Tek Düzen Hesap Planı

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

© www.MaximumBilgi.com • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

ARAŞTIRMA SERİSİ No.157

Tek Düzen Hesap Planı

Araştırma Serisi No.157 Tek Düzen Hesap Planı ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

__________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM

1

TEK DÜZEN HESAP PLANI HAKKINDA GENEL BİLGİLER

1.1. Tek Düzen Hesap Planı ve Genel Özellikleri

1.1.1. Genel Açıklamalar

Ülkemizde muhasebe sisteminin, genel anlamda standartlara kavuşması 1994 yılı başına dayanır.

V.U.K.’unca oluşturulan “Tekdüzen Genel Hesap Planı ve Açıklamaları Komisyonunun” hazırladığı

“Tekdüzen Muhasebe Sistemi” Maliye Bakanlığı’nın 1 sıra nolu “Muhasebe Uygulama Genel Tebliği” ile

1994 yılında yürürlüğe konulmuştur.

Söz konusu sistem ;

� Muhasebenin temel kavramları

� Muhasebe politikalarının açıklanması

� Mali tablolar ilkesi

� Mali tabloların düzenlenmesi ve sunulması

� Tekdüzen hesap çerçevesi, hesap planı ve işleyişi, bölümlerinden oluşmaktadır.

1.1.2. Tekdüzen Hesap Çerçevesi

Yeni yapıda hesap sistemi, tamamen raporlama ilkesinin etkisi altında bırakılmıştır. Diğer bir ifade

ile sistem mali tabloların kolay bir şekilde hazırlanmasına katkıda bulunacak şekilde düzenlenmiştir. Bu

nedenle hesap sisteminin başlangıç noktasını, “süreklilik” temel kavramı da dikkate alınarak, temel mali

tablolardan bilanço oluşturulmaktadır.

Bilanço, işletmeler varoldukça, her an düzenlenebilecek tablodur. Çünkü bilanço düzenlendikleri

anda işletme ile İşletmenin o andaki çıkar gruplarının parasal değerlerini gösteren bir tablodur. Tanımda

da yer aldığı gibi bilançoda iki taraf vardır: Varlıklar tarafı, bilançonun düzenlendiği andaki işletmeyi

temsil eder. Kaynaklar tarafı ise İşletmenin çıkar gruplarının parasal haklarını temsil eder. Varlık ve

kaynak hesaplarının alt tasniflerinde ise durum şöyle olmaktadır:



2

DÖNEN VARLIKLAR KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

DURAN VARLIKLAR UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

ÖZ KAYNAKLAR

Yukarıdaki şemada da açıkça görüleceği gibi 5 grupta incelenebilir. Her gruba bir sayı tahsis

edildiğinde de “ TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ” ne ulaşılır.

1.1.3. Tekdüzen Hesap Planında Hesap Sınıfları

Tekdüzen Hesap Planında defter-i kebir düzeyinde hesap kodlan 3 haneden, meydana gelir.

örnek:100 KASA, 120 ALICILAR, 320 SATICILAR, 500 SERMAYE gibi.

1.2. Tekdüzen Hesap Planına Göre Mali Tablolar

1.2.1. Mali Tabloların Hazırlanma Amaçları

Mali tabloların amaçları kısaca şöyle sıralanabilir:

1. Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak.

2. Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak.

3. Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişikliklere işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgiler

sağlamak.

Bir başka kaynakta mali tabloların amaçları şöyle sıralanmaktadır:

a) İşletmenin kazanma gücünü tahmin etmek ve değerlendirmek için gerekli bilgi sağlamak,

b) İşletmenin amaçlarına ulaşmada ve kaynaklarının kullanılmasında yöneticilerin

performansını ölçmek için gerekli bilgi sağlamak,

c) Ortaklara maksimum kar dağıtıldığı konusunda bilgi sağlamak,

d) Ödenecek verginin saptanmasını,

e) Ekonomik kararlara yardımcı olacak bilgiler vermek,

f) Potansiyel yardımcılara bilgi vermek,

g) Kredi verenlere bilgi vermek,

h) Yöneticilere ileriye dönük karar alması için gerekli bilgi sağlamak,



3

i) İş gören veya temsilcilerinin taleplerine esas oluşturmak vb.

1.2.2. Muhasebe Sistemi Uygulamaları Tebliğine Göre Temel Mali Tablo Türleri

Muhasebe sistemi uygulama genel tebliğinde düzenlenmesi istenen mali tablolar aşağıdaki gibi

sıralanmıştır:

A) Temel Mali Tablolar

1. Bilanço

2. Gelir Tablosu

3. Satışların Maliyeti Tablosu

4. Bilanço ve Gelir Tablosu dipnot ve ekleri

B) Diğer Mali Tablolar

1. Fon Akım Tablosu

2. Nakit Akın Tablosu

3. Kar Dağıtım Tablosu

4. Öz kaynaklar Değişim Tablosu

Tebliğde belirtilen esaslara (aktif toplam tutarları-iki yıllık işlem hacimlerine) göre ; ferdi işletmeler,

adi ortaklıklar, kolektif ve adi komandit şirketler , temel mali tablolar dışındaki mali tabloları düzenlemek

ve sunmak konusunda serbesttir. Diğer bilanço esasına işletmelerin tamamı tüm mali tabloları

düzenlemek zorundadır.

1.3. Bilgi Ve Raporlama Teknikleri

Raporlama faaliyetlerinde ve raporda yer alacak bilgilerin özelliklerinde, ilgili literatürde, farklı

şekillerde gururlandırmalar yapılmakta fakat bu grupların tümünde bazı ortak özellik ve benzerliklere

rastlanmaktadır. Söz konusu ilkeler bu çalışmada çeşitli görüşlerin bir sentezi olarak aşağıdaki gibi ele

alınmıştır:

a) Raporlarda yer alan bilgiler önemli olmalıdır,

b) Raporlar düzenli aralıklarla ve kişilere yönelik olarak hazırlanmalı ve sunulmalıdır,

c) Raporlar kısa sürede hazırlanabilir olmalıdır,



4

d) Raporlar anlaşılır olmalıdır,

e) Raporlarda yer alan bilgiler doğru ve objektif olmalıdır,

f) Raporlar standart olmalıdır,

g) Raporlar entegre (bütünleşik) olmalıdır,

h) Raporlar ekonomik olmalıdır,

i) Rakamlar yuvarlaklaştırılmış olmalıdır,

j) Bilgiler karşılaştırılmalıdır.



5

BİLANÇONUN HAZIRLANMASI

2.1. Bilançonun Tanımı ve Önemi

Kaynaklar tarandığında karşımıza cümleler olarak farklı, ancak içerik olarak aynı tanımlar

çıkmaktadır. Bu bilanço tanımlarından bir kaçını ele alalım. Bilanço, bir İşletmenin belli bir tarihte sahip

olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren malı tablolardır. Bilanço, işletme

kaynaklarının ve İşletmenin üçüncü kişilere ve ortaklara karşı yükümlülüklerin gösterildiği bir listedir.

Bilanço, bir İşletmenin belirli bir” andaki fotoğrafını göstermektedir. Bilanço, bir başka tanıma göre, belirli

bir tarihte, bir firmanın varlıklarını (aktif değerlerini), borçlarını ve öz sermayesini tasnifli bir şekilde

göstererek, ilgili firmanın mali durumunu, muhasebe kayıtlarına göre ortaya koyan bir tablodur.

Bilanço, temel mali tablolardan olması nedeniyle verileri oldukça önemlidir. Yukarıdaki

tanımlardan da anlaşılacağı üzere anılan tarih itibari ile işletme durumunu arz eder. Bu ise öncelikle

işletme sahip/ortakları, kredi veren kurumlar, devlet ve son olarak da yöneticilerin durumları ile yakından

ilgilidir.

Kar/zarar, ödeyebilme kabiliyetleri, vergi matrahları ve yönetimin etkinlik, verimlilik vs. konular

bilançoda açıkça ifade edilir.

2.2. Bilanço Düzenleme İlkeleri

Bilanço ilkelerinin amacı, işletme sahipleri ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklarla, bu

kaynaklara karşılık elde edilen varlıkların muhasebe kayıtlarında ve finanssal tablolarda anlamlı bir”

şekilde gösterilmesidir”. ilgili grupları, bu amacın gerçekleştirilmesi halinde İşletmenin belirli bir tarihteki

mali durumu hakkında doğru yargılara varılabilir.

Bütün varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar bilançoda gayri safı değerleri ile gösterilir, Bu

ilke, bilançonun net değer esasına göre düzenlenmesine bir engel oluşturmaz Bu doğrultuda net değer

bilanço düzenlenmesinin gereği olarak indirim kalemlerinin ilgili hesapların altında açıkça gösterilmesi

esastır. Bu amaç doğrultusunda benimsene bilanço ilkeleri;Varlıklar, Yabancı Kayaklar ve Öz Kaynaklar

itibariyle aşağıda belirtilmiştir.

2.2.1. Varlıklara İlişkin İlkeler

1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşebilecek varlıkları,

bilançoda dönen varlıklar grubu içinde gösterilir.



6

2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşemeyen, hizmetlerinden bir

hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun maddi varlıkları, bilançoda duran

varlıklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan

vadeleri bir yılın altıda kalanlar dönen varlıklar grubu ile ilgili hesaplara aktarılır.

3. Bilançoda varlıkları, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için,

varlıklardaki değer düşüklüklerinin göstererek karşılıkların ayrılması zorunludur. Dönen

varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer dönen varlıklar

içindeki ilgili kalemler için yapılacak değerleme sonucu gerekli durumlarda uygun karşılıklar

ayrılır. Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler, iştirakler,

bağlı ortaklıklar ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler içinde geçerlidir.

4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen gelirler ile cari dönemde tahakkuk eden

ancak, gelecek dönemlerde tahsis edilecek olan gelirler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda

ayrıca gösterilmelidir.

5. Dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan ancak senetlerini, bilanço tarihindeki gerçeğe

uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır.

6. Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran

varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetine eklemek amacıyla her dönem ayrılan

amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir.

7. Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem

maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları

ayrıca bilançoda gösterilmelidir.

8. Bilançonun dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, menkul kıymetler, bağlı

menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden İşletmenin sermaye ve

yönetim bakımından ilişkili bulunduğu ortaklar, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait

olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.

9. Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür

alacaklar bilanço dipnot veya eklerinde gösterilir.

10. Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve

kapsamları bilanço dipnot veya eklerinde açıkça belirtilmelidir. Bu ilke, alınan rehin, ipotek ve

bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar içinde geçerlidir. Ayrıca, işletme varlıkları ile

ilgili toplam sigorta tutarlarının da bilanço dipnot veya eklerinde açıkça gösterilmesi

gerekmektedir.



7

2.2.2. Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler

1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları, bilançoda kısa

vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. kalemlerden meydana gelir. Sermaye

yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.

2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemiş borçları, bilançoda uzun

vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço günüde bu grupta yer

alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki

ilgili hesaplara aktarılır.

3. Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanlar da içermek üzere,

İşletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabancı kaynakları kayıt

ve tespit edilmeli ve bilançoda gösterilmelidir. İşletmenin bilinen ancak tutarları uygun olarak

tahmin edilemeyen durumları da bilançonun dipnotlarında açıkça belirtilmelidir

4. Gelecek dönemler ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde tahakkuk eden

ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda

ayrıca gösterilmelidir.

5. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda yer alan borç senetlerinin bilanço tarihindeki

gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır.

6. Bilançonun kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borçlar, alınan

avanslar ve diğer ilgili hesaplardan İşletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilgili

bulunduğu ortaklar, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklar ait olan tutarlarının ayrı

gösterilmesi temel ilkedir.

2.2.3. Öz Kaynaklara İlişkin İlkeler

1. İşletme sahip veya ortaklarının, sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları üzerindeki hakları öz

kaynaklar grubunu oluşturur. İşletmenin bilanço tarihindeki ödenmiş sermayesi ile işletme faaliyetleri

sonucu oluşup; çeşitli adlar altında işletmede bırakılan karları ile dönem net karı (zararı) bilançoda öz

kaynaklar grubu içinde gösterilir.

2. İşletmenin ödenmiş sermayesi bilançonun kapsamı içinde tek bir kalem olarak gösterilir. Ancak

esas sermaye özellikleri farklı hisse gruplarına ayrılmış bulunuyorsa, esas sermaye hesapları her grubun

haklarını, kar ve tasfiye paylarının dağıtımında sahip olabilecekleri özellikleri ve diğer önemli özellikleri

yansıtacak biçimde bilançonun dipnotlarında gösterilmelidir.

3. İşletmenin hissedarlar tarafından yatırılan sermayenin devam etmesi gerekir. İşletmede



8

herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle öz kaynaklarda meydana gelen azalmalar; hem

dönensel, hem de kümü latif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir. Öz kaynakların bilançoda net olarak

gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararı, öz kaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak

yer alır.

5. Öz kaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıl karları (zararları)

ve dönem net karı (zararından) oluşur. Kar yedekleri yasal, statü ve olağanüstü yedekler ile yedek

niteliğindeki karşılıklar, özel fonlar gibi işletme faaliyetleri sonucu elde edilen karların dağıtılmamış

kısmını içerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden

değerleme değer artışları gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir

tablosuna aktarılamaz.

2.3. Bilanço Düzenleme Kuralları

Bilançonun düzenlenmesinde, mali tablolar ilkelerinde verilmiş açıklamalar esas alınır. Bilançonun

aktifinde yer alan varlıklar, paraya dönüşme hızlarına göre en çok likitten en az likit değere doğru pasifte

yer alan kaynaklar ise en kısa vadeli kaynaktan en uzun vadeli kaynağa doğru sıralanırlar.

İşletmeler bilançolarının bir örnekliğini sağlayarak karşılaştırmalarında kolaylık sağlamak ve

anlam birliği oluşturmak amacıyla, gelecek bölümlerde verilen tipleri bilançolarının düzenlenmesine esas

alırlar.

Varlıklar, dönen ve duran olarak adlandırılan iki grupta toplanır. Dönen varlıklar grubunda bir yıl

veya İşletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrileceği veya kullanılacağı tahmin edilen

varlıklar toplanır. Duran varlıklarda ise, normal şartlar altında bir yıl içinde elden çıkarılması

düşünülmeyen veya yararlan bir yılda tükenmeyecek olan varlıklar yer alır.

Kaynaklar, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla öz kaynaklardan oluşur. Kısa vadeli yabancı

kaynaklar bir yıl içinde ödenmesi gereken;uzun vadeli yabancı kaynaklar ise bir yıldan sonra ödenecek

olan borçlardan oluşur. Öz kaynaklar ise işletme sahip veya ortakları tarafından işletme kişiliğine tahsis

edilmiş kaynakları oluşturur.

Bilanço hesapları arasında mahsup yapılmaz. Tabloda diğer başlığı altında yer alan bir kalem

tutarının, ait olduğu grubun toplam tutarı % 20 ‘sini aşması durumunda, bu kalem ayrı bir başlık altıda

ayrıca gösterilir.

2.4. Bilanço Kalemlerinin Açıklanması

Bilanço kapsamında yer alan unsurlar öncelikle aktif ve pasif diye iki tarafı temsil

etmekte;bunlardan aktif varlıkların dönüşüm hızı açısından kendi içinde dönen ve duran varlıklar diye



9

ikiye ayrılmakta; pasif ise önce yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar, daha sonra yabancı kaynaklar kısa

ve uzun vadeli olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu unsurlar raporlama grupları itibari ile aşağıda açıklanmıştır.

2.4.1. Varlıklar (AKTİF)

Bilançonun varlıklar bölümü işletme tüzel kişiliğini ve bu kişiliği ait varlık unsurlarını temsil

etmektedir. Bu varlıkların tabloda yer alınmasında bundan önceki kısımlarda açıklana bilanço

ilkelerinden varlıklara ilişkin ilkelerde belirtildiği gibi dönenen ve duran varlıklar şeklinde iki ana grupta

toplanmıştır.

2.4.1.1. Dönen Varlıklar

Bu grup, nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda en fazla bir takvim yılı

veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi, tüketilmesi veya başka bir varlığa

dönüşmesi ön görülen varlık unsurlarını kapsar.

Bu temel grupta yer alan alt gruplar şunlardır:

A. HAZIR DEĞERLER

B. MENKUL KIYMETLER

C. TİCARİ ALACAKLAR

D. DİĞER KISA VADELİ ALACAKLAR

E. STOKLAR

F. GELECEK DÖNEME AIT GİDERLER VE GELÎR TAHAKKUKLARI

G. DİGER DÖNEN VARLIKLAR

2.4.1.2. Duran Varlıklar

Bu ana hesap grubu aynı zamanda temel mali tablolardan bilançonun varlıklar bölümünün temel

gruplarından biridir. Bu grup; bir yıldan veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle, işletme

faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda veya normal

faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi, tüketilmesi veya başka bir varlığa dönüşmesi öngörülmeyen

varlık unsurlarını kapsar.

Bu temel grupta yer alan unsurlar şunlardır:

A. TİCARİ ALACAKLAR



10

B. DİĞER ALACAKLAR

C. MALİ DURAN VARLIKLAR

D. MADDİ DUAN VARLIKLAR

E. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

F. ÖZEL TÜKENMEYE TABÎ VARLIKLAR

G. GELECEK YILLARA AÎT GİDERLER VE GELIRLER TAHAKKUKLARI

H. DİĞER DURAN VARLIKLAR

2.4.2. Kaynaklar ( PASİF )

Bu grup, İşletmenin sahip olduğu varlıkların hangi kaynaklardan sağlandığını gösterir ve kendi

içinde öncelikle yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar şeklinde ikiye ayrılır. Öz kaynaklar, işletme

sahiplerinin işletme üzerindeki haklarını, yabancı kaynaklar ise işletme sahiplerinin dışında işetmeye fon

sağlayan kişi ya da kuruluşların işletme üzerindeki haklarını gösterir. Daha önce de belirtildiği gibi

yabancı kaynaklar vadelerine göre kendi içinde ikiye ayrılmaktadır.

2.4.2.1. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

Bu temel grup, dönen varlıkların ayrılmasında kullanılan ölçüye uygun olarak, en çok bir yıl veya

İşletmenin normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek yabancı kaynakları kapsar.


A. MALÎ BORÇLAR

B. TİCARİ BORÇLAR

C. DİĞER BORÇLAR

D. ALINAN AVANSLAR

E. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ

F. ÖDENECEK VERGÎ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

G. BORÇ VE GÎDER KARŞILIKLARI

H. GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI



11

İ. DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

2.4.2.2. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

Kredi kurumlarından, sermaye piyasasından ve İşletmenin ilişkide bulunduğu üçüncü kişilerden

sağlanan ve bir yıldan fazla vadeli olan işletme borçlarını kapsar.


A - MALÎ BORÇLAR

B - TÎCARÎ BORÇLAR

C - DİĞER BORÇLAR

D - ALINAN AVANSLAR

E - ÖDENECEK VERGÎ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

F - BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI

G - GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

H - DİĞER UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

I - DİĞER DÖNEN VARLIKLAR

2.4.2.3. Öz Kaynaklar

Bu grup bilanço tarihinde işletme sahip ve ortaklarının işletme üzerindeki haklarını gösterir.

Bu temel grupta yer alan alt gruplar şunlardır.

A - ÖDENMÎŞ SERMAYE

B - SERMAYE YEDEKLERI

C - KAR YEDEKLERİ

D - GEÇMIŞ YILLAR KARLARI

E - GEÇMÎŞ YILLAR ZARARLARI (-)

F - DÖNEM NET KARI (ZARARI)



12

2.5. Bilanço Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar

Tekdüzen muhasebe sistemine göre bilanço, özet ve ayrıntılı olarak iki tiptir. Bu bilanço tipleri

hakkında geniş bilgi sonraki bölümde detaylı olarak ele alınmıştır. Uygulamada kolaylığı bakımından

önce ayrıntılı hazırlayıp, daha sonra da özet bilanço hazırlanmaktadır. Ancak tersi durumlarda söz

konusu olabilir. Ayrıca günümüzde muhasebede de bilgisayar kullanımı yaygınlaştığından, paket

programlarda doğru verilen veriler ile özet ve ayrıntılı bilançolar alınmaktadır. Yine bölüm sonunda

uygulamalı örnekte, ETA programında bilançonun alınması anlatılmıştır.

Bilanço düzenlenirken;

Bilançoda bulunmaması gereken hesapları kontrol edilmelidir, - Aktif ve pasif hesaplarının,

bilançoda gerektiği yerlerde olup olmadığı kontrol edilmelidir

Mizan öncesi değerleri bilançoya aktarırken dikkat edilmelidir,

Bilanço öncesi alınan mizanın borç-alacak toplamlarının eşitliğinin kontrolü.

Bilgisayar kullanımında, alt kodlarla tali hesaplar oluşturulur. Bilgiler hesaplara girerken ana

hesaba kayıt edildiğinde mizanda borç-alacak toplamları tutmaz. Tali hesapların oluşumuna bir örnek:

600 YURTİÇİ SATIŞLAR 120 ALICILAR

600 10 Üretilen Mamuller 120 10 Mamul Alıcıları

600 10 01 Ekmek 120 10 01 Buğra SARMAZ



13

Çizelge 1, İşletme Özet Bilanço Tipi

AKTİF (VARLIKLARI) İŞLETME ÖZET BİLANÇO TİPİ

PASİF (KAYNAKLAR)

Önceki Cari Önceki Cari 1. DÖNEN VARLIKLAR Dönem Dönem 1. KISA VADELİ YABANCI Dönem Dönem A) Hazır Değerler A) Mali Borçlar B) Menkul Kıymetler B) Ticari Borçlar1, Menkul Kıymetler Değer 1. Borç Senetleri Reeskontu (-)Karşılığı(-) C) Diğer BorçlarC) Ticari Alacaklar 1. Borç Senetleri Reeskontu (-)1. Alacak Senetleri Reeskontlu (-) D) Alınan Avanslar2. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) E) Ödenecek Vergi ve YükümlülüklerD) Diğer Alacaklar F) Borç ve Gider Karşılıkları1. Alacak Senetleri Reeskontu (-) 1. Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal2. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) Yükümlülük KarşılıklarıE) Stoklar 2. Dönem Karının Peşin Ödenen 1. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı ve Diğer Yükümlülükleri (-)2. Verilen Sipariş Avansları 3. Kıdem Tazminatı KarşılığıF) Gelecek Aylara Ait Giderler ve 4. Diğer Borç ve Gider KarşılıklarıTahakkukları G) Gelecek Aylara Ait Gelirler ve G) Diğer Dönen Varlıklar TahakkuktanDÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI H) Diğer Kısa Vadeli Yabancı11-DURANVARLIKLAR A) Ticari Alacaklar KISA VADELİ YABANCI 1. Alacak Senetleri Reeskontu (-) TOPLAMI2. şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 11- UZUN VADEÜ YABANCI B) Diğer Alacaklar A) Mali Borçlar1. Alacak Senetleri Reeskontu (-) B) Ticari Borçlar2.ŞüphelıDİ9erAlacaklarKarşılığı(-) 1. Borç Senetleri Reeskontu (-)C) Mali Duran Varlıklar C) Diğer Borçlar1. Bağlı Menkul Kıymetler 1. Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-)2. Bağlı Menkul Kıymetler Değer D) Alınan Avanslar• Düşüklüğü Karşılığı (-) E) Borç ve Gider Karşılıkları3. İştirakler 1. Kıdem Tazminatı Karşılıkları4. iştiraklere Sermaye Taahhütleri (- 2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları5. iştirakler Sermaye Paylan Değer F) Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Düşüklüğü Karşılığı (-) Tahakkukları6. Bağlı Ortaklıklar G) Diğer Uzun Vadeli Yabancı7. Bağlı Ortaklıklara Sermaye UZUN VADELİ YABANCI Taahhütleri (-) TOPLAMI8. Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) III- ÖZ KAYNAKLAR9. Diğer Mali Duran Varlıklar A) Ödenmiş Sermaye10. Diğer Mali Duran Varlıklar 1. SermayeDüşüklüğü Karşılığı (-) 2. Ödenmemiş Sermaye (-)D) Maddi Duran Varlıklar B) Sermaye Yedekleri1. Maddi Duran Varlıklar (Brüt) 1. Hisse Senedi ihraç Primleri2. Birikmiş Amortismanlar (-) 2. Hisse Senedin iptal Karları3. Yapılmakta Olan Yatırımları 3. M.D.V. Yeniden Değerleme 4. Verilen Sipariş Avansları 4. İştirakler Yeniden DeğerlemeE) Maddi Olmayan Duran Varlıklar Artışları1, Maddi Olmayan Duran Varlıklar 5. Diğer Sermaye Yedekleri2. Birikmiş Amortismanlar (-) C)Kar Yedekleri3. Verilen Avanslar I.Yasal YedeklerF) Özel Tükenmeye Tabı Varlıklar 2. Statü Yedekleri1. Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar 3. Olağanüstü Yedekler2. Birikmiş Tükenme Payları 4.Diğer Kar Yedekleri3. Verilen Avanslar 5. Özel FonlarG) Gelecek Yıllara Ait Giderler ve D) Geçmiş Yıllar KarlarıTahakkukları E) Geçmiş Yıllar Zararları(-)H) Diğer Duran Varlıklar F) Donem Net Karı (Zararı)DURAN VARLIKLAR TOPLAMI ÖZ KAYNAKLAR TOPLAMIAKTİF (VARLIKLAR) TOPLAMI PASİF (KAYNAKLAR) TOPLAMI

Dipnotlar...................................

* işletmeler belirlenen büyüklüklere göre, bin, milyon, milyar, ya da trilyon olarak rakamları

göstereceklerdir.



14

Çizelge 2, İşletme Ayrıntılı Bilanço Tipi

İŞLETME AYRINTILI BİLANÇO TİPİ (.................. TL)

AKTİF PASIF

(VARLIKLARI) (KAYNAKLAR)

1. DÖNEN VARLIKLAR ÖNCEKİ

DÖNEM

CAR

İ DÖ

NE

M

1. KISA VADELİ YABANCI

KAYNAKLAR

ÖN

CE

Kİ

DÖ

NE

M

CAR

İ DÖ

NE

M

A) Hazır Değerler A) Mali Borçlar

1. Kasa

2. Çalınan Çekler

3. Bankalar

4. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-)

5. Diğer Hazır Değerler

1. Banka Kredileri

2. Uzun vadeli Kredilerin Ana Para

Taksitleri ve Faizleri

3. Tahvil, Ana para borç, taksit ve faizleri

4. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler

5. Çıkarılmış, Diğer menkul kıymetler

6. Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-)

7. Diğer mali borçlar

B) Menkul Kıymetler B) Ticari Borçlar

1. Hisse Senetleri

2. Özsel Kesim Tahvil, senet ve

bonoları

3. Kamu Kesimi tahvil, senet ve

bonoları

4. diğer menkul kıymetler

5. menkul kıymetler değer düşüklüğü

karşılığı (-)

1. Satıcılar

2. Borç senetleri

3. borç senetleri reeskontu (-)

4. Alınan Depozito ve teminatlar

5. Diğer ticari borçlar

c) Ticari Alacaklar c) Diğer Borçlar

1. Alıcılar

2. Alacak senetleri

3. alacak senetleri reeskontu (-)

4. Verilen depozito ve teminatlar

5. Diğer Ticari Alacaklar

6. Şüpheli ticari alacaklar

7. şüpheli ticari alacaklar karşılığı (-)

1. Ortaklara borçlar

2. İştiraklere borçlar

3. Bağlı ortaklıklara borçlar

4. Personele borçlar

5. Diğer çeşitli borçlar

6. Diğer borç senetleri reeskontu (-)

D) Diğer Alacaklar D) Alınan Avanslar

1. Ortaklardan alacaklar

2. iştiraklerden alacaklar

3. Bağlı ortaklıklardan alacaklar

4. Personelden alacaklar

5. Diğer çeşitli alacaklar

6. Diğer alacak senetleri reeskontu (-)

7. Şüpheli diğer alacaklar

8. Şüpheli diğer alacaklar karşılığı (-)

1. Alınan Sipariş avansları

2. Alınan Diğer Avanslar

E) Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hak Ediş

Bedelleri

1. Yıllara Yaygın Hak ediş İnşaat ve Onarım

Hak Ediş Bedelleri

E) Stoklar F) Ödenecek vergi ve diğer yükümlülükler



15

1. İlk Madde ve Malzeme

2. Yarı Mamuller

3. Mamuller

4. ticari Mallar

5. diğer Stoklar

6. Stok değer düşüklüğü karşılığı (-)

7. Verilen sipariş avanslar

1. Ödenecek vergi ve fonlar

2. ödenecek sosyal güvenlik kesintileri

3. vadesi geçmiş, ertelenmiş veya

taksitlendirilmiş vergi ve diğer

yükümlülükler

4. ödenecek diğer yükümlülükler

F) Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri G) Borç ve gider karşılıkları

1. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım

Maliyetleri

2. Taşeronlara verilen avanslar

1. dönem karı vergi ve diğer yasal

yükümlülükleri (-)

2. Dönem karının peşin ödenen vergi ve

değer yükümlülükleri (-)

3. Kıdem Tazminatı Karşılığı

4. Maliyet giderleri karşılığı

5. Diğer borç ve gider karşılıkları

G) Gelecek aylara ait giderler ve gelir

tahakkukları

H) Gelecek Aylara ait gelirler ve giderler

tahakkukları

1. Gelecek aylara ait giderler

2. Gelir tahakkukları

1. Gelecek aylara ait gelirler

2. gider tahakkukları

H) Diğer Dönen Varlıklar I) Diğer kısa vadeli yabancı kaynaklar

1. Devreden KDV

2. İndirilecek KDV

3. Diğer KDV

4. Peşin ödenen vergiler ve fonlar

5. İş Avansları

6. Personel Avansları

7. Sayım ve Tesellüm Noksanları

8. Diğer Çeşitli dönen varlıklar

9. Diğer dönen varlıklar karşılığı (-)

DÖNEN VARLIKLAR

TOPLAMI

1. Hesaplanan KDV

2. Diğer KDV

3. Merkez ve şubeler cari hesabı

4. sayım ve tesellüm fazlaları

5. diğer çeşitli yabancı kaynaklar

KISA VADELİ YABANCI

KAYNAKLAR TOPLAMI

PASIF (KAYNAKLAR)

II. DURAN VARLIKLAR

ÖN

CE

Kİ

DÖ

NE

M

CAR

İ DÖ

NE

M

1. KISA VADELİ YABANCI

KAYNAKLAR

ÖN

CE

Kİ

DÖ

NE

M

CAR

İ DÖ

NE

M

A) Ticari Alacaklar A) Mali Borçlar

1. Alıcılar

2. Alacak Senetleri

3. Alacak senetleri reeskontu (-)

4. Verilen Depozito ve teminatlar

5. Şüpheli alacaklar karşılığı (-)

1. Banka Kredileri

2. çıkarılmış tahviller

3. Çıkarılmış değer menkul kıymetler

4. menkul kıymetler ihraç farkı (-)

5. Diğer mali borçlar

B) Diğer Alacaklar B) Ticari Borçlar



16

1. Ortaklardan alacaklar

2. iştiraklerden alacaklar

3. bağlı ortaklardan alacaklar

4. personelden alacaklar

5. Diğer Çeşitli alacaklar

6. diğer alacak senetleri reeskontu

(-)

7. şüpheli diğer alacaklar karşılığı (-

)

1. Satıcılar

2. Borç senetleri

3. borç senetleri reeskontu (-)

4. Alınan Depozito ve teminatlar

5. Diğer ticari borçlar

c) Mali Duran Varlıklar c) Diğer Borçlar

1. Bağlı menkul kıymetler

2. bağlı menkul kıymetler değer

düşüklüğü karşılığı (-)

3. İştirakler

4. İştiraklere sermaye taahhütleri )-)

5. İştirakler sermaye payları değer

düşüklüğü karşılığı (-)

6. bağlı ortaklıklar

7. Bağlı ortaklıklara sermaye

taahhütleri (-)

8. bağlı ortaklıklar sermaye payları

değer düşüklüğü karşılığı (-)

9. diğer mali duran varlıklar

10. diğer mali duran varlıklar karşılığı

(-)

1. Ortaklara borçlar

2. İştiraklere borçlar

3. Bağlı ortaklıklara borçlar

4. Diğer çeşitli borçlar

5. Diğer borç senetleri reeskontu

6. Kamuya olan ertelenmiş ve

taksitlendirilmiş borçlar

D) Maddi Duran Varlıklar D) Alınan Avanslar

1. Arazi ve arsalar

2. yer altı ve yer üstü düzenleri

3. binalar

4. tesis,makine cihazlar

5.

1. Alınan Sipariş avansları

2. Alınan Diğer Avanslar

E) Borç ve Gider Karşılıkları

1. Kıdem tazminatı karşılığı

2. Diğer borç ve gider karşılıkları

E) Stoklar F) Gelecek yıllara ait gelirler ve gider

tahakkukları

8. İlk Madde ve Malzeme

9. Yarı Mamuller

10. Mamuller

11. ticari Mallar

12. diğer Stoklar

13. Stok değer düşüklüğü karşılığı (-)

14. Verilen sipariş avanslar

1. Gelecek yıllara ait gelirler

2. Gider tahakkukları

F) Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım

Maliyetleri

G) Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

3. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım

Maliyetleri

4. Taşeronlara verilen avanslar

1. Gelecek yıllara ertelenen veya terkin

edilecek KDV

2. Tesise Katılma Payları

3. Diğer çeşitli uzun vadeli yabancı

kaynaklar

G) Gelecek aylara ait giderler ve gelir

tahakkukları

III. ÖZ KAYNAKLAR

3. Gelecek aylara ait giderler

4. Gelir tahakkukları

A) Ödenmiş Sermaye



17

H) Diğer Dönen Varlıklar 1. Ödenmiş Sermaye

2. Ödenmemiş Sermaye

10. Devreden KDV

11. İndirilecek KDV

12. Diğer KDV

13. Peşin ödenen vergiler ve fonlar

14. İş Avansları

15. Personel Avansları

16. Sayım ve Tesellüm Noksanları

17. Diğer Çeşitli dönen varlıklar

18. Diğer dönen varlıklar karşılığı (-)

DÖNEN VARLIKLAR

TOPLAMI

B) Sermaye Yedekleri

1. Hisse senetleri ihraç primleri

2. Hisse Senedi iptal Primleri

3. M.D.V. Yeniden Değerleme

Artışları

4. iştirakler yeniden değerleme

artışları

5. diğer sermaye Yedekleri

C) Kar Yedekleri

1. Yasal Yedekler

2. Statü Yedekler

3. Olağanüstü Yedekler

4. diğer kar yedekleri

5. özel fonlar

D) Geçmiş yıllar karları

E) Geçmiş Yıllar Zararları

F) Dönem Net Karı (Zararı)

ÖZ KAYNAKLAR TOPLAMI

PASİF KAYNAKLAR TOPLAMI

Dip notlar : 1............................

2............................

2.6. Bilanço Dipnotları

Bilançoda ek bilgi olarak aşağıdaki dipnotlar yer alır.

BİLANÇO DİPNOTLARI

1. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan ortaklarda kayıtlı sermaye tavanı …………… TL

2. Yönetim Kurulu Başkan ve Üyeleri ile Genel Müdür, Genel Koordinatör, Genel Müdür

Yardımcıları ve Genel Sekreter gibi üst yöneticilere:

a) Cari dönemde verilen her çeşit avans ve borcun toplam tutarı........... TL-

b) Cari dönem sonundaki avans veya borcun bakiyesi .......................... TL-

3. Aktif değerlerin toplam sigorta tutarı .................................................. TL-

4. Alacaklar için alınmış ipotek ve diğer teminatların toplam tutarı ......... TL-

5. Yabancı kaynaklar için verilmiş ipotek ve diğer teminatların toplam tutarı TL



18

6. Pasifte yer almayan taahhütlerin toplam tutarı ................................... TL-

7. Kasa ve bankalardaki döviz mevcutları:

Döviz Cinsi Miktarı TL. Kuru Toplam Tutar

----------------- --------------- ----------------- ---------------

----------------- --------------- ----------------- ---------------

----------------- --------------- ----------------- ---------------

8. Yurt dışından alacaklar (avanslar dahil):


.................. .................. .................. ..................TL.

9. Yurt dışına borçlar (avanslar dahil):


.................. .................. .................. ..................TL.

10. Tedavüldeki tahvil ve finansman bonolarından banka garantili olanların tutarı ..................TL-

11. Cari ve gelecek dönemlerde yararlanılacak yatırım indiriminin toplam tutarı..................TL-

12. Tedavüldeki tahvillerden hisse senedine dönüştürülebilir niteliktekilerin tutarı ..................TL-

13. Sermayeyi temsil eden hisse senetlerinin dökümü:

Türü Tertibi Adedi Üsleri Toplam Tutar

.............. ............. ............. ............. ..................... TL.

.............. ............. ............. ............. ..................... TL.

14. Cari dönemde ihraç edilmiş hisse senedi tutarı ................................ TL.-

15. işletme sahibinin veya sermayesinin %10 ve daha fazlasına sahip ortaklarının:

Adı ..........................................................................................................

Pay Oranı ...............................................................................................



19

Pay Tutarı ..............................................................................................

16. Sermayenin %10 ve daha fazlasına sahip olunan iştirakler ile müessese ve bağlı ortaklıkların:

Adı Pay Oranı Top. Sermayesi Son Dönem Karı

.............. ............. ............. ..................... TL.

17. Stok değerleme yöntemi

a) Cari dönemde uygulanan yöntem ............................................. b) Önceki dönemde

uygulanan yöntem

c) Varsa, cari dönemdeki yöntem değişikliğinin stoklarda meydana getirdiği artış (+) veya

azalış (-) tutarı ............................................................................................ TL-

18. Cari dönemdeki maddi duran varlık hareketleri

a) Satın alınan, imal veya inşa edilen maddi duran varlıkların maliyeti TL

b) Elden çıkarılan veya hurdaya ayrılan maddi duran varlıkların maliyeti TL-

c) Cari dönemde ortaya çıkan yeniden değerleme artışları ............... TL-

- Varlık maliyetlerinde (+)................................................................... TL-

- Birikmiş amortismanlarda (- ............................................................. TL-

19. Ana kuruluş, bağlı ortaklık ve iştiraklerin ticari alacak ve ticari borçlar içindeki payları

Ticari Alacak Ticari Borç

1.Ana kuruluş .................... ....................

2. Bağlı Ortaklık .................... ....................

3. İştirakler .................... ....................

20. Cari dönemdeki ortalama toplam personel sayısı

21. Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan ve açıklamayı gerektiren hususlara ilişkin bilgi

22. Belli bir öneme sahip olan, ancak tutarları tahmin edilemeyen şarta bağlı zararlar ile her türlü

şarta bağlı kazançlara ilişkin bilgi, (işletmeyi borç altına sokacak ve dönem sonucunu etkileyebilecek



20

hukuki ihtilafların mahiyetleri bu bölümde açıklanır.)

23. işletmenin gayri safi kar oranları üzerinde önemli ölçüde etkide bulunan muhasebe

tahminlerinde değişikliklere ilişkin bilgi ve bunların parasal etkileri,

24. Bankalardaki mevduatın bloke olanına ilişkin tutarlar ....................... TL-

25. Menkul kıymetler ve bağlı menkul kıymetler grubu içinde yer alıp işletmenin ortakları,

iştirakleri ve bağlı ortaklıkları tarafından çıkarılmış bulunan menkul kıymet tutarları ve bunları çıkaran

ortaklıklar ........................................................................................................... TL

26. iştirakler ve bağlı ortaklıklarda içsel kaynaklardan yapılan sermaye artırımı nedeniyle elde

edilen bedelsiz hisse senedi tutarları.................................................................. TL-

27. Kısa ve uzun vadeli kredilerle ilgili olarak alınan kredilerin ve çıkarılmış menkul kıymetlerin

(katılma intifa senedi dahil) kredi ve menkul kıymet türleri itibariyle tahakkuk etmemiş gelecek döneme

ilişkin faiz borçları tutarları .................................................................................. TL-

28. Ortaklar, iştirakler ve bağlı ortaklıklar lehine verilen garanti, taahhüt, kefalet, aval, ciro gibi

yükümlülüklerin tutarı.......................................................................................... TL-

29. Mali tabloları önemli ölçüde etkileyen ya da mali tabloların açık, yorumlanabilir ve

anlaşılabilir olması açısından açıklanması gerekli olan diğer hususlar, 30. Bilançonun onaylanarak

kesinleştiği tarih: ......./....../.........



21

GELİR TABLOSU

3.1. Gelir Tablosunun Tanımı ve Özellikleri

Gelir tablosu, düzenlerinin kapsamına giren bilanço esasına göre defter tutan işletmelerin tümü

tarafından düzenlenmesi ve sunulması zorunlu olan temel tablolardan biridir.

Düzenlemede yer alan tanıma göre gelir tablosu “İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm

gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda İşletmenin elde

ettiği dönem net karını veya dönem net zararını kapsar.” Gelir tablosunun bu tanıma genel kabul görmüş

bir tanım olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yukarıdaki tanımda da belirtildiği gibi, gelir tablosunda yer alan bilgiler, belirli bir dönemdeki

durumu yansıtır. Dolayısıyla bu bilgilerin derlendiği hesapların karakteristiği dönemlik olmaktadır. Buna

göre bu hesaplar, belirli bir dönemde ortaya çıkıp, aynı dönemde kapatılmaktadırlar.

3.2. Gelir Tablosu Düzenleme İlkeleri

Gelir tablosunun, kullanıcılarına yararlı olabilmesi, belirli bir sisteme göre hazırlanmasına ve

içerdiği bilgilere dayanılarak analizler yapılabilir olmasına bağlıdır. Gerek yöneticilerin, gerekse diğer

kullanıcıların gelir tablosundaki bilgilerden yararlanarak işletme için yararlı kararlar alınabilmesi, bu

bilgilerin doğruluk derecesi ile sıkı sıkıya bağlıdır. Gerçeği yansıtmayan bir gelir tablosundan, yerinde

kararlar alınamayacağı bilinen bir gerçektir, Bu nedenle, gelir tablosunun hazırlanması sırasında Gelir

Tablosu ilkelerden hareket etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Gelir Tablosunun düzenlenmesi sırasında

bulundurulacak ilkeler aşağıdaki gibidir.

1. Gerçekleşmemiş satışlar, gelirler ve karlar, gerçekleşmiş gibi gösterilmelidir. Aynı biçimde,

gerçekleşmiş satışlar, hasılat ve karlar gerçek tutarından fazla veya az gösterilmemelidir. Bu nedenle,

belirli bir dönem veya dönemlerin gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için dönem veya

dönemlerin başında sonunda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.

2. Belli bir dönem satışları veya gelirleri bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ve

giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir dönem veya dönemlerin başında ve sonunda gerçek maliyet ve

giderleri gerçeğe uygun olarak gösterilebilmek için stoklar ve alacaklar borçlar da doğru hesap kesimi

işlemleri yapılmalıdır.

3. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun



22

amortisman ve tükenince payı ayrılmalıdır.

4. Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım-bakım ve diğer gider grupları arasında

uygun bir” şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanlar” doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti

ilgilendirenler, zaman ve kullanım faktörü, dikkate alınarak tahakkuk ettirilip dağıtılmalıdır.

5. Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip gelir ve giderler meydana geldikleri dönemde tahakkuk

ettirmeli ve gelir tablosunda normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilmelidir.

6. Bütün kar ve zararlardan önceki dönemlerin mali tabloların da düzeltme yapılmasını

gerektirecek büyüklük ve nitelikler dışında kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir.

7. Karşılıklar, İşletmenin karını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir dönemin karını diğer

döneme aktarmak amacıyla kullanmamalıdır.

8. Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet

yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtmelidir.

9. Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp

çıkmamasına bağı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe

yakın olarak tahmin edebilen gider ve zararlar tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtır. Şarta bağlı

gelir ve karlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk kaydı yapılmaz

dipnotlarda açıklama yapılır.

Bu ilkelerden hareket etmek suretiyle elde edilecek bilgiler ile hazırlanacak gelir tabloları, işletme

ilgililerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilecektir.

3.3. Gelir Tablosunu Düzenleme Kuralları

Gelir tablosu düzenlemesinde esas faaliyetlerden sağlanan gelir ve süreklilik gösteren diğer

olağan faaliyetlerden sağlanan gelir ayrı gösterilebileceği gibi süreklilik göstermeyen olağan dışı

gelirlerde ayrı olarak gösterilir. Buna göre, esas faaliyetler için yapılan giderler ile süreklilik gösteren

diğer olağan faaliyet giderleri ve süreklilik göstermeyen olağandışı giderler ayrı ayrı gösterilir.

İşletmeler, gelir tablolarının bir örnekliğini sağlayarak, karşılaştırılmalarında kolaylık sağlamak ve

anlam birliği oluşturmak amacıyla ekteki şekilde düzenlerler.

Gelir tablosu hesapları arasında mahsup yapılamaz. Tabloda “diğer” başlığı altında gösterilen

gelir ve gider unsurlarının ait oldukları grubun toplam tutarının % 20’sini aşması halinde bu kalem ayrı bir

başlık altında ayrıca gösterilir. Tutarı olmayan kalemler gelir tablosunda yer almaz.



23

3.4. Gelir Tablosu Kalemlerinin Açıklanması

3.4.1. Genel Açıklamalar

Gelir tablosu, işletmelerin belirli dönemler itibari ile faaliyetlerinin bir özetidir. Muhasebe Sistemi

Uygulama Genel Tebliğine göre benimsenen Ayrıntılı Gelir Tablosu kalemleri aşağıdaki gibidir.

3.4.1.1. Brüt Satışlar

Bu grup, Tebliğde “İşletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan ya da hizmetler karşılığında

alınan ya da tahakkuk ettirilen toplam değerleri kapsar. Satılan mal ve hizmetlerle ilgili sübvansiyonlar,

satış tarihindeki vade farkları, ihracatla ilgili dönem içinde ortaya çıkan kur farkları, vergi iadeleri brüt

satışlar içinde gösterilir. Brüt satışlara Katma Değer Vergisi dahil edilmez. Brüt satışlar;yurtiçi satışlar,

yurt dışı satışlar ve diğer gelirler şeklinde bölümlenir. Holding ana şirketinin, kendine bağlı yurtiçi ve

yurtdışı ortaklarından elde ettiği gelirler an şirketin esas faaliyet gelirini oluşturduğundan bu bölümdeki

hesaplarda izlenir” şeklinde açıklanmıştır

A - BRÜT SATIŞLAR

1 - YURTIÇİ SATIŞLAR

2 - YURTDIŞI SATIŞLAR

3 - DİĞER GELİRLER

3.4.1.2. Satış İndirimleri ( - )

Bu grup, Tebliğde “net satış hasılatına ulaşabilmek için brüt satışlardan indirilmesi gereken

değerleri kapsar. Satıştan iadeler, satış ıskontoları ve diğer indirimler şeklinde bölümlenir” şeklindedir.

Birinci hesap, satıştan iadelerdir ve Tebliğde “satılan malların iade edilen bölümünün fatura

tutarını kapsar.” şeklinde açıklanmıştır. Bu hesabın kullanılmasında karşılaşılacak en önemli güçlük

“dönemsellik” kavramının bu hesaba uygulanmasındadır. Önceki dönemlerde satılan mallar, sonraki

dönemlerde geri gelebilir. Bu durumda bu hesabın kullanılmaması gerekir. Kullanılması durumunda, bu

dönemin brüt satış hasılatı gereksiz yere azaltılacaktır.

Bu gibi durumlarda, önceki dönemlerde yapılan satışlardan, sonraki dönemlerde geri gelmesi

durumunda “Olağandışı Gelir ve Karlar” ile “Olağandışı Gider ve Zararlar” gruplarında yer alan geçmiş

dönemlere ilişkin hesapların kullanılması gerekir. Satıştan iadeler, bilindiği gibi müşteriler tarafından

beğenilmeyip geri gönderilen malları oluşturur. Satıştan iadelerin miktarı ve satışlara oranı, o İşletmenin

sunduğu malların kalitesinin ortaya koymaktadır. Dolaysıyla bu kalemin gelir tablosunda yer alması, hem



24

işletme içi, hem de işletme dışı çıkar grupları için önemli bir bilgiyi oluşturmaktadır.

İkinci hesap, satış ıskontoları Tebliğde “satışla ilgili faturanın düzenlenip satışın

gerçekleşmesinden sonra yapılan her türlü kasa ve miktar ıskontoları bu hesapta yer alır.Kasa

ıskontosu, kredili satışlarda alıcının mal bedelini vadesinden ödemi dolayısıyla, bu peşin ödeme

karşılığında alıcıya belirli oranlarda indirim yapılmasıdır. Miktar ıskontosu ise alıcının belli tutarlar

üzerinde alışlarda bulunarak satıcının mal sürümüne katkıda bulunmasından dolayı kendisine belli oran

ya da tutarlarda yapılan indirim.” şeklinde tanımlanmıştır.

Üçüncü hesap ise diğer indirimler başlığı altında satış iadeleri ve satış ıskontoları dışındaki

indirim unsurlarını kapsamaktadır ve Tebliğde “satıcı tarafımdan, alıcı hesabına, malın sevkı sırasında

ödenen giderleri ifade eden ve satılan mallara ait olan sevk giderleri, satılan mallara ait olan sevk

giderleri, satılan malların hatalı ve noksan alması ya da taşıma sırasında hasara uğramış olması

nedeniyle, yapılması zorunlu indirimler ile satış vergileri, fonlar (KDV hariç) ve benzerleri” şeklinde

açıklanmıştır.

B - SATIŞ İNDIRIMLERİ (- )

1 - SATIŞTAN İADELER (-)

2 - SATIŞ ISKONTOLARI ( - )

3 – DİĞER İNDİRİMLER ( - )

3.4.1.3. Satışların Maliyeti

Satışların maliyeti, işletmelerin dönemlere ilişkin karnelerin de kötü not almaya neden olan

unsurların en önemlisidir, en yüksek paya sahip olandır. Satışların maliyeti, Tebliğde ”İşletmenin dönem

içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi

maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini kapsar. Başka bir deyişle dönem içinde alıcılara satılan ya

da devredilen mal ve hizmetlerin üretimi(imalatı) ya da satın alınması için yapılan tüm giderler” şeklinde

açıklanmıştır.

C - SATIŞLARIN MALİYETİ (- )

1 - SATILAN MAMÜLLER MALİYETİ (-)

2 - SATILAN TICARİ MALLAR MALİYETİ (-)

3 - SATILAN HİZMET MALİYETİ (- )

4 - DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ (-)



25

3.4.1.4. Faaliyet Giderleri (- )

Faaliyet giderleri; İşletmenin belirli bir dönemdeki esas faaliyet konusu ile ilgili olarak ortaya çıkan

ve üretim (dolayısıyla satışların) maliyetine yüklenmeyen mal ve hizmet tüketimlerini oluşturur. Bu grup

tebliğde “işletmenin faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen araştırma ve geliştirme

giderleri; pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluşan hesap grubu”

şeklinde tanımlanmıştır. Tekdüzen Muhasebe Sistemindeki yapı itibariyle bu grubu oluşturan hesaplara

dönem içinde doğrudan kayıt yapılmaz, yansıtma hesapları aracılığı ile bu gruba aktarılır.

Araştırma ve Geliştirme Giderleri, Tebliğde “üretim maliyetinin düşürülmesi, satışların arttırılması

ve yeni üretim biçim ve teknolojilerin işletmede uygulanması amacıyla yapılan giderlerden

aktifleştirilmeyen araştırma ve geliştirme giderleri ile aktifleştirilmiş olanlardan bu döneme isabet eden

itfa payları bu hesapta yer alır” şeklinde açıklanmıştır.

Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri, Tebliğde “mal ve hizmetlerin pazarlama, satış ve dağıtım

faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan en direkt malzeme, en direkt işçilik, personel giderleri, dışarıdan

sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, vergi resim ve harçlar, amortismanlar ve tükenme

paylarından oluşur” şeklinde tanımlanmıştır.

Genel Yönetim Giderleri, Tebliğde “İşletmenin genel yönetim Fonksiyonu ile ilgili olarak yapılan ve

üretimle ya da mal maliyeti ile doğrudan ilişkisi kurulmayan en direkt malzeme, en direkt işçilik, personel

giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, vergi, resim ve harçlar, amortisman

giderlerinden oluşur” şeklinde tanımlamıştır.

D - FAALIYET GİDERLERİ (- )

1 - ARAŞTIRMA GELİŞTİRME GİDERLERÎ (-)

2 - PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ ( - )

3 - GENEL YÖNETÎM GİDERLERİ (-)

3.4.1.5. Diğer Faaliyetlerden Sağlanan Gelir ve Karlar

Bu grup, Tebliğde, “İşletmenin esas faaliyeti dışında iştiraklerden ve bağlı ortaklıklardan elde

edilen temettü gelirleri ile faizi ve gider temettü gelirleri, temerrüt faizleri, kambiyo karları, kira gelirleri,

menkul kıymet satış karları gibi diğer faaliyetlerden elde edilen olağan gelir ve karlardan oluşur” şeklinde

açıklanmıştır.

E - DİĞER FAALİYETLERDEN SAĞLANAN GELİR VE KARLAR



26

1 - İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ

2 - BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ

3 - FAİZ GELÎRLERİ

4 - KOMISYON GEURLERÎ

5 - KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR

6 - FAALİYETLE ÎLGILÎ DİĞER GELÎR VE KARLAR

3.4.1.6. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar ( - )

Bu grup, Tebliğde, “İşletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetlerle ilgili gider ve

zararları içerir” şeklinde tanımlanmıştır.

F - DİĞER FAALİYETLERDEN OLAGAN GİDER VE ZARARLAR (-)

1 - REESKONT FAİZ GİDERLERİ

2 – KOMİSYON GİDERLERİ (-)

3 - KARŞILIK GİDERLERİ ( - )

4 - DİĞER GİDER VE ZARARLAR (-)

3.4.1.7. Finansman Giderleri ( - )

Finansman giderlerinin farklı bir özellikte olması sebebiyle ayrı bir başlık altında raporlanması

uygun görülmüştür. Bu grup Tebliğde “İşletmenin borçlandığı tutarlar ile ilgili olarak katlanılan ve

varlıkların maliyetine eklenmemiş bulunan faiz, kur farkları, kredi komisyonları ve benzeri giderler”

şeklinde açıklanmıştır.

G - FİNANSMAN GİDERLERİ (-)

1 - KISA VADELİ İNANSMAN GİDERLERİ

2 - UZUN VADELİ FİNANSMAN GİDERLERI

3.4.1.8. Olağan Dışı Gelir ve Karlar

Bu grup Tebliğde, “İşletmenin olağan faaliyetlerden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik

taşıyan duran varlıkların satışlardan elde edilen karlar ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya



27

çıkan gelir ve karların yer aldığı hesap grubu” şeklinde tanımlanmıştır

H - OLAGANDIŞI GELİR VE KARLAR

1 - ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KARLARI

2 - DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR

3.4.1.9. Olağandışı Gider ve Zararları (-)

Bu grup, Tebliğde “İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle sık sık ve

düzenli ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararların yer aldığı

hesap grubu” şeklinde açıklanmıştır.

1 - OLAGANDIŞI GİDER VE ZARARLAR

1 - ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI (-)

2 - ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLARI (-)

3 - DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (- )

3.4.1.10. Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılıkları

Olağan kar veya zarara; olağandışı gelir ve karların ilavesi ve olağandışı gider ve zararların

çıkarılması suretiyle bulunan sonuç, vergiden önceki dönem karı veya zararını gösterir. Vergi

kanunlarına göre kardan ödenmesi gereken Kurumlar Vergisi, Fonlar ve Diğer Yasal Yükümlülükler için

ayrılan karşılık tutarlarını içerir.

3.4.1.11. Dönem Net Karı Veya Zararı

Dönem karından ödenecek vergi ve diğer yasal yükümlülükler” için karşılık ayrıldıktan sonra kalan

tutar işletmenin hesap dönemin de sağladığı dönem net karı veya zararını göstermektedir.

3.5. Gelir Tablosu Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar

Tekdüzen muhasebe sisteminde gelir tabloları 2 değişik tipte düzenlenebilmektedir, ayrıntılı ve

özet gelir tablosu tipidir.

Gelir tablosu düzenlenirken Tekdüzen Hesap Planı’nın 600’lü grubundan faydalanılır. Brüt

satışlardan başlanır ve dönem net karı veya zararına kadar aşama aşama gidilir. Bu aşamalar aşağıdaki

hesap kodlarının verildiği tablodan da görülmektedir.



28

İŞLETME AYRINTILI GELİR TABLOSU TİPİ

(..................TL)*

A- BRÜT SATIŞLAR

1- Yurtiçi Satışlar

2- Yurtdışı Satışlar

3- Diğer Gelirler

B- SATIŞ İNDIRIMLERİ (-)

1- Satıştan İadeler(-)

2- Satış Iskontoları (-)

3- Diğer indirimler (-)

C- NET SATIŞLAR

D- SATIŞLARIN MALİYETİ (-)

1 - Satılan Mamuller Maliyeti (-)

2- Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-)

3- Satılan Hizmet Maliyeti (-)

4- Diğer Satışlar Maliyeti (-)

BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI

E- FAALİYET GİDERLERİ (-)

1- Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-)

2- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-)

3- Genel Yönetim Giderleri (-)

FAALİYET KARI VEYA ZARARI

F- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR



29

1- İştiraklerden Temettü Gelirleri

2- Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri

3- Faiz Gelirleri

4- Komisyon Gelirleri

5- Konusu Kalmayan Karşılıklar

6- Menkul Kıymet Satış Karları

7- Kambiyo Karları

8- Reeskont Faiz Gelirleri

9- Diğer Olağan Gelir ve Karlar

G- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GIDER VE ZARARLAR (-)

1- Komisyon Giderleri

2- Karşılık Giderleri

3- Reeskont Faiz Giderleri

4- Menkul Kıymet Satış Zararları (-)

5- Kambiyo Zararları (-)

6- Diğer Olağan Gider ve Zararlar

H- FİNANSMAN GİDERLERİ (-)

1- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-)

2- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-)

OLAĞAN KAR VEYA ZARARI –

OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR

1- Önceki Dönem Gelir ve Karları

3- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar



30

J- OLAĞAN DIŞI GIDER VE ZARARLAR (-)

1 - Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-)

2- Önceki Dönem Gider ve Zararları (-)

3- Diğer Olağandışı Gider ve Zararları (-)

DÖNEM KARI VEYA ZARARI

K- DÖNEM KARI VE DIĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-)

DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI

DIPNOTLAR:

AYRINTILI GELİR TABLOSU TİPİ

Hesap İsimleri Hesap No

A- BRÜT SATIŞLAR 60

1- Yurtiçi Satışlar 600

2-Yurtdışı Satışlar 601

3- Diğer Gelirler 602

B- SATIŞ İNDIRIMLERİ (-) 61

1- Satıştan İadeler(-) 610

2- Satış Iskontoları (-) 611

3- Diğer indirimler (-) 612

C- NET SATIŞLAR

D- SATIŞLARIN MALİYETİ (-) (C=A-B)

1 - Satılan Mamuller Maliyeti (-) 62

2- Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 620

3- Satılan Hizmet Maliyeti (-) 621



31

4- Diğer Satışlar Maliyeti (-) 622

BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI C-D

E- FAALİYET GİDERLERİ (-) 63

1- Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 630

2- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) 631

3- Genel Yönetim Giderleri (-) 632

FAALİYET KARI VEYA ZARARI (C-D)-E

F- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR

1- iştiraklerden Temettü Gelirleri 640

2- Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 641

3- Faiz Gelirleri 642

4- Komisyon Gelirleri 643

5- Konusu Kalmayan Karşılıklar 644

6- Faaliyetle İlgili Diğer Olağan Gel. Ve Kar 645

7- Kambiyo Karları 649

G- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN

GİDER VE ZARARLAR (-) 65

1- Reeskont Faiz Giderleri (-) 652

2- Komisyon Giderleri (-) 653

3- Karşılık Giderleri (-) 654

4- Diğer Olağan Gider ve Zararlar (-) 659

H- FİNANSMAN GİDERLERİ (-) 66

1- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 661



32

2- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 669

OLAĞAN KAR VEYA ZARAR

I- OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR 67

1- Önceki Dönem Gelir ve Karları 671

2- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 679

J- OLAĞAN DIŞI GİDER VE ZARARLAR (-) 68

1 - Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-) 680

2- Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) 681

3- Diğer Olağandışı Gider ve Zararları (-) 689


K- DÖNEM KARI VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-) DÖNEM NET KARI

VEYA ZARARI 692

DIPNOTLAR:

3.6. Gelir Tablosu Dipnotları

Gelir Tablosunda ek bilgi olarak aşağıdaki açıklamalar yer alır:

1- Dönemin tüm amortisman giderleri ile itfa ve tükenme payları TL

a) Amortisman giderleri ................................................................................. (TL)

aa) Normal amortisman giderleri................................................................ (TL)

bb) Yeniden değerlemeden doğan amortisman giderleri.............................. (TL)

b) itfa ve tükenme payları .............................................................................. (TL)

2- Dönemin karşılık giderleri.................................................................... (TL)

3- Dönemin tüm finansman giderleri........................................................ (TL)

a) Üretim maliyetine verilenler ............................................................................ (TL)



33

b) Sabit varlıkların maliyetine verilenler.............................................................. (TL)

c) Doğrudan gider yazılanlar ............................................................................. (TL)

4- Dönemin finansman giderlerinden ana kuruluş, ana ortaklık, müessese, bağlı ortaklık ve

iştiraklerle ilgili kısmın tutarı (Toplam tutar içindeki payları %20'yi aşanlar ayrıca gösterilecektir)

TL

5- Ana kuruluş, ana ortaklık, müessese, bağlı ortaklık ve iştiraklerle yapılan satışlar. (Toplam tutar

içindeki payları %20'yi aşanlar ayrıca gösterilecektir.) ....................................... TL

6- Ana kurulu, ana ortaklık, müessese, bağlı ortaklık ve iştiraklerden alınan ve bunlara ödenen

faiz, kira ve benzerleri (Toplam tutar içindeki payları %20'yi aşanlar ayrıca gösterilecektir.) TL

7- Yönetim kurulu başkan ve üyeleriyle genel müdür, genel koordinatör, genel müdür yardımcıları

gibi üst yöneticilere cari dönemde sağlanan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı TL

8- Amortisman hesaplama yöntemleri ile bu yöntemlerde yapılan değişikliklerin dönemin

amortisman giderlerinde meydana getirdiği artış (+) veya azalış (-)................... TL

9- Maliyet hesaplama sistemleri (safha veya sipariş) ve stok değerleme yöntemleri (ağırlıklı

ortalama maliyet, ilk giren ilk çıkar, hareketli ortalama maliyet vs.) gibi

10- Varsa, tamamen veya kısmen fiili stok sayımı yapılmasının gerekçeleri

11 - Yurtiçi ve yurtdışı satışlar hesap kalemi içinde yer alan yan ürün, hurda, döküntü gibi

maddelerin satışları ile hizmet satışlarının ayrı ayrı toplamlarının brüt satışların yüzde yirmisini aşması

halinde bu madde ve hizmetlere ilişkin tutarlar ..............................................

....................................................................................................................... (TL)

12- Önceki döneme ilişkin gelir ve giderler ile önceki döneme ait gider ve zararların tutarlarını ve

kaynakları gösteren açıklayıcı not

13- Adi ve imtiyazlı hisse senetleri için ayrı ayrı gösterilmek koşuluyla, hisse başına kar ve kar

payı oranları

3.7. Gelir Tablosu Modeli Üzerine Bir Uygulama

X işletmesinin 31.12.19x tarihi itibariyle gelir ve gider kalemleri şöyledir. X işletmesinin analize

uygun gelir tablosunu düzenleyiniz.

- Brüt Satış Gelirleri (Yurtiçi) 150.000.000 TL



34

- Satış Iskontoları 1.450.000

- Satış İadeleri 2.500.000

- Reeskont Faiz Giderleri 1.500.000

- Komisyon Giderleri 1.150.000

- Genel Yönetim Giderleri 5.800.000

- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 4.200.000

- Araştırma ve Geliştirme Giderleri 1.350.000

- Olağan Faiz Gelirleri 2.500.000

- Satılan Mamuller Maliyeti 50.000.000

- Satılan Hizmet Maliyeti 54.000.000

- İştiraklerden Temettü Gelirleri 15.000.000

- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri 2.000.000

- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri 3.000.000

- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal

Yükümlülük Karşılıkları 10.000.000

- Demirbaşlar Satış Karı 15.000.000

- Taşıtlar Satış Zararı 3.000.000

x İŞLETMESİ 19x YILI GELİR TABLOSU (1000TL)

A. BRÜT SATIŞLAR 150.000

1. Yurtiçi Satışlar 150.000

B. SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) (3.950)

1. Satıştan İadeler 2.500

2. Satış Iskontoları 1.450



35

C. NET SATIŞLAR 146.050

D. SATIŞLARIN MALİYETİ (-) (104.000)

1. Satılan Mamuller Maliyeti 50.000

2. Satılan Hizmet Maliyeti 54.000

BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI 42.050

E. FAALİYET GİDERLERİ (-) (11.350)

1. Araştırma ve Geliştirme Giderleri 1.350

2. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 4.200

3. Genel Yönetim Giderleri 5.800

FAALİYET KARI VEYA ZARARI30.700 F. DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN

GELİR VE KARLAR 17.500

1. İştiraklerden Temettü Gelirleri 15.000

2. Faiz Gelirleri 2.500 G. DIĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN

GİDERVEZARARLAR(-) (2.650)

1. Reeskont Faiz Giderleri 1.500

2. Komisyon Giderleri 1.150

H. FİNANSMAN GİDERLERİ (-) (5.000)

1. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri 2.000

2. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri 3.000

OLAĞAN KAR VEYA ZARAR 40.550

I. OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR 15.000

1. Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 15.000

J. OLAĞANDİŞİ GİDER VE ZARARLAR (-) (3.000)



36

1. Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar 3.000

DÖNEM KARI VEYA ZARARI 52.550

K. DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL

YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-) (10.000)

DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI 42.550

Çizelge 3, Özet Gelir Tablosu

A – BRÜT SATIŞLAR

B – SATIŞ İNDİRİMLERİ

C - NET SATIŞLAR

D – SATIŞLARIN MALİYETİ (-)

BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI

F – DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE

KARLAR

G- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE

ZARARLARI (-)

H – FİNANSMAN GİDERLERİ (-)

OLAĞAN KAR VEYA ZARAR

I – OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR

J – OLAĞAN DIŞI GELİR VE ZARARLAR (-)


K – DÖNEM KARI VE DİĞER YASAL

YÜKÜMLÜLÜKLER KARŞILIĞI (-)

DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI



37

SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU

4.1. Satışların Maliyet Tablosunun Tanımı ve Önemi

Bir faaliyet dönemi içinde yaptığımız satışlardan ne kadar kar elde ettiğimiz, ya da zarara

uğradığımız ancak satış tutarımızdan bu satışları geçekleştirebilmek için katlandığımız maliyetin

düşülmesi ile bulunabilir.

Satışların maliyeti tablosu gelir tablosunun bir kısmı olup, aldığı hammaddeyi işleyip mamul halde

satan üretim işletmesi ile aldığı mallar üzerinde değişiklik yapmadan satan ticaret işletmeleri için farklılık

arz etmektedir. Bir de bu iki sınıfın dışında kalan hizmet işletmeleri için satılan hizmet maliyeti vardır.

Satılan hizmet maliyeti ise hizmetlerin dönem başı ve dönem sonu stoku olmadığından ilgili dönemde

yapılan tüm masrafların toplamından ibarettir.

Satışların maliyeti tablosu, işletme yöneticilerine, sahiplerine devlete, kamuya , kredi veren

kurumlara, sendikalara, sermaye piyasası gibi kurumlara vereceği bilgiler açısından önemlidir. Çünkü

bütün işletmelerin yaptığı iş belirli maliyete katlanarak mal veya hizmet üretmek ve bunları müşterilerine

optimum karla satmaktır. İşletmelerin ana faaliyeti bu olduğuna göre yaptığı bu faaliyetin kendisine

maliyetini bilmesi gerekir.

Satışların maliyetini bilmek; fiyat belirlemede, stokların değerlemesinde, diğer işletmelerle

rekabette önemlidir.

Satışlar” Maliyetini ayrı bir tabloda ayrıca ele alınmasının temel nedenlerinden biri, satışların

maliyetinin gelir tablosunda “kötü” not almaya neden olan unsurların en önemlisi ve en çok paya sahip

olmasıdır. Yapılan araştırmalara satışlar maliyetinin ortalama olarak (çok genel) satışların içinde % 60’lık

bir paya sahip olduğunu ortaya koymuştur. Buna göre, hasılatın önemli bir bölümünü götüren bu gider

unsurunun üzerinde önemli bir şekilde durulması gerekmektedir. Bunun sonucunda, yapılan satışlardan;

ne kadar satış karı veya zararı olduğu ile ilgili bilgi, satışların maliyeti tablosunun hazırlanması ve satışlar

ile karşılaştırılmasıyla mümkün olmaktadır.

4.2. Satışların Maliyeti Tablosunu Düzenleme Kuralları

Satışların maliyeti tablosunun düzenlenmesine ilişkin olarak tebliğlerde özel bölümlerde kurallar

veya ilkelere yer verilmemiştir. Ancak, bu tablo gelir tablosunun bir parçasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla

gelir tablosunun düzenlenmesine ilişkin ilke ve kurallardan “gider ve maliyetlere” ilişkin olanların bu

tabloya da uygulanması gerekir. Bu ilke ve kurallardan önemli görülen bazıları aşağıda belirtilmiş



38

bulunmaktadır.

a - Yukarıda belirtildiği gibi satışların maliyeti tablosu, belirli bir dönemde yapılan satışlara ilişkin

maliyetleri kapsamaktadır. Dolayısıyla bu tabloda yer alan bilgiler, belirli bir dönemdeki durumu

yansıtırlar. Bu bilgilerin derlendiği hesapların karakteristiği dönemlik olmaktadır, belirli bir dönemde

ortaya çıkıp, aynı dönemde kapatılmaktadır.

b - Belli bir dönemin satışları ve bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ile

karşılaştırılmalıdır. Belli dönemlerde; dönemlerin başında veya sonunda maliyetleri gerçeğe uygun

olarak gösterebilmek için stoklarda, doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.

c - Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ve diğer gider grupları arasında

uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti

ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktörü dikkate alınarak tahakkuk ettirilip, dağıtılmalıdır.

d - Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olacak uygulana gelen değerleme esasları da maliyet

yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliklerin etkiler açıkça belirtilmelidir.

e - Gelir ve giderlerle ilgili diğer bilgilerin tam açıklama kurallar doğrultusunda ilgililere

açıklanması gerekir.

Yukarıda belirtilen ilke ve kurallar bağlı kalınmadığı zaman ortaya çıkan satışların maliyeti tablosu

gerçekleri yansıtmaz. Bu durumda karar alanlar yanlış bilgilendirilmiş olacaktır.

4.3. Satışların Maliyeti Tablosunun Kalemlerinin Açıklanması

Satışların maliyeti tablosunun kalemleri aşağıda açıklanmıştır:

A - Direkt ilk madde ve malzeme giderleri: Mamulün bünyesine giren, mamulün temel öğesini

oluşturan ve mamulün bünyesine doğrudan yüklenebilen maddelerin kullanımı bu grupta yer alır.

Üretimde kullanılmayan ve satılan ilk madde - malzemenin maliyeti, tablonun ticari faaliyete ilişkin

bölümünde dikkate alınır.

B - Direkt işçilik giderleri: Mamulün meydana getirmek için harcanan ve maliyetler doğrudan

yüklenebilen direkt işçilik giderlerini içerir.

C - Genel üretim giderleri: Üretim faaliyetleri ve bu faaliyetlerle ilgili olarak yapılan hizmetlere

ilişkin direkt ilk madde - malzeme ile direkt işçilik giderleri dışında kalan giderleri içerir.

D - Yarı mamul stoklarında değişim: Henüz mamul haline gelmemiş fakat ilk madde - malzeme ile

işçilik ve genel üretim giderlerinden pay almış, üretim aşamasındaki maddelerin dönem başı stoku ile



39

dönem sonu stoku arasındaki fark bu grupta yer alır.

E - Mamul stoklarında değişim: Direkt ilk madde - malzeme, direkt işçilik, genel üretim giderleri ve

yarı mamul kullanımı tutarlarının toplamı “üretim maliyetini” verir. Dönem başı mamul stoku ile dönem

sonu mamul stoku arsındaki farkı ifade eden mamul stok farkının üretim maliyetine eklenmesi ile “satılan

mamulün maliyetine” ulaşılır.

İşletmenin satılan mamul maliyeti, satılan ticari mal maliyeti ve satılan hizmet maliyetinin toplamı

gelir tablosunda “satışların maliyeti” bölümünde yer alan tutarları ifade eder.

4.4. Satışların Maliyeti Tablosu Düzenlenirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Satışların Maliyeti Tablosunun hazırlanması daha önceki bölümlerde anlatıldı. Ancak burada

satışların maliyeti tablosunu genellikle 700’lü hesaplardan çıkarıldığını söylemek mümkündür. Büyük

sanayi ve hizmet işletmeleri için önerilen 7/A seçeneğinde direkt ilk madde – malzeme giderleri 71 grubu,

direkt işçilik giderleri 72 grubu gibi hesaplardan ticari ve küçük sanayi ve hizmet işletmeleri için önerilen

7/B seçeneğinde ise 790’ lı hesaplardan faydalanarak çıkartılır.



40

MALİ TABLOLARIN ANALİZİ

5.1. Mali Tablo Analizinin Önemi

Mali tablolar işletme ile ilgili çeşitli pratik ve önemli soruların yanıtlarını araştırmak için analize tabi

tutulur. işletmenin borç ödeme gücü var mıdır. İşletme sermayesi yeterli midir? İşletme dengeli bir

şekilde finanse edilmiş midir? İşletme uzun süreli borçlarını ödemede güçlüklerle, imkansızlıklarla

karşılaşabilir mi? İşletme duran varlıklara aşırı yatırım yapmış mıdır? işletmenin faaliyet sonuçları,

karlılığı yeterli midir? Bu soru listesi kuşkusuz uzatılabilir.

Genel olarak muhasebe verilerinin bu soruların büyük bir kısmının cevaplandırılmasında yardımcı

olduğu söylenebilir. Ancak mali tablolarda yer alan hangi kalemlerdeki değişikliklerin, eğilimlerin ve

kalemler arasındaki ilişkilerin, bu soruları yanıtladığını bilmek, ortaya koymak gerekir. Örneğin: Bir

İşletmenin duran varlıklarının tutarı, o İşletmenin kısa süreli borç ödeme gücü hakkında çok az bilgi verir,

hatta hiç bilgi vermeyebilir; yine tek bir yıla ilişkin kar rakamı o İşletmenin faaliyet sonuçlarının

değerlendirilmesinde yeterli olmayabilir.

Görülüyor ki işletme ile ilgili soruları cevaplandırabilmek için mali tablolar incelenirken hangi

noktalar üzerinde durulması gerektiğini hangi ilişki eğilim ve değişikliklerin hangi sorunun yanıtını

oluşturduğunu açık olarak bilinmesi zorunludur. Gerçekten mali tablolar analizi bir İşletmenin mali

durumunun ve mali yönden gelişmesinin yelerli olup olmadığını belirlemek için mali tablolarda yer alan

kalemlerdeki değişiklikleri, kalemler arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin incelenmesinden ve gerektiğinde

aynı endüstri kolundaki diğer işletmelerle karşılaştırmalar yapılmasından ibarettir.

5.2. Mali Analiz Türleri

Mali analizler kapsamlarına göre ikiye ayrılır. Statik analiz ve dinamik analizdir.

5.2.1. Statik Analiz

Belirli bir tarihe veya belirli bir döneme ilişkin mali tablolardaki kalemler arasında mevcut ilişkileri

miktar yönünden incelenmesi “statik analizdir”. Belirli bir döneme ilişkin finanssal durum ile etkinlik

sonuçlarının analiz edilmesini içeren statik analize “dikey analiz” de denilmektedir. Bu tür analiz tek bir

dönemle ilgili olarak yapılır. İşletmenin finanssal durumu ve etkinlik sonuçlarını cari dönem için gösterilen

statik analiz geniş bir finanssal analizin vazgeçilmez bir parçasıdır.

Statik analiz oran, yüzdeler ve diğer analitik tekniklerle yapılır. Bu tür analizde İşletmenin toplam



41

aktiflerini, döner değerlerini, toplam borçları, kısa vadeli borçların ve sermayenin yapısı hakkında

yüzdeler halinde bilgiler edinildiği gibi net satış hasılatına göre gelir tablosunda yer alan kalemlerin

büyüklüklerinin ve durumlarının ne olduğu da görülür.

Statik analizde hesaplanan oranlar ; İşletmenin cari dönemdeki likidite, karlılık etkinliklerinin

verimliliği ve finans yapıları hakkında bilgi verir. Böylece İşletmenin kısa vadeli borçlarını karşılanma

gücü, sahip olduğu ak tineri kullanmaktaki etkili olma derecesi, kapital yapısında borçların yeri ve

İşletmenin karlılığı ile hisse senedi başına kazançları ve ödediği kar payları saptanmış olur.

5.2.2. Dinamik Analiz

Dinamik analiz ise; İşletmenin birden fazla döneme ilişkin mali tablolardaki değerin kolayca

karşılaştırılabilir şekilde incelenmesidir. Bu analiz karşılaştırmalı tablolar, yüzdeler ve trendler gibi analitik

tekniklerle yapılır. Bu şekilde İşletmenin yönetim tarzı finanssal politikaları, geçmiş dönemlerdeki karlılığı,

borç ödeme gücü ve geçmiş finanssal durumunda görülen eğilimlere ilişkin yargılara varmak mümkün

olmaktadır.

Dinamik analizde, çeşitli dönemlere ilişkin veriler yan yana karşılaştırıldığı için bu tür analize

“yatay analiz” de denilmektedir. Statik analizden sağlanan sonuçlara ilişkin olumlu ya da olumsuz

gelişmeler dinamik analiz yolu ile ayrıca yorumlanır. Bunun sonucunda rakip işletmelere ait verilerle

karşılaştırmalarda yapılabilir. Dinamik analiz işletme hakkında önemli eğilimleri gösterdiği için geleceğe

ilişkin ön görülmelerde oldukça sık kullanılır.

Statik ve dinamik analizler, modem anlamda finanssal analizin temelini oluşulur. Bu analizlerin

birbirleri yerine kullanılma imkanı yoktur, Çünkü, tam bir analiz yapılabilmesi için her iki analizin

birbirlerini tamamlayacak biçimde ele alınması gerekir,

5.3. Mali Tablo Analiz Teknikleri

5.3.1. Karşılaştırmalı Analiz

Bir İşletmenin kendi içinde analiz edilmesi karşılaştırmalı tablolar analizi tekniği yardımı ile olur.

Karşılaştırmalı tablolardan amaç, her kalemin yıllar itibarıyla gösterdiği gelişmeyi incelemektir. Bunun için

bu tekniğe “yatay analiz” de denilir. Teknik birde fazla yıla ait tabloların karşılaştırılması nedeniyle, yapısı

itibariyle dinamik analiz olanağını verir.

Karşılaştırmalı tablolar bir İşletmenin birden fazla dönemine ait bilanço ve gelir tablolarının kendi

aralarında karşılaştırmasıyla elde edilir. Bu da iki şekilde olur: Mutlak rakamların karşılaştırılması,

değişmelerin gösterilmesi.

Mutlak rakamların karşılaştırılması yönteminde şunlara dikkat edilir. Karşılaştırmalı tabloların



42

hazırlanmasının en basit şekli mali tabloların ele alınan yıllara ait basit şekli malı tabloların ele alınan

yıllara ait mutlak rakamlarını aynen alıp karşılıklı yazılması şeklinde olur. Bu arada rakamların küsuratları

atılarak veya yuvarlaklaştırmak için tama çıkarılarak rakam kala balıklığı giderilmeye çalışılır. Fakat

bütün bunlara rağmen kalemlerdeki gelişme kolayca görülemeyeceği gibi, kalemler arasında ilişkilerin

kurulması da son derece güç olur.

Değişmelerin gösterilmesi yönteminde ise bunlara dikkat edilir. Karşılaştırmalı tabloları sadece

mutlak rakamlarla hazırlanmasının yaratacağı sakıncalardan kurtulmanın tek çıkar yolu, tabloya azalma

veya çoğalma ile yüzde sütunu eklenmektedir. Karşılaştırmalı tablolar en az iki veya daha fazla yıla ait

tablolar ele alınarak düzenlenir. İlk sütun bütün tablolar için müşterektir ve kalemleri yazmaya yarar.

Sonra kaç yıla ait tablo ele alındıysa o kadar sütun açılarak yıllar itibarı ile mutlak rakamlar yazılır. Daha

sonra ele alınan yıl sayısının bir eksiği kadar hem mutlak farklar hem de yüzde olarak azalma ve

çoğalma sütunları açılır.

Mutlak farklar sütunlarına her kalem için bir önceki yıl esas alınarak bulunacak farklar yazılır. Bir

önceki yıl, tarih sırasına göre yapılacak karşılaştırmalarda art arda gelen yıllardan sırayla ele alınacak

her iki yıldan ilkini ifade eder. Yüzde sütunlarına ise, her kalemin ilgili yıllarına ait rakamlarının yüz ile

çarpılıp bulunacak sonucu iki yıldan ilkinin mutlak rakamına bölünmesiyle bulunacak yüzdeleri yazılır.

Yüzdelerin hesaplanması sırasında karşılaştırılan her iki yıldan ilkine rakam varda, ikincisi de yoksa

bunun yüzde olarak azalışı % 100‘ dür;her iki yıldan ilkinde rakam yoksa, ikincisin de varsa, bir sayının

sıfıra bölünmesi sonsuz çıkacağından, yüzde sütununa birey yazılmaz çizgi konulur. Farklar ve

yüzdeleri” şeklindeki azalma ve çoğalmalar kalemlerdeki değişmeleri ifade eder.

Karşılaştırmalı bilançolar ile karşılaştırmalı gelir tablolarının analiz ve yorumu sayesinde bir

İşletmenin geçmişteki ve halihazırdaki mali durumu ile faaliyet sonuçlarını öğrenmek, bugünkü durumun

geçmişten farkını görmek ve böyle bir durumun devam etmesi halinde gelecekteki mali durumu ile

faaliyet sonuçlarının nasıl bir gelişme göstereceğini kestirmek kolaylaşır. Bunun içinde kalemlerdeki

değişme ve gelişmelerin incelenmesi gerekir.

Bu yöntem, tutarların dönemler itibarı ile seyrini ilk bakışta göstermesi ve fazla bir işlemi

gerektirmemesi bakımından çok kullanılmaktadır. Ancak; tutarların, farkların saptanması için

karşılaştırılması, iki dönem için mümkündür. Karşılaştırılacak tutarlar ikiden çoksa, yine bunların ikişerli

karşılaştırılması zorunludur. Bunlardan ilkine temel dönem tutarı ya da baz yıl denir. Bu da, belli bir

dönem (sabit dönem), son dönemden önceki dönemi, geçmiş dönemlerin ortalaması olabilir. Ancak,

ortaklaşa bir esas sağladığı için sabit temel döneme göre karşılaştırma daha tutarlı olur.

5.3.2. Yüzde Metodu ile Analiz

Bir İşletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını tanıyıp hakkında tam bir hüküm verebilmek,



43

onun faaliyette bulunduğu endüstri kolundaki diğer işletmenlerin durumuyla karşılaştırılmasını gerektirir.

Bunun için kalemleri tablo içindeki oransal önemlerine göre yazarak başka işletmelerin aynı şekilde

hazırlanmış tabloları ile karşılaştırınız. Bu yöntem, aynı zamanda, İşletmenin kendi içinde de analiz

edilmesine imkan tanır.

Bu analiz tekniğine “dikey analiz” veya müşterek esasa indirgenmiş tablolar da denir. Yüzde

tekniğinin uygulanması ile mali tabloların anlaşılırlığı daha da kolaylaşır. Çünkü, mali tablolar büyük

rakamlar yerine yüzdelerle ifade edilir.

Bir bilançonun yüzdelerle ifade edilmesinin esası bilançonun aktif ve pasif toplamlarını 100 kabul

edilerek, her kalemin içinde bulunduğu aktif toplamına veya pasif toplamına olan oranını bularak bilanço

tanzim etmeye dayanır.îstenirse kalemlerin ayrıca kendi grupları içindeki oranlarına da yer verilir. Bunun

için de, her grubun toplamı 100 kabul edilerek, o grubu oluşturan her kalemin grup toplamına olan

oranının hesaplanması gerekir. Anlaşılacağı gibi, bütün bu işlemler her bilanço tek başına ele alınıp

yapılacaktır. Bunları şu şekilde formüle edebiliriz:

Kalem x 100

Genel Toplama Göre = -------------------------------------- = %

Aktif veya Pasif Toplamı

Kalem x 100

Grup Toplama Göre = -------------------------------------- = %

Grup Toplamı

Bilanço kalemlerinin indirimleri varsa net değerleri üzerinden hesaplamaya katılacakları

unutulmamalıdır; çünkü bir kalem, genel toplam veya grup toplamı içinde net tutarı ile yer alır.

Yüzdelerle ifade edilmiş bir bilançonun tanziminde ya sadece genel toplama göre bulunmuş

yüzdelere yer verilir, ya da genel toplam ve grup toplamına göre bulunmuş yüzdeler bir arada gösterilir.

Her iki durumda da bilanço kalemleri ile bunlara ait tutarlar için sütunlar açılır.

Gelir tablosunda yukarıdan aşağıya toplama yapma yerine, aynı türden kalemlerin toplanması ve

farklı türden kalemlerin çıkarılması esası uygulandığından yüzdelerin hesaplanması bilançodakine

benzemez. Bu nedenle net satışlar 100 kabul edilerek, diğer kalemlerin net satışlar rakamına

oranlanması esası uygulanır. Bu işlem her yılın gelir tablosu üzerinde ayrı ayrı yapılır.Bunu şu şekilde

formüle edebiliriz:



44

Gelir Tablosu Kalemi x 100

-------------------------------------- = %

Net Satışlar

Bu şekilde bulunacak yüzdelerin yer aldığı tabloya yüzdelerle ifade olunmuş gelir tablosu denir.

Bu tabloda ayrıca kalemlere ve bunların mutlak rakamlarına yer verilir”.

Yüzde metodu ile analiz tekniği, incelenmek üzere kaç yıl ele alınmış olunursa olsun, her yılın

mali tablolarına bağımsız olarak uygulanır. Bu bakımdan yöntem her yılın tek başına ele alınıp

incelenmesine imkan tanır ki; bu durumda statik analiz yapılmış olur. Bir İşletmenin iki veya daha fazla

yılına ait yüzdelerle ifade olunmuş mali tabloları kendi aralarında veya ele alınan yıl sayısı ne olursa

olsun başka bir İşletmenin aynı esasla hazırlanmış mali tabloları ile karşılaştırıldığında dinamik analiz

yapılmış olacaktır.

Yüzde metodu ile analiz tekniğinin bilançoda grup toplamları veya genel toplamlar gelir

tablosunda net satışlar üzerinden uygulanması her iki tablodaki dikey yüzdelerin farklı şeyleri ifade

etmesine yol açar. Bilançodaki yüzdeler kalemleri grup veya genel toplam içindeki oransal yerini ifade

ederken gelir tablosundaki yüzdeler kalemlerin net satışlar karşısındaki oransal durumunu gösterir.

İki veya daha fazla mali tablonun yüzdelerle ifade edilmesinde, eğer herhangi bir kalemin mutlak

rakamı yıllar veya işletmeler itibari ile aynı ise bu kalemin oranlandığı rakamın (grup toplamı, genel

toplam veya net satışlar tutarı) değişince onun farklı yüzdelerle ifade edilmesine neden olur. Bu durumu

analiz ve yorumda gözden uzak tutulmaması gerekir.

5.3.3. Eğilim (Trend) Yüzdeleri ile Analiz

Bir İşletmenin kendi içinde uzun süreli bir analizi yapılmak istendiğinde tren (eğilim) yüzdeleri

analiz tekniği kullanılır. Bundan önceki bölümlerde ele alınan karşılaştırmalı tablolar analiz tekniği ve

yüzde metodu ile analiz tekniği ancak dört veya beş yıllık mali tabloların bir arada incelenmesine imkan

sağlar. Trend yüzdeleri analiz tekniği ise, birbirini izleyen çok sayıdaki yıla ait bilanço ve gelir tablolarında

yer alan kalemlerin zaman içerisinde gösterdikleri eğilimlerin daha ayrıntılı bir şekilde ve dinamik olarak

incelenmesini sağlar.

Trend analizi, tüm bilanço ve gelir tablosu kalemlerini eğilim yüzdeleri bulunarak, her birinin

eğilimlerinin incelenmesi şeklinde yapılabileceği kaleminin eğilimlerinin kendi aralarında ya da bir bilanço

kaleminin eğilimin kendisi ile ilişkili bir gelir tablosu kaleminin eğilimi ile karşılaştırılması şeklinde de

yapılabilir. Bunlardan en çok uygulanan ikincisidir.



45

Trend yüzdeleri üzerinden mali tablo tanzimi için birbirini izleyen tarihler itibari ile uzunca bir

döneme ait bilanço ve gelir tablosunun ele alınması şarttır. Ele alınan bu tabloların her kaleminin yıllar

itibari ile eğilim yüzdeleri hesaplanır. Eğilim yüzdelerinin tespitinde iki şekilde hesaplama yapılabilir.

Birinci şekil hesaplarda; bir yılın mali tablosundaki tutarlar esas (baz) olarak alınır ve diğer bütün yılların

yüzdeleri bu tutara göre hesaplanır. Bu takdirde, baz olarak seçilen yılın her bakımdan normal bir yıl

olmasına özellikle dikkat edilmelidir. Çünkü, buhranlı bir yıl esas alınmışsa bu detayda, sonraki yılların

durumu gerçeğin aksine çok kötü olarak algılanacaktır. Bu şekil hesaplama baz yıla ait her kalemin tutarı

100 kabul edilerek ele alınan kalemin diğer yıllardaki tutarı hep buna oranlanır. Şöyle ki:

Kalemin Diğer Yıllardaki Tutarı x 100

----------------------------------------------------- = EĞİLİM YÜZDESİ

Kalemin Baz Yıldaki Tutarı

Bu formülün her kalemin baz yıl dışındaki yıllara ait eğilim yüzdelerini bulmak için ayrı ayrı

uygulanması gerekir. Bu formülle bulunan sonuçlar ya 100 ‘den küçük, ya 100 ‘e eşit ya da 100’den

büyük olacaktır. Örneğin KASA’nın baz yıldaki tutan 100.000TL.- ve diğer yıldaki tutarı 125.000TL.- ise

sonuç 125; baz yıl 100.000TL.- iken diğer yılda rakam 80.000TL.- olduğunda sonuç 80 çıkacaktır. Sonuç

kesirli çıkarsa;çıkan kesir 5’den küçükse atılır, 5 veya daha büyükse rakam tama yükseltilir. Örneğin,

108, 3 sonucu 108 olarak; 108, 6 da 109 olarak ele alınır.

Eğilim yüzdelerinin diğer bir hesaplama şekli ise, her yılın mali tablo kalemlerindeki değişikliklerin

daima bir önceki yılın kalemlerine göre tespit edilmesidir. Yani her yıl için kendisinden önceki yıl esas

alınarak eğilim yüzdesi hesaplanacaktır.

Eğilim yüzdelerinin hesaplanış şekli bilanço ve gelir tablosu içim aynıdır. Daha önce de belirtildiği

gibi, eğilim yüzdelerinin mali tablolarının bütün kalemleri için hesaplanmasına gerek yoktur. Özellikle

önemsiz kalemleri ve aralarında ilişki kurulamayacak kalemlerin eğilim yüzdeleri pek hesaplanmaz.

Ayrıca bir kalemin baz yılda rakamı yoksa bir sayının sıfıra bölünmesi sonsuz çıkacağından o kalemin

diğer yıllara ilişkin eğilim yüzdesi hesaplanamaz.

Konuya kolaylık ve yorumdaki etki açısından bakıldığında eğilim yüzdeleri kalemlerdeki eğilimleri

çok açık bir şekilde gösterir. Eğilim yüzdeleri daima pozitif olup; 100 üzerindekiler artışı, altındakiler ise

azalışı ifade eder. Örneğin bir kalemin baz yıl kabul edilen yıldan sonraki eğilim yüzdeleri 96, 180, 25 ve

107 olabilir. Eğilim, bir kalemin ele alınan yıllar içerisinde yüzdelerin artış veya azalış yönünde en çok

ağırlıkta olanları ile belirlenir. Eğer yüzdeler aynı seyri gösteriyorsa o kalemin eğilimi yok demektir. Eğilim

yüzdelerinin yanıltıcılığını önlemek için mutlak rakamların önemli büyüklükte olup olmadıklarına bakılır.

Bu yöntemde yorum, birbiri ile ilişkisi olan kalemler için geçerlidir ve eğilim yüzdelerine dayanır.



46

Yorum tamamen ele alınan kalemlerin bir zaman aralığı içerisinde gösterdikleri eğilim karşılaştırılması

şeklinde yapılmak üzere şu sırayı izlemeyi gerektirir.

a - Ele alınan her kalemin eğilimi belirlenir.

b - Kalemlerin eğilimleri arasındaki benzerlik veya farklılık ortaya konulur.

c - Birlikte ele alınan kalemlerin eğilimlerinin etkileşimi araştırılır.

d - Kalemlerin eğilimlerindeki etkileşiminin İşletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlan

bakımından olumlu olup olmadığı belirlenir

e - Belirlenen etkileşimin devamı halinde bunun gelecekteki mali durumu veya faaliyet sonuçlarını

ne yönde etkileyeceği üzerinde tahmin yürütülür. Önceki açıklamalarımızdan da anlaşılacağı gibi, eğilim

yüzdeleri ancak kalemlerin birbiri ile olan ilişkileri esas alınarak analiz edildiğinde daha geniş bir anların

kazanmakta ve böylece analist de ilgili eğilim yüzdelerinden inceleme sırasında daha fazla

faydalanabilmektedir.Bu nedenle aralarında anlamlı ilişki kurulabilecek kalemleri bilmekte fayda vardır.

Aralarında ilişki bulunan kalemlerden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz.

1 - Stoklar - Net satışlar ilişkisi

2 - Ticari alacaklar - Net satışlar ilişkisi

3 - Stoklar - Ticari borçlar ilişkisi

4 - Dönen varlıklar - Net satışlar ilişkisi

5 - Dönen varlıklar - Kısa vadeli yabancı kaynaklar ilişkisi

6 - Maddi duran varlıklar - Net satışlar ilişkisi

7 - Maddi duran varlıklar - Öz kaynaklar İlişkisi

8 - Yabancı kaynaklar toplamı – Öz kaynaklar ilişkisi

9 - Satışlar - Net satışlar ilişkisi

10- Brüt satış kan - Faaliyet giderleri ilişkisi

5.3.4. 0ran (Rasyo) Analizi

İşletme ile ilgili önemli sorular yanıtlanırken, diğer bir deyişle İşletmenin mali durumu, karlılığı ve

verimliliği değerlendirilirken , mali tablolarda yer alan mutlak rakamlardan ziyade kalemler arasındaki



47

ilişkiler daha anlamlı olmakta, bu nedenle mali tablolar analizinde oranlardan (rasyolardan) geniş ölçüde

yararlanılmaktadır.

Oran, mali tablolarda yer alan iki kalem arasındaki ilişkinin basit matematik ifadesi olarak

tanımlanmaktadır.” Mali tablolarda yer alan çeşitli kalemler arasında sayısız denilebilecek kadar çok oran

hesaplamak, bütün kalemleri birbirleri ile karşılaştırma imkanı vardır. Fakat, gerek mali analistler, gerek

işletme yöneticileri yönünden önemli olan, İşletmenin borç ödeme gücü, finansman yapısı, karlılığı,

sermayesinin iktisadi varlıklarının verimli bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı konularındaki sorulara ışık

tutacak oranları hesaplamasıdır. İşletme ile ilgili önemli sorulan anlamlı bir şekilde yanıtlamak amacını

gütmeyen oranların hesaplanmasının bir yararı ve mantığı yoktur.

Oranların hesaplanması esas amaç değildir. Önemli olan, bulunan oranların değerlendirilmesi,

yorumunun yapılmasıdır. Örneğin; incelenen İşletmenin dönen varlıklarının, kısa süreli borçlarına

oranının 2 olmasının ifade ettiği anlam nedir? Bu oran işletme için yeterli midir? İşletmenin öz sermayesi

üzerinden % 10 net kar elde etmesi tatmin kar mıdır? Stok devir hızının 5 olması İşletmenin iyi bir stok

kontrol politikası olduğunu gösteriri mi? Uzun süreli borçların İşletmenin öz sermayesinin 3 katı olması

mali yönden işletme için sakıncalı bir durum yaratır mu? Oranların mali analiz için yararlı bir araç

olabilmesi için bunlar ve bunlara benzer soruları yanıtlaması gerekir.

Aslında her rasyonun yorumu kendine özgü özellikler taşır. Bu da her formülün pay ve

paydasında yer alan kalemlerin kendi aralarındaki ilişkiye ve bu ilişkinin yarattığı TL, gün, yüzde, defa

gibi farklı sonuçlara dayanır.Bu bakımdan rasyolar kalemler arasındaki matematiksel ilişkiyi gösterir.

Fakat, bu ilişkinin nedenlerini göstermez Mali analistin bu ilişkilerin tabiatını anlayabilmesi ve gerekli

rasyoların birbiri ile karşılaştırabilme yeteneğine sahip olması gerekir. Bu amaçla her bir rasyo ele

alınırken onun hem teknik yönü, hem de yorumu birlikte işlenecektir.

Sonuçların yorumlanması her rasyo için ayrı ayrı yapılacak bile olsa rasyoların yorumunda yinede

bazı temel esaslar belirlenebilir. Bu takdirde analistin yorum için bir yaklaşımda bulunabilmesi

kolaylaşacağı gibi, çok daha doğru yorum yapma imkanına da kavuşması söz konusu olur. Bu açıdan

her rasyonun yorumunda şu aşamaların izlenmesi yararlı olabilir:

1 - Çıkan sonucun anlamının belirlenmesi

2 - Çıkan sonucun formülün pay veya paydasındaki kalemlerden hangisinin ya da her ikisinin de

etkisinde olup olmadığının belirlenmesi

3 - Çıkan sonucun İşletmenin mali durumu veya faaliyet sonucuna etkisinin belirlenmesi.

Bunlardan birincisi, çıkan sonucun TL, gün, defa veya yüzdeden hangisini temsil ettiğini bilmektir.

Bu durum bazı sonuçlar için birden fazla ifade şeklini de beraberinde getirir. Örneğin bir rasyoların TL



48

cinsinden, hem de defa cinsinden ifade edilebilir. Önemli olan rasyonun anlamının kaybettirmemektir.

Bu, bir bakıma, formülün pay ve paydasında yer alan kalemlerin aynı cinsten veya farklı cinsten ifade

edilişine ya da 100 ile çarpımının olup olmamasına göre kestirilebilir.

Bazı durumlarda formülün sonucu pay veya paydadaki kalemlerden birinin ya da her ikisinin etkisi

ile küçük ya da büyük çıkabilir. Eğer bu durum dikkate alınmadan bulunan sonuç olduğu gibi

yorumlanırsa analistin yorumu hatalı olabilir. Bu bakımdan sonucun esas yorumuna geçmeden önce

böyle bir durumun mevcut olup olmadığı belirtilip , bunun yorumda dikkate alınması gerekir. Örneğin; bir

formülde pay paydadan çok büyükse sonuç büyük, aksi durumda da sonuç çok küçük çıkacaktır. Bu gibi

durumlarda sonucun fazla abartılmadan veya küçümsenmeden ve de kalemlerin mutlak rakamları ile

onları oluşturan unsurlar göz önünde bulundurarak yorumlanması iyi olur.

Birinci ve ikinci aşamalar tamamlandıktan sonra sır bulunan sonucun İşletmenin incelenen yıldaki

mali durumu veya faaliyet sonucu için neye işaret ettiğine ve bu durumun devam edileceği varsayılarak

gelecekteki mali durumun veya faaliyet sonucunun kestirilmesine gelir. Bunun için standart rasyoların

veya sektör ortalamalarının bilinmiş olması yorumu kolaylaştıracaktır. Bu açıdan standardın altında veya

üstünde kalışı ve aralarında ilişki kurulan kalemlerin böyle bir durumdan birbirine etkisinin ne yönde

olabileceği düşünülerek sonuç yorumlanmaya çalışır.

5.3.4.1. 0ranların (Rasyoların) Gruplandırılması

Oranların çeşitli kriterlerden hareketle sınıflandırıldığı bilinmektedir. Bu sınıflandırmaların en

yaygın şekline aşağıda yer verilmiştir:

a - Borç ödeme gücü ile ilgili oranlar (likidite oranları)

b - Ekonomik ve finanssal yapı ile ilgili oranlar

c - Faaliyet oranları

d - Karlılık Oranları

5.3.4.1.1. Borç Ödeme Gücü İle İlgili Oranlar (Likidite Oranları)

Bu grupta yer alan oranlar genel karakterleri gereği, İşletmenin finanssal / yükümlülüklerini yerine

getirme, bir başka anlatımla borç ödeme yeteneğini belirleme işlevini yerine getirirler

a- Cari Oran : İşletmenin dönen varlıklarının kısa vadeli borçlara oranlanması ile oluşturulan

orandır. Bu oran özellikle işletmeye kısa vadeli kredi verenlere paralarını geç alma açısından bir güvenlik

marjını ortaya koyar. Oranlar içinde en eski ve en çok kullanılanıdır. Genelde bu oran sonucunun 2

olması istenir.



49

Cari aktifler Dönen varlıklar 2 CARİ ORAN = —————— = —————————= —

Cari pasifler Kısa vadeli borçlar 1

b- Acid-Test Oranı : İşletmenin stoklan dışındaki dönen varlıklarının kısa vadeli borçlara

oranlanması ile bulunan orandır. Cari orana göre stokların oranlama dışı bırakılması ile İşletmenin likidite

durumu hakkında daha gerçekçi bilgi edinilir. Genelde bu rasyo sonucunun bir olması istenir.

Dönen Varlıklar - Stoklar 2

ACİD – TEST ORANI =

Kısa Vadeli Borçlar

=

1

c- Hazır Değerler Oranı (Nakil Oranı) : Hazır değerlerin kısa vadeli borçlara oranlanması ile

bulunur.

Kasa + Banka + Hisse Senetleri ve Tahviller

HAZIR DEĞERLER ORANI =

Kısa Vadeli Borçlar

5.3.4.1.2. Ekonomik Ve Finanssal Yapı İle İlgili Oranlar

a - Borçlar / aktif toplamı oranı ( kaldıraç oranı ) : Bu oran varlık yapısının yüzde kaçının yabancı

kaynaklarla finanse edilmiş olduğunu gösterir.Oranın yüksek olması, İşletmenin spekülatif olarak finanse

edildiği, işletmeye kredi verenler açısından güvenlik marjının dar olduğunu, İşletmenin borçlarını

ödeyememe gibi mali yönden güç duruma düşme olasılığının yüksek olduğunu gösterir.

Batı ülkelerinde bu oran sonucunun % 50’nin üstüne çıkması bir tehlike belirtisidir. Ancak;

gelişmekte olan ülkelerde öz sermaye sağlamadaki güçlükler nedeniyle söz konusu oranın % 50’ nin

üzerine çıkması doğal karşılanabilmektedir. Özellikle enflasyon dönemlerinde bu oran daha normal

görünmektedir.

b- Öz sermaye / Aktif toplamı oranı : Bu oran, varlık yapısının yüzde kaçının işletme sahibi ya da

ortaklar tarafından finanse edildiğini gösterir. Öz sermaye oranı olarak ta adlandırılan bu oran, özellikle

uzun süreli kredi verenler açısından İşletmenin uzun süreli borç ödeme gücünü gösteren iyi bir ölçüdür.

Bu oranın yüksek olması istenir. Genelde bu oran %50’ nin üzerinde olmalıdır.

c- Öz sermaye / Toplam borçlar oranı : Bu oran, İşletmenin borçlanma sonucu elde ettiği yabancı

kaynaklarla kendi öz kaynakları arasındaki ilişkiyi gösterir. Bu oran en az 1 olmalıdır. Oranın birden



50

küçük olması, İşletmenin yabancı kaynaklarla idare edildiği izlenimi verir. Böyle bir durumda işletme ağır

bir faiz yükü altındadır ve alacaklıların güvence marjı düşüktür. Fiyatların aniden düşmesi durumunda

işletme öz sermayesini kaybetme riski ile karşı karşıya kalabilir.

d- Kısa vadeli borçlar / Öz sermaye oranı : Kısa vadeli borçların öz sermayeye oranlanması ile

bulunur. Öz sermayesi az olan işletmelerin uzun vadeli borç sağlaması zor olduğundan, kısa vadeli

borçlanma yoluna giderler. Bu açıdan kısa vadeli borçlar ile, öz sermayenin karşılaştırılması anlam

kazanır. Bu oranın mümkün olduğu kadar küçük olması tercih edilir. Oranın büyük olması İşletmenin

borçlarını zamanında ödeyemeyeceğini gösterir. Genellikle bu oranın % 35 olması yeterli görülür.

e- Kısa vadeli borçlar / pasif toplamı oranı : Bir işletmede pasif, mal ve hizmet üretiminde

kullanılan ekonomik varlıkların nereden sağlandığını gösterir. Öz kaynaklarla mı (öz sermaye), yoksa

yabancı kaynaklarla mı (borçlar)? İşte bu oran işletmedeki ekonomik varlıkların ne kadarının kısa vadeli

borçlanmalarla karşılandığını gösterir. Sınai işletmelerde bu oranın % 30’ u aşmaması gerekir. Bu oranın

yüksek olması ekonomik varlıkların büyük bir kısmının kısa vadeli borçlarla karşılanmadığını gösterir. Bu

ise, işletmede gelecekte ödeme güçlüklerinin doğabileceğini gösterir. Bu nedenle mal ve hizmet

üretiminde kullanılan varlıkların kullanma süreleri ile, bunları sağlamak için alınan borçların ödeme

süreleri arsında bir uyum olmalıdır.

f- Uzun vadeli borçlar/Pasif toplamı oranı : Bu oranda mal ve hizmet üretiminde kullanılan

ekonomik varlıkların ne kadarının uzun süreli borçlarla karşılandığını gösterir. Bu oranın yüksek oluşu,

İşletmenin fazla miktarda uzun vadeli kaynak kullandığını gösterir. Yalnız bu oran ticari işletmelerde uzun

vadeli kaynak kullanımı az olduğundan üretim işletmeleri için önemlidir. işletmenin fazla miktarda uzun

vadeli borçlanma yoluna gitmesi durumunda, faiz yükü artacak ve kar miktarı azalacaktır.

Bu orandan özellikle kredi veren kurumlar faydalanırlar. Eğer kredi kuruluşu, kredi politikasına

uygun olarak işletme için bu oranı % 40 olarak kabul etmiş ise, bulunacak oranın % 40 veya altında

olması gerekir. Bu durumda kredi kuruluşunun koşulu yerine geleceğinden işletmeye uzun süreli borç

verilebilecektir.

g- Maddi duran varlıklar / Öz sermaye oranı : Bu oranın hesaplanmasında, maddi duran varlıklar

amortismanları düşüldükten sonra net değerleri ile düşünülürler. Bu oran öz sermayenin ne kadarının

maddi duran varlıklar finansmanında kullanıldığını gösterir. Bu oranın l’ den büyük olması, maddi duran

varlıkların tümünün öz kaynaklarla karşılandığını gösterir. Böylece işletmeye kredi veren kişi veya

kurumlar için olumlu bir sonuç çıkar. Üretim işletmelerinde bu oranın % 65 olması uygun görülür. Bu

oranın yorumlanmasında özel durumlar (örneğin kiralık duran varlıkların bulunması, maddi duran

varlıkların defter değerlerinden farklı olabileceği) dikkate alınmalıdır.

h- Maddi duran varlıklar / Uzun vadeli borçlar oranı : Bu oran maddi duran varlıkların ne kadarının



51

uzun vadeli borçlarla karşılandığını gösterir. Bu oranın 1’ den büyük olması işletmeye uzun vadeli kredi

verenler için olumlu anlam çıkarır. Ancak, yukarıda da açıklandığı gibi, bu oranın değerlendirilmesinde;

kiralık duran varlıkların bulunup bulunmadığı, maddi duran varlıkların defter değerlerinden farklı

olabileceği gibi hususlar dikkate alınmalıdır. Yalnız, aktif varlıklar içinde maddi duran varlıkların fazla

olan işletmelerle (örneğin otel işletmelerinde), bu oran diğer işletmelere göre daha düşüktür.

ı- Faizleri karşılama oranı:

Net kar + Faiz Giderleri / Faiz giderleri

Burada net kar ödenecek vergilerden önceki kardır. Bu oran, İşletmenin kısa ve uzun vadeli

borçlarından dolayı ödemek zorunda bulunduğu faizleri ödeme gücünü gösterir.

Zira, İşletmenin yıllık faiz borçlarını ödeyememesi kredi veren kişi veya kuruluşları harekete

geçirir. Bu oranın üretim işletmeleri için % 8 olması uygun görülür. Eğer kar vergi sonrası net kar olarak

alınırsa oranın 4 olması uygun görülür.

i- Sabit giderleri karşılama oranı :

kar + sabit giderler / sabit giderler

Buradaki kar ise vergiden önceki kardır. Bu oranda, İşletmenin sabit giderlerini ödeme gücünü

gösterir. Bir İşletmenin sabit giderlerini karşılayamaması, işletme için önemlidir. Bu oranın sanayi

işletmelerinde 4 olması uygundur.

5.3.4.1.3. Faaliyet Oranları

a- Stok devir hızı oranı : Bir işletmede stokların ne kadar çabuk paraya çevrilebileceğini gösteren

orandır. Stok devir hızı, satılan malın maliyetinin ortalama stok değerine bölünmesi ile bulunur. Genelde

bu oranın yüksek çıkması istenebilir.

Satılan Malın Maliyeti

STOK DEVİR HIZI =

Ortalama Stok

D.B.S + D.S.S

ORTALAMA STOK =

2



52

b- Alacakların ortalama tahsil süresi : Alacakların tahsil süresinin hesaplanmasıyla, işletmelerin

dışarıya vermiş oldukları nakit değerlerini ne kadar sürede geriye alabileceği bulunabilmektedir. Sonucun

küçük çıkması işletme için arzu edilendir.

Ortalama Alacaklar x 360

ALACAKLARIN TAHSİL SÜRESİ =

Kredili Satışlar

c- Borçların ödenme süresi : Bu oran alacakların tahsil süresi oranının sonucu ile karşılaştırmalı

olarak incelemeye tabi tutulur, İşletmenin üçüncü kişilere olan borçlarına ne kadar sürede

ödeyebileceğini gösterir, sonucun genelde küçük çıkması istenir.

K.V.B X 360

BORÇLARIN ÖDEME SÜRESİ =

Kredili Alışlar

d- Alacakların devir hızı oranı : Bir işletmede, alacakların devir hızı, hesap dönemi içindeki kredili

satışlar tutarını, ortalama ticari alacaklarına bölünmesi ile bulunur.

Kredili Satışlar Tutarı

ALACAKLARIN DEVİR HIZI =

Ortalama Ticari Alacaklar

Burada İşletmenin esas faaliyetinden doğmayan alacaklar (avans diğer alacaklar ...) analize

katılmaz. Kredili satışların belirlenmesinin zor olduğu durumlarda ise, alacaklarım devir hızı ile ortalama

ticari alacakların bulunması şöyle olur:

net satışlar ALACAKLARIN DEVİR HIZI = ————————

ortalama alacaklar

D.B.Ticari alacaklar+D.S.Ticari alacaklar ORT.TİCARİ ALACAKLAR = ——————————————————

2

Alacakların devir hızı, alacakların bir yıl içindeki devrini gösterir. Bu oranın yorumlanmasında

geçmiş hesap dönemlerindeki alacakların devir hızı ve benzer işletmelerdeki alacakların devir hızları



53

karşılaştırılmalıdır. Bu oranın yapılan karşılaştırmalara göre yüksek olması, İşletmenin alacaklarını

zamanında tahsil ettiğini açıkladığından İşletmenin lehine yorumlanabilir. Böyle bir işletme, düşük cari

oranla bile kısa vadeli borçlarını ödeyememe riski ile karşılaşmaz. Zira, daha az işletme sermayesi

alacaklara bağlanmıştır. Bu oranın yapılacak karşılaştırmada düşük olması, alacakların zamanında tahsil

edilmediğini, kredili satış hacminin arttığını açıklar. Böyle bir işletme kısa vadeli borçlarını

karşılayabilmek için, yüksek bir cari orana gerek duyar. Zira, işletme sermayesinin büyük bir kısmı

alacaklara bağlanmıştır.

Alacakların devir hızı hesaplanırken, oranı yüksek göstermek suretiyle yanıltıcı yorumlara

meydan vermemek için, şüpheli alacaklar ticari alacaklardan düşülmemelidir.

e- Nakit devir hızı oranı : Bu oran, işletmenin parasal ve paraya çevrilebilir kıymetlerinin bir

dönem içindeki devir hızını ölçer.

Net Satışlar

NAKİT DEVİR HIZI =

Parasal Değerler + Paraya Çevrilen Değerler

İşletmede bulundurulması gerekli nakit miktarının belirlenmesinde faydalı olan bu oran için bir

standart yoktur. Geçmiş yıllarla ve benzer işletmelerle karşılaştırılması yapılmalıdır.

f- Net işletme sermayesi devir hızı oranı : Bir işletmede satışlarla, net işletme sermayesi arasında

yakın bir ilişki vardır. satışlar arttıkça, stoklara yapılan yatırım artacak, kredili satışlar çoğalacaktır.

Net Satış Karı

NET İŞLETME SERMAYESİ DEVİR HIZI =

Ortalama Net İşletme Sermayesi

Bu oranın yorumlanmasında benzer işletmelerle ve geçmiş yıllarla karşılaştırma yapılmalıdır..

Yapılan karşılaştırmaya göre bu oranın yüksek olması net işletme sermayesine ihtiyaç olduğunu, düşük

olması aşın işletme sermayesine sahip bulunulduğu anlamını verir. Şüphesiz hangisinin geçerli olduğu

yapılacak analizin amacına göre değişecektir,



54

g- Maddi duran varlıkların devir hızı oranı

Net Satış Karı

MADDİ DURAN VAR DEVİR HIZI =

Maddi Duran Varlıklar (NET)

Burada maddi duran varlıklar, amortismanları düşüldükten sonra analize tabi tutulur. Bu oran,

maddi duran varlıkların kullanılmalarındaki etkinliği ölçer. Benzer işletmelere göre yapılacak

karşılaştırmaya göre oranın yüksek olması duran varlıkların verimli kullanıldığını, düşük olması duran

varlıkların tam kapasite ile verimli kullanılmadığını açıklar.

h- Öz sermaye devir hızı oranı:

Net Satışları

ÖZ SERMAYE DEVİR HIZI =

Ortalama Öz Sermaye

Bu oranda öz sermayenin verimliliğini ölçer. Oranın yorumlanmasında geçmiş yıllarla ve benzer

işletmelerle karşılaştırma yapılır. Bu oranın yüksek olması, işletmede öz sermayenin yetersiz olduğunu

ve fazla borçlanmaya gidildiğini açıklar. Oranın düşük olması, öz sermayenin kaynaklar içinde büyük

olduğunu ve verimli kullanılmadığını ifade eder. Bu oranın yüksek olması kredi veren kişi ve kurumları,

düşük olması ise işletme sahiplerini ilgilendirir. Elde edilecek orana göre, öz sermaye azaltılmalı veya

çoğaltılmalıdır. Böylece satışlar ile öz sermaye arasında bir uyum sağlanmalıdır.

ı- Aktif devir hızı oranı:

Brüt Satışlar

AKTİF DEVİR HIZI =

Aktif Toplamı

Bu oranda işletmede aktif kullanımının verimliliğini ölçer. Üretim işletmelerinde bu oranın 2 ile 4

arasında olması uygun görülür. Standartlara göre bu oranın düşük olması, işletmede atıl kapasite

bulunduğunu açıklar. Duran varlıkları aktif içinde büyük olan işletmelerde (örneğin otel işletmeleri) aktif

devir hızı düşüktür. Duran varlıkları aktif içinde az olan işletmelerde (örneğin, ticari işletmeler) bu oran

yüksektir.



55

5.3.4.1.4. Karlılık Oranları

a- Satış üzerinden kar (net kar marjı) oranı: işletmenin net karının, net satışlara oranlanmasıyla

bulunur. Bu oran, satışlardan sonra kalan kar yüzdesini gösterir. Vergiler, her türlü yasal ve olağanüstü

yedek akçeler, olağanüstü gelir veya giderler net karın dışındadır. Üretim işletmeleri için bu oran % 4 ile

% 6 arasında olması uygun görülmektedir.

Net Kar

SATIŞLARIN ÜZERINDEN KAR =

Net Satışlar

b- Sermaye üzerinden kar : işletmenin net karının sermayeye oranlamasıyla hesaplanır. Buradaki

sermaye değeri, ödenmemiş sermaye düşüldükten sonra kalan bölümdür. Yıllar itibari ile İşletmenin

karlarındaki değişmeler, bu oran kullanılarak izlenebilir. İşletmeye ek sermaye gerekip gerekmediğini

belirlemek için de bu oran bir ölçü olarak kullanılabilir. Endüstri işletmelerinde bu oran % 13 ile % 15

arasında olması istenebilir.

Ödenmiş Sermaye

SERMAYE ÜZERİNDEN KAR =

Net Kar

d- Bilanço karı / net satışlar oranı : Bu oranda kar, vergi öncesi kardır. Net satış tutarı ise satış

iade ve ıskontolar düşüldükten sonra kalan tutardır. Bu oranın anlamlı bir biçimde yorumlanması için

geçmiş yıl oranları ve benzer işletmelerle karşılaştırması yapılmalıdır. Bu oranın yüksek olması, işletme

için olumlu bir biçimde yorumlanabilir. Enflasyonist dönemlerde bu oranın azalan seyir izlemesi,

işletmede fon yaratma gücünün zayıfladığını açıklar. Miktar olarak artış göstermeyen satışlarda, bu

oranın yükselme eğilimi göstermesine pek güvenilmemelidir. Bir işletmede, net işletme sermayesi devir

hızı yüksekse, bu oran düşük olsa bile elde edilen kar yeterli sayılır.

e- Brüt satış karı / net satışlar oranı : Brüt satış karı, net satış gelirinden, satılan mal ve

hizmetlerin maliyetinin düşülmesi ile bulunur. Şüphesiz bir işletmede brüt satış karının, faaliyet giderlerini

ve faaliyet dışı giderler ve zararları karşılayacak miktarda olması gerekir ki, devlet alacağını, ortaklar kar

paylarını alabilsinler. Bu oranın yorumlanmasında benzer işletmeler ve geçmiş yıl oranları ile

karşılaştırma yapılmalıdır. Bu oranın yüksek olması işletme için olumlu biçimde yorumlanabilir. Bu ise

İşletmenin satış politikasının olumlu geliştiğini ifade eder. Bu oranın değişmesi, piyasa hareketlerinden

ileri gelebilir. Örneğin, maliyetler düşmüş veya sabit kalmış, buna karşılık satış fiyatları yükselmiştir. İşte



56

bu oranda meydana gelen değişiklikler, mali analizci tarafından yorumlanmalıdır.

f- Satılan malın maliyeti / Net satışlar : Bu oran, geçmiş yıl oranlan ile karşılaştırma yapılarak

yorumlanır. Yıllar içinde bu oranın düşmesi olumlu karşılanır.

g- Net kar / Öz sermaye oranı : Buradaki net kar vergiden sonraki net kardır. İşletmenin dönem

başı veya dönem sonu öz sermayelerinde büyük farklar yok ise dönem başı ve dönem sonu öz sermaye

alınır. Büyük bir fark var ise, dönem başı öz sermayesi ve dönem sonu öz sermayesi toplamına

ortalaması alınır.

( D.B.Öz Sermaye + D.S.Öz Sermaye / 2 )

Bu oran öz sermayenin karlılık derecesini gösterir. Buna İşletmenin rantabilite oranı denilir. Bu

oran, bir bakıma İşletmenin başarı ölçüsüdür. Bu oranda yıllar içinde meydana gelen değişmeler,

sermayenin elde ettiği karın artma veya eksilme eğilimi gösterip göstermeyeceğini gösterir. Sanayi

işletmelerinde bu oranın % 13 ile % 15 olması uygun görülür.

Vergi yasalarına göre Gelir ve Kurumlar vergisinin yüksek oranda olması, net karın öz sermayeye

oranını düşürebilir. Bu nedenle yapılan analizde yanlış yoruma varmamak için, net karın vergilerden

önceki kar olarak analize dahil edilmesi uygundur. Bu durumda oran şöyle olur:

Net kar ( vergiden sonraki ) Öz sermaye

h- Hisse başına kar oranı : Bu oran aracılığı ile İşletmenin sahip ve ortaklarına yatırımları

karşılığında yeterli düzeyde gelir sağlayıp, sağlamadığı anlaşılır.Bu oran ayrıca işletmeye yatırım

yapmayı düşünenler için de önemli bir bilgi kaynağıdır.

Net Kar

HİSSE BAŞINA GELİR =

Hisse Senedi Sayısı

Dağıtılacak Kar

HİSSE BAŞINA TEMETTÜ =

Hisse Senedi Sayısı

Bu oranlar, adi ve imtiyazlı hisse senetleri için de düzenlenebilir. Anonim şirketlerde sermaye,



57

imtiyazlı ve adi hisse senetlerinden meydana gelebilir. Bu durumda önce imtiyazlı hisse senetlerine kar

payları verilir, kalanlar adi hisse senedi sahiplerine verilir.

Net kardan imtiyazlı hisse sen. ödenecek temettüler

Net Kardan İmtiyazlı Hisse Senedine

Ödenecek Temettüler İMTİYAZLI HİSSE SENEDİ BAŞINA

GELİR =

İmtiyazlı Hisse Senedi Sayısı

Net Kardan (Vergi–imtiyazlı hisse senedi

sonrası ) adi hisse senetlerine ödenecek

temettü ADİ HİSSE SENEDİ BAŞINA GELİR =

Adi Hisse Senedi Sayısı

İşte, hisse başına gelir ve temettü oranları şirketin temettü ödeyip ödemeyeceğini açıklar. Ayrıca

hisse başına gelir, adi hisse senetlerine yapılacak yatırımdan kazanılabilecek gelir yüzdesini belirlemek

için, hisse senedinin piyasa değeri ile karşılaştırılabilmesini sağlar. Örneğin 1.OOOTL.- yazılı değerli bir

adi hisse senedinin piyasa değeri 1.300 TL- olsun. Bir adi hisse senedi başına 130TL.- yıllık gelir

veriliyorsa,

Hisse Senedi Başına

Gelir

130

Hisse Senedi Piyasa

Fiyatı

=

1300

= %10

Bu yatırımda % 10 kar payı sağlanıyor demektir.



58

SONUÇ

Bu çalışmalar neticesinde muhasebe sisteminde ki mali tabloların kavramsal ve yapısal analizleri

yapılmıştır. Temel mali tablolardan bilanço, gelir tablosu, satışların maliyeti tablosunun önemleri bir kez

daha vurgulanmıştır.

Mali tablolar; yatırımcılar, kredi verenle ve diğer ilgililer için karar almada, gelecekteki nakit

akımlarını değerlendirmede, varlıklar. kaynaklar ve bunlardaki değişiklikleri işletme faaliyet sonuçları

hakkında bilgiler sağlamaktadır. Ayrıca mali tablolar İşletmenin kazanma gücünü tahmin etme ve

değerlendirme için gerekli bilgileri sağlarken İşletmenin amaçlarına ulaşmada ve kaynak kullanımında

yöneticilerin performansını ölçmek için kriter teşkil eder. Ortaklara maksimum kar dağıtılmasında,

ödenecek verginin saptanmasında, yöneticilerin ileriye dönük karar almasında, kredi verenlere bilgi

vermede ve daha birçok konuda yardımcı olur.

Mali tablolarda yer alan kalemdeki değişikliklerin eğilimlerin ve kalemler arasındaki ilişkiler analiz

teknikleri .ile anlamlandırılır. Mali tablolar analizi bir İşletmenin mali durumunu ve mali yönden

gelişmesinin yeterli olup olmadığını belirlemek için, mali tablolarda yer alan kalemlerdeki değişikliklerin,

kalemler arasındaki ilişkilerin, bu ilişkilerin incelenmesinden ve gerektiğinde aynı endüstri kolundaki diğer

işletmelerle karşılaştırmalar yapılarak İşletmenin re el durumu ortaya konulmaya çalışılır. Analizler

yapılırken sektör ve ülke şartları göz önünde bulundurulmalı, önyargısız ve katı çerçeve kırılıp, re el ve

objektif sonuçlara ulaşılmalıdır.

Tek Düzen Hesap Planı

Documents

Transcript of Tek Düzen Hesap Planı