XXII. UNIONI EVROPIAN NOCIONET KRYESORE: Integrimi; Bashkimi Europian për Qymyr dhe Çelik; Bashkimi Ekonomik Europian; Bashkimi Europian për Energji Atomike; Unioni Europian; anëtarësimi, zgjerimi; Këshilli i BE-së; Këshilli Europian; Parlamenti Europian; Komisioni Europian; Gjykata Europiane e Drejtësisë; Gjykata Europiane e Revizorëve; Komiteti Ekonomik dhe Social; Komiteti i Rajoneve; legjislacioni parësor dhe dytësor; rregullativat; direktivat; vendimet. PYETJE: 1. Kur dhe prej cilave vende është themeluar Bashkimi Europian për Qymyrin dhe

Çelikun? 2. Kur dhe ku janë nënshkruar Marrëveshjet për themelimin e Bashkimit Ekonomik

Europian dhe të Euratomit? 3. Cilat janë 4 liritë mbi të cilat bazohet Bashkimi Europian? 4. Tregoni se kur dhe cilat vende iu bashkangjitën UE-së në periudhën ndërmjet viteve

1970-95? 5. Kur u themelua Unioni Europian? 6. Cilat janë tri shtyllat e Unioni Europian? 7. Me se dallohet procesi i marrjes së vendimeve dhe i zbatimit të politikave në shtyllën

II dhe III nga proceset në shtyllën I? 8. Kur hyri në fuqi Marrëveshja e Amsterdamit? 9. Kur u vendos shtetësia europiane? 10. Me cilën marrëveshje u vendos Përfaqësuesi i lartë i politikës së jashtme dhe i

sigurisë? 11. Kur u vendos valuta europiane e përbashkët? 12. Cilat vende anëtare nuk ndodhen në Euro-zonë? 13. Cilat janë çështjet kryesore për të cilat është arritur marrëveshje me Marrëveshjen e

Nicës? 14. Theksoni Kriteret e Kopenhagës për t’u anëtarësuar në Unionin vendet e Europës

Lindore dhe Qendrore! 15. Kush e përbën Këshillin e UE-së dhe kush merr pjesë në punën e Këshillit Europian? 16. Cilat janë funksionet kryesore të Parlamentit Europian? 17. Sa komesarë ka në Komisionin Europian? 18. Ç’është ajo që bën pjesë në legjislacionin parësor dhe në legjislacionin dytësor të

Unionit? 19. Çfarë strukture institucionale për t’u integruar në UE ekziston në RM?

1. Unioni Evropian

1.1. Zhvillimi i Unionit Evropian Ajo që sot gjithnjë më shpesh ka tendencë të karakterizohet si unitet dhe identitet në rritje i kontinentit të Evropës është rrjedhojë e zhvillimit dhe e ngjarjeve në gjysmën e dytë të shekullit njëzet. Deri atëherë për Evropën (dhe për vendet e sotme anëtare të BE-së) më shumë ishin karakteristike ndarjet, antagonizmat dhe interesat e ndryshëm, sesa objektivat e përbashkëta apo fryma e përbashkët. Përveç dallimeve gjuhësore, religjioze dhe kulturore, posaçërisht karakteristike ishin dallimet ekonomike dhe dallimet në sistemet politike të shteteve të Europës. Marrëdhëniet ndërmjet shteteve të Evropës Perëndimore të cilat sot janë vende anëtare të BE-së në radhë të parë ishin të bazuara në rivalitet dhe në mosbesim, kurse tensionet që buronin nga marrëdhëniet e këtilla shkaktuan edhe dy luftërat botërore më të mëdha në shekullin njëzet që filluan dhe që në thelb ishin luftëra europiane. Pasojat që i la Lufta e Dytë Botërore pothuajse në tërë kontinentin e Evropës ishin të përmasave tejet të mëdha – ekonomia e shkatërruar, vendbanime të rrënuara dhe miliona të vdekur.

Në periudhën e pasluftës, sipas fjalëve të Altiero Spinelit, ithtarit të madh dhe njërit prej arkitektëve të integrimit evropian, “… një transformim i madh … lindi në vetëdijen politike të europianëve, diçka që është fare e re në historinë e tyre. Me shekuj, vendet fqinje shikoheshin si armiq potencialë ndaj të cilëve duhej patur kujdes dhe duhej qenë i përgatitur për luftë. Tani, pas mbarimit të luftës më të tmerrshme nga të gjitha luftërat në Europë, këta fqinj shikohen si popuj miq të cilët ndajnë një fat të përbashkët”1.

Marrëdhëniet ndërmjet vendeve pas Luftës së Dytë Botërore ndryshuan në mënyrë dramatike si pasojë e një varg faktorëve politikë dhe ekonomikë2, që e mundësuan ndryshimin e qëndrimeve të vendeve dhe startimin e bashkëpunimit dhe të integrimit europian. Disa nga këta faktorë sollën formimin e organizatave ndërkombëtare të ndryshme në shkallë botërore dhe rajonale (përfshi edhe atë në shkallë europiane), që siguruan ekzistimin e forumeve të bashkëpunimit dhe shkallën e ndryshme të integrimit ndërmjet vjendeve të tyre anëtare. Por, Unioni Europian është i vetmi i cili bashkëpunimin dhe integrimin ndërmjet vendeve anëtare e bazon në radhë të parë në institucionet mbikombëtare dhe në mënyrën e vendosjes, në vend të strukturave dhe të proceseve ndërqeveritare të vendosjes. Mbikombëtarizmi (supranacionalizmi) shihet në heqjen dorë nga një pjesë e sovranitetit të vendeve të caktuara anëtare duke ua mbartur autorizimet e vendosjes forumeve mbikombëtare.

1 Cituar në The Government and Politics of the European Union, Neill Nugent, Macmillan, 1994, faqe 7 2 Shkaqet që shollën integrimin europian disa i shohin në rrënjët historike të thella të këtyre proceseve, disa të tjerë – në pasojat politike dhe ekonomike që i la Lufta e Dytë Botërore (eliminimi i nacionalizmit të skajshëm, ndarja në Lindje dhe Perëndim, përkatësisht perdja e hekurt dhe ndikimi i SHBA-së, parandalimi i çfarëdo përpjekjeje të Gjermanisë për të mbizotëruar, krijimi i aranzhmaneve europiane për menaxhimin me Ndihmën e Marshallit), ndërvarësia ekonomike në rritje (përmasat tejet të mëdha të tregtisë botërore, ndërkombëtarizimi i prodhimtarisë, jostabiliteti i kurseve valutore dhe aranzhmanet monetare ndërkombëtare), si dhe interesat kombëtare dhe qëndrimet e vendeve anëtare. Pa dyshim shkaqet e integrimit duhet kërkuar në efektin e ndërlidhur të të gjithë këtyre faktorëve që ushtrojnë ndikim të ndryshëm në përshpejtimin ose në ngadalësimin e proceseve të integrimit në periudha kohore të ndryshme.

Qysh gjatë bisedimeve lidhur me formimin e bashkësisë së parë prej tri bashkësive europiane – Bashkimi Europian i Qymyrit dhe i Çelikut (BEQÇ), në vitin 1950, lidhur me faktin se çka qëndron në thelbin e idesë së integrimit të vendeve europiane, njëri prej dy francezëve më të merituar për këtë ide – Zhan Mone3, thotë: “Propozimet e Shumanit4 sigurojnë bazë për ndërtimin e Europës së re nëpërmjet sendërtimit konkret të një regjimi mbikombëtar në kuadër të lëmit të kufizuar, por të kontrolluar të përpjekjeve ekonomike… parimi i parë i domosdoshëm i këtyre propozimeve është mohimi i sovranitetit në fushë të kufizuar, por vendimtare”5.

Qasja në arritjen e rezultateve praktike nga të cilat vendet anëtare do të kenë dobi të dukshme, në kombinim me objektivat më ambicioze në prapavijë – integrimi më i thellë, u tregua e suksesshme sa i përket themelimit të një Europe më të bashkuar, edhe pse rruga e integrimit jo gjithmonë ishte pa probleme, e vazhdueshme dhe me shpejtësi të njëjtë për të gjitha vendet anëtare.

Marrëveshja e Parisit për formimin e BEQÇ-së, të cilën në vitin 1951 e nënshkruan gjashtë vendet e para anëtare – Franca, Gjermania, Italia, Holanda, Luksemburgu dhe Belgjika hyri në fuqi në vitin 1952. Objektivat e Bashkimit (BEQÇ) ishin themelimi i një zone të lirë tregtare dhe vendosja e themeleve për krijimin e tregut të përbashkët të lëndëve të para themelore në shtetet e industrializuara – qymyrit, çelikut, mineralit të hekurit, koksit. Me këtë marrëveshje u vendosën institucionet qendrore me karakterisitika mbikombëtare (Pushteti i Lartë, Këshilli i Ministrave, Kuvendi i Përbashkët dhe Gjykata e Drejtësisë) që ishin të autorizuar të imponojnë taksa për prodhimin e qymyrit dhe të çelikut me të cilat financoheshin veprimtaritë e Bashkimit (BEQÇ) dhe të vendosin lidhur me çështjet siç janë heqja dhe ndalimi i barierave doganore, politikat restriktive, subvencionet, përcaktimi i çmimeve në raste të caktuara ose caktimi i minimumit dhe i maksimumit të taksave doganore për importin e qymyrit dhe të çelikut nga vendet e treta.

Ndonëse suksesi i BEQÇ-së nuk është aq i shkëlqyeshëm sa i përket realizimit të politikave të përbashkëta të industrive të qymyrit dhe të çelikut, siç tregoi kriza në vitet 1958-59 me kapacitetet e tepërta të prodhimit të qymyrit, megjithëkëtë, ky Bashkim e trasoi rrugën drejt integrimit të mëtejmë në Europë.

Në vitin 1955, ministrat e Punëve të Jashtme të gjashtë vendeve anëtare të BEQÇ-së, në konferencën e mbajtur në Mesinë, miratoi rezolutën në të cilën thuhet se besojmë se ka ardhur çasti i mirëfilltë për ndërtimin e mëtejmë të Europës së bashkuar e në radhë të parë nëpërmjet integrimit ekonomik: fusionimi shkallëzor i ekonomive kombëtare, krijimi i tregut të përbashkët, bashkërendimi shkallëzor i politikës sociale dhe zgjerimi i institucioneve të përbashkëta. Krejt kjo me qëllim që Europa ta ruajë

3 Zhan Mone e promovonte eksperimentin e pasluftës në planifikimin ekonomik indikativ në Francë, si ithtar i madh i idesë së Europës së bashkuar, ky siguroi një nismë administrative dhe teknike të konsiderueshme për idenë e krijimit të Bashkimit Europian të Qymyrit dhe të Çelikut. 4 Robert Shuman është ministër i Punëve të Jashtme i Francës prej vitit 1948 deri në vitin 1953. Ky ishte avokat politik i idesë për themelimin e Bashkimit Europian të Qymyrit dhe të Çelikut. Me rastin e shpalljes së planit për formimin e Bashkimit Europian në maj të vitit 1950, në atë që më vonë do të njihet si Deklaratë e Shumanit, ai theksoi se propozimet për krijimin e tij janë vetëm një hap i parë i sendërtimit të një vizioni – i vizionit të Europës së bashkuar. 5 Cituar në The Government and Politics of the European Union, Neill Nugent, Macmillan, 1994, faqe 39.

pozicionin e vet në botë, përsëri të fitojë ndikimin dhe të realizojë rritjen e standardit të jetesës të popullsisë. Pas përpunimit teknik të përcaktimeve që dilnin nga rezoluta dhe bisedimeve ekstensive ndërmjet shteteve, në vitin 1957 u nënshkruan Marrëveshjet e Romës për themelimin e Bashkimit Ekonomik Europian (BEE-së) dhe të Bashkimit Europian për Energji Atomike (Euratom). Marrëveshjet e Romës hyrën në fuqi më 1 janar 1958.

Marrëveshja e BEE-së pa dyshim është më e rëndësishmja prej dy marrëveshjeve të Romës. Ajo i vendosi themelet e integrimit ekonomik në bazë të idesë së katër lirive: qarkullimi i lirë i njerëzve, i mallrave, i shërbimeve dhe i kapitalit. Qëllimi në vitin 1958 ishte themelimi i tregut të përbashkët, duke i hequr taksat doganore dhe kufizimet sasiore të tregtisë (zonë e lirë tregtare), duke themeluar Doganë të Jashtme të Përbashkët6 (unioni doganor dhe politika komerciale e përbashkët) dhe duke i ndaluar praktikat që kanë për qëllim parandalimin e konkurrencës së lirë ndërmjet vendeve anëtare. Taksat doganore u hoqën në vitin 1968, kurse politika bujqësore e përbashkët u vendos në vitin 1962.

Aranzhmanet institucionale në BEE dhe në Euratom u krijuan në bazë të modelit të 4 institucioneve qendrore themelore të BEQÇ-së, mirëpo me ndryshime të caktuara në raportet e forcës ndërmjet tyre: në vend të Pushtetit të Lartë në BEQÇ, u formuan Komisionet (nga funksionarët e

emëruar), me autorizimin për të inicuar politikën, por me forcë më të vogël për marrjen e vendimeve detyrimore për vendet anëtare në krahasim me Pushtetin e Lartë;

Këshilli i Ministrave, si trup themelor i marrjes së vendimeve dhe me autorizime më të mëdha nga ekuivalenti i tij në BEQÇ;

Kuvendi, në vend të Asamblesë së Përbashkët në BEQÇ, i cili më vonë (prej vitit 1979), për dallim nga Asamblea e Përbashkët, përbëhej prej përfaqësuesve të zgjedhur drejtpërsëdrejti (parlamentarëve) të vendeve anëtare, në vend se prej delegatëve të parlamenteve kombëtare. Kuvendi, kryesisht kishte forcë këshilldhënëse dhe forcë mbikëqyrëse të kufizuar dhe

Gjykata e Drejtësisë, me autorizimin për ta mbrojtur të drejtën me rastin e zbatimit dhe të interpretimit të Marrëveshjeve.

Me Konventën e vitit 1957 u vendos që Kuvendi dhe Gjykata e Drejtësisë, të tri

bashkësive t’u shërbejnë si institucione të përbashkëta.

Në vitin 1967 hyri në fuqi Marrëveshja për themelimin e Këshillit unik dhe të Komisionit unik të Bashkësive Europiane, që njihet si Marrëveshje për bashkim. Me të përcaktohej formimi i një Këshilli të Ministrave për tri bashkësi dhe një Komisioni, në vend të Pushtetit të Lartë të BEQÇ-së dhe të Komisioneve të BEE-së dhe të Euratomit.

Që nga fillimi i viteve të 70-ta e deri më sot numri i anëtarëve të Bashkimit Europian, më vonë të Unionit, u rrit disa herë. Në vitin 1973 në Bashkimin Europian aderuan Irlanda, Danimarka dhe Britania e Madhe. Britania e Madhe u bë anëtare e

6 Apo siç quhet ndryshe “tarifë doganore e përbashkët”.

BE-së pas 12 vjetësh të aplikimit të parë të saj në vitin 1961, i cili u refuzua për shkak të vetos së presidentit të Francës Dë Gol-it njësoj sikurse edhe aplikimi i dytë që u refuzua në vitin 1967.

Vala e dytë e zgjerimit të BE-së ndodhi në vitin 1981 kur në BE aderoi Greqia, kurse vala e tretë u realizua me aderimin e Spanjës dhe të Portugalisë në vitin 1986. Me këtë numri i anëtareve të Unionit u dyfishua në 12 vende dhe i përfshiu të gjitha vendet më të mëdha dhe më me ndikim të Europës Perëndimore, me çka Bashkimi Europian u bë organizatë ndërkombëtare e rëndësishme dhe forcë tregtare botërore.

Në vitin 1995 hynë në fuqi marrëveshjet për të aderuar në Union Austria, Suedia dhe Finlanda. Me këtë numri i anëtarëve të Unionit u rrit në 15 vende. Duhet thënë se bashkimi i Gjermanisë Perëndimore dhe Lindore në vitin 1990 nuk paraqet zgjerim të Unionit me anëtar të ri, por integrim të RDGJ-së së dikurshme në Gjermaninë Federale. Së këndejmi nuk kishte dot nevojë për një marrëveshje aderimi.

Akti unik europian (AUE) u nënshkrua në vitin 1986 dhe hyri në fuqi në vitin 1987. Me të u aplikuan disa amendamente të Marrëveshjeve për themelimin e Bashkimit Europian (Marrëveshja e Parisit dhe dy marrëveshjet e Romës) dhe iu dha një nxitje zhvillimit të ri dhe integrimit të mëtejmë të vendeve anëtare. Me fjalë të tjera, me AUE u inkorporuan në mënyrë formale fushat e reja të politikës në Marrëveshjen për BEE-në – mjedisi jetësor, kërkimi dhe zhvillimi teknologjik, kohezioni ekonomik dhe strukturor (politika rajonale) dhe u legalizua bashkëpunimi në fushën e politikës së jashtme; vendosja e tregut të brendshëm apo siç quhet ndryshe edhe e Tregut Unik Europian (TUE), deri në fund të vitit 1992 ishte i specifikuar si një objektiv i posaçëm dhe tejet i rëndësishëm.

Mirëpo, menjëherë pas miratimit të AUE-së, shumica mendonin se ai nuk e nxit sa duhet integrimin dhe se nevojitet të vendoset valuta unike që të mund të realizohen në tërësi përfitimet nga TUE-ja; se dimensioni social i Bashkimit Europian duhet të zgjerohet; se liria e vendosur e qarkullimit të njerëzve shtroi çështjen e zgjidhjes së problemeve të kriminalitetit ndërkufitar, të transportit të drogës, të terrorizmit ndërkombëtar dhe të imigracionit; se “deficiti demokratik”7 duhet të zgjidhet në dobi të institucioneve më efektive dhe më përgjegjëse, përgjegjësitë dhe nismat e të cilave për numrin gjithjë më të madh të politikave rriteshin, pa u rritur përgjegjësia demokratike e tyre. Përveç kësaj, shkatërrimi i bllokut komunist në vitin 1989 shtroi çështjen e aftësisë institucionale të Bashkimit Europian që të ballafaqohet me sfidat e Europës së transformuar dhe e theksoi nevojën e përcaktimit të logjikës së re në politikën e jashtme dhe në politikën e mbrojtjes pas përfundimit të luftës së ftohtë. Më vonë, zgjerimi potencial i Bashkimit Europian drejt Lindjes dhe projekti për Zonë Ekonomike Europiane me vendet e EFTA-s,8 e shtroi çështjen e aftësisë së Bashkimit Europian që të 7 Mungesa e lidhjes së drejtëpërdrejtë ndërmjet vullnetit politik të qytetarëve të vendeve anëtare si zgjedhës dhe funksionarëve në institucionet e Bashkimit Europian (me përjashtim të Parlamentit Europian), si dhe mungesa e mekanizmave për përgjegjësinë politike të tyre. 8 Asociacioni Europian i Tregtisë së Lirë (EFTA) u formua në vitin 1960 nga Austria, Danimarka, Norvegjia, Suedia, Zvicra, Britania e Madhe dhe Portugalia. Më vonë atij iu bashkëngjitën Finlanda, Islanda dhe Lihtenshtajni, kurse me aderimin në BE nga ky asociacion tërhiqen Britania e Madhe, Portugalia dhe Danimarka. Qëllimi i EFTA-s është krijimi i zonës së lirë tregtare të produkteve industriale ndërmjet vendeve anëtare të tij. Në vitin 1977 u themelua zona e tregtisë së lirë të produkteve industriale ndërmjet EFTA-s dhe BE-së, kurse në

ballafaqohet me çështjet dhe me problemet europiane në vend se të ballafaqohej me çështjet dhe me problemet e Europës Perëndimore.

Me Marrëveshjen e Mastrihtit për Unionin Europian, që hyri në fuqi në nëntor të vitit 1993 (u nënshkrua në shkurt të vitit 1992) praktikisht u formua organizata e re – Unioni Europian, që bazohet në 3 shtylla: në Bashkimet europiane; në Politikën e jashtme dhe të sigurisë të përbashkët (PJSP); dhe në Bashkëpunimin në fushën e drejtësisë dhe të punëve të brendshme.

Mund të thuhet se shtylla e Bashkimeve europiane është më e rëndësishmja prej tri shtyllave të Unionit, për arsye se i mbulon përgjegjësitë e Unionit lidhur me pjesën më të madhe të fushave të politikës. Ndryshimet më të rëndësishme në mesin e ndryshimeve nga Marrëveshja e Mastrihtit të tri Marrëveshjeve për Bashkimet europiane janë inkorporuar në Marrëveshjen për të ashtuquajturin Bashkim Europian. Në pikëpamje terminologjike, Bashkimi Europian për Qymyr dhe Çelik, Bashkimi Ekonomik Europian dhe Bashkimi Europian për Energji Atomike (Euratom) para Mastrihtit njiheshin me emrin gjerësisht të përdorur Bashkim Europian. Me Marrëveshjen për Unionin Europian nga Mastrihti, njëri prej bashkimeve – Bashkimi Ekonomik Europian, që ishte më i rëndësishmi prej tri bashkimeve që e përbënin Bashkimin Europian u riemërtua në Bashkim Europian (BE), kurse që të triat bashkërisht tani paraqesin pjesën e Unionit Europian më të gjerë.

Me ndryshimet nga Mastrihti në Marrëveshjen për BE-në formalisht u inkorporua parimi i subsidiaritetit9 dhe shtetësia e Unionit, u përcaktuan ndryshime institucionale të rëndësishme për përmirësimin e procesit të marrjes së vendimeve dhe për efektivitetin e institucioneve të Unionit,10 u vendosën ndryshime lidhur me politikën që kishin të bënin me themelimin në tri faza të Unionit Ekonomik dhe Monetar (UEM), u vendosën politika të reja11 ose u përforcuan politikat e vendosura paraprakisht12 dhe u bë përpjekje për përforcimin e “anës sociale” të Unionit.

Shtylla e dytë e Unionit – Politika e përbshkët e jashtme dhe e sigurisë (PPJS), bazohet në përcaktimin se Unioni dhe vendet e tij anëtare do të përkufizojnë dhe do të zbatojnë politikë të jashtme të përbashkët dhe politikë të përbashkët sigurie e cila do t’i mbulojë të gjitha fushat e politikës së jashtme dhe të sigurisë dhe se kjo politikë do ta përfshijë edhe çështjen e politikës mbrojtëse të përbashkët, e cila një ditë mund të sjell mbrojtje të përbashkët. Në të vërtetë, Bashkëpunimi politik europian (BPE) u inicua

janar të vitin 1994 u themelua Zona Ekonomike Europiane, me të cilën zgjerohet programi i Tregut Unik Europian të vendeve anëtare të EFTA-s, me përjashtim të Zvicrës. 9 Ky parim përmbahet në nenin 5 të Marrëveshjes së konsoliduar për Bashkimin Europian. Me të përcaktohet se në lëmenjtë që nuk janë në kompetencën ekskluzive të Bashkimit, ai do të veprojë vetëm po qe se objektivat e veprimit të propozuar nuk mund të realizohen në masë të duhur nga vendet anëtare e për këtë arsye, për shkaqe të madhësisë ose të efekteve të veprimit të propozuar, mund të realizohen më mirë nga ana e Bashkimit. 10 Lidhur me procesin legjislativ të UE-së, u aplikua procedura për bashkë-vendosje ndërmjet Parlamentit Europian (PE) dhe Këshillit të Ministrave, u bënë ndryshime në fushat që mbuloheshin me procedurën e bashkëpunimit dhe me procedurën e pëlqimit të PE-së; mandati i komesarëve në Komision u zgjat në 5 vjet; Gjykata Europiane e Drejtësisë fitoi autorizime për t’u caktuar gjoba vendeve anëtare që nuk e respektojnë të drejtën e Bashkimit; u vendos institucioni i Ombudusmanit dhe u themelua Komiteti i rajoneve. 11 Politika zhvillimore, mbrojtja e konsumatorëve, arsimi, kultura, shëndetësia etj. 12 Kërkimi dhe zhvillimi teknologjik, mjedisi jetësor, kohezioni ekonomik dhe social.

qysh në vitet 70 kur vërehej dobësimi relativ i rëndësisë së vendeve të Europës Perëndimore në botë (në krahasim me SHBA-në), gjë që i nxiti të bashkohen rreth çështjeve të caktuara të politikës së jashtme në mënyrë që të ushtrojnë ndikim në ngjarjet që zhvillohen në skenën politike botërore.

Shtylla e tretë – Bashkëpunimi në fushën e drejtësisë dhe në punët e brendshme, implikon bashkëpunimin në fushat me interes të përbashkët për vendet anëtare,13 që realizohet nëpërmjet mekanizmave të bashkërendimit ndërmjet sektorëve të rëndësishëm në administratat kombëtare të vendeve anëtare (ministritë e drejtësisë, të doganave, të policisë).

Lidhur me këto dy shtylla (të reja) të Unionit, duhet thënë se politikat që i mbulojnë ato nuk zbatohen në të njëjtën mënyrë sikurse edhe politikat në kuadër të shtyllës së parë (para së gjithash politikat e Bashkimit Europian). Duke pasur parasysh natyrën e ndjeshme të këtyre politikave, me Marrëveshjen përcaktohet fjala vendimtare e vetë vendeve anëtare dhe e institucioneve në të cilat ato përfaqësohen drejtëpërsëdrejti (Këshilli i Ministrave dhe Këshilli Europian), në llogari të Komisionit Europian, të Parlamentit Europian dhe të Gjykatës së Drejtësisë. Së këndejmi, rregull është njëzëshmëria gjatë votimit me rastin e marrjes së vendimeve të ndryshme në këto fusha. Përveç kësaj, në këto dy shtylla nuk produkohet legjislacioni, përkatësisht nuk shfrytëzohen instrumentet juridike (direktivat, rregullativat) sikurse në shtyllën e parë, por shfrytëzohen instrumentet specifike (siç janë për shembull, qëndrimet e përbashkëta, aksioni i përbashkët, vendimet implementuese, deklaratat në lëmin e PJSP-së ose qëndrimet e përbashkëta, vendimet kornizë, vendimet, etj. në fushën e bashkëpunimit në lëmin e drejtësisë dhe të punëve të brendshme).

Për një kohë të shkurtër pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Mastrihtit filluan përgatitjet për hartimin e një marrëveshje të re me të cilën do të bëhen ndryshime plotësuese në Marrëveshjet për themelimin e UE-së. Nisma për marrëveshjen e re, që filloi në vitin 1994, u finalizua me nënshkrimin e Marrëveshjes së Amsterdamit në vitin 1997 dhe me hyrjen e saj në fuqi më 1 maj 1999.

Marrëveshja e Amsterdamit ishte në thelb vazhdim i integrimit dhe i reformës së mëtejme (i përforcimit) të institucioneve të filluar me Marrëveshjen e Mastrihtit, e në radhë të parë si marrëveshje e sfidave aktuale për Unionin me vendosjen e valutës unike – euros dhe me procesin e zgjerimit të Unionit me perspektivën që ajo të marrë korniza kontinentale. Shumica thonë se derisa ndryshimet kryesore paraprake të Marrëveshjeve bazoheshin në nevojën e sendërtimit të integrimit ekonomik të mëtejmë ndërmjet vendeve anëtare, në Marrëveshjen e Amsterdamit në plan të parë ndodhen objektivat politike.

13 Fushat me interes të përbashkët, të përkufizuara në Marrëveshjen e Mastrihtit, janë si vijon: 1) politika e strehimit (azilit); 2) rregullat dhe kontrolli i kalimit të personave nëpër kufijtë e jashtëm të vendeve anëtare; 3) politika migracioniste dhe e drejta e vendosjes së personave nga vendet që nuk janë anëtare të Unionit; 4) lufta kundër varësisë nga droga; 5) lufta kundër mashtrimeve ndërkombëtare; 6) bashkëpunimi gjyqësor rreth lëndëve civile; 7) bashkëpunim gjyqësor në lëndët penale; 8) bashkëpunimi doganor; 9) bashkëpunimi policor në luftën kundër terrorizmit, trafikimit të drogave dhe kundërveprave të tjera penale të rënda nëpërmjet shërbimeve policore të zbulimit – Europol-it, që e mbulon UE-në.

Objektivat kryesore të Marrëveshjes së Amsterdamit janë themelimi i Europës “civile”, përcaktimi i rolit të UE-së në skenën ndërkombëtare, përmirësimi i efektivitetit dhe i shkallës së demokracisë në institucionet e UE-së dhe përgatitja e UE-së për zgjerimin e ardhshëm.

Në fushën e marrëdhënieve të Unionit me qytetarët e Europës, Marrëveshja e Amsterdamit paraqet një hap të mëtejmë në krahasim me Marrëveshjen e Mastrihtit, e cila e vendosi shtetësinë europiane për qytetarët e vendeve anëtare, duke përcaktuar disa të drejta dhe detyrime të tyre (në radhë të parë të drejtën për të votuar dhe për t’u kandiduar në zgjedhjet europiane dhe në ato lokale), pa futur me këtë rast shumë përmbajtje reale në këtë përcaktim. Marrëveshja e Amsterdamit, për dallim, fokusohej në liritë dhe në të drejtat themelore të njeriut. Së këndejmi, sipas kësaj marrëveshjeje, vendet anëtare kanë për detyrë t’i respektojnë liritë dhe të drejtat themelore, sidomos ato që janë të përfshira në Konventën Europiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe liritë themelore të Këshillit të Europës dhe i nënshtrohen përgjegjësisë për shkeljen sistematike dhe serioze të tyre, gjë që mund të shkaktojë madje edhe pezullimin e të drejtës së votës në Këshill. Me Marrëveshjen, UE-ja ka të drejtë të veprojë edhe në luftën kundër çdo lloj diskriminimi mbi baza të kombësisë, të seksit, të racës, të prejardhjes etnike, të religjionit ose të bindjeve, të moshës, të invaliditetit dhe të orientimit seksual dhe ta promovojë barazinë dhe mundësitë e barabarta për meshkujt dhe për femrat, dhe njihet edhe e drejta e mbrojtjes së të dhënave vetiake të qytetarëve që grumbullohen në institucionet e UE-së si dhe e drejta e qasjes në dokumentet e institucioneve europiane.

Në Marrëveshje janë futur edhe dispozita të reja lidhur me punësimin dhe me punët sociale me të cilat në fushën e punësimit UE-ja fiton mundësi për të vepruar në bashkëpunim me vendet anëtare dhe zgjerohet fushëveprimi në lëmin e punëve sociale.

Marrëveshja e Amsterdamit e përkufizon edhe krijimin e zonës së lirisë, të sigurisë dhe të drejtës dhe përcakton periudhën 5-vjeçare të tranzicionit pas së cilës çështjet që kanë të bëjnë me strehimin (azilin), me imigrimin dhe me bashkëpunimin gjyqësor në lëndët civile, të cilat më parë trajtoheshin sipas procedurës në shtyllën III (bashkëpunimi ndërqeveritar), do të kalojnë në kompetencë të Bashkimit Europian (procedura nga shtylla I – vendosja mbikombëtare (supranacionale), legjislacioni i UE-së.

Në fushat prej shtyllës III (bashkëpunimi policor dhe ai gjyqësor në punët kriminale) Marrëveshja bën të mundur “bashkëpunimin e ngushtë” ndërmjet vendeve anëtare, sipas të ciliës shumica prej tyre mund të merren vesh për rregulla të caktuara të përbashkëta, kurse vendet e tjera anëtare, për të cilat këto rregulla nuk janë detyrimore, mund t’u bashkangjiten më vonë. Marrëveshja gjithashtu mundëson inkorporimin e acquis-ës14 së Shengenit në rendin juridik të UE-së, duke lënë mundësinë për Danimarkën, për Irlandën dhe për Britaninë e Madhe për ta zbatuar Shengenin në një datë të mëvonshme.

14 Këto janë një varg marrëveshjes dhe aranzhmanesh që dalin prej tyre, që janë nënshkruar prej vitit 1984 e deri më sot, me qëllim që të krijohet zona e qarkullimit të lirë të njerëzve, pavarësisht nga kombësia e tyre.

Në fushën prej shtyllës II – politika e përbashkët e jashtme dhe e sigurisë , Marrëveshja e Amsterdamit e përcakton në mënyrë më të qartë procedurën e marrjes së vendimeve ndërmjet Këshillit Europian dhe Këshillit të Ministrave, por e vendos edhe Përfaqësuesin e Lartë të Politikës së Jashtme dhe të Sigurisë së Përbashkët15 dhe njësia për planifikimin e politikës dhe për paralajmërim të hershëm, që punon si mbështetje e Përfaqësuesit të lartë, si risi organizative në lëmin e politikës së përbashkët.16 Lidhur me politikën mbrojtëse, Marrëveshja lejon integrimin e ardhshëm të plotë të Unionit të Europës Perëndimore17 në Unionin Europian dhe i përcakton të drejtat themelore për bashkëpunim ndërmjet këtyre dy organizatave.

Për Unionin Europian, për dallim nga organizatat e tjera ndërkombëtare, është karakteristike përfshirja e madhe e fushave të politikës që i mbulon ai, dhe e cila me kalimin e kohës gjithnjë më tepër rritej. Ndër shkaqet e zhvillimit të këtillë mund të numërohen ndërvarësia ekonomike gjithnjë më e madhe, konkurrenca ekonomike e fuqishme në suaza botërore, trysnitë integruese nga institucionet qendrore të UE-së (në radhë të parë nga Komisioni dhe nga Europarlamenti) dhe efekti i kalimit të arritjeve prej një fushe të politikës si nxitje për fillimin e politikës në një fushë të re. Sot, UE-ja mbulon ose realizon nismë pothuajse në të gjitha fushat e politikës publike, me ç'rast zhvillohet një bashkëpunim dhe një integrim i vazhdueshëm ndërmjet vendeve anëtare dhe gjithnjë më shumë procese të vendosjes dhe gjithnjë më shumë përgjegjësi për implementimin e vendimeve ndodhen në duart e institucioneve kolektive dhe jo në duart e shteteve kombëtare.

Shumica e këtyre politikave realizohen në kuadër të Bashkimit Europian (BEE-ja e dikurshme). Më e njohur dhe ndër të parat që e harxhon gjysmën e buxhetit të Unionit, gjithsesi është Politika Bujqësore e Përbashkët, e sidomos e rëndësishme për proceset integruese është politika e përcaktuar paraprakisht e themelimit të Tregut të Përbashkët, që u shndërrua në politikë të krijimit të Tregut të Brendshëm apo siç quhet ndryshe Treg Europian i Përbashkët (TEP). Në vitin 1985 Komisionin të cilin e drejtonte Zhak Delori e prezentoi Librin e Bardhë për vendosjen e tregut unik deri në janar të vitit 1993, gjë që si garanci ishte konfirmuar në AUE, që hyri në fuqi në vitin 1987. Programi i TEP-së (ose “nisma 1992”) rezultonte në veprimtarinë rregullative të shtuar të Bashkimit në kuadër të shumë lëmenjve të politikave të orientuara nga tregu, që kishte për qëllim ta promovonte qarkullimin e lirë të mallrave, të shërbimeve, të njerëzve dhe të kapitalit dhe ta forconte pozitën e Bashkimit ndaj vendeve të treta. Ndër politikat që kishin ndikim të drejtpërdrejtë ose të tërthortë në veprimin e tregut bëjnë pjesë: krijimi i kushteve themelore për standardet e produkteve dhe atestimi e certifikata e tyre; hapja e monopoleve kombëtare dhe furnizimeve publike konkurrencës; përcaktimi i kritereve që duhet t’i plotësojnë kompanitë për të tregtuar në treg (sidomos në lëmin e shërbimeve financiare); kontrollimi i kushteve në të cilat qeveritë mund ose nuk mund t’i subvencionojnë industritë e vendit; mbrojtja e 15 Përfaqësuesi i parë i lartë i Politikës së Jashtme dhe të Sigurisë së Përbashkët është Havier Solana, i cili njëherit është edhe sekretar i përgjithshëm i Këshillit. Ai u emërua në qershor të vitit 1999. 16 Përveç kësaj, duhet theksuar se edhe në këtë fushë sensitive Marrëveshja lejon vendosjen e Këshillit të Ministrave me shumicën e kualifikuar të votave gjatë marrjes së vendimeve implementuese dhe aplikon të ashtuquajturin abstenim “konstruktiv” nga votimi. 17 Në Unionin e Europës Perëndimore, të themeluar në vitin 1955 si organizatë në radhë të parë të orientuar nga çështjet mbrojtëse, anëtarësohen 10 vende anëtare të UE-së, kurse 5 vendet e tjera e kanë statusin e vëzhguesve: Danimarka dhe katër vende që nuk janë anëtare të NATO-s: Irlanda, Austria, Finlanda dhe Suedia.

konsumatorëve, kushtet e punës, mjedisi jetësor. Përveç kësaj, TEP-ja i nxit edhe politikat e sektorëve siç janë transporti, telekomunikimet dhe energjia, dhe kishte efektin e padyshimtë të katalizatorit në realizimin e idesë më të vjetër për Unionin Ekonomik dhe Monetar (EUM) nga fundi i viteve 80, pa të cilin nuk do të mund të realizoheshin plotësisht përfitimet nga tregu unik.18 Strategjia për harmonizimin shkallëzor të politikave makroekonomike dhe monetare dhe vendosja e valutës unike ishte e zhvilluar, kurse procedurat dhe orari kohor i realizimit ishin konfirmuar në Marrëveshjen e Mastrihtit. Valuta unike europiane e cila prej vitit 1995 e mban emrin “euro”, është vendosur prej datës 1 janar 1999, kurse më 1 janar 2002 i zëvendësoi valutat kombëtare. Në çastin e vënies në përdorim në euro-zonë (unioni monetar) ishin përfshirë 11 vende anëtare që i plotësuan kushtet për konvergjencë, me përjashtim të Britanisë së Madhe, të Danimarkës dhe të Suedisë të cilat vendosën që të mos marrin pjesë dhe Greqia e cila nuk i plotësonte kushtet. Me Vendimin e Këshillit të Ministrave të UE-së të datës 19 qershor 2000 u vendos që edhe Greqia e cila ndërkohë i plotësoi kriteret për konvergjencë, të pranohet në euro-zonë prej datës 1 janar 2001. Në vitin 1998 u themelua edhe Banka Qendrore Europiane (BQE), e cila e menaxhon politikën monetare të të gjitha vendeve anëtare që iu bashkangjitën valutës unike dhe punon pavarësisht nga qeveritë kombëtare.

Sikundër mund të shihet nga Marrëveshja e Mastrihtit për themelimin e UE-së dhe nga Marrëveshja e Amsterdamit, ato krijuan bazë juridike edhe për një bashkëpunim ndërmjet vendeve anëtare në fushat e politikës të cilat deri atëherë konsideroheshin se janë vetëm në kompetencë të qeverive kombëtare – politika e jashtme dhe e sigurisë dhe bashkëpunimi në lëmin e drejtësisë dhe punëve të brendshme. Ky është vetëm një tregues se proceset e integrimit, pas plot 50 vjetësh të themelimit të Bashkimit të parë për qymyr dhe çelik, nuk ndalen aty, as në thellimin e tyre, as nga pikëpamja e zgjerimit të vendeve anëtare të Unionit, edhe pse kjo rrugë kurrë nuk ka qenë aq joproblematike dhe e vazhdueshme siç mund të duket në shikim të parë duke i përcjellë në mënyrë të rezimuar faktet e zhvillimit të UE-së.

Fundi i viteve 80 dhe fillimi i viteve 90 të shekullit XX u shënua me rënien e murit të Berlinit, me bashkimin e Gjermanisë Lindore dhe Perëndimore, me shkatërrimin e ish-Bashkimit Sovjetik dhe me pushimin e dominimit të tij mbi vendet e Europës Lindore dhe Qendrore. Kjo solli shumë shpejt në demokratizimin e regjimeve të tyre politike dhe në përcaktimin e përpjekjeve për zhvillimin e ekonomisë së tregut. Këto vende të ardhmen e vet e shohin si pjesë të Europës së bashkuar në të cilën mbizotëron stabiliteti ekonomik dhe politik.

Në mbledhjen e Këshillit Europian në Kopenhagë në qershor të vitit 1993, vendeve të Europës Lindore dhe Qendrore iu njoh e drejta që t’i bashkangjiten Unionit kur do t’i plotësojnë kriteret politike dhe ekonomike të mëposhtme dhe kriterin administrativ – kapacitete të mjaftueshme për zbatimin e akcizës së acquis-së të Bashkimit: stabiliteti i institucioneve që e garantojnë demokracinë, sundimin e së drejtës, të

drejtat e njeriut dhe respektimin e mbrojtjen e pakicave;

18 Ndryshimi i vlerës së valutave kombëtare shkakton distorzi në tregti. Stabiliteti i valutave shkon në favor të kushteve stabile për planifikimin e biznesit dhe me valutën unike mënjanohen shpenzimet e konvertimit të valutave.

ekzistimi i ekonomisë operative të tregut, si dhe aftësia për t’u ballafaquar me trysnitë e konkurrencës dhe me forcat e tregut në kuadër të Unionit;

aftësia që të merren përsipër detyrimet prej anëtarëve, duke përfshirë edhe bashkangjitjen drejt objektivave të unionit politik, ekonomik dhe monetar.

Këto kushte u konfirmuan edhe në Këshillin Europian të Madridit të dhjetorit vitit

1995, që e theksoi edhe nevojën e përshtatjes së strukturave administrative të vendeve që kanë aplikuar të jenë anëtare me qëllim që të krijohen kushte për integrimin e tyre shkallëzor dhe harmonik.

Dhjetë vende të Europës Lindore dhe Qendrore paraqitën aplikacione(kërkesa) formale për t’u bërë antarë të Bashkimit ndërmjet viteve 1994-1996: Hungaria dhe Polonia në vitin 1994; Rumania, Sllovakia, Letonia, Estonia, Lituania dhe Bullgaria në vitin 1995; dhe Çekia e Sllovenia në vitin 1996.19

Në korrik të vitit 1997, Komisioni Europian e miratoi programin aksional Agjendën 2000, që paraqet përgjigje për kërkesën e Këshillit të Europës të Madridit të vitit 1995 për të përgatitur dokumentin e përgjithshëm për zgjerimin e Unionit, për reformën e politikave të përbashkëta (sidomos të politikës bujqësore dhe të kohezionit ekonomik e social) dhe për kornizën financiare të ardhshme të Unionit në periudhën pas vitit 1999.

Në dhjetor të vitit 1997 në Këshillin Europian në Luksemburg u vendos që në vitin 1998 të fillojnë bisedimet për anëtarësim me 6 vendet e para aplikuese – Polonia, Hungaria, Çekia, Sllovenia, Estonia dhe Qiproja, të cilat e formuan të ashtuquajturën “valë të parë” të zgjerimit ose grupin e Luksemburgut. “Vala e dytë” përbëhet prej Bullgarisë, Letonisë, Lituanisë, Rumanisë dhe Sllovakisë (i ashtuquajturi grupi i Helsinkit, sipas mbledhjes së Këshillit të Europës të mbajtur në Helsinki në vitin 1999 në të cilën u mor vendimi për fillimin e bisedimeve me këto vende). Këtyre vendeve iu lejua t’i bashkangjiten “valës së parë” të aplikimit në shkurt të vitit 2000, si rezultat i përparimit të reformave politike dhe ekonomike të vlerësuar si mjaft të shpejtë.

Në mbledhjen e Këshillit Europian të mbajtur në Kolonjë në qershor të vitit 1999 u shpall qëllimi i thirrjes së konferencës ndërqeveritare në vitin 2000 për t’u zgjidhur çështjet institucionale që mbetën të hapura në Marrëveshjen e Amsterdamit (të ashtuquajturat “mbetjet e Amsterdamit”) që duhej të zgjidheshin para se Unioni të zgjerohej me anëtarë të rinj: madhësia (numri i komesarëve) e Komisionit Europian dhe përbërja e tij; numërimi i votave në Këshillin e UE-së; zgjerimi i mundshëm i votimit me shumicë të kualifikuar në Këshill; ndryshimet e tjera të domosdoshme të Marrëveshjeve lidhur me institucionet dhe

zbatimi i Marrëveshjes së Amsterdamit.

Konferenca ndërqeveritare që filloi më 14 shkurt 2000 parashikohej të zgjaste deri në dhjetor të vitit 2000 dhe të rezultonte me marrëveshje për ndryshimin e Marrëveshjeve me qëllim të zgjidhjes së çështjeve të sipërpërmendura, në radhë të parë 19 Përveç këtyre vendeve, aplikacione formale për t’u anëtarësuar kanë paraqitur edhe Turqia në vitin 1987, Qiproja dhe Malta në vitin 1990.

të çështjeve institucionale. Mbledhja e Këshillit Europian në Nicë në dhjetor të vitit 2000 me të cilën duhej të finalizohej puna e konferencës ndërqeveritare ishte samit më i gjatë i shefave të shteteve ose të qeverive të vendeve anëtare në historinë e UE-së. Kompromisi lidhur me të gjitha çështjet institucionale e posaçërisht me procesin e marrjes së vendimeve në Këshill u arrit vështirë dhe u përcoll me matjen e zakonshme të forcave ndërmjet bllokut të vendeve më të mëdha dhe më të pasura dhe bllokut të vendeve më të vogla dhe më të varfëra anëtare të UE-së. Kandidatët për anëtarë të UE-së morën konfirmim për t’u pranuar anëtarë të Unionit. Projektmarrëveshja e Nicës e shprehu shpresën se anëtarët e rinj do të marrin pjesë në zgjedhjet për Europarlament në vitin 2004.

Unioni tani përgatitet për zgjerimin më të madh në historinë e vet, si në pikëpamje të përfshirjes, të territorit, të popullsisë, ashtu edhe në pikëpamje të dallimeve. Prej 13 vendeve që paraqitën aplikacione për anëtarësim, 10 të ashtuquajtura “vende aderuese”, të cilat i përfunduan bisedimet për aderim në dhjetor të vitit 2002, duhet t’i bashkangjiten Unionit më 1 maj të vitit 2004: Qiproja, Republika e Çekisë, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Republika e Sllovakisë dhe Sllovenia. Për Bullgarinë dhe Rumaninë është hapur perspektiva që t’i bashkangjiten Unionit deri në vitin 2007, kurse me Turqinë ende nuk zhvillohen bisedime për anëtarësim.20 Ky zgjerim i Unionit paraqet mundësi historike unike për integrimin e mëtejmë të kontinentit, që do të paraqesë shtrirjen e zonës së stabilitetit dhe të prosperitetit në një territor gjithnjë më të madh.

Marrëveshja e Nicës e cila u nënshkrua më 26 shkurt 2001 e që hyri në fuqi më 1 shkurt 2003 parashikon ndryshime institucionale, përkatësisht ndryshime në mënyrën e vendosjes në Union, të shkaktuara nga nevoja për t’iu përgjigjur zgjerimit, përkatësisht numrit të shtuar të vendeve anëtare në të: - zgjerimi i vendosjes me shumicën e votave në Këshillin e Ministrave në disa fusha të

politikës, në vend të vendosjes konsensuale; - numërimi i ri i votave të vendeve anëtare në Këshill për shkak të anëtarëve të rinj; - alokacioni i ri i vendeve në Parlamentin Europian; - Autorizimet e shtuara të kryetarit të Komisionit Europian ndaj komesarëve.

Protokolli i zgjerimit i cili është aneks i Marrëveshjes e përcakton mënyrën sipas së cilës sistemi institucional i UE-së do të përshtatet për shkak të anëtarësimit të ri pas zgjerimit.

Në samitin e Nicës Këshilli Europian vendosi njëherit të revidohen marrëveshjet dhe e përcaktoi nevojën e një konference të re ndërqeveritare në vitin 2004, si pjesë e debatit të gjerë për të ardhmen e Europës dhe hapi një agjendë të re të çështjeve për zgjidhje të mëtejme, ndër të cilat si më prominente është pozicionuar çështja e përgatitjes së “kushtetutës” së UE-së me të cilën do të përkufizohej ndarja e pushtetit ndërmjet UE-së dhe shteteve kombëtare – anëtare dhe do të shqyrtohej mundësia e inkorporimit në Marrëveshje të Kartës Europiane të përgatitur për të drejtat themelore, që është miratuar si dokumet politik i samitit në Nicë.

20 Bisedimet me Turqinë do të happen kur ajo t’i plotësojë kriteret politike për anëtarësim.

Një vit pas mbajtjes së samitit në Nicë, Këshilli Europian realizoi një takim në Laeken dhe e miratoi Deklaratën për të ardhmen e Unionit Europian, e cila e obligon Unionin që në të ardhmen të funksionojë si një union më demokratik, më transparent dhe më efektiv dhe të krijojë kushte për përgatitjen e kushtetutës, e cila do t’i plotësojë shpresat e qytetarëve të Europës.

Duke mbajtur parasysh faktin se integrimi europian është një proces që ka të bëjë me të gjithë qytetarët e Europës, u vendos që zgjidhjet e mëdha, që ndërlidhen me euro-integrimin, të mos jenë objekt shqyrtimi dhe vendosjeje pas dyerve të mbyllura. Për këtë qëllim, u vendos që të aplikohet metoda e mbajtjes së Konventës, në të cilën do të marrin pjesë subjektet kryesore të debatit: përfaqësuesit e qeverive të 15 vendeve anëtare dhe të 13 vendeve kandidate, përfaqësuesit e parlamenteve kombëtare të tyre, përfaqësuesit e Parlamentit Europian dhe të Komisionit Europian, vëzhguesit e Komitetit të Rajoneve dhe të Komitetit Ekonomik e Social si dhe përfaqësuesit e Partnerëve Socialë Europianë dhe të Ombudusmanit Europian.

Pas një debati që zgjati mbi një vit (shkurt 2002 – korrik 2003), Konvenca të cilën e kryesonte Valeri Zhiskar d’Esteni, arriti konsensus që Projektkushtetuta t’i paraqitet Këshillit të UE-së.

Projektkushtetuta është dokument unik, që i bashkon dhe i zëvendëson të gjitha marrëveshjet ekzistuese të Unionit, në interes të lexueshmërisë dhe të qartësisë. Ajo përbëhet prej katër pjesëve. Pjesa e parë përbën dispozita të cilat e japin përshkrimin e Unionit, i përkufizojnë objektivat e tij, kompetencat, procedurat e marrjes së vendimeve dhe institucionet e tij.

Karta e të drejtave themelore, e cila u shpall në mënyrë solemne gjatë Samitit në Nicë në dhjetor të citit 2000, është e inkorporuar në projektin e Kushtetutës Europiane dhe paraqet pjesën e dytë të saj. Derisa në rolin e Kartës ajo nuk kishte fuqi juridike detyruese, si pjesë përbërëse e Kushtetutës, parashikon listën e re të të drejtave, të cilat në pikëpamje juridike do të ishin detyrimore. Megjithëkëtë, me përfshirjen e dispozitave të Kartës në Projektkushtetutë, kompetencat dhe të drejtat e Unionit nuk shtohen.

Pjesa e tretë e Kushtetutës i përpunon veprimtaritë dhe veprimet politike dhe përfshin shumë dispozita nga Marrëveshjet ekzistuese.

Pjesa e katërt i përmban dispozitat e fundit, duke përfshirë edhe procedurat e miratimit dhe të rishqyrtimit të Kushtetutës.

Sipas Projektkushtetutës, UE-ja paraqet union të popujve dhe të shteteve të Europës dhe është i hapur për të gjitha shtetet e Europës të cilat i respektojnë vlerat e saj dhe të cilat marrin masa për përparimin e tyre të përbashkët. Vlerat themelore mbi të cilat bazohet Unioni sipas Projektkushtetutës janë: respektimi i dinjitetit njerëzor, liria, demokracia, barazia, sundimi i së drejtës dhe respektimi i të drejtave të njeriut. Qarkullimi i lirë i njerëzve, i mallrave, i shërbimeve dhe i kapitalit në territorin e UE-së garantohen nga Unioni. Projektkushtetuta ndalon çfarëdo lloj diskriminimi mbi bazën e përkatësisë kombëtare, promovon drejtësi dhe mbrojtje sociale, barazi gjinore dhe

mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve. Unioni, të njëjtat vlera i përfaqëson edhe në arenën ndërkombëtare.

Objektiv i Unionit është promovimi i paqes dhe krijimi i kushteve për mirëqenien e njerëzve, sigurimi i zhvillimit të vazhdueshëm të Europës, nxitja e zhvillimit shkencor e teknologjik, si dhe promovimi i unitetit ekonomik, social dhe territorial dhe i solidaritetit ndërmjet vendeve anëtare.

Në të njëjtën kohë, Unioni respekton identitetin kombëtar të vendeve anëtare, duke marrë parasysh edhe autonominë lokale dhe rajonale. I respekton funksionet fundamentale të shteteve, duke përfshirë edhe ato që janë të domosdoshme për sigurimin e tërësisë së tokave, zbatimin e ligjit dhe të rendit dhe sigurimin e paqes ndërkombëtare.

Sipas Projektkushtetutës, shtetësia e Unionit e plotëson shtetësinë kombëtare, por nuk e zëvendëson. Njëherit, Projektkushtetuta i përcakton të drejtat që i ka personi – mbajtës i shtetësisë europiane: e drejta për qarkullim dhe qëndrim të lirë, e drejta për të marrë pjesë në zgjedhje dhe për t’u zgjedhur (e drejta e votimit dhe e kandidimit në zgjedhjet në Parlamentin Europian dhe në zgjedhjet lokale), e drejta e mbrojtjes diplomatike dhe konsullore, e drejta për t’iu drejtuar Parlamentit Europian me peticion, e drejta që çështje përkatëse t’i paraqiten për shqyrtim Ombudusmanit dhe e drejta për t’iu drejtuar institucioneve në njërën prej gjuhëve të vendeve anëtare të Unionit.

Projektkushtetuta bën klasifikimin e qartë të kompetencave të Unionit. Kompetenca ekskluzive (kur UE-ja vepron në mënyrë të pavarur, në emër të të gjitha vendeve anëtare), Unioni ka në lëmin e konkurrencës në tregun e brendshëm, si dhe në marrëdhëniet tregtare të UE-së me vendet e treta. “Kompetencat e përbashkëta”, kur masat e ndërmarra nga Unioni i plotësojnë masat e ndërmarra nga vendet anëtare, kanë të bëjnë me strategjitë politike të mëdha të vendeve anëtare, për shembull në lëmin e tregut të brendshëm, në politikën agrare të përbashkët, në transport, në mjedisin e jetësor, në imigracion dhe në bashkëpunimin në fushën e gjyqësisë e të policisë.

Ka edhe lëmenj, lidhur me të cilët Unioni nuk mund të kërkojë harmonizimin e legjislacionit kombëtar (kultura, arsimi dhe mbrojtja civile) dhe vepron në mënyrë unike me qëllim që t’i mbështesë masat e ndërmarra nga vendet anëtare.

Në disa fusha të tjera (politika ekonomike, strategjia e punësimit) lind nevoja e bashkërendimit të politikave kombëtare të vendeve anëtare, por nuk ka nevojë që ky proces të rregullohet me ligj.

Në fund, Unioni mund të zbatojë politikë të jashtme të përbashkët dhe politikë të përbashkët sigurie, që mbështetet mbi solidaritetin e vendeve anëtare.

Projektkushtetuta e përforcon zbatimin e parimeve të subsidiaritetit dhe të përpjesëtueshmërisë dhe i përcakton bazat demokratike të Unionit: konsultime me shoqërinë civile, transparenca, pjesëmarrja e partnerëve socialë dhe e kishave, po ashtu, në frymën e demokratizimit më të madh, Komisioni detyrohet të paraqitet me propozim të ri, po qe se për këtë, me nënshkrimin e vet, deklarohen 1 milion shtetas të Unionit.

Sipas Projektkushtetutës, me zgjidhje konsensuale (me përjashtim të vendit anëtar të për të cilin bëhet fjalë) dhe pas miratimit të marrë nga Parlamenti Europian, Këshilli Europian mund të theksojë shkeljen serioze dhe të vazhdueshme të vlerave të Unionit nga vendi anëtar i caktuar, pas së cilës, me shumicë të kualifikuar, vendi anëtar për të cilin bëhet fjala mund të privohet nga të drejtat. Projektkushtetuta, aplikon si risi edhe të drejtën e vendit anëtar të Unionit për t’u tërhequr nga UE-ja.

Kur bëhet fjalë për kornizën institucionale të Unionit, risi është aplikimi i kryesuesit të Këshillit Europian i cili do të zgjedhej nga Këshilli Europian me një mandat prej dy vjet e gjysmë. Ai duhet ta udhëheqë Këshillin Europian dhe të prezentojë Unionin në nivelin më të lartë në lëmin e politikës së jashtme të përbashkët dhe të politikës së përbashkët të sigurisë.

Projektkushtetuta vendos edhe funksionin e Ministrit të Punëve të Jashtme të Unionit i cili njëherit do të ishte edhe përfaqësuesi i Këshillit të Politikës së Jashtme të Përbashkët dhe të Politikës së Përbashkët të Sigurisë dhe një nga nënkryetarët e Komisionit.

Sipas Projektkushtetutës, parashikohen edhe ndryshime në përbërjen e Komisionit Europian: në vitin 2009 Komisioni duhet të përbëhet prej 15 Komesarëve Europianë dhe komesarëve të vendeve të tjera anëtare të cilat nuk kanë të drejte vote në Komision.

Kur bëhet fjalë për parimin e votimit, Projektkushtetuta e parashikon parimin e shumicës së kualifikuar gjatë votimit në Këshill.

Në samitin e Brukselit të mbajtur në dhjetor të vitit 2003, shefat e shteteve dhe qeverive nuk arritën marrëveshje për tekstin final të Kushtetutës. Konferenca ndërqeveritare do të vazhdojë edhe në vitin 2004, kurse teksti që do të aprovohet do të duhet të ratifikohet nga 15 vendet anëtare të tanishme dhe nga 10 vendet anëtarë të rinj.

Nuk ka dyshim se ka dallime të dukshme ndërmjet vendeve anëtare në gatishmërinë e tyre për bashkëpunim dhe integrim dhe tajmingut lidhur me këtë (nga bashkëpunimi ndërqeveritar në integrimin supranacional), ashtu siç nuk ka dyshim se ndërvarësia ekonomike në rritje është forcë lëvizëse që ka ndikim të fuqishëm në proceset integruese të mëtutjeshme, kurse preokupim me çështjen e pavarësisë dhe të sovranitetit kombëtar të shtetit është forcë që e ngadalëson, që e vështirëson dhe që e ndërpret procesin e bashkëpunimit dhe të integrimit. Mirëpo, edhe pse te shumica fuqimisht janë të shprehura motivet për ta kritikuar UE-në si një bashkësi joefektive, të dobët për nga struktura organizative e vet, e cila për së tepërmi brengoset për çështje të tilla triviale siç është madhësia e dredhëzave që mund të shiten në tregun e brendshëm europian, po ashtu nuk ka dyshim se ajo kalon nëpër një rrugë të rëndë, por relativisht të suksesshme të procesit të krijimit të një “unioni gjithnjë më të fortë të popujve të Europës”.

1.2. Sistemi institucional i Bashkimit Evropian

1.2.1. Këshilli i Bashkimit Evropian21

Këshilli i Unionit Europian (apo siç është e zakonshme të quhet edhe Këshilli i Ministrave) është trup qendror vendimmarrës i Unionit. Këshilli përbëhet prej përfaqësuesve të vendeve anëtare në nivel të ministrive. Ministrat e dikastereve të ndryshme të vendeve anëtare marrin pjesë në seancat e Këshillit në të cilat shkoqiten çështje të sektorëve të ndryshëm si dhe çështje të ndryshme politike: ministrat e financave në të ashtuquajturin Ekofin (“Ecofin”) flasin për politikën ekonomike dhe për çështjet financiare, ministrat e bujqësisë – për çështjet që kanë të bëjnë me politikën agrare, posaçërisht takohen ministrat e transportit, të mjedisit jetësor etj. Më i rëndësishëm është i ashtuquajturi Këshill për punë të përgjithshme, në të cilin marrin pjesë ministrat e punëve të jashtme të vendeve anëtare. Pavarësisht nga përbërja e ndryshme e Këshillit gjatë mbledhjeve të caktuara, ai është institucion unik, përkatësisht nga këndvështrimi juridik nuk ekzistojnë disa Këshilla, por vetëm një Këshill.

Funksionin kryetar të Këshillit, përkatësisht kryesimin e merr secili vend tjetër anëtar çdo gjashtë muaj (kryesimi rrotullues, janar-qershor dhe korrik-dhjetor). Funksioni i kryesimit është ta bashkërendojë punën dhe të kontribuojë në vendosjen më efektive duke gjetur zgjidhje të përbashkëta. Këshilli: me propozimin e Komisionit i nxjerr aktet juridike të Bashkimit (rregullativat,

direktivat dhe vendimet). Ky është organi ligjvënës kryesor i Unionit, edhe pse ky funksion është i ndarë me Parlamentin Europian;

bashkë me Parlamentin Europian është forum i cili e miraton buxhetin vjetor të Bashkimit. Te të ashtuquajtura shpenzime detyrimore, Këshilli e ka fjalën e fundit (për shembull, bujqësia), ndërsa kur është fjala për shpenzimet që nuk janë të detyrueshme (mjedisi jetësor, shëndetësia, fondet strukturore) Parlamenti e merr vendimin e fundit;

i lidh marrëveshjet ndërkombëtare të Bashkimit për të cilat bisedimet i ka zhvilluar Komisioni;

përgjigjet për bashkërendimin e politikave ekonomike të përgjithshme të vendeve anëtare;

në bazë të udhëzimeve të përgjithshme të Këshillit Europian, vendos për përkufizimin dhe për implementimin e politikës së jashtme të përbashkët dhe të politikës së përbashkët të sigurisë;

i bashkërendon veprimtaritë e vendeve anëtare dhe aprovon masa në lëmin e bashkëpunimit policor dhe gjyqësor në punët kriminale.

Po qe se Marrëveshja për BE-në nuk parashikon asgjë tjetërfare, Këshilli i miraton aktet juridike me shumicë të thjeshtë, mirëpo një gjë e tillë ndodh shumë rrallë. Në të shumtën e rasteve, të cilat me kalimin e kohës gjithnjë më tepër pakësohen, Këshilli vendos njëzëri në fusha gjithnjë më të mëdha të politikës, që kanë tendencë gjithnjë më

21 Këshilli tubohet në Bruksel, me përjashtim të muajve prill, qershor dhe tetor kur tubohet në Luksemburg.

tepër të shtohen, me rastin e miratimit të akteve Këshilli vendos me shumicën e kualifikuar të votave. Kur vendos me shumicë të kualifikuar, votat e përfaqësuesve në Këshill maten sipas mënyrës që e reflekton madhësinë e tyre.

Puna e Këshillit ndihmohet nga Sekretariati i përgjithshëm, në krye të të cilit ndodhet sekretari i përgjithshëm, i cili njëherit është edhe përfaqësues i lartë i Unionit për politikë të jashtme dhe të sigurisë. Atë e zëvendëson zëvendëssekretari i përgjithshëm.

Komiteti i përfaqësuesve të përhershëm të vendeve anëtare (KOREPER) përgjigjet për përgatitjen e punës së Këshillit si dhe për kryerjen e detyrave të cilat ia ka besuar Këshilli. Përfaqësuesit e përhershëm të vendeve anëtare janë diplomatë të lartë të cilët i udhëheqin delegacionet kombëtare të tyre në Bruksel. Një numër i madh i grupeve të punës të Këshillit, të përbërë prej ekspertëve kombëtarë i shqyrtojnë propozimet e Komisionit dhe i paraqesin raporte KOREPER-it. Përveç kësaj, ka edhe komisione të posaçme të cilat e përgatisin dhe e ndihmojnë punën e Këshillit në përbërje të caktuara (Komiteti Special i Bujqësisë, Komiteti Politik i Politikës së Jashtme të Përbashkët dhe i Politikës së Përbashkët të Sigurisë etj.).

1.2.2. Këshilli Evropian

Takimet e rregullta (të njohura si samite) të shefave të shteteve ose të qeverive të vendeve anëtare të UE-së, të cilat si praktikë u vendosën në vitin 1974, u zyrtarizuan në vitin 1987 (me Aktin unik europian). Këshilli Europian, edhe tash, nga pikëpamja juridike nuk është institucion formal i UE-së, ndaj së këndejmi vendimet juridikisht të detyrueshme i marrin institucionet e tjera të Unionit. Mirëpo, vendimet politike kryesore që kanë të bëjnë me zhvillimin institucional si dhe me zhvillimin e politikave në kuadër të UE-së kryesisht merren apo u jepet “dritë e gjelbër” nga Këshilli i Europës.

Këshilli Europian takohet të paktën dy herë në vit (rëndom në korrik dhe në dhjetor), në vendin i cili vijimisht e kryeson Këshillin dhe i cili e kryeson samitin. Në mbledhjet e Këshillit Europian merr pjesë edhe kryetari i Komisionit (në cilësi të anëtarit të tij), kurse kryetari i Parlamentit Europian i drejtohet Këshillit Europian me rastin e hapjes së mbledhjes. Shefat e shteteve ose të qeverive shoqërohen nga ministrat e punëve të jashtme të vendeve anëtare si dhe nga një anëtar i Komisionit.

Këshilli Europian (posaçërisht duke pasur parasysh përbërjen e tij prej politikanëve të nivelit më të lartë të vendeve anëtare) gjithnjë më tepër fiton rëndësi si një forum që siguron nismë dhe orientim politik, i vendos përparësitë, nxit zhvillimin e mëtejmë të Unionit dhe paraqet forum në të cilin zgjidhen çështje të ndërlikuara dhe të rënda të cilat nuk kanë mundur të zgjidhen në kuadër të Këshillit të Ministrave. Roli i tij pas miratimit të Marrëveshjes së Mastrihtit për UE-në dhe të Marrëveshjes së Amsterdamit është theksuar posaçërisht në shtyllën II të Unionit – politika e jashtme e përbashkët dhe politika e përbashkët e sigurisë, ku ai i përkufizon parimet dhe orientimet e përgjithshme të politikës dhe i aprovon strategjitë e përbashkëta.

Këshilli Evropian i paraqet raport Parlamentit Evropian pas çdo mbledhjeje si dhe raportin vjetor lidhur me përparimin e Unionit. Vendimet në Këshillin Evropian merren vetëm me konsensus.

1.2.3. Parlamenti Evropian22

Parlamenti Europian është parlamenti shumëkombësh më i madh në botë

nëpërmjet 626 parlamentarëve të zgjedhur drejtpërsëdrejti (me mandat prej 5 vjetësh) pasqyrohet vullneti politik i 375 milionë qytetarëve të Evropës. Me këtë, Parlamenti është forum i cili Bashkimit ia siguron legjitimitetin demokratik.

Parlamenti Evropian (PE) ç’prej kohësh ka qenë objekt kritike dhe reputacioni i tij ka qenë kryesisht se ky është një institucion joefektiv. Mirëpo, edhe pse është e saktë se autorizimi që ia japin PE-së Marrëveshjet nuk mund të krahasohen me autorizimet e parlamenteve kombëtare të shteteve, zhvillimi me kalimin e kohës e posaçërisht me miratimin e Aktit Unik Europian e pastaj të Marrëveshjeve të Mastrihtit dhe të Amsterdamit, dëshmon në mënyrë të sigurt se ai ushtron një ndikim të konsiderueshëm në sistemin e UE-së. Njësoj si në parlamentet kombëtare, ky ndikim realizohet nëpërmjet 1) procesit legjislativ; 2) procesit buxhetor; 3) mbikëqyrjes së forumeve ekzekutive. 1) Sot PE-ja “pushtetin ligjvënës” (të drejtën për të nxjerrë akte juridike) e ndan me Këshillin e UE-së në shumë fusha. Por, kjo nuk parashikohej kështu me Marrëveshjen e Romës e cila i caktoi kryesisht një rol këshilldhënës, por është pasojë e ndryshimeve të mëtutjeshme të marrëveshjes që ia lejuan shkallë-shkallë të drejtën që PE-ja ta ndryshojë legjislativën e propozuar, e pastaj ta nxjerrë bashkë me Këshillin. Autorizimet e veta ligjvënëse PE-ja i realizon me procedurat e mëposhtme: procedura e konsultimeve: për t’u miratuar propozimi ligjvënës i Komisionit nga

Këshilli nevojitet mendimi paraprak i Parlamentit; prodedura e bashkëpunimit: kjo përfshin dy “lexime” në PE dhe në Këshill, gjë që i

bën të mundur PE-së të propozojë ndryshime në propozimin e Komisionit dhe në pozicionet e përbashkëta të Këshillit që duhet t’i miratojë ai pas leximit të parë. Kjo procedurë, që u vendos me Aktin Unik Europian, u reduktua skajshmërisht me Marrëveshjen e Amsterdamit për disa raste në UEM, me qëllim që të zgjerohet procedura e bashkëvendosjes;

procedura e bashkëvendosjes: në këto raste që zgjerohen për një numër gjithnjë më të madh fushash politike, PE-ja e ndan autorizimin e vendosjes për nxjerrjen e aktit juridik të caktuar bashkë me Këshillin, për dallim nga dy procedurat paraprake ku Këshilli paraqitet si miratues i fundit i aktit. Kjo procedurë zbatohet në fushat e tregut të brendshëm, në qarkullimin e lirë të fuqisë punëtore, në arsim, në kërkime, kurse me Marrëveshjen e Amsterdamit është zgjeruar në fushat e punësimit, shëndetësisë publike, të qarkullimit të lirë të njerëzve, etj.;

procedura e dhënies së pëlqimit: në këtë procedurë PE-ja duhet ta japë pëlqimin e vet për propozimet pas leximit të parë, pa pasur mundësi për paraqitjen e amendamenteve. Kjo procedurë zbatohet te marrëveshjet ndërkombëtare të rëndësishme, siç janë marrëveshjet e antarsimit, marrëveshjet e asociimit me vendet

22 Parlamenti Europian seancat e veta plenare mujore i mban në Strasbur, seancat e komiteteve mbahen në Bruksel, kurse Sekretariati i përgjithshëm i Parlamentit është i vendosur në Luksemburg.

e treta, për fondet strukturore ose vendosja e masave kundër vendit anëtar që i shkel të drejtat themelore të njeriut.

2) PE-ja e miraton (por mund edhe ta refuzojë, siç ka ndodhur disa herë) buxhetin e UE-së. Ai, siç u tha më sipër, e ka fjalën e fundit në të ashtuquajturat shpenzime të padetyrueshme, siç janë për shembull programet sociale, arsimi, fondet strukturore etj. PE-ja e ndjek edhe zbatimin e buxhetit nëpërmjet Komitetit të tij të kontrollit të buxhetit. 3) PE-ja çdo 5 vjet e miraton emërimin e kryetarit dhe të anëtarëve të Komisionit Europian. Ai mund t’i votojë mosbesim Komisionit dhe ta detyrojë atë që të japë dorëheqje. Përveç kësaj, Komisioni është i detyruar t’i paraqesë raporte të ndryshme PE-së, kurse PE-ja mund t’u parashtrojë pyetje me shkrim dhe pyetje gojore anëtarëve të Komisionit.

Ministrat e Këshillit gjithashtu duhet t’u përgjigjen pyetjeve me shkrim të parashtruara nga PE-ja. Ata marrin pjesë edhe në seancat plenare kur zhvillohen diskutime të rëndësishme. Përveç kësaj, në fillim dhe në kalim të periudhës së kryesimit të Këshillit, kryetari i Këshillit i vendit anëtar i cili e mban kryesimin pikësëpari e prezanton programin e vet, e në fund jep vlerësim për periudhën e kryesimit.

Anëtarët e PE-së nuk janë të organizuar sipas kombësisë, por në grupe të partive politike me prapavijë ideologjike të ndryshme, që nga e majta e skajshme deri te grupet e partive me orientim të djathtë. Ndër grupet politike tradicionalisht më të rëndësishme në PE janë kristian-demokratët, socialistët, liberalët, të gjelbrit dhe komunistët / socialistët e majtë.

PE-ja e ka kryetarin e vet dhe 14 nënkryetarë të cilët e udhëheqin Byronë e PE-së, të ngarkuar për organizimin e brendshëm, për detyrat administrative dhe për politikën e kuadrove. Konferenca e kryetarëve përbëhet prej kryetarit të PE-së dhe prej kryesuesve të grupeve të partive politike të cilët ndërmjet tjerash e përcaktojnë rendin e ditës të PE-së, i propozojnë anëtarët e komiteteve etj.

Pjesa më e madhe e punës së PE-së zhvillohet në komitetet e PE-së të cilat mbulojnë fusha të ndryshme të politikës në UE, prej punëve të jashtme dhe çështjeve ekonomike e monetare, deri në bujqësi dhe në tregun e brendshëm.

1.2.4. Komisioni Evropian23 Komisioni Evropian përbëhet prej 20 anëtarëve (komesarëve), duke përfshirë kryetarin e tij si dhe një apo dy nënkryetarët të cilët emërohen nga radhët e komesarëve. Të gjithë së bashku e përbëjnë kolegjiumin e komesarëve. Anëtarët e Komisionit veprojnë në mënyrë të pavarur nga vendet anëtare të cilët i nominojnë dhe kryekëput në interes të Unionit, dhe zgjedhen në bazë të kompetencës së tyre. Të gjithë anëtarët e Komisionit duhet të jenë shtetas të vendeve anëtare të UE-së.

23 Selia e Komisionit Europian është në Bruksel.

Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Italia dhe Spanja kanë nga dy përfaqësues të vet në Komision, ndërsa vendet e tjera përfaqësohen me nga një anëtar. Sipas Marrëveshjes së Nicës, me të cilën është përcaktuar reforma e institucioneve për shkak të zgjerimit të ardhshëm të Unionit me më tepër se 10 anëtarë të rinj, vendeve më të vogla u garantohet një vend komesari në Komision gjithnjë derisa Unioni nuk rritet në 27 anëtarë, kurse në vitin 2005 parashikohet që vendet e mëdha të heqin dorë nga komesari i tyre i dytë, në llogari të një anëtari nga vendet anëtare të ardhshme. Komesarët zgjedhen për mandat prej 5 vjetësh, në përputhje me procedurën e mëposhtme: vendet anëtare me pëlqim të përbashkët e nominojnë personin për funksion të

kryetarit të Komisionit, kurse për nominimin duhet të japë miratim Parlamenti Evropian;

vendet anëtare, bashkë me kryetarin e nominuar, i nominojnë kandidatët e tjerë për anëtarë të Komisionit;

Parlamenti Evropian duhet t’i miratojë me votim nominacionet për kryetar dhe për anëtar të Komisionit në tërësi (si trup) pas së cilës vendet anëtare i caktojnë kryetari dhe anëtarët e Komisionit.

Komisioni është trup kolektiv që vendos me shumicën e anëtarëve të vet. Nuk

ekziston vendosje e veçantë në kuadër të Komisionit. Komisioni i ushtron funksionet e mëposhtme: ai është nismëtar i politikave dhe i legjislacionit të Bashkimit. Nisma për aktet

ligjvënëse të Bashkimit, si rregull, buron nga Komisioni. Për këtë arsye thuhet se ai gëzon monopol në propozimin e akteve të Bashkimit dhe se është promotor i integrimeve. Komisioni nuk ka të drejtë ekskluzive për nismë në dy fusha të bashkëpunimit qeveritar të përfshira me shtylla II dhe III të BE-së – politika e jashtme e përbashkët dhe politika e përbashkët e sigurisë si dhe bashkëpunimi në lëmin e drejtësisë dhe të punëve të brendshme, por mund të paraqesë propozim sikurse edhe qeveritë e vendeve anëtare dhe të marrë pjesë me diskutime në të gjitha nivelet;

ai është trupi ekzekutiv kryesor i cili e zbaton legjislacionit e Bashkimit, duke marrë vendime dhe masa konkrete për implementimin e tij. Ai drejton gjithashtu edhe zbatimin e buxhetit të Bashkimit;

ai është “rojtar i Marrëveshjeve”. Komisioni e ndjek zbatimin e drejtë të legjislacionit të Bashkimit nga vendet anëtare, si dhe nga entitetet ekonomike dhe nga institucionet e tjera me të cilat ka të bëjë ai;

ai paraqitet në rolin e negociatorit në emër të Bashkimit në marrëveshjet ndërkombëtare dhe realizon kontakte të shumta me vendet e treta dhe me organizatat ndërkombëtare.

Kryetari i Komisionit që prej para do kohëve ka një rol të përforcuar – anëtarët e

Komisionit punojnë në përputhje me udhëzimin politik të kryetarit të Komisionit. Marrëveshja e Nicës parashikon përforcimin e mëtejmë të rolit të kryetarit ndaj komesarëve dhe portfolëve të tyre.

Puna e Komisionit është e organizuar në drejtorate të përgjithshme që janë kompetentë për fusha të caktuara të politikës. Në drejtoratet e përgjithshme ka drejtorate dhe degë. Përveç kësaj, çdo anëtar i Komisionit e ka kabinetin e vet, të përbërë prej këshilltarëve personalë të cilët i ndihmojnë në kryerjen e detyrave politike. Në Komision ka edhe shërbime të përgjithshme dhe të specializuara të cilat e ndihmojnë punën e drejtorateve të përgjithshme të caktuara ose të Komisionit si tërësi (shiko tabelën 1).

Komisioni është trupi administrativ më i madh dhe më themelor i Bashkimit, në të cilën administrohen politikat, fondet, programet. Një e pesta e nëpunësve të punësuar të Komisionit punojnë në shërbimet për përkthimet. Tabela 1: Drejtoratet e përgjithshme dhe shërbimet e Komisionit Europian

Politikat 1. Bujqësia

(Agriculture) 2. Konkurrenca

(Competition) 3. Punët ekonomike dhe financiare

(Economic and Financial Affairs) 4. Arsimi dhe kultura

(Education and Culture) 5. Punësimi dhe punët sociale

(Employmend and Social affairs) 6. Energjia dhe transporti

(Energy and Transport) 7. Ndërmarrjet

(Enterprise) 8. Mjedisi jetësor

(Environment) 9. Peshkataria

(Fisheries) 10. Shëndetësia dhe mbrojtja e konsumatorëve

(Health and Consumers Protection) 11. Shoqëri informative

(Information Society) 12. Tregu i brendshëm

(Internal Market) 13. Qendra e përbashkët për kërkime

(Joint Research Center) 14. Drejtësia dhe punët e brendshme

(Justice and Home Affairs) 15. Politika rajonale

(Regional Policy) 16. Kërkimi

(Research) 17. Tatimi dhe unioni doganor

(Taxation and the Customs Union)

Marrëdhëniet e jashtme 18. Zhvillimi

(Development) 19. Zgjerimi

(Enlargement) 20. EuropeAid – Zyra për bashkëpunim

(Europe-Aid – Co-operation Office) 21. Marrëdhëniet e jashtme

(External Relations) 22. Zyra për ndihmë humanitare

(Humanitarian Aid Office - ECHO)

23. Tregtia (Trade)

Shërbimet e përgjithshme

24. Zyra europiane kundër mallverzimeve

(European Anti-Fraud Office) 25. Eurostati

(Eurostat) 26. Press-i dhe komunikimi

(Press and Communication) 27. Shërbimi i botimeve

(Publications Office) 28. Sekretariati i përgjithshëm

(Secretariat General)

Shërbimet interne 29. Buxheti

(Budget) 30. Drejtorati i përgjithshëm për përkthime me shkrim

(Directorate-General for Translation) 31. Grupi i këshilltarëve politikë

(Group of Policy Advisers) 32. Shërbimi për revizione interne

(Internal Audit Service) 33. Drejtorati i përgjithshëm për përkthime gojore

(Directorate General for Interpretation) 34. Shërbimi juridik

(Legal Service) 35. Personeli dhe administrata

(Personnel and Administration)

1.2.5. Gjykata Europiane e Drejtësisë24

Detyra themelore e Gjykatës Europiane të Drejtësisë është ta sigurojë respektimin e ligjit me rastin e interpretimit dhe të zbatimit të Marrëveshjeve dhe në përgjithësi me rastin e realizimit të veprimtarive të Bashkimit.

Gjykata përbëhet prej 15 gjyqtarëve dhe 8 avokatëve publikë, detyra e të cilëve është të japin mendime të pavarura për rastet që zgjidhen para Gjykatës. Gjyqtarët dhe avokatët emërohen për mandat për 6 vjetësh, në bazë të marrëveshjes së ndërsjellë të

24 Selia e Gjykatës ndodhet në Luksemburg.

vendeve anëtare. Pavarësia e gjyqtarëve dhe avokatëve duhet të jetë e garantuar, kurse me rastin e zgjedhjes së tyre kërkohen kualifikime që nevojiten për ushtrimin e funksioneve gjyqësore më të larta në vendet e tyre ose nevojitet që ata të jenë juristë me renome të lartë dhe të dëshmuar. Gjykata kryetarin e vet e zgjedh nga radhët e gjyqtarëve me mandat prej 3 vjetësh.

Gjykata e instancës së parë u themelua në vitin 1989 me qëllim që të lehtësohet dhe të shkarkohet puna e Gjykatës së Drejtësisë, e me këtë edhe të përmirësohet mbrojtja gjyqësore e interesave të veçanta. Në fillim asaj iu dha kompetenca e zgjidhjes së kontesteve personale të të punësuarve në administratën e Bashkimit, por tani ajo është kompetente të vendosë për kontestet që i ngrisin individët apo kompanitë kundër vendimeve të institucioneve të Bashkimit.

Gjykata e Drejtësisë i zgjidh rastet të cilat i ngrisin para saj vendet anëtare ose institucionet e Bashkimit. Ajo gjithashtu ka autorizim unik t’i interpretojë dispozitat e Marrëveshjeve. Në kuadër të kësaj detyre, Gjykata merr vendime (aktgjykime) preliminare në rastet kur me kërkesën e gjykatave kombëtare apo të tribunaleve të vendeve anëtare duhet të zgjidhet paraprakisht çështja për t’u marrë aktgjykimi i caktuar, kurse kjo çështje paraprake është e ndërlidhur me interpretimin e Marrëveshjeve të Bashkimit, me validitetin dhe me interpretimin e akteve të tjera të Bashkimit ose të statuteve të forumeve të themeluara me vendimin e Këshillit, kur kjo parashikohet me këto statute. Gjykata e Drejtësisë duhet të marrë vendim preliminar kur çështjet e tilla paraprake shtrohen para gjykatës ose para tribunalit në vendin anëtar kundër vendimit të të cilit nuk ekziston mjeti juridik sipas legjislacionit kombëtar.

Gjykata e Drejtësisë luan një rol shumë të rëndësishëm në përcaktimin e rendit juridik të UE-së. Sidomos në ushtrimin e funksionit të interpretimit uniform të legjislacionit të Bashkimit qëndron merita e saj në formimin e strukturës kuazi-federale të Bashkimit nëpërmjet procesit të integrimit juridik.

1.2.6. Gjykata Evropiane e Revizorëve25

Gjykata e Revizorëve është themeluar në vitin 1977 dhe përbëhet prej 15 anëtarëve të cilët i nominojnë vendet anëtare, kurse i emëron Këshilli, pas konsultimeve me Parlamentin Europian, për një mandat prej 6 vitesh. Me Marrëveshjen e Mastrihtit, Gjykata e Revizorëve fitoi statusin e institucionit të plotfuqishëm të Bashkimit. Anëtarët e Gjykatës janë plotësisht të pavarur në kryerjen e detyrave të veta dhe paraqiten në interes të Bashkimit, dhe jo në interes të vendeve të caktuara anëtare që i nominojnë.

Gjykata e Revizorëve ka për detyrë të hulumtojë nëse të hyrat grumbullohen dhe nëse shpenzimet kryhen sipas mënyrës ligjore dhe të rregullt dhe nëse realizohet menaxhmenti i mirë financiar. Me këtë rast, revizioni përfshin punën financiare të të gjitha institucioneve dhe të forumeve që i shfrytëzojnë mjetet e buxhetit të Bashkimit, si dhe të autoriteteve kombëtare, rajonale dhe lokale në vendet anëtare që i administrojnë mjetet e Bashkimit dhe të marrësve të ndihmës në Union dhe jashtë tij. Vërejtjet e veta

25 Selia e Gjykatës së Revizorëve ndodhet në Luksemburg.

për revizionin e kryer Gjykata i paraqet në formë të raportit vjetor, i cili bashkë me përgjigjet e institucioneve që kanë të bëjnë me raportin botohen në gazetën zyrtare të Unionit. Ajo mund të përgatisë gjithashtu edhe raporte të veçanta për çështjet specifike, po qe se konsideron se një gjë e tillë është e nevojshme të cilat po ashtu botohen në gazetën zyrtare (Official Journal of the European Communities).

1.2.7. Komiteti Ekonomik dhe Social26

Komiteti Ekonomik dhe Social është themeluar me Marrëveshjet e Romës, si trup konsultativ i përbërë prej 222 përfaqësuesve të interesave ekonomikë dhe socialë. Me Marrëveshjen e Nicës është parashikuar që numri i përfaqësuesve që zgjedhen me një mandat prej 4 vjetësh, të mos jetë më i madh se 350 pas zgjerimit me 10 vende – anëtarë të rinj.

Anëtarët e Komitetit janë të grupuar në 3 grupe që për nga madhësia pothuajse janë të barabarta: 1) përfaqësuesit e punëdhënësve (nga industria, nga ndërmarrjet publike, nga bankat, nga organizatat e sigurimit etj.); 2) përfaqësuesit e punëtorëve (të cilët rëndom vijnë nga sindikatat kombëtare) dhe 3) përfaqësuesit e interesave të ndryshme (bujqit, zejtarët, profesione të ndryshme të tjera etj.).

Këshilli dhe Komisioni, në raste të caktuara, duhet kurse në raste të tjera mund ta konsultojnë Komitetin për çështje të caktuara, kurse Komiteti edhe me nismë të vet mund të japë mendim kur konsideron se një gjë e tillë është e nevojshme. Po ashtu, edhe PE-ja mund të kërkojë mendim, përkatësisht konsultim nga Komiteti.

1.2.8. Komiteti i Rajoneve27

Komiteti i Rajoneve është themeluar me Marrëveshjen e Mastrihtit. Ai është trup këshillimor që përbëhet prej 222 përfaqësuesve të pushteteve rajonale dhe lokale, që zgjedhen nga Këshilli me mandat 4 vjeçar. Marrëveshja e Nicës parashikon në radhë të parë që përfaqësuesit në Komitet të jenë persona të cilët janë zgjedhur apo që kanë përgjegjësi politike para autoriteteve rajonale ose lokale dhe se pas zgjerimit numri i tyre nuk mund të jetë mbi 350.

Komiteti është themeluar me qëllim që t’u jepet mundësi përfaqësuesve lokalë dhe rajonalë të jenë të konsultuar kur përgatiten dispozitat e reja europiane, duke marrë parasysh faktin se tre të katërtat e legjislacionit të UE-së zbatohen në shkallë rajonale ose lokale. Komiteti duhet të konsultohet nga ana e Këshillit dhe nga Komisioni për çështjet në fusha siç janë shëndetësia, arsimi, rrjetët infrastrukturorë trans-europiane, kultura, kohezioni ekonomik dhe social, politika e punësimit, politika sociale, mjedisi jetësor, transporti dhe arsimimi profesional. Komiteti gjithashtu mund të japë mendim me nismën e vet për çështjet ku konsideron se ekzistojnë interesat rajonale specifike. Është dhënë mundësia që edhe PE-ja, Komisioni dhe Këshilli ta konsultojnë Komitetin lidhur me çështje të caktuara, po qe se konsiderojnë se propozime të caktuara do të kenë implikime rajonale ose lokale të rëndësishme. 26 Komiteti tubohet në Bruksel. 27 Komiteti tubohet në Bruksel.

1.3. Natyra e drejtësisë në BE

Siç u theksua edhe më sipër, BE-ja dallohet nga organizatat e tjera ndërkombëtare në të cilat vendet anëtare bashkëpunojnë në mënyrë vullnetare për të realizuar dobi të ndërsjellë. Karakteristikat mbikombëtare të BE-së në një spektër të gjerë në sektorë të rëndësishëm të politikës i mundësojnë krijim dhe zbatim të pavarur të politikës dhe marrjes së vendimeve që janë të detyrueshme për vendet anëtare nga institucionet e Bashkimit. Së këndejmi, veprimi në këta sektorë mund të jetë efektiv vetëm kur bazohet në të drejtën e përbashkët që në të gjitha vendet anëtare mund të interpretohet në mënyrë uniforme. Më tej, marrja efektive e vendimeve të institucioneve nuk do të kishte qenë e mundur sikur për to të mos vlejnë normat juridike me të cilat përcaktohen autorizimet dhe detyrimet e tyre dhe po qe se nuk ekziston forum që mund të marrë vendime të pavarura lidhur me faktin se si duhet të zbatohet dhe të interpretohet drejtësia në Union. Në rastin Costa kundër ENEL-it, nga viti 1964, Gjykata e Drejtësisë theksoi:

“Duke themeluar Bashkim me kohëzgjatje të pakufizuar, i cili i ka institucionet e veta, subjektivitetin e vet juridik, aftësinë e vet juridike për t’u paraqitet në fushën ndërkombëtare e sidomos autorizime reale që rezultojnë nga kufizimet e sovranitetit apo nga kalimi i autorizimeve prej shteteve në Bashkim, vendet anëtare i kufizuan të drejtat e veta sovrane, ndonëse në lëmenj të kufizuar, dhe në këtë mënyrë themeluan korpusin e të drejtës që i obligon qoftë individët që jetojnë në to, ashtu edhe ata vetë”.

Në këtë mënyrë, e drejta në UE paraqet rend juridik autonom që u imponon detyrime dhe të drejta si vendeve anëtare, ashtu edhe individëve që jetojnë në to. E drejta e UE-së i manifeston karakteristikat e mëposhtme të cilat kryesisht u konfirmuan dhe u zhvilluan nëpërmjet praktikës gjyqësore të Gjykatës Europiane të Drejtësisë: zbatueshmëria e drejtpërdrejtë: e drejta e UE-së drejtpërsëdrejti është e zbatueshme

në rastet kur nuk ka nevojë për nxjerrjen e legjislacionit kombëtar që të arrihet efekt obligativ për vendet anëtare. Ky është rast më i shpeshtë me rregullativat, si instrumente juridike;

efekti i drejtpërdrejtë: dispozita të caktuara nga e drejta e UE-së u imponojnë detyrime ose u njohin të drejta individëve në vendet anëtare të cilat gjykatat kombëtare janë të detyruara t’i njohin dhe t’i zbatojnë. Doktrinën e efektit të drejtpërdrejtë Gjykata e Drejtësisë e zhvilloi në vitin 1963, nëpërmjet rastit të njohur van Gend en Loos. Përveç kësaj, edhe dispozita të caktuara të Marrëveshjeve, si dhe instrumente të tjera juridike kanë efekt të drejtpërdrejtë në vendet anëtare, përkatësisht drejtpërsëdrejti janë të zbatueshme në to;

Supremacia e së drejtës së UE-së: edhe pse ky parim nuk përmendet te Marrëveshja, Gjykata e Drejtësisë qysh në vitet e hershme të Bashkimit u përpoq ta sigurojë nëpërmjet një sërë rasteve në të cilat vuri në dukje se gjykatat kombëtare patjetër ta zbatojnë të drejtën europiane në rast konflikti me të drejtën e vendit.

Burimet e së drejtës së UE-së i përfshijnë Marrëveshjet, legjislativën e UE-së,

parimet juridike të përgjithshme dhe interpretimin gjyqësor, përkatësisht praktikën gjyqësore të Gjykatës Europiane të Drejtësisë.

Marrëveshjet “kushtetuese” për themelimin e BEQÇ-së, BEE-së dhe të Euratom-it, si dhe marrëveshjet që i plotësojnë ose që i ndryshojnë, siç janë Akti Unik Europian, Marrëveshjet e Mastrihtit, të Amsterdamit dhe Marrëveshja e Nicës, Marrëveshja për bashkim, marrëveshjet buxhetore etj. janë burimet themelore të së drejtës së UE-së (edhe pse jo në tërësinë e tyre, për arsye se pjesë të caktuara të marrëveshjeve nuk e kanë statusin e së drejtës dhe nuk janë nën juridiksionin e Gjykatës së Drejtësisë) dhe ato e përbëjnë të ashtuquajturin legjislacion parësor.

Legjislacioni dytësor përbëhet prej akteve ligjvënëse (legjislativa) të institucioneve të UE-së me të cilat përpunohen parimet e përgjithshme të Marrëveshjeve në rregulla konkrete. Legjislacionin dytësor e miratojnë Këshilli, Këshilli në bashkëpunim me PE-në ose me Komisionin dhe këto mund të jenë rregullativa, direktiva, vendime, rekomandime dhe mendime. 1. Rregullativat: kanë zbatim të përgjithshëm, përkatësisht përmbajnë rregulla të përgjithshme dhe

abstrakte që mund të zbatohen ndaj personave të caktuar në situata të caktuara; janë detyrimore në tërësi, përkatësisht përcaktojnë të drejta dhe detyrime për ata

me të cilët kanë të bëjnë dhe vendet anëtare duhet t’i respektojnë në tërësi dhe ashtu siç janë formuluar;

Drejtpërsëdrejti janë të zbatueshme në të gjitha vendet anëtare, përkatësisht nuk nevojiten masa kombëtare për implementimin e tyre dhe kanë efekt juridik të drejtpërdrejtë në të gjitha vendet anëtare nga data që është përcaktuar në rregullativë.

Direktivat janë detyrimore për çdo vend anëtar me të cilin kanë të bëjnë lidhur me

rezultatet që duhet të arrihen, por autoriteteve kombëtare u lejohet të zgjedhin formën dhe metodat e arritjes së këtyre rezultateve. Së këndejmi, pavarësisht nga dallimi i formës dhe i metodave të masave kombëtare për implementim në vende të caktuara anëtare, direktivat janë detyrimore vetëm për arritjen e rezultateve të përcaktuara.

Vendimet janë detyrimore në tërësi për ata me të cilët kanë të bëjnë. Vendimet kryesisht janë akte të veçanta që mund të kenë të bëjnë me një ose me më shumë vende anëtare, me kompani ose me individë. Rekomandimet dhe mendimet nuk kanë fuqi detyruese dhe se gjithashtu, në kuptim të prerë, nuk janë pjesë e legjislacionit të BE-së. 2. Sistemi institucional në RM lidhur me procesin e aderimit në Union Një nga objektivat strategjike të Republikës së Maqedonisë është integrimi i saj në Unionin Europian. Momentet kryesore të cilat deri më tash e shënojnë rrugën e RM-së drejt integrimit me UE-në janë: dhjetor 1995, kur RM-ja dhe UE-ja vendosën marrëdhënie diplomatike; mars 1996, prej kur RM-ja ka të drejtë financimi në kuadër të UE-së të programit

FARE;

janar 1998, kur hyrën në fuqi Marrëveshja për Bashkëpunim dhe Marrëveshja në lëmin e transportit, të nënshkruar në vitin 1997;

viti 1999, kur UE-ja e propozoi procesin e ri të stabilizimit dhe të asociimit për 5 vendet e Europës Juglindore, duke përfshirë edhe RM-në (Bosnja dhe Hercegovina, Shqipëria, Kroacia dhe Jugosllavia);

janar 2000, kur Këshilli i miratoi direktivat i bisedimeve me RM-në për Marrëveshjen e stabilizimit dhe të asociimit;

përfundimi i bisedimeve dhe parafimi i Marrëveshjes së stabilizimit dhe të asociimit më 24 nëntor 2000 në Zagreb, që u nënshkrua në Luksemburg më 9 prill 2001 (Kuvendi i RM-së e ratifikoi Marrëveshjen në prill të vitit 2001, kurse procesi i ratifikimit nga parlamentet e vendeve anëtare pritet të përfundojë në fillim të vitit 2004).

Proceset e integrimit të RM-së në UE administrohen dhe bashkërendohen nëpërmjet

strukturës institucionale të mëposhtme, e cila në periudhën prej vitit 1997 e deri më tash, për shkak të marrëdhënieve gjithnjë më të ngushta me UE-në, por edhe të detyrimeve të shtuara të RM-së në këto procese, ndryshohej dhe përkryhej: në nivelin politik:

- komiteti për integrime euro-atlantike (i themeluar në fund të vitit 1997), me funksionin qendror në vendosjen për politikën e anëtarësimit të RM-së në Unionin Europian. Komitetin e kryeson kryetari i Qeverisë së RM-së, kurse anëtarë të tij janë ministrat e Qeverisë së RM-së, guvernatori i Bankës Popullore të RM-së dhe kryetari ASHAM-së;

- zëvendëskryetari i Qeverisë i ngarkuar për integrime europiane, i cili ka rol qendror në administrimin dhe në bashkërendimin e pjesës operative të procesit të integrimit;

në nivelin operativ:

- komiteti i punës për integrime europiane pranë Qeverisë së RM-së. Ky është trup ndërministror që i përcakton metodat dhe dinamikën e realizimit të vendimeve strategjike, të orientimeve politike dhe të përparësive të Qeverisë, me ç'rast ndjek edhe realizimin e detyrave konkrete. Atë e kryeson zëvendëskryetari i Qeverisë i ngarkuar për integrime europiane, kurse anëtarë janë të gjithë sekretarët shtetërorë të ministrive.28 Në kuadër të Komitetit të punës funksionon edhe Nënkomiteti i tij për harmonizimin e legjislacionit me grupet e tij (29) të punës;

- sektori për integrime europiane në Sekretariatin e përgjithshëm të Qeverisë.29 Funksioni i tij është operativ për ta organizuar dhe për ta bashkërenduar procesin e integrimit dhe është mbështetje dhe servis i nënkryetarit të Qeverisë të ngarkuar për integrim europian dhe i Komitetit të punës për integrim europian;

- Degët, sektorët ose njësitë për integrim europian në ministritë digasteriale, që duhet të zhvillojnë një bashkëpunim të ngushtë dhe të papenguar dhe të realizojnë një bashkërendim me Sektorin qendror për integrim europian pranë Qeverisë së RM-së;

28 Kur u themelua në fund të vitit 1998, anëtarë të tij ishin zëvendësministrat e Qeverisë. 29 Dega fillestare për bashkërendimin e ndihmës së huaj u transformua në Degë për integrime europiane pranë Qeverisë së RM-së. Pas nxjerrjes së Ligjit për nëpunës shtetërorë në korrik të vitit 2000, kjo degë u transformua në Sektor për integrime europiane.

- Ministria e Punëve të Jashtme – Sektori për UE-në. Nëpërmjet kësaj pjese të strukturës institucionale dhe Misionit të RM-së në Bruksel zhvillohet komunikimi me strukturat europiane, grumbullohen informata relevante për procesin e integrimit dhe plasohen qëndrime dhe pozicione unike në strukturat europiane.