GV: Phạm Thị Lê

SINH LÝ ĐIỀU

NHIỆT

Mục tiêu học tập

1. Trình bày được các nguyên nhân sinh

nhiệt và các phương thức thải nhiệt.

2. Trình bày được cung phản xạ điều nhiệt

3. Trình bày được các cơ chế chống nóng

và chống lạnh.

4. Trình bày được các biện pháp điều

nhiệt riêng của loài người

Nội dung bài học

I.Thân nhiệt

1. Định nghĩa thân nhiệt

2. Các yếu tố ảnh hƣởng lên thân nhiệt

II.Quá trình sinh nhiệt

III. Quá trình thải nhiệt

1. Truyền nhiệt

2. Thải nhiệt bằng hơi nƣớc

IV. Cơ chế điều hòa nhiệt

1. Cung phản xạ điều kiện

2. Cơ chế chống nóng và chống lạnh

Thân nhiệt là nhiệt độ của cơ thể luôn

hằng định, không bị thay đổi theo nhiệt độ

môi trƣờng

Đảm bảo cho mọi quá trình chuyển hoá

trong cơ thể diễn ra bình thƣờng đƣợc duy

trì nhờ quá trình điều nhiệt

Đảm bảo cân bằng giữa sinh nhiệt và thải

nhiệt.

THÂN NHIỆT

Thân nhiệt trung tâm đo đƣợc ở vùng sâu (trực tràng, miệng, nách)

- Thƣờng ổn định

- Không phụ thuộc vào điều kiện môi trƣờng.

Thân nhiệt ngoại vị đo đƣợc ở vùng vỏ

(da), thấp hơn thân nhiệt trung tâm, bị ảnh

hƣởng bởi môi trƣờng

Các yếu tố ảnh hƣởng thân nhiệt

Tuổi

Nhịp ngày đêm

Chu kỳ kinh nguyệt

Vận cơ, nhiễm khuẩn

Suy dinh dƣỡng…

II. QUÁ TRÌNH SINH NHIỆT

Nguồn sinh nhiệt chủ yếu của cơ thể là do

chuyển hóa.

Co cơ, vận cơ

Tiêu hóa

Cơ thể đang phát

triển

Phụ nữ có thai...

III. Quá trình thải nhiệt

1. Truyền nhiệt

Truyền nhiệt trực tiếp.

- Nhiệt đƣợc truyền từ vật có nhiệt độ cao sang

vật có nhiệt độ thấp hơn qua bề mặt tiếp xúc

giữa hai vật

Tỷ lệ thuận với

Diện tích

Mức chênh lệch nhiệt

Thời gian tiếp xúc

giữa hai vật

Truyền nhiệt đối lưu

Nhiệt đƣợc truyền cho lớp không khí tiếp

xúc với bề mặt cơ thể

Lớp không khí này nóng lên và đƣợc thay

thế bằng không khí mát hơn

Mức độ truyền nhiệt tỷ lệ với căn bậc hai

của tốc độ gió.

Truyền nhiệt bằng bức xạ

Nhiệt đƣợc truyền từ vật nóng hơn sang

vật kia mà không cần có chất dẫn truyền

Ít chịu ảnh hƣởng của nhiệt độ không khí.

Khối lƣợng nhiệt mà vật lạnh nhận đƣợc

phụ thuộc vào màu sắc của nó.

Lƣợng nhiệt mất theo bức xạ tỷ lệ với mũ

1/4 của nhiệt độ của vật phát nhiệt.

2. Thải nhiệt bằng hơi nƣớc

- Bay hơi nước qua đường hô hấp: là nƣớc do các

tuyến tiết nƣớc của niêm mạc đƣờng hô hấp tiết ra để

làm ẩm không khí hít vào, phụ thuộc vào thông khí

phổi.

-Bay hơi nước qua da:

+ Thấm nƣớc qua da: trung bình 1 ngày 0.5lit, không

thay đổi theo nhiệt độ không khí.

+ Bài tiết qua mồ hôi:

* Trong 1 giời từ 0 tới tối đa 1.5 – 2.5 lit

IV. Cơ chế điều hòa nhiệt 1. Cung phản xạ điều nhiệt Thân nhiệt đƣợc điều hòa dựa trên nguyên tắc:

lƣợng nhiệt sinh ra trong cơ thể bằng lƣợng nhiệt tỏa ra khỏi cơ thể cùng trong một khoảng thời gian.

Thân nhiệt luôn đƣợc điều hòa đảm bảo sự cân bằng nội môi nhờ phản xạ điều nhiệt, đƣợc thực hiện trên cung phản xạ điều nhiệt gồm có 5 bộ phận.

- Bộ phận nhận cảm: các receptor nóng và lạnh ở da

- Đƣờng truyền vào: xung động theo dây thần kinh về sừng sau tuỷ, bắt chéo sang bên đối diện, dừng ở đồi thị rồi lên vỏ não.

- Trung tâm: trung tâm điều hòa thân nhiệt

là vùng dƣới đồi, ở đó các xung động thần

kinh đƣợc phân tích, tổng hợp và phát tín

hiệu điều hòa đi ra gây ra những đáp ứng.

Kích thích phần trƣớc vùng dƣới đồi

gây ra các đáp ứng chống nóng

Kích thích phần sau vùng dƣới đồi gây

ra các đáp ứng chống lạnh.

- Đƣờng truyền ra: gồm cả đƣờng thần kinh và đƣờng thể dịch.

+ Đường thần kinh. Từ vùng dƣới đồi > các trung tâm giao cảm ở sừng bên tủy sống > co cơ, giãn mạch, tăng chuyển hóa tế bào.

Từ vùng dƣới đồi > nơron vận động ở sừng trƣớc tủy > trƣơng lực cơ, gây run, thông khí phổi.

+ Đường thể dịch. Vùng dƣới đồi > thùy trƣớc tuyến yên (TSH, ACTH) > tuyến giáp, tuyến vỏ thƣợng thận > chuyển hóa ở các mô.

- Cơ quan đáp ứng: là tất cả các tế bào của cơ thể, đặc biệt là các tế bào cơ, mạch máu, tuyến mồ hôi.

2.CÁC CƠ CHẾ CHỐNG NÓNG

VÀ CHỐNG LẠNH Cơ chế chống nóng

- Giảm sinh nhiệt. Ức chế run cơ và ức chế sinh

nhiệt hoá học dƣới tác dụng của catecholamin

(adrenalin và noradrenalin).

- Tăng thải nhiệt: ● Giãn mạch da

● Bài tiết mồ hôi.

● Tăng thông khí

Cơ chế chống lạnh - Giảm quá trình tỏa nhiệt + Co mạch da.

+ Dựng chân lông. (dấu vết “nổi da gà” khi bị lạnh).

- Tăng quá trình sinh nhiệt + Tăng chuyển hóa tế bào + Run cơ

BIỆN PHÁP ĐIỀU NHIỆT RIÊNG

CỦA LOÀI NGƢỜI Loài ngƣời còn có những biện pháp để giúp

cho việc giữ cho thân nhiệt hằng định, đồng

thời đảm bảo cho lao động và sinh hoạt trong

môi trƣờng thoải mái hơn nhƣ

- Tạo vi khí hậu

- Chọn quần áo thích hợp

- Chế độ ăn phù hợp

- Rèn luyện để tăng khả năng thích nghi.

RỐI LOẠN THÂN NHIỆT

● Sốt. Sốt là trạng thái thân nhiệt cao hơn

bình thƣờng, do nhiều nguyên nhân nên.

- Các chất gây sốt tác động lên trung

tâm điều nhiệt làm tăng “nhiệt độ chuẩn”

ở vùng dƣới đồi

- Là phản ứng có lợi làm tăng tốc độ các

phản ứng hoá học để bảo vệ cơ thể

Tuy nhiên nếu sốt cao quá và kéo dài lại

gây ra nhiều hậu quả xấu đối với cơ thể.

Cần phải dùng thuốc hoặc các biện pháp

giảm thân nhiệt nhƣ:

+ lau mát hạ sốt,

+ đắp khăn ƣớt lên trán,

+ bỏ bớt lớp áo quần...

● Say nắng, say nóng.

Khi môi trường quá nắng, nóng

cùng với độ ẩm quá cao, cơ thể không thải được nhiệt, gây tình trạng hoa mắt, chóng mặt, choáng váng, da nóng, mê sảng và bất tỉnh, shock tuần hoàn do mất nước và điện giải.