Staða opins aðgangs á Íslandi

OA vika 2012OA vika2013

open

acce

ssw

eek.

org

Málþing um opinn aðgang 25. október 2013

Staðan á Íslandi

Þetta efni er birt með Creative Commons Attribution leyfinu (CC BY: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/). Það þýðir að leyfilegt er að afrita efnið, fjölfalda, dreifa og aðlaga að vild, svo fremi sem vitnað er í á viðeigandi hátt og höfundar & uppruna er getið.

Guðmundur Á. Þórisson <[email protected]>Reiknistofnun Háskóla Íslands og ORCID - Open Researcher & Contributor ID Initiative@gthorisson | http://gthorisson.name | http://orcid.org/0000-0001-5635-1860

http://www.openaccessweek.org





http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/




mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

http://gthorisson.name/

http://gthorisson.name/

http://orcid.org/0000-0001-5635-1860

http://orcid.org/0000-0001-5635-1860

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013

Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is

Yfirlit

• Hvað er opinn aðgangur?

• Staðan á Íslandi vs. alþjóðlega

• Ljón í veginum - hvar eru stærstu hindranirnar?













http://opinnadgangur.is


open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Smá sjálf-intróAkademískur höfundur, líffræðingur/lífupplýsingafræðingur, óvirkur fræðimaður, tæknihaus með skoðanir á fræðiútgáfu

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


OA Ísland - áhugahópur um opinn aðgang

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Frá Peter Suber, erindi á ráðstefnu um OA, Landsbókasafni 13. apríl 2010

What’s the difference

between rock songs and

research articles?

Scholarly journals don’t pay authors for

their journal articles.













open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Útgáfa fræðiefnis sem sértilfelli

• Greinar í fræðiritum eru hugverk, skrifuð af höfundum ekki fyrir peninga, sem hluti af þeirra vinnu sem fræðimenn– Peter Suber: “works which authors give to the world”

• Þetta er í grundvallaratriðum frábrugðið skáldrita-höfundum, fréttamönnum, tónlistarmönnum og öðrum sem treysta á sölu hugverka sinna til að fá tekjur

• Annars konar fræðiefni einnig gefið út (bækur, ráðstefnurit o.fl.) - ritrýndar tímaritsgreinar eru megin birtingarform fræðasamskipta í flestum sviðum vísindanna– Gjaldmiðll eða “academic currency” í fræðigeiranum - Publish or Perish kúltur














open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Fræðiefni í opnum aðgangi er ...

• .. rafrænt• .. á Netinu• .. án endurgjalds• ..með sem minnstar takmarkanir á notkun

• Bylting í upplýsingatækni og samskiptum síðustu 15-20 ár– Mögulegt að dreifa fræðiefni á ódýrari og

hraðar hátt en nokkurn tíma áður– Hreinn kostnaður við að birta og dreifa

vísindagreinum er nær enginn















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Credit: adapted from http://mostlyphysics.wordpress.com/2013/02/25/new-models-for-academic-publishing/

OA gegnum fræðirit

Hvernig? grænt vs. gull















http://mostlyphysics.wordpress.com/2013/02/25/new-models-for-academic-publishing/


open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Credit: adapted from http://mostlyphysics.wordpress.com/2013/02/25/new-models-for-academic-publishing/

OA gegnum fræðirit

OA gegnum varðveislusöfn

Hvernig? grænt vs. gull


















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Ávinningur fyrir höfunda

Aukinn sýnileiki og áhrif – Vísindaframlög í opnum aðgangi eru aðgengileg breiðari lesendahópi, eru lesin af fleirum og það er oftar vitnað í þau. Þetta leiðir af sér aukinn áhrif eða “slagkraft” framlagsins (e.impact) fyrir höfunda og rannsóknarstofnanir sem þeir vinna fyrir, og sjóðir sem fjárfesta í rannsóknunum fá meira fyrir peningana.















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Aukinn sýnileiki og áhrif – Vísindaframlög í opnum aðgangi eru aðgengileg breiðari lesendahópi, eru lesin af fleirum og það er oftar vitnað í þau. Þetta leiðir af sér aukinn áhrif eða “slagkraft” framlagsins (e.impact) fyrir höfunda og rannsóknarstofnanir sem þeir vinna fyrir, og sjóðir sem fjárfesta í rannsóknunum fá meira fyrir peningana.

Ávinningur fyrir höfunda















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Ávinningur fyrir lesendur

• Frjáls aðgengi að upplýsingum og þekkingu – Óhindrað aðgengi eflir og hraðar á rannsóknar- og uppgötvunarferlinu fyrir alla þáttakendur í vísinda- og fræðastarfsemi, ekki bara fyrir þá sem hafa efni á að kaupa áskrift að lokuðum fræðiritum. Til dæmis hafa vísindamenn í þróunarlöndunum aðeins aðgang að litlum hluta alls útgefins fræðiefnis, samanborið við kollega sína í vestrænum ríkjum.















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Réttlætismál

• Aðgengi almennings – Meirihluti rannsóknastarfsemi er fjármagnaður gegnum rannsóknarsjóði á vegum hins opinbera (t.d. Rannís á Íslandi). Almennir skattborgarar hafa skýlausan rétt á að nálgast niðurstöður rannsókna sem þeir hafa sjálfir borgað fyrir.















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Útgáfa tímarita í opnum aðgangi

• Heildarfjöldi fræðirita ~25þús• Nærri 10þús rit skráð í DOAJ















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


• ~1.66M greinar gefnar út samtals árið 2011, þar af~17% OA• Laakso og Björk:

– “Approximately 17% of the 1.66 million articles published during 2011 [indexed in] Scopus are available OA through publishers”

– “most articles immediately (12%).. some within 12 months of publication (5%)”– “It no longer seems to be a question whether OA is a viable alternative to the

traditional subscription model for scholarly journal publishing; the question is rather when OA publishing will become the mainstream model”

Útgáfa tímarita í opnum aðgangi















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Fjármögnun gull OA útgáfu

• Flest opin rit taka engin birtingargjöld - fjármögnuð á annan hátt

• Hin taka frá $20 til $3800 per grein. Meðaltal ~$900– Solomon, D. J. & Björk, B.-C. A study of open access journals using article

processing charges. J. Am. Soc. Inf. Sci. Technol. 63, 1485–1495 (2012).

• “Hybrid” OA - áskriftarrit bjóða upp á að opna stakar greinar– yfirleitt mjög hátt gjald, algengt $3000/grein– “double-dipping” - útgefandi fær áskriftartekjur OG tekur af þessum gjöldum– löglegt athæfi en siðlaust– ruglar höfunda: margir halda að allt OA sé hybrid OA















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013














open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Varðveislusöfn - grænt OA

• 25-30% af efni til viðbótar aðgengilegt gegnum varðveislusöfn eða vefsíður (leit í Google)















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Allt að þriðjungur alls efnis í OA







open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Fræðigreinar frá Íslandi

• ~1,500 greinar eftir íslenska höfunda árið 2011

• Mjög fáar þeirra í opnum ritum

• Utan heilbrigðisvísinda erunær engar þeirra í varð-veislusöfnum á Íslandi

Mynd frá Rannís




































open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


• Samtals 51 tímarit fræðilegs eðlis– ~1/3 birt rafrænt og opin strax við birtingu (open access)– ~1/3 birt rafrænt <=2 árum eftir birtingu á pappír (delayed access)– ~1/3 lengri birtingartöf en 2 ár eða bara til á prenti

Fræðiútgáfa á Íslandi - könnun















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


• Opinn aðgangur útbreiddari en búist var við• 3/4 tímaritanna birta bara eða aðallega á íslensku -

móðurmálið spilar mikilvæga rullu í fræðiútgáfu• Mjög lítill hluti ritanna virk á OA vettvangi

– 6x skráð í DOAJ– 2x meðlimir í OASPA - Open Access Scholarly Publishers Association

• Mörg ritanna huga ekki að langtíma varðveislu• Nokkur rit einungis gefin á prenti

Fræðiútgáfa á Íslandi - könnun















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Stefnur og reglur - OA í Evrópu• ~20% af styrkjum í FP7 rammaáætlun ESB komu með “best

effort” samningsákvæðum um opinn aðgang• 100% af styrkjum í HORIZON 2020 koma með bindandi

ákvæðum um birtingu í opnum aðgangi

• Fjölmargir íslenskirvísindamenn eru þátt-takendur í FP7-verkefnumog því með OA kvaðir

• Þáttaka Bókasafns LSH íOpenAIRE+ frá 2012

















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Pólitísk stefnumörkun














































open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Viljayfirlýsingar

• Landsbókasafn skrifar undir Berlínaryfirlýsinguna 2012













open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Breytingar á landslögum

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Stefna Rannís - ákvæði í reglum til styrkþega













open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Stefnur háskóla og annarra stofnana

• Mikill vöxtur í grænum OA reglum hjá stofnunum /undirstofnunum og rannsóknarsjóðum síðustu ár

Frá http://roarmap.eprints.org















http://roarmap.eprints.org/

http://roarmap.eprints.org/

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013



• Bifröst tekur •

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013
















































open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Af hverju þarf annars reglur og stefnur?

• Uppástungur, vinsamleg tilmæli og svipað hafa ekki virkað– Stefna NIH náði ekki fótfestu fyrr en þeir komu með ákvæði (+viðurlög síðar)– “Hörðustu” OA stefnur eru tendar við rannsóknarmat f. akademíska starfsmenn

• Þetta eru heldur ekki reglur “að ofan” heldur vinnulag sem starfsfólk sammælist um og “codify”-ar í formi regla– “við ætlum að vinna hlutina svona hér”– Langflestar stefnur stofnana erlendis hafa verið fyrst ræddar og svo samþykktar

nær einróma af akademískum starfsmönnum– Hvernig útfært: eftirlit og eftirfylgni mikilvægt, fylgst með hvað starfsmenn

stofnunar birta og hvar, viðurlög ef starfsreglum er ekki fylgt















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013

Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is Mynd frá http://conservationcubclub.com

http://conservationcubclub.com/

http://conservationcubclub.com/

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Ísland vantar upplýsingakerfi fyrir rannsóknir

• Halda utan um lykilupplýsingar eins og ..– hvaða rannsóknarverkefni unnin af akademískum starfsmönnum í landinu– hvaða styrkir (frá Rannís eða öðrum) fara í að fjármagna verkefnin– hvaða fræðimenn eru að fá styrkina og framkvæma verkefnin, og– hvaða greinar, gagnasöfn og aðrar “afurðir” verða til við þessa starfsemi

• Líka aðstoða höfunda við aðhalda utan um birtingar + komaverkum sínum í varðveislusafn

• CRIS - Current Research Information System

– Háskólar erlendis með ýmist keyptar CRIS lausnir eða hafa “heimaræktað”

– CRIS ráðstefnur í Evrópu og víðar, hug-búnaðariðnaður, rannsóknarverkefni o.fl.



open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Dæmi um commercial CRIS tól: Pure

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Mannleg vandamál ekki leyst með tækni

• Tæknilausnir hjálpa lítið ef ekki er skýr vilji, skilningur og stefna um að nýta þær– Á við um CRIS upplýsingakerfi, varðveislusöfn o.fl.

http://humorpig.com















http://humorpig.com/

http://humorpig.com/

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Vantar stoðþjónustu + fræðslu

• Þarf að fræða, styðja við og aðstoða starfandi fræðimenn • Þarf að fræða nemendur í rannsóknarnámi• Þarf að samhæfa aðgerðir aðila í rannsóknum á landinu

– Útbúa fræðsluefni– Veita stoðþjónustu (national helpdesk)

• Á sérstaklega við um grænu leiðina og varðveislusöfn– Hirslan þjónar heilbrigðisvísindum - getur hún / á hún að anna öllu landinu?– Skemman orðin mjög sérhæfð og hugbúnaður komin í “tæknilegan botnlanga”

• Hver/hverjir eiga að sjá um þetta?• Hvernig á að borga fyrir þetta?















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


• Innviðir• Markáætlun um rafræna innviði og alþjóðlegt samstarf•















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013














open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Stofnanatregða

• Stærsta mennta- og rannsóknarstofnun landsins ætti að vera í forystuhlutverki - en er það ekki

• Mikill seinagangur og leynimakk í kringum stefnumótun Háskóla Íslands http://opinnadgangur.is/2013/05/17/oa-stefna-haskola-islands-sagan-rakin/

• Þetta er ekki leiðin til að násátt um svo mikilvægt mál





http://opinnadgangur.is/2013/05/17/oa-stefna-haskola-islands-sagan-rakin/




open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


http://funny-pictures-blog.com















http://funny-pictures-blog.com/

http://funny-pictures-blog.com/

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Matskerfi og hvatar

• Matskerfi opinberu háskólanna býr til sterka hvata til að birta greinar í high-impact ritum, sem flest eru lokuð áskriftarrit

• Öllu skiptir að efni birtist á ákveðnum stöðum• Litlu skiptir hvort efnið sé aðgengilegt eða gæði einstakra

verka

• Hvernig breytum við þessu?















open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Umræða á villigötum

• Dæmi: umræður á hi-starf póstlista sl. vor, gagnrýni á útfærslu í stefnudrögum HÍ:– “stenst ekki íslensk lög því verið er að þvinga höfunda til að láta eign sína af hendi”– Svar: ókei, kannske það. En hvernig mætti útfæra stefnuna á annan hátt?

• Dæmi: gagnrýni á reglur Rannís– “verð að birta í OA riti - skerðing á

akademískt frelsi mín til að birta þar semég vil”

– “það er rándýrt að setja greinar í OA, viðþurfum miklu meira fjármagn”

– Svar: nei, það er hægt að birta íáskriftarriti og setja svo postprint í varðveislusafn - grænt OA

http://jeffreyhill.typepad.com



http://jeffreyhill.typepad.com/

http://jeffreyhill.typepad.com/

open

acce

ssw

eek.

org

OA vika2013


Tölum saman og finnum lausnir

http://www.thegeminigeek.com/how-did-the-practice-of-shaking-hands-begin/

















OA vika 2012OA vika2013

open

acce

ssw

eek.

org

Mynd frá http://open-access.org.uk

TAKK FYRIR







http://open-access.org.uk/

http://open-access.org.uk/

Staða opins aðgangs á Íslandi

Technology

Transcript of Staða opins aðgangs á Íslandi