TCMB Enflasyon Raporu 2008 III

8/6/2019 TCMB Enflasyon Raporu 2008 III

1/93

2008-III


2/93

Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas

Enflasyon Raporu 2008-III I

NDEKLER

1. GENEL DEERLENDRME 1

1.1.Enflasyon Gelimeleri 1

1.2. Enflasyon Grnm ve Para Politikas 3

1.3. Riskler 6

2. ULUSLARARASI EKONOMK GELMELER 9

2.1. Ekonomik Performans ve Para Politikas 9

2.2. Uluslararas Piyasalar 16

3. ENFLASYON GELMELER 27

3.1. Enflasyon 27

3.2. Beklentiler 37

4. ARZ ve TALEP GELMELER 43

4.1. Arz-Talep Dengesi 43

4.2. D Talep 48

4.3. Gc Maliyetleri 53

5. FNANSAL PYASALAR ve FNANSAL ARACILIK 59

5.1. Finansal Piyasalar 59

5.2. Finansal Araclk ve Krediler 64

6. KAMU MALYES 69

6.1. Bte Gelimeleri 70

6.2. Bor Stokundaki Gelimeler 74

7. ORTA VADEL NGRLER 79

7.1. Mevcut Durum, Ksa Vadeli Grnm ve Varsaymlar 79

7.2. Orta Vadeli Grnm 81

7.3. Riskler 84


3/93


II Enflasyon Raporu 2008-III


4/93


Enflasyon Raporu 2008-III 1

1.Genel Deerlendirme

1.1.Enflasyon Gelimeleri

2008 ylnn ikinci eyreinde gda, enerji ve dier emtia fiyatlarndaki

artlarn enflasyon zerinde oluturduu yukar ynl bask artarak devam

etmitir. Haziran ay itibaryla 10,61 dzeyinde gerekleen yllk enflasyonun

6,8 puan gda ve enerji fiyatlarnn dorudan etkilerinden kaynaklanmtr

(Grafik 1.1.1.).

Grafik 1.1.1. Yllk TFE Enflasyonuna Katk

0

2

4

6

8

10

12

01.0

7

02.0

7

03.0

7

04.0

7

05.0

7

06.0

7

07.0

7

08.0

7

09.0

7

10.0

7

11.0

7

12.0

7

01.0

8

02.0

8

03.0

8

04.0

8

05.0

8

06.0

8

ekirdek Mallar Hizmetler Gda ve Enerji* Ttn ve Altn**

*Gda ve Enerji: Gda ve alkolsz iecekler ile enerji.

** Ttn ve Altn: Alkolsz iecekler ve ttn rnleri ile altn.

Kaynak: TK, TCMB.

Bu dnemde, gda fiyatlarndaki gelimeler enflasyondaki d srecini

geciktiren ana unsur olmutur. Yln ilk yarsnda hava koullarnn getiimiz

yla kyasla daha olumlu seyretmesi ilenmemi gda fiyatlarndaki dzeltmeyi

de beraberinde getirmitir. Bununla birlikte, tarmsal retimde yaanankayplarn etkisinin srmesi ve emtia fiyatlarnn yksek seyrini devam

ettirmesi paralelinde ilenmi gda fiyatlar hzl artn srdrerek yln ilk alt

aynda yzde 14,2 orannda ykselmitir.

Yln ikinci eyreinde enflasyondaki d engelleyen bir dier ana

unsur enerji fiyatlarndaki gelimeler olmutur. Hzla artan petrol fiyatlar, yurt

ii akaryakt fiyatlarnda belirgin artlara neden olurken elektrik ve doalgaz

fiyatlar zerinde de bask oluturmutur.


5/93


2 Enflasyon Raporu 2008-III

Arz ve talep koullarna ilikin aklanan veriler ise bir nceki Raporda

ifade edilen grnmle uyumlu gereklemitir. Uluslararas kredipiyasalarndaki sorunlarn yansmalar i talebi yavalatmaya devam ederken

d talep greli olarak gl seyretmitir. lk eyrekte zel tketim

harcamalarndaki yksek dzeyli yllk art oranna ramen mevsimsellikten

arndrlm veriler ekonomideki yavalamann devam ettiine iaret etmitir.

Bu erevede, kira ve dier hizmetlerin enflasyonundaki yavalama srmtr.

Bununla birlikte, gda fiyatlarndaki artlar lokanta hizmetlerini, petrol

fiyatlarndaki artlar ise ulatrma hizmetlerini olumsuz etkilemeye devam

etmi ve genel hizmet enflasyonunda snrl da olsa bir ykseli gzlenmitir.

Yln ikinci eyreinde temel enflasyon gstergelerindeki ykseli

srmtr. Bu gelime fiyatlama davranlarndaki genel bozulmadan ziyade

dviz kurunun etkilerinden kaynaklanan bir greli fiyat deiimini

yanstmaktadr. Yln ilk drt aynda gerek kresel gerekse yurt ii

belirsizliklere bal olarak Yeni Trk lirasnn (YTL) deer kaybetmesiyle,

Mart-Mays dneminde dviz kurundan fiyatlara gei etkisi enflasyon

zerinde belirleyici olmutur. Bununla beraber, son dnemde YTLnin yeniden

glenmesi ve talep koullarndaki sregelen zayflama bu etkiyi snrlam ve

Haziran aynda enflasyonun ana eiliminde yavalama iaretleri gzlenmitir.Mevcut durumda gda, enerji ve ttn rnlerini darda brakan I endeksinin

yllk art orannn yzde 6,4 dzeyinde olmas, enflasyonun yksek seyrinin

byk lde Merkez Bankasnn kontrol dndaki unsurlardan

kaynaklandn teyid etmektedir.

Uluslararas emtia fiyatlarndaki yksek oranl artlar, sadece lkemizde

deil, btn dnyada enflasyon zerinde bask oluturmaya devam etmektedir.

Grafik 1.1.2de grld gibi, enflasyon hedeflemesi uygulayan gelimekte

olan lkelerin biri hari hepsinde enflasyon hedefleri belirgin olarak almtr.


6/93



Grafik 1.1.2. Gelimekte Olan lkelerde Hedef ve Enflasyon(2008 Mays tibaryla)

Kaynak: Merkez Bankalar, IFS, TK, TCMB.

1.2. Enflasyon Grnm ve Para Politikas

Yln ikinci eyreinde yllk enflasyonun ykselmeye devam etmesi

kresel finans piyasalarndaki sorunlarn srmesi ve yurt ii belirsizlik

alglamalarnn glenmesiyle enflasyon beklentilerindeki bozulma hzlanm

ve orta vadeli enflasyon beklentilerinde belirgin bir ykseli gzlenmitir.

Merkez Bankas, enflasyon beklentilerindeki bozulmay engellemek ve

fiyatlama davranlarna ilikin riskleri bertaraf etmek amacyla, getiimiz

ay boyunca parasal sklatrmaya giderek politika faizlerini toplamda 150 baz

puan artrmtr. Gerekletirilen parasal sklatrmann da katksyla Temmuz

aynda enflasyon beklentilerindeki bozulma durmutur.

ktisadi faaliyete ilikin gstergeler tketim ve yatrm talebindeki

yavalamann yln ikinci eyreinde de srdne iaret etmektedir. Para

politikasnn temkinli duruunun ve kresel kredi koullarndaki sklamann

nmzdeki dnemde yurt ii talebi snrlamaya devam edecei tahmin

edilmektedir. Bu erevede, orta vadede enflasyonun ana eiliminin d

ynnde olmas beklenmektedir.

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Polonya

Slovakya

Meksika

srail

Peru

Kore

Brezilya

Macaristan

ekCumhuriyeti

Kolombiya

Romanya

ili

Trkiye

Filipinler

GneyAfrika

zlanda

KostaRika

Guatemala

Enflasyon Hedef Aral


7/93



Para politikasnn mevcut duruu enflasyondaki d desteklemektedir.

Yln ikinci eyreinde risk priminde ve enflasyon beklentilerindeki ykseliinetkisiyle piyasa faizlerindeki ykseli politika faizlerine kyasla daha belirgin

olmutur. Piyasa faizlerindeki bu ykseli i talebi snrlayarak enflasyondaki

de destek olsa da artan risk priminin fiyatlama davranlarna etkisi

dikkatle takip edilmektedir.

YTLnin yln ilk drt ayndaki belirgin deer kaybnn ardndan son iki

ay iinde yeniden glenme eilimi gstermesi, dviz kurunun fiyatlar

zerindeki etkisini snrlamaktadr. Nisan Enflasyon Raporunda yln ilk drt

aynda gzlenen dviz kuru hareketlerinin 2008 yl enflasyonu zerindekietkisinin 2 puana ulaaca tahmin edilmiti. Dviz kurundaki son gelimeler

sonucunda bu tahmin yzde 1,2 olarak aa ynl gncellenmitir. Sz konusu

gei etkisinin byk bir blmnn Mart-Mays dneminde gereklemi

olduu not edilmelidir.

Nisan Enflasyon Raporundaki baz senaryoda petrol fiyatlarnn 105

ABD dolar dzeyinde seyredecei varsaylmt. Ancak, geen sre zarfnda

uluslararas emtia piyasalarnda devam eden hzl fiyat artlar petrol

fiyatlarna ilikin varsaymn yukar ynl gncellenmesini gerekli klmtr.Gncelleme yaplrken Temmuz aynn ilk haftasna ilikin vadeli fiyatlarn

ortalamas referans alnm ve bu erevede petrol fiyatlarnn 140 ABD dolar

civarnda seyredecei varsaylmtr. Bu gncelleme, enflasyon tahminlerini

2008 yl sonu iin 1,8 puan yukar ekerken, 2009 yl sonu iin 0,6 puan

artrmtr.

Gda fiyat enflasyonuna ilikin varsaymlarmz 2008 ve 2009 yl iin

snrl oranda yukar ynl gncellenmitir. lenmemi gda fiyatlarnn olumlu

seyrine ramen, tarmsal emtia fiyatlarndaki artlara paralel olarak ilenmigda yllk fiyat art oranlarndaki yksek seyrin bir mddet daha devam

edecei ngrlmtr. Bu erevede, gda fiyat enflasyonu varsaym 2008

yl iin yzde 13ten yzde 14e, 2009 yl iin ise yzde 8den yzde 9a

ykseltilmitir. Bu deiiklik 2008 ve 2009 yl enflasyon tahminlerinin

yaklak 0,3 puan yukar ynl gncellenmesine neden olmutur. Gda fiyat

artlarnn zaman iinde kademeli olarak yavalayaca ve bu erevede 2010

yl sonunda yzde 7 olarak gerekleecei varsaylmtr.


8/93



Bu varsaymlar dorultusunda gncellenen tahminlere gre, enflasyonun

2008 yl sonunda yzde 10,6 olarak gereklemesi beklenmektedir. 2008

ylnn sonlarna doru snrl bir parasal sklatrma olaca varsaym altnda

enflasyonun, yzde 70 olaslkla, 2009 yl sonunda yzde 5,9 ile yzde 9,3

arasnda (orta noktas 7,6), 2010 ylnn sonunda ise yzde 4 ile yzde 7,8

arasnda (orta noktas 5,9) gerekleecei tahmin edilmektedir. 2011 ylnn

ortalarnda ise enflasyonun yzde 5,4 dzeyine dmesi beklenmektedir (Grafik

1.2.1.). Gda d enflasyonun ise bu tahminlerin de altnda gereklemesi

beklenmektedir.

Grafik 1.2.1. Enflasyon ve kt A Tahminleri

*Enflasyonun tahmin aral iinde kalma olasl yzde 70tir.

Grafik 1.2.1 de gsterildii gibi, enflasyonun ksa vadede yksek

seviyelerini koruduktan sonra hedeflere doru ynelecei tahmin edilmektedir.

Gncellenen tahminlerimiz, nmzdeki yl iin yzde 7,5, 6,5 ve 5,5

dzeyinde belirlenmi olan hedeflerin, gda ve enerji fiyatlarna ilikin olduka

temkinli varsaymlar altnda dahi ulalabilir olduuna iaret etmektedir.

ktisadi birimlerin beklentilerini olutururken bu hedefleri esas almas, arzynl oklarn ekonomi zerindeki maliyetlerinin snrl kalmas asndan

nem tamaktadr.

Sonu olarak, iktisadi faaliyete ilikin veriler ngrlerimiz

dorultusunda gereklemesine ramen, gda ve petrol fiyatlarndaki artlar

nedeniyle enflasyon tahminleri yukar ynl gncellenmitir. Bu tahminlerin

ana mesaj, arz ynl oklarn ikincil etkilerini bertaraf etmek ve enflasyonda

istikrarl bir d salamak iin para politikasnn temkinli duruunun bir sre

daha devam etmesi gerektiidir.

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

12

2008-I

2008

-II

2008-

III

2008-

IV

2009-I

2009

-II

2009-

III

2009-

IV

2010-I

2010

-II

2010-

III

2010-

IV

2011-I

2011

-II

Yzde

Tahmin Aral* kt A

2008 iin Belirsizlik Aral Yl Sonu Enflasyon Hedefleri

Kontrol Ufku


9/93



Yukarda ifade edilen para politikas duruunun mevcut bilgiler dahilinde

oluturulduu ve dolaysyla Merkez Bankas tarafndan verilmi bir taahhtolarak alglanmamas gerektii tekrar vurgulanmaldr. Enflasyon grnmne

ilikin aklanacak her trl yeni veri ve haber bu duruun deitirilmesine

neden olabilecektir.

1.3. Riskler

Tahminler olduka temkinli varsaymlar altnda gncellendiinden, enerji

ve gda fiyatlarna ilikin aa ynl riskler en az yukar ynl riskler kadar

belirgindir. Petrol ve tarmsal emtia fiyatlarna ilikin belirsizliklerin devam

ettii bir dnemde para politikasnn ngrlebilirliini artrmak amacyla, gda

ve enerji fiyatlarnn baz senaryoya gre daha iyimser ve daha ktmser

seyrettii varsaymlara dayanarak oluturulan enflasyon ve para politikas

grnm Raporun son blmnde sunulmaktadr.

Ktmser senaryoda gda fiyat enflasyonunun 2008, 2009 ve 2010

yllarnda srasyla yzde 16, 12 ve 10 olarak gerekleecei; petrol fiyatlarnn

ise 2008 ylnn sonunda 180 ABD dolarna ktktan sonra sabit seyredecei

varsaylmaktadr. Bu senaryoya gre yaplan projeksiyonlar, yln kalan

dneminde ksa vadeli faizlerin kademeli olarak artrld varsaym altnda,

enflasyonun 2009 yl sonunda yzde 9,1, 2010 yl sonunda ise yzde 7

civarnda gerekleeceine iaret etmektedir.

yimser senaryoda ise gda fiyat enflasyonunun 2008, 2009 ve 2010

yllarnda srasyla yzde 12, 6 ve 4 olarak gerekleecei; petrol fiyatlarnn

ise 2008 ylnn sonunda 100 ABD dolarna indikten sonra sabit seyredecei

varsaylmaktadr. Bu senaryoya gre, ksa vadeli faizlerin bir mddet sabit

tutulduktan sonra kademeli olarak drld varsaym altnda, enflasyonun

2009 yl sonunda yzde 6,1 civarnda, 2010 ylnn sonunda ise yzde 4,9

dzeyinde gerekleecei tahmin edilmektedir.

zetle, nmzdeki dnemde yukar ynl riskler gerekletii taktirde,

para politikas enflasyon hedeflerinden sapmay en aza indirgemeyi

amalayacaktr. Gda ve enerji fiyatlarnn beklenenden daha olumlu gelimesi

halinde ise enflasyonun hedeflere daha abuk ulamas salanacaktr.


10/93



Enflasyonda beklenen d eilimine ramen, bu dn hzna ilikin

belirsizlikler bulunmaktadr. Uzunca bir sredir devam eden arz ynl oklar

enflasyonun yksek seviyelerde seyretmesine neden olmakta ve geriye ynelik

fiyatlama davranlarnn yaygnlama riskini de beraberinde getirmektedir.

Mevcut talep koullar arz oklarnn fiyatlarn geneline yaylmasn snrlasa

da, enflasyonun d hz iktisadi birimlerin enflasyon hedeflerini ne lde

referans aldna bal olarak deiebilecektir. Dolaysyla Merkez Bankas,

nmzdeki dnem iin belirlenen yeni hedeflerin itibarnn glendirilmesi

konusuna odaklanmaya devam edecektir. Bu erevede genel fiyatlama

davranlarna ve enflasyonun ana eilimine ilikin gelimeler yakndan takip

edilecektir.

Kresel finans piyasalarndaki krlganlklar devam ederken kredi

koullarndaki sklama srmektedir. Bu gelimelerin kresel ekonomi

zerindeki etkisi henz netlemi deildir. Bunun yannda, emtia fiyatlarndaki

artlar kresel enflasyon zerinde bask oluturmaktadr. Btn bu gelimeler,

risk itahn azaltarak gelimekte olan lkelere olan sermaye akmn

yavalatmakta ve bu lkeleri piyasa alglamalarndaki deiimlere kar hassas

klmaktadr. Yurt ii belirsizlik alglamalarndaki art bu etkileri daha da

glendirmitir. Nitekim, 2008 y

l

n

n ilk yar

s

nda Trkiyenin risk priminingelimekte olan lkelerin ortalamasna kyasla daha hzl artt grlmektedir.

Merkez Bankas, piyasalardaki geici dalgalanmalara, enflasyondaki orta vadeli

d tehdit etmedii ve genel fiyatlama davranlarnda bozulma eilimini

belirginletirmedii srece sert tepki vermeyecektir.

Son olarak, orta vadeli tahminlerin, otomatik fiyatlama mekanizmalar

dnda, dolayl vergi art veya ynetilen/ynlendirilen fiyatlardan

kaynaklanabilecek nemli bir etki iermedii belirtilmelidir. Bir dier ifadeyle,

kamu btesinde s

k

lat

rma gerei domas

halinde, bu ihtiyac

n dolayl

vergiartlaryla deil ncelikle harcama ksc tedbirlerle karlanaca

varsaylmtr. Bu varsaymlardaki olas sapmalar enflasyon ve para

politikasnn grnmn de deitirebilecektir.

Fiyat istikrarna ulalabilmesi iin basiretli bir para politikas gereklidir

fakat bu tek bana yeterli deildir. Uygulanan maliye politikalar ve yapsal

reform sreci de en az para politikas kadar nem tamaktadr. Enflasyonun tek

haneli rakamlara inmesinde maliye politikalarnn katks byk olmutur.

Bundan sonra da fiyat istikrarna giden yolda maliye politikalarnn destei


11/93



nemli olacaktr. zellikle mevcut konjonktrde ekonomimizin dayanklln

korumas iin mali disiplin ve yapsal reformlarn devamll kritik nemtamaktadr. Bu erevede, Avrupa Birliine uyum ve yaknsama srecinin

devam etmesi ve programda ngrlen yapsal reformlarn hayata geirilmesi

konusundaki abalarn sreklilii nemini korumaktadr. zellikle, mali

disiplinin kalitesini artrmaya ve verimlilik artlarnn devamlln salamaya

ynelik yapsal reformlar konusundaki gelimeler gerek makroekonomik

istikrar gerekse fiyat istikrar asndan yakndan izlenmektedir.


12/93



2. UluslararasEkonomikGelimeler

2.1. Ekonomik Performans ve Para Politikas

2007 ylnda yzde 2,2 orannda byyen ABD ekonomisi 2008 ylnn

ilk eyreinde nceki yln ayn dnemine gre yzde 2,5 orannda

bymtr. 2008 ylnn ilk eyreinde tketim harcamalar artnda belirgin

bir d gzlenirken yln kalan dneminde tketim harcamalarnda vergi

iadelerinin de etkisiyle geici de olsa bir rahatlama beklenmektedir. te

yandan, krlgan finansal yap, sk kredi koullar, artan enerji ve dier mal

fiyatlar ile konut sektrndeki daralma ve ktleen i gc piyasas koullargibi risk unsurlarnn byme zerinde bask yaratmaya devam edecei

ngrlmektedir. Nitekim, 2008 yl Ocak ay Enflasyon Raporunda, ABD

ekonomisinin 2008 ylnda yzde 2,0 orannda bymesinin ngrld

belirtilirken, Nisan ay itibaryla 2008 yl byme oran tahmini yzde 1,3e

gerilemitir. Sz konusu tahmin Temmuz 2008 itibaryla 1,5e ykselmitir.

Buna ek olarak 2009 ylna ilikin olarak da 1,5 orannda byme

ngrlmektedir. 2008 ylnda ikinci, nc ve son eyrekte srasyla, yllk

yzde 1,7, yzde 0,8 ve yzde 0,9 orannda byme beklenmektedir. ABD

ekonomisindeki bymenin ancak 2009 ylnn drdnc eyreinden itibarenyzde 2yi aaca tahmin edilmektedir (Tablo 2.1.1).

Tablo 2.1.1. Byme Oranlar(Yllk Yzde Deiim)

2008 2009

20072008

*

2009

*I II* III*

IV

*I* II*

III

*IV*

Dnya** 4,9 3,7 3,8 - - - - - -ABD*** 2,2 1,5 1,5 2,5 1,7 0,8 0,9 1,1 1,6 1,9 2,5Euro Blgesi*** 2,7 1,6 1,2 2,2 1,9 1,5 1,5 1,0 1,3 1,5 1,7

ngiltere*** 3,0 1,5 1,0 2,5 1,8 1,3 0,9 0,8 1,1 1,3 1,7Japonya*** 2,0 1,4 1,3 1,1 1,6 1,5 1,2 0,9 1,3 1,6 1,8in**** 11,9 9,3 9,5 10,6 - - - - - - -Almanya*** 2,5 2,2 1,2 2,6 2,2 1,7 1,7 0,6 1,2 1,6 1,8Fransa*** 1,9 1,6 1,3 2,2 1,9 1,5 1,5 1,3 1,4 1,6 1,8talya*** 1,6* 0,4 0,8 0,3 0,3 0,2 0,8 0,6 0,8 1,0 1,0*Tahmin.

Kaynak: ** IMF World Eonomic Outlook, *** Consensus Forecasts, ****Economic Intelligence Unit.

Enflasyon bekleyileri ve isizlik oran hzla artarken, reel kesim gven

endeksi (ISM) ve tketici gven endeksindeki zayf seyir srmtr (Grafik

2.1.1 ve Grafik 2.1.2).


13/93



Grafik 2.1.1. Amerikan Ekonomisi sizlik Oranlar veEnflasyon Bekleyileri

(Yzde)

Grafik 2.1.2. Michigan Tketici Gven Endeksi ve ISM Endeksi

0

1

2

3

4

5

6

0106

0506

0906

0107

0507

0907

0108

0508

4

4, 5

5

5, 5

61 2 -a y lk Enflasyon Bekleyi leri

sizl ik Oran (s a eksen)

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

10 0

0106

0506

0906

0107

0507

0907

0108

0508

44

46

48

50

52

54

56

58T ke t ic i G ve n E nde ks i

I S M E nde ks i ( s a eksen)

Kaynak: Bloomberg, Institute for Supply Management.. Kaynak: Bureau of Labor Statistics, University of Michigan.

ABD ekonomisi enflasyon verileri incelendiinde, son dnemde

enflasyon orannn byk lde kresel emtia fiyatlarndaki hzl ykseliin

etkisiyle artmaya devam ettii grlmektedir. Buna karlk, ayn dnemde, sz

konusu artn ekirdek enflasyon zerindeki yansmalar zayflayan i talebin

etkisiyle kstl kalmtr. Ancak, enerji ve gda fiyatlarnda sregelen ciddi

sramalar, gerek gerekleen enflasyon oran gerekse enflasyon bekleyileri

zerindeki yukar ynl basky artrmaktadr.

Bilindii zere, 2007 yl Austos aynda finansal piyasalarda balayanlikidite skkln takiben bata ABD Merkez Bankas (Fed), Avrupa Merkez

Bankas (ECB), Kanada Merkez Bankas (BoC) ve Japonya Merkez Bankas

(BoJ) olmak zere G-10 lkeleri merkez bankalar tarafndan ortaklaa alnan

nlemler kapsamnda gecelik piyasalara byk miktarda fon aktarlmtr.

Finansal piyasalardaki likidite skkln gidermeye ynelik alnan bir dier

nlem Fed tarafndan 2007 yl Aralk ayndan itibaren uygulamaya konulan ve

halen devam etmekte olan Vadeli hale Kolayl (Term Auction Facility-TAF)

programdr.

Buna ek olarak, 2008 yl Mart aynda byk zarar rakamlar aklayan

nemli bir finansal kurulu olan Bear Stearnsn olas iflasnn finansal

piyasalarda yarataca olumsuz etkileri nlemek amacyla Fed, ABD Hazine

Mtearl ve ABD Menkul Deerler Borsas Komisyonu (Securities

Exchange Commission-SEC) ile ortaklaa alnan kararla sz konusu kuruluun

baka bir yatrm bankas olan JP Morgan Chase tarafndan satn alnmas iin

zel fon salam ve bu erevede piyasa yapclarna finansman salanmasna

ynelik Piyasa Yapcs Kredi Kolayl (Primary Dealer Credit Facility-PDCF)


14/93



programn uygulamaya koymutur. Buna ek olarak, ayn dnemde finansal

piyasalarda oluan bozulmay gidermeye ynelik olarak Fed, Vadeli Menkul

Kymet Bor Verme Kolayl (Term Securities Lending Facility-TSLF)

programn uygulamaya balamtr. Ayrca, sz konusu dnemde Fed, ECB ve

svire Merkez Bankas (SNB) ile kurulmu olan dviz takas hattn geniletmi

ve Vadeli hale Kolayl ile piyasaya salanan likidite miktarnn artrlmasna

karar vermitir.

te yandan, alnan tm nlemlere ramen, finansal piyasalardaki

bozulmann srmesi zerine 2008 yl Mays ayndan itibaren Vadeli Menkul

Kymet Bor Verme Kolayl ve Vadeli hale Kolayl ile salanan likiditenin

artrlmasna, ek olarak ECB ve SNB ile kurulmu dviz takas hattnn daha da

geniletilmesine karar verilmitir. Ancak, son dnemde konut piyasasnda

faaliyet gsteren hkmete desteklenen Fannie Mae ve Freddie Mac gibi

kurulularn mali yapsna ilikin endieler nedeniyle finansal piyasalardaki

huzursuzluun srd gzlenmektedir. Bu nedenle, sz konusu kurulular Fed

tarafndan fonlanmas gndeme gelmitir.

Buna ek olarak, olumsuz finansal piyasa koullarnn, konut

piyasasndaki sorunlarn ve kredi skklnn ABD ekonomisindeki finansal

istikrar ve byme zerine yaratabilecei olumsuz etkileri hafifletmek amacyla

Fed, 2007 yl Eyll ayndan itibaren faiz indirimlerine balayarak toplamda

325 baz puanlk bir dizi indirimle, politika faiz oranlarn yzde 2 seviyesine

kadar drmtr. Bu dnemde ayrca, Piyasa Yapcs Kredi Kolayl

erevesinde kullandrlan kredilerde reeskont oranlarnn baz alnmas

sebebiyle, reeskont penceresinin daha etkin olarak kullanlmaya baland ve

reeskont oranlarnda da indirime gidildii grlmektedir (Grafik 2.1.3 ve

Grafik 2.1.4).

Grafik 2.1.3. Para Politikas Faiz Oranlar*(Yzde, Aylk Ortalama) Grafik 2.1.4. Enflasyon Oranlar(TFE, Yllk Yzde Deiim)

-0 ,5

0, 5

1, 5

2, 5

3, 5

4, 5

5, 5

0105

0605

1105

0406

0906

0207

0707

1207

0508

A B D A B Ja p on ya

-2,0

-1,0

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

0105

0605

1105

0406

0906

0207

0707

1207

0508

ABD AB Japonya Kaynak: Bloomberg. Kaynak: Bloomberg.


15/93



Piyasa likiditesini artrmaya ynelik alnan nlemlerle birlikte izlenen

gevek para politikasnn nmzdeki dnemde bymeyi olumlu yndeetkileyecei ve buna ek olarak mevcut koullarda bymeyi yavalatan

unsurlarn bir lde azalmakta olduu tahmin edilmekle beraber enflasyon ve

enflasyon bekleyileri zerindeki risklerin hzla artmakta olduu

gzlenmektedir.

ABD ekonomisindeki gl ihracat performans zayflayan i talebin

byme zerindeki olumsuz etkilerini bir lde de olsa azaltmakta ve gerek

ekonomik bymeye gerekse cari an azalmasna katk salamaktadr.

Ancak kresel ekonomik faaliyetlerin hz kesmesine bal olarak nmzdekidnemde bu olumlu etkinin azalabilecei endieleri n plana kmaktadr.

Euro blgesi 2008 ylnn ilk eyreinde yllk yzde 2,2 orannda

byme kaydetmitir. 2008 yl ilk eyreinde i talep artlar bymeye

nemli oranda katk salamtr. Sz konusu dnemde yatrmlarn Euro blgesi

bymesine katks pozitif olmutur. Kapasite kullanm oranlarnn yksek

seviyesini korumas ve finans d sektrlerin yksek krllk oranlar Euro

blgesi yatrmlarnn nmzdeki dnemde de bymeye katk salamaya

devam edeceine iaret etmektedir. Ayrca bu dnemde, zellikle ykselen piyasa ekonomileri kaynakl d talebin Euro blgesinin ihracatn olumlu

ynde etkiledii grlmektedir. Sz konusu ekonomilerin nmzdeki

dnemde de Euro blgesi ihracatna nemli lde katk yapmas

beklenmektedir. te yandan, ayn dnemde i talebin de canlln korumas

ithalatn artmasna yol am, bu sebeple, net ihracat bymeye kayda deer bir

katk salamamtr (Tablo 2.1.1).

Euro blgesi isizlik oran 2008 ylnda son 25 yln en dk seviyesine

gerilemitir (Grafik 2.1.5). Ancak, istihdamda grlen artlarn petrol ve gdaenflasyonunun reel gelirde yarataca erimeyi tam olarak gideremeyecei ve

tketimdeki art hznn gerileyecei ngrlmektedir. Buna ek olarak, Euro

blgesi imalat sanayi gven endeksinin (PMI) Haziran aynda 50 eik deerinin

altna inmesi, byme beklentilerinin pozitiften negatife dndn

gstermektedir. Ayrca, Euro blgesi endsti gven endeksi (ISM) 2008 ylnn

ilk yarsnda bymeye ilikin bozulan beklentileri destekler nitelikte aa

ynl hareket etmektedir (Grafik 2.1.6 ve Grafik 2.1.7).


16/93



Grafik 2.1.5. AB ve Euro Blgesinde sizlik Oran(Mevsimsellikten Arndrlm)

5

6

7

8

9

10

11

12

9301

9311

9409

9507

9605

9703

9801

9811

9909

0007

0105

0203

0301

0311

0409

0507

0605

0703

0801

AB 27

AB 15

Euro Blgesi 15

Kaynak: Eurostat..

Grafik 2.1.6. Euro Blgesi GSYH ve PMI Endeksi Grafik 2.1.7. ISM ve PMI Endeksi

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

2001-IV

2002-II

2002-IV

2003-II

2003-IV

2004-II

2004-IV

2005-II

2005-IV

2006-II

2006-IV

2007-II

2007-IV

45

50

55

60

65Euro blgesi GSYH(mevsimsellikten arndrlm,bir nceki eyree gre yzdedeiim)

PMI imalat sanayi endeksi(sa eksen)

40

45

50

55

60

65

1299

0600

1200

0601

1201

0602

1202

0603

1203

0604

1204

0605

1205

0606

1206

0607

1207

0608

PMI endeksiISM endeksi

Kaynak: Bloomberg, Eurostat. Kaynak: Bloomberg.

Euro blgesi Uyumlulatrlm Tketici Fiyat Endeksi (HICP)

enflasyonu 2008 yl Haziran aynda yzde 4,01

orannda gerekleerek tarihiyksek seviyeye ulamtr. Euro blgesi enflasyon oranndaki art zellikle

gda ve enerji fiyatlarndaki yksek arttan kaynaklanmaktadr. Gda ve enerji

fiyatlarnn nmzdeki dnemde artmaya devam etmesi olasl karsnda

gerek enflasyon bekleyilerinin bozulmas gerekse fiyatlama ve cret belirleme

srelerinin olumsuz etkilenmesi enflasyonist risk unsuru olarak ortaya

kmaktadr. Beklentiler HICP enflasyonunun 2008 ylnda fiyat istikrar iin

referans alnan yzde 2 seviyesinin zerinde gerekleecei, ancak 2009

1 Geici.


17/93



ylndan itibaren kademeli olarak azalmaya balayaca ynndedir. Dier

taraftan, Euro blgesi enflasyon beklentileri iin gsterge niteliinde kabuledilen ayn itfa tarihli Fransa devlet tahvilleri ile Euro blgesi enflasyonuna

endeksli devlet tahvilleri getirileri arasndaki farkn artmaya devam etmesi, ksa

ve orta dnemde enflasyon beklentilerinin bozulduuna iaret etmektedir

(Grafik 2.1.4 ve Grafik 2.1.8).

Grafik 2.1.8. Euro Blgesi Beklenen Enflasyon*(Yzde)

2,0

2,1

2,2

2,3

2,4

2,5

2,62,7

2,8

2,9

3,0

0107

0207

0307

0407

0507

0607

0707

0907

1007

1107

1207

0108

0208

0308

0508

0608

2012 itfa tarihli

2015 itfa tarirhli

* Fransa devlet tahvilleri ile Euro blgesi enflasyonuna endeksli devlet tahvilleri getirileri aras ndaki farkalnarak hesaplanmtr.Kaynak: Agence France Trsor.

3 Temmuz tarihli toplantsnda ECB Ynetim Konseyi Mays ay

itibaryla yzde 3,7ye ykselen HICP enflasyonunun ikincil etkilerini en aza

indirmek ve fiyat istikrar zerinde orta dnem iin artan yukar ynl riskleri

azaltmak iin politika faiz orann 25 baz puan artrarak yzde 4,25e

ykseltmitir. Bu kararn alnmasnda, ECB, enflasyonun fiyat istikrar

asndan yksek kabul edilecek seviyelerde olduuna vurgu yapmtr (Grafik

2.1.3).

2008 y

l

n

n ikinci ayl

k dneminde Japon irketlerinin yat

r

m beklentileri gerilemeye devam etmitir. BoJ tarafndan firmalarn i yapma

eilimlerini takip etmek amacyla ayda bir dzenlenen Tankan Anketi

verileri, byk imalat sanayi firmalarnn beklentilerinin giderek olumsuza

dnmekte olduunu gstermektedir. Sz konusu veriler, yksek petrol

fiyatlarnn 2008 ve 2009 yllarnda irket maliyetlerini artrmas yolu ile

yatrmlar azaltacan ve Japonya ekonomisindeki byme beklentilerini

aaya ekmeye devam edeceine iaret etmektedir. Ayrca, Japon Yeninin

ABD dolar karsnda deer kazanmasnn da bu srece destek verecei ve son


18/93



eyrektir azalan byme orannn 2008 yl genelinde yzde 1,0a kadar

gerileyecei tahmin edilmektedir (Grafik 2.1.9 ve Tablo 2.1.1).

Grafik 2.1.9. Tankan Anketi Yaynm Endeksi

0

5

10

15

20

25

30

2006-I

V

2007

-I

2007-

II

2007-I

II

2007-I

V

2008

-I

2008-

II

Kaynak: BoJ.

2008 yl Mays aynda, yllk tketici enflasyonu yzde 1,5 ile son on

yln en yksek seviyesinde gereklemesine ramen enerji ve gda d

fiyatlarn gerilemesi Japonya ekonomisinde talep ynl enflasyonist basklarn

snrl olduuna iaret etmektedir. Ekonomik bymenin yavalamasnn da

maliyet ynl enflasyonist basklar azaltaca ve bu erevede enflasyonun yl

sonunda yzde 1,1 olarak gerekleecei tahmin edilmektedir (Grafik 2.1.4).

BoJun 2008 yl Nisan aynda para politikas duruunu skdan duraana

geirdiini aklamasnn ardndan 2008 yl Haziran ay toplantsnda da

gecelik faiz oranlarn deitirmeyerek yzde 0,5 seviyesinde tutmutur (Grafik

2.1.3).

2008 ylnn ikinci aylk dneminde indeki en nemli gelime

hkmetin petrol fiyatlarna salad destein bir blmn kaldrarak petrol

rn fiyatlar

n

yzde 18e varan oranda art

rmas

ve elektrik fiyatlar

ndayzde 4,7 orannda arta gitmesi olmutur. Sz konusu uygulamann, benzin

fiyatlarn yzde 16 ile 25 orannda artraca dnlmekle beraber, ilgili mal

kaleminin tketici fiyat endeksindeki arlnn dk olmas nedeniyle benzin

fiyatlarndaki artn yllk enflasyona yansmasnn snrl olaca

dnlmektedir. retimde kullanlan enerjinin sadece yzde 12sinin ham

petrol olmasndan dolay maliyet ynl enflasyonist basknn da snrl olaca

tahmin edilmektedir. Buna karlk, sz konusu fiyat ayarlamalarnn firma

krlarn ve i talebi snrlamas ve bymeyi yavalatmas olasdr.


19/93



2008 ylnn ilk aylk dnemi verileri in ekonomisinin yllk reel

yzde 10,6 orannda bydne iaret etmektedir. in merkez bankasnn sk para politikas uygulamasnn devam etmesinin i talepteki bymeyi

snrlamas ve kresel yavalamadan kaynaklanan net ihracattaki gerilemenin

2008 ve 2009 yllarnda byme oranlarn, srasyla yzde 9,8 ve 9,0

seviyelerine drmesi beklenmektedir.

Enflasyonda 2008 yl ubat aynda grlen yzde 8,8 orannda yllk

art sonrasnda gzlenen d eilimi Mays aynda da devam etmi ve fiyat

artlar yzde 7,7 seviyelerine kadar gerilemitir. Yln ikinci yarsnda gda

fiyatlarndaki dzeltme beklentisi ile birlikte bu dn devam etmesi ve ylsonunda enflasyonun yzde 6,5, 2009 yl sonunda da yzde 4,3 seviyesine

gerilemesi beklenmektedir.

2.2. Uluslararas Piyasalar

2.2.1. Finansal Piyasalar

Kresel mali piyasalarda konut kredileri kaynakl bozulmann yaratt

yaylma etkileri son dnemde daha da belirginlemitir. Sz konusu etkiler

kendini yksek riskli konut piyasalarnda balayan bozulmann daha az risklifinansal varlklara da yaylmas ve buna bal olarak finansal kurulularn ard

ardna akladklar zararlar olarak gstermektedir. zellikle ABDdeki yksek

riskli konut kredilerinden kaynaklanan sorunlara ilikin endielerin artmas ile

beraber bu tr kredilerle ilgili finansal aralar arlkl olarak portfynde

bulunduran mali kurulularn zararlar zellikle Temmuz aynda daha gl bir

ekilde aa kmaya balamtr. ABDnin konut piyasasnn temel yaptalar

olan ve lkedeki tm konut kredilerinin yaklak olarak yarsna garanti veren

hkmet destekli Fannie Mae ve Freddie Mac firmalarnn teminat olarak

alnan konutlarn fiyatlarnn dmesine paralel olarak mali yaplarnn

bozulmas son dnemde kresel mali sistemde istikrara ynelik endieleri

artrmtr. Ancak, Fed ve ABD Hazinesinin iyi ileyen bir mali sistemin en

nemli ncelikleri olduu ynnde vurgu yapmas ve sz konusu irketlerin

mali durumunun dzeltilmesi ynnde her trl adm atmaya hazrlkl olduu

aklamalar kresel mali piyasalardaki gerginlii azaltmtr.

Mart aynda dnyann en byk yatrm firmalarndan olan Bear

Sternsin yaad mali skntlar dolaysyla piyasalarda artan oynaklklar sz


20/93



konusu kurumun JPMorgana devredilmesi ile beraber azalm ve buna paralel

olarak risk itahnda art meydana gelmitir. Ancak son dnemlerde yukarda

sz edilen iki nemli kredi kuruluu dahil bankaclk ve yatrm kurulularnn

ard ardna akladklar zararlar ile birlikte, ABDde beklenen resesyonun

iddetine dair endieler, yatrmclarn ani tepkilerinin belirginlemesine yol

amtr. Bu durum zellikle risk itahnda yaanan gerilemelere paralel olarak

gelimekte olan lke mali piyasalarnda oynaklklarn yeniden ykselmesine

neden olmutur.

Grafik 2.2.1. VIX ve ITRAXX Crossover Endeksi* Grafik 2.2.2. Credit Suisse Kresel Risk tah Endeksi

0

5

10

15

20

25

30

35

01.0

3.2

006

01.0

7.2

006

01.1

1.2

006

01.0

3.2

007

01.0

7.2

007

01.1

1.2

007

01.0

3.2

008

01.0

7.2

008

150

250

350

450

550

650

750

850vix

itraxx crossover (sa eksen)

-6

-3

0

3

6

9

02.0

1.2

006

02.0

5.2

006

02.0

9.2

006

02.0

1.2

007

02.0

5.2

007

02.0

9.2

007

02.0

1.2

008

02.0

5.2

008

*VIX S&P500 hisseleri zerine yazlan opsiyonlardan elde edilen oynaklkendeksidir. Itraxx Crossover endeksi dk yatrm notuna sahip 45 irketin

kredi iflas takaslar kullanlarak oluturulmutur.Kaynak: Bloomberg. Kaynak: Credit Suisse.

Credit Suisse Kresel Risk tah Endeksi (CSRA) eilim olarak risk

itahndaki belirgin d yanstrken, endeks zellikle son dnemde

yatrmclarn panik iinde olduunu gsteren blgeye yakn bir seyir

izlemektedir.2 te yandan VIX ve Itraxx Crossover3 endekslerinin 2007 yl

boyunca sergiledikleri art eilimleri, 2008 yl ikinci eyreinde tersine dnse

de zellikle 2008 yl Haziran ayndan itibaren tekrar ykselie gemi ve uzun

dnem ortalamalarnn zerinde seyir izlemeye devam etmitir (Grafik 2.2.1,

Grafik 2.2.2).

Gelimi lkelere ait tahvil piyasalar incelendiinde, ne kan unsur

ikinci eyrek boyunca art eiliminde olan ABD ve Euro blgesi uzun vadeli

tahvil getirilerinin 2008 yl Haziran aynn sonundan itibaren d eilimine

girmesidir. Euro blgesi bymesinin en nemli belirleyicisi olan Almanyada

2 Endeksin -3 deerinin altna dmesi yatrmclarn panik iinde olduunu gsterirken, 5 deerinin zeri ar iyimserlikblgesi olarak tanmlanmaktadr.3 Itraxx Crossover endeksi kapsad irketlerin yatrm notlarnn Trkiyeyi de iine alan gelimekte olan lkelerin yatrm

notlarna yakn olmas sebebiyle yatrmclarn gelimekte olan lkelere ynelik kresel risk alglamalarnn gstergesi olarakkullanlmaktadr.


21/93



sinai retimin yllk bazda son iki aydr gerilemesi ve emlak krizinden yksek

oranlarda etkilenen spanya ve talyann yavalama eilimleri, yatrmclarngvenli aralara ilgisinin artmasna neden olmutur. Gelimekte olan lkeler

incelendiinde ise EMBI+ risk primi endeksinde 2008 yl ikinci eyreinde

d eilimi gzlenmitir. Ancak 2008 yl Haziran ay sonundan itibaren

azalan kresel risk itah ve artan belirsizlikler nedeniyle sz konusu endeks

hzla ykselme eilimine girmitir (Grafik 2.2.3).

Grafik 2.2.3. Devlet Tahvili Piyasalar Grafik 2.2.4. Hisse Senedi Piyasalar

3

4

5

6

01.01.2007

07.05.2007

10.09.2007

14.01.2008

05/23/2008

yzde

140

180

220

260

300

bazpuan

ABD

Euro

EMBI+ (sa eksen)

90

110

130

150

170

190

03.04.2006

03.10.2006

03.04.2007

03.10.2007

03.04.2008

MSCI - Dnya

MSCI - G7

MSCI - GO

Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg.

Hisse senedi piyasalarnda sregelen art eiliminin 2007 ylnn

drdnc eyrei itibaryla tersine dnm olduu gzlenmektedir. Morgan

Stanley Sermaye Endeksi (MSCI) G7 lkeleri alt endeksi, 14 Temmuz 2008

tarihi itibaryla, 2007 yl sonuna kyasla yzde 15,1 orannda gerilemitir. Ayn

dnemlerde MSCI Gelimekte Olan lkeler (GO) alt endeksi ise, ABD dolar

baznda, yzde 16,3 orannda azal sergilemitir. zellikle G7 lkeleri hisse

senedi piyasalarnda grlen gerilemenin en nemli belirleyicisinin finansal

irketlerin hisse deerlerinin d olduu grlmektedir (Grafik 2.2.4).


22/93



Grafik 2.2.5. ABD Varla Dayal Ticari Senet Piyasas Gelimeleri

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

05.04.06 05.12.06 05.08.07 05.04.08

700

900

1.100

1.300

milyarABDdolar

Getiri Dolamdaki Miktar (sa eksen)

yzde

Kaynak: Bloomberg, Fed.

ABDde firmalarn likidite ihtiyalarn karlamakta sklkla

bavurduklar Varla Dayal Ticari Senetlere (ABCP) olan ilgi, ABDde emlak

piyasasnda yaanan sorunlarn ardndan ticari senetlere esas olan varlklarn

deerlerine ilikin belirsizlikler nedeniyle azalm ve 2007 ylnn ikinci

yarsnda ihralarn nemli lde gerilemesine neden olmutur. Sz konusu

aralara olan ilginin gerilemesi firmalarn para piyasalarna ynelmelerine ve

bankalararas piyasalarda faizlerin sert hareketler sergilemesine neden

olmutur. 2007 yl sonunda 0,83 trilyon ABD dolar seviyesinde olan ABCP

stok miktar 2008 yl Temmuz aynn ilk haftas itibaryla 0,78 trilyon ABD

dolarna gerilemitir (Grafik 2.2.5).

Sanayilemi lkelere ait spot ve ileri vadeli szlemelerde oluan faiz

gelimeleri incelendiinde, ABD ve Euro blgesinde 2009 ylnn ilk eyrei ile

birlikte faiz art beklentisinin hakim olmaya balad dikkat ekmektedir.

ECBnin son toplantsnda faiz artrmnn ardndan nmzdeki seneye

ertelenen faiz art beklentisi, ABDde nmzdeki yln ikinci eyreine 50

baz puan olarak fiyatlanmtr (Tablo 2.2.1).

Tablo 2.2.1. Sanayilemi lkeler Faiz Gelimeleri* (3-aylk)2008

Futures

Spot Eyll Aralk Mart Haziran

ABD dolar 3,00 2,93 3,16 3,29 3,50

Euro 4,96 5,07 5,21 5,23 5,20* 3-ay vadeli szlemelerde 4 Temmuz tarihinde oluan getiriler kullanlm, ABD iin spotta Eurodollar faizleri, ileri vadeler iin iseCME Eurodollar futures szlemeleri, Euro blgesi iin spotta Euribor, ileri vadelerde ise LIFFE futures szlemeleri kullanlmtr.Kaynak. Bloomberg.


23/93



Son dnemlerde yatrmclar tarafndan youn bir ekilde kullanlan

carry trade stratejisine ilikin gstergeler, sz konusu ilemlerde getiimizdnemde gerileme yaandna iaret etmektedir. Japon Yeni zerine yazlan

szlemelerde 1 Temmuz 2008 tarihi itibaryla, speklatif yatrmclar Japon

yenindeki short pozisyonlarn duraana ekerken svire frangndaki duraan

durumlarn son bir aylk dnemde de korumulardr (Grafik 2.2.6). Euro,

Japon Yeni ve svire frangna ilikin rtk oynaklk serilerinin 2007 ylnn

ikinci yarsnda gzlenen art eilimini 2008 ylnn ikinci eyreinde yerini

azala brakt grlmekte, ancak serilerin uzun dnem ortalamalarnn

zerinde seyrettii grlmektedir (Grafik 2.2.7). Bu durum carry trade

stratejisindeki riskli durumun grece azalmasna ramen halen devam ettiineiaret etmektedir.

Grafik 2.2.6. Yen ve svire Frang Net Short Pozisyonlar

(Speklatif Yatrmclar, Chicago Ticaret Borsas)

Grafik 2.2.7. Yen, svire Frang ve Euro ile ABD Dolar

Arasndaki rtk Oynaklklar

-100

-50

0

50

100

150

200

04.04.06 21.10.06 09.05.07 25.11.07 12.06.08

Net Short Japon Yeni

Net Short svire Frang

4

6

8

10

12

14

16

18

04.03.06 18.09.06 05.03.07 20.08.07 02.04.08

CHF

JPY

Euro

Kaynak: Bloomberg. Kaynak: Bloomberg.

2.2.2. Emtia Piyasalar

S&P Goldman Sachs Emtia Fiyatlar Endeksi 2008 ylnn ikinci

eyreinde de ykseli eilimini devam ettirerek 2007 ylnn ayn dnemine

gre yzde 76,4, bir nceki eyree gre ise yaklak yzde 29 orannda

artmtr. Emtia fiyat endeksinde gzlenen yksek yllk art, temel olarak

enerji ve tarm alt endekslerindeki hzl ykselmeden kaynaklanmaktadr. Sz

konusu alt endekslerdeki yllk yzde art, srasyla yzde 95,6 ve yzde 65,4

olarak gereklemitir. Metal alt endeksi ise 2008 ylnn ikinci eyreinde

yllk olarak yzde 2,8 orannda bir d kaydetmitir (Grafik 2.2.8).


24/93



Grafik 2.2.8. S&P Goldman Sachs Emtia Fiyatlar Endeksleri

300

400

500

600

700

800

900

02.0

1.2

007

02.0

3.2

007

02.0

5.2

007

02.0

7.2

007

02.0

9.2

007

02.1

1.2

007

02.0

1.2

008

02.0

3.2

008

02.0

5.2

008

02.0

7.2

008

0

100

200

300

400

500

600Emtia Fiyatlar

Metal Fiyatlar

Enerji Fiyatlar (sa eksen)

Tarm Fiyatlar (sa eksen)

Kaynak: Goldman Sachs.

GSCI metaller alt endeksi iinde nemli bir role sahip olan alminyum ve

bakrn Londra Metal Borsasndaki (LME) fiyat gelimeleri incelendiinde,

2008 ylnn ikinci eyrei itibaryla yllk artlarn srasyla yzde 14,3 ve

yzde 12,6 dzeyinde gerekletii gzlenmektedir. Alminyum ve bakr

fiyatlarnn eyreklik bazdaki artlar, yllk artlarn gerisinde kalmtr

(Tablo 2.2.2).

Tablo 2.2.2. Londra Metal Borsas (LME) Gelimeleri*ABD Dolar / Ton Deer Deiim (Yzde)

2007-II 2008-I 2008-II 2008-III** 2008-II/2008-I 2008-II/2007-II 2008-III**/2008-II

Alminyum 2.725 2.990 3.114 3.306 4,1 14,3 6,2Bakr 7.560 8.390 8.510 8.280 1,4 12,6 -2,7* Tablo dnem sonu deerlerinden olumutur.** 14 Temmuz 2008 tarihi itibaryla.Kaynak: Bloomberg.

Alminyum ve bakr fiyatlarndaki artta gelimekte olan lkelerden

kaynaklanan talep canll belirleyici olmutur. nemli retici lkelerde

gzlenen enerji kesintileri de, retimde beklenmedik gelimelere yol aarak

fiyatlarn ykselmesine katkda bulunmutur. in kaynakl retim kesintilerinin

devam etmesi beklenirken, bu durum zellikle alminyum fiyatlarnn artmasiin uygun zemin hazrlamaktadr. Enerji girdisi daha yksek olan alminyum

retimindeki maliyet artlar da fiyatlar zerinde bask yaratan bir dier unsur

olmutur (Grafik 2.2.9).


25/93



Grafik 2.2.9. Uluslararas Bakr ve Alminyum Fiyatlar

2000

2200

2400

2600

2800

3000

3200

3400

03.0

7.2

006

03.0

9.2

006

03.1

1.2

006

03.0

1.2

007

03.0

3.2

007

03.0

5.2

007

03.0

7.2

007

03.0

9.2

007

03.1

1.2

007

03.0

1.2

008

03.0

3.2

008

03.0

5.2

008

03.0

7.2

008

4000

4500

5000

5500

6000

6500

7000

7500

8000

8500

9000AlminyumBakr (sa eksen)

Kaynak: Bloomberg.

Uluslararas ham petrol fiyatlarnda 2008 ylnn ubat ayndan itibaren

yeniden balayan art eilimi yln ikinci eyreinde de devam etmi, 15

Temmuz tarihi itibaryla ham petrol fiyat 143,2 ABD dolar/varil dzeyine

ulamtr (Grafik 2.2.10). Bu dzey, geen yln ayn gnne gre yzde 80,7

orannda bir arta iaret etmektedir. Uluslararas ham petrol fiyatlarnn yln

ikinci eyreindeki ykseliinde Nijeryada devam eden i kargaa ve Orta

Doudaki belirsizliklerin artmas, skoyadaki grev sonucunda arz

skntlarnn artaca beklentisi ve ABD dolarnda yaanan deer kayplar belirleyici olmutur. Bununla birlikte, gelimekte olan Asya lkelerinin i

piyasada petrol rnlerine uyguladklar sbvansiyon miktarn azaltmalar ve

Suudi Arabistann retim miktarn artrma karar, petrol fiyatlarnn daha fazla

artmasn engelleyen unsurlar olmutur.

Ham petrolde temel gstergeler incelenecek olursa, ncellikle talep

canllnn devam etmekte olduu dikkat ekmektedir. zellikle OECD yesi

olmayan lkelerdeki talep art, OECD lkelerindeki gerilemeyi aarken, sz

konusu lkelerin ayn

zamanda sbvansiyonlar

n youn birekilde kullan

ld

lkeler olmas, blge hkmetlerinin alm olduklar sbvansiyonlar azaltma

kararlarnn nemini artrmtr. zellikle inin, sekiz ay aradan sonra, i

piyasada petrol rnleri fiyatlarnda yzde 18lere varan oranda arta gitmesi,

petrol talebinin dmesi asndan olumlu bir gelime olarak ne kmtr.

Uluslararas Enerji Ajans (IEA), bu gelimeler nda, 2007 ylnda 1,1

milyon varil (mv)/gn olan talep artnn 2008 ylnda 0,8 mv/gn dzeyine

gerilemesini beklemektedir.


26/93



retim tarafnda ise OPEC 2008 yl Mart ayndaki olaan toplantsnda

retim seviyesini 2008 yl Eyll ayndaki olaan toplantsna dek sabit tutma

karar almtr. Son fiyat gelimelerinin ardndan Suudi Arabistan retim

miktarn artrrken, Nijeryadaki kesintiler OPECin belirgin katk yapmasn

engellemitir. retim asndan ne kan en nemli unsur ise OPEC yesi

olmayan lkelerin retimlerinde gzlenen sorunlardr. Bata Rusya ve Meksika

olmak zere baz lkelerde gzlenen retim daralmalar, baz yatrm

kurulularnn 2008 senesinde OPEC yesi olmayan lkelerdeki retim

miktarnn 2007 yl seviyesinde kalacan tahmin etmesine neden olmu ve

sz konusu gelimelerin stok seviyelerinde gerilemeyi beraberinde getirecei

dncesiyle fiyatlar zerinde bask

yaratm

t

r.

Ham petrol fiyatlarnn yakn dnemde izleyecei seyrin belirlenmesinde,

bata ran-srail gerginlii ve Nijeryadaki saldrlar olmak zere jeopolitik

sorunlarn ortadan kalkmas en nemli unsur olarak ne karken, inde

kmr retimindeki daralmadan kaynaklanan enerji skntlarnn giderilmesi ve

gelimekte olan Asya lkelerinde tketicilerin artan fiyatlara verecei tepki

dier nemli unsurlar arasnda almaktadr. Yln sonlarna doru OPEC yesi

olmayan lkeler kaynakl retim art k aylar ncesinde byk nem arz

etmektedir. Dier yandan, jeopolitik belirsizliklerin devam

ve gemi y

llardayaananlara benzer kasrga kaynakl retim kesintileri arz belirsizliklerinin

youn olduu dnemde ani fiyat sramalarn beraberinde getirebilecektir.

Grafik 2.2.10. Ham Petrol (Brent) ve Altn Fiyatlar(ABD dolar/Varil, ABD dolar/Troy ons )

50

70

90

110

130

150

02.0

1.2

007

02.0

3.2

007

02.0

5.2

007

02.0

7.2

007

02.0

9.2

007

02.1

1.2

007

02.0

1.2

008

02.0

3.2

008

02.0

5.2

008

02.0

7.2

008

600

700

800

900

1000

1100

Ham Petrol

Altn (sa eksen)

Kaynak: Bloomberg.

Gelimi lkelerin mali piyasalarnda yaanan alkantlar, enflasyonun

kresel lekte art eilimine girmesi ve gelimekte olan lkelerin fiziki altn

talebindeki ykseli, altn fiyatlarnn 14 Mart 2008 tarihinde 1.003 ABD


27/93



dolar/Troy ons ile tarihi zirve deerine kmasna neden olmutur. Bununla

birlikte, IMFnin altn satna gideceini aklamas, Fedin de benzer birpolitika izleyebileceine ilikin sylentiler altn fiyatlarnn bu tarihten itibaren

dmesine yol amtr. Altn fiyatlar, 15 Temmuz 2008 tarihi itibaryla geen

yln ayn gnne gre yzde 46,6 orannda artarak 974,8 ABD dolar/Troy ons

deerinde ilem grmtr (Grafik 2.2.10).

Son bir yllk dnemde enflasyonun global lekte ykselmesine neden

olan en nemli etkenlerden biri de uluslararas piyasalarda gda fiyatlarnda

gzlenen hzl artlardr. S&P Goldman Sachs endeksi iinde yzde 11 paya

sahip olan Tarmsal Hammadde Fiyatlar Alt Endeksinin iinde msr vebuday yzde 6,8 ile en nemli bileen konumundadr. 14 Temmuz 2008 tarihi

itibaryla S&P Goldman Sachs buday alt endeksi yzde 33,6 orannda, msr

alt endeksi ise yzde 87,1 orannda yllk artlar sergilemitir. Kurakla bal

rekolte kayplar ile msr ve budayn alternatif yakt retiminde kullanlmas

sz konusu tarmsal rnlerin fiyatlarndaki artn temel kaynan

oluturmutur. Bununla birlikte, buday fiyatlarnda yln ikinci yarsnda

gereklemesi beklenen rekolte artnn etkisiyle 14 Temmuz 2008 itibaryla

yln ilk eyreine gre yzde 11,9 orannda bir d gzlenmitir. Msrda ise

stok gerilemelerine bal olarak ayn dnemde yzde 17 orannda bir artgereklemitir. ABDde msrn etanol retiminde kullanlmas ve etanol

retiminin hzl artmas, nmzdeki dnemde msr fiyatlarndaki artn kalc

olabileceine iaret etmektedir. Budayda ise, rekoltedeki art beklentisine

bal olarak fiyat artlarnn srmesi daha az olas grnmektedir (Grafik

2.2.11).

Grafik 2.2.11. S&P Goldman Sachs Buday ve Msr Alt Endeksleri(2005 Ocak=100)

100

150

200

250

300

350

400

450

03.07.2006

03.09.2006

03.11.2006

03.01.2007

03.03.2007

03.05.2007

03.07.2007

03.09.2007

03.11.2007

03.01.2008

03.03.2008

03.05.2008

03.07.2008

Buday Msr

Kaynak: Bloomberg.


28/93



KUTU 2.1. KRESEL ENFLASYON GELMELER VE PARA POLTKASI TEPKLERTrkiye ekonomisinde 2006 ylndan bu yana enerji ve g da fiyatlarnda gerekleen yksek oranl artlar enflasyondaki

d srecini geciktirmektedir. Uluslararas veriler beklentilerin zerinde artan enerji ve gda fiyatlarnn, Trkiyeye zg

bir sorun olmadn ve kresel lekte fiyat istikrarn tehdit eder dzeye ulatn gstermektedir (Grafik 1 ve Grafik 2).1Dier taraftan, gelimekte olan lkelerin ekirdek enflasyonlarnda gzlenen artlar da dikkat ekmektedir (Grafik 3). Bu

kutuda, artan enflasyon oranlarna karsnda merkez bankalarnn politikalarnn nasl farkllat incelenecektir.

Grafik 1. Kresel Tketici Fiyat Enflasyonu Gelimeleri Grafik 2. Kresel retici Fiyat Enflasyonu Gelimeleri

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Oca.04 Eki.04 Tem.05 Nis.06 Oca.07 Eki.07

Genel Gelimi Gelimekte Olan

Kaynak: Bloomberg, TCMB hesaplamalar.

0

2

4

6

8

10

12

14


Genel Gelimi Gelimekte Olan

Kaynak: Bloomberg, TCMB hesaplamalar.2007 ylnda beliren ABD kkenli emlak piyasas krizinin zamanla tm kresel ekonomiyi etkilemesi kresel byme

srecinin srdrlebilirliine ilikin endieleri artrmtr. Ayn dnemde, dnya hammadde talebi, bata in ve Hindistan

olmak zere, gelimi lkeler kaynakl olarak hzla artmtr. Bu durum tketici ve retici fiyatlarnn son yllarn en yksek

seviyelerine ulamasna yol amtr. 2007 ylnn nc eyreinden balayarak, gelimekte olan lkelerde tketici

enflasyonunun yan sra ekirdek enflasyonun da art gsterdii dikkat ekmektedir.

Dnya genelinde merkez bankalar politika faizlerinin geliimi incelendiinde, Mart ayna kadar gerileyen gelimi lke

merkez bankalar politika faiz oran endeksinin Haziran ay sonuna kadar duraan seyrettii, buna karlk gelimekte olan

lke merkez bankalar politika faiz oran endeksinin 2007 yl Aralk ayna kyasla 55 baz puanlk arta iaret ettiigrlmektedir. Bir baka deyile, gelimi lke merkez bankalar para politikalarn finansal alkantnn balad 2007

ylna kyasla belirgin bir biimde gevetirken, gelimekte olan lke merkez bankalar ayn dnemde para politikalarn

sklatrmtr (Grafik 3). Daha alt detayda incelendiinde, endekse dahil edilen 19 gelimekte olan lkeden 9unun

Haziran aynda politika faiz oranlarn 25 ile 50 baz puan arasnda artrm olmas dikkat ekmektedir.2

Grafik 3. Kresel ekirdek Tketici Enflasyonu Gelimeleri1 Grafik 4. Merkez Bankalar Kresel Politika Faizi Gelimeler

1

1,2

1,4

1,6

1,8

2

Oca.05 Eki.05 Tem.06 Nis.07 Oca.08

1

2

3

4

5

Genel Gelimi Gelimekte Olan (sa eksen)

Kaynak: Bloomberg, TCMB hesaplamalar.

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5


8

9

10

11

12

13

14

Genel Gelimi Gelimekte Olan (sa eksen)

Kaynak: Merkez Bankalar, IFS.

1Endeksletirme srecinde lke gruplamas IMF tanmlar erevesinde gerekletirilirken, 14 gelimi lke (ABD, Japonya ngiltere, Kanada, Gney Kore, Avustralya, svire,sve, Norve, Danimarka, Hong Kong, srail, Singapur, Yeni Zelanda) ve Euro blgesi ile 19 gelimekte olan lke (in, Brezilya, Hindistan, Meksika, Rusya, Trkiye, Polonya,Endonezya, G. Afrika, Arjantin, Malezya, Tayland, ek Cumhuriyeti, Kolombiya, Macaristan, Romanya, Filipinler, Ukrayna, Vietnam) kapsama dahil edilmi tir. 2006 ylitibaryla sz konusu lkeler dnya GSYHsinin yzde 93,2sini oluturmaktadr. Afrika (G. Afrika hari) ve Orta Dou hari tutulduunda dnya GSYHsi iinde gelimekteolan lkeler yzde 22,0 arla sahipken, bu almada sz konusu lke grubunun arl yzde 16,4 ile snrl kalmtr. Bileik endeksler elde edilirken arlklandrma2000-2006 dnemi, ABD dolar ve euro baznda ortalama GSYH byklkleri baz alnarak gerekletirilmitir.

2 Sz konusu dnemde Brezilya, Trkiye ve G. Afrika politika faizlerini 50 baz puan artrrken Meksika, Rusya, Polonya, Endonezya, Romanya ve Filipinler politika faizoranlarnda 25 baz puan art a gitmilerdir.


29/93



Enflasyon hedeflemesi uygulayan lkeler deerlendirildiinde, hemen hemen btn lkelerde enflasyonun hedefin

zerinde kald gzlenmektedir. Haziran 2008 tarihi itibaryla 18i gelimekte olan lke olmak zere 25 lkede enflasyon

hedeflemesi rejimi uygulanmaktadr. Bu lkelerden 11i enflasyon hedefini aral k olarak, geri kalan 14 ise bir

tolerans/belirsizlik aral ile birlikte nokta hedef olarak belirlemitir. 2008 yl Haziran ay itibaryla, 6s gelimi lke olmakzere 23 lkede enflasyon oranlar belirlenen aralklarn zerinde seyretmektedir. Hedefin almad iki lkede de

(Brezilya ve Norve) enflasyonun 2006 ve 2007 yllarna kyasla nemli oranda artt ve olumsuz kresel konjonktrn

devam etmesi halinde enflasyon hedef aralnn dna klmasnn olas olduu dnlmektedir (Tablo 1).

Tablo 1. Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Uygulayan lkelerde

Yllk Enflasyon Hedefi ve Gereklemeleri

EnflasyonHedeflemesine

Gei Tarihi

EnflasyonHedefi (2008)

2006 2007(1) 2008(1)

Ykselen Piyasalarsrail 1997-II 1-3 -0,1 3,4 4,8ek Cum 1998-I 3 (+/-1) 1,7 5,4 6,7Polonya 1998-IV 2,5 (+/-1) 1,4 4,0 4,6Brezilya 1999-II 4,5 (+/-2) 3,1 4,5 6,1

ili 1999-III 2-4 2,6 7,8 9,5Kolombiya 1999-III 3,5-4,5 4,5 5,7 7,2Gney Afrika(4) 2000-I 3-6 5,0 8,6 10,9(2)Gana 2007-II 6-8 10.9 12.7 18,4Tayland(4) 2000-II 0-3,5 1,5

(3,5)1,2

(3,2)3,6

(8,9)Kore 2001-I 3 (+/-0,5) 2,2 3,6 5,5Meksika 2001-I 3 (+/-1) 4,1 3,8 5,3Macaristan 2001-II 3 (+/-1) 6,5 7,4 6,7Peru 2002-I 2 (+/-1) 1,1 3,9 5,7Filipinler 2002-I 5-6 4,3 3,9 11,4Slovakya 2005-I 0-2 3,7 2,4 4,1Endonezya 2005-III 5 (+/-1) 6,6 6,6 11,0Romanya 2005-III 4 (+/-1) 4,9 6,6 8,5(2)Trkiye 2006-I 4 (+/-2) 9,7 8,4 10,6

Sanayilemi lkelerYeni Zelanda 1990-I 1-3 2,6 3,2 4,0Kanada 1991-I 1-3 1,7 2,4 3,1ngiltere 1992-IV 2(+/-1) 3 2,1 3,8sve 1993-I 2 (+/-1) 1,6 3,5 4,3Avustralya 1993-II 2-3 3,3 3,0 4,2(3)zlanda 2001-I 2,5(+/-1,5) 7 5,9 12,7Norve 2001-I 2,5(+/-1) 2,2 2,8 3,4(1) 2007 ve 2008 Haziran itibaryla hedeften sapan lkeler koyu olarak gsterilmitir.(2) Mays(3) Mart(4) Gney Afrika veTayland ekirdek enflasyonu hedeflemektedir. Enerji ve gda fiyatlarndaki artlarn Tayland enflasyonu zerindekietkilerini gstermek amacyla genel tketici fiyatlar enflasyonu parantez iinde gsterilmektedir. G. Afrikada ekirdek enflasyon,ipotee dayal konut kredilerine bal tahvillerin faiz maliyetinin karlmas ile hesaplanmaktadr.Kaynak: Bracke, T., M. Franta and J. Strasky (2008), Monetary Policy Strategies and Exchange Rate Regimes in MediterraneanCounties, ECB, unpublished manuscript. Listedeki lkelerin merkez bankas internet sayfalar.

Yukarda aklanan gelimeler nda, Trkiyede son dnemlerde artan enflasyon oranlarnn kresel lekte de

sregelen bir eilim olduu gze arpmaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerde belirgin bir biimde artan enflasyon

oranlar, gelimi lkelerin makroekonomik grnmnde de nemli bir tehdit oluturmaktadr. Her ne kadar gelimi lke

merkez bankalar finansal piyasalardaki sorunlarn balad dnemden sonra para politikalarn gevetmi olsa da, bulkelerde politika faizleri endeksinin Mart ayndan itibaren duraan seyretmesi ve sregelen enflasyon artlar, bata ABD

olmak zere birok gelimi lkede faiz indirim srecinin sonuna gelindiini dndrmektedir. te yandan, enflasyon

hedeflemesi uygulayan lkelerde gerekleen enflasyon oranlarnn hedefin belirgin olarak zerinde gereklemesi,

nmzdeki dnemde sz konusu lkelerde parasal s klatrmann devam edebilecei beklentisini glendirmektedir.


30/93



3.Enflasyon Gelimeleri

3.1. Enflasyon

2008 ylnn ikinci eyreinde yllk enflasyon yzde 10,61e

ykselmitir. Yln ilk yarsndaki art yzde 6 ile son be yln en yksek

seviyesine kmtr. Gda ve enerji fiyatlarndaki hzl artn hem dorudan

etkileri hem de hizmet fiyatlar zerindeki dolayl yansmalar yllk

enflasyondaki artn temel belirleyicisi olmay srdrmektedir. Buna ek olarak,

yln ilk drt aynda Yeni Trk lirasnda gzlenen deer kaybnn gecikmeli

etkileri de ikinci eyrekte enflasyondaki artta rol oynamtr.

Gda, enerji, ttn rnleri ve altn fiyatlarndaki gelimelerin yllk

enflasyona yaptklar katk yln ikinci eyreinde artmaya devam etmitir.

Hizmetler ile temel mal fiyatlarnn yllk enflasyona katks ise daha ziyade baz

etkisinden kaynaklanan bir ykseli gstermitir (Grafik 3.1.1). Haziran ay

itibaryla yllk enflasyonun yzde 64n gda ve enerji fiyat artlar

oluturmutur (Grafik 3.1.2).

Grafik 3.1.1. Yllk TFE Enflasyonuna Katk Grafik 3.1.2. Yllk TFE Enflasyonuna Katk(Yzde, Haziran 2008)

0

2

4

6

8

10

12

0107

0207

0307

0407

0507

0607

0707

0807

0907

1007

1107

1207

0108

0208

0308

0408

0508

0608

Temel Mallar Hizmetler Gda ve Enerji* Ttn ve Altn**

24%

5%

7%64%

Hizmetler Ttn ve Altn**

Temel Mallar Gda ve Enerji*

* Gda ve Enerji: Gda ve alkolsz iecekler ile enerji.** Ttn ve Altn: Alkoll iecekler ve ttn rnleri ile altn.Kaynak: TK, TCMB.

2008 ylnn ilk yarsnda gda fiyatlarndaki art son yllara kyasla

daha yksek gereklemitir (Grafik 3.1.3). Bu dnemde ilenmemi gda

fiyat artlar yavalasa da, yurt ii arz kayplar ile uluslararas gda

fiyatlarndaki yksek oranl artlar neticesinde ilenmi gda fiyatlarndaki

ykseli eilimi srmtr. Nitekim, yln ilk yarsnda ilenmi gda

fiyatlar

yzde 14 oran

nda artm

t

r. Benzer ekilde, enerji fiyatlar

da


31/93



nceki yllara kyasla daha yksek bir oranda artarak tketici enflasyonunun

ykseliinin temel belirleyicilerden biri olmutur.

Grafik 3.1.3. Gruplartibaryla TFE(lk Alt Aylk Yzde Deiim)

0

2

4

6

8

10

12

Gda Enerji Gda ve Enerji D

Mallar

Hizmet

2006

2007

2008

Kaynak: TK, TCMB.

Gda ve enerji d mal fiyatlarnda yln ilk yarsnda gzlenen yzde

4,4 oranndaki art son iki yldaki oranlarn zerinde kalmtr (Grafik

3.1.3). Bu gelime, zellikle dayankl mal grubu fiyatlarnda gzlenen

yksek oranl artlardan kaynaklanmtr. Ayn dnemde, hizmet

grubundaki fiyat art da geen yln zerinde gereklemitir. Gda ve

enerji fiyatlarnn etkisi ile yemek ve ulatrma hizmetleri fiyatlar hzl birekilde artarken, bu kalemler haricinde kalan hizmetlerin fiyat art hz

gerilemeye devam etmitir.

zetle, yln ilk yarsnda enflasyonda gzlenen ykselite gda ve

enerji fiyatlar belirleyici olmutur. Nitekim, Haziran ay itibaryla bu iki

grubun yllk enflasyona katks 6,8 puan dzeyindedir.

Grafik 3.1.4. lenmi ve lenmemi Gda rnleri Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

0

3

6

9

12

15

18

21

2427

0607

0707

0807

0907

1007

1107

1207

0108

0208

0308

0408

0508

0608

lenmi Gda

lenmemi Gda

Kaynak: TK, TCMB.


32/93



Son dnemde ilenmemi gda rnleri yllk fiyat artlar dikkate

deer bir ekilde yavalamtr (Grafik 3.1.4). Bu yavalamada meyve ve

sebze fiyatlarndaki gelimeler etkili olurken, dier yandan, meyve ve sebze

dnda kalan ilenmemi gda rnleri (bakliyat, pirin gibi) fiyatlar

ykseli gstermitir (Tablo 3.1.1). Merkez Bankas bnyesinde yaplan

almalar, meyve ve sebze fiyatlarnn seyrinde etkili olan balca

faktrlerin retim, d talep, gda imalat talebi ve akaryakt fiyatlar

olduuna iaret etmektedir. Sz konusu faktrlerden, akaryakt fiyatlarnn

seyri son dnemde grup fiyatlarn olumsuz ynde etkilese de, retimin bir

nceki yla kyasla daha olumlu seyretmesi ve bu grubun ihracatnda

gzlenen yavalama, meyve ve sebze fiyatlar

ndaki gerilemeyi beraberindegetirmitir. zellikle, Haziran aynda Rusyaya yaplan ihracatn daralmas

ile birlikte taze meyve ve sebze fiyatlar mevsimsel eiliminin zerinde bir

oranda azal gstermitir.

Tablo 3.1.1. Gda Grubu Fiyatlareyreklik Yzde Deiim Yllk Yzde Deiim

2007-I 2007-II 2008-I 2008-II 2008-I 2008-II

lenmemi Gda 11,74 -5,93 10,90 -13,25 10,16 1,60

1. Meyve ve Sebze 20,61 -15,06 16,81 -34,28 13,04 -12,53

Taze Meyve 28,53 15,90 14,75 -13,34 20,19 -10,13

Sebze 15,64 -36,68 18,26 -48,66 7,88 -12,53

2. Dierlenmemi Gda 4,78 2,30 6,14 5,40 7,89 11,16lenmi Gda 2,28 0,58 5,61 8,06 16,63 25,30

1. Ekmek ve Tahllar 4,20 1,45 6,84 12,42 20,14 33,14

2. Ekmek ve Tahllar Dlenmi Gda 1,10 0,03 4,88 5,38 14,48 20,61

Bitkisel Sv Yalar 0,98 -0,53 15,60 19,67 40,27 68,76

Kaynak: TK, TCMB.

lenmi gda rnleri fiyatlar art orannda son bir ylda gzlenen

hzlanma ikinci eyrekte belirginleerek devam etmitir (Tablo 3.1.1).

Bylelikle, ilenmi gda rnleri yllk enflasyonu 2008 yl ilk yar sonu

itibaryla yzde 25,30 oranna ulamtr. Bu ykselite hem ekmek ve

tahllar hem de dier ilenmi gda rnleri fiyatlarnda gzlenen yksekoranl artlarn etkisi olmutur (Tablo 3.1.1). lenmi gda rnleri fiyat

artlarnda zellikle iklim koullarndaki bozulma ile gda sektr ithalat

fiyatlarndaki ykselilerin belirgin katks dikkat ekmektedir. Sz konusu

etkilere ek olarak, akaryakt fiyatlarnda sregelen artlar da yukar ynl

basky kuvvetlendirmektedir.

2008 ylnn ilk yarsnda ekmek ve tahllar dnda kalan ilenmi

gda rnleri fiyatlarnn hzlanmasna en nemli katky, belirtilen dnemde

yzde 38,3 orannda artan bitkisel sv ya fiyatlar yapmtr (Tablo 3.1.1).


33/93



Bu sektrde, hem ya hammaddesi ithal edilmekte hem de yurt ii arz a

ithalat yoluyla karlanmaktadr. Dolaysyla, ithalat fiyatlarndaki artlar

grup fiyatlar zerinde etkili olmaktadr.

Ekmek ve tahllar grubu fiyatlarndaki artlarda ise buday

fiyatlarndaki hzlanmann etkisi nemli lde hissedilmektedir.

lkemizde, tarmsal retim ile iklim koullar arasnda yakn bir ba

bulunmaktadr (Grafik 3.1.5). Scakln uzun yllar ortalamasnn belirgin

olarak zerine kt dnemlerde, tarmsal retim ve bunun nemli bir

ksmn oluturan tahl rnleri retimi dikkate deerekilde gerilemektedir.

Tahl rnleri retiminde 2006 ve 2007 yllarnda srasyla yzde 5 ve

yzde 15,5 oranlarndaki azalma ve buna ek olarak uluslararas fiyatlardaki

hzlanma bata buday ve arpa olmak zere tahl rnleri fiyatlarn yksek

oranda arttrm (Grafik 3.1.6), bu artlar ise ekmek ve tahllar grubu fiyat

artlarn beraberinde getirmitir. retim kayplarndan kaynaklanan

olumsuz etkilerin azalaca ve bu dorultuda ilenmi gda rnleri fiyatlar

art hznn yln ikinci yarsnda yavalayaca tahmin edilmektedir. Gda

fiyatlarnn nmzdeki dnemde izleyecei seyre ilikin tahminlere temel

oluturan varsaymlar Kutu 3.1de zetlenmektedir.

Grafik 3.1.5. Tarmsal retim ve Ortalama Scaklk*(Yllk Yzde Deiim)

Grafik 3.1.6. Yurtii Buday ve Arpa Fiyat(YTL/Kg)

-16

-12

-8

-4

0

4

8

12

16

88-98O

rt.

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

-1,3

-1,1

-0,9

-0,7

-0,5

-0,3

-0,1

0,1

0,3

0,5

0,7

0,9

Tarm Sektr Katma Deeri

Toplam Tahl retimi

Ortalama Scaklk (Sa Eksen)

0,20

0,25

0,30

0,35

0,40

0,45

0,50

0,55

0,60

0603

1203

0604

1204

0605

1205

0606

1206

0607

1207

0608

Buday Arpa

*Grafikte sunulan scaklk deerleri son 30 yln deerlerine gre normalize edilmi rakamlardr. Sfr rakam uzun yllar ortalamasnda, 1 rakam ise uzun yllarortalamasnn 1 standart sapma yukarsnda olarak yorumlanmaldr (Kaynak: Bakaya, Grgr ve n, Gda Fiyatlarn Belirleyen Faktrler Blm 1: lenmiGda Fiyatlar (TCMB 2008, Taslak alma)).Kaynak: TK, TCMB.

2008 ylnn ilk eyreinde akaryakt fiyatlar ile elektrik tarifelerinde

yaplan ayarlama sonucunda yksek oranda artan enerji fiyatlar, yln ikinci

eyreinde de yzde 4,12 orannda artmtr (Grafik 3.1.7). Bu gelimede,


34/93



uluslararas petrol fiyatlarndaki keskin ykseli sebebiyle artan akaryakt

rnleri fiyatlar belirleyici olmutur. Temmuz ay banda elektrik tarifelerinde

yaplan ayarlama ile grup fiyatlarndaki art eiliminin yln nc eyreinde

de srecei ngrlmektedir.

Grafik 3.1.7. Enerji Grubu Fiyatlar( Aylk Yzde Deiim, Katk Puan)

-2

0

2

4

6

8

10

06-II

06-III

06-IV

07-I

07-II

07-III

07-IV

08-I

08-II

Akaryakt (Katk Puan)

Konut Grubuna Ynelik Enerji (Katk Puan)

Enerji (3 Aylk Yzde Deiim)

Kaynak: TK, TCMB.

2008 yl ikinci eyrek sonu itibaryla enerji ve gda rnleri dnda

kalan mal grubu yllk enflasyonu ilk eyree kyasla 1,77 puan artarak yzde

4,18 olmutur. Bu gelimede, dayankl mal grubu fiyatlarnda gzlenen

ykseliler etkili olurken, giyim fiyatlar olumlu seyrini korumutur.

Dayankl tketim mallar (altn hari) fiyatlar, 2008 ylnn ikinci

eyreinde yzde 2,81 orannda artm, grup fiyatlar yllk art Haziran ay

itibaryla yzde 0,30 olarak gereklemitir (Tablo 3.1.2). zellikle, yln ilk

alt aylk dneminde birikimli olarak yzde 12,04 artarak gemi yllardaki

Grafik 3.1.8. Dayankl Mal Grubu(lk Alt Aylk Yzde Deiim)

-6

-4-202468

101214

Altn hariDayankl Mal

Mobilya Elektrikli veElektriksiz

Aletler

Otomobil

2006 2007 2008

Kaynak: TK, TCMB.


35/93



gereklemelerin olduka zerinde kalan mobilya fiyatlar, grup fiyat

gelimelerinde belirleyici olmutur (Grafik 3.1.8). zellikle kur gelimelerine

daha duyarl olan elektrikli ve elektriksiz ev aletleri grubu ve otomobil

fiyatlarndaki ilk alt aylk birikimli enflasyon, getiimiz yldaki deerlerin

olduka zerinde gereklemitir (Grafik 3.1.8).

Tablo 3.1.2. Dayankl Tketim Mallar Grubu Fiyatlar( Aylk ve Yllk Yzde Deiim)

2007 2008

II III IV Yllk I IIDayankl Mallar (Altn Fiyatlar Hari) -1,36 -1,60 -2,41 -4,21 1,58 2,81

Mobilya 4,50 -6,34 0,94 -1,80 4,13 7,60Elektrikli ve Elektriksiz Aletler -3,75 -1,80 -1,80 -2,35 1,16 0,68Otomobil -2,74 0,71 -4,42 -3,37 1,04 2,44Dier Dayankl Mallar 1,09 -0,52 0,32 1,71 0,04 0,89

Kaynak: TK, TCMB.

Grafik 3.1.9. CNBC-e Giyim Sektr Tketim Endeksi(Mevsimsellikten Arndrlm, Aylk Ortalama ve Yllk Deiim)

85

90

95

100

105

110

02-II

02-IV

03-II

03-IV

04-II

04-IV

05-II

05-IV

06-II

06-IV

07-II

07-IV

08-II

-12-10

-8-6-4-20246810

CNBC-e Giy im Tketim Endeksi (Sol Eksen)

CNBC-e Giyim Tketim Endeksi Yllk Yzde Deiim

Kaynak: CNBC-e.

Giyim ve ayakkab grubu fiyatlar yllk enflasyonu yln ikinci

eyreinde ilk eyree kyasla yaklak bir puan gerileyerek yzde 2,86

olmutur. Mevsimsellikten arndrlm CNBC-e Tketim Endeksi, giyim

sektr i piyasa satlarnda yavalamaya iaret etmektedir (Grafik 3.1.9).

Benzerekilde, giyim eyas ihracat yllk art hz da son dnemde belirgin

bir yavalama eilimi sergilemektedir (Grafik 3.1.10). Giyim eyas imalat

sanayi fiyatlar olumlu seyrini ikinci eyrekte de srdrmtr (Grafik 3.1.11).

Sz konusu gelimeler, toplam talep ile maliyet koullarnn giyim fiyat

enflasyonunun aa ynl seyrine katkda bulunduuna iaret etmektedir.

Mevcut grnm, giyim fiyatlarnn yllk art hznn yln geri kalan

dneminde yavalamaya devam edebileceine iaret etmektedir.


36/93



Grafik 3.1.10. Giyim Fiyatlar ve Giyim Eyashracat Miktar(Yllk Yzde Deiim)

Grafik 3.1.11. Giyim ve Giyim Eyasmalat Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

-10

-5

0

5

10

15

20

25

0905

1205

0306

0606

0906

1206

0307

0607

0907

1207

0308

0608

-6

-4

-2

0

2

4

6

8Giyim Eyas hracat Miktar (Sol Eksen)*

Giyim Fiyatlar (TFE, Sa Eksen)

-6

-3

0

3

6

9

12

15

18

0605

0905

1205

0306

0606

0906

1206

0307

0607

0907

1207

0308

0608

Giyim Fiyatlar (TFE)

Giyim Eyasmalat Fiyatlar (FE)*

* Giyim eyas ihracat miktarnn yllk artnn 3 aylk hareketli ortalamasdr.Kaynak: TK.

* Giyim eyas imalat yllk enflasyonu, 2 aylk hareketli ortalama.Kaynak: TK.

Hizmet fiyatlarnn son dnemdeki seyri, zellikle gda ve enerji fiyatlarnn

tketici enflasyonu zerindeki ikincil etkilerinin gzlenmesi asndan

nemli bilgiler iermektedir. Ulatrma ve yemek hizmetlerinin yln ilk

yarsndaki artlar, akaryakt ve gda fiyatlarnda son bir yldaki hzl

artlarn etkilerini yanstmakta ve getiimiz iki yln ayn dnemine

kyasla belirgin olarak yksek kalmaktadr (Grafik 3.1.12). Dier taraftan,

yemek ve ulatrma hizmetleri dnda kalan hizmet kalemleri

enflasyonunun d eilimini srdrmesi ile genel hizmet enflasyonu yln

ilk yarsnda gemi yllara paralel bir seyir izlemitir.

Grafik 3.1.12. Hizmet Grubu Fiyatlar(lk Alt Aylk Yzde Deiim)

0

2

4

6

8

10

12

Hizmet Endeks Ulatrma

Hizmetleri

Yemek

Hizmetleri

Yemek ve

Ulatrma hariHizmet

2006 2007 2008

Kaynak: CNBC-e.

Ulatrma hizmetleri sektrnde akaryaktn temel girdi olarak

kullanlmas sebebiyle bu sektrdeki enflasyon davran zerinde

uluslararas petrol fiyatlarnn seyri belirgin olarak etkili olmaktadr.

Ulatrma hizmetlerindeki yllk fiyat art oranlar gecikmeli olarak

akaryakt fiyatlar yllk enflasyonuna yansmaktadr (Grafik 3.1.13). 2005


37/93



ylnn ikinci yarsndan itibaren genel olarak yavalayan akaryakt fiyatlar

yllk art eilimi 2007 ylnn ikinci yarsndan itibaren tekrar hzlanm ve

buna paralel olarak 2008 ylnn ilk eyreinden itibaren ulatrma

hizmetleri yllk enflasyonu istikrarl olarak ykselmitir. Akaryakt

fiyatlarndaki artn yln ikinci eyreinde de srd dikkate alndnda,

ulatrma hizmetleri fiyat artlarnn yln nc eyreinde de hzl

seyrini koruyaca ngrlmektedir.

Grafik 3.1.13. Akaryakt ve Ulatrma Hizmetleri Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

-10

-5

0

5

10

15

20

2530

35

40

0604

1004

0205

0605

1005

0206

0606

1006

0207

0607

1007

0208

0608

0

5

10

15

20

25Akaryakt

Ulatrma Hizmetleri (sa eksen)

Kaynak: CNBC-e.

Akaryakt fiyatlarnn dorudan yansmalar ile ulatrma hizmetleri

fiyatlarnda grlen arta benzer olarak, gda fiyatlarndaki yksek artlar

da yemek hizmetleri fiyatlarnda hzl bir ykselie neden olmaktadr.

Ulatrma ve yemek hizmetleri yllk enflasyonlar son bir ylda srasyla 2,8

ve 4,2 puan ykselirken, bunlarn dnda kalan hizmetlerin yllk

enflasyonu 3,5 puan gerilemitir (Grafik 3.1.14).

Grafik 3.1.14 Ulatrma ve Yemek Hizmetleri(Yllk Yzde Deiim)

4

6

8

10

12

14

16

0606

0906

1206

0307

0607

0907

1207

0308

0608

Ulatrma Hizmetleri

Yemek Hizmetleri

4

6

8

10

12

14

16

0606

0806

1006

1206

0207

0407

0607

0807

1007

1207

0208

0408

0608

Ulatrma ve Yemek Hizmetleri hari Hizmetler

Kaynak: TK, TCMB.


38/93



Tablo 3.1.3. Mal ve Hizmet Grubu Fiyatlar( Aylk ve Yllk Yzde Deiim)

2007 2008II III IV Yllk I II

TFE 1,47 0,31 4,02 8,39 3,09 2,821. Mallar 1,18 -0,11 4,65 8,29 3,27 2,69

Enerji 1,00 0,55 7,85 11,25 6,11 4,12lenmemi Gda -5,93 2,23 3,30 10,99 10,90 -13,25lenmi Gda 0,58 4,26 5,31 12,95 5,61 8,06Enerji ve Gda D Mallar 3,90 0,88 -0,82 4,29 -2,35 6,87

Dayankl Mallar -1,73 -1,15 -1,71 -3,34 3,45 1,97Dayankl Mallar(Altn Fiy. Hari)

-1,36 -1,60 -2,41 -4,21 1,58 2,81

Yar Dayankl Mallar 7,43 -3,50 7,67 7,86 -1,23 9,20Dayanksz Mallar -2,07 2,52 4,21 11,69 6,44 -1,43

2. Hizmetler 2,28 1,50 2,32 8,64 2,55 3,20Kira 3,33 4,56 3,30 16,01 2,79 2,74

Lokanta ve Oteller 1,94 2,27 3,64 10,87 3,13 4,58Ulatrma Hizmetleri 1,70 2,10 1,91 5,93 4,10 5,98Dier Hizmetler 2,19 -0,36 1,27 5,29 1,68 1,80

Kaynak: TK, TCMB.

Grafik 3.1.15. zel Kapsaml TFE Gstergeleri(Mevsimsellikten Arndrlm Aylk Artlar, ki Aylk Ortalama)

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

0604

1204

0605

1205

0606

1206

0607

1207

0608

KTG-I

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

0604

1004

0205

0605

1005

0206

0606

1006

0207

0607

1007

0208

0608

KTG-H

Kaynak: TK, TCMB.

Son dnemde gda ve enerji fiyatlarndaki yksek artlar genel

tketici fiyatlar artlarn srklerken, ikincil etkileri ksmi olarak zel

kapsaml gstergelere de yansmaktadr. zel kapsaml gstergelerin

mevsimsellikten arndrlm aylk artlar son bir yllk dnemdeykselmi, Mays-Haziran ortalamas ise bir nceki dnem olan Mart-Nisan

ortalamasna kyasla gerilemitir. KTG-Hnin mevsimsellikten ardrlm

aylk artlar, ilenmi gda fiyatlarndaki hzl arta bal olarak KTG-

Inn artlarnn zerinde seyretmektedir. KTG-I iinde yer alan mal ve

hizmet fiyatlarnn art eilimine bakldnda ise fiyat artan mal ve

hizmetlerin paynn yln ikinci eyreinde bir miktar ykseldii

grlmektedir (Grafik 3.1.16).


39/93



Grafik 3.1.16. KTG-I, Fiyat Artan rnlerin Pay*(12 Aylk Ortalama)

0,45

0,50

0,55

0,60

0,65

0,70

1205

0306

0606

0906

1206

0307

0607

0907

1207

0308

0608

*7 basamakl fiyat verileri kullanlarak hesaplanmtr. Fiyat artan rn saysnn toplam rnler iindekiyzdesini gsterir.Kaynak: TK, TCMB.

Tketici enflasyonu zerindeki maliyet ynl etkilerin

deerlendirilmesi asndan retici fiyatlarndaki gelimeler nem

tamaktadr. 2007 yl genelinde belirgin bir deiim gstermeyerek

enflasyona olumlu katkda bulunan petrol ve gda rnleri hari imalat

sanayi fiyatlarnn, 2008 yl ile birlikte art eilimine girdii ve yln ilk

yarsnda zellikle ana metal fiyatlarndaki yksek artlarn etkisiyle yzde

10,82 orannda artt grlmektedir. Bu gelimeler erevesinde ara ve

sermaye mallar fiyatlarndaki artlarn da ivmelenerek srdgzlenmitir. zetle, yln ikinci eyreinde uluslararas emtia fiyatlarndaki

artlar retici fiyatlarn olumsuz etkilemeye devam etmitir (Grafik

3.1.17).

Grafik 3.1.17. Petrol ve Gda rnleri Hari malat Sanayi Fiyatlar( Aylk Yzde Deiim)

-1,12

0,400,83

0,311,08

9,71

2,35

-0,24

6,34

4,21

0,91

-0,38

-0,04

-0,18

-3

-1

1

3

5

7

9

11

05-I

05-II

05-III

05-IV

06-I

06-II

06-III

06-IV

07-I

07-II

07-III

07-IV

08-I

08-II

Petrol ve gda rnleri hari imalat sanayi Gda rnleri

Kaynak: TK, TCMB.


40/93



Tablo 3.1.4. MIGS Snflamasna Gre FE Gelimeleri( Aylk ve Yllk Yzde Deiim)

2007 2008

I II III IV Yllk I II

Petrol ve Gda rnleri Hari

malat Sanayi 0,91 -0,18 -0,04 -0,38 0,30 4,21 6,34

Ara Mallar Fiyatlar 1,29 0,58 0,15 -1,25 0,75 7,28 8,84

Sermaye Mallar Fiyatlar 0,03 -1,80 -0,06 -0,48 -2,32 4,56 6,60

Dayankl Tketim Mallar Fiyatlar 0,96 -0,51 -0,80 -3,06 -3,41 1,59 3,05

Dayanksz Tketim Mallar Fiyatlar 1,54 1,10 2,40 2,88 8,15 1,33 1,77

Enerji Fiyatlar 2,64 0,19 4,22 2,65 10,02 16,89 16,65

Kaynak: TK, TCMB.

3.2. Beklentiler

Enflasyon beklentilerinde Mart ayndan itibaren gzlenen ykselieilimi Nisan-Haziran dneminde de srmtr. Beklentilerde grlen

bozulmada, enerji ve gda fiyatlarnda sregelen artlar ve enflasyon

gereklemelerindeki olumsuz seyrin yan sra enflasyon hedeflerinin yukar

ynl revize edilmesi de etkili olmutur. Mays ayndan itibaren

gerekletirilen parasal sklatrmann da etkisiyle Temmuz aynda enflasyon

beklentilerindeki bozulma durmutur. Son anket dnemi itibaryla 2008 yl

sonu, gelecek on iki ve yirmi drt ay sonraki yllk enflasyon beklentileri

srasyla yzde 10,76, 8,61 ve 7,21 dzeyindedir (Tablo 3.2.1).

Grafik 3.2.1. 12 ve 24 Ay Sonrasndaki TFE Beklentileri*(Yllk Yzde Deiim)

8,61

7,21

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0705

0905

1105

0106

0306

0506

0706

0906

1106

0107

0307

0507

0707

0907

1107

0108

0308

0508

0708

12 Ay 24 Ay

* TCMB Beklenti Anketi ikinci anket dnemi beklentileridir.

Kaynak: TCMB.


41/93



Enflasyon beklentilerindeki belirsizliin bir ls olarak deerlendirilen

deiim katsaysnda1 ise son dnemde nemli bir farkllama

gzlenmemektedir (Tablo 3.2.1).

Tablo 3.2.1. TFE Enflasyon Beklentisi

Cari Dnem 12 Ay Sonras 24 Ay Sonras

Anket DnemiYl SonuOrtalamaBeklenti*

OrtalamaBeklenti*

DeiimKatsays

OrtalamaBeklenti*

DeiimKatsays

Temmuz-07 2 7,49 6,38 0,09 5,38 0,11Austos-07 2 7,16 6,37 0,12 5,40 0,12Eyll-07 2 7,18 6,27 0,10 5,40 0,13Ekim-07 2 6,94 5,96 0,12 5,06 0,11Kasm-07 2 7,90 5,98 0,09 5,15 0,09Aralk-07 2 8,64 6,14 0,13 5,24 0,15Ocak-08 2 6,47 6,01 0,13 5,17 0,14ubat-08 2 6,54 5,99 0,10 5,20 0,13Mart-08 2 7,27 6,29 0,15 5,52 0,17

Nisan-08 2 8,44 7,04 0,14 5,98 0,16Mays-08 2 9,64 7,88 0,14 6,67 0,19Haziran-08 2 10,63 8,71 0,13 7,31 0,16Temmuz-08 2 10,76 8,61 0,12 7,21 0,16

* Tablodaki ortalama beklenti deerleri, aritmetik ortalama, medyan, mod ve alfa kesilmi ortalamann u deerler analizi ile karlatrlmas sonucundaseilen uygun ortalamadr.Kaynak: TCMB.

1

Katlmclarn beklentileri arasndaki deiimi gsteren deiim katsays uygun ortalama seimi yaplan veri setinde standartsapmann ortalamaya orandr.


42/93



KUTU 3.1. GIDA FYATLARINDA ORTA VADEL NGRLER

2005 ylnn son eyrei ile birlikte hzlanma eilimine giren gda fiyatlar, 2006 ve 2007 yllarnda yksek orandaartlar gstermi ve bu eilimini 2008 ylnn ilk yarsnda da srdrmtr (Grafik 1). Belirtilen dnemde yurt ii g da

fiyatlar art oranndaki hzlanmann, uluslararas gda fiyatlar ile benzer bir eilim sergiledii gzlenmitir. Yakndnemdeki yurt ii fiyat gelimeleri, ilenmemi gda fiyatlar artnn dikkate deer birekilde yavaladna, bunakarlk ilenmi gda fiyatlarnn art eilimini srdrerek, gda fiyatlarndaki ykselite temel belirleyici olduunadikkat ekmektedir (Grafik 2). Yukarda zetlenen mevcut grnm erevesinde bu kutuda, gda fiyatlarnnnmzdeki dnemde nasl bir seyir izleyeceine ilikin tahminler ve bu tahminlere temel oluturan varsaymlarsunulmaktadr. Tahminlere gemeden nce, fiyatlarn yukar ynl seyrinde etkili olan temel gelimelere ksacadeinmenin faydal olaca dnlmtr. Bu gelimeleru ekilde zetlenebilir:

(i) Yurt iinde mevsim normallerinin zerinde seyreden hava scaklklar ve ya miktarnda grlen azalmayabal olarak tarmsal retimde yaanan kayplarn etkisi: zellikle tahl rnleri (buday) retimindeki belirgingerileme, ekmek-tahl rnleri (ekmek, bulgur, makarna, ehriye, buday unu vb.) fiyatlar bata olmak zereilenmi gda rnleri fiyat artlarn hzlandrmtr.

(ii) Uluslararas gda fiyatlarndaki artlarn etkisi: Dnya gda emtia fiyatlarnn ykseliinde gerek arz gereksetalep ynl unsurlar etkili olmaktadr. Ksa vadede etkisini hissetiren balca arz kaynakl unsurlar, olumsuz iklimkoullar, petrol ve benzeri girdi maliyetlerindeki artlar ve son dnemde yurt ii arz artrmaya ynelik olarak bazihracat lkelerin ihracatlarna snrlama getirmeleri olarak sralanabilir. Orta vadede ise tarm sektrndeverimlilik artlarnn gemi yllarn gerisinde kalmas ve artan ehirleme ve sanayilemeyle tarma ayrlankaynaklarn azalmas arz kstlayan balca unsurlardr. Talep tarafnda ise bir ok gelimekte olan lkedegzlenen gelir artlarna paralel olarak gda talebinin yksek oranda artmas ve bir ksm hububat trlerininalternatif enerji retimi amacyla kullanlmas gibi etkenler nemli bir rol oynamaktadr. Sz konusu etkilere ekolarak, fiyatlarn ykseliinde speklatif etkilerin de rol oynadna dair grler bulunmaktadr.

(iii) Akaryakt ve enerji fiyatlarndaki artlarn gda rnleri retim (petrol rn olan motorin ve gbrede fiyatartlar) ve tama maliyetlerini attrmas: Trkiye Ziraat Odalar Birliine gre, buday maliyetinin yzde 25inigbre, yzde 24n ise mazot masraf oluturmaktadr.

Grafik 1. Yurtii ve Uluslararas Gda Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

Grafik 2. lenmi ve lenmemi Gda rnleri Fiyatlar(Yllk Yzde Deiim)

0

2

4

6

8

1 0

1 2

1 4

1 6

1 8

0105

0405

0705

1005

0106

0406

0706

1006

0107

0407

0707

1007

0108

0408

-2 0

-1 0

0

1 0

2 0

3 0

4 0

5 0

G da Fiyat lar

(Trkiye)

Uluslararas G da

Emt ia F iya t la r

(S a Eksen ) *

0

3

6

9

12

15

18

21

24

27

0607

0707

0807

0907

1007

1107

1207

0108

0208

0308

0408

0508

0608

TCMB Enflasyon Raporu 2008 III

Documents

Transcript of TCMB Enflasyon Raporu 2008 III