The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance · 2020. 1. 11. · COLLOQUIA HUMANISTICA...

33
COLLOQUIA HUMANISTICA 257 COLLOQUIA HUMANISTICA Krzysztof Usakiewicz Faculty of “Artes Liberales” University of Warsaw The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance T he Alexander Romance is probably the one and only book which has been developed continuously over more than two thousand years. e traditions of Alexander’s legend had already begun to form during Alexander’s life (Nawotka 2004: 402) and a large increase in the number of texts extolling the feats of the Macedonian ruler was noted soon aſter Alexander’s death in Babylon in 323 B.C. A dozen or more historians described in them the history of Philip’s son and successor (Holton 1974: 3). Later accounts devoted wholly to Alexander include: e Anabasis of Alexander by Arrian and its anonymous summary Itinerarium Alexandri, works by Diodorus Siculus, Curtius Rufus and Justin and also e Life of Alexander by Plutarch (Nawotka 2004: 8–9). However, the most important text for Alexander’s later legend was the so-called Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, dated to late antiquity, in which the ruler of Macedon was fully idealised. Due to many translations of this work the legend of Alexander has spread through Europe and Asia (Stoneman 2007: 19–20). Despite this the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes had been neglected for many years by researchers – a description of the fictional Alexander’s adventures was not seen as a valuable historical or literary source, so only recently the interest in this work has begun to arise in the world of human sciences (Nawotka 2010: 7). However, the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes was well known in the Byzantine Empire, where Alexander became a hero of chronicles and Christian apocryphal literature (Stoneman 2007: 217–221). In the 12th century, during the reign of the Comnenus dynasty, a new wave of interest in Pseudo-Callisthenes arose in the Byzantine Empire.

Transcript of The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance · 2020. 1. 11. · COLLOQUIA HUMANISTICA...

University of Warsaw
The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance
The Alexander Romance is probably the one and only book which has been developed continuously over more than two thousand
years. The traditions of Alexander’s legend had already begun to form during Alexander’s life (Nawotka 2004: 402) and a large increase in the number of texts extolling the feats of the Macedonian ruler was noted soon after Alexander’s death in Babylon in 323 B.C. A dozen or more historians described in them the history of Philip’s son and successor (Holton 1974: 3). Later accounts devoted wholly to Alexander include: The Anabasis of Alexander by Arrian and its anonymous summary Itinerarium Alexandri, works by Diodorus Siculus, Curtius Rufus and Justin and also The Life of Alexander by Plutarch (Nawotka 2004: 8–9).
However, the most important text for Alexander’s later legend was the so-called Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, dated to late antiquity, in which the ruler of Macedon was fully idealised. Due to many translations of this work the legend of Alexander has spread through Europe and Asia (Stoneman 2007: 19–20). Despite this the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes had been neglected for many years by researchers – a description of the fictional Alexander’s adventures was not seen as a valuable historical or literary source, so only recently the interest in this work has begun to arise in the world of human sciences (Nawotka 2010: 7).
However, the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes was well known in the Byzantine Empire, where Alexander became a hero of chronicles and Christian apocryphal literature (Stoneman 2007: 217–221). In the 12th century, during the reign of the Comnenus dynasty, a new wave of interest in Pseudo-Callisthenes arose in the Byzantine Empire.
humanistica2.indd 257 2011-02-20 02:47:47
Krzysztof Usakiewicz
Possibly owing to the lively contacts of Byzantium with the West the story of Alexander’s adventures came back to Greece in westernised form (Stoneman 2007: 217–221). The poem Alexander the King, 6120 lines long, was written in 1388 (Holton 1974: 7; Βελουδς 1989: 14).
In the first half of the 16th century The story of Alexander, commonly known as the Rimada (Holton 1974), was put to paper. Its manuscript was transported to a Greek diaspora in Venice, the cultural centre for the Ionian Islands, where in 1529 it appeared for the first time as a book, published in the printing house of a local Greek, Dimitris Zinos (Holton 1974: 8; Βελουδς 1989: 15).
In 1680, a Greek publisher living in Venice, Nikolaos Glikis, received from his son a parcel containing a few cheap folk booklets, one of which contained the story of the Macedonian king’s adventures. This is how the history of a fictionalized work, usually called Phyllada (which can be translated from Greek as “pamphlet”, “brochure”) begins. Two years later a merchant representing Glikis at Corfu, Panos Konomos, had among his stock twelve copies of the booklet about Alexander the Great. This new Alexander story has become the most important work of Greek popular literature in the early modern epoch. Until the fourth decade of the 20th century it had forty-six editions (Βελουδς 1989: 24–27). Unfortunately, the two oldest editions of the Phyllada are now lost and they are known only from bibliographies. Modern critical editions are based on the edition from 1750, preserved at the Hilandar Monastery on Mount Athos (Βελουδς 1989).
Surprisingly, the Rimada, printed for the first time in 1529, much resembled the original Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes (as did the poem Alexander the King from 1388). Although more than ten centuries had passed, all these texts had almost the same plot. This was not the case of the Phyllada, published in 1680 (only 150 years later than Rimada), because it had all the characteristics of Christianised versions of the narrative, which made it suitable for later use in the Greek national ideology (Βελουδς 1989: 58–63).
Although both modern Greek texts were printed for the first time in Venice, they draw from different traditions. The Rimada has its source in the oldest α recension of the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, whereas the Phyllada sprouts from the ε recension, closely connected with the γ recension, which in turn preceded the Old Serbian Alexander Romance, very popular among the South Slavs in the medieval epoch. Besides, the ε and γ recensions originated from the same source, namely the β recension, which included fantastic elements (Holton 1974: 8-12, 37; Nawotka 2010: 37; Stoneman 2011: 7-10).
humanistica2.indd 258 2011-02-20 02:47:47
THE GREEK PHYLLADA AND THE OLD SERBIAN ALEXANDER ROMANCE
The Old Serbian Alexander Romance was formerly considered a translation of a Byzantine text from the end of the 14th or beginning of the 15th century. At present, the dominating view is, however, that this work, like other medieval chivalric romances, came to Serbian and Croatian territories in the 13th century through translations from Italian or Latin made by glagolitic scribes. In the beginning of the 14th century the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes was copied for the first time from the glagolitic to Cyrillic script ( 1986: 12–13; 1992: 111–115). A redaction created this way is now known among researchers simply as the Old Serbian Alexander Romance ( 1986).
The first mention of the Old Serbian Alexander Romance in Croatian literature was made in 1389 in Zadar, and the oldest preserved manuscript was set down in the 16th century ( 1986; Rapacka 1997: 11). Similarly as in the Romance by Pseudo-Callistenes, the image of Alexander in the Old Serbian Alexander Romance was fully mythologized – the Macedonian king was presented as the ideal ruler and knight. However, unlike all ancient sources, the Old Serbian Alexander Romance was strongly influenced by Christianisation. In the next centuries the Serbian version spread through all the Balkans, including the Romanian and – supposedly also – Greek territories.
The Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance are not, of course, the same - their differences become evident to a reader very quickly. Nevertheless, it is proved that Phyllada comes from the Old Serbian Alexander Romance, not from the Byzantine poem Alexander the King or from the Rimada. Unfortunately, due to the length of these texts it was not possible to publish them here in full. However, the aim of this paper is to juxtapose a few essential fragments of the Phyllada14.
Four excerpts are presented below. The story of Alexander’s birth is taken from the very beginning of the text and it does not differ significantly from the version known from the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes. It should be noticed here that the apocryphal mention about the sorcerer Nectanebo is an example of the strong Egyptian influence in the Alexander Romance (Nawotka 2010: 34–35). The second excerpt, concerning the carnage in Athens done by Alexander, was not known in antiquity – it appears neither in the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, nor in any of the earlier works about Alexander’s life. It is worth mentioning, that also in the Greek edition of Phyllada from 1832 (in the early days of modern Greek statehood) the episode about the bloody conquest of Athens was omitted 14 The excerpts from the Old Serbian Alexander Romance, parallel to these presented below, will be published in the third issue of “Colloquia Humanistica”.
humanistica2.indd 259 2011-02-20 02:47:47
Krzysztof Usakiewicz
(Βελουδς 1989: 31–32). The last two excerpts give an exemplification of the Christianisation applied to both texts. Alexander’s meeting with the high priest of Jerusalem and his conversion to the belief in the one and only God was described originally by the Jewish historian Flavius Josephus (Holton 1974: 9; Dönitz 2011: 22–23; Stoneman 2011: 8–10) and later included, for instance, in a Byzantine chronicle by George Hamartolos. A description of Alexander’s journey to the Island of the Blessed – a remote, utopian land whose inhabitants had been living according to God’s commandments – replaced the scene of Alexander’s philosophical encounter with Brahmans (gymnosophists), well known from the Alexander Romance by Pseudo- Callisthenes (and also from earlier works). This shows how in the Phyllada Alexander’s motivation was subordinated to the idea of the one and only God ( 1992: 137–140).
References Dönitz S. (2011) Alexander the Great in Medieval Hebrew Traditions, [in:] A companion
to Alexander literature in the Middle Ages, D. Zuwiyya (ed.), London–Boston. Holton D. (ed.) (1974) Διγησις του Αλεξνδρου. (Ρμαδα). The tale of Alexander. The rhymed version,
Θεσσαλονκη. Nawotka K. (2004) Aleksander Wielki, Wrocaw. (2010) Pseudo-Callisthenes, Historia Alexandri Magni. Pseudo-Kallistenes, Romans
o Aleksandrze, ed. and trans. K. Nawotka, Pozna. Rapacka J. (1997) Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa. Stoneman R. (2007) Alexander the Great. A life in legend, New Heaven and London. (2011) Primary sources from the classical and early medieval periods, [in:] A companion
to Alexander Literature in the Middle Ages, D. Zuwiyya (ed.), London–Boston. . (1992) –
, [in:]  , .
P. (ed.) (1986) . , . . (1986) , [in:] P.,  .
, . Βελουδς Γ. (ed.) (1989) Διγησις λεξνδρου το Μακεδνος (Φυλλδα του Μεγαλξανδρου), Αθνα.
humanistica2.indd 260 2011-02-20 02:47:47
PHYLLADA
Fascimile of selected pages of the original edition of the Phyllada from 1750.
humanistica2.indd 261 2011-02-20 02:47:47
Περ τς λυμπιδος
δε βασιλες τς Μακεδονας Φλιππος εχε μια γυνακα ρααν νματι λυμπιδα, ποα τον κατ πολλ
πικραμνη πο δν κανεν παιδον κα τον πντα φοβισμνη μπως κα τν φση Φλιππος δι τν τεκναν της. κενες δ τς μρες διβη Φλιππος ξω δι ν πολεμση μ τος χθρος του, κα πρν ν μισεση, κραξεν τν λυμπιδα κα τς επεν: δο γ πο θλω πγει ες τν πλεμον. Κα σον καιρν ερισκομαι δ, κμε ,τι μπορσης δι ν ερω παιδ π λγου μου, ντας ν στραφ π τν πλεμον ε δ μ κα δν ερω, πλον τ μτια μου δν θλουν σ ματαδον. Κα στερον μσευσεν. δ λυμπιδα, ς γροκησε τν σκοπν το Φιλππου, σβη ες λογισμν τ ν κμη, κα στκετο συγχισμνη κα πικραμνη πολλ. Κα μα π τς σκλβες της, σν τν εδεν πικραμνην, τς επεν: ξευρε, βασλισσα, πς δ ες τ κστρον λθεν νας νθρωπος, μγος κα στρονμος περφημος, κα ,τι επ, λα ληθεουν κα τα ψεματα δν λγει κα κενος μπορε ν κμη τποτες δι ν γεννσης παιδον. Κα σαν κουσεν βασλισσα τος λγους τς σκλβας, εθς τς επε: Σρε γλγορα ν τν ερης ν μο τν φρης δ ν τν δ.
Πς λθεν κτεναβς ες τν βασλισσαν τν λυμπιδα
πγεν γον σκλβα κα φερε τν κτεναβν ες τν βασλισσαν, δ βασλισσα τν ρτησεν: σ εσαι κενος περφημος ες τς μαγεες πο κοω; Τς ποκρθη κτεναβς κα τς επεν: Να, γ εμαι, κυρα μου. Κα αν ρζης τποτες, επς μου τν πθεσιν κα φησ με μνα ν κμω. δ λυμπιδα βγαλεν λους, σοι κα ν ταν κε, κα διηγθη το κτεναβο κα το επε πς: νδρας μου βλποντας πς δν κνω παιδ μο επε πς: νσως κα δν ερω παιδ π λγου μου, ταν γυρσω π τ ταξδι μου, πλον δν θλουν σ δον τ μτια μου. Κα δι τοτο σ παρακαλ, τι νσως κα ξερης τποτες ν μο κμης δι ν κμω παιδ, θλεις τ κμης μαν ραν μπροσττερα, διατ σμερον διβη βασιλες ξω, κα νσως κα πιασθ παιδον ες μ, κν ν μν μο τ επ το μπαστρδον. δ
humanistica2.indd 262 2011-02-20 02:47:48
O Olimpiadzie1
Król Macedonii Filip mia pikn on o imieniu Olimpiada, która rozpaczaa wielce, jako e nie moga urodzi syna i nieustannie si
obawiaa, a nu Filip porzuci j z powodu bezdzietnoci2. W tych dniach za Filip wyrusza na wojn ze swymi wrogami, a zanim odjecha, wezwa Olimpiad i rzek jej: „Patrz, ja wyjedam na wojn. A przez ten czas, który tam spdz, ty rób co w twojej mocy, abym po powrocie zasta tu mojego syna. Jeli za go nie zastan, nie chc ci wicej widzie na oczy”. A nastpnie wyjecha. Kiedy Olimpiada usyszaa o zamiarach Filipa, ja przemyliwa, co ma uczyni, i ogarny j wielkie zmieszanie oraz smutek. Jedna z jej niewolnic, gdy spostrzega j w takiej rozpaczy, rzeka: „Wiedz, królowo, e przyby tu do zamku pewien czowiek, synny mag i astronom, i cokolwiek powie, okazuje si prawd; on nie kamie. On moe co uczyni, aby urodzia dziecko. A ledwie królowa usyszaa sowa niewolnicy, natychmiast odpara: „Biegnij szybko, znajd go i przyprowad przed moje oblicze, abym moga go zobaczy”.
Jak Nektenabo3 przyby do królowej Olimpiady
Posza wic niewolnica i przyprowadzia Nektenabona przed królow, królowa za spytaa go: „Ty jest tym biegym w magii, o którym doszy mnie suchy?”. Odpowiedzia jej Nektenabo i rzek: „Tak, jam jest, pani. Jeli yczysz sobie czego, powiedz mi, o co chodzi, i pozwól, e to sprawi”. Olimpiada wic wyprosia wszystkich, którzy tam byli, opowiedziaa wszystko Nektenabonowi i dodaa, e: „M mój, widzc, e nie mog urodzi dziecka, powiedzia: «Jeli nie zastan mojego syna, gdy powróc
1 Za sprawdzenie tumaczenia i wszystkie uwagi serdecznie dzikuj prof. dr. hab. Ma- gorzacie Borowskiej. Jestem równie wdziczny mgr. Joannie Wegner, która bardzo mi pomoga w trakcie pracy nad przekadem. Opracowujc przypisy do fragmentu o pobycie Aleksandra na Wyspie Bogosawionych, korzystaem z pomocy mgr. Eweliny Drzewiec- kiej, której równie serdecznie dzikuj. 2 Olimpiada rzeczywicie bya w konflikcie z Filipem, cho gówn rol odegray tu wzgl- dy polityczne. Rzekoma bezdzietno królowej jest fikcj literack (Nawotka 2010: 219). 3 Ostatni faraon egipski, Nektanebo II (360-343/2; w Romansie i jego wariantach cz- ciej wystpujcy pod imieniem Nektenabo), jest postaci historyczn. Wadca zbieg do Nubii po podboju przez Artakserksesa III w 343 roku. Jest niewykluczone, e faktycznie interesowa si magi (Nawotka 2010: 216).
humanistica2.indd 263 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
κτεναβς τς επεν: χε θρρος, βασλισσ μου, κα γ θλω κμει τν θεν τν μμωνα μ τς μαγεες μου ν λθη ν μενη μετ’ σνα, δι ν κμης παιδ ρσενικν κα ν λυθ πκρα σου. Κα βρδυ θλεις τν δς ες τν πνον σου ατν τν θεν τν μμωνα ν λθη ες σνα ποος θλει εναι φορμ τς γεννσεως το παιδου. Κα σν τν δς, τποτες μν φοβηφς λλ κμε κενο πο θλει σο επε. Κα δο πο γ πηγανω δι ν κμω τς τχνες μου, δι ν τν κμω ν λθη. Κα πγεν ες τ σπτι του κα καμε τς μαγεες του, δι ν φανερωθ ες τν πνον τς λυμπιδος σν θες μμων.
Πς εδεν τ νειρον λυμπις
Τ βρδυ ες τν πνον της λυμπιδα εδεν πς ν λθεν θες μμων κα σβη ες τ παλτιν της κα τν γκαλασεν, κα λαβεν μεγλην θεραπεαν π ατν. Κα εδε πς τν πλκωσεν πνου ες να χρυσν κρεββτι κα τς επε: Σμερον μτρα σου ν λβη παιδον. Και εθς ξπνησεν λυμπις κα κρζει τν κτεναβν κα το λγει: πψε εδα τν θεν κενον ες τν πνον μου κα πιθυμ πολλ ν μενω μ κενον. δ κτεναβς τς επεν: Σν τ λογς τν εδες; κενη δ το επεν: σν ναν τργον μεγαλοκρατον, κα κμε τν τχνη σου δι ν μεταλθη και βρδυ. δ κτεναβς τς επεν: ν θλης ν λβης τ ποθομενν σου, δς μου δειαν ν μενω βρδυ ες τ παλτι σου, δι ν κμω συντροφα το θεο το μμωνος. Κα ατ το πηλογθη κα το επεν: Σο δνω κθε λευθεραν ν χης, μνον ατν τν θεν ν κμης δι ν τν χω ες συντροφα μου. Κα κτεναβς τς επεν: Βρδυ θλω σο τν φρει χωρς λλο.
Πς νμπαιξεν κτεναβς τν λυμπιδα
σν πρεν κτεναβς π ατν τν δειαν δι ν μενη ες τ παλτι της, πγεν κα πρε κρατα μεγλα κα να τομρι τργου κα βαλεν τ κρατα ες τ κεφλι του και νδθη κα τ δρμα το τργου και γινεν σαν κενος θες κα πγεν τ βρδυ ες τ κρεββτι τς λυμπιδος κα μεινεν μ ατν λγην ραν κα τς επε: Βασλισσα, τ παιδον που θλει γνει θλει εναι ρσενικν κα ν χη μεγλες χρες πνου του κα θλει ρσει λην τν οκουμνην. Κα ττες κατβη π τ κρεββτι κα διβη ες τν κατοικαν του. Κα τ ταχ σηκθη λυμπις κα πγεν ες τν κτεναβν κα το επεν: πψε μ τν θεν λαβα μεγλην γγαλασιν, κα σ παρακαλ, κμε τον ν ρχεται κθε βρδυ ες μνα. Κα κτεναβς τς επεν: Δς μου τελεαν τν δειαν, δι ν σο τν φρνω κθε βρδυ. δ λυμπιδα το επε: Πλιν θλεις ν σο δσω δειαν; γ σο
humanistica2.indd 264 2011-02-20 02:47:48
PHYLLADA
z wyprawy, wicej nie chc ci widzie na oczy». Dlatego prosz ci, jeli potrafisz co zrobi, bym urodzia syna, uczy to nie tracc chwili. Dzi bowiem król wyjecha, jeli wic nawet poczn syna, oby nie uzna go za bkarta”. Nektenabo jej odpar: „Odwagi, królowo, sprawi czarami, e przyjdzie do ciebie bóg Amon4 i poczy si z tob, a ty poczniesz mskiego potomka i umierzy si twój ból. Wieczorem ujrzysz we nie, jak bóg Amon do ciebie przychodzi. On sprawi, e urodzisz syna. A gdy ujrzysz go, niczego si nie lkaj, lecz czy to, co ci powie. Oto pójd teraz skoni go czarami, aby przyszed”. I poszed do domu i odprawi czary, aby ukaza si we nie Olimpiady jako bóg Amon.
Jak Olimpiada ujrzaa sen
Pod wieczór Olimpiada ujrzaa we nie, jakoby zjawi si bóg Amon, wszed do paacu i wzi j w objcia. Poczua za jego spraw wielk ulg. Zo- baczya, e uoy j na zotym ou i rzek jej: „Dzi w onie twoim pocznie si dziecko”. A Olimpiada zbudzia si natychmiast, wzywa Nektenabona i mówi: „Dzi wieczorem ujrzaam we nie tego boga i bardzo pragn z nim pozosta”. Nektenabo za spyta: „Pod jak postaci go ujrzaa?”. Ona mu odpara: „Jako koza z wielkimi rogami. Uyj swych czarów, aby znów przyszed wieczorem”. Nektanebo jej odpar: „Jeli chcesz mie swo- jego kochanka, pozwól mi, abym pozosta na wieczór w twoim paacu i do- trzyma towarzystwa bogu Amonowi”. Ona za mu odpara i rzeka: Daj ci woln rk, spraw jedynie, aby bóg ten dotrzyma mi towarzystwa”. A Nek- tenabo jej rzek: „Wieczorem niechybnie go sprowadz”.
Jak Nektenabo zwiód Olimpiad
Gdy Nektenabo otrzyma od niej zgod na pozostanie w jej paa- cu, poszed i zabra wielkie rogi oraz kol skór, zamocowa sobie ro- gi na gowie i owin si skór. Upodobniwszy si do tego boga, uda si wieczorem do oa Olimpiady, pozosta z ni przez krótki czas i rzek: „Królowo, dzieci które si urodzi, bdzie mczyzn. Niech ma wszelkie przymioty i zapanuje nad caym wiatem”. Po czym opuci jej o- e i uda si do swej komnaty. Olimpiada szybko wstaa, posza do Nektena- bona i rzeka: „Dzi wieczór zaznaam z bogiem wielkiej radoci, prosz ci wic, uczy, aby przychodzi on do mnie kadego wieczoru”. Nektenabo jej rzek: „Daj mi pene pozwolenie, a bd sprowadza go co wieczór”. Olim- piada za rzeka: „Znów chcesz, abym dawaa ci przyzwolenie? Powiedzia- 4 Opowie o spotkaniu Nektanebona z Olimpiad jest apokryficzna. Historyczny Alek- sander rzeczywicie jednak niejednokrotnie sugerowa, e uwaa si za syna Amona (Na- wotka 2010: 15, 220-222).
humanistica2.indd 265 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
επα ν μν χης καννα μπδιον, κα κνε κενο πο ξερεις. Κα σν πρε ττοιαν λευθεραν κτεναβς, τον πντα μ ατν κα κανεν κενο πο πιθυμοσε. Κα περνντας καμπσος καιρς, γγαστρθη λυμπις κα ρχισε ν γροικ τ παιδον ες τν κοιλι της. Κα κρζει τν κτεναβν κα ρχζει ν κλαγη λγοντας: Πς ν κμω, νσως και λθη νδρας μου κα μ ερη γγαστρωμνην; Κα φοβομαι ν μν μ φονεση. δ κτεναβς τς επε: φησε μνα ν κμω τν κυβρνησιν δι ατν τν πθεσιν.
Πς καμε μαγεας κτεναβς κα εδεν νειρον Φλιππος
πγε δ κτεναβς κα πρεν να πουλον λεγμενον κουκουβγια κα καμε μ ατ τς μαγεες του, δι ν δ νπνιον Φλιππος δι τν γγαστρα τς λυμπιδος. Κα βλπει Φλιππος ες τ νειρν του τν θεν τν μμωνα μ τν λυμπιδα ντμα κα τς λεγε: γλγορα θλεις κμης παιδ ρσενικν, τ ποον θλει ρσει λην τν οκουμνην. Ατ βλποντας Φλιππος τρμαξε κα ξπνησεν κα κραξεν να μγον πο εχε, πολλ προκομμνον, κα το διηγθη τ νειρον. Κα μγος το ποκρθη: Ατ τ νειρον πο εδες εναι ληθινν, κα ατν πο εδες ες τ σπτι σου χε τον δι θεν σου, διατ ο θεο ρχθηκαν τν μορφαν τς λυμπιδος κα θλησαν ν κμουν παιδ μ ατν. Κα ς κουσεν Φλιππος, πατθη ες ατ τ λγια. Κα εθς μσευσεν κα πγεν ες τ σπτι του. Και ηρε τν λυνπιδα πολλ πικραμνη κα ατς τν παρηγοροσε κα τς λεγε: ν ο θεο θλησαν ν κμουν ατ τ πργμα, μες τ μπορομεν ν κμωμεν; Ατο μς ξουσιζουν κα μς κνουν ,τι θλουν, κα μν χης πλον κακν καρδα δι ατ. ς κουσεν δ λυμπιδα πο τς επεν Φλιππος πς μεινεν θες μ ατν, λη γγαλασεν κα χρη. λλ Φλιππος ες λγες μρες θλησε ν τν ξετξη πς συνβη ατ πθεσις, διατ τον ες μφιβολαν.
Περ τς μεταμορφσεως το κτεναβο
Κα καταλαμβνοντς το ατ κτεναβς εθς μεταμορφθη ες να ζον φοβερν – τ κεφλι του σν ετο, τ πτερ του σν το βασιλσκου, ο πδες του σν το λοντος κα ρ του σν του πρδου – κα φανερθη ες τν μσην πο κθονταν Φλιππος μ λους του τος ρχοντας κα μ τν λυμπιδα κα φναξεν μεγλως. Κα πγε κα γκαλασε τν λυμπιδα κα τν φλησεν. Κα σν τν ποφλησεν, μεταμορφθη ες εδος γερακου κα πταξεν. δ Φλιππος κα ο περιεσττες τρμαξαν π τν
humanistica2.indd 266 2011-02-20 02:47:48
PHYLLADA
am przecie, e nic nie ma ci krpowa i moesz robi, co uznasz za susz- ne”. Kiedy Nektenabo uzyska tak swobod, zawsze by przy niej i czyni, czego tylko zapragn. Po pewnym czasie Olimpiada staa si brzemienna i zacza sysze w onie swoim dziecko. Wzywa Nektenabona i zaczyna pa- ka, mówic: „Có poczn, jeli przybdzie mój m i ujrzy mnie brzemien- n? Lkam si, aby mnie nie zabi”. Nektenabo za jej rzek: „Pozostaw to mnie, a zajm si t spraw”.
Jak Nektenabo odprawi czary, a Filip mia sen
Nektenabo poszed, wzi ptaka zwanego sow i uy go w swoich czarach, aby Filip ujrza we nie brzemienno Olimpiady. Widzi wic Filip we nie boga Amona razem z Olimpiad, i [syszy] jak ten jej mówi: „Wkrótce urodzisz chopca, który zapanuje nad caym wiatem”. Widzc to Filip zadra, zbudzi si, wezwa maga, którego mia na subie, bardzo uczonego i opowiedzia mu swój sen. Mag za odpowiedzia mu: „Sen, który miae, jest prawdziwy, za tego, którego ujrzae w swoim domu, miej za swojego boga, albowiem bogowie zaczli poda urody Olimpiady i zapragnli spodzi z ni potomstwo. Gdy usysza to Filip, da si zwie tym sowom. Natychmiast te wyjecha i uda si w drog do domu. Zasta Olimpiad wielce zafrasowan, zacz j wic pociesza i powiedzia: „Skoro bogowie zapragnli to zrobi, my có moglimy uczyni? Oni nami rzdz i robi z nami to, czego tylko zapragn, nie miej zatem wicej zgryzoty w sercu z tego powodu”. Gdy usyszaa Olimpiada, co powiedzia jej Filip, mianowicie, e to bóg z ni by, nie posiadaa si z radoci i szczcia. Jednak po upywie kilku dni Filip zapragn podda j próbie, [by si dowiedzie], jak waciwie do tego doszo, sam mia bowiem wtpliwoci.
O przemianach Nektenabona
Zdajc sobie z tego spraw, Nektenabo natychmiast przemieni si w straszne zwierz – gow mia ora, skrzyda bazyliszka, apy lwa, wzrok za leoparda – i ukaza si tak porodku sali, tam gdzie siedzia Filip wraz z archontami oraz Olimpiad i zarycza potwornie. [Nastpnie] podszed, obj Olimpiad i ucaowa j na poegnanie. A gdy to uczyni, przemieni si w sokoa i odlecia. Filip natomiast i jego wita zadreli ze strachu i jli wypytywa, co by to byo za zwierz. Olimpiada za odpara i rzeka, e by to bóg Amon. A gdy usysza to Filip, niezwykle si uradowa, e bdzie mia dziecko z aski bogów5.
5 W tym miejscu zarówno w Romansie Pseudo-Kallistenesa (I.11), jak i w Rimadzie (207-222) znajduje si pominity w Filadzie epizod z Filipem i wem, który zdech, pe- znc dookoa jaja. Królewski tumacz znaków objani, e jest to wróba dla syna wad-
humanistica2.indd 267 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
φβον τους κα ρωτοσαν τ ν τον κενο τ ζον. δ λυμπιδα ποκρθη κα επεν τι ατς τον θες μμων. Κα ς κουσεν Φλιππος, χρη κατ πολλ, πο θλει ν κμη παιδ μ τν χριν τν θεν.
Περ τς γεννσεως το λεξνδρου κα ναθροφς του

Πς δν ρεσε γνμη το φιλοσφου τν θηναων, κα φιλσοφος προσκνησε
Κα τντωσε κοντ ες τν θναν κα ρισεν ναν ρχοντα μγαν κα εγενικν π τν λαμαναν νματι ρφδιον ν πγη μσα ες τν θναν ποκρισρης. Κα γλσσαν λληνικν δν ξευρε ν συντχη, κα μετ βας ηραν ο θηναοι νθρωπον ν επ τν πκρισιν. Κα ρφδιος λγει πρς τος θηναους: ρζει βασιλες λξανδρος ν το δσετε λιζτον κα φουστον κα ν τν προσκυνσετε, ν χετε γπην ε δ κα τν ρισμν το λεξνδρου δν πισετε, τν τπον σας λον θλει χαλσει κα τ φουστον σας λον θλει κατακοπ π τ σπαθ τν Μακεδνων κα θλετε χει σες τ κρμα. ( τς γνωσας τν θηναων κα τς κακς συμβουλς!). Κα ς κουσαν ο ρχοντες τς θνας, πεκρθησαν γελντες τσους χοντρος κα περηφνους λγους κα επαν πρς τν ποκρισρην, πο κα ατς ντρπετο ν τος κοη: Σρε ες τν λξανδρον κα επ του: θνα δν τν προσκυν, κα ν τ ξερη τι κα λλοι καλτεροι βασιλες π ατν λθαν ες τν θναν, κα δν τος προσκνησαν, τι ες λον τν κσμον καλτεροι φιλσοφοι κα πρωτοκαβαλλαραοι δν εναι. Σνει τον Μακεδονα ν βασιλεη. Κα ς βγη π τν τπον μας, σν δν θλει. Κα εθς κοψαν τν δραγουμνον μπροσθεν το ποκρισρη, δι ν μν λθη λλος ποκρισρης, κα ξβαλαν τν ποκρισρη ξω.
humanistica2.indd 268 2011-02-20 02:47:48
O narodzinach Aleksandra i jego wychowaniu

Jak Ateczycy wypdzili posaca Aleksandra6
[Aleksander] rozbi obóz nieopodal Aten, [po czym] rozkaza pewnemu wielkiemu i zacnemu archontowi z Alamanii, zwanemu Arfadiosem, aby si uda do Aten w charakterze posaca. Nie zna on jzyka greckiego na tyle, by si porozumie, Ateczycy wic nie bez trudu wyszukali kogo, kto im przetumaczy posanie. Arfadios zatem obwieszcza Ateczykom: „Król Aleksander rozkazuje, abycie dali mu trybut oraz wojsko i zoyli mu pokon w zamian za pokój. Jeli za rozkazu Aleksandra nie spenicie, on cay wasz kraj zniszczy, a wszystkie wasze wojska zostan cite mieczami Macedoczyków, na was za spadnie wina. (O niewiedzo Ateczyków i za rado!). Kiedy archonci Aten usyszeli [te sowa], odpowiedzieli ze miechem tak prostackimi i butnymi sowami, i w taki sposób odezwali si do posaca, e ten, suchajc ich, sam si zawstydzi: „Wracaj do Aleksandra i powiedz mu: Ateny mu si nie kaniaj i nieche wie, e inni, i to zacniejsi od niego królowie, przybywali do Aten, i im te si nie kaniay, albowiem w caym wiecie lepszych filozofów i przedniejszych rycerzy si nie znajdzie. Starczy mu, e rzdzi w Macedonii. A jeli mu si nie podoba, niech sobie idzie z naszego kraju precz!”. I natychmiast zabili tumacza na oczach posaca, aby kolejny ju nie przyszed, i wypdzili posaca [z miasta].
Jak Aleksander rozgniewa si na Ateczyków
Posaniec przyby do Aleksandra i przekaza mu wszystkie sowa Ate- czyków. A gdy usysza je Aleksander, rozgniewa si wielce. Rozkaza wojsku si uzbroi i wyruszyli na wojn7. A Komanowie z Alamanii zasypali
cy, który obejdzie wokó ca ziemi, nie zdy jednak powróci do ojczyzny, zatrzyma go bowiem mier na obcej ziemi. 6 Tytu rozdziau pochodzi ode mnie. Grecki tytu (Jak zdanie filozofa nie spodobao si Ateczykom, a filozof pokoni si [Aleksandrowi]) odnosi si do wczeniejszych wydarze opisanych w rozdziale, nieuwzgldnionych w polskim przekadzie. 7 Opowie o wojnie Aleksandra z Atenami jest apokryficzna (Nawotka 2004: 156). Epi- zod ten w ogóle nie pojawia si w Rimadzie, w Romansie za Aleksander przesya Ate-
humanistica2.indd 269 2011-02-20 02:47:48
Πς θυμθη λξανδρος κατ τν θηναων
Κα λθεν ποκρισρης ες τν λξανδρον κα επε του λους τος λγους τν θηναων. Κα ς κουσεν λξανδρος, θυμθη κατ πολλ. Κα ρισε ν ρματωθ τ φουστον του, κα βγκαν ες πλεμον. Κα ες τσσαρα μρη το κστρου δωκαν πλεμον. Κα ο Κομνοι τς λαμανας τξευαν μ σαγττες μσα ες τ κστρον σν νφος μελισσν, σον δν δνονταν ο νθρωποι το κστρου ν δον ξω. Κα βαρθησαν ν εναι ποκλεισμνοι κα νοξαντες τ κστρον ξβησαν ες πλεμον.
Νκη τν θηναων
Κα σκτωσαν ο θηναοι π τος Κομνους δκα χιλιδες κα τρες π τος Μακεδονους κα π τος θηναους σκοτθηκαν μνον δκα νδρες. Κι’ριξαν σταν π τ κστρον κα ες λγον ν κασουν τν λξανδρον. Κα τοιατην νδραγαθαν δειξαν ο θηναοι ες τν λξανδρον.
Διρθωσις κα συμβουλ λεξνδρου
Κα ταν φθασεν νκτα, πγεν λξανδρος ες τν τπον πο τον κονεμνος κα βαλε τ φουστον του λγυρα κα ατς εσβη ες τν τνταν του κα ρισεν κα λθαν ο μεγιστνοι κα συμβουλεθηκαν τ ν κμουν ες τος θηναους. Κα επεν λξανδρος: ρχοντες εγενστατοι κα νδρειωμνοι, τ νομ μας εναι ες τν κσμον λον θαυμαστν ς νδρειωμνον κα καλν, κα τρα καταντσαμεν κα πσαμεν ες τ κστρον τν θηναων ποκτω κα νικθημεν κα τν τπον τους δν τν πραμεν κα τρα τ ρζετε ν κμωμεν;
Κα ποκρθη φιλσοφος πο φυγεν π τν θνα, Διογνης, κα επεν: λξανδρε βασιλε, ξευρε τι θνα δν παρνεται, τι εναι μσα λας πολς, ως δκα χιλιδες νδρειωμνοι; μ κμε τποτας τχνην, μπως τος πλανσης ν ξβουν ξω ες πλεμον, κα μες ν δσωμεν ες φυγν κα ατο θλουν μς διξει. Κα φο ξεμακρνωμεν π τ κστρον, ττε ν γυρσωμεν πνω τους μ τ καλ τια κα θλομεν σκοτσει κα ατος κα θλομεν πρει κα τ κστρον. Κα ς κουσεν λξανδρος τν τοιατην τχνην, σπερ ο λληνες κποτες ες τν Τρωδα, σηκθη εθς μ λα του τ φουστα κα φεγει. Κα φηκεν ες το στρατπεδν του γελδια χλια κα πρβατα χιλιδες τσσαρες. Κα γραψεν πιστολν κα φηκεν κε ες τν τνταν του, κα γραψεν οτως:
humanistica2.indd 270 2011-02-20 02:47:48
PHYLLADA
twierdz strzaami z uków [leccymi gsto] niczym rój pszczó, tak e obrocy nie byli w stanie wyjrze poza [mury]. W kocu mieli ju do tego, e pozostaj zamknici, otworzyli wic twierdz i ruszyli do boju.
Zwycistwo Ateczyków
Ateczycy zabili dziesi tysicy Komanów i trzy tysice Macedoczyków, z Ateczyków za mier ponioso zaledwie dziesiciu mczyzn. Zrzucili bowiem ogie z twierdzy i niewiele zabrako, a signby on Aleksandra. Takie mstwo pokazali Ateczycy przed Aleksandrem.
Przywrócenie adu i narada u Aleksandra
Gdy zapada noc, Aleksander uda si w miejsce, gdzie rozbito obóz, rozstawi wojska dookoa, wszed do swojego namiotu i na jego rozkaz zebrali si wielmoe i jli radzi, co uczyni z Ateczykami. Rzek wic Aleksander: „Archonci najszlachetniejsi i najdzielniejsi, imi nasze synie na caym wiecie jako dobre i mne, teraz za zaatakowalimy, natarlimy na twierdz atesk, zostalimy jednak pokonani i nie zdobylimy ich ziem. Có tedy nakazujecie czyni?
Odpowiedzia filozof, który uciek z Aten8, Diogenes, i rzek: „Królu Aleksandrze, wiedz, e Aten nie da si zdoby szturmem, wewntrz bowiem jest wielu ludzi, do dziesiciu tysicy dzielnych mów. Posu si jakim podstpem, a moe uda ci si ich nakoni, eby wyszli w pole, a wtedy my rzucimy si do ucieczki, oni za bd nas ciga. A gdy oddalimy si od twierdzy, wówczas zawrócimy [i uderzymy] na nich na dobrych rumakach, zabijemy ich i zdobdziemy twierdz. Ledwie usysza Aleksander o tym podstpie, podobnym do tego, jakim niegdy posuyli si Grecy pod Troj, powsta i od razu rusza ze wszystkimi swoimi wojskami9. Pozostawi w obozie tysic krów i cztery tysice owiec. Napisa te list i zostawi go w swoim namiocie, a byo w nim napisane:
czykom list, w którym nie auje mieszkacom gorzkich sów (II.5), nie decyduje si jed- nak na zbrojne wkroczenie do miasta. 8 We wczeniejszym fragmencie Diogenes doradza Ateczykom, by poddali miasto. Gdy ci nie usuchali jego rady, przestraszony filozof uciek i doczy do wojsk Aleksandra. W Ro- mansie (II.3-4) dzielno Aleksandra wród mieszkaców Aten wychwala mówca Demo- stenes. Jest on postaci historyczn, w rzeczywistoci jednak syn z polityki antymacedo- skiej i nawoywa Ateczyków do walk z Filipem II oraz Aleksandrem (Nawotka 2010: 263). 9 Cho akurat ta opowie jest apokryficzna, historyczny Aleksander rzeczywicie zaczyty- wa si Homerem, marzy o dorównaniu mstwem Achillesowi lub Heraklesowi i przy kadej nadarzajcej si okazji chtnie tworzy analogie midzy swoimi podbojami a wyczynami antycz- nych herosów (Hughes 1984; Nawotka 2004: 66, 71, 77, 158-159, 167-170, 278, 487, 492-493).
humanistica2.indd 271 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
«ρχοντες θηναοι, γ μν ξεροντας τν δναμιν το δικο σας θεο, λθα κατεπνω σας μ τσην δναμιν πο μ εδετε κα σες, κα θυμθη θες σας πλλων κα δωκε σας δναμιν κα σκοτθη τ φουστον μου π σς. Κα δο πο ξεβανω π τ κστρον σας κα π τν τπον σας κα πγω. Κα τ γελαδοπρβατα πο φησα, ν τ θυσισετε ες τν θεν σας τν πλλωνα δι ν μ συμπαθση». Κα οτως ξβη π τ κστρον μλλια δδεκα κα κρβη ες ναν λγγον. Κα ο θηναοι ξβηκαν π τ κστρον κα πγαν ες τν τπον που τον κονεμνος κα ο τντες το λεξνδρου. Ηραν τν πιστολν κα νγνωσν την κα επαν: π τν φβον του υς το Φιλππου φυγεν. Κα ξβηκαν μικρο κα μεγλοι, σοι κα ν σαν, κα ρχισαν ν δικουν κατπι. Κα νας ρχων νματι Τιρμαχος εδεν νειρον και λθεν πρς τος ρχοντας κα λγει: νδρες θηναοι κα αθεντδες, σταθτε κα μ δικετε τν λξανδρον, τι τοτην τν νκτα εδα νειρον βαρ. Εδα τι το πλλωνος νας το θεο πεσε κα το κστρου ο πργοι χλασαν κα ο πρτες ο μαρμαρνιες πεσαν κα λξανδρος εσεβη καβαλλρης κα περιπτει ες τς ρογας κα τ κστρον γμισε σιτρι δασ, ριμον κα γουρον, κα ο στρατιται το λεξνδρου τ θριζαν. Ατ τ νειρον εδεν Τιρμαχος κα τ επεν, κα ατο δν τν κουσαν ν σταθον, μ πγαν κατπι το λεξνδρου δικοντες. Κα λξανδρος τος καρτρει ες τν λγγον τς Κασταλας κα διρθωσε τ φουστα του ες τρα μερτικ, τ κθε να κατ τν τξιν του. Κα ες τν κμπον τς Βοταλας σωσαν τν λξανδρον.
Κα παρευθς ρισεν λξανδρος κα κτπησαν τ ργανα κα τς τρουμπτες. Κα ξβησαν τ φουστα π τν λγγον πο σαν κρυμμνα. Κα εδασιν ο θναοι τ φουστα το λεξνδρου κα τρομαξαν κα επαν: Τ πθαμεν! Σμερον οδ νας θλει γλυτσει. Κα μ φβον μγαν βγκαν ες τν πλεμον.
Νκη λεξνδρου
κτπησε πραυτα λξανδρος τ πρτον κα τζκισε τος θηναους. Κα κοπταν κα σφαζαν σν καλο γεωργο ες χωρφι δασ. Κα λλοι φευγαν κα σμιγαν μ τ φουστα το λεξνδρου κα σβαιναν ες τ κστρον τς θνας. δς θλψις κα θρνος μγας πο γνη ες τν θνα τν μραν κενην! Α γυνακες ξβαινουν ν συναπαντσουν τος νδρες τους κα σκοτνονταν κα ατς. Κα τρεχαν ο αματοχυσες ες τς ρογες σν ποτμι κα α φωνα τν νδρν κα τν γυναικν νβαιναν ως ες τν ορανν.
humanistica2.indd 272 2011-02-20 02:47:49
PHYLLADA
„Archonci Ateczycy, nie znajc potgi waszego boga, wyruszyem przeciwko wam z siami, które widzielicie, wasz bóg Apollon rozgniewa si jednak, da wam si i [sprawi, e] powybijalicie moje oddziay. Odstpuj oto od waszej twierdzy i z waszego kraju i odchodz. A trzod, któr wam pozostawiem, zócie w ofierze waszemu bogu Apollonowi, abym zdoby jego przychylno”. I tak oto oddali si od twierdzy na dwanacie mil i skry si w zarolach. Ateczycy za wyszli z twierdzy, udali si na miejsce gdzie by rozbity obóz i gdzie [znajdoway si] namioty Aleksandra. Odnaleli list, odczytali go i rzekli: „Syn Filipa uciek ze strachu”. Wyszli mali i duzi, wszyscy jacy byli, i ruszyli w pocig. A jeden z archontów o imieniu Tiromachos mia sen, podszed wic do pozostaych archontów i mówi: „Mowie, Ateczycy i panowie, zatrzymajcie si i nie cigajcie Aleksandra, albowiem tej nocy miaem straszny sen. Widziaem, e witynia boga Apollona zamienia si w gruzy, runy wiee twierdzy i legy marmurowe wrota. Aleksander wjecha na koniu i objeda ulice, twierdza za wypenia si pszenic gst, dojrza i mod, a onierze Aleksandra j li”. Taki sen mia Tiromachos, i opowiedzia o nim, oni jednak go nie usuchali, by si zatrzyma i ruszyli dalej w pocig za Aleksandrem. Aleksander za czeka na nich w zarolach Kastalii i podzieli swoje wojska na trzy oddziay, kady w szyku bojowym. I dogonili Aleksandra na równinie Wotalii.
I natychmiast Aleksander wyda rozkaz, rozleg si [dwik] instrumentów oraz trb. A wojska wyszy z zaroli, gdzie byy ukryte. Zobaczyli Ateczycy wojska Aleksandra, zadreli i rzekli: „Có za nieszczcie nam si przy- darzyo! Dzi ani jeden sporód nas nie ocaleje”. I z wielkim strachem stanli do walki.
Zwycistwo Aleksandra
Natychmiast Aleksander uderzy pierwszy i rozbi Ateczyków. [onierze Aleksandra] cili ich i wyrzynali niczym gorliwi rolnicy gste any na polu10. Inni za uciekali i mieszali si z wojskami Aleksandra, a weszli do twierdzy ateskiej. Spójrz tylko, jaki smutek i jak wielki al zapanoway tego dnia w Atenach! Kobiety wychodziy na spotkanie swoim mom i one take giny. Krew za laa si po ulicach jak rzeka, a krzyki mczyzn i kobiet wznosiy si a do niebios.
10 W Grecji z wydania Filady, które ukazao si w 1832 roku, czyli w pierwszych latach greckiej pastwowoci, zdecydowano si usun fragment o zdobyciu Aten i krwawej rze- zi mieszkaców miasta (Βελουδς 1989: 31-32).
humanistica2.indd 273 2011-02-20 02:47:49
Phyllada
Πς παρακλει λξανδρος τ φουστα ν μν κπτουν τος νθρπους

Πς Δρειος σναξε τ φουστα του
δ λξανδρος λθε κα εσβη ες τν τπον τν ουδακν, ες τ σνορον τς εγενικς ερουσαλμ. Κα ες τν ερουσαλμ τν καιρν κενον τον αθντης κα ρχιερες προφτης ερεμας.
Κα λξανδρος γραψεν πιστολν κα στειλεν ες τν ερουσαλμ. Κα γραφεν οτως:
πιστολ λεξνδρου πρς τν ερουσαλμ
«λξανδρος, βασιλες τν βασιλων μ δναμιν το ψστου, ες τος ερισκομνους ες τν ερουσαλμ, πο μολογετε να Θεν το ορανο κα τς γς, τν παντοκρτορα Θεν Σαβαθ, πολλ σς χαιρετ. Τν ραν πο ν δτε τν πιστολν μου, ν προσκυνσετε κα ν βγτε ες συναπντησν μου, κα γ μ τν δναμιν το παντοκρτορας Σαβαθ ν σς λευθερσω π τς χερας τν εδωλολατρν. Κα μ ποισετε λλως, κα γ θλω κμει ες τν τπον σας καλς νομς, σν θλετε».
Κα σν εδαν τν πιστολν ο παντες τς ερουσαλμ,
humanistica2.indd 274 2011-02-20 02:47:49
PHYLLADA
Jak Aleksander kaza wojskom, by nie zabijay ludzi A Aleksander dosiad Bucefaa11, jedzi po twierdzy i nakazywa

Tedy Aleksander przyby do kraju ydowskiego, do granicy szlachetnej Jerozolimy. W owym za czasie w Jerozolimie wadc i arcykapanem by prorok Jeremiasz.
A Aleksander napisa list i wysa go do Jerozolimy. I napisa tak:
List Aleksandra do Jerozolimy14
Aleksander, król królów z aski Najwyszego, do znajdujcych si w Je- rozolimie, którzy wyznajecie jedynego Boga nieba i ziemi, wszechmogcego
11 Przez lata na temat Bucefaa, konia Aleksandra, kryo wiele mniej lub bardziej praw- dziwych legend, m. in. uwaano, e ko ba si wasnego cienia lub ywi si ludzkim misem. Równie w Filadzie zwierz, na którego udzie znajdowao si pitno w ksztacie gowy wou (21), miao wiele nadprzyrodzonych cech. Przyprowadzony na chwil przed mierci Aleksandra do oa konajcego wadcy Bucefa najpierw paka jak czowiek, a nastpnie miertelnie stratowa (287-289) niejakiego Wrunusisa, truciciela Aleksandra. 12 Jest to pierwszy fragment w schrystianizowanej Filadzie, zamieszczony jeszcze przed opisem wizyty Aleksandra w Jerozolimie, w którym uwidacznia si krytyczny stosunek wadcy do kultury antycznej, a zwaszcza do kultu bogów olimpijskich. 13 Tytu rozdziau pochodzi ode mnie. Grecki tytu (Jak Dariusz zgromadzi swoje wojska) odnosi si do wczeniejszych wydarze opisanych w rozdziale, nieuwzgldnionych w pol- skim przekadzie. Wizyta Aleksandra w Jerozolimie jest niemal na pewno fikcyjna (Stone- man 2007: 49), schrystianizowane aleksandreidy zaczerpny ten element z bizantyskiej kroniki Jerzego Hamartolosa. 14 Zarówno w Romansie Pseudo-Kallistenesa, jak i póniejszych aleksandreidach listy byy najczstszym sposobem komunikowania si Aleksandra z obcymi wadcami i ludami.
humanistica2.indd 275 2011-02-20 02:47:49
Phyllada
προσκνησαν κα γραψαν κα ατο πιστολν πρς τν λξναδρον. Και γραψεν οτως:
πιστολ τν εροσολυμιτν πρς τν λξανδρον
«λξναδρε βασιλε, τν πιστολν σου δεχθκαμεν κα προσκυνσαμν σε. ξευρε κα ς εναι γνωστν ες τν βασιλεαν σου τι μες εμεσθεν προσκυνητα κα λατρευατα το Θεο Σαβαθ, ποος μς βγαλε π τν σκλαβαν τς Αγπτου. Κα τν ρυθρν Θλασσαν περσαμεν κα λθαμεν κα κατοικσαμεν δ. Κα τρα δι τς μαρτες μας μς βαλε ες τς χερας το Δαρεου. Κα ν παραδοθμεν χωρς τ θλημ του, ρχεται κα αχμαλωτζει μας παντελς. μ σρε μπρς ες τν Δρειον κα ν ατν νικσης, μες εμεσθεν δολοι σου κα λα σβα ες τν ερου