninthườngcócảmgiácnhưlàmìnhphảnbội.Thựcra,chúngtacầnhiểuvàcũngkhôngthểphủnhậncácgiátrị,nhữnggiátrịchânchính,củaphươngphápluậnMarxisttrongnhữnggiaiđoạnlịchsửkhácnhau,cũngnhưchúngtacầnhiểurõvàkhôngthểphủnhậncácgiátrịcủaLiênXôtrongmộttìnhthếcũ.NhưngsausựsụpđổcủapheXHCNởĐôngÂu,vấnđềđánhgiálạivaitròcủaýthứchệ,cụthểlàvềvaitròvàtươnglaicủaCNXH,đượcmộtsốngườinêulên.Vấnđềcũngliênhệchặtchẽ vớimột câu hỏi khác: Chủ nghĩa xã hội cómâu thuẫn với phát triểnkhông?CâuhỏinàycónguyênnhântrựctiếplànhữngsailầmcủacácquốcgiaXHCNcũngnhưtìnhtrạngthamnhũngđãtrởnêntrầmtrọngtạimộtsốnướccộngsảncuốicùngcònlại.Quanđiểmcủachúngtôilàchủnghĩaxãhộikhôngphảibaogiờcũngmâuthuẫnvàpháttriển.

Chủnghĩaxãhội,hiểunhưlàkhátvọng,làướcmơvềmộtxãhộicôngbằngvàhạnhphúc,khôngphảilàsảnphẩmcủariêngMarxvànhữngngườiđi theohọc thuyếtcủaông,cũngkhôngphải làsảnphẩmcủariêngnhữngnhàtưtưởngxãhộichủnghĩakhôngtưởng.Nhữngýniệm,nhữnglýluận,thậmchí những thửnghiệmvềCNXHđã có từ thời xaxưa, ở cả phươngĐônglẫnphươngTây.Mặcdùnhữngthửnghiệmđượcgọilà"Chủnghĩaxãhộihiệnthực"đãthấtbại,lýtưởngXHCNvẫntiếptụccóảnhhưởngtolớntrên thế giới.Nhữngmục tiêu cao thượng của nó đã đóngmột vai trò vôcùngtolớntrongđờisốngnhânloạithếkỷXX.Vaitròcủanócũngđặcbiệttolớntronglĩnhvựckinhtếvàchínhtrị:Nóápđặtchochínhphủcủatấtcảcácnướcnhiệmvụgiảiquyếtcácvấnđềphúclợixãhội.Nóbuộccácchínhphủphảiquantâmđếnvaitròcanthiệpcủanhànướcvìmụctiêupháttriển.

Nhưvậy,cầnphảiphânbiệtcáigọilà"Chủnghĩaxãhộihiệnthực"vừanóiởtrênvớiChủnghĩaxãhộivớitưcáchlàmộtướcvọng.Chủnghĩaxãhội,vớitưcáchmộtướcvọng,chưabaogiờlỗithời,cònCNXHhiệnthực,với tưcách làmộtý thứchệ,haythậmchí làhình thức tổchứcnhànước,kiểuchúngtathấyởLiênXôvàcácnướcĐôngÂutrướcđây,đãkếtthúcvaitròlịchsửcủanó.TìnhtrạnglạchậuớcácnướcXHCNkhôngthểhiệnởsựlựachọncôngcụlýluậnmàởsựlựachọnquálâu,tứclàkhôngýthứcđượcsựthayđổicủathờiđại.

2.3.Cấpđộthứba:TậphợplựclượngCôngviệc thứbacủanhà lãnhđạo là tậphợp lực lượngxãhộiđểgiải

quyếtvấnđềchínhtrịcủaxãhội.Anhtapháthiệnđượcvấnđề,nhưngnhiềungườicũngpháthiệnđược.Anhtatìmracôngcụlýluận,nhiềungườikháccũngtìmra.Nhưngkhôngphảiaicũngtậphợpđượclựclượngđểápdụngcông cụ lý luận ấy vào thực tiễn và tiến hành các hoạt động chính trị tớithànhcông.KhiquânnhàMinhxâmlượcViệtNamcórấtnhiềucáccuộckhởinghĩanổra,tấtcảđềuthấtbại.NhưngLêLợivàNguyễnTrãiđãtạorađượcmộtnănglựctậphợpvàhọđãthànhcông.

Thựcramặcdùviệcpháthiệnvấnđềvàcócôngcụ lý luận làcựckỳquantrọng,nhưngchínhkhảnăngtậphợplựclượngmớithểhiệnđầyđủtàinăngcủanhàlãnhđạo.Cáimàtôiđãtừngnóilàsựhấpdẫnmangtínhhànhvi,mangtínhvănhoácủanhàlãnhđạo.Tôinhắclại,hànhvivănhoáchínhtrị,đólàcôngcụchủyếucủanhàchínhtrịđể tậphợp.ChínhhànhvivănhoáchínhtrịchophépchúngtaphânbiệtMaoTrạchĐôngvớiGanđhi,giữaStalinevớiKhrutchev.TrongmộtbàibáonhỏnhanđềHồChíMinh,cuộcđờinhư làmột thôngđiệp, chúng tôiđãmượncáchnóicủaGanđhi -mộtcáchdiễnđạttàitình-đểnóivềnhữngphẩmchấtcủanhàlãnhđạochínhtrịViệtNamthểhiệnquanhữnghànhvimangtínhvănhoáchính trị.NhữngngườiđanghămhởtríchdẫnHồChíMinhtừcáctuyểntậpquênmấtrằngnhững giá trị cơ bản củaHồChíMinh chính là giá trị hành vi.Cần phảinghiêncứucácgiá trịvănhoácủaHồChíMinhchứkhôngphải lànhữngbàiviếthaycâunóicụ thể.Vàcácgiá trịvănhoáấyđượcthểhiệnkhirõràng,khikínđáo,nhưngthậtlàtinhtế.HồChíMinhmặcáoTônTrungSơn,chẳnghạn,khôngphảitìnhcờmàlàvìnhucầuchínhtrịlúcbấygiờ...MỗihànhvicủaHồChíMinhlàmộtthôngđiệp,“Mylifeismymessage",đúngnhưGanđhiđãnói.

Nhưngchínhvìmỗihànhvicủanhàchínhtrịđềulàmộtthôngđiệp,nênnhàchínhtrịcầnphảicócáctiêuchuẩnvănhoátronghànhđộng;tronghànhvi.Nếunhàchínhtrịkhôngrènluyệnmìnhđểmỗihànhvicủamìnhlàmộtthôngđiệp thìđó làmộtnhàchính trịkhôngchuyênnghiệp.Chỉcóngườinàonhậnracácvấnđềxãhội,nhậnracácgiátrịcủacôngcụlýluậnđểđánhgiácácvấnđềcủaxãhộiđồngthờicónănglựctậphợpmớilànhàlãnhđạo

chânchính.Nhưthế,tậphợprấtquantrọngnhưngkhônghềđộclậpvớihaicấpđộ

kia.Lãnhđạokhôngchỉlànhậnthức,nócònlàmộtnghệthuật,đồngthờicũnglàmộthoạtđộngkhoahọc.

III.Toàncầuhóavànhữngxuthếlớncủathếgiớihiệnđại

1.Toàncầuhoávàxãhộitrithức

Trongphầnmột,chúngtađãđềcậpmộtcáchkháilượcxuthếtoàncầuhoávànhữngảnhhưởngcủanóvềmặtvănhoá.Ởđâychúngtasẽnghiêncứukỹlưỡnghơn,khôngchỉđểcóđượcmộtcáinhìntoàndiệnmangtínhlịchsửmàcònnhằmđưaranhữngkiếngiảivềnguyênnhânxuấthiện,cơchếbiếnđổivànhữnghậuquảnhiềumặtcủanó.

Toàncầuhoáđượcđềcậptừnhiềugócđộkhácnhau,vàdođóhiệnravớinhiềubộmặt:mộtmặtlàsựbùngnổthươngmạiquốctế,nhữngdòngvốnkhổng lồ,mặtkhác,những luồng thông tin cựckỳphongphúvớigiákhárẻtừnggiờtừngphútđangxuyênthủngbiêngiớicácquốcgia;vàmặtkhácnữalàmộtthịtrườngcaocấpđểmuabánchấtxámmàhìnhthứctrựcquannhấtlàcáchợpđồngchuyểngiaocôngnghệngàycàngnhộnnhịp.Đólàchưakểnhữnglànsóngdicư,nhữngxuhướnghoàtrộnvănhoávàchủngtộc.

Đốimặtvớitoàncầuhoácũngcóvôsốhìnhthứcvàtháiđộkhácnhau.Những người nhiệt thành cổ vũ thật đông đảo cũng không thể ngăn cảnchúng ta chứng kiến trên màn ảnh vô tuyến truyền hình và qua báo chínhữngcuộcbiểutìnhchốngđốicủanhữngngườichịuthiệtthòitrongcuộcchạyđuakhốcliệt.NhưngnhữngnôngdânHyLạpđanggiơnắmđấmgàothếtchửirủaCoca-colakhiếnnướccamcủahọếẩm,nhữngchủtrạiởmiềnNam nước Pháp đòi đập phámẹDonald và ngay cảMahathir, người vẫnđanglớntiếngchỉtríchphươngTây,đềukhôngthểphủnhậnmộtđiều:toàncầuhoákhôngcònlàvấnđềcủariêngmộtquốcgianào,mộtdântộcnào.Nóđãđếngõcửatừnggiađình.Nóthậmchítácđộnghàngngàyđếnmỗiconngười.Bốicảnhkinhtế,xãhội,chínhtrịvàđiềukiệnkỹthuậtngàynaytạonênmộttìnhthếmới,trongđómọiquốcgiabấtkểdùmuốnhaykhôngđềubuộcphải thamgiacuộcđuaphát triểnđể tồn tại.Thật là sai lầmkhingườitachorằngtoàncầuhoálàmụcđíchcủacáccườngquốckinhtếhaycủacáclựclượngđaquốcgia.NgaycảnhữngquốcgiahùngmạnhnhấtnhưHoaKỳcũngkhôngthểlàmchủđượctoàncầuhoá,màchỉcóthểtìmkiếmlợiíchcủamìnhtrongđómàthôi.

Toàncầuhoálàmộtxuthếtấtyếucủalịchsử,nómangđếnchotấtcảcácdân tộcnhữngcơhội, lợi ích lớnlaovànhữngrủi ro,bikịchmới.Từnay,thậtkhócóquốcgianàocóthểtrụclợichoriêngmìnhbằngcáchlàmhạiđếnquốcgiakhácmàlạikhôngchịuảnhhưởng.Môitrường,chẳnghạn,làmộtbằngchứngđể conngườihiểu rằng từnayhọphụ thuộc lẫnnhau,rằngnếukhôngcómộtcơthếthíchhợp,chínhhọcũngcóthểphảigánhchịunhững rủi ro vềmôi trường sinh thái, dịchbệnh từ cácdân tộckhác.Tuynhiên,hầuhếtcácnhàkinhtế,cácnhàhoạchđịnhchínhsách,cáchọcgiả

mớichỉnhìnnhậntoàncầuhoánhưlàmộtquátrìnhvậnđộngquốctếcủacácnguồntàichínhtrongđầutư,sảnxuấtvàtiêuthụsảnphẩmmàtầmảnhhưởngvàhoạtđộngđã thoátkhỏibiêngiớiquốcgiahoặc lợi íchdân tộc.Thựcra,toàncầuhoádiễnrasâusắchơnnhiềuvàđãđếnlúcchúngtaphảinóiđếnsựtoàncầuhoávềmặtvănhoá.Toàncầuhoáđãtrảiquanhiềuthếkỷ,nhưngnóđặcbiệttrởnênmạnhmẽkểtừđầuthếkỷXXvàcóthểtómtắtthànhbốngiaiđoạnchính:

Giaiđoạn thứnhất (Từ thời cổđạiđến cáchmạngcôngnghiệp):Quátrìnhtoàncầuhoádiễnrachậmchạp,trêntấtcảcácmặtchínhtrị,kinhtế,vănhoá.Nhữngtácnhânchínhlàchiếntranh,thươngmạivàsựtruyềnbávềtôngiáo.

Giaiđoạnthứhai(Từkhicócuộccáchmạngcôngnghiệpđếnsauchiếntranhthếgiớilầnthứhai):Toàncầuhoánhưyêucầu tấtyếucủa thờiđạicôngnghiệp.Ngaytừkhixuấthiệnthờiđạicôngnghiệpthìsongsongvớinólàsưquốctêhoámạnhmẽcủakinhtếthếgiới.Yêucầukháchquanlàcầnlàmchokhônggiankinhtếgiữanơicungcấpnguyênliệuthô,sảnxuấtvàthị trườngthếgiớigắnbóvàgầngũivớinhauhơn.Ngườitaphát triểnmạnhmẽhệthốngđườngsắt,tàuthuỷchạymáyhơinước,đàokênhSuez,kênhPanamavàđặcbiệtlàsựxuấthiệncủahệthốngđiệnbáoquốctế.Đặctrưng của giai đoạn này là sản xuất được tập trung trong nội bộ.Một sốnước,toàncầuhoávềkinhtếdiễnravớisựxungđộtgaygắtvớiquyềnlợidântộccùngvớicácchínhsáchthươngmạiluônđikèmvớisựhỗtrợcủalựclượngquânsựđểgiảiquyếtsựxungđộtvềquyềnlợi,đỉnhcaocủanólàhaicuộcđạichiếnđẫmmáunhấttronglịchsửnhânloại.

Giaiđoạnthứba(Từsauchiếntranhthếgiớilầnthứhaiđếnnhữngnăm80củathếkỷtrước):Toàncầuhoáđượcđiềuchỉnhbởicácđịnhchếquốctế.Trongbốicảnhsụpđổcủachủnghĩađếquốcvàhệthốngthuộcđịa,đâylàgiai đoạn tăng trưởng chưa từng thấy của các nước công nghiệp. Đầu tưnướcngoàipháttriểnmạnh,cáchàngràothươngmạibắtđầubịdỡbỏhoặcthuhẹp,cáccôngtyđaquốcgiangàycànglớnmạnhvàtrởthànhnhữngthếlựcchủchốttrênvũđàikinhtế,chínhtrịthếgiớimàcácchínhphủdùlàcủacácquốcgiagiàucónhấtcũngkhôngthểxemthườnghọ.Từnhữngbàihọcxươngmáuvàđểtránhnhữngrủirocủathờikỳtrước,tronggiaiđoạnnàyđãxuấthiệncácđịnhchếquốctếđểđiềuchỉnhquátrìnhtoàncầuhoádiễnramộtcáchsuônsẻ,tránhnguycơxungđộtgiữacácdântộc.CácđịnhchếquốctếnhưLiênHiệpQuốc(UN),Ngânhàngthếgiới(WB),QuỹTiềntệQuốctế(IMF),TổchứcThươngmạiThếgiới(WTO)xửlýcáccôngviệcmangtínhtoàncầu,nhữngtổchứcnàyđãbaotrùmsứcmạnhlênmọikhíacạnhcủađời sốngnhân loạivàđã thúcđẩy thànhcôngquá trình toàncầuhoá.

Giaiđoạnthứtư(Từ1990đếnnay):Toàncầuhoádiễnrasâusắcvàtriệt

đểnhấttrênmọimặtkinhtếvàxãhội.SựsụpđổcủaLiênXôvàcácnướcxãhộichủnghĩaĐôngÂu,đồngnghĩavớisựkếtthúcchiếntranhlạnh,đồngthờivớisựpháttriểnnhưvũbãocủacôngnghệthôngtinlàmmờnhạtbiêngiớigiữacácquốcgia.MáytínhđiệntửvàInternetđãthànhcôngtrongviệcthuhẹpnhữnghạnchếvềkhônggianvàthờigian.Sựrađờicủanhữnglựclượngđaquốcgia(baogồmcácđịnhchếquốctếvàcáccôngtyđaquốcgia)vớisứcmạnhhùnghậulàmthayđốinhiềumặtvềquanhệgiữacácquốcgiatheoquanniệmcổđiển.Ngàynaytràolưutoàncầuhoávàtựdohoáthươngmạingàycàngdiễnrasâurộngvàquyếtliệttrongquátrìnhpháttriểnkinhtếxãhộicủanhânloại.Chodùnơinàyhaynơikiangườitalêntiếngphảnđốihoặccôngkíchnhưngmọingườibuộcphảithừanhậnrằngtoàncầuhoávàtựdohoá thươngmại làxu thếkhông thểcưỡnglạiđốivớimọiquốcgia.Toàncầuhoávềbảnchấtlàcácnềnkinhtếquốcgiakhôngnhữngràngbuộclẫn nhau ngàymột chặt chẽ hơn,mà còn thâmnhập lẫn nhau, do đómỗiquốcgiacócơhộinhiềuhơnđểtiếpnhậnnhữngthànhquảcủasựpháttriểnnhưngcũngdễbitổnthươnghơndocácyếutốbênngoài.

2.Toàncầuhoávàvấnđềquyềnlợidântộc

Tronglịchsửpháttriểnđầynhữngkhúcquanhcủanhânloại,chủnghĩadântộcvàquyềnlợidântộcluônluônlàmộttrongnhữngvũkhíchínhtrịhiệunghiệmchomụcđíchtuyêntruyền.Điềuđóđượcgiảithíchkhôngchỉbởitầmquantrọng,màcảtínhphứctạpcủavấnđề.Vàtrênthựctế,mặcdùchủnghĩadântộclàmộtkháiniệm,nóthườngbịlạmdụnghoặchiểunhậpnhằng.Vìthế,theotôi,trướchếtchúngtacầnphânbiệtchủnghĩadântộcchânchínhvớichủnghĩadântộchẹphòi.

Mọibiểuhiệncủachủnghĩadântộchẹphòiđềucảntrởquátrìnhtoàncầu hoá. Nhưng vấn đề đáng nói hơn là trong khi những người theo chủnghĩadântộchẹphòilớntiếngbảovệquyềnlợidântộcthìnhữnghànhvithiểncậncủahọlạidẫnđếnnhữngthiệthạikhônlườngchosựpháttriểncủachínhdântộcđó.

Cácnhànghiêncứucóthểchỉrahàngloạtcácnguyênnhânvềkinhtế,chínhtrịkhiếnnhiềudântộchoặcquốcgiasuyvong.Nhưngcómộtnguyênnhânquantrọngvàkhôngthểphủnhậnlạithườngítđượcchúýđến,đólàcáccộngđồngnàyđãtựgiamhãmmìnhtrongkhônggianchậthẹp,tựđốilậpvới phần thếgiới còn lại vốn cókhảnăng sinh tồnvàphát triểnnăngđộnghơnnhiều.Họdầndầntrởthànhnhữngdântộctựnóvàtựmãn.Chínhvìvậyhọđãtựtướcđicơhộiđượchưởngnhữngthànhquảpháttriểncủatoànnhânloại.Trongtrườnghợpđó,mộtdântộcdùcóquákhứvinhquangcũng không thể khôngmất dần sức sống.Trường hợp dân tộcTrungHoachẳnghạn,làmộtbằngchứnghùnghồn.ChínhsựtựgiamhãmlànguồngốccủathứbệnhAQvàdẫnmộtdântộctừngdẫnđầunhânloạivềtrìnhđộpháttriểntrongvòngmấyngànnămđếnchỗbạcnhược.Trongkhiđó,NhậtBảnlạilàmộtvídụngượclại.Từđịavịmộtquốcgianhượctiểu,mộtnướcchưhầucủaTrungQuốc,chínhnhờchínhsáchmởcửathờiMinhTrịmàNhậtBảnđãđuổikịpphươngTâytrongmộtkhoảngthờigianngắnngủi.TronglịchsửTrungHoa,chưacókẻxâmlăngnàolàmnhụchọhơnlàngườiNhật!

Tronggiaiđoạnngàynay,bảnchấtvấnđềvẫnkhông thayđổi,nhưngtínhquyết liệt thì lớnhơnnhiều.Nếumộtdân tộcnhạybénvàquyết tâmcao,chấpnhậnnhữngtháchthứcnghiệtngãđểchủđộngvàkhônkhéohộinhập thì hoàn toàn có thể vươn lên thực hiện những cuộc đổi ngôi trênđườngđuatoàncầu.Ngượclại,nhữngdântộcvẫnkhăngkhănggiữtâmlýcátcứ,tựcocụmvàkhutrútrongkhônggianchậthẹpcủamình,chắcchắnnósẽchìmsâuvàovũngbùnsuy thoáihay thậmchícó thểbị lịchsửđàothải.ThếkỷXXIlàthếkỷcủahợptác.Đểngănngừahoặcgiảiquyếtxungđột,thayvìđốiđầu,cácquốcgiacầnphảiđốithoạichứkhôngphảikhăngkhăngbámgiữlậptrườngdântộchẹphòi,íchkỷ.

Trongbốicảnhtoàncầuhoángàynay,conngườivàcácquốcgiatươngtácvớinhauởmứcđộcaohơnnhiều,sâusắchơnnhiềuvàcũngtriệtđểhơnnhiều.Vìthếbảnthânkháiniệmdântộccũngcầnđượcđổimới.

Nhưtrênđãnói,nhữngthànhtựucủakhoahọckỹthuậtngàynaygiúpchoconngườiởbấtcứnơinàotrênthếgiớicóthểvượtquasựhạnchếcủakhônggianvàthờigianđểtươngtácvớinhau.CácCôngtyđaquốcgiacóthểdễdàngxuyênthủngcácbiêngiớiđểđạtđượcmụcđíchcủahọvàbảnthânđườngbiêngiớiquốcgiacũngkhôngcòncóýnghĩatuyệtđốiđểngănchặnnhữnghoạtđộngngoại lai từ các cộngđồngkhác.Cònhơn thếnữa,khôngmộtquốcgianào,dùlàcótiềmlựcmạnhnhất,còncóthểhoàntoàntựquyếtđịnhcáccôngviệcsongphươngvàđaphương.Trongthờiđạingàynay, các chính sách củamỗi quốcgia không còn cóquyềnnăng tuyệt đốitrongnộibộquốcgiađó,màphảichịunhữngtácđộngmangtínhtoàncầu.Vìthế,mọibiểuhiệndântộchẹphòiđãxuấtpháttừcácnướcnghèohaytừcácnướcpháttriểnđềulỗithời,hoàntoànkhôngthíchhợpvớithờiđạivàkhó lòngmang lạikếtquảnhưmongđợi.Mộtchínhphủ thôngminhphảithúcđẩydân tộcmìnhthamgiamộtcáchchủđộngvàkhônkhéovàoquátrìnhtoàncầuhoá,thayvìuổngcôngphảnứngtiêucựcnhằmchechắnchodân tộc mình thoát khỏi ảnh hưởng của toàn cầu hoá.Một dân tộc khônngoankhôngcưỡnglạitoàncầuhoá,cũngkhôngđốiđầuhoặcchốnglạibấtkỳmộtdântộcnàokhác.Dântộcđóphảichủđộngthamgiatoàncầuhoá,biếtcáchhợptáchiệuquảnhấtvớimọidântộckhácnhautrênthếgiới.

Vấnđềđặtralàđâulàchìakhoámởcánhcửadẫnđếnsựhợptácthànhcônggiữacácdântộc?

Đểgiảiquyếtvấnđềtoàncầuhoávàquyềnlợidântộc,chúngtabuộcphảinhìnnhậnquá trình toàncầuhoá theomộtquanđiểmhoàn toànmới,mộtquanđiểmphảibaoquáthơnsongcũng tinh tếhơnsovớiquanđiểmkinhtếthuầntuý.Tôichorằngquátrìnhtoàncầuhoácóthểdiễnradễdàngthuậnlývàhiệuquảhơnnếunhưsongsongvớitoàncầuhoákinhtếlàquátrìnhtoàncầuhoávềvănhoá,bởichínhsựkhácbiệtvềvănhoáđãhạnchếrấtnhiềukhảnănghợp tácgiữacácdân tộc.Nhân loạingàynaycần thứctỉnhđểnhậnrarằngchúngtađanggắnbóvàphụthuộclẫnnhauhơnbaogiờhết.Nhữngdịbiệtvềvănhoánhiềukhilàtiềnđềdẫnđếnsựkỳthịgiữacáccộngđồng,gâychiarẽvàcảntrởnhânloạipháttriển.Conngườicầnphảivàcóthểxíchlạigầnnhauđểcùngmưucầuhạnhphúc.Mộtbikịchvànghịchlýtrongquákhứlàđểpháttriểncácdântộcthườngcóchínhsáchđốiđầuvới nhau, nhưng rồi chính sách đối đầu lại dẫn đến nhữngxungđột thảmkhốcvàmanglạikếtquảbithảmchocảhaibên.

Toàncầuhóavềvănhóalàxâydựngnhữnggiá trịvănhoáchungcủatoànnhânloại,mộtthứnềntảnggiúpmọicộngđồngcóthểhợptácvớinhauhiệuquảhơntrongviệccùngnhautìmragiảiphápcùngtồntạivàpháttriển.

Đếnđâychúngtathựcsựđãcómộtquanđiểmmớiđầyđủhơn:Toàncầuhoálàquátrìnhcácdântộcrũbỏcácđịnhkiếnđểhợptáccùngpháttriểnkinhtếvàvănhoátrongkhônggiantoàncầu.

Tómlại,cácdântộcđangxíchlạigầnnhautrongquátrìnhhộinhập,mọikỳvọngdựavàoquyềndântộchẹphòichỉlàsựđingượclạiquyluậtpháttriểnvàtấtyếuphảitrảgiá.Toàncầuhoámanglạilợiíchpháttriểnchomọidântộcnhưngđểtoàncầuhoáthànhcôngvềmặtkinhtế,nghĩalàmanglạisựphồnvinhchomọicộngđồng,tấtyếuphảiđẩymạnhtoàncầuhoávềmặtvănhoá.Mọidântộcđềucócơhộichiếnthắngtrênđườngđuatoàncầuhoánếudântộcđóbiếtxâydựngvănhoácủamìnhtheonhữngtiêuchuẩnvănhoátoàncầu.

3.Sựlớnmạnhcủacáclựclượngđaquốcgia

Trongnhữngtràolưuvàxuthếmới,mộttrongnhữngxuthếnổibậtnhấtcólẽlàsựlênngôicủacáclựclượngđaquốcgiatrênvũđàiquốctế.

CộinguồncủacáclựclượngđaquốcgiaNóiđếncáclựclượngđaquốcgialàchúngtaphảinóiđếnmộttràolưu

chính trịxưahơn,đó là chủnghĩavôchínhphủ.Nói chung,baogiờgiữaquyền lợi công cộng và quyền lợi cá nhân cũng có nhữngmâu thuẫn vớinhau,vàdođócómộttâmlýphổbiếntrêntoànthếgiớilàconngườikhôngthíchcácchínhphủ.Vềbảnchấtthìnhữngcuộcbiểutìnhchốngchínhphủmàchúngtađangchứngkiếnkhắpnơi trên thếgiớingàynaykhágầngũivớinhữngcuộcbiểu lộ tháiđộ tương tự trongquákhứ.Ngườidânkhôngthíchcácchínhphủ,bởivìngườitakhôngthíchaiđiềukhiểnđờisốngcủamình.Vôphúcchodântộcnàomàđasốdânchúnglạithíchsựđiềukhiểnnhưvậy,bấtkểvìlídogì,bởivìchúngtacóthểkhẳngđịnhngayrằngdântộcấysẽkhôngthểpháttriểnđược.Bởilẽnólàdấuhiệucủasựbạcnhượccamchịuhoặckémpháttriểnvềmặtnhậnthức.Mộtdântộclànhmạnhthìnóichunglàkhôngthíchnhànước,khôngthíchcácchínhphủ.

Vậycácchínhphủkiểmsoátcáchànhvicủaconngườiđểlàmgì?Nóimộtcáchnômna,mụcđíchtrướchếtvàdễthấynhấtlàđểthuvềmọikhoảnthucóthểthuđược.Tuỳthuộcvàotrìnhđộvănminhtrongmỗithờiđạimàcáckhoảnthuấyhợplýhaykhônghợplý,hợpđạolýhaykhônghợpđạolý.Nhưngchínhphủ,Lêninnóivềcơbảnlàđúng,baogiờcũngđồngnghĩavớimộtbộmáycảnhsátvàthuthuế.Mụcđíchthứhai,thựcracănbảnhơn,làcácchínhphủmuốnkiểmsoátsựantoànchínhtrịcủamình,tứclàmuốntrởthànhbềnvững.Đáplạiýchícủanhànướclàsựnảysinhtâmlý,vàsauđólàchủnghĩavôchínhphủ.Nhữngtậpđoànđaquốcgia,haynhữngtậpđoànkhôngthíchsựkiểmsoátcủacácquốcgia,làhiệnthânởmứctậptrungnhấtvàdướihìnhthứchiệnđạicủachủnghĩavôchínhphủ.Họkhôngmuốnbịcácchínhphủthunhiềukhoảnthutừnhữngphầnkhácnhaucủahọ.Họtìmcáchtrốntránhđiềuđótrongđiềukiệncóthể.Họlậpcôngtyởnhữngnơinàophảiđóngthuếítnhất,cóthểthuênhâncôngvớigiárẻnhất,mặcchotìnhtrạngthấtnghiệpởnướchọcótrầmtrọngđếnmứcnàođinữa.

Hiệntượngnàythựcracũngđãcótừngànxưa.Đólànhữnglựclượngđaquốcgiatồntạibênngoàicácđườngbiêngiới.Cùngvớisựpháttriểncủacôngnghiệp, cùngvới sựhoànhậpcủa thếgiới thìmớixuất hiện các lựclượngđaquốcgiachuyênnghiệp.Lực lượngđaquốcgiamàchúng tanóiđâylàcáclựclượngđaquốcgiachuyênnghiệpvàchínhthốngnhưthế.Việccáclựclượngđaquốcgiaphânphốivốnđầutưvàsựchúýcủahọvàođâuphụthuộcvàochínhsáchcủacácchínhphủ,vàotìnhtrạnggiácảlaođộng

hànghoáởnhữngkhuvựckhácnhau.Nhưvậyrõrànglàhọtựquyếtđịnhviệcphânbốđầutưsựchúýchínhtrịvàkinhtế,khôngphụthuộcvàocácchínhphủ.Các lực lượngnàyđóngvai tròquyếtđịnh, làđộng lựccơbảntrongquátrìnhtoàncầuhoá.Nếunhìnthuầntuýdướiconmắtkinhtếthìcáccôngtyđaquốcgialàbướcpháttriểnmớicủacácxínghiệp.Từnhữngxínghiệpchuyênmônhoátrongviệcsảnxuấtmộtsảnphẩmcụthểvàđộclậpvớinhau,đếnđầuthếkỷ,trướctiênlàtạiMỹ,đãxuấthiệnsựliênkếtcủacáccôngty,đặcbiệtlàcôngtythươngnghiệpvớicôngtycôngnghiệp,trởthành những công ty công-thương nghiệp. Một mặt, các công ty khôngngừngtăngkhảnăngvềvốn,vềcôngnghệvàthịtrường,mặtkhácnócũngkhông ngừng thâu tóm ngày càng nhiều lĩnh vực.Không những thế, hoạtđộngcủacáccôngtydầndầnmởrộngcảtheochiềudọc,nghĩalàbaogồmcảnhữnghoạtđộngtrướcsảnxuấtnhưđàotạonghiệpvụ,khaithácnguyênvật liệu, cung cấp dịch vụ ngân hàng, và các hoạt động sau sản xuất nhưgắngổnđịnhthịtrườngcủamìnhbằngcáchhỗtrợnhữngcôngtylàkháchhàngcủanó.Dođónảysinhnhucầuliênkếtnhữngcôngtykhácnhaucủanhiềunướckhácnhauvàomộttổhợpchung.Cũngdướigócđộkinhtếthìcáccôngtyđaquốcgialàbướcphát triểnmớivềchấtcủanềnkinhtếthếgiới.Vềthựcchấtđólànhữngsiêucôngtyxétvềvốn,côngnghệ,chấtxámvàtrìnhđộquanlý.Hoạtđộngcủacáccôngtyđaquốcgiavượtrấtxangoàicácđườngbiêngiớivàtrởthànhnhữngthếlựckhổnglồ,thậmchívượtrangoàitầmkiểmsoátcủacácchínhphủ.ĐếncuốithếkỷXX,sứcmạnhkinhtếcủanhiềucôngtyđaquốcgiacònvượtcảnhữngquốcgiađượcxếphạngtrungbìnhcủathếgiới.Nghĩalàvềmặtnàođấycáccôngtyvàquốcgiađãtrởthànhnhữngquốcgiakhôngcóđườngbiênvànhiềunhàlãnhđạocôngtyđaquốcgiađãtrởthànhnhữngchínhkháchthựcsự.Cáccôngtyđaquốcgiaphânphốivốnđầutưvàsựchúýcủahọvàoquốcgianàophụthuộcvàochínhsáchcủachínhphủ,vàotìnhtrạnggiácảlaođộng,hànghoáởnhữngkhuvựcđó.Rõrànglàhọtựquyếtđịnhviệcphânbốsựchúýchínhtrịvàkinhtếcủamìnhkhôngphụthuộcvàoýchícủacácchínhphủ.Nhưngngoàicáccôngtyquốcgia,cáclựclượngđaquốcgiacònbaogồmcảcácđịnhchếquốc tế như Liên hiệp quốc (UN), Tổ chức thươngmại thế giới (WTO),Ngânhàngthếgiới(WorldBank),QuỹtiềntệThếgiới(IMF)vàcáctổchứckinhtế,hợptáckhuvựckiểunhưEU,ASEAN,NAFTA...vàcáclựclượngmangtínhpháhoạiquốctế,nhưcáctổchứckhủngbố,nhữngtổchứcmafiahaynhữngliênminhphảnđộng.

Mộtthựctếhiểnnhiênlàđểpháttriển,mọiquốcgia,kểcảnhữngnềnkinh tế lớnnhấtnhưnướcMỹ,không thểkhônghợp tácvới cácđịnhchếquốctếvàthậmchícònphảiđiềuchỉnhchínhsáchcủamìnhchophùhợpvớicácquanhệvớicácđịnhchếđó.Trên thực tếđâuđóhiệnvẫnnổi lênnhững tiếngnóiphảnđốiquyền lựccủacác lực lượngđaquốcgia,nhưng

chúngtaphảicócáinhìnthiếtthựchơn.Cóthểnói,cáclựclượngđaquốcgiađóngvaitròquyếtđịnh,làđộnglựccơbảntrongquátrìnhtoàncầuhoá.Cáclựclượngđaquốcgiađangtrởthànhlựclượngchínhtrongphânphốicácnguồnlựcchuyểngiaocôngnghệ,khoahọc,lưuchuyểnhànghoá,thậmchíđóngvaitròchủđạotrongviệcđiềuhànhguồngmáykinhtếtoàncầu.Vaitròcủahọngàycàngtăngtrongmọitiếntrìnhquốctếvàkhuvựcvìvậycácquốcgiamuốnpháttriển,muốnđượchưởngnhữngthànhquảpháttriểncủanhânloạicầnvàphảikhaitháctốiđahiệuquảcủasựhợptácvớicáclựclượngđaquốcgia.Tacóthểsosánhvấnđềnàyvớitháiđộcủacácquốcgiađối với việc sử dụng Internet.Ngàynay không cònquốc gia nào vì lý doInternetcóđộchạimàtựtướcđicủamìnhquyềnlợikhaithácvàsửdụngnguồnlợikhônggìsosánhđượcnàyđểpháttriểnkinhtế.Songsongvớicáclựclượngđaquốcgiamangbảnchấtvàxuhưởngtiếnbộlàcáclựclượngđaquốcgiaphảntiếnbộ.Cáclựclượngkhủngbố,chẳnghạn,khôngphảiđếnbâygiờmớixuấthiện,nhưngchỉcóngàynaymớipháttriểnthànhlựclượngcósứcmạnhtànphághêgớmgâykhủngkhiếpđốivớinhânloại.Đấychínhlàmặttráicủatoàncầuhoá,mặttráicủađaquốcgiahoá.Đấylàtrạngtháivôchínhphủcủahoạtđộngchínhtrị.Sựkiệnngày11tháng9năm2001làmộtlờicảnhbáođốivớinhânloại.Nóchothấyrằngthếgiớicủachúngtakhôngnhữngđãthayđổivềbảnchấtmàcòntrởnêndễtổnthươnghơnbaogiờ hết.Và lý do không phải ở đâu xa, nó nằmngay trong sự thiếu tráchnhiệmcủachúngta,nhấtlàcủacácchínhphủvànhữngngườiđạidiệnquốcgia,vềcuộcsốngchung.Chínhtưduythiểncậnvàcũkỹtheohướngđốilậplợiíchdântộcmìnhvớilợiíchcủadântộckhác,đốilậplợiíchcủadântộcmìnhvới lợi ích toànnhân loại cũngdẫnđếnnhữnghậuquảkhácvềmôitrường,vềvănhoávàanninhconngười.Cáclựclượngđaquốcgialàmộttrongnhữngcôngcụcủanhân loạiđể tiếnhànhnhữngquá trìnhnhưvậy.Cáccôngtyđaquốcgiađạidiệnchosứcmạnhkhổnglồcủakinhtếtưnhântrongthờiđạimới,còncácđịnhchếquốctếđạidiệnchosứcmạnhcủacác"siêunhànước".Sovớimỗiquốcgiađơnlẻ,lựclượngđaquốcgiahiệncósứcmạnh to lớnhơnnhiều trênvũđài kinh tế, chính trị toàn cầuvà chắcchắnrằnghọtiếptụccòncóvaitròtolớnhơnnữatrongtiếntrìnhpháttriểncủamỗiquốcgiacũngnhưcủakinhtếtoàncầutrongthếkỷtới.Hainguồnquyềnlựcđứngtrênquyềnlựcnàybuộccácquốcgiaphảithayđổivàđiềuchỉnhcácchínhsáchcủamìnhtrongđóđặcbiệtlàchínhsáchđốingoạiđểphùhợpvớihoàncảnhmới.

Nhưngcómộtkhíacạnhmớimẻcònrấtítngườiđềcậpđến,đólàvấnđềvậnđộngcủaquyềnlựcchínhtrị.Dướitácđộngcủatoàncầuhoávàtựdohoáthươngmại,khôngchỉdòngchảycủahànghoá, tiềnvốn,kỹthuật,nhâncôngmàcảsự thâmnhậpvềquyền lực từnướcnàysangnướckháccũngdễdànghơnvàcómứcđộngàycàngcaohơn.Ởtrênchúngtađãthấy

rằngtrongthờiđạimớikhôngmộtsailầmtrênquymôquốcgianàokhôngảnhhưởngđếnđờisốngchungcủatoànnhânloại.Tôichorằngcầnphảinóithêm:Ngàynaykhôngcònquyềnlựcchínhtrị.tuyệtđốivàtoànnăng,đóngkhung trong lãnh thổquốcgia.Ngàynay,mọiquyền lựcchính trịđều tácđộng,ảnhhưởng,đềuphảichịuràngbuộclẫnnhau.

4.Sựthayđổibảnchấtngoạigiaonhànướcvàvấnđềhaichínhsáchđốingoại

Nhữngthayđổicơbảnnóitrênảnhhưởngrấtlớnđếnnhiệmvụngoạigiaocủacácquốcgiavàphávỡhìnhthứcquanhệquốctếtruyềnthống.Kểtừkhixuấthiệnnhànước,giaolưukinhtế,vănhoá,tưtưởng,giữacácquốcgiangàycàngmởrộng,đồngthờivớimặttíchcựccủaquátrìnhpháttriểntrên,nhữngmâuthuẫn,xungđộtgiữacácquốcgiacũngngàycàngtrởnêncăngthẳngvàgaygắthơn.

Điềunàygiảithíchtạisaotronglịchsửpháttriểncủamìnhcácquốcgialuônnhậnthứcngoạigiaolàmộthoạtđộngvôcùngquantrọngđểcácquốcgiađốithoạivớinhau,bảovệhoặcchiasẻcácquyềnlợicủamỗinướchoặcnhómnước tuỳ từng tình hình cụ thể của lịch sử. Sựkết thúc chiến tranhlạnh, theochúngtôi,khôngđơnthuầnlàsựgụcngãcủamột tronghaiđốicực,mà làsựphásảncủaquanniệmlỗi thờivềcácquanhệquốc tế.Thếgiớihiệnđạilàmộtthếgiớiliênhệvớinhauchặtchẽ,trongđóvaitròcủacáclựclượngđaquốcgiahoặcxuyênquốcgiangàycànglớn,sựhônphốigiữacácnềnvănhoá,cácdântộc,cácnềnkinhtếngàycàngtănglênvàđặcbiệt là tầmquan trọngcủakinh tếđốingoạiđã trở thànhmột trongnhữngnhântốquyếtđịnh.

Theochúngtôicóbốntácnhânquantrọngnhấtquyếtđịnhnhữngthayđổivềnhiệmvụngoạigiaocủacácquốcgia.

Tác nhân thứ nhất: Sự cáo chung của quan niệm đối lập Nhà nước-Quốctế,trongđónhànướcđượccoinhưnhữngđơnvịchínhtrịíchkỷvàdođóbảnchấtcủacácquanhệquốctếlànhữngtươngtácgiữacáclợiíchíchkỷcủacácnhànước,tứclàcácđơnvịchínhtrị.Quanniệmnàycóxuhướngtuyệtđốihoácácquanhệtronglòngnhànướcvàcoinhẹcácliênhệquốctế.Nhữngngườitheoquanđiểmnàychođếnnayvẫntiếptụccoinhànướcnhưnhữngđơnvịchínhtrịíchkỷvàdođóbảnchấtcủacácquanhệquốctếlànhữngtươngtácgiữacáccáclợiíchíchkỷcủacácnhànước,tứclàcácđơnvịchínhtrị.Họcarằngmụcđíchtốithượngcủacácchínhsáchđốingoạilàtìmkiếmlợiíchriêngcủanhànước-dântộcvàcáiquyếtđịnhchomọigiảiphápquốctếlàsosánhlựclượngtrênthếgiới,trongđóchủyếulàsứcmạnhquânsự.Chínhquanđiểmnàyđãchiphối thếgiới trongchiến tranh lạnh.Trongbốicảnhđó,ngoạigiaocũngmangnặngnhữngđịnhkiếndântộcvàýthứchệ.Cáchoạtđộngngoạigiaovềcơbảnlàđitheonhữnghànhlangvạchsẵn.Cáccuộcđốithoạigiữacácquốcgiacóxungđộtvềquyềnlợithườngnhưnhữngcuộcnóichuyệngiữanhữngngườiđiếc.Mỗiquốcgiacốgắngđòihỏiquyền lợinhiềunhấtvà thườngkhônghiểuhoặckhôngmuốnhiểuđốitáccủahọmuốngì.CuộcđụngđầulịchsửgiữaViệtNamvàHoaKỳlà

mộtminhchứngchonhậnđịnhtrên.Nếuxéttrênquanđiểmđốitácthìhaibênhầunhưkhônghiểunhau.Năm1945,bấtchấpnhữngcốgắngliênminhcủaViệtMinh,ngườiMỹphớt lờnguyệnvọng tựdođộc lậpdân tộc củaViệtNam.Vềphíamình, sau chiến tranhngườiViệt cũnghầunhưkhônghiểu và nhận thức được tầmquan trọng, vai trò của nướcMỹ trong chiếnlượcpháttriểnkinhtếcủaViệtNam.NgườiViệthoàntoànchưathấyđượcnướcMỹnhưmột thị trườnglớnnhất thếgiớimàmọiquốcgiakhôngthểkhôngxâmnhập,nếumuốnthànhcôngtrênconđườngpháttriển.NghĩalàcảViệtNamvàMỹcũngnhưnhiềunướckhácbịnhữngđịnhkiếnvềdântộcvàýthứchệchiphối.

Tácnhânthứhai:Vaitròquyếtđịnhcủakinhtế.Ngàynay,thếgiớiđãthayđổivềcơbản.Nhiệmvụchính trị lớnnhất, quan trọngnhất củamọiquốcgialàhoạtđộngkinhtế.Sựxuấthiệncủanhữnglượngnằmbênngoàinhànướcbuộcnhànướcphảicónhữngthayđổitươngứngtronghoạtđộngđốingoạicủamình.Chínhphủnướcnàocũngsẽphảiđươngđầuvớiđiềunày,vấnđềlàphảiýthứcsớmđượcchúngđểcónhữngbướcđithíchhợpvànhanhchóng.Cầnphảicóđủnhạycảmvàtríthôngminhđểđóntrướcđượcxuthếđócủathờiđại,cónhữngphươngsáchchínhtrịđặcbiệtnhằmbiếncáclựclươngđaquốcgiathànhcácđồngminh,tạoracáctiềmlựcpháttriểncủamình.Cầnlưuýrằngxuhướngcocụmvàocáckhuvựcchỉ làđểđốiphóvớibênngoài,còntrongnộibộcáckhuvục,sựcạnhtranhvẫndiễnragaygắt.Bởithếchúngtaphảinângcaonănglựccạnhtranhcủachúngtakhichúng ta ranhậpcáckhốikinh tếkhuvực.Năng lựcấy lớnhaybé là tuỳthuộcvàokhảnăngquyếnrũcủachúngtađốivớisựđầutưcủacáctậpđoàncôngnghiệpvàtàichínhđaquốcgia.Hoạtđộngnàychínhlàbảnchấtcủaviệc hình thànhmột chính sách đối ngoại thứ hai - đối ngoại với các lựclượngđaquốcgiamàchúngtôisẽnghiêncứukỹhơndướiđây.Nhiềuquốcgiađãthựchiệnđiềuđómộtcáchkhôngtựgiác,nhưngtrongmộttươnglaikhôngxanữahọsẽlàmmộtcáchhoàntoàntựgiác.Đólàvìhọphảicạnhtranh, họphải tìmkiếmđồngminh.Trongquákhứ, người ta đã từng làmnhiềucáchkhácnhauđểlôikéonhữngquốcgiacụthểtrởthànhđồngminh.Nhữngviệcđóngàynayvẫntồntại.Nhưngvớinhạycảmbảnnăng,nhữngquốc gia có xã hội thươngmại sẽ phát hiện ra rằng họ còn phải lôi kéonhữnglựclượngbênngoàicácquốcgianữa.Vàchúngtakhôngđượcquyềnchậmtrễ.

Tácnhân thứba:Dânchủhoáquốc tếvềngoạigiao.Sauchiến tranhlạnh,cácquốcgiabỗngnhiêntựmìnhphảigánhvácnhữngnhiệmvụchínhtrịcủamình.Thếkỷ20đãchứngkiếnphong tràogiảiphóngdân tộc trênquymôtoànthếgiới.Hệthốngthuộcđịavàchủnghĩathựcdânbịxoábỏnhưngđồngthờingườitacũngchứngkiếnsựsụpđổcủahệthốngxãhộichủnghĩavàsựkết thúccủachiến tranh lạnhđãđượchình thành từsauchiến

tranhthếgiớilầnthứhai.Trongthờikỳchiếntranhlạnh,phầnlớncácnhànướckhôngthựcsựcóquyềntựquyếttronglĩnhvựcđốingoại.Trongthờikỳ này sự phân chia về ý thức hệ chiếmưu thế, trongđó nhiều nhà nướckhôngcónăng lựcchính trịđộc lậpvàđầyđủ.Tuynhiên,vấnđềdân tộchoàntoànkhôngbịlãngquênmàkhicóđiềukiện,vànhấtlàkhichiếntranhlạnhkếtthúcnólạibùngpháttrởlạikhôngkémphầndữdội.

NhữngthayđổicủathếgiớitronghaithậpkỷcuốicủathếkỷXXđãtạonênmộttrậttựthếgiớimới,cácquốcgiathoátkhỏinhữngràngbuộcchặtchẽvàocácsiêucường.Họcóthểtựdohơnđểnóitiếngnóithậtcủamình.Nhânloạibướcvàothờikỳpháttriểnnhanhchưatừngthấy,nhưngtìnhhìnhkhôngphảilàhoàntoànthuậnlợi, thếgiớingàynayvẫnđầybiếnđộngvàbấttrắc.Nềnchínhtrịthờihậuchiếntranhlạnhgiảithoátchonhiềuquốcgiakhỏi"quỹđạo"làmvệtinhchocácsiêucườngnhưngnólạilàcơhộimớiđểnhữngmâuthuẫnthâmcăncốđểgiữacácdântộccódịpnổilên,dẫnđếnsựchiacắtthếgiớithànhnhữngmảnhvụnmangmàusắcdântộc,tôngiáo,ýthứchệhoặcthậmchílàtrìnhđộpháttriển.Thếgiớingàynaymanglạichocácdântộcnhiềucơhộimớiđểpháttriểnnhưngnócũngdễbịtổnthươnghơnbaogiờhết.Thựctếcuộcsốngđòihỏingoạigiaotrongthờikỳhiệnnayphảithayđổivềchấtđểđápứngvớiyêucầucủathờiđại.Nguyênnhântrựctiếp của tình trạng trên là tính độc tuyến của hoạt động đối ngoại thời kỳchiếntranhlạnh.Nhưngnguyênnhânsâuxahơnlàthếgiớichưaxâydựngđượcnhữngtiêuchuẩnchínhtrịlànhmạnhđểcácdântộccùngchungsốngvàpháttriển,chưacónềnvănhoáchungđểcóthểhiểuvàchiasẻquyềnlợicũngnhưnhữngnghĩavụcùngnhau.Cácquốcgiamạnhluôntheoxuhướngáp đặt còn các quốc gia yếu hơn thường rơi vào trạng thái cực đoan củanhữngđịnhkiến.Tuynhiênlịchsửlàquákhứ,cácdântộchoàntoànvàcóthểhànhđộngtheonhữngcáchkháctốtđẹphơnsovớinhữnggìđãxảyratrongquákhứ,đểcùngnhaukiếntạotươnglai.

Tácnhân thứ tư:Vai trò to lớncủacác lực lượngđaquốcgia.Cótàiliệuthốngkêđãđưaratỉlệtàisảnmàcácchínhphủkhôngquảnlýnổi,tứclànằmtrongcáccôngtyđaquốcgia,chiếmkhoảng48%tàisảncủanhânloại.Cóthểkhẳngđịnhrằng,mộtquốcgiacónhậnđượcsựhỗtrợcủacáclựclượngđaquốcgiahaykhôngcòntuỳthuộcvàotháiđộvànhữngnhậnthứccủaquốcgiađóvềcáclựclượngđaquốcgia.Cáccôngtyđaquốcgiađương nhiên bao giờ cũng cómặt ở chỗmà chính phủ tỏ ra tự do và tôntrọng thương nhân nhất, thuế suất thấp nhất. Họ đến đó để tìm kiếm lợinhuậnlớnhơnnhưngđồngthờigópphầntạothêmviệclàm,xâydựngcơsởhạtầngtốtchoquốcgianơihọcómặt.Cáclựclượngđaquốcgialàmộtlựclượngvôđịnhhình,họcómặtởchỗnàocólợi.Dođó,mộtchínhphủthôngminh cần có các chính sách để lôi kéo họ, biến họ không chỉ thành đồngminhkinhtế,đồngminhpháttriển,màthậmchícóthểtrởthànhđồngminh

chínhtrị.Ngườitađãbắtđầuđặtcáccôngtyđaquốcgiabêncạnhcácquốcgia,đặtcácnhàtàiphiệtnhưBillGatesbêncạnhnhữngngườiđứngđầunhànước.Đối với cácđịnh chếquốc tế cũng có tình trạng tương tự.Thời đạingàynaymỗiquốcgia chỉ có thểphát triển tốtnếuhọxâydựngmộtnềnkinhtếThịTrườngMở.Chínhsáchđốingoạithểhiệnsựthamgiahoặchợptáctíchcựcvớicácđịnhchếquốctếkhôngchỉlàthướcđocủaquátrìnhhộinhậpmàthựcchấtlàđiềukiệntiênquyếtchopháttriển;lợidụngđượctốiđasứcmạnhkhổnglồcủacáccôngtyđaquốcgiađểpháttriểnkinhtếđấtnướckhôngnhữnglàyêucầucấpbáchcủathựctếmàcònthểhiệnsựthôngminh,sángsuấtcủamỗichínhphủ.Cóthểkếtluậnrằng,ngàynaymộtchínhphủcầncóhaichínhsáchđốingoại:Chínhsáchthứnhấtđểgiaodịch,đốiphóvàchungsốngvớicácquốcgia, tức làngoạigiaogiữaquốcgiavàquốcgia,giữaquốcgiavàcácđịnhchếquốctế,chínhsáchthứhaihướngtớicáccôngtyđaquốcgia.

Căn cứvàonhữngphân tíchxu thếphát triển của thếgiới, quanđiểmmớivềđốingoạicủacácnướcđangphát triểncó thể tóm tắtbằngnhữngđiểmchínhsauđây:

1.Đốivớicácquốcgia,nhấtlàcácquốcgianhỏ,chínhsáchđốingoạiphảiphùhợpvớivịthếcủamình.Chínhsáchnàyphảidựatrênmộtnguyêntắcổnđịnhnhưngcầnphảicócơcấuchophépứngphólinhhoạtvới tìnhhìnhthếgiớiluônluônbiếnđộngnhanhchóng.Nguyêntắcnàykhôngbiếnquốcgiamìnhthànhmộtnướccơhội,nhưngđồngthờiphảichophépquốcgiatậnđụngmọicơhộithuậnlợiđểpháttriển.

2.Nguyêntắcngoạigiaođượcthểhiệnvàđảmbảo.Trướchếtbởiviệcxửlýquanhệvớicáccườngquốc.ChínhsáchlàmbạnvớitấtcảcácnướckhôngthểthaythếtầmquantrọngsốngcòncủachínhsáchngoạigiaovớiMỹ,TrungQuốc,Nga,NhậtvàEU.Chínhsáchđúngđắnsẽgiúpchúngtatiếpcậnnhữngcơhộivà tranh thủđượcnhữngyếu tố tíchcực từcác lựclượng quốc tế và quốc gia có thể tác động tích cực đến sự phát triển củamình.

3.Đốingoạivớicáctổchứcquốctếvàtậpđoànđaquốcgiađãvàngàycàngcótầmquantrọnghơn.Nếutrongquákhứ,mỗinhànướcchỉcómộtchínhsáchđốingoại, thựcchất làhoạtđộngcủanhànướcnhằmđối thoạivớicácnhànướckháccùngphehoặckhácphevớimình,thìngàynaymỗiquốcgiacầncóhaichínhsáchđốingoại:mộtvớiquốcgiavàmộtvớicáccôngtyđaquốcgia.

4.Toàncầuhoálàquátrìnhkhôngthểđảongược,dođó,cácbiệnphápđối nội cần được quanniệmnhư là quá trình chuẩnbị cho công cuộc hộinhập.Mặtkhácviệcthuhútnguồnvốnđầutưnướcngoàicótầmquantrọngvôcùngtolớnđốivớisựnghiệppháttriểnđấtnước.

5.Ngoạigiaokhuvựccầndựatrêncơsởnhữngphântíchđầyđủ,khách

quanvàcótínhdựbáo,trongđóphảilưuýrằngcácnướclánggiềngvừalàđốitácvừalànhữngđốithủcạnhtranhtrướcmắtvàlâudài.

6.Cùng với các nhiệmvụ đối ngoại, cơ cấu và cơ chế hoạt động củachínhphủcũngcầnđược thayđổidựa theocác tiêuchuẩnquốc tế.Trongnhữngđiểmnày,chínhsáchngoạigiaovớicáccông tyđaquốcgia làhếtsứcmớimẻ.Nósẽgiúpcácquốcgiađangpháttriểnđạtđượchaimụcđíchchính:

(i)Tậndụngvốn,côngnghệ,trìnhđộquảnlývàthịtrườngđểpháttriểnkinhtế.

(ii)Hỗtrợgiảiquyếtvấnđềchínhtrị.Quađó,cácquốcgiađangpháttriểncóthểpháttriểnhoặcmởrộngquanhệvớinhữngquốcgiahaynhữnglựclượngmàtrongnhữngđiềukiệncụthểkhôngthểgiảiquyết trực tiếpgiữacácquốcgia.

IV.Vănhóachínhtrịvàdânchủ

1.DânchủvànhữngsắctháicủanóởphươngĐôngvàphươngTây

Sựkhácnhautrongtháiđộvàquanniệmvềdânchủđãtồntạitừhàngngànnămnay.Kháiniệmdânchủ,nhưnhiềungườiquanniệm,dườngnhưlàmộtsảnphẩmcủavănminhphươngTây,đúnghơnlàvănminhHyLạp.Khinóivềnhữngthểchếchínhtrị,kháiniệmnàyđượcđặtđốilậpvớikháiniệmquânchủ,tứclàsựđốilậpmộthìnhthứcquyềnlựcnhànước,trongđóquyền lực thuộc về tất cảmọi công dân vàmột hình thức khác, trong đóquyền lực thuộc vềmột cá nhân. Tuy nhiên, trong cuộc sống xã hội, kháiniệmdânchủđườngnhưđềuđượchiểunhư làmộtphương thứcquanhệgiữacáccánhân,trongđócácquyềnvànghĩavụcủacáccánhânđượctôntrọngtuyệtđối.

CácnướcphươngTâycóxuhướngtuyệtđốihoácáctiêuchuẩncủadânchủdohọđưara,còncácnướcphươngĐôngthìcóxuhướngđưaramộtquanniệmkhác.

Nóivềnhànướctưsản,Leninnhậnđịnhrằngđólànhànướccủasốít,nhằmbảo vệ lợi ích của số ít những kẻ bóc lột. Lenin cũng nói rằng nhànướcchuyênchínhvôsảnlànhànướccủanhândânlaođộng,tứclàcủasốđông,bảovệquyềnlợicủasốđông.Ôngkhẳngđịnhrằngchínhvì thếmà"dânchủvôsảnmộttriệulầndânchủhơndânchủtưsản".

NhậnđịnhcủaLenindựatrênnhữngphântíchcủaôngđốivớichủnghĩatưbảnđươngthời.

Tuynhiên,điềudễnhậnthấylànếunhưquảthậtbảnchấtcủanhànướcvôsảnthuộcvềsốđông,phảnánhnhữngnguyệnvọngcủasốđông,nóđồngthời cũng là loạinhànướcdễbịđánhcắpquyền lựcnhất.Đó làkiểunhànướcthiếunhữngnguyênlýkiểmsoátchặtchẽcầnthiết.

Tuynhiên,tấtcảcáchìnhthứcdânchủđó,chodùcónhữnghìnhthứcchốngđối nhau, lại đều dựa trên nhữngquan niệmvà tiêu chuẩn rõ ràng.Nhữngđặcđiểmvàtiêuchuẩnđócóthểquyvềnhữngđiểmmấuchấtsauđây:

-Tiêu chuẩn chính trị:Bầu cử tự do và công bằng, quản lý nhà nướcbằngýchícủamọicôngdân.

-Tiêuchuẩnvănhoá -xãhội:Sựý thứcvàkhảnăng thực tế củacáccôngdânvềquyềnhạnvànghĩavụcủamình.

CònởphươngĐôngcódânchủkhông?Vànếucó,thìcóhaykhôngcáigọilàhìnhthứcđặcthùcủadânchủphươngĐông?

Theochúngtôi,dotínhchấtnửavờivềquanniệmsởhữu,sựphânhoágiaicấptrongxãhộiphươngĐôngkhôngsâusắcnhưởphươngTây.Chínhvìthế,hìnhthứcdânchủsơkhaixuấthiệnởphươngĐôngsớmhơn,nhưng

lạitồntạiđượcdạngsơkhailâuhơn.NhữngđặcđiểmđócủaxãhộiphươngĐôngkhiếnchonhiềungườiđặtracâuhỏivềmộthìnhthứcriêngbiệtcủadânchủởphươngĐông.

DânchủphươngĐôngcóphảilàdânchủkhông?Câutrảlờikhẳngđịnhcóvẻnhưlàtấtyếu.

Thếnhưngvấnđềkhôngđơngiảnnhưthế.VấnđềlàsẽrấtkhôngthíchhợpnếuđemnhữngthướcđocủaphươngTâyvàoápđụngvớinhữngđiềukiệncủachâuÁhiệnnay.CómộtthựctếrấthàihướclàtrongkhicácnướcphươngTây ra sứcđấu tranhđể "bảovệ"nhữngquyền lợi củadânchúngTrungQuốchayởMalaisiathìtrênthựctếdânchúngởđólạikhônghềcảmthấycầnthiếtnhữngquyềnđó,haythậmchícònkhóchịu.Mộtvídụlàvấnđềquyềntrẻem.CóthểởHoaKỳtrẻemcóthểkiệnbốratoànhưngcólẽởchâuÁđóchỉcóthểlàmộthànhđộngphiđạođức.

Cómộtthựctếlàtrongmấythậpkỷqua,nhữngnướccónềnkinhtếpháttriểnnhanhnhấtởchâuÁ(vàcũnglàcủathếgiới)phầnlớnđềulànhữngnướcbịphươngTâychỉtríchlàđộctài,phidânchủ.Ngayởtrongmỗinước,nhiềukhicũngthấyrằngcácchínhphủ"độctài"dườngnhưlạicóíchchođấtnướchơnlànhữngchínhphủdânchủ.

MộtvídụlàchínhphủđộctàiPakChongHuiđãđemđếnchoHànQuốcnhiều lợi íchhơnhẳnsovớinhữngchínhphủdânchủ trướcông,đặcbiệtchínhphủcủaSyngmanRhee.Kết luậnnàycóthểđượchỗtrợbởiTưởngGiớiThạchởĐàiLoan,vàPinochetởChile.Đưaranhữngnhậnxéttrênđâykhôngphảichúngtôinhằmmụcđíchbàochữachocácchếđộđộctài,màđểthấyrằngkhôngnênvộivãquykếtmộtchếđộhoặcmộtxãhội,cũngkhôngthểhoànnhữngquátrìnhkinhtếvớichếđộchínhtrịmộtcáchgiảnđơn.Tráilại,cầnphảinhìnnhậndânchủnhưmộtkháiniệmhếtsứctươngđốicótínhchấtlịchsửvàgắnliềnvớitruyềnthốngvănhoá.

Trên thực tế, nói đếnphươngĐông là nói đếnmột thếgiới cựckỳđadạngcảvềvănhoá,chếđộchínhtrị,tôngiáo,đếndântộcvàtrìnhđộpháttriểnkinhtế.Batỷdânđangsốngởkhuvựcnày.ỞđâycónhữngquốcgialâuđờinhưTrungQuốc,ẤnĐộvànhữngquốcgia rất trẻnhưSingapore;nhữngnướccộngsảnnhưTrungQuốc,ViệtNam,TriềuTiênvànhữngquốcgiapháttriểnhàngđầuthếgiớinhưNhậtBản,nhữngnướcquânphiệtnhưMiếnĐiện;nhữngnướcgiàunhưNhậtBảnvànhữngnướcnghèonhưViệtNam,CampuchiavàMiếnĐiện;nhữngnướccựclớnnhưTrungQuốcvớihơnmộttỷdânvớinhữngnướcbénhỏnhưBruneychivẻnvẹn300000dân;cảđạoPhật,đạoHồivàđạoThiênChúađềucómặttạiđây.

Sựkhácnhaulớnđếnnỗithậtkhómàcóthểtìmramộtsựđồngnhấtchocáigọilà“CộngđồngchâuÁ”.Sựkhácnhaucònđượctăngthêmbởinhữngmâuthuẫnvàcảnhữngđụngđộvềtôngiáo,sắctộc,kinhtế,lãnhthổvàýthức hệ.Tuy thế, theo chúng tôi, có thể tìm ra những điểm chúng, nhưng

hoàn toànkhôngphải là trongnhững lĩnhvựcmàchúng tavừamớiđiểmqua.Đólà:

1,Trìnhđộdân trí.Mặcdù châuÁ từng là nơi cónềnvănminhpháttriển cao nhất thế giới trong phần lớn lịch sử nhân loại, nó đã bị thụt lùinghiêmtrọngtrongvòngvàithếkỷgầnđây.Khinóiđếndântrí,chúngtôikhôngchỉđềcập,đúnghơnlàkhôngnhấnmạnhđếntrìnhđộhọcvấncủadânchúng,màchủyếulànóiđếntrìnhđộgiácngộcủadânchúngvềnhữngquyềncủahọ.Thựcvậy,dosựbưngbítcủacácnhànước,dosựdốtnátcủaquầnchúngvànhất làdonhữngkhókhăntriềnmiênvềkinh tếkhiếnchongườidânluônluônluẩnquẩnquanhiềuthếhệvớinhữngmụcđíchkiếmsốngnhỏnhặtcủamình,đếnnỗichưabaogiờhọcóđiềukiệnđểýthứcvềnhữngquyềnlợicủamình.Trongkhiđó,tôngiáođãgópphầncủngcốtìnhtrạngtốitămnày.Đólàchưanóiđếnmộtsốnhàcầmquyềntronglịchsửđãcốtìnhkéodàitìnhtrạngngudânđểgiữvữngđịavịcủamình.

2,Truyềnthôngsởhữu:ởtrênchúngtôiđãnóiđếnvấnđềsởhữuvàcáigọi là "phương thức sảnxuất châuÁ".Chođếngầnđây, tại cácquốcgianôngnghiệpnày,ruộngđấtvẫnthuộcvềsởhữucủanhànước.ChínhcơsởkinhtếnàyđãđảmbảochosựtồntạilâudàicủachủnghĩaphongkiếnchâuÁ.Đócũngchính là lýdokhiến choChủnghĩaCộng sảnđược tiếpnhậntươngđốidễdàng.

3,Chủnghĩagiatrưởng:Truyềnthốnggiatrưởngănsâuvàotâmthứcxãhộiđếnmứcnótrởthànhquytắcứngxửđượcchấpnhậnnhưmộtlẽđươngnhiên.Chínhchủnghĩagiatrưởnghỗtrợchonguyêntắcđềcaonhữngngườiđứngđầucộngđồng.Vìthế,dânchúngởchâuÁcóthểchấpnhậntươngđốidễdàngnhữngchếđộđộcquyền.CuộckhủnghoảngtiềntệlàmđiêuđứngnhữngnềnkinhtếmạnhnhấtkhuvựcchâuÁcuốinăm1997buộcngườitaphảinhìnnhậnlạicáigọilà“nhữnggiátrịchâuÁ".

NhiềunămquasựthànhcôngcũngnhưsựđổvỡcủacácnướcchâuÁđềudựa trênmộtcơsởxãhộiquantrọng:Quyềnkiểmsoáthoàntoànđờisốngkinhtếvàxãhộicủacáclãnhtụchínhtrịđượcsựchấpnhậncủadânchúng,nhữngngườihài lòngvớinhữngtiếnbộkinh tếvàdểdàngbỏquakhíacạnhdânchủcủađờitrongxãhội.Thựcchấtcủasựquảnlýxãhộikiểunàylàsựliênkếtgiữacácdoanhnghiệpvàchínhphủ,điềucóthểđượcchấpnhậngầnnhưvôđiềukiệnđónhữngtruyềnthốngcủamộtxãhộigiatrưởngvàởvàinướccócảvaitròcủaKhổngGiáovớitưcáchlànềntảngtưtưởng.ỞmộtvàinướcnhưĐàiLoanvàHànQuốcngaytrongthờikỳhọlàmnênsự thần kỳ kinh tế, đã từng nội trị chế độ gia đình trị. Ở Indonesia vàMalaysia, quyền lực của tổng thống Suharto và thủ tướng MahathirMohammadgầnnhưlàbấtkhảxâmphạmvàđảmbảochonhữngmốiliênhệcủakinhtếvớichínhtrị trởnênbềnvững.ỞTrungQuốcvàViệtNammọi chính sách quản lý kinh tế, chính trị, xã hội đều doĐảngCộng Sản

quyếtđịnh.Thếnhưngthực tếđãcóvẻcónhữngđổi thay.NhậtBản từ lâuđã trở

thànhmộtxãhộikiểuphươngTâyvàcáigọilà"truyềnthốngtincậy"vẫnđóngvaitrònềntảngcủacôngtyNhậtđangdầndầncóxuhướngbịthaythếbởi các nguyên tắc trách nhiệmvà phục tùng theo kiểu phươngTây.HànQuốcvàĐàiLoanmớiđâyđãtiếnnhữngbướcdàicũngtheohướngđó.ỞTháiLan,lndonesiavàMalaysiađangdiễnranhữngtìnhhìnhmới.NhữngcuộckhủnghoảngtàichínhđangdiễnraởhàngloạtnướcchâuÁcónguyênnhântrựctiếplàsựmấtcânđốinghiêmtrọngcủanềnkinhtế,tìnhtrạngnợnần, sự lãng phí và tham nhũng, nhưng nguyên nhân sâu xa là sự bànhtrướngvà lũng loạncủaquyền lựcchính trịvàocáchoạtđộngkinh tế.Sựlũngloạnnàytạođiềukiệnchotệbèphái,giađìnhtrịpháttriển,vôhiệuhoáhoạtđộngcủangânhàngvàcủacôngtáchoạchđịnhchiếnlượckinhtế.

Chúngtacóthểnóimộtđiềuchắcchắn:châuÁcónhiềuđiềuphảithayđổi.Vàphươnghướngkhôngthểkháchơnlàtáchriêngquyềnlựcnhànướckhỏicáchoạtđộngkinhtế,xoábỏchủnghĩabèpháitrongđiềuhànhxãhộivàchốngthamnhũng.Vàđiềunàykhônghềlàmgiảmquyềnlựcnhànướcmàtráilại,cànglàmchonhànướcđộclậphơn,thoátkhỏisựchiphốicủađồngtiền.

Chúngtacũngcóthểkhẳngđịnh:bấtchấpnhữngkhácbiệtvềtrìnhđộpháttriểnvànhữngkhácbiệtvềvănhoá,dânchủcónhữngtiêuchuẩnvàgiátrịmangtínhphổquát.BảnchấtcủadânchủdùởphươngĐônghayphươngTâyđều là sự tôn trọngcácquyềncủa cánhân, là sựnhận thứcđược cácquyềnấycủacánhânvàcấutrúcnóthànhracácquyềnphápđịnh.

2.Dânchủ,nhânquyềnvàsựmởrộngkháiniệmdânchủ

Cầnphảiphânbiệtkháiniệmdânchủgiữacácconngườivớinhauvàdânchủgiữacácquốcgia.

Dânchủ làmộtphương thứcquanhệ,phương thứcsửdụngquyền lựctrongnộibộcácquốcgia.Vềbảnchất,dânchủlàsựxáclậpnhữngquyềncơbảncủacôngdân.Đólàphươngthứcđểcáccôngdâncónhữngquyềncấutrúcnênđờisốngcánhânvàđờisốngchínhtrịcủamình.Từđócộngđồngcáccánhâncấutạonênquyềnlựcchínhtrịcủamình.

Dânchủgiữacácquốcgialàviệccácquốcgiađềucócácquyềncơbảncủamình.Ngườitanóinhiềuvềvấnđềnày,nhưngcácquốcgiatrênthựctếvẫnlấnátlẫnnhau,tuỳthuộcvàotươngquanthếlựccủahọ.Sinhhoạtquốctế là tương tácgiữacác thế lực,giữacácquốcgiavớinhau.Mộtquốcgiacàngmạnh,càngcótiếngnóivàvịtríquantrọngtrêntrườngthếgiới.Chínhsựlépvếcủamộtsốdântộcsẽthúcđẩyhọđinhanhhơntrênconđườngdânchủhoá.Bởilẽ,sựlépvếấylàhậuquảcủanhữngsailầmtrongchínhsáchkinhtếvàchínhtrị,màtrướchếtlàchínhtrị,khiếnchohọrơivàotìnhtrạngchậmphát triển,khôngcó tiếngnói trên trường thếgiới.Nhucầucó tiếngnói có trọng lượng hơn trong sinh hoạt chính trị thế giới sẽ thúc đẩy quátrìnhdânchủhoáxãhội.Bởivìchỉcódânchủhoáđờisốngchínhtrịmớibiếncácquốcgianàythànhnhữngquốcgiahùngmạnhtrongthờibình.Mộtquốcgiacóthểrấthùngmạnhtrongthờichiến,nhưngnhưTônTửnói,việcbinhkhôngthểdùnglâuđược.Thờichiếnbaogiờcũngngắnhơnthờibình.Không thể lấy những quy luật của thời chiến để gán cho thời bình, cũngkhôngthểápdụngtrongthờibìnhnhữngphươngphápcủathờichiến.

Cũngkhôngnênnhầmlẫnvấnđềnhânquyềnvớivấnđềquyềntựquyếtcủacácquốcgia.ChínhphủHoaKỳđã liên tụcnhầmlẫnnhư thế.Họsửdụngvấnđềnhânquyềnđểlàmđộngchạmđếnquyềntựquyếtcủacácquốcgia.Dânchủthựcralàvấnđềnộibộcủacácquốcgia,vấnđềmàchúngtabuộcphảitựđốiphóbấtchấpvàkhônghềphụthuộcvàoviệccóhaykhôngcónhữngtácđộngtừbênngoài.Dânchủchínhtrị,theođúngnghĩacủanó,chứkhôngphải theonhữngđịnhnghĩahẹp,chắcchắnsẽxuấthiện.Đó làvấnđềtrênbànnghịsự,trướcmặtcácnhàlãnhđạocácquốcta.Vìsao?Bởivìmọiquốcgiađãbuộcphảichấpnhậnhayítnhấtlàphảicôngnhậnkinhtếthịtrường.Chúngtabuộcphảithừanhậnsởhữu,nếunhưchưaphảitưliệusảnxuấttheođịnhnghĩacủaMarx,thìítnhấtcũnglàsởhữukếtquảcủaquátrìnhsảnxuất.Mộtkhiconngườiđượchưởngkếtquảlaođộnghoặccósởhữu, thìhọsẽmuasắmcác tàisảnkhácnhau.Tỷtrọngcủacácsởhữucánhânsẽtănglênsớmhaymuộncũngsẽlấnátsởhữucôngcộng,sởhữunhà

nước.Conngườikhiđósẽđòihỏinhữngquyềntươngứngđểbảovệsởhữucủamình.

Tiêntrìnhtớidânchủởmỗiquốcgiamangtínhđặcthù,nhưngnềndânchủlàphổbiến,mặcdùmọikháiniệmđềucótínhlịchsử.Hơnnữa,nhữngsaibiệtcótínhlịchsử-đangngàycànggiảmđi-cũngkhôngđủlớnđểphủnhậnbảnchấtmangtínhphổbiếncủanó.

Mọinềndânchủđềuphảicónhữngtiêuchuẩncủamộtxãhộidânchủ.Bạn có thể hỏi, vậy làm sao có thể xác địnhmột dân tộc là dân chủ haykhôngdânchủ.Theochúngtôi,trướchết,cầnxemconngườiởđócónhữngquyềngì,vànhữngquyềnấyđượcthựcthinhưthếnào.Vấnđềkhôngphảihọgiàuhaynghèo,màởchỗhọcónhữngquyềngì.Mộtsốnướcmaymắnnằmtrênnhữngmỏdầu.Dânchúngcủahọđềugiàucó,nhưngthiếunhữngquyềnrấtcơbản.Conngườiđòihỏinhữnggiátrịvậtchấtvàtinhthầnkháchơnlànhữngbứcxúccủađờisốngkinhtế.Nhữngđòihỏibứcxúccủađờisống tinh thầnxuấthiệnvàngàycàng tăng lênkhingười tacónhững tiếpxúc.Điềunàytươngtựnhưkhiranướcngoài,cónhữngngườidiễntảđượcýnghĩcủahọ,trongkhimìnhlạikhông.

Dânchủhoálàmộtxuthếtấtyếu.Cùngvớicáchmạngthôngtin,cùngvớisựbiếnmấtdầndầncủanhữngcátcứvềmặtđịalýquốcgiahoặckhuvựcdântríởkhắpnơisẽtănglên.Conngườisẽcósựsosánhkhôngnhữnggiữanhữngngườicùnglàngmàcảnhữngngườicùnghuyện,cùngtỉnh,cùngquốcgiavàkhácquốcgia.Bởithếchắcchắcsẽxuấthiệnngàycàngnhiềuhơnnhữngnhậnthứcvàđòihỏicủaconngườivềthânphận,vềquyềnlợi.Đóchính làxu thếdânchủhoá,mộtxu thếmàkhôngmột ai, khôngmộtchínhphủhayquốcgianàocó thể trốn tránhđược.Điềuduynhấtmàcácquốcgiacóthểlàmlàlựachọnconđườngđểtiếntớidânchủsaochothíchhợpnhấtmàthôi.Vànếunhưchúngtathườngchỉnóiđếndânchủnhưlàkháiniệmápdụngchocáccánhânthìđãđếnlúcphảimởrộngchocácquốcgia.Trongmộtcộngđồngtoàncầu,chúngtaphảiphấnđấubằngđượcchomộtnềndânchủgiữacácquốcgia.Đóchínhlàsựmởrộngkháiniệmdânchủ,mộtxuthếchắcchắnsẽđóngvaitròngàycàngquantrọng.

Chúngtakhôngđòihỏisựbằngnhauvềmặtpháttriển.Cáimàchúngtagọilànềndânchủchínhlàtháiđộtôntrọnglẫnnhau.Conngườitiếpxúcvớinhaubằngtháiđộ,conngườikhôngthểđòihỏisựbằngnhau.Conngườicóxuhướngphấnđấuđểvươn lênnhưngngười tacũngchỉvươn lênđếnmứcmàngườitacóthể.TháiđộdânchủvềchínhtrịgiữacácquốcgiatrênthựctếbắtđầucótừkhithànhlậpLiênhiệpquốc.Tuynhiênnếuchúngtaphấnđấuđểcómộtthếgiớikhôngbịlãnhđạobởiaithìsẽbịrơivàotìnhtrạngvôchínhphủvềmặtchínhtrị.Chúngtachốnglạisựđànápcủacácnướclớnnhưngchúngtakhôngchốnglạivaitròlãnhđạocầnthiếtcủahọ.

Chúngtakiênquyếtchốnglạisựvụlợicũngnhưtháiđộmiệtthịhoặc

đànápcácdântộcbécủacáccườngquốc,nhưngchúngtakhôngchốnglạivaitròtấtyếucótínhlịchsửvềsựlãnhđạocủahọđốivớisựpháttriểnthếgiới.Đây làmột quan điểm có tính nguyên tắc.Nhân loại, nói cho cùng,cũnglàmộtcộngđồngvànóphảicó"chínhphủ',phảicósựlãnhđạochínhtrị.Xãhộicủanóphảidựatrêncơsởlàsựtôntrọngcácgiátrịtựnhiêncủacácdântộc.Rấtnhiềungườinhầmlẫnrằngthếgiớikhôngcầnthiếtphảiailãnhđạocả.Talãnhđạolấytalàđủ.Nhưngthếgiớicũngnhưmộtquốcgia,cũnglàmộtcộngđồngconngười,thìnócũngbuộcphảicósựlãnhđạo.

Các côngdân trongmột quốcgia đều cónghĩa vụ, quyền lợi với điềukiệnlàphảiđạtđếnmộttrìnhđộphát triểnnhấtđịnh,cónănglựchànhvichẳnghạn,nhưcáccôngdânphảiđợiđến18tuổimớiđượcđibầucử.Bạncóthểđặtcâuhỏi,liệucómộttiêuchuẩnnàođóvềtrìnhđộpháttriểnđểcácdântộccóthểcótiếngnóitrong"xãhộinhânloại"haykhông?Liệucóthểhyvọngcóhệthốngtươngtựnhưluậtphápquốctếkhông?

Đểminhhoạchonhữngcâuhỏinày,chúngtacóthểdẫnratrườnghợpTalibanvàvấnđềchínhtrịsốtdẻocủanhânloạibâygiờlàchủnghĩakhủngbố.Chủnghĩakhủngbốthếlàcáchthứcphảnứngcủacáclựclượngyếuvàthất thiệt trongquátrìnhtoàncầuhoá.Đólàmộthìnhthứcđánhtrộmcủanhữngkẻkhôngđủkiênnhẫnđểtạorasựpháttriểncủachínhmình.Nhữngkẻnóngvộixác lậpsựbìnhđẳngbằngcáchhuỷhoại thànhtựucủangườikhác.Tấtcảnhữnglýthuyếtnàohướngtớiviệctạorasựbìnhđẳngbằngsựpháhoạithìđềuphảnđộngvàđềucótínhchấtkhủngbốvàconngườibuộcphảiđoànkếtđểchốnglại.Nhânloạiphảithứctỉnhvềđiềuđó.

Trởlạicâuhỏinêutrên,tôichorằngđãđếnlúcconngườiphảixâydựngđược những tiêu chuẩn chomột cuộc sống chung, những khuôn khổ luậtpháp,đạođứcvàthẩmmỹchosựhợptácvìpháttriển.

VI.Nhữngtiêuchuẩnvănhóachínhtrịtoàncầu

1.Nhữngthayđổicơbảntrongđờisốngkinhtế-chínhtrịthếgiới

a.VấnđềđầutưnướcngoàiHãythửnhìnvàochiếcT.Vcủabạn,rấtcóthểđólàmộtchiếcSonycủa

“Nhật”haymộtchiếcDaewoocủa“HànQuốc”.Nhưnghãyđểýđếndòngchữ bên dưới, gần như chắc chắn là bạn sẽ lại thấymột dòng chữ khác:“MadeinSingapore”hoặc“MadeinVietnam”.Điềunàychắcchắnsẽchẳnghềkhiếnbạnngạcnhiên.NhưngvậythìđólàT.VNhật,hoặcHànQuốchayT.VSingaporehoặcViệtNam?Điềunàychắcchắnchỉcótrongthếkỷcủachúngta:Hànghóađãtrởnênmộtsảnphẩmcóquốctịchkhôngrõràng,vàrấtcóthểviệckinhtếViệtNamtăngtrưởnggấpđôilạikhiếnchoHànQuốcthulợigấpba!

Trênđâychỉlàmộtvídụnhỏvềsựthâmnhậpcủacáccôngtyđaquốcgiavàođờisống.Nhưngthậtra,còncónhiềusựthâmnhậpkháckhónhìnthấyhơnvàdễkhiếnchochúngtanhầmlẫn.Chúngtađềubiếtrằngkêugọiđầutưnướcngoàiđanglàmộtchínhsáchlớnvàlàmụctiêucạnhtranhcủanhiềunướctrênthếgiớivàhàngnămcácquốcgianàyvẫnđưaradanhsáchnhữngnướcđầu tư lớnnhấtvàoquốcgiađó.Trong rấtnhiều trườnghợp,nhữngquốcgiađứnghàngđầukhôngphảilànhữngquốcgialớnvànhiềutiềmnăngnhất.Nhưngnếuxemxétkỹlưỡngthìchúngtalạithấymộtbứctranhhoàntoànkhác.Cáccôngtycủacácquốcgiacóvốnđầutưlớnhóaralạithuộcsởhữucủanhữngcôngtylớncủacácnướcgiàu.

Đầutưnướcngoàihiệnđangđượccoinhưnhântốquantrọngnhấtđốivới sựphát triểnkinh tế của rất nhiềunước, đặcbiệt lànhữngnướcđangtrongquátrìnhchuyểnđổinhưTrungQuốc,ViệtNamvànhữngnướcĐôngÂuvàLiênXôcũ.

b.NhữngcôngdântráiđấtCàngngày,conngườidichuyểncàngnhiềuhơn,ýniệmvềdântộcngày

càngmờnhạt.Họsửdụngngàycàngnhiềungônngữchung,làmquenvớinhiềuhệthốngthóiquenhơn.Điềuđókhôngchỉdiễnradướitácđộngcủaxuthếtoàncầuhóamàcảdonhữnggiaodịchquốctếthôngthường.Tronglịchsử,nhữngthươngnhânởTrungĐôngđềulànhữngconngườiquốctế.ĐạoHồilàmộttôngiáokhôngthừanhậncácbiêngiới.Ngàynay,cáccôngnhânmới,đặcbiệtlàcácthươngnhân,cókhảnăngứngphóvớinhiềunềnvănhóa,nhữngthóiquenvànhữngđiềukiệnsốngkhácnhau.Đóchínhlànhữngngười phục vụ choxu thế toàn cầu hóa.Trongđiều kiện hiện nay,nhữngdântộcnàocókhảnăngcungcấpnhiềunhâncôngnhưvậylànhữngdântộccócơhộipháttriển.Chínhvìthế,chiếnlượcconngườilàvấnđềcựckỳquantrọngđốivớitấtcảcácquốcgia.

c.TầnglớpkỹtrịTrêncác sáchbáogầnđâychúng tagặpngàycàng thườngxuyênhơn

thuật ngữ “tầng lớp kỹ trị”. Đó làmột thuật ngữ không rõ ràng. Đôi khingười ta dùngnó để chỉ những thế hệ hiện đại, được trangbị nhữngkiếnthứckhoahọcvàkỹthuậtvànắmgiữvaitròlãnhđạo.Nóicáchkhác,ngườitacoiđólànhữnghậuduệcủatầnglớpcaitrịtheolốicũ.Đólàthếhệnhữngnhàchínhtrịmới.

Mộtsốkhácgọinhữngnhàkỹtrịlànhữngngườinắmđượcnhữngquyềnlựclớnlaonhờvàokỹthuật.VídụthườngđượcnhắcđếnlàBillGates.Vậythựcchất,nhữngnhàkhoahọchoặckỹnghệcó tạonênmột lực lượngvànắmgiữmộtquyềnlựcnhưvậyhaykhông?Hiểnnhiênlàxãhộingàycàngđượckỹnghệhóacaohơnvàcácnhàlãnhđạobuộcphảicónhữngnănglựcnhấtđịnhđểcóthểhiểuvàsửdụngcáckỹnghệ.Đólàgiaiđoạnhiệnđạicủasinhhoạtchínhtrị.Trìnhđộkỹthuậtởmỗithờiđạiphảiđápứngnhữngyêucầunhấtđịnh.Ởđâykhôngphải là sự tạo ramột tầng lớpcai trịbằngkỹthuật.

d.NhữngyêucầucủatrậttựthếgiớimớiTrậttựthườngđượccoinhưđồngnghĩavớitiếnbộ.Nótráingượcvớisự

hỗn loạn,vôchínhphủ.Nhưng thực rađóchỉ làmộtcáchquanniệmđơngiảnhóa,sảnphẩmcủanhữngđịnhkiếndohệthốnglưỡngphân.Quanniệmnhư thế sẽ làm nghèo cuộc sống, chẳng khác gì việc phân định những sựkiện lịch sử thành tốthoặcxấu.Chúng tađãđượcchứngkiến rằng trật tựtuyệtđốitrongkinhtếđãdẫnđếnđâu.Tuynhiên,khinóivềthếgiớithìsựloâuđãkhiếnchúngtanghĩrằngtrậttựtốthơnlàhỗnloạn,mặcdùchúngtacònphảisuynghĩnhiềuvềviệctrậttựđacựctốthơnhaytồihơntrậttựhaicựcmàchúngtabiếtthờichiếntranhlạnh.Trênthựctếkháiniệmtrậttựthếgiớicóýnghĩathuầntúymiêutả.Nóchỉracáchthức,trìnhtựvàquyluậtsắpxếpcácchủthểcủaquanhệquốctế.Trậttựquốctếcótínhổnđịnhnhấtđịnhvàthểhiệntươngquanlựclượngcũngnhưđặctínhcủacácquanhệquốctếtrongmộtgiaiđoạnlịchsửnhấtđịnh.

Nhưng vớimột quan niệm như thế về trật tự thì chúng ta lại thấy cónhữngvấnđềmâuthuẫnbởitrênthựctếthìtronglịchsử,trậttựthếgiớilàkếtquảcủasựápđặtbằngvũlựccủamộthayvàiquốcgiamạnhnhất.Mộttrật tự như thế về thực chất khôngphải là trật tự và nó chứađựngnhữngmầmmốngnguyhiểmcủasựbùngnổ.

2.Vaitròvàkhảnănghợptáctrongđờisốnghiệnđại

HợptáclàyêucầutựthâncủacuộcsốngĐểtồntạivàpháttriển,từbaođờinay,mỗicánhânvàmỗicộngđồng

dùmuốnhaykhôngvẫnkhôngngừnghợptácvớinhauđểchinhphụcthiênnhiênhaygiảiquyếtcácvấnđềxãhội.Thực tế lịchsửcho thấycónhiềucộngđồngmặcdùthiếutàinguyênnhưngvẫnpháttriểnrấtnhanhvàngượclạinhiềucộngđồngsởhữunguồntàinguyênphongphúnhưngvẫnrơivàotình trạng trì trệ, kém phát triển.Nguyên nhân dẫn đến thành công thì cónhiềunhưngcóthểnóirằng,tấtcảcáccộngđồngrơivàotìnhtrạngbiệtlậpđềukémphát triển,nghèonànvà lạchậucònnhữngcộngđồngphát triểnđềubiếthợptácvàhiệnhợptácởmứcđộrấtcaovớicáccộngđồngkhác.Điềucầnnóilàxãhộiloàingườihiệnđãpháttriểnđếntrìnhđộcao,vớisựxuấthiệncủanềnkinhtếtrithứcvàxãhộitrithức,conngườikhôngthểtiếptụchợp tácmộtcáchrời rạcvànhiềukhi làdo tình thế thúcépnhư trướcnữa.Ngàynay,hợptáckhôngchỉlànhucầutăngthêmsứclựchoặctrílựcđểhoàn thànhnhữngmục tiêuchung,màquan trọnghơndomỗicánhân,mỗicộngđồngđangngàycàngphụthuộcvàonhauhơnbaogiờhết,vìvậynhucầuhợptácđãtrởnênbứcthiếtvớimọicánhânvàcộngđồng.Cựtuyệthợptáchoặcthiếukhảnănghợptácđồngnghĩavớitrìtrệvàkémpháttriển.Cuộcsốngmớiđòihỏiphảinhậnthứclạivaitròvàkhảnănghợptácnhưlàmộtgiảiphápchủyếuđểnhânloạichungsốngvàpháttriển.

HợptácnhưlàtriếthọcnhânvănhiệnđạiTronglịchsửđãtừngcónhữngtriếthọcvềsựsinhtồn,chẳnghạnnhư

thuyếtDarwinxãhội,cáctưtưởngcựcđoancủachủnghĩaQuốcxã,đưaraluậnđiểmrằngđểsinhtồnmộtcánhânhoặccộngđồngnàyphảiloạitrừcánhânhoặccộngđồngkhác.Thậmchíđãcóthờingườitachủtrươngrằngđểpháttriểngiaicấpnàyphảitiêudiệtgiaicấpkia.Vềthựcchấtđólàtriếthọccủachiarẽvàloạitrừ,ủnghộmộtthựcthểnàychốnglạimộtthựcthểkhác.Triếthọcnàykhônglàgìkhácngoàisựbiệnminhchocáccuộcchiếntranhvà thựcchất là thứ triếthọcchống lạiconngười.Triếthọcsai lầmnàyđãđưanhiềucộngđồngvàongõcụtvàmanglạinhữnghậuquảbithảmtronglịchsửnhânloại.Thựctếchothấymỗicánhânvàmỗicộngđồngtồntạivàpháttriểnkhôngphảibằngsựloạitrừcánhânvàcộngđồngkhác(nhữngđốithủ)màngượclạiphảibiếthợptáchiệuquảnhấtvớicánhânvàcộngđồngkhác(nhữngđốitác).Theochúngtôi,nhânloạicầnmộttriếthọcmới,triếthọcvềHợptác,bởibảnchấtcủatựnhiênlàhợptácchứkhôngphảichiarẽvàloạitrừ.Triếthọcvềhợptácchínhlàtriếthọccủahòabìnhvàpháttriển,nó giúp chomỗi cộng đồng biết cách cùng nhau chung sống và kiến tạotươnglaivàvìvậycóthểnóitriếthọcvềhợptácchínhlàtriếthọcnhânvăn

hiệnđại.Đểlýgiảivấnđềquantrọnglàtạisaokhảnănghợptáccủamộtcánhânhaymộtcộngđồngnàođólạikémhơnsovớicácthựcthểkhác,chúngtacầntiếptụcxemxétbảnchấtcủaHợptácdướigócđộtriếthọccủanó.

Nănglựchợptác-tiêuchuẩnthẩmmỹhàngdầucủaconngườihiệnđại

Một cộng đồng nào đómongmuốn hợp tác với chúng ta trước hết vìquyền lợi riêngcủahọ,để thuhúthọchúng taphải trởnênhấpdẫn,phảichứngtỏrằngcáccộngđồngđốitácsẽđượclợinếuhọhợptácvớichúngta.Cáigìlàmnênsựhấpdẫncủamộtcộngđồng?Vềbảnchấtsựhấpdẫncủamỗithựcthểlàcáiđẹpcủachínhthựcthểấy.Trongtựnhiên,hươngsắccủamộtbônghoacũngnhưvẻđẹpgiớitínhcủacácloàitạonênvẻhấpdẫnvớiđốitác.Tươngtựnhưvậymỗicộngđồngcầncóvẻđẹpđểhấpdẫncáccộngđồngkhác-thựcvậy,cácđốitácsẽkhôngmuốnhợptácvớichúngtanếuchúngtathiếunănglựchợptác,tứclàchúngtathiếuhấpdẫn,nănglựchợptáclàtiềnđềđểmỗicộngđồngchủđộnghợptácvớinhau,cùngthamgiagiảiquyếtcácvấnđềchungcủanhânloại.Vẻđẹpcủacộngđồngkhônglàcáigìkhácmàchínhlànănglựchợptáccủachínhcộngđồngđó,nóhấpdẫncáccộngđồngkháckhiếnhọxíchlạigầnnhau,muốnhợptácvàhợptáccóhiệuquảvớinhau.Nănglựchợptáccủacộngđồngchủyếunằmtrongnềnvănhoámởcủanó.Nhiềuquanđiểmcựcđoan luônnhấnmạnhquáđángcácyếutốdịbiệtvềvănhoácủacộngđồngmìnhvàcoiđólànhững"bảnsắccaoquý".Theochúngtôi,điềulàmchocáccộngđồngtincậyvàhợptáchiệuquảvớinhauchủyếuvìnềnvănhoácủahọcócáichung,tứccáiphổbiếnchứkhôngphảicáidịbiệt.Mộtnềnvănhoámởlànềnvănhoásẵnsàngchấpnhậnvàtiếpthucácyếutốvănhoátíchcựccủacộngđồngkhác.Ngàynaymỗidântộcphảiýthứcvàbiếtcáchlàmchonềnvănhoácủadântộcmìnhthànhnềnvănhoámở.CácnhàvănhoálớncủadântộcnhưNguyễnTrãi,PhanBộiChâu,HồChíMinhlàtấmgươngsángvềvấnđềnày,trongkhikiênquyếtchốngxâm lượcvẫncổvũxâydựngmộtnềnvănhoámở,tiếpthucáctinhhoavănhóacủacáccộngđồngkhác.Thựctếlàcáccộngđồngcónềnvănhoámởđềupháttriểnthuậnlợivàngượclạinhữngcộngđồngcónềnvănhoákémtínhmở,khutrúvàdịbiệtđếncựcđoanđềusalầytronglạchậuvàkémphát triển.Lịchsửchothấycácchínhsách"bếquantoảcảng"củacácquốcgiaChâuÁnhuTrungQuốc,ViệtNamtrongcácthếkỷtrướcđãdẫntớihậuquảthảmhạinhưthếnào.

Con người ngày nay không còn đơn độc, thụ động như những thế kỷtrước,nhờtiếnbộcủakhoahọckỹthuật,khônggiancủamỗiconngườivàcộngđồngđãtrởnênrộngmở.Nănglựchợptáckhôngcònđượcnămmộtcáchthôthiểnnhưkhảnăngcùnghànhđộnggiữacáccánhânhoặccáccộngđồngđểtiếnhànhnhữngcôngviệcmàmỗicánhânhoặccộngđồngđơnlẻkhôngthểtựhoànthành.Ngàynayconngườiđãsángtạoranhiềumáymóc

giúpconngườivượtquađượcnhữnghạnchếvềcơbắpcũngnhưtrítuệhữuhạncủaconngườiriênglẻ,nghĩalàmỗicánhânvàcộngđồngngàynayđãmạnhlêngấpbội,nhưngchúngtavẫncầnvàphảihợptácchặtchẽvớinhauhơnbaogiờhết.Nănglựchợptácđãctrởthànhvẻđẹp,thànhđạođức,lốisốngcủaconngườitrongxãhộihiệnđại.Nănglựchợptácnằmtrongtínhvănhoámởcủacộngđồng,đặctrưngcủathờiđại.Khảnănghợptácđượccoinhưthướcđophẩmchấtvănhoácánhânvàcộngđồng,nănglựchợptáclàcáiđẹplớnnhấtcủaconngười.

NângcaonănglựchợptácMuốnhợptácthànhcôngđươngnhiênmỗicánhânvàcộngđồngphải

biếtcáchhợptácvànângcaonănglựchợptác.Đâulànguyênnhâncảntrởnănglựchợptáccủacáccộngđồngđangpháttriển?

Theochúngtôinguyênnhânchủyếulà tâmlý, lốisốngcủangườisảnxuấtnhỏđikèmvớinólànềnvănhoákémtínhmởcủacáccộngđồngnày.Vềmặtbảnchấttâmlýcủangườisảnxuấtnhỏthườngcoinhẹtínhhợptác,họkhôngthấyđượcthời thếđã thayđổiquánhiềuvàconngườicầnhànhđộngkhácđicầnkhônngoan,thựctếhơn.Nềnvănhoákémtínhmởthườnglàmcáccộngđồngkémpháttriểnmặccảmvàdễdịứngvớiđốitác,đồngthờicũnglàmchínhcáccộngđồngấy trởnênkémhấpdẫn trướcconmắtcủađốitác.Muốnhợptáccóhiệuquảphảicósựhiểubiếtsâusắcvàthôngcảmgiữacácđốitác,nềnvănhoámởlàchìakhoácủavấnđềnày:Vìvậybảnchấtcủavấnđềnângcaonănglựchợptáclàxâydựngmộtnềnvănhoámở,tứclàmộtnềnvănhoábiếtcáchtiếpnhậnvàchungsốngvớicácnềnvănhoákhác.Đểxâydựngnềnvănhoámở,chúngtaphảixâyđựngnềnvănhoácủacộngđồngmìnhhướng tớinhữnggiá trị chungcủavănhoánhânloại,chúngtaphải thểhiệnđểcáccộngđồngkháccảmnhậnrằng,vềbảnchấtchúngtagiốnghọchứkhôngphảichúngtakháchọvàđócũnglàtiềnđềđểcáccộngđồnghợptáctấtcùngnhau.

Lịchsửđãsangtrangmới,cáccộngđồnghiệngắnbóvàphụthuộcvàonhauhơnbaogiờhết.Vớinhữngthànhquảkhoahọckỹthuật,nhânloạicóthểvượtquanhữngtrởngạivềkhônggianvàthờigianvốnhàngngànđờinayhạnchếchúngtađểgiaolưu,họchỏi,hợptácvớinhauvềmọiphươngdiện.Hợptáclàtriếthọcquantrọngnhấtđểkiếntạohiệntạivàtươnglai,haynóikhácđinótrởthànhtriếtlýđểsốngvàpháttriểncủatoànnhânloại.

3.Xâydựnghệtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầu

Toàncầuhoálàmộtquátrìnhtươngtáctrênquymôtoàncầucủacácloạihìnhhoạtđộngxãhội trongđócó loạihìnhhoạtđộngchính trị.Thểhiệncơbảnnhấtcủatoàncầuhoálàsựhợptáctoàncầu.Xâydựngnềnvănhoáchínhtrịcóquymôtoàncầuchínhlàxâydựnghệngônngữchínhtrịđểtấtcảnhữngngườiđạidiệntrênthếgiớinàycóthểđốithoại,vàcũngchínhlà loại bỏ nhữngmặt dị biệt thái quá đồng thời thời tìm kiếm nhữngmặtchungnhất liên quanđến lợi ích toàn cầu làm xuất phát điểm cho nhữngcuộcđốithoạiđó.

Xưanay,dotínhđạidiệnnêncácnhàchínhtrịchỉnóitiếngnóicủacộngđồngmìnhlàmđạidiện.Vàbởivìquálệthuộcvàoviệcbầucửmàcácnhàchínhtrịluônluônchỉnóitiếngnóicủacộngđồngmìnhmàthôi.Chonênnhàchínhtrịlàngườiphụcvụlợiíchcủacộngđồngsaukhiđãđượccộngđồnglựachọnlàmđạidiện.Mụctiêucủanhàchínhtrịkhôngphảilàphấnđấuđểduytrìđịavịngườidạidiệncủamìnhtrongmộtgiaiđoạnnàođó,màlà vận dụng địa vị đại diện củamình để phục vụ những lợi ích của cộngđồng.Nhữnglợiíchcộngđồngnhưvậy,trongđiềukiệntoàncầuhoá,chínhlàkhảnănghợptácgiữacáccộngđồng.Vìvậy,nhàchínhtrịcóchấtlượngtoàncầuphảilàngườihiểubiếtvàcảmthôngvềmặtvănhoávớinhiềucộngđồngkhác,phảicóthểđạidiệnchocộngđồngcủamìnhđểthươnglượng,đểđốithoạivớicộngđồngkhác.Hơnnữa,anhtaphảithấmnhuầnnhữngmặtchungcủanhânloại,cóthểbiếnnhữngmặtriêngbiệtthànhmặtchung,tứclàthúcđẩyquátrìnhtrongđócáccộngđồngtựcảitạovàcảitạolẫnnhauđểnócótiếngnóichungtronghầuhếtcáclĩnhvực.Đóchínhlàquátrìnhtoàncầuhoávềchínhtrị.

Dođónócónhữngphẩmchấtcủakẻđốithoạivàphẩmchấtcơbảncủakẻđốithoạilàbiếtchấpnhậncáckhíacạnhdịbiệttrongđờisốngvănhoácủacộngđồngtoàncầu.Người đại diện chomỗi quốc gia là người phát biểu tình cảm, tư tưởng,nguyệnvọng,ýchícủaquốcgiaấy.Ngườiấyphảicânbằngđượcvớiđạidiệncủacácquốcgiakhác.Vìthế,ngườiấyphảicóđượcnhữngphẩmchấtnhấtđịnh.Trướchết,ngườiđóphảicótìnhyêuvớiquốcgiaấy,tứclàphảitrungthựcvềmặtchínhtrị,khôngbánrẻquốcgiacủamình,khôngđánhđổiTổquốcmình lấynhững lợi lộccánhân.Thứhai,ngườiđạidiệnchomộtquốcgiaphảicónăng lựcđối thoại, cónăng lựcứngphóđểgiànhnhữngđiều kiện thuận lợi nhất choTổ quốcmình, hay ít nhất, trong trường hợpbuộcphảiở trong thếyếu, thì tránhđược choquốcgia những thất thiệt ởmứctốiđa.

Như trên chúng tôi đã phân tích, sự trưởng thành của nhân loại đặt ra

nhữngyêucầumớiđốivớinhữngngườiđạidiệncủanhândânvàcủaquốcgia.Tuynhiên,khôngbaogiờcómộtnhàchínhtrịhoàntoàntựdo.Mọinhàchínhtrịđềulệthuộcvàolựclượngchínhtrịtrongquákhứđãđưahọlênvịtrí chính trịmàhọđangcó.Mộtkhixãhộichưakịp thời thayđổi thìnhàchínhtrịlànôlệ,làcontincủacáclựclượngchínhtrịcũ.

Nhưngđểthựchiệnđượcđiềuđó,chúngtacầnphảixâydựngđượcmộthệgiátrịhaynhữngtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầu.Chốngphânbiệtchủngtộc,chẳnghạn,làmộttrongnhữngtiêuchuẩnchínhtrịtoàncầu.Cóthểnói,vớisựđồngthuậntrênquymôquốctếvềchốngchủnghĩaphânbiệtchủngtộc,chúngtađãxâydựngđượctiêuchuẩnchínhtrịtoàncầu,bởivìnếucònphânbiệt chủng tộc thì chủng tộcnàykhôngbìnhđẳng trongđốithoạichínhtrịvớichủngtộckia,conngườinàykhôngbìnhđẳngtrongviệcđối thoại với conngười kia, bởi vì conngười nào cũngđều là nhữngnhàphátngônchonhữngxuhướngchínhtrịkhácnhau.

Chúngtacũngđãxâydựngđượcnhữngtiêuchuẩnkhác:chốngsửdụnglao động trẻ em, chống sử dụng lao động tù nhân, chống huỷ hoại môitrường, chống phân biệt namnữ...Đó chính là những tiêu chuẩn đầu tiêntronghệtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầu.

Tuynhiên,nócòncónhữngkhíacạnhcaocấphơn,chuyênnghiệphơnmàchúngtachưalàmđược,thếgiớichưalàmđược,vídụtôntrọngtínhđadạngcủahệ thống tư tưởng, tôn trọng tínhđadạngvềphong tháivănhoátoàncầu.

Xâydựngtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầulàlàmchomọingườicóthểđốithoạibìnhđẳngvàtựdođốivớinhau,nókhônglệthuộcvàocácưuthếcủacáccộngđồngcóngườiđạidiện.Thếgiớiđãxâyđựngnhữngcơchếnhưvậy,nhữngcơchếnàyđượcthểhiệnquacơcấuLiênHợpquốc,IMF,WB.Tuynhiên,nhữngthứnhưvậyđượcxemnhưnhữngcáichùavàngườitaluôncốgắngđểtháotungnóra.Bảnthâncácquốcgialuôncóxuhướngxâydựngvàphávỡcáctiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầu,haynóicáchkháclàcáctiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầulàmộtquátrìnhchứkhôngphảilàmộttrạngthái,làmộtđạilượngbấtbiến,bởivìnóthayđổicùngvớisựthăngtrầmcácquyềnlựcchínhtrịquốctế.Dovậy,ngườitaphấnđấuchomộtchếđộđacựcvềchính trị làbởingười takhôngmuốncómộtxu thếduynhấtvềmặtchínhtrị.Bảovệ tínhđadạngcủađờisốngchínhtrị toàncầuđượcthểhiệndướidạngxâydựngcáccơcấuđacực,nhưngđểxâydựngcáccơcấuđacực thìbuộc tấtcảcácdân tộcphảisángsuốtvàcùngphấnđấu.

Nhữngngười đại điện cho các quốc gia cần phải cùngnhau xây dựngmộthệ thốngnhững tiêuchuẩnsinhhoạtchính trịchung,chophéphọnóichuyệnchungđượcvớinhau,bấtchấpnhữngkhácbiệtvềchínhtrị,tôngiáohay tư tưởng.Điều đó sẽ có lợi hơn cho các quốc gia nhỏ yếu, buộc các

cườngquốccũngphảituânthủnhữngkhếướccôngbằnghơnvàcótínhchấttoàn cầu.Các quốc gia, và các tổ chức khuvực phải đóngnhiệmvụ thoảthuậnvớicộngđồngquốctếđểtạoranhữngtiêuchuẩnvănhoásinhhoạtchính trịquốc tế,vídụ:khôngđượccan thiệpvàonộibộcủanhau.Đó làmộttiêuchuẩnvănhoáđểđốithoại,giốngnhưviệccácluậtsưkhôngđượcmớmcungvậy.

Những tiêuchuẩnnhưvậyđượcxâydựngbằng thoả thuận.Tấtcảcácquitắcđềuđượcxâydựngbằngcáchđó.Nóicáchkhác,mọiquitắcvàluậtphápđềulànhữngkhếước.Sựthoảthuậncónhữngnộidungvàhìnhthứckhácnhauphụthuộcvàotươngquanlựclượngtrênthếgiớitrongtừnggiaiđoạn.Nếukhôngxâyđựngđượcnhữngkhếướcnhưthế,cácdântộcyếusẽkhôngbaogiờcóđược tiếngnói thựcsựcủamình.Họcó thểcóđịavị lýthuyếtnhưngkhôngbaogiờcóđịavịthựctế.Việccácdântộcnhỏđấutranhxâydựngnhữngtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầuchínhlànhằmxáclậpcácđịavịsinhhoạtchínhtrị.

Nhưng liệu những tiêu chuẩn như vậy có thể có hiệu lực thực tế haykhông?

Câutrảlờicủachúngtôilàcóthể,hơnnữachắcchắnlàcó.Bởivìcácdântộcnhỏbaogiờcũngđônghơn,còncácdântộclớnbịlệthuộcvàocácdântộcnhỏ,bởihọcầnthịtrường,cầnnguyênliệu,cầnnhâncôngrẻ...Thựcra các nhà kinh doanh đã có những tiêu chuẩn toàn cầu sớmhơn các nhàchính trị.Chínhnhữngyêucầucủakháchhàngđãbuộchọphải luôn luônnghiêncứuthếgiớivànhữngđặcđiểmmangtínhchấtdântộchaykhuvực.Vàxãhội loàingườichắcchắnsẽphát triểntheochiềuhướngthươngmạihoá.Vàchínhđịavịngườimuacũngsẽgiúpchúngtarấtnhiềutrongviệcxáclậpnhữngtiêuchuẩnsinhhoạtchínhtrịtoàncầu.

Nhữngnhiệmvụcầntiếnhànhđểtiếntớimộtnềnvănhoáchínhtrịtoàncầucóthểtómtắttrongnhữngnétsơlượcsauđây:

1.Xâydựngmộtnềnvănhoángoạigiao:Trướckhichiếntranhlạnhkếtthúccóthểcoingoạigiaogiữacácquốc

gianhưdiễnratrongthếgiớicủanhữngngườiđiếc.Cáccộngđồngđềuđưarayêusáchcủamìnhnhưngkhônghiểuhoặckhôngmuốnhiểuđốitác,haynóiđúnghơnkhôngmuốnthừanhậnđốitác.Thựctếngàynayđãđổikhác.

Chúngtacầnvàbuộcphảihiểucácđốitác,nắmđượcnhữngyêucầucủahọ.Ngàynaycácmâuthuẫnvàxungđộtquốctếcầnphảigiảiquyếttheotưduyngoạigiaomới.Đólàmộtnềnvănhoángoạigiaogiúpcộngđồngcácquốcgiahiểubiết,thôngcảmvàchiasẻquyềnlợicùngnhau.Đólàsựhợptácvàcạnhtranhđểmanglạithắnglợichocácbênđốitác.

Nhữngthayđổisâusắccủathếgiớitrongvàithậpkỷgầnđây,đặcbiệtlàxuthếtoàncầuhoávàsựgiatăngảnhhưởngcủacácquyềnlựcđaquốcgiađòihỏichúngtaphảicótưduyđốingoạimới.Nếunhưtrướcđây,mỗiquốc

giachỉcómộtchínhsáchđốingoạinhằmxửlýcácquanhệvớicácquốcgiakhác, thì nay cần cómột chính sách đối ngoại thứhai, ngày càng trở nênquantrọnghơn,nhằmgiảiquyếtquanhệvớicáclựclượngđaquốcgia.

Chínhsáchđốingoạigiữacácquốcgiacầnphải tínhđếnđặcđiểmđacựcvàràngbuộclẫnnhaucủathếgiớihiệnđạiđượctácđộngcủatoàncầuhoá.Mặtkhác,bằngcácchínhsáchđốingoạikhônkhéotrongquanhệvớicáccôngtyđaquốcgia,mộtchínhphủcóthểbiếnhọthànhđồngminhcủamìnhkhôngchỉvềkinhtếmàcảvềchínhtrị,phụcvụtấtchonhucầupháttriểnđấtnước,đồngthờihạnchếsựthaotúngcủahọ.

Trongbốicảnhcạnhtranhvàhợptácvôcùngphứctạphiệnnay,chínhphủnào,quốcgianào tranh thủđượccác lực lượngđaquốcgiasẽcósứccạnh tranh lớn để thực hiện thành công chính sách phát triển kinh tế củamình.

2.Tônvinhnhữnggiátrịphổquát:Dânchủ,nếukhôngnệvàocáivỏngônngữcủanó,mànhìnnhậnvềbản

chất,thìlạilàmộtgiátrịphổquát,tuyrằngkháiniệmnàyởmỗithờivàởmỗiđịaphươngđềucónhữngbiến thể.Chúng tôicho rằngcónhững tiêuchuẩngiátrịchungchocảphươngĐôngvàphươngTây.

Cơsởcủatấtcảnhữngđiềunàylàởchỗconngười,chodùởđâu,thuộcvề dân tộc nào, tôn giáo nào cũngđều là conngười với nhữngkhát vọngchungvềhạnhphúc,nhữngđauđớnchungvềđồngloại.Càngngày,xãhộihiệnđạicàngchophépvàđòihỏichúngtaphảixíchlạigầnnhauhơn.Quảthực,trongthếgiớihiệnđại,khikhoahọckỹthuậtđangtiếnnhưvũbão,khitrái đất đang nhỏ lại nhưmột cái làng, thì con người cảm thấymình phụthuộc lẫn nhau hơn bao giờ hết. Điều dễ nhận thấy nhất dĩ nhiên là mộttươnglaichung.Nếuchúngtakhôngcùngnhauhànhđộng,nếunhưchúngtakhôngthoảthuậnđượcvớinhauđểsốngchungtrongngôinhàhànhtinh,vàhơnthếnữa,nếuchúngtakhôngbắttayngayvàoviệcbảovệngôinhàchungấythìtươnglaicủachúngtasẽlàsựdiệtvong.

Cuộc sống đang đặt ra cho con người toàn thế giới những nhiệm vụchung thì cũng đặt ra những tiêu chuẩn chung cho cuộc sống cộng đồng.Nhữngtiêuchuẩnnàyngàycàngnhiềuhơnvàngàycàngquantrọnghơn.

SựxíchlạigầnnhaucủanhữngquanniệmphươngĐôngvàphươngTâyvềnhữnggiá trịvănhoá làđiềuđươngnhiên.Đờisốnghiệnđạibuộcconngườiphảihọccáchsốngchung.Họbuộcphảicónhữngthoảthuận,nhữngquytắc,đầutiênlànhữngthoảthuậnluậtpháp,sauđólànhữngthoảthuậnchínhtrị,vàcuốicùnglànhữngthoảthuậnvănhoá.

3.Xâydựngnềnphápquyềntoàncầu.Ýtưởngvềmột thếgiớiphápquyềndĩnhiên làsựphát triểncủakhái

niệmnhànướcphápquyền,nhưngnóchỉcóthểxuấthiệnmộtcáchnghiêmtúccáchđâykhônglâu,khitiếntrìnhtoàncầuhoáđãtrởnênkhôngthểnào

đảongược.Ýtưởngnàydựatrênviệcxácđịnhnhữngtiêuchuẩnpháplýphichínhtrị,khôngthiênvịvàđộclập,cóvaitròđiềutiếttoànbộcácmốiquanhệkhôngchỉgiữacácquốcgiamàcòncảgiữacáctổchức,khuvựcvàthậmchícảcáccánhân.Mộtýtưởngnhưvậyliệucókhôngtưởngkhông?Cáigìsẽđảmbảotínhkhảthicủanó?

Câuhỏiquảlàcócơsởcủanó.Bởivìdễnhậnthấyngayrằngmộthệthốngnhữngtiêuchuẩnnhưthếrấtdễdàngrơivàotínhtrừutượngvàviệcqui định những quyền của các quốc gia sẽ trở nên vô nghĩa nếu như nókhông có được tính hợp pháp chính trị. Hơn nữa, ngay cả tính hợp phápchính trịcũngcó thểvấpphảihàngràođịnhkiến,nhữngkhácbiệtvềvănhoávàsựlộnghànhcủabạolực.

Chúngtôichorằngmộtcộngđồngphápquyềntoànthếgiớilàhoàntoàncóthểcóđượcnhưngkhôngphải làđiềutấtnhiên.Cáicầnthiếtchosựrađờicủanólàsựxuấthiệnvớitỷlệápđảotrênthếgiớinhữngnhàlãnhđạođủtiêuchuẩnvănhoáchínhtrị,vàcùngvớinólàhệthốngnhữngquitắcvànhữngtiêuchuẩnchínhtrịtoàncầu.Chúngtôisẽnghiêncứusâuhơnvềvấnđềnàytrongnhữngphầndướiđâycủacuốnsáchnày.

4.TiếntớimộtcộngđồngvănhoátoànthếgiớiVănhoá, theochúngtôi,khôngphảilàhệquảcủakinhtếvàchínhtrị,

màlàmôitrường,lànềntảngcủakinhtếvàchínhtrị.Chúng tabiết rằng trong lịchsử, trật tự thếgiới thườngđượcđảmbảo

bằngbạolực.Mặcdùmangýnghĩagốclàmộtsựđốingượcvớisự“vôtrậttự",nhưng trên thực tế,những trật tự thếgiớichỉ làkếtquảcủaýchícủanhữngnướcmạnh.Trậttựđóthựcchấtchưathểgọilàtrậttự.Chiếntranhlạnhchấmdứtvàsựhìnhthànhcủacáithườngđượcgọilà"thếgiớiđacực"khiếnchokhảnăngthiếtlậpmộttrậttựbằngnhữngyếutốvănminhhơncóthể trở thànhhiện thực.Cơsởcủamột thếgiớinhưthế,nhưchúng tavừatrìnhbàytrênđây,chínhlàhệthốngnhữngtiêuchuẩnvănhoáchínhtrịtoàncầu.Nhưngđồngthờichínhnhữngtiêuchuẩnnày,đếnlượtnólạitácđộngtrởlạimôitrườngvănhoáthếgiới,chophépchúngtatiếntớimộtnhânloạivănhoá,thếlàmộtnhânloạicóchungmộtnềnđạivănhoá,baogồmvàtrântrọngnhữngbảnsắcvănhoáriêng,giúpnóvượtquatấtthảynhữngtrởngạichínhtrị,dântộc,tôngiáo...

KẾTLUẬN.TIẾNTỚIMỘTNỀNTRIẾTHỌCVỀHỢPTÁC

Vượtthờigianlàmộtkhảnăngtuyệtvờicủanhậnthức.Khảnăngvượtthờigianchophépngườitacóthểtruyđuổi,suyngẫmvềtươnglai,hayítnhất làchuẩnbị tiềnđề tâmlýđểđiđếnvớinó.Vàngaycảnhữngngườihômnayđãtìmracôngnghệđểđiđếntươnglai,nếutrongquátrìnhtiếnđếntươnglaitiếptheo,tươnglaicấphai,vẫnkhưkhưgiữlấybảnđồáncủatươnglaithứnhấtthìcũngsẽtrởthànhkẻbảothủtronggiaiđoạnthứhainày.Cơsởcủacôngnghệđiđếntươnglailàtưduykhôngngừng,lựachọnkhôngngừngvàloạibỏkhôngngừng.

Nhưngtôikhôngnghĩrằngphươngthứcđiđếntươnglaichỉđượchìnhthànhtrongtươnglai.Phươngthứcđiđếntươnglaiphụthuộcvàotrítưởngtượngvànănglựcnhậnthứccủaconngườihômnay.Vìthế,vănhoálànềntảngcủamọikếhoạchpháttriển.

Vănhoá làquy trìnhcủaứngxử, là tiêuchuẩncủaứngxử.Trongđó,nhậnthứccũnglàmộttrongcácloạiứngxử.Trongcuộcsốngngườitachỉthểhiệnhànhvicủamìnhthôngquahànhvi.Thôngđiệpcủatôitrongquyểnsáchthậtrarấtgiảndị:Vănhoáchínhlàconngười,nghiêncứuvănhoálànghiêncứutiêuchuẩncủaconngười.Cáctiêuchuẩncủacuộcsốnghômnayđượchìnhthànhtrongquákhứnhưngconngườiphảixâydựngcảcácgiátrịchotươnglai.Vìvậy,chúngtaxâydựngcuộcsốnghômnaynhưthếnàođểchongàymaiconcháucủachúngtacóthànhtựuđểtổngkết.

Lịchsửpháttriểncủanhânloạinóichungvàcủacácquốcgianóiriêngkhôngcótínhliêntụcvềmặtvănhoá.Chúngtađãtừngcómộthệtưtưởngđầysứcsốngtrongđiềukiệnchiếntranh,nhất là trongthờikỳchiếntranhlạnhvừaqua.Đólàtriếthọccủacácmặtđốikháng.Nhưngtrongthờibìnhngườitakhôngthểtạorachiếntranhđểcótriếthọc.Nhiềungườitiếptụctưduycũ,rasứcchuẩnbịchonhữngxungđột,nhiềungườikhác,ngượclại,sợdiễnbiếnhoàbình.Tôichorằngđólànhữngnỗilosợkhôngcócơsở.Hoàbình đã trở thành tất yếu, đếnmức sự chuẩn bị chiến tranh là điên rồ vàkhônggìbàochữađược.Vìthếchúngtaphảidichuyểntâmlýconngườitừđờisốngchiếntranhsangđờisốnghoàbình,tứcphảicấutrúctạiđờisốngtâmlýconngườichophùhợpvớiđờisốnghoàbình.Mỗingười,mỗitầnglớpđềubịmấtmátquyềnlợisaumộtchutrìnhthayđổiđờisốngchínhtrị.Nỗisợđólànỗisợíchkỷnêncũngkhôngthểbàochữađược.

Chúngtaphảixâydựnghệthốngtâmlýhoàbình.Trongchiếntranh,tôilàngườithamgiachủđộng:tôixungphongđibộđội.NộidungchủnghĩayêunướcViệtNamvàothờiđóbuộcmộtngườicólươngtriphảihànhđộngnhưvậy.Tôirấttựhàovềhànhđộngcủamình.Tôiđãtừngnóichuyệnvới

một sốngườiMỹvàhọ cũng rất thíchđiềuđó.Thếnhưng chủnghĩa yêunướccủaViệtNamtronggiaiđoạnnàykhôngđòihỏitôiphảicótháiđộxalánhhayhằnhọcvớiquốctếđểchiacắtmìnhvớinhânloại.NgườiViệtphảithayđổitháiđộđểphùhợpvớithờiđạicủachúngta.VàtrênthựctếngườiViệtđãthayđổi.NhữngđiềuvừanóivềViệtNamcũngđúngchođạiđasốcác nước trên thế giới, đặc biệt là các nước thuộc thế giới thứ ba.NgườiMêhicô,Indonexia,Phillipin,chẳnghạn.Họđềucònmangnặngvàđầyđủcácyếutốdựadẫm,quêmùa,hằnhọetrướcsựphát triểncủangườikhác.Thờiđạiđãthayđổivàchúngtaphảithayđổitheo.

Cácnhàchínhtrịcủacácnướcpháttriểnhãynhậnbiếtđượchậuquảcựcđoancủacáchànhvicủamình.Khiđónhânloạimớicóthểhợptácvớihọđược.Còngiớitríthứcphảiđónggópphầntrítuệthựcsựcủamình,nhữngtrítuệbấtvụlợi,đểtạorasựđúngđắnchocácgiảiphápchínhtrịcủaxãhội.

Cácdântộcđangpháttriểncầndũngcảmnhậnthứcrarằngmọiquyềnlợikhutrúđềudẫnđếnsựtànsátlẫnnhau.Conngườiphảibiếttìmralợiíchcủachínhmìnhtronggiaolưumộtcáchrộngrãi.Bởisựtraođổitoàncầusẽtạorakhảnăngchốngrủirotoàncầu.Vấnđềkhôngphảilàsựchênhlệchgiàunghèomàlànângmứcsốngtốithiểucủaconngườilênđểlàmchoconngườiđượcgiảiphóngrakhỏinhữngràngbuộcvậtchấttốithiểu,đểhọcónhữngnănglựcsángtạotựdohơn.

MộttrongnhữngthànhtựuvĩđạinhấtcủathếkỷXXlàsựgiảiphóngvềmặtchínhtrịcủacácdântộc.Chođếnnayđạibộphậncácquốcgiađãgiànhđượcđộclậpdântộc.Nhưngđạibộphậnnhữngquốcgiađộclậpmớinàyđangvấpphảimộtvấnđềcònnangiảihơngấpbội:họluẩnquẩntrongđóinghèovàkhôngtìmđượcconđườngpháttriển.

Vấnđềlàởchỗgiảiphóngdântộckhôngđồngnghĩavớigiảiphóngvềmặt chính trị.Một quốc gia đượcgiải phóngvềmặt chính trị chỉ khi nàonhândâncủanóđượcgiảiphóngvềmặtchínhtrị.Nếunhândânkhôngđượcgiảiphóngthìquốcgiađượcgiảiphónghaykhônggiảiphónglàvôích.Khiđó,nhữngquốcgiađượcgiảiphóngkhỏichủnghĩathựcdânlạirơivàosựcầmtùcủanhữngđịnhkiếnchínhtrị.Vàsựpháttriểnchỉcóthểcóchừngnàonhândânđượcgiảiphóng.Mọisựphát triểnđềubắtnguồn từsựgiảiphóngnhândân,giảiphóngnguồnnănglựccủaconngười.Cònhơnthếnữa,chúngtacóthểnóirằngpháttriển,đólàsựgiảiphóngcácnănglựccủaconngười.

Đólàconđườngduynhấtđểcácdântộctiếnlên.