Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
Transcript of Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
1/168
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
2/168
T.C.MARMARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSALIMA EKONOMS VE ENDSTR LKLER ANABLM DALI
ALIMA EKONOMS BLMDALI
TOPLUMSAL HAREKET SENDKACILII
Yksek Lisans Tezi
MURAT AKIR
Danman: YRD. DO. DR. ZGR MFTOLU
stanbul, 2006
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
3/168
II
NDEKLER
Sayfa No.
KISALTMALAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV
GR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
BRNC BLM
HAREKETLERNN DOUU VE GELM
I. Kapitalist Toplumun Douu, Sanayi ve Fransz Devrimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
II. Kapitalist Sisteme Kar lk Eletiriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8III. 1848e Kadar lk i Hareketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
A. Kapitalizme Kar lk Kitlesel Tepki Hareketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
B. i Hareketlerinin Yeni Evresi: Ulusal Dzeyde rgtlenme . . . . . . . . . . . . . . . . 18
IV. i Snf deolojisinin -Bilimsel Sosyalizmin- Olumas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
V. 1848den 1880lere Kadar i Hareketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
A. Proletaryann lk Bamsz Siyasal Eylemi: 1848 Haziran . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
B. Birinci Enternasyonal (Uluslararas i Birlii) ve Paris Komn . . . . . . . . . . . . .29
C. i Snf Partilerinin ve Kitlesel Sendikalarn Douu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
KNC BLM
HAREKETLERNN TARHSEL YOL AYRIMI
I. Serbest Rekabetten Tekellemeye Doru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
II. 1880lerden I. Dnya Sava Sonuna Kadar i Hareketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
A. kinci Enternasyonalin Kuruluu (1889-1896 Dnemi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44
B. Reformizme ve Revizyonizme Kar Mcadele (1896-1904 Dnemi) . . . . . . . . . .47
C. Savaa Kar Tutum, II. Enternasyonalin Dalmas ve Sovyetlerin Kuruluu . . 50
III. Ekim Devriminden II. Dnya Savann Sonuna Kadar i Hareketleri . . . . . . . 56
A. Ekim Devriminin Etkisi ve III. Enternasyonal (1918-1929 Aras) . . . . . . . . . . . . 56
B. Faizme Kar i Mcadelesi (1929-1945 Aras) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
IV. II. Dnya Sava Sonras Deien Dnya Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66
V. 1970lerin Sonuna Kadar i Hareketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
4/168
III
NC BLM
YEN HAREKETLER ve TOPLUMSAL HAREKET SENDKACILII
I. Sermayenin Yeniden Yaplanma Stratejisi ve i Hareketlerinin Yenilgisi . . . . . . . 74
II. Yeni i Hareketlerini Belirleyen Genel ereve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81III. Dnyada Yeni i Hareketlerinden rnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
A. 1980lerle Birlikte Gelien Yeni i Hareketleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .901. Gney Afrika Sendikalar Kongresi (Congress of SA Trade Unions-COSATU) .902. Merkezi i Birlii (Central Unica Dos Trabalhadores-CUT) . . . . . . . . . . . . . . 943. Kore Sendikalar Konfederasyonu (Korean Confederation of Trade Unions
ya da Minju Nojhong-KCTU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
4.
1 Mays Hareketi (Kilusang Mayo Uno-KMU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .995. Serbest alan Kadnlar rgt (Self Employed Womens
Association-SEWA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
6. 19 Eyll Ulusal Konfeksiyon ileri Sendikas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103B. 1990larla Birlikte Gelien Kyl, siz ve Gvencesiz i Hareketleri . . . . . . .1041. Brezilya Topraksz Kr ileri Hareketi (Movimento dos Trabalhadores
Rurais Sem Terra-MST) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
2. Ekvador Yerli Halklar Konfederasyonu (El Confederacion deNacionalidades Indigenas del Ecuador-CONAIE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109
3. Bolivya i Merkezi (Central Obrera Boliviana-COB) . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1114. Emcali Yerel Hizmet ileri Sendikas (SINTRAEMCALI) . . . . . . . . . . . . . . 1145. Taban Komiteleri Konfederasyonu (Comitati di Base-COBAS) . . . . . . . . . . . .1156. Fransa sizler (siz iler) Hareketi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1177. Arjantin siz iler Hareketi (El Movimiento de los Trabajadores
Desempleados-MTD veya bilinen adyla Yol Kesiciler-Piqueteros) . . . . . . . . .119
IV. Trkiye Sendikal Hareketi ve Umut Veren Deneyimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122
A. Yeralt Maden ileri Sendikas ve Yenieltek Deneyimi . . . . . . . . . . . . . . . . . 130B. Yoksul Mahalle rgtlenmeleri: Halkevleri, Dayanmaevleri ve
Halk Kltr Merkezleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
SONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
KAYNAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
5/168
IV
KISALTMALAR
AAFLI: Asya-Amerika Hr alma Enstits
AB: Avrupa BirliiABD: Amerika Birleik Devletleri
AC: Act Together (Yeter Artk-Fransa)
AET: Avrupa Ekonomik Topluluu
AFL: Amerikan Emek Federasyonu
AFL-CIO: Amerikan Emek Federasyonu-Sanayi rgtleri Kongresi
AIDESEP: Peru Ormanlarn Gelitirme Etniktesi Kurumu
AIFLD: Amerikan Hr i Geliim EnstitsALCA: Latin Amerika Serbest Ticaret Anlamas
ANC: African National Congress (Afrika Ulusal Kongresi)
APES: stihdam, Enformasyon ve Destek in Birlik-Fransa
APL: Alliance of Prograssive Labor (lerici Emek ttifak-Filipinler)
ASEAN: Gney Dou Asya lkeleri Birlii
ATABAL: Ev Hizmetleri ilerinin rgtlenmesini Destekleme Kolektifi-Meksika
BAYAN: Halk ya da lke Anlamndaki ttifak-Filipinler
BCKU: Bihar Colliery Kamgar Union (Bihar Kmr ileri Sendikas-Hindistan)
BM: Birlemi Milletler
CHP: Cumhuriyet Halk Partisi
CITU: Centre for Indian Trade Unions (Hindistan Merkezi Sendikalar Birlii)
CGL: Generale del Lavore (Genel i Konfederasyonu-talya)
CGT: Confdration Generale du Travail (Genel Federasyonu-Fransa)
CIA: Amerikan Uluslararas Haberalma rgt
CIO: Amerikan Sanayi rgtleri Kongresi
CNT: Confederacion Nacional del Trabojo (Ulusal i Konfederasyonu-spanya)
COB: Central Obrera Boliviana (Bolivya i Merkezi)
COBAS: Comitati di Base (Taban Komiteleri Konfederasyonu-talya)
COICA: Cuenso Amazonia Yerli rgtleri Koordinasyonu
CONAIE: El Confederacion de Nacionalidades Indigenas del Ecuador (Ekvador Yerli
Halklar Konfederasyonu)
CONNE: Venezuela Ulusal Yerli Meclisi
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
6/168
V
COPINH: Honduras Halk ve Yerli rgtleri Yurttalk Meclisi
COR: Regional Workers Central (El Alto Blgesel i Sendikas-Bolivya)
COSATU: Congress of SA Trade Unions (Gney Afrika Sendikalar Kongresi)
CUT: Central Unica Dos Trabalhadores (Merkezi i Birlii-Brezilya)
KP: in Komnist PartisiDB: Dnya Bankas
DSK: Trkiye Devrimci i Sendikalar Konfederasyonu
DSF: Dnya Sendikalar Federasyonu
DT: Dnya Ticaret rgt
EM: Emek almalar Merkezi-Halkevleri
ETUC: Avrupa Sendikalar Konfederasyonu
FAI: Federacion Anarguista berica (berya Anarist Federasyonu-spanya)FIOM: Federazione Italiana Operei Metallurgici (talya Metal ileri Federasyonu)
FOSATU: Federation of South African Trade Unions (Gney Afrika Sendikalar
Konfederasyonu)
FTAA: Amerikalar-aras Serbest Ticaret Anlamas
GDO: Genetii Deitirilmi Organizma
GEAR: Byme, stihdam ve Yeniden Blm Program-G.Afrika
HAK-: Trkiye Hak i Sendikalar Konfederasyonu
HKM: Halk Kltr Merkezleri
ICFTU: Uluslararas Hr i Sendikalar Konfederasyonu
IFCTU: Uluslararas Hristiyan Sendikalar Konfederasyonu
ILO: Uluslararas alma rgt
IMF: International Monetary Fund (Uluslararas Para Fonu)
ITS: Uluslararas Meslek Sekretaryalar
KCTU: Korean Confederation of Trade Unions ya da Minju Nojhong (Kore Sendikalar
Konfederasyonu)
KSH: Kamu alanlar Sendikal Hareketi
KDLP: Korean Democratic Labor Party (Kore Demokratik Emek Partisi)
KESK: Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu
KMU: Kilusang Mayo Uno (1 Mays Hareketi-Filipinler)
KP: Komnist Parti
KSE: Kzl Sendikalar Enternasyonali
MAS: Sosyalizme Doru Hareket-Bolivya
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
7/168
VI
MC: Milliyeti Cephe
MDT: El Movimiento de los Trabajadores Desocupados (galci iler Hareketi-
Arjantin)
MNCP: sizlerin ve G Durumda Olanlarn Ulusal Hareketi-Fransa
MST: Movimento dos Trabalhadores Rurais Sem Terra (Brezilya Topraksz Kr ileriHareketi)
MTD: El Movimiento de los Trabajadores Desempleados (Arjantin siz iler
Hareketi)
NATO: Kuzey Atlantik Pakt
NGO: Non-Govermental Organizition (Hkmet D Kurulu)
NLU: Ulusal i Birlii-ABD
NUM: The National Union of Mine Workers (Ulusal Maden ileri Sendikas-G.Afrika)
OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik birlii
ve Kalknma rgt)
OHAL: Olaanst Hal
ONIC: Kolombiya Ulusal Yerli rgt
P-SOL: Sosyalizm ve zgrlk Partisi-Brezilya
PCE: Partido Cominista de Espana (spanyol Komnist Partisi)
PCI: Partito Comunistad Italia (talyan Komnist Partisi)
POUM: Partido Obrero de Unificacion Marxista (Marksist Birlik Partisi-spanya)
PPI: Parti do Popolove taliano (talyan Halk Partisi)
PSI: Partito Sosialista Italiano (talyan Sosyalist Partisi)
PSOE: Partido Socialista Obrero Espanol (spanyol Sosyalist i Partisi)
PSTU: Birleik Sosyalist i Partisi-Brezilya
PT: Partido dos Trabalhadores (Brezilya i Partisi)
RDP: Yeniden Yaplanma ve Kalknma Program-G.Afrika
RSDP: Rusya Sosyal Demokrat i Partisi
SACP: South African Communist Party (Gney Afrika Komnist Partisi)
SAMWU: Gney Afrika Belediye ileri Sendikas
SEWA: Self Employed Womens Association (Serbest alan Kadnlar rgt-
Hindistan)
SEWU: Serbest alan Kadnlar Sendikas-G.Afrika
SBKP: Sovyetler Birlii Komnist Partisi
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
8/168
VII
SCA: Sistema Cooperativista dos Assentados (ifti Kooperatifleri Sistemi-Brezilya)
SFIO: Section Franaise de lInternationale Ouvrire (Enternasyonalin Fransz
Seksiyonu)
SINTRAEMCALI: Emcali Yerel Hizmet ileri Sendikas-Kolombiya
SPD: Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Alman Sosyal Demokrat Partisi)SP: Sozialdemokratische Partei sterreichs (Avusturya Sosyal Demokrat Partisi)
SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii
STK: Sivil Toplum Kuruluu
THS: Toplumsal Hareket Sendikacl
TSK: Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu
TL: Trk Liras
TMMOB: Trk Mhendis ve Mimar Odalar BirliiTTB: Trk Tabipler Birlii
TUC: Trade-Union Congress (Sendikalar Kongresi-ngiltere)
TRK-: Trkiye i Sendikalar Konfederasyonu
TSAD: Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei
UGT: Union General de Tabazadores (Genel i Sendikas-spanya)
UKKTH: Uluslarn Kendi Kaderini Tayin Hakk
USF: Uluslararas Sendikalar Federasyonu
USI: Unione Sindiacale taliano (talyan Ulusal Sendikas)
WTO: Dnya Ticaret rgt
YDD: Yeni Dnya Dzeni
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
9/168
1
GR
1970li yllarla birlikte sermaye, neo-liberal politikalar erevesinde yeni bir yaplanmasrecine girmitir. Bu srete finans sermayesinin nemi artm; esnek retim
uygulamalarna geilmi ve devletin sosyal ilevi ortadan kaldrlmaya balanmtr. i
snfnn tarihsel -ekonomik ve sosyal- kazanmlar geri alnmaya allmtr. Bu
politikalarn bir sonucu olarak; alma koullarnda oluturulan gvencesizlik, ii
snfnn btnn ilgilendiren bir sorun olmaya balamtr.
Geleneksel sendikal rgtlenmeler, bu dnemde ii snfnn haklarn savunacak ve buhaklar ilerletecek bir kavraya sahip olamamlardr. Bu yzden; neo-liberal
politikalara kar iiler, bulunduklar yerlerden tepkilerini ortaya koymaya ve
taleplerini savunmaya balamlardr. 1970lerin sonu ile birlikte G. Afrika, Brezilya, G.
Kore ve Filipinlerde hayata geen ii hareketleri hzla glenmiler ve ilerici
toplumsal srelerin srkleyicisi haline gelmilerdir. Hareketlerin genel erevesini,
emek hareketi teorisyenleri, toplumsal hareket sendikacl kavramsallatrmasyla
aklamaya almlardr. Bu tartma son on yldr lkemizde de emek hareketinin
bileenleri olan akademisyenler, sendikaclar ve demokratik kitle rgtleri temsilcileri
tarafndan yaplmaktadr.
Toplumsal hareket sendikacl tartmalar, dnyada ve Trkiyede toplumsal
dnm salayacak bir emek hareketinin oluturulmas olarak alglanmaldr. Bu
noktadan tartma; son on yllardaki yeni iiletirme dalgas ve onun hareket
biimlerini kavrama; urak noktalarn ve geliimini anlayabilme; bu harekete emek
hareketinin ekonomik-toplumsal kazanmlar noktasnda mdahale edebilme
tartmasdr.
Buradan bakldnda toplumsal hareket sendikacl tartmas alternatif bir model
oluturma deil, devletten ve sermayeden bamsz bir emek hareketinin oluturulmas
abasdr. Ancak emek hareketi teorisyenlerinin bir lkeyi model alma; gvencesiz ii
hareketlerini ve kyl hareketlerini yeterince dikkate almama veya sendika-siyaset
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
10/168
2
ilikisini yeterince ak kavrayamama-aklayamama gibi eksik yaklamlar; toplumsal
hareket sendikaclnn anlalmasndaki en nemli handikaplar oluturmaktadr.
almamzda toplumsal hareket sendikacl kavram, yeni ii hareketlerinin
erevesini ve emek hareketi teorisyenlerinin bu hareketlere yaklamlarn temel alarakifade edilmitir. Ancak kavramsal ereve geniletilerek, bu grlerden farkl olarak;
proleter hareket geni anlamda ifadelendirilmitir. Dnya ve lkemizdeki emek hareketi
dinamizminin kkenleri, hareket biimleri tartlm ve zm nerilerinin satrbalar
oluturulmaya allmtr.
almada emek hareketinin gemiine de geni bir biimde deinilmitir. Gemie dair
deerlendirmenin gerekesini, tarihi emek cephesinden okuma zorunluluuoluturmutur. Buradaki emek hareketinin gemiinin deerlendirmesinde k noktas,
gnmz deerlendirmesidir. Gemi deerlendirmesi yaplrken; emek hareketinin
balca urak noktalarnn, yengilerinin ve zaaflarnn genel erevesini oluturmakla
yetinilecektir. Yine gemi emek hareketi tartmasn yapmak, tarihten olumlu-olumsuz
dersler karmak; bugn ve gelecei kurma abasn gstermek olarak alglanmaldr.
almada snf mcadelesinin alglan yntemi de dikkat edilmesi gereken bir dier
noktadr. Snf mcadelesi, burjuvazi ile ii snfnn dzenli ordularnn kendi
bayraklar altnda birbirleriyle savaa tutumas deildir. Snf mcadelesi, tarihte son
derece zengin dolaymlar araclyla yrmtr. savatan ulusal kurtulu
hareketlerine, siyasi reform hareketlerine, ekyalk hareketlerine vb. uzanan bir
yelpazede farkl biimlere brnen ve bazen bunlarn birka tanesi ile rtl bir
mcadeledir.
Birinci blmde kapitalist ilkel birikime, takiben Sanayi ve Fransz Devrimleri ile
birlikte yaanan byk dnme deinilmitir. Bu srete kapitalist sistemin hayata
gemesiyle birlikte yaanan kitlesel yoksullama-isizlik vb. sonular, karlnda
geleneksel toplumsal yapnn korunma mcadelesi ve yeni sisteme kar verilen ilk
kitlesel tepkiler incelenmitir. Gelien ii hareketlerinin merkezi-ulusal bir rgtlenme
rotasna girmesi ve kapitalist sisteme ynelik ilk eletiriler ele alnmtr. Bilimsel
sosyalizmin olumasyla birlikte ivme kazanan ii hareketlerinin Paris Komn
mcadelesi ve paralelinde yasallama, parlamentoda bamsz bir snf olarak temsil
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
11/168
3
edilme mcadelesinin geliim seyri ortaya konulmutur. Yine 19.yy.n son eyreinde,
yasal-parlamenter mcadelenin geliim seyrini takiben burjuvazinin ii hareketlerini
kontrol altna alma abalar olan ilk pratiklere -sosyal politika uygulamalarna-
deinilmitir.
kinci blmde kapitalizmin tekelci nitelie brnmesi temel alnarak ii hareketleri
ele alnmtr. Bu noktada ii partilerinin, sendikalarn ve ulusal kurtulu hareketlerinin
mcadelelerine deinilmitir. i hareketlerinde 18.yy.n sonu ve 19.yy.n banda
yaanan byk krlma yine bu dneme rengini veren bir belirleyen olarak
deerlendirilmitir. Rus Devriminin gereklemesi, faizme kar ii hareketlerinin
mcadeleleri ve smrge kurtulu savalar ile birlikte sosyalizmin dnyann farkl bir
toplumsal ekim merkezi oluturmasnn sonucu olarak, ii hareketlerinin siyasalmcadelesinin belirleyen olmas tespitinden sre aklanmtr.
nc blmde sermayenin yeni liberal politikalar ekseninde yaplanmas ile bununla
akan ii hareketlerinin devlet, parti, sendika vb. politik-rgtsel sorunlar ifade
edilmitir. i hareketlerinin geleneksel merkezlerinin gerilemesi srecinde ortaya
kan yeni ii hareketlerinin ve onlarn rgtsel formlarnn incelenmesinin; emek
hareketinin tarihsel-toplumsal dnm misyonunun sreklilii asndan n ac
olduu belirlemesi yaplmtr. Yeni ii hareketleri de 1980lerde gelien G. Afrika, G.
Kore, Brezilya ve Filipinler gibi birinci kuak hareketler; 1990larda gelien Ekvador,
Bolivya ve Arjantin gibi ikinci kuak hareketler olarak ele alnmtr. Yine bu zamansal
ayrmn yansra ii hareketlerinin; bileenleri ve urak noktalar asndan da
zellikleri incelenmitir. Son olarak Trkiyede gelien hareketler ve genel zelliklerine
deinilmitir. Tm bu deerlendirmeler toplumsal hareket sendikacl kavram
erevesinde, kavram geni bir adan tanmlayarak ve hareketlerin somut
temellerinden yola klarak yaplmtr.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
12/168
4
BRNC BLM
HAREKETLERNN DOUU VE GELM
I. Kapitalist Toplumun Douu, Sanayi ve Fransz Devrimleri
16.yy. ile birlikte feodal toplum zlmeye balamtr. Bu zlme, yeni bir toplumun;
kapitalist toplumun balangcn oluturmutur. Yeni toplumsal dzen, tarmsal
reticilerin ve kyllerin mlkszletirilmeleri-proleterletirilmeleri temelindegelimitir.
Feodal toplumun zlmesiyle birlikte para sermayesinin sanayi sermayesine
dnmesi nndeki engeller kalkmtr. lk manfaktr kentleri de ounlukla
kylarda olumaya balamtr. Corafi keifler sonucu gidilen Amerikada altn ve
gmn bulunmas, Dou Hindistan ve Afrikada giriilen talanlar, smrgecilik ve
deniz ticareti savalar bu dnemi karakterize eder. Feodal retim tarzndan kapitalist
retim tarzna geilen bu sreci ksaltmak iin devlet gc kullanlr. Bu yollarla
salanan birikim, Bat Avrupa sermayesinin temelini oluturmutur. Marxa gre, bu
gelimelerle birlikte art-deer yapm insanln tek ve biricik amac haline gelmitir1.
Kapitalist toplumun yaratlmasnn temelini Sanayi ve Fransz Devrimleri
oluturmutur. Bilim insanlar, tarihsel sre asndan olmamakla birlikte, kuramsal
adan balantl bu iki olguya kili Devrimler adn koymulardr2. nk 16.yy.dan
18.yy.a gelindiinde kapitalizm, kreselleme eilimi iine girmitir. Fransa, Belika ve
Kuzey talya gibi blgelerde, feodal unsurlar kmeye ve kapitalist unsurlar baat
olmaya balamtr. (Tabi ki kapitalist retimin ngilterede 16.yy.dan itibaren
balamasndan dolay, bu lke, kapitalizmin ban eken bir konumda olmutur.) Bu
adan kapitalizmin gelimesinde ayr ayr yer tutan bu iki devrim, birbirleriyle
1 Karl Marx, Kapital, Birinci Cilt, ev. Alaattin Bilgi, 1. Bask, stanbul: Sol Yaynlar, Temmuz 1975, s.
772.2 Eric Hobsbawn, The Age of Revolution, Mentor Boks, New York, 1962den aktaran Muharrem Tnay,Siyasal Tarih, 1. Bask, Ankara: mge Kitabevi, Nisan 1995, s. 53.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
13/168
5
balantl ve btnleyici zelliklere sahip olmulardr. Yani, kresel bir kapitalist
dzenin kurulmasna ngilteredeki ekonomik-teknolojik ve Fransadaki siyasal
devrimler nclk etmilerdir3.
Bu noktada kapitalist toplumun ke talarn oluturan dncelere ksaca deinmekgerekir. Burjuvazinin gelimesiyle birlikte astronomi, fizik, fizyoloji, mekanik ve
anatomi gibi bilimler yeniden canlanmaya balamtr. Burjuvazinin getirdii dnya
felsefesine aydnlanma felsefesi denmektedir. Bu felsefe ile birlikte gelen aklclk ve
ilerlemecilik ticaretin gelimesini ve retimin artmasn salamtr. Diderot, Voltaire,
Montesquieu, Rousseau ve genel anlamda Ansiklopedi Hareketi4 Fransz Devrimini
siyasal alanda ok etkilemitir. Liberal felsefeye gre, devletin varlk sebebi bireyin
doal hak ve zgrlklerini gvence altna almaktr. Locke durumu yledeerlendiriyor; ynetim, ynetenlerin szlemeden nce sahip olduklar yaam,
zgrlk ve mlkiyet gibi doal haklarn inerse szlemeyi bozmu olur, halkn
devrim hakk doar5. Liberalizm ile ngilterede gelien sanayi devriminin e zamanl
oluu tesadf deildir. Birbirlerini tamamlamaktadr.
Kapitalist toplumun ilk iktisats ise Adam Smithtir. 1776da yaynlad Uluslarn
Zenginlii (Wealth of Nations) adl yaptnda insanlarn karlar iin abalamalarnn
hem kendilerine hem de topluma yararl olduunu dnr. Smithe gre bir ulusun
zenginlemesi iin, nce emek ve ok alma, daha sonra ise retimde i blm ve
uzmanlama gereklidir. Klasik iktisadn kurucusu saylan Smithin grleri daha sonra
David Ricardo tarafndan yeniden incelenmitir. Smith kapitalizmin manfaktr
sisteminin, Ricardo ise fabrika sisteminin kuramcsdr6.
Sanayi devrimi, 18.yy.n son eyreinde buhar motorunun ve pamuklu ileme
makinelerinin icadyla balamtr. James Watt 1763 ylnda skoyada buhar
motorunu, Prestonlu berber Richard Arkwright 1767de dner iplik makinesini
3 Tnay, s. 54.4 Burjuvazinin gelimesiyle beraber, bilimler de canlanmaya balamtr. Maddeci filozoflar; fizik,mekanik, astronomi vb. bilim dallarnda aratrmalara giriilmitir. Voltaire matematik, Diderot anatomi,fizyoloji ve kimya, Rousseau botanik alannda byk aratrmalar yapmtr. Yine RousseaununToplum Szlemesi adl eseriyle hukuk-siyaset tezleri; Voltaire dinsel banazla kar ticaret vezenginlik zgrln savunular egemen dnceleri sarsc etki yaratmtr. Btn bu gr vearatrmalar Diderot IEncyclopedie adl eserde bir araya getirmitir. Bu konuda daha ayrntl bilgiiin bkn. 1789 Byk Fransz Devrimi, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, Cilt: 4,
stanbul: Geliim Yaynlar, 1975, ss. 834-836.5 Alaeddin enel, Siyasal Dnceler Tarihi, 3. Bask, Ankara: V Yaynlar, 1991. s. 477.6 Nazif Kuyucuklu, ktisadi Olaylar Tarihi, 1. Bask, stanbul: Gr-Ay Matbaas, 1985, s. 24.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
14/168
6
(spinnig throstle) ve 1793te E.Whitney rr makinesini (cotton gin) icat etmilerdir.
1807'de Amerikal Robert Fulton buhar motorunu gemilere uygulam ve 1840'da
okyanus tesi buharl gemi seferleri balamtr. 1825 ylnda ise buhar motoru
lokomotiflerde kullanlmaya balanmtr. lerleyen yllarda telgraf ve telefonun
bulunmas ile iletiim hzlanmtr. Pancardan eker retimine balanmas, sunigbrenin bulunmas ve bierdverin icad ile birlikte tarmda kapitalizm hzla
gelimitir. Yine madencilik sektrndeki gelimeler sonucu demir-elik retimi hzla
artm ve demiryolu, kpr ve kanallarn yaplmasyla ulam hzl bir biimde
ilerlemitir7.
Bu bulularn tekstil sanayinde (zellikle pamuklu dokuma) kullanlmaya balanmas
seri retimin nn aarken, kk atelyelerden, byk iletmelere ve fabrika sisteminegiden dnem balamtr. Makinelemenin hzl bir ekilde yaylmasyla burjuvazi,
feodal retime has zellikler tayan ve korumac olan lonca sistemini, serbest rekabetle
ortadan kaldrmtr. Serbest rekabet, sanayi devrimi ile en nemli snf haline gelen
burjuvazinin, geni ynlar mlkszletirmesinin ve proleterletirmesinin en nemli
aralarndan birisi olmutur. Rekabet sonucu birok atelye kapanm ve zanaatkarlar
mlkszleerek burjuvazinin hizmetine girmitir8.
Fabrika sisteminin olumas ile daha ok igcne duyulan ihtiya, krdan kentlere
yaanan gle karlanmtr. Krda kk toprak sahipleri (yeomanlar) ve kk
iletmeler bulunmaktayd. plii ve dokumay gezginci simsarlara satarlard. Bu
kesimler makineleme ile rekabet edemeyince, retim aralarnn youn olduu kentlere
g ettiler9.
Sanayi devriminin merkezinde makine vard. Tek bir aleti kullanmaya yetenekli ii,
birden fazla aletin yerini alan makine ile yer deitirmi ve makinenin bir uzants
haline gelmitir. Kadn ve ocuklarn altrlmas, makinelemenin (ve fabrika
sisteminin) bir gstergesidir. Bylece emein vasfszlatrlmasnda ve
yabanclatrlmasnda en nemli adm atlmtr.
7 Dier Teknolojik Gelimeler, Sanayi Devrimi, http://tr.wikipedia.org/wiki/Sanayi_devrimi (EriimTarihi: 01 Aralk 2005): p. 1.8
Friedrich Engels, ngilterede Emeki Snfn Durumu, ev. Yurdakul Fincanc, 1. Bask, Ankara: SolYaynlar, 1987, s. 281.9 Kuyucuklu, s. 45.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
15/168
7
Feodal toplumun iinde ykselen snf olan burjuvazinin, kapitalist retimin nndeki
btn engelleri kaldrmas iin siyasal iktidar da ele geirmesi gerekiyordu. 1789da
gerekleenFransz Devrimi burjuva devrimlerinin klasik modeli olmu ve yeni bir a
amtr. 1789 ncesi Fransada snf vard: Aristokratlar, ruhban snf ve tiers-etat
(nc snf). Bu nc snf; burjuvalar, zanaatkarlar, iiler ve kylleroluturmaktayd. Topran ounluuna sahip olan ruhban snf ve devletin ynetimini
elinde bulunduran aristokrasi feodal dzenin srmesinden yanayd. nk feodal dzen
bu iki snfn zenginliinin ve ayrcalklarnn dayanan oluturmaktayd. nc
snf oluturan unsurlardan biri olan burjuvazi ise, 16.yy.dan itibaren gelimekte ve
karlar feodal dzen ile atmaktayd. nc kesimi oluturan dier unsurlar ise
feodal dzen altnda ezildikleri iin burjuvaziyi desteklemekteydiler10.
1789 ylnda Etats-Gnraux ad verilen temsili meclisin ad Millet Meclisi olarak
deitirilmi ve meclis, vergilerin ulus tarafndan onaylanmas zorunluluunu ilan
etmitir. Burjuvazinin nderliinde nc snf, 14 Temmuz 1789da Bastille kalesinin
dmesiyle simgeleen burjuva devrimi gerekletirmi; feodal dzenin bitiini ve yeni
bir toplumsal dzenin balangcn iaret etmitir. 5 Ekimde ise nsan Haklar
Beyannamesi ile tm yurttalara eitlik, zgrlk ve kardelik vaat edilmitir. Yine
Fransz Devrimi ilk defa geni halk kitlelerini harekete geiren, onlar ataletten kurtaran
ve yine onlar tarafndan gerekletirilen ilk modern devrimdir. Bu srete burjuvazi ile
dnemin ilk proleterleri arasndaki eliki dk bir dzeyde de olsa mevcuttur11.
1789 Fransz devrimi siyasal iktidar burjuvazinin eline vermitir. Ancak yeni Kurucu
Mecliste farkl eilimler belirmiti: Kral ve aristokrasiyle uzlama yanls olan sa
jirondenler ve burjuva devrimini sonuna kadar gtrmek isteyen sol jakobenler.
1791de yeni anayasa kabul edilmi ve meclis yeniden seilmiti. Burjuvazinin gerek
temsilcisi olan jirondenler iktidar ele geirmek iin kralla ibirlii iine girdiler. Halka
uygulanan basklar sonucu ayaklanmalar ba gstermi, krallk devrilmi ve 21 Eyll
1792de Cumhuriyet ilan edilmitir. Kral, 21 Ocak 1793te idam edilmitir. Bylece iki
yl srecek, jakoben diktatrl olarak adlandrlan dnem balamtr12.
10 1789 Byk Fransz Devrimi, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, ss. 817-821.11 Daniel Gurin, Fransada Snf Mcadelesi 1793-95, ev. Yavuz Alogan, 1. Bask, stanbul: YaznYaynclk, 1986, s. 15-16. (Fransz Devriminin ayrntl bir incelemesi iin bkn. Murat Sarca, 100
Soruda Fransz htilali, stanbul: Gerek Yaynevi, 1970; Franois Furet, Fransz DevriminiYorumlamak, stanbul: Alan Yaynclk, 1989.)12 1789 Byk Fransz Devrimi, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, ss. 845-847.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
16/168
8
Jakobenist dnem tarihe kk burjuvazinin diktatrl olarak gemitir. 1793te
kabul edilen anayasa, getirdii ekonomik ve sosyal ilkelerle burjuvazinin gelimesini
engellemitir. 1795te jakobenlerin (en nlleri Robespierre) devrilmesinden sonra
hazrlanan anayasa ise, 1789 nsan Haklar Bildirgesine yakn bir ieriklehazrlanmtr. 1795 Anayasas, kuvvetler ayrlndan ve temsili rejimden yanayd.
Yrtme gc ise be direktre verilmiti. Bu yzden bu srece Direktuvar Dnemi
denmektedir13. Artk iktidar tmyle burjuvazinindi ve kapitalist birikim hz kazand.
Bu dnem 1799 ylnda Napolyonun iktidara gelmesi ve imparatorlua gei ile birlikte
sona ermitir.
Kapitalizm halk kitlelerine eitlik ve zgrlk vaat etmitir. Ancak kapitalizmin hayatagemesiyle birlikte isizlik ve yoksulluk artmtr. Kentlere g eden kyller, yeni bir
smr mekanizmasnn iinde kalmlardr. Kk reticiler, gelien sanayi karsnda
hzla retim aralarn kaybetmilerdir. Kadnlar ve ocuklar cretli alan kitleler
arasndaki yerlerini almlardr. Btn bu gelimelerin yannda, halk kitleleri geleneksel
sosyal korunma mekanizmalarnn tasfiyesi sreciyle kar karya kalmtr. Bylece
kapitalist sisteme kar ilk eletiriler biimlenmitir.
II. Kapitalist Sisteme Kar lk Eletiriler
Kapitalist sistem hzla geliirken oluturduu toplumsal sonulara kar eletiriler ve
alternatif toplumsal modeller gelitirilmitir14. Halk kitleleri ile burjuvazi arasndaki
ideolojik kopuu ilk gerekletiren Gracchus Babeuftur. Babeufa gre politik eitliin
ilan ile toplumsal eitliin yokluu arasndaki eliki demokrasiyi baarszla
uratacakt. Bu yzden miras hakknn kaldrld, sosyalist ve tarmsal bir toplum
kurulmalyd. Bireysel toprak mlkiyetine son, toprak kimsenin deildir. Dnya
nimetlerinden ortak yararlanmay talep ediyoruz, istiyoruz: meyveler herkesindir15.
Dnd toplumsal projeyi gerekletirmek iin Eitler (Equals) Komplosu
13 1789 Byk Fransz Devrimi, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, s. 864.14 Bu noktada John Stuart Mill ve Patrick H. Coney gibi mdahaleci klasik iktisatlarda eletirilerde
bulunmulardr. Ancak bu balkta topik vb. kavramlarla anlan sosyalist grlere deinilecektir.15 Jean Paul Thomas, Sosyalizm, Siyaset Felsefesi Szl, ev. smail Yerguz,http://www.felsefe.gen.tr/sosyalizm.asp (Eriim Tarihi: 15 Austos 2005): p. 3.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
17/168
9
isminde bir rgt kurmu ve planlanm bir siyasal devrim yoluyla (komplo ile)
komnizme geilmesini savunmutur. Babeufun ortaya koyduu fikirlerin burjuva
dzenini aan ilk siyasal dnce olmas nemlidir.
Kapitalist retim koullarnn henz yeni olmas ve buna bal olarak snflarn -zellikle proletaryann- oluum srecinde bulunmas, eksik teorilerle karlanmtr. Bu
dnemde topyac sosyalistler, zm ekonomik koullarda deil, tm toplumu
yanlglardan kurtararak ve bunu rnek alnacak deneyler yoluyla gerekletirerek
zmek istediler. Bu nedenle ortaya koyduklar fikirler ve pratikler nceden topik
olmaya mahkum olmutur. lk topik sosyalistler 1802 ylnda Cenevre Mektuplarn
yaymlayan Fransz Saint-Simon, yine ayn yl ilk yaptn yaymlayan Fransz Charles
Fourier ve 1800 ylnda skoyann New Lanark blgesinin ynetimini alan ngilizRobert Owendr16.
Saint-Simonagre 1789 Devrimi tm bir Fransz ulusunun soylulara, papazlara ve bo
gezen snflara kar bir zaferidir. Fakat devrimin ilerleyen gnlerinde ulus iindeki bir
kesim, burjuvazi, politik iktidar ele geirmitir. lerleyen srete toplum alanlar ve
bo gezenler olarak ikiye ayrlmtr. Saint-Simon artk burjuvazinin de bo gezen
snfna dahil olduunu savunmu ve daha Cenevre Mektuplar adl eserinde herkes
almaldr grn ortaya koymutur. deal toplum dzenini, bankerlerin icrac
olduu, bilim adamlarnn ve sanayicilerin oluturduu geni kapsaml bir iktisadi
parlamento ynetecekti. Saint-Simonda embriyon halinde ekonomik kurumlarn politik
kurumlarn temeli olduu fikrine rastlanabilir.
Charles Fourier ise burjuva toplumsal dzenin yaratt sefaleti eletirmitir. Bu
sefaletin ar bolluun kendisinden doduu dncesi ile diyalektik bir bak asna
yaklamtr. Kuramnn zn, insann kendini emek araclyla gerekletirmesi
dncesi oluturmaktadr. Fourierin ideal toplumu ise, Phalanstres (geni retim
birlii) adn verdii topluluk evlerinde uyum iinde yaayan iilerden meydana
geliyordu. Yine toplumdaki zgrln ltnn, o toplumda kadna verilen zgrle
paralel olduunu ortaya koymutur17.
16
Friedrich Engels, topik ve Bilimsel Sosyalizm, ev. ner nalan, 5. Bask, Ankara: Sol Yaynlar,1978, s. 67.17 Engels, topik ve Bilimsel Sosyalizm, ss. 62-65.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
18/168
10
Sanayi devrimini gerekletiren ngilterede burjuvazi ve proletarya daha net bir ekilde
belirmiti. Kadn ve ocuklarn ar altrlmas, mlkszletirme sonucu oluan
gvencesizlik ve kentlerin kalabalklaan varolar kapitalizmin elikilerini ortaya
koymaktayd. Robert Owen New Lanarkl bir fabrikatrd. yerinde 10.5 saatlik
ign uygulamasn hayata geirmitir. Kriz dnemlerinde de cretli izin uygulamas balatm ve olaan dnemde karn katlayarak, ticari hesap temeline dayal pratik
zm nerilerini hayata geirmitir. Yine New Lanarkda ilk anaokullarn kurmutur.
1814 ylndan itibaren yaplan mcadele ile 1819da, fabrikalardaki kadnlarn ve
ocuklarn alma saatlerini snrlayan ilk yasann kmasna nderlik etmitir. Bu yasa
ile dokuz yandan kk ocuklarn almas yasaklanm, daha byk olan ocuklarn
haftalk alma saati 72 saatle snrlandrlmt. Yine Ulusal Sendika Birliinin ilk
kongre bakanln yapmtr. ngiliz sosyalizmi Owenla cisimlemitir. Eitlik vedemokrasiye dayal bir rejimin kooperatif esasna dayal iletmeler vastas ile olacan
dnmtr. Bu noktada emek rnlerinin, tek bir i saatini birim alan emek pazarlar
vastasyla deiimini nermi ve uygulamtr. Bu yaam sistemine de sosyalizm adn
vermitir. Owenn nerileri onu en ileri topik sosyalist yapmtr18. i snfnn
rgtlenmesinde kooperasyon hareketinin nemli bir yeri vardr.
topik sosyalistler, proletaryann kaba bir yoksullar ynndan devrimci bir snfa
dnmelerinde nemli bir katkda bulunmulardr. Ayn yllarda gelien ii
hareketlerini etkilemi ve akmlardr. ngilterede kuramsal olarak daha geri ama ii
snfnn temsilcisi olan artist hareket ve Fransadaki halk dernekleri bu etkileime
rnektir.
1830lu yllarda gelien Fransz sosyalist teorileri Louis Blancda simgelemi ve
bar-evrimci bir nitelik tamtr. i snfnn sefaletine acnan ve yeni bir toplumun
kurulmasnda ona rol vermeyen bu teoriler ahlak, dinci ve topyacdr. Toplumun
kurtuluunu devletin ve burjuvazinin iyi niyetinden veya nerdikleri kooperatif
sisteminin gelimesinden ummaktaydlar. Blanc, yoksulluun nedenini rekabeti
sistemde gryor ve emein rgtlenmesi kavramyla kooperatif bir sistem
neriyordu. Devletin de mdahalesi ile kooperatif sistemin zel sektre stn geleceini
dnmtr. sizlii nlemek iin de (zellikle 1848 pratiinde greceimiz)
toplumsal atelyeler (ateliers sociaux) kurulmasn nermitir. Tm nerilerini
18 Engels, topik ve Bilimsel Sosyalizm, ss. 66-69.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
19/168
11
almann Dzenlenmesi (Organisation du Travail) eserinde ortaya koymutur (bu
grler 1860larda Almanyada Lasallen almalarnn temeli olmutur)19.
Fransada ayn dnemde Auguste Blanqui de simgeleen komnist-proletaryac
unsurlar, gizli halk dernekleri vastasyla rgtlenmilerdir. Blanqui, Babeufunplanlanm bir siyasal devrim dncesine bal kalmtr: Bir aznla -yani proletarya
sekinlerine- dayal komplocu, siyasi iktidarn ele geirilmesi. Ayrca sosyalizmin
ancak ii snfnn eseri olacan ve asl kart snfn soylular deil, burjuvazi
olduunu ortaya koymutur20. Blanqui, Fransz proletaryasnda teorik ve pratik olarak o
kadar etkilidir ki, Blanquizm kavram Fransz komnist hareketi ve hedefi ile
zdelemitir.
Kapitalist retim ve mlk edinme biimini reddeden kuramclar arasnda bulunanPierre
Joseph Proudhon ise, reticilerin kendi aralarndaki rekabeti kaldrmak istemiyordu.Bununla beraber Proudhonda devletin yalnzca varlkl snflarn karn temsil ettii
(1840da Prodhonun iinde mlkiyet, hrszlktr cmlesi bulunan Mlkiyet Nedir?
bror) ve yalnzca devlet kurumlarnn ilgasnn bireye adaleti geri verecei inancna
dayanan anarist toplum kavramnn balanglarn buluyoruz. deal toplumu zanaatkar
ve kk iftilerden oluan, federal biimde rgtlenmi bir ulusun oluturacan
savunmutur. ilerse bir halk bankas tarafndan finanse edilecek olan retim ve
tketim kooperatifleri, sigorta ve destek kurulular eklinde rgtlenecek, eite
paylatrlm zel mlkiyete sahip olacaklard21. Bu bakmdan dnceleri, gelecekten
ok gemie bakmaktadr. nk kitle retimi ve oluan fabrika sisteminin, buna
paralel proletaryann kitlesellemesinin snf mcadelesini beraberinde getireceini
grememitir.
Fransada 1836 ylnda kurulan Hakllar Birlii 1839 ayaklanmas sonucu yasaklanm,
nderleri Karl Schapper, Joseph Moll ve Heinrich Bauer ngiltereye g etmi ve
burada Alman ileri Eitim Derneini kurmulard. Kta Avrupasnn birok
lkesinde Paris, Brksel, svire ve Almanyada da gmen ii dernekleri kurulmutu
ve bu dernekler gevek balara sahipti. Fransz-ngiliz sosyalizmi ve Alman felsefesi
19 Ben Fine, Gerd Hardach ve Dieter Karras, Sosyalist ktisadi Dncenin Ksa Tarihi, ev. Sabriakl, Ankara: mge Yaynevi, 1993, ss. 28-33.20
Ben Fine, Gerd Hardach ve Dieter Karras, ss. 33-38.21 George Woodcock, Anarizm, ev. Alev Trker, 2. Bask, stanbul: Kaos Yaynlar, ubat 1997, ss.112-151.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
20/168
12
karm bir ideolojiye sahiptiler. Derneklerde Wilhelm Weitlingin grleri hakimdi.
Weitlingin retisi, ncilden esinlenen faal devrimci bir komnizmdi. nsanlk, Nedir,
Ne Olmaldr, Uyumun ve zgrln Gvencesi ve Zavall Bir Gnahkarn ncili
adl eserlerinde iileri bilim adamlarnn ve bilgelerin ynettii eit insanlar toplumuna
gtrecek bir Mesih arsnda bulundu. Ona gre iilerin anavatanlar yoktu. sa birkomnist, ilkel Hristiyanlk ise, eitliin ve kardeliin parlak bir rneiydi22.
nderliini 1837-1844 yllar arasnda yapt birlik ilk Alman ii rgtlenmesi
zelliini tamaktadr.
III. 1848e Kadar lk i Hareketleri
18.yy.n ikinci yarsndan 1848e kadar olan sre ii hareketinin balang dnemidir.
Bu dnemde ngilterede sanayi devrimi, Fransada siyasal devrim ve Almanyada
felsefi devrim gereklemitir. Bu devrimler gerek gerekletikleri lkelerde gerekse
tm Avrupada kkl toplumsal deiimlere yol amtr. retim aralarnn gelimesi,
merkezilemesi ve buna paralel olarak burjuvazinin iileri, kylleri arkasna alarak
mutlak monarilerden ulusal cumhuriyetlere geilmesi dnemini karakterize etmitir23.
Ancak burjuvazi, devrimci admlarla yeni bir toplumu rgtlerken, zorunlu olarak
kendi mezar kazclarn da yaratmtr: i snfn-proleterleri24.
1848e kadarki ii hareketlerini kendi iinde ikiye ayrabiliriz: 1820lere kadar sren
ilk dnem, gelien sanayi retim biiminin sonularna kar oluan ilkel tepki ve bu
tepkiyi oluturan topluluun heterojen oluuyla ifade edilebilir. 1820lerden 1848e
kadar olan sre ise, bamsz bir ii hareketinin oluumunun tarihidir. Yani,
proletaryann kendinde bir snftan kendisi iin bir snfa getii bir dnemdir. Bu
mcadelelere paralel olarak ii snfnn ideolojisi -sosyalizm- olumutur.
22 Dirk J. Struik, Komnist Manifestonun Douu, ev. Muzaffer Ardos, 1. Bask, stanbul: SolYaynlar, 1976, s. 39-40.23
Engels,ngilterede Emeki Snfn Durumu, s. 61.24 Karl Marx ve Friedrick Engels, Komnist Parti Manifestosu, ev. Sol Yaynlar Yayn Kurulu,Ankara: Sol Yaynlar, 1997, s. 26.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
21/168
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
22/168
14
bir asgari geim dzeyinin korunmas olmutur). kinci olarak ludist hareket ideolojik,
politik ve pratik bakmdan barndan kopup geldii toplumsal ilikilerin ve dnme
biimlerinin etkisi altnda olumutur. Bu yzden de kendiliinden bir tepki
biimindedir (kyl ayaklanmalarnda atonun yamalanmas gibi). nc olarak
ludist hareket yresel, yaltk ve baz mesleklerle snrl bir harekettir. Merkezi ve ulusaldzeyde bir hareket deildir. Ludist hareket endstriyel eylem (endstriyel ilerlemeye
kar honutsuzluk) temelinde bir harekettir. zellikle rnlere ynelik saldrlarda
makine ii olanlar paralanmtr.
Zanaatkarlarn bamllamas-proleterlemesi, zanaatn standartn drme, kadn ve
ocuklarn altrlmas vb. uygulamalar, fabrika sisteminin hedef alnmas sonucunu
dourmutu. Burada gemie duyulan zlem, -bamsz reticilik ve her dzeydegeleneksel yapnn korunma istei- grlmektedir. Tabi ki kk iletmeler ve fabrika
sistemi arasndaki eliki nedeniyle, muhafazakar kesimler de ludist harekete gz
yumma gibi destekler vermiti. Ancak fabrika sisteminin gelien dinamii iinde bu
kesimler desteklerini ekmilerdir27.
Ludist hareketin etkisizlemesi, geleneksel zanaatkar kyl ve ii topluluklarnn da
dalmasna yol amtr. 19.yy.n ortalarna kadar kapitalizm kurumsallam ve sanayi
devrimi, sanayi proletaryasn kitleselletirmeye balamtr. Bu sre de doallnda
ludizmin toplumsal temellerini ortadan kaldrmtr.
Ludizmi deerlendirirken proletaryann ilkel bir tepki biimi olarak grmek gerekir.
Kapitalizme kar ilk tepki bireysel su ve hrszlk iken, devamnda ortaya kan
makine krclk organize olabilen ve genelleebilen bir harekettir. Ancak proletarya
makinelerle, onlarn sermaye tarafndan kullanlmasn ayrt etmeyi ve mcadelesini
maddi retim aralarnn kullanl biimine yneltmeyi renecektir28. 1815 ngiliz-
Fransz sava srecinde eski alkanlk ve direni biimleri krlmtr. Geleneksel ii,
kyl ve zanaatkar rgtlenmeleri zor yoluyla datlmtr. zleyen yllarda fabrika
sistemi retim srecinin belirleyicisi haline gelmi ve bu srece uygun mcadele
biimleri hayata gemitir. Bu hareketten sonra proletarya, tarih sahnesine bamsz bir
27
Thompson, ss. 658-673.28 Wolfgang Abenroth, Avrupa i Hareketleri Tarihi, ev. Ali akrolu, 1. Bask, stanbul: BelgeYaynlar, 1992, s. 11-12.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
23/168
15
snf olarak kmtr. Yani ludizm; proletaryann, kendinde bir snftan kendisi iin bir
snfa doru evrildii srete bir gei aamas olarak dnlebilir.
Ayn dnemde Fransadaki gelimelere bakmak gerekir. 1789 Fransz Devrimi
feodalizme kar eitlik-zgrlk-kardelik temeline dayanyordu. Bu noktada nsan veYurtta Haklar Bildirgesi kabul edilmitir. Bu sre, raklar ve manfaktr iilerinin
destekledii devrimci aydn tabaka-kk burjuvazinin yerini burjuva ynetiminin
almas ile sonulanmtr. Burjuva devrimi hzla kitleleri yurtta olmaktan karp,
alan snf olmaya zorlamtr29. Bylece dnemin ikinci byk ii hareketi Fransz
Devriminin etkisiyle balamtr.
1789 devrimi sonras Fransada kapitalizmin geliimi hzlanmt. Endstriyel atlm vemakinelerin manfaktr zerindeki etkisi ile, youn bir mlkszleme ve proleterleme
yaanmtr. Buna ilaveten, taradan Parise youn bir isiz g yaanm ve
proletaryann ehirlerdeki nfusu giderek artmaya, sanayi ehirlerinin kenarlarnda yeni
ii mahalleleri kurulmaya balanmt. iler dernekler ve kulpler etrafnda biraraya
gelmi ve grevler balamtr. Kyl isyanlarndan ve kentlerdeki emeki eylemlerinden
rken burjuvazi, daha 14 Haziran 1791de grevi ve sendika kurmay yasaklayan Le
Chapelier Yasasn kabul etmitir. Bu yasa ile, iiler arasnda kurulabilecek her trl
dernein, "zgrle ve insan haklar bildirisine kar giriilmi bir fiil" olduu, ar
para cezas ve bir yl sreyle yurttalk haklarndan yoksun brakma ile cezalandrlaca
ilan edilmitir30. Yine de 1793 yl sonuna kadar, ounluu ii ve raklardan oluan
(frn iileri, gndeliki marangoz ustalar, duvarclar, inaat iileri, demirciler,
matbaa ve silah fabrikas iileri vb.) byk kalabalklar Paris Komnnden ekmek
istemek zere, Grve meydannda toplanmaya devam etmilerdir31.
zellikle daha nceden de ustalar rahatsz eden ve bir eit ii sendikas saylabilecek
kalfa dernei (compagnonnane), burjuvazinin gznde tehlike arzediyordu. Bu yasa,
tccar ve zanaatkar topluluklarn da yasaklamaktadr. Napolyon dneminde karlan
1803 Kanunu da, iilerin greve gitmeleri halinde sert cezalar getirmi; 1810 ylndaki
29 Beer, s. 412.30
Hikmet Kvlcml, Modern Sosyal Snflar: Anti Tezler, Bilimsel Sosyalizmin Douu,http://www.comlink.de/demir/kivilcim/eserler/bilimsel/html (Eriim Tarihi: 13 Austos 2005): p. 5.31 1789 Byk Fransz Devrimi, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, ss. 835-855.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
24/168
16
ceza kanunu da, cezalar hafifletmesine ramen bu yasaklar devam ettirmitir32. 19.yy.
boyunca Fransada rgtlenme zgrl mcadelesi srmtr.
Kent merkezlerinde oluan kulplerde halk rgtlenmeye balamtr. Fransada
balayan baldrplaklar (sans-culottes) hareketi, burjuva dzenine kar ilk ciddihareket olarak gelimitir. Bu hareket zengin tabakalara dman, kk mlkiyeti
korumay hedefleyen bir harekettir. Gelien kapitalist sistemde hzla mlkszleen
zanaatkarlar, kk toprak sahipleri, kk esnaf ve emeki yoksullarn bir direnii olan
baldrplaklar hareketi, bileimini oluturan kesimlerin yoksullamasna paralel olarak
radikallemitir. Ancak nesnel koullara paralel olarak bu hareket, alternatif bir
toplumsal proje sunamamtr. sizliin nlenmesi, yiyecek skntsnn son bulmas ve
devletin cretlerin denebilirliini garanti altna almas taleplerini aamamtr
33
. Budnemde (1796 Direktuvar Dnemi) Gracchus Babeuf, Eitler (Equals) Komplosu
isminde bir rgt kurmu ve planlanm bir siyasal devrim yoluyla (komplo ile)
komnizme geilmesini savunmutur ama baarszla uramtr.
Fransz Devriminin dier lkelerdeki savunucusu ve mttefiki ii snf olmutur.
Devrimle birlikte ifade edilen eitlik-zgrlk-kardelik ve demokrasi fikirleri, ngiltere
ii snf iinde yanksn bulmutur. ngiliz iileri ve zanaatlar ilk kez sko kkenli
Londral bir kundurac olan Thomas Hardy tarafndan 1791 ylnda kurulan Londra
Yazma (letiim) Derneinde rgtlenmitir34. Dernek Fransz jakobenleri ile de
ilikiye gemitir. Benzer bir ekilde ngilterenin drt bir yannda yazma dernekleri
kurulmutur. Kendi aralarnda mektuplar vastasyla haberletikleri iin bu derneklere
yazma dernekleri denmektedir.
Yazma derneklerinin temel iki hedefi vard: Birincisi, ngilterede genel oy hakk iin
mcadele etmekti. kincisi ise, ii koruma yasalarnn onaylanmasn salamakt. Bu
noktada isizlik, i kazas ve dulluk gibi durumlarda yeleri arasnda bir yardmlama
niteliine de sahipti. Kurulan bu dernekler, sanayi retiminin geliimine denk dm
ve sadece cretli iileri kapsad iin snfsal bir nitelik tamtr. Dernekler ii snf
iin yeni bir rgtlenme ve nderlik modeli olmutur35. ngilterede, 1797 ylnda
32 Kvlcml, p. 4.33
Gurin, s. 69.34 Abenroth, s. 13-14.35 Thompson, ss. 49-52.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
25/168
17
yrrle giren Combination Act (Birleme Yasas) sendikalama ve benzeri ii
rgtlenmelerinin kurulmas yasaklanmtr. Bu srete yazma dernekleri de 1799
ylnda faaliyetlerini durdurana kadar youn bir baskyla karlamtr. 1815 sonras
ii hareketi iinde nemli roller oynayan ii nderleri Londra Yazma Dernei
bnyesinde yetien iilerden olumutur.
Fransz Devrimi ve sanayi devrimi sonras Almanyada ise madencilik, deniz ticareti ve
dokumaclk endstrileri gelimitir. 1792 ve 1794 yllar arasnda Silezyal
dokumaclarn ayaklanmas Fransz Devriminin halk karakterini aa vurmutur36.
1815 ylnda Napolyon Savalarnn ortaya kard isizlik, yeni vergiler ve cretlerin
dmesi gibi sonulara -ki en temel sonu ynsal yoksullamadr- tepki iin Fransadaayaklanan iiler, kyller ve zanaatkarlar iddetle bastrlmtr. Bu olaylar Fransada
kitlesel tepki hareketlerinin sonu olmutur. ngilterede ise ludizm, 1811-1813
hareketleri srecinde doruk noktasna ulam ve ekonomik-politik hedefleri olan bir
kitle hareketi haline gelmitir. Ama bu srete 1812 ylnda karlan yasa sonucu
hareket iddetle bastrlm ve datlmtr. Ludist hareketler, 1816 ylnda dokuma
makinelerinin tahribi ve kuru ot ambarlarnn yaklmas eklinde yeniden ortaya
kmtr.
Thompsona gre; iilerin ilkel tepki biimlerinin sonu saylabilecek eylem, ngiliz
iilerinin 1819 ylnn Austosunda gerekletirdikleri Peterloo ayaklanmasdr. Bu
eylemle birlikte geleneksel zanaatkar-kyl ve iilerin oluturduu topluluklar
datlmtr. Ancak Peterloo proletaryann bamsz bir snf olarak tarih sahnesine
kmasnn da ilk pratiklerinden birisidir. nk iiler burada kendi toplumsal ve
politik istemlerini de ortaya koymutur. Bu istemler bir anayasal reform hedefi etrafnda
somutlamtr. Ancak orta snf reformcularnn ii hareketine lml bir ilerleme
izgisi gsterme gc olmad iin hareket bastrlmtr. Peterloodaki anayasal reform
istemi, 1832 ylndaki eylemlerin bir provas niteliini de tamaktadr37.
36 Abenroth, s. 13.37 Thompson, ss. 808-814.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
26/168
18
B. i Hareketlerinin Yeni Evresi: Ulusal Dzeyde rgtlenme
ngilterede 1824 ylnda parlamentoda kabul edilen Reform Yasas ile ngiliz iileri
rgtlenme hakkn elde etmitir. Bylece yasal anlamda ilk sendikalar kurulmutur.Sendikaclk ok sayda niteliksiz iiyi rgtlemenin merkezi haline gelmitir. i
hareketinde siyasal seeneklerin eitlilii, iilerin ksa ve uzun vadeli amalarnn
doru bir ekilde birletirilmesi gerei, sendikal harekette daha balangta anlalan
nitelikler olmutur. Sendikalarn ve grevlerin nemi, rekabeti ortadan kaldrmaya
ynelik ilk ii giriimleri olmasnda yatmaktadr38.
Glerinin birlikten doduunu kavramaya balayan iiler, devletin kolaycabastrabildii lokal eylemlerden, sanayi sektrlerinin tamamn hatta lkenin btnn
kapsayan egdml eylemlere getiler. Dayanma ana fikri bylece byd ve geliti.
Ulusal sendika rgtleri kurmak iin ilk giriimler de ngilterede yaplmtr. 1830
ylnda Ulusal Emein Korunmas Dernei kuruldu. 1834 ylnda Robert Owen Byk
Ulusal Sendikalar Birliini kurmutur. Bu kurulu modern sendikalarn nceli
olmutur39.
1830 ylnda Fransada gerekleen devrimle burjuva monarisine geilmitir. Ancak
sanayi burjuvazisi, kk burjuvazi, kyller ve ii snf tamamen devlet aygtnn
dnda braklmt. Louis Philipe ve bankerler (mali aristokrasi) iktidar kurulmu ve
sanayileme hzlanmtr. Bu srete ii snf burjuvaziyi desteklemiti; nk yaam
koullarnn iyiletirilmesini talep etmekteydi. Fransz proletaryas ii snfnn yaam
koullarnda bir dzelme olmaynca 1831 ylnda Lyonda ayaklanmtr. Lyonlu
dokumaclarn cret taleplerinin yerine getirilmemesi sonucu balayan bu ayaklanma
Fransada ii snfnn ilk kez kendi adna siyasal taleplerde bulunduu eylemdir40.
Yine 1831 ylnda Fransada modern anlamda ilk sendika saylabilecek Karlkl
Grev isimli bir dernek kurulmutur. Bu yllarda siyasal amal dernekler ve
dayanma dernekleri de faaliyete gemitir.
38 Engels, ngilterede Emeki Snfn Durumu, ss. 288-292.39 Dnya Sendikalar Federasyonu, ev. Muhsin Selem, 1. Bask, stanbul: Ama Yaynclk, Ocak
1988, s. 9.40 1848lerde Avrupa, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, Cilt: 4, stanbul: GeliimYaynlar, 1975, s. 939.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
27/168
19
1830 Devrimi sonras Fransada iktidar deitirmek isteyen gizli dernekler
kurulmutur. lk olarak 1820li yllarda bir gurup Parisli renci, liberal talyan
Carbonaro rgtn rnek alarak Hakikatin Dostlar (Les Amis de la Vrit) adl
liberal-burjuva demokratik rejimin kurulmasn hedefleyen gizli bir dernek kurmulard.
1831-1839 yllar arasnda ise balca drt gizli dernek vardr: Bunlardan ikisi burjuvacumhuriyeti, dier ikisi de komnizmi hedeflemitir. Burjuva cumhuriyetini hedefleyen
dernekler, Halkn Dostlar (Les Amis du Peuple) ve nsan Haklar Topluluu (Socit
des droits de lhomme); komnizmi hedefleyen dernekler ise Mevsimler Topluluu
(Socit des Saisons) ile Aileler Topluluu (Socit des Familles)dur. 1839
ayaklanmas ile nderliini Auguste Blanquinin yapt komnist Mevsimler
Topluluu en etkili topluluk olmutur. Ancak bu dernek datlm ve yerine kurulan
Yeni Mevsimler Topluluu (Novvelles Saisons) ise daha etkisiz bir ekilde varlnsrdrmtr41.
Fransada srgndeki Alman devrimcileri ve iileri (raklar) 1834te Srgnler
Birlii (Ligue des Proscrits) ve 1836da Hakllar Birlii (Ligue des justes-Bund der
Gerechten) adnda dernekler kurarak rgtlenmilerdir. Alman Hakllar Birlii nderleri
1839 ayaklanmas sonras ngiltereye g etmi ve burada Alman ileri Eitim
Derneini kurmulardr42.
1830 ylndaki Fransz devriminin etkisiyle, ngilterede de orta snf reformcular
nderliinde gerekleen ii eylemlilikleri sonucu parlamento, 1832 ylnda anayasal
reform tasarsn oylamak zorunda kalmtr. iler oy hakk elde edememi, buna
karlk burjuvazi isizlere ynelikyeni yoksullar yasasn uygulamaya balamtr.
Sanayi devrimi ile gerekleen mlkszleme srecinde dokumac kyller, kk ifti
ve kk burjuvazi proleterlemi ve yoksullamtr. Yoksullar yasas verilerine gre
1.5 milyon kii yoksuldur. Ancak yeni yoksullar yasasnn karl nedeni burjuvazinin
ynetim erkini glendirmekten baka bir anlam ifade etmemektedir. Eski yoksullar
yasas 1601 tarihli Kralie Elizabethin 43. fermanna dayanan ve yoksula yardm
cemaatin grevi sayan safa bir dnceye dayanmaktayd. Oysa yeni yoksullar yasas
Maltusun Nfus Yasas ile uyumlu olarak hazrlanmt ve bu anlamda burjuvazinin
41
Beer, ss. 489-492.42 Abenroth, s. 21-22. (Bu noktada Srgnler Birliine Horlananlar veya Yasaklanmlar Birlii, HakllarBirliine de Dorular, Adiller veya Adalet Birlii dendiini hatrlamak gerekir.)
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
28/168
20
proletaryaya kar en ak sava ilann ifade etmekteydi. 1834ten itibaren 12 yl
yrrlkte kalan yasa ile yoksullara yaplan para ve gda yardm kaldrlm ve
yoksullar alma Yurtlarna kabul edilmitir. Manchesterl halkn deyiiyle tepeden
aadaki emeki halk mahallesini tehdit edercesine bakan, yksek duvarlar ve en
stteki korkuluklaryla bir kaleyi andran Yoksullara Yardm Bastillei olan bualma yurtlarnn kurallar o kadar katyd ki; halk cezaevine bile girmeyi tercih
ediyordu43.
1820-1844 yllar arasnda ngilterede manfaktr iilerinin says 240 binden 60 bine
inmi, fabrikalarda alan iilerin says ise 60 binden 150 bine kmtr44. Bu veriler
kentlemenin younlatn ve fabrika sisteminin retim srecinin belirleyicisi haline
geldiini gstermektedir. Fabrika sistemi grevleri ve bu grevlerin burjuvazi tarafndan bastrlmak istenmesiyle, yerel isyanlar meydana gelmi; bu srete ise sendikalar
proletaryann evrenselleen mcadele aralar halini almtr. te bu noktada bileimini
ii dernekleri nderleri, topik sosyalist aydnlar ve radikal burjuvalarn oluturduu,
proletaryann geni kesimlerini de kapsayan ve kk esnafn da destekledii artizm
(peoples charter-halk fermanlar) hareketi olumutur.
lk artist rgt, 16 Haziran 1836 tarihinde Londra Emeki Dernei adyla kuruldu.
1838de hazrlanan Halk art 6 temel noktay ieriyordu45:
1- Btn yurttalara (erkek) genel oy hakk,
2- Yoksullarn da seilebilmesi iin parlamento yelerine denek,
3- Her yl parlamento seiminin yaplmas,
4- Gizli oy,
5- Seim blgelerinin eitlii,
6- Seilebilme koulu olan 300 sterlinlik mlk sahibi olmas koulunun kaldrlmas.
Bu taleplere ilaveten 10 saatlik ign, yeni yoksullar yasasnn kaldrlmas ve daha iyi
alma koullar artist hareketin ieriini oluturmaktadr. 1841de bu taleplerden
oluan dileke iin 3,5 milyon imza toplanmtr. Hareket 1842de doruk noktasna
ulamtr.
43
Engels, ngilterede Emeki Snfn Durumu, ss. 368-412.44 1848lerde Avrupa, Devrimler ve Kar Devrimler Ansiklopedisi, s. 939-940.45 Beer, s. 482.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
29/168
21
Engelse gre; artist harekete kadar ii hareketi, tek tek burjuvalarla savaan tek tek
ii guruplar, ubelerdi ve bu yzden sermayeye kar k yaltkt. Ancak artizm
serbest rekabete ve ticarete ynelen younlatrlm bir kar kt. i snfnn
btnn kapsyordu ve bir snf hareketi zellii tayordu. Bylece proletaryaburjuvaziden ayrlmt. 1848 Kta Avrupas devrimlerinin denk dt dnem 1842
artist genel greviydi. 1842 hareketi, cumhuriyet ve genel oy hakk talebi olan Kta
Avrupas ii snfna paralel fakat kendine zgn bir hareketti. 1842yi izleyen yllarda
Halk art ona kar kan imalatlarn siyasal program haline geldi. malatlar tehdit
eden sendikalar, iiler iinde serbest ticaret doktrinlerinin yaylmas iin salam
kurumlar oldular46.
Bu yllarda ii hareketi artist ve sosyalist olarak iki kanada blnmtr. artistler
kuramsal olarak daha geri, ama snflarnn temsilcisi gerek proleterlerdir. Sosyalistler
ise daha ileriye bakmakta, skntlara kar pratik areler nermektedirler; ama
burjuvaziden hareket ettikleri iin ii snf ile btnleememektedirler. Ancak artist
hareketin kazand ivme sonucu sosyalistler de harekete katlmlardr. ngiliz
sosyalizmi olan Owencln takipileri, tketici kooperatiflerinin ilk rnei olan
Rochdalein ncleri Derneini 1844 ylnda kurmulardr47.
i hareketinin ilkel tepkileri ise hala devam etmekteydi. ngilterede ludizm, farkl
isimlerle ve farkl biimlerde 1840l yllara kadar devam etmitir. zellikle krsal
kesimde yoksulluk had safhadayd. 1834 yoksullar yasas, makineleme ve dk
cretler yznden Sussex yresinde iiler; tarlalar, ahrlar ve ambarlar yaktlar. Bu
yangnlar adna Swing dedikleri efsanevi bir yarata baladlar. Yine 1843te
Gallerde Rebecca Ayaklanmalar ortaya kmtr. Kadn giysileri giyen, yzlerini
siyaha boyayp silahlanan kyller, paral kprlere saldrp yktlar48.
Kta Avrupasnda da 1831 ve 1834te Lyonda, 1844te Silezyada benzer hareketler
ortaya kmtr. Silezyal dokumaclarn ayaklanmas, Alman ii snfnn ilk siyasal
eylemi olmu ve byk yank uyandrmt. Fabrikalarn tahrip edilmesi ve makinelerin
krlmasyla elele giden bir ii hareketi ayaklanmay takip etmitir. Sendikal yasaa
46
Engels, ngilterede Emeki Snfn Durumu, ss. 16-37.47 Abenroth, s. 17.48 Engels, ngilterede Emeki Snfn Durumu, s. 347-348.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
30/168
22
daha ge sanayileen Almanyada da rastlanmaktadr. Almanyada 1845 ylnda
karlan Meslek Nizamnamesi (Allgemenie Gewerbeornung) ile iilere sendikal
rgtlenme yasaklanmtr.
Makine krma hareketleri, Osmanl Devletinde de ortaya kmtr. 19.yy.n ikinciyarsna doru Bat ile giriilen ilikiler sonucu ilk fabrikalar kurulmaya balanm ve
makinelemeye kar tepkiler ortaya kmtr. 1839 ylnda Plevnede Dobrijokeslov
fabrikasnda ve 1851 ylnda Samakofta kadn iiler, isiz kalma endiesi ile makine
krma giriimlerinde bulunmulardr49.
ilerin mcadelesi, ngiltere ve Kta Avrupasnda gelien retim ilikilerine paralel
olarak bymtr. te bu koullar altnda kapitalist toplumsal yapy btnlkl olarakeletiren ve ii snfn devrimci bir toplumsal g olarak deerlendiren bilimsel
sosyalizm ekillenmeye balamtr.
IV. i Snf deolojisinin -Bilimsel Sosyalizmin- Olumas
1846 ylndaKarl Marx ve Friedrick Engels, Hakllar Birliinin ars zerine birlie
katldlar. Bu srada ngiliz artistleri ve Fransz sosyal-demokratlar ile ibirliini
gelitirdiler. 1847 yaznda proletaryann ilk uluslararas komnist rgt olan
Komnist50ler Birliinin (Bund der Kommunisten) kurulmas bunun sonucuydu. Birlik
amacn burjuvazinin devrilmesi ve snfsz-zel mlkiyetsiz bir toplum kurulmas
49 Oya Sencer, Trkiyede i Snf, 1. Bask, stanbul: Habora Yaynlar, 1969, ss. 69-90.50 Komnist tanmlamasnn aklamasn Engels yle yapmaktadr: 1847'de, sosyalist denilince, iki tr
insan anlalyordu. Bir yanda eitli topik sistemlerin yandalar vard, zellikle, o tarihte her ikisi desalt mezhep durumuna dp giderek lmekte olan ngiltere'deki Owenclar ile Fransa'daki Fourierciler.te yanda ise, toplumsal bozukluklar eitli her derde deva yollarla, her trden blk-prkalmalaryla, sermayeye ve kra hi bir zarar vermeksizin gidermek isteyen ok eitli trden toplumsalarlatanlar. Her iki durumda da, ii hareketinin dnda duran ve daha ok "eitim grm" snflardandestek arayanlar. Ama, ii snfnn salt siyasal devrimlerin yeterli olmadna inanan, toplumun kkl
bir biimde yeniden inasn isteyen kesimi, kendisine o sra komnistdiyordu. Bu henz yontulmam,yalnzca igdsel ve ou kez de biraz kaba bir komnizmdi. Ama, gene de, ortaya iki topyackomnizm sistemini, Fransa'da Cabet'nin "karyan" komnizmini, ve Almanya'da da Weitling'inkinikartacak kadar glyd. 1847'de, sosyalizm bir burjuva hareketi, komnizm ise bir ii snf hareketianlamna geliyordu. Sosyalizm, hi deilse Ktada, ok saygdeerdi, komnizm iin ise, durum bununtam tersiydi. Ve "iilerin kurtuluu ii snfnn kendi eseri olmaldr"kansn daha o sralar kesinlikletayor olduumuzdan, bu iki addan hangisini sememiz gerektii konusunda hi bir duraksama
gsteremezdik. O gnden beri bunu yadsmak da aklmzdan gemi deildir. Friedrick Engels, 1890Almanca Baskya nsz, Komnist Parti Manifestosu,www.kurtuluscephesi.com/marks/manifesto.html (Eriim Tarihi: 14 Eyll 2005): p. 11.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
31/168
23
olarak ortaya koyuyordu. Yine, Hakllar Birliinin btn insanlar kardetir ilkesinin
yerine btn lkelerin iileri birleiniz ilkesi ile enternasyonal bir rgtlenme
oluturma hedefi konmutur. Bu rgtn kuruluu srasnda Proudhonun, Weitlingin
ve dinsel-gerek sosyalistlerin grlerine, ilk ii rgtleri yelerinin zanaatlara zg
snrllk ve ideolojik gelimemiliklerine kar; Marx ve Engels bilimsel sosyalizmadn verdikleri grlerini oluturmaya balamlardr51.
Bilimsel sosyalizmin oluum srecinde Hegelin idealist diyalektii (eski yunanda szl
tartma anlamnda) ve Feuerbachn soyut materyalizminden etkilenen Marx ve Engels;
1844 Elyazmalar, Kutsal Aile, ngilterede Emeki Snflarn Durumu,
Feuerbach zerine Tezler, Alman deolojisi, Felsefenin Sefaleti ve cretli
Emek ve Sermaye eserleriyle diyalektik-tarihsel materyalizm fikirlerinin ketalarnortaya koymulardr. Bylece proletarya entelektel silahn felsefede bulmutu. Marx
snfn oluumunu, bireyler ancak, bir baka snfa kar ortak bir savam yrtmek
zorunda olduka bir snf meydana getirirler diyerek aklamtr52. Yine Marx,
sosyalist snf bilinci olmadan proletarya, kendinde snf durumundan kendisi iin
snf durumuna dnemez53, diyerek ii mcadeleleri ve sosyalizm arasndaki temel
ba kurmutur.
Komnist Parti Manifestosu (Manifesto der Kommunistischen Partei) Komnistler
Birlii tarafndan grevlendirilen Marx ve Engels tarafndan 1848 ylnn ubat aynda
yazlmtr. Avrupada bir hayalet dolayor-komnizmin hayaleti szleriyle balayan
Manifesto drt blmden olumaktadr: "Burjuvalar ve Proleterler" baln tayan
birinci blm, burjuvazinin feodal sistemin kalntlar zerindeki devrimci ykseliini
zetlemektedir. Ancak burjuvazi, tarih sahnesine kyla birlikte kendi kartn ve
mezar kazcsn da yaratmtr: -modern iileri- proleterleri. "Proleterler ve
Komnistler" baln tayan ikinci blm, ii snfnn en ileri ve en kararl kesimi
olarak komnistlerin oynad rol aklamaktadr. Komnistlerin, proletaryann
karlarnn haricinde ayr karlara sahip olmadklar, teorik fikirlerinin ise bizzat canl
hayatn kendisi iinden kt arpc bir ekilde ifade edilmektedir. "Sosyalist ve
Komnist Yazn" baln tayan nc blm, mevcut sosyalist dnce okullarn
51 Karl Marx ve Friedrick Engels, Seme Yazlar, ev. Vahap Erdodu, 1. Bask, stanbul: Sol Yaynlar,1977, ss. 173-190.52
Karl Marx ve Friedrick Engels, Alman deolojisi, ev. Sevim Belli, 2. Bask, Ankara: Sol Yaynlar,Kasm 1987, s. 106.53 Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, ev. Ahmet Kardam, 4. Bask, stanbul: Sol Yaynlar, s. 157-158.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
32/168
24
ele almaktadr. Bugne kadar olan-gelen sosyalist dnceleri topik, gerici, feodal vb.
ilan eden Manifesto, kendini bilimsel sosyalizm olarak ortaya koymaktadr.
"Komnistlerin eitli Muhalefet Partileri Karsndaki Konumlar" baln tayan
drdnc blm ise, komnistlerin teki radikal demokratik hareketler karsndaki
konumunun ksa bir aklamasdr. Manifesto, Proleterlerin zincirlerinden bakakaybedecek bir eyleri yok. Kazanacaklar bir dnya var. Btn lkelerin iileri,
birlein! szleriyle son bulmaktadr54.
Manifestoda tarihsel materyalizm yntemi ortaya konmutur. Bu yntem, kapitalizmin
bir tahlilini ve proleterlerin kurtulu yollarnn izahnn teorik temellerini oluturur.
Tek bir hkmete, tek bir hukuk dzenine, tek bir snra, tek bir gmrk tarifesine
ihtiya duyan burjuvazi, ii ve kyllerin desteini alarak burjuva devrimlerinigerekletirmi ve ulusal cumhuriyetlere geilmitir. Ancak temel mant daha fazla
kar olan kapitalizm, proleterlerin saysn ve yoksulluunu artrmtr. Yarnndan emin
olamama ve gvencesizlik, proletaryann yaama koullar haline gelmitir. Bu anlamda
sosyalizm, tarihsel olarak gelien iki snfn -burjuvazinin ve proletaryann- savamnn
zorunlu bir sonucu olacakt. nk tarih snf savamlarnn bir tarihi olarak ele
alnyor, kapitalizmin doas bilimsel bir ekilde analiz edilerek meta retimi, retim
aralarndaki zel mlkiyet, cretli iiler vb. sorunlar aklanyor ve bylece
sosyalizmin zorunluluu sorunu ortaya konuyordu55.
Manifesto proletaryaya bamsz bir parti olarak rgtlenmesi ars yapmakta ve
komnistlerin grevinin de burjuva egemenliinin yklmas ve siyasal iktidarn
proletarya tarafndan ele geirilmesi olduunu aklamaktadr. Burjuva mlkiyet ve zel
mlkiyet kaldrlmal, btn retim aletleri devletin, yani egemen snf olarak
rgtlenmi proletaryann elinde merkeziletirilmeliydi. Bu noktada manifesto
taleplerini ilan ediyordu: Toprak mlkiyetinin kaldrlmasndan, parasz eitime, kr ile
kent arasndaki ayrmn nasl kaldrlabileceine56
Komnistler Birlii 1852 ylnda son bulmutur. Birliin yelerinin ounluu Birinci
Enternasyonalde grev almtr. 1840l yllardaki ii mcadeleleri ve Manifestoda
ifade edilen dnceler, Kta Avrupas ii snfnn sessiz kalmakszn ya da egemen
54
Bkn. Karl Marx ve Friedrick Engels, Komnist Parti Manifestosu.55 Struik, s. 89-90.56 Marx ve Engels, Komnist Parti Manifestosu, ss. 27-37.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
33/168
25
snfa bal olmakszn kendi talepleriyle, bamsz bir g olarak ortaya kmaya
balamasnn zamann iaret etmitir. 1848 Devrimleriyle birlikte ii snf bamsz
bir siyasal g olarak ortaya kmtr. Manifesto da 1848 Devrimleri sonras ideolojik
yn gsterici olmutur.
V. 1848den 1880lere Kadar i Hareketleri
1848 devriminden 1880lere kadar olan sre, kapitalizmin tm Avrupada hzla
gelitii ve yayld; paralel olarak da ii snf hareketlerinin yaygnlat ve
olgunlat dnemdir. 1848de burjuvazinin her kesiminden bamsz olarakproletarya, ilk kez tarih sahnesindeki yerini almtr. Artan ii hareketleri ve sosyalizm
akmlarnn gelimesi sonucu 1864 ylnda I. Enternasyonal kurulmutur. 1871de
yaanan Paris Komn deneyimi; proletaryann, burjuvazinin iktidarn ciddi biimde
tehdit ettii bir deneyim olmutur. Komnn yenilgisini izleyen yllarda ise Marksizm
ve anarizm ii snf iinde en etkili akmlar olmulardr. Bu dnem 1876da I.
Enternasyonalin feshi, kitlesel ii partilerinin douu, bunu takiben II.
Enternasyonalin kurulmas ve kapitalizmin, serbest rekabeti aamasndan tekelci
aamasna geilmesiyle son bulmutur.
A. Proletaryann lk Bamsz Siyasal Eylemi: 1848 Haziran
1847 Dnya ticaret bunalm, 1848de Kta Avrupasnda patlak veren ubat-Mart
devrimlerinin nedeni olmutur. Fransa ve rlandada patates hastal bagstermi -yani
kitlesel alk ortaya km-, alanlarn cretleri %50-60 orannda dm ve isizlik
artmtr. Genel bunalm dnemlerinde Fransa, tarihsel olarak zgn bir durum
yaamtr. Bunun nedenini, Fransadaki bunalmn; iflaslarn yannda endstri
faaliyetlerini durdurmas oluturmutur. Bylece Fransa genel bunalm dnda, kendi
ulusal bunalmn da geirmitir57.
57 Karl Marx, Lois Bonapartenin 18 Brumairei, ev. Ahmet Acar, 2. Bask, stanbul: YorumYaynlar, 1993, s. 111.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
34/168
26
1815te oluturulan Kutsal ttifak sarslm ve talya-Palermoda kyl isyanlar olarak
balayan hareket, Fransaya sramtr. Fransada 1830 ylndan beri mali aristokrasi
egemen olmu ve sanayi burjuvazisi muhalefet kalmtr. 1840l yllarda hkmetten
reform istenmi ama tm reform isteyen hareketler bastrlmtr. 1848 ylnn ubat
aynda Pariste meydana gelen ayaklanma sonucu mali aristokrasi ve Louis Philipeiktidar yklmtr. Cumhuriyet ve alma hakk temel istemleri oluturmutur.
Ayaklanmann temel gcn oluturan iiler 1830 Temmuz olaylar ile nasl burjuva
monarisini aldlarsa imdi de burjuva cumhuriyetini koparp almlardr58. gn ise
10 saate indirilmitir.
1848 Devrimleri Kta Avrupasna yaylmtr. Almanyada Mart aynda Berlinde
ayaklanma balamtr. Berlinli iiler bir alma bakanl, tek dereceli genel oylaseilmi bir parlamento ve anayasa istiyorlard. Kyllerin talepleri ise feodal
ykmllklerin kaldrlmasyd. Ancak burjuvazinin rkeklii sonucu feodal
mutlakyeti rejim devam etmitir. Avusturya-Macaristan mparatorluunda da toprak
kleliinin varl ve ulusal bask sonucu Milano, Prag ve Macaristanda ayaklanmalar
olmutur59. Sonuta Macaristan bamsz olmu, Viyanada erkekler iin oy hakk elde
edilmi ve anayasa oluturulmutur. Ancak burjuvazi ve monarinin anlamasyla
imparatorluk yeniden kurulmutur. Rusyada da kyl ayaklanmalar bagstermitir.
zetle 1848 Devrimleri; Fransa, Alman Konfederasyonu, Prusya, Avusturya, Bohemya,
Macaristan, talya, Eflak ve Moldavya'y dorudan; svire, Belika, Danimarka ve
spanya'y dolayl olarak etkilemitir.
1848 Devrimlerinin merkezini Fransa oluturmutur. ubat ayaklanmas sonucu sanayi
burjuvazisi iktidar ele geirmitir. Blancn nerdii ulusal atelyelerde, isizler
rgtlenmitir. Bu srete proletarya, burjuvazinin Blanqui adn takt komnizm
erevesinde toplanmtr. ilerin bamsz bir g oluturmasndan ve iktidarn
tehdit etmesinden ekinen burjuva hkmet, iilere kar uygulamalara balamtr.
Ulusal atelyeler kapatlm 113 bin ii isiz kalmtr. Haziranda proletarya bu sefer
burjuva hkmete kar ayaklanmtr. i snfnn dorudan doruya kapitalist
sisteme ve burjuvaziye kar 19.yy.daki ilk bamsz ayaklanmas, 1848 Paris ii
ayaklanmasdr. Marxa gre bu ayaklanma modern toplumu burjuvazi ve proletarya
58
Karl Marx, Fransada Snf Savamlar 1848-1850, ev. Sevim Belli, 3. Bask, Ankara: SolYaynlar, Ocak 1988, ss. 45-47.59 Tnay, s. 108-109.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
35/168
27
olarak blen ilk byk kar karya gelitir ve Avrupadaki i savalar tarihinin o gne
kadar ki en nemli olaydr. Ancak proletaryay ara snflar olan kyller ve kk
burjuvazi desteklememitir. nk ubat Devriminin masraflarn vergi olarak
kyller demiti. Bunun sonucu olarak kyller, Paris proletaryasna cephe almtr.
Kk burjuvazi ise yoksullamasn, Blancn nerisiyle kurulan ulusal iliklerdegrm ve Paris proletaryasna cephe almtr. Bylece proletarya mttefiksiz
kalmtr60. Bunun sonucu olarak proletarya ilk byk yenilgisini almtr.
1848 Kasmnda 3. cumhuriyet ilan edilmi ve Aralkta seimler yaplmtr. Bu
seimlerde Raspaili aday gsteren proletarya, ilk kez bamsz bir siyasal parti olarak
(kk burjuvaziden ayr) davranmtr. Kk burjuvazi burjuvaziyi, kyllerse Louis
Napolyonu desteklemilerdir. Seimler sonucu cumhurbakan, Louis Napolyonolmutur. 1848de genel oy sistemi, anayasann temelini oluturmutur. Ancak 2 Aralk
1851de bir hkmet darbesiyle cumhurbakan olan III. Napolyon, imparator ilan
edilmi ve genel oy hakk kaldrlmtr. Bylece Fransz burjuvazisinin iki byk
gurubunun -sanayici Orleanistler ve byk arazi sahibi Lejimistlerin- ortaklat,
bonapartizm denen dnem balamtr.
1848 Fransasnn modern snflar asndan rettii ok nemli dersler vardr:
Birincisi, proletaryann bamsz olarak ynetimi ele geirmesinden korkan burjuvazi,
balangta byk zaferler elde etmesine karn tutucu glerle ibirliine gitmitir.
Burjuvazi artk 1789larn burjuvazisi deildi ve devrimci niteliklerini yitirmiti.
lerleyen yllarda burjuvazi, proletaryay siyasal olarak etkisizletirecek, ayn zamanda
dzenle bartracak yol ve yntemleri hayat geirme taktiini benimsemitir61. kincisi,
Haziran Ayaklanmas, 1848e kadar kendi gznde bile bir yoksullar yn olan
proletaryann bamsz devrimci enerjisini bu apta aa kartan ilk byk atmadr.
Ama bunu yaparken proletarya, yalnzca o zamann koullarnda egemenliini
srdrmesinin ne kadar olanaksz olduunu da kantlamtr. ncs, proletarya,
bamsz bir g olarak baarya ulamak istiyorsa ara snflarn, zellikle kyllerin
desteini almalyd.
60 Marx, Fransada Snf Savamlar 1848-1850, ss. 56-65.61
Haluk Yurtsever, 1848 Devrimleri (Gelenek Dergisi say 78den alnmtr.), 1848 ve 1918Devrimleri,http://www.uzaklar.net./html/1848ve1918devrimleri.html (Eriim Tarihi: 14 Eyll 2005): pp.8-15.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
36/168
28
1850li yllarda ekonomik ykseli dnemi balamtr. Kaliforniya ve Avustralyada
altn, Meksikada gm madenlerinin bulunmas; demiryollarnn, telgrafn ve buharl
gemiciliin gelimesi; pozitif bilimlerin geliimi; Svey Kanalnn almas bu
dneme rastlamtr. Bu gelimeler sonucu Avrupa endstrisi bir atlm
gerekletirmitir. zleyen otuz ylda ngilterede buhar enerjisi 1.3ten 7.6 milyon tona,Fransada 0.4ten 1.3 milyon tona, Alman Konfederasyonunda 0.26dan 5.1 milyon
tona, Avusturya mparatorluunda 0.1den 1.6 milyon tona ykselmitir. Kmr
retimi ise, ngilterede 49dan 147 milyon tona, Fransada 0.8den 3.8 milyon tona,
Almanyada 1.3ten 12 milyon tona kmtr62. Rusyada 1861 reformuyla balayan
kapitalist ekonomik dnm de bu dnemde gereklemitir.
1848 Devrimlerinin yenilgisi izleyen yllarda balayan ekonomik ykseli, ii snfnnnicelik olarak genilemesine yol amtr. 1850li ylardan itibaren artist hareket,
iiler arasnda yeniden etkili olmaya balamt. Rusyada ise Herzen, ernievski ve
Ogarev nderliinde ilk proleter rgtlenme nvesini oluturacak olan Zemlya Volya
rgtlenmesi kurulmutur. Ancak ii hareketinin ana canlanmas, 1857-58 ekonomik
bunalm ile birlikte gereklemitir. New Yorkta imalat sektrndeki kadn iiler, 8
Mart 1857de yaptklar grevle; 10 saatlik ign, iyerindeki temel salk koullar ve
erkeklerle eit cret talebini istemilerdir63. 1859da Londral iilerin grevi ve ortaya
kan radikal sendikaclk da Avrupa proletaryasnn sessizliine son vermitir.
Bu dnemde Londra, Kta Avrupasndaki baskc rejimlerden kaan ii snf
temsilcilerinin, lkelerindeki devrimci hareketlerle balant kurduklar bir merkez
ilevini grmtr. Polonyal, Alman, Fransz, talyan ve ngiliz iileri arasnda bir
iliki kurulmutur. talyada sren Ulusal Birlik mcadelesi, 1863deki Ruslara kar
Polonya Ayaklanmas ve Amerikan Sava, iilerin ilgilendii konulard. Polonya ile
dayanma toplantlar iiler arasndaki ilikiyi glendirmitir. Ancak ii hareketini
harekete geiren esas dinamik Amerikan Sava ve bu savata ngiliz hkmetinin
tutumu olmutu. savan yol at pamuk ktlnn etkisiyle Britanya sanayisinin
temelini oluturan tekstil sanayi, ani bir hammadde ktlyla kar karya kalmt.
nk bu dnemde Britanyann ithal ettii pamuun %80i Birleik Devletlerden
gelmekteydi. Konfederasyon (Gney) gemilerine Kuzeyin uygulad abluka sonucu bu
ithalattan mahrum kalan Britanyada, stoklar bulunmayan kk reticilerin durumu
62 Abenroth, s. 30.63 Dnya Sendikalar Federasyonu, s. 19.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
37/168
29
endstriyel krizi daha da derinletirmitir. Bunun sonucu olarak -rnein- Lancashireda
pamuk endstrisindeki tam istihdam, Kasm 1861de 533.950 iken, Kasm 1862de
203.200e dmtr. Yani krizden temel etkilenen -ykn eken- iiler olmutur.
ngiliz hkmetinin Konfederasyonu desteklemesine karlk, Manchesterl iiler,
Londra Sendikalar Konseyi ve tm Britanya ii snf klelie kar sava desteklemi;Britanya ve Birleik Devletler iileri arasnda karlkl dayanma eylemleri
gereklemitir. Almanyada ise Ferdinand Lassalle, ilk bamsz ii partisinin
admlarn atmtr. Bu dnemde Marx, uluslararas smrnn, yoksul uluslar zengin
uluslara bamllatran kalc bir yapsal iliki yarattn ve bunun ii snf
enternasyonalizmine etkisine dikkat ekmitir. rlanda ve Hindistan rneklerinde, bu
smr biiminin kapitalist sistemin znde yatt sonucuna varmtr64.
1860larda Avrupal iilerce kavranan ekliyle proleter rgtlenme sorunu, hem ulusal
ve hem de uluslararas bir sorundu. Buradan hareketle Birinci Enternasyonal sadece bir
ulusal krizden deil, uluslararas ii hareketinin tarihsel bir dayanma eyleminin
sonucu olarak domutur.
B. Birinci Enternasyonal (Uluslararas i Birlii) ve Paris Komn
28 Eyll 1864te, Birinci Enternasyonal adyla tannan Uluslararas i Birlii,
Londrada kurulmutur (Enternasyonalizm fikri, sanayi devriminden itibaren gelien
ii hareketlerinin yaratt sinerjinin bir ifadesidir de.) St. Martins Hallde yaplan ilk
toplantsna ngiliz sendikaclar ve iileri, Fransz ii delegasyonu ve Londrada
yaayan siyasi gmenler katlmtr. Hazrlanan geici tzkte, ii snfnn
kurtuluunun kendi ellerinde olduu ifade ediliyor ve iileri ekonomik bamllktan
kurtarma hedefi benimsenmitir.
I. Enternasyonalin kurulu aamasnda nemli siyasi akm temsil edilmitir: Fransz
Proudhonculuu, talyan Mazzinicilii ve Trade Unionism (sendikaclk).
Proudhonculuk, 1830 Fransz Devrimi anlatlrken aklanmt. Mazzinicilik, henz
64
John Bellamy Foster (Monthly Review Dergisi Editr), Marks ve Enternasyonalizm, CosmopolitikDergisi, ev. Ali Ekber, lkbahar-Yaz 2002, say: 3, s. 11-22. (Marx and Internationalism, MonthlyReivew, Temmuz/Austos 2000, say: 52, no: 3ten evrilmitir.)
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
38/168
30
ulusal birliini gerekletiremeyen talyada gelien bir dnce olmutur. Bu
dnceye gre bir devrimin itici gcn snf mcadelesi deil, milliyeti bir halk
ayaklanmas oluturmaktadr. Trade Unionism ise, artizmin siyasal mcadele
perspektifinden uzak olan, ekonomik hedeflerde odaklanan bir sendikaclktr65.
I. Enternasyonalin gelime srecini 1865-1867 ve 1868-1870 arasndaki iki dneme
blmek mmkndr: lk dnemde farkl eilimler ve geleneklerin biraraya gelmesinin
glkleri; ikinci dnemde ise, snf mcadelesinin ve artan grevlerin etkisi altnda
ykselen hareketin yansmas yaanmtr. I. Enternasyonal kongrelerinin temel zellii,
sanayi gelimenin yaand lkelerde Marxn; tarmn arlkta olduu lkelerde ise
nceleri Proudhonun, sonra ise Bakuninin grlerinin etkili olmasdr66. Genel olarak
baktmzda Enternasyonalin yapsnn gevek ve federatif bir yapda olduunu veProudhoncu, Bakuninci, Marksist, Blanquist vb. dncelerin varolduunu grebiliriz.
Marksizm, ancak Paris Komn sonras proleter hareket iinde genelleen bir dnce
olmutur.
Enternasyonal; 1866 ylndaki Cenevre kongresinde, ignnn yasal olarak 8 saatle
snrlanmasn benimsemitir. Bu karar daha sonraki yllarda dnya ii snfn harekete
geirecek nemli bir dinamik olacaktr. Ayrca iilerin alma mevzuatlarna dair
istemleri de, 8 saatlik alma talebini btnlemi ve iilerin ekonomik mcadele
program ortaya konmutur. Sendikalarn iilerin gndelik mcadelelerinin merkezi
olmasnn yansra, sosyal ve politik eylemlere de yardmc olma zorunluluu
vurgulanmtr67. Yine 1869 ylnda bir Alman sendikaclar heyetiyle konumasnda
Marx, sendikalarn sosyalizmin okullar olduunu sylemektedir68.
1869 Basel kongresinde de merkeziyetilik dncesini savunan komnistlerle,
federalizm dncesini savunan anaristler arasnda ilk ayrlklar ortaya kmtr. Yine
bu kongrede srekli ordunun kaldrlmas, kilise ve devletin ayrlmas, memurlarn
seilebilirlii ve grevden geri alnabilme olana, toplanma ve basn zgrl, dolayl
vergilerin kaldrlmas, bankalarn, ulatrmann ve madenlerin ulusallatrlmas, yerel
65 Abenroth, ss. 34-37.66 Bu konu iin bkn. Jacques Duclos, Birinci Enternasyonal, ev. . Ufuk, 2. Bask, stanbul: SorunYaynlar, Ocak 1988.67
Duclos, ss. 56-59.68 John Molyneux, Marksizm ve Parti, ev. Yavuz Alogan, 1. Bask, stanbul: Belge Yaynlar, Mart1991, s. 36.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
39/168
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
40/168
32
konulmas, iyeri sahiplerinin cretler zerinden para cezas kesmesinin yasaklanmas,
asgari cret gvencesinin getirilmesi, terkedilen iyerlerinin iletmeye almas ve
hayrsever derneklerinin yasaklanmas gibi uygulamalar hayata geirilmitir. 1869
taleplerinden bir tek bankalarn ve demiryollarnn ulusallatrlmas talebi hayata
gememitir. nk Komn monariye kar cumhuriyetin bir kalesi olarak grenParis kk burjuva demokratlar ve bir ok radikal burjuva, en demokratik istemleri
uygulad srece ii hkmetini btn olanaklaryla desteklemilerdir (zel mlkiyet
ilkesine kastetmemesi kouluyla). Bir de Komnde en eletirilen nokta merkez bankas
niteliinde olan Fransz Bankasnn kamulatrlmamasdr. Bu eksiklik Komnn
temel yenilgi nedenlerinden birisi olarak gsterilir74.
Paris Komnnde politik olarak en etkili guruplar Blanquistler ve Proudhoncularolmutur. Buna ek olarak Marksistler, Lassalleciler, Bakuninciler, Jakobinler
(cumhuriyeti burjuvalar) ve Trade-Unioncular bulunmaktayd. Paris Komn kent
merkezini kapsamtr. Kapitalizmin gelime dinamikleri tkenmemi ve kyllerle ba
kurulamamt. Komn deneyimi, dnemin Fransz toplumunun en kalabalk snf olan
kylln destei olmadka, ii snfnn bir zaferine gvenmenin g olduu
konusunda hibir kuku brakmamtr75. Komncler ise zanaatlar ya da iilerdi.
Parisli iiler artk 1848 barikatlar olmamakla birlikte, henz modern proletarya da
deildi. Pariste modern proletarya ancak 19.yy.n sonundan itibaren gelimitir.
Birok lkede Paris Komnyle dayanma hareketi gereklemitir. 1871de
ngilterede Enternasyonale bal Toprak ve Emek Birlii yeleri, Komn tipi
cumhuriyetin kurulmasn istiyorlard. spanya ve talyada da benzer olaylarla
karlalyordu. Amerika ve Avrupada grevler younlat ve siyasal ierikler kazand.
Dou Avrupa, Latin Amerika ve Avustralyada da destek eylemleri gereklemitir.
Enternasyonalin 1. maddesi olan ii snfnn kurtuluu ii snfnn eseri olmaldr
ilkesi dnya apnda destek grmeye balamtr76. Paris Komn 28 mays 1871de
Prusya desteindeki merkezi Fransz hkmeti tarafndan sona erdirilmitir.
74 1871 Paris Komn, Devrimler ve Kar-Devrimler Ansiklopedisi, ss. 493-495.75 C. Galman ve Dierleri, s. 133.76 C. Galman ve Dierleri, ss. 149-162. (Paris Komnnde ezici ounluu Franszlarn oluturmasna
ramen birok gmen iinin de Komn yesi olduunu hatrlatmakta fayda var. yle ki Alman LeoFrankel Komnn alma Bakandr. Bu nokta gnmz ii snf mcadelesini tartrken, zelliklegmen iilerin rgtlenmesi sorununda akllarda kalmaldr.)
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
41/168
33
Paris Komn deneyimi Enternasyonal iinde birok tartma balatmtr. Ancak en
nemlisi anarizmle sosyalizm arasndaki balar koparan, ii hareketi iinde
marksizmin ve anarizmin en etkili iki akm olmasn salayan; Marx ve Bakunin
arasnda gerekleen devlet zerine olan tartmadr. Marxa gre devlet, bir snfn
baka bir snf tarafndan bastrlmasna yarayan bir makineden baka bir ey deildir77
.nk modern sanayi gelitike devlet, sermayenin emek zerindeki snf aygt nitelii
tamaya balyordu. Bu yzden ii snf devlet makinesini olduu gibi alp iletmekle
yetinmemeliydi. Burjuva devlet mekanizmasn krmak zorunluydu78. Bakunin ise
Komn, devletin yadsnmas ve anarist federalizmin douu olarak yorumlamaktadr.
Bakunin Paris Komn ve Devlet Fikri adl yaptnda Komnn devrimci
sosyalistlerin, yani anaristlerin parlak bir deneyimi ve devletin aka yadsmas
olduunu ileri sryordu. Komnn byk yanlgsn; komnclerin, anarizmin ilkkoulundan vazgemeleri ve devrimci bir hkmet ile bir ordu kurmalar olarak gryor
ve Komn jakobenizmle eletiriyordu. Bakunine gre proletarya her trl siyasal
etkinlikten vazgemeliydi. Gelecein toplumu, iilerin zgr birlik ve federasyonu
biiminde rgtlenen zgrlk bir dzen olacakt79.
Paris Komn sonras Enternasyonal iindeki tartmalar ve Enternasyonale ynelik
uluslararas basklar sonucu rgtlenme bir kriz srecine girmitir. zellikle Marksistler
ve Blanquistler arasnda gelien tartmalar80; ngiliz Trade-Unioncular ile gelien
tartmalar (ounluu zel mlkiyet ilkesini savunuyordu) sonucu rgtlenme dalma
srecine girmitir. Bu srete Amerikada Komne beslenen sempati zerine
Enternasyonal Philadelphiaya tanmtr. 1876 ylnda yaplan son kongresinde I.
Enternasyonalin varlna resmen son verilmitir.
Komnn en nemli pratik derslerinden birisi de proletaryann bamsz bir parti
eklinde rgtl olmamasdr. Bu sorun, Enternasyonalin 1871 Londra ve 1872 Lahey
kongrelerinde ortaya konmu ve izleyen yllarda uluslararas ii hareketinin en nemli
ve en gncel sorunu haline gelmitir. Ayrca 1866daki Cenevre Raporunda da kitlesel
77 Marx, Fransada Sava, s. 19.78 Burjuva devlet mekanizmasnn krlma zorunluluunu Marx, ilk kez Lois Bonapartenin 18 Brumaireiadl eserinde ortaya koymutur. Daha ayrntl olarak bu konuyu Paris Komn zerine grleriniyazd Fransada Sava adl eserinde incelemitir.79 Paul Avrich, Anarist Portreler-I, ev. Osman Aknhay, 1. Bask, stanbul: Sarmal Yaynevi, Mays1992, s. 142.80
Blanquistlerle Marksistler arasnda yaplan tartma iin bkn. Friedrick Engels, Blankici KomnMltecilerinin Program, Marks-Engels, Seme Yazlar, Cilt: 2, 1. Bask, stanbul: Sol Yaynlar,Temmuz 1977, s. 453-461.
-
8/7/2019 Toplumsal Hareket Sendikaciligi Social Movement Unionism
42/168
34
sendikalar oluturma fikri benimsenmitir. Ancak sendikalarn tek balarna ignnn
ksaltlmas ve yksek cretler iin mcadele edebilecei, yani; kapitalist sistem
iindeki taleplerle yetinecei vurgulanmtr. Bu yzden btn Avrupa lke iilerine
bamsz ii partisi kurulmas hedefi gsterilmitir. Bu srete ii hareketinin arlk
merkezi Fransadan Almanyaya gemi ve Marksizm81
le anarizm, Komn izleyenyllarda yaylmtr. Bu dnem II. Enternasyonali hazrlayan gelimeleri barndrmas
asndan bir gei sreci olarak alglanabilir.
C. i Snf Partilerinin ve Kitlesel Sendikalarn Douu
Bamsz ii hareketinin ilk admlar Almanyada Leipzig iileri tarafndan atlmtr.
1862 ylnda oluturmaya baladklar rgtlenmenin nderliini FerdinandLassalle
yapmtr. Lassallea gre, iilerin grevi genel oy hakknn tannmas ve devletin
yardmyla retim kooperatiflerinin oluturulmas iin bir siyasi parti yaplanmasn
gerekletirmekti. Bylece zgr halk devleti