شاخص هاي سالمت معنوي در اسالم

دكتر عزيزيپژوهشكده علوم غدد درون ريز ومتابوليسم

دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي

معنوي ششمين همايش ملي سالمت1397قم، اسفند

اتصال و ارتباط با خدا ايمان و وحدانيت(

دعا، تقوي، توحيدي، معاد به باور عبادت،

)دنيا از وارستكي

توحيد و ارتباط به خداوند : سالمت معنويو اتصال انسان به ديگران و طبيعت

ينفقون رزقناهم ومما الصالة ويقيمون بالغيب يؤمنون الذينكنند مى انفاق ايم داده روزى ايشان به آنچه از و دارند مى پا بر را نماز و آورند مى ايمان غيب به كه آنان3 آيه بقره، سوره

.1393 جقوقي، انتشارات ايران، اسالمي جمهوري پزشكي علوم فرهنگستان اول، چاپ چگونگي، و چرايي چيستي، معنوي، سالمت .ف عزيزي

اتصال انسان با موجودات ديگر و

اتصال انسان با ديگرانطبيعت

عشق، اعتماد، صداقت و درستكاري، يكپارچگي، رعايت

اخالق و ارزش ها، احترام، )فداكاري و دلسوزي

احساس هدفمندي معنا و اميد در زندگي

آرامش و راحتي در وجود انسان

)1(شاخص هاي سالمت معنوي

اقدس ذات وجود به اعتقاد :هستي اليتناهي قدرت وجود به اعتقاد�

.است عالم پروردگار و خالق كه خداوندي .است عالم پروردگار و خالق كه خداوندي

نيز و وحي طريق از ارتباط شامل :هستي اليتناهي منشا با ارتباط�

دعا و نيايش عبادت، طريق از ارتباط

غيب به اعتقاد ايمان، :خدا با انسان رابطه مبناي

:نگرش و شناخت حوزه در

شناسي خدا و توحيد - 1

شاخص هاي سالمت معنوي در ارتباط با خدا

باوري معاد و انديشي فرجام - 2

رفتار و عمل حوزه در

شكر - 4دعا و نماز -3توبه -2عبوديت -1

شهيدان و خدا اولياي ياد - 7توسل و توكل - 6صبر - 5

1395مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در قرآن و حديث، تهران، انتشارات حقوقي، . اسماعيل م

.مذكور ارتباطات و اعتقاد بر مبتني :زندگي به اميد و رضايت احساس�

نيز و معاد به اعتقاد و زندگي جريان كلي هدفمندي شامل :زندگي در هدفمندي�.آن به دستيابي براي تالش و روزمره زندگي در هدفمندي

در معناداري نيز و معاد به اعتقاد و زندگي جريان كلي معناداري شامل :زندگي معناداري�.آن براي تالش و روزمره زندگي

شاخص هاي سالمت معنوي در رابطه با خود انسان

.آن براي تالش و روزمره زندگييمراهلإب هتيعن شإن مو

گمان ابراهيم از پيروان اوست و بىإذ جاء ربه بقلب سليم

پروردگارش آمد] پيشگاه[آنگاه كه با دلى پاك به قلب سليم، قلبي است كه خدا را مالقات كند در حاليكه هيچ كس جز او در آن نباشد: فرمود) ع(امام صادق

84 و 83 آيات صافات، سوره

شاخص هاي سالمت معنوي در ارتباط با خود و ديگران

در ارتباط با ديگراندر ارتباط با ديگراندر ارتباط با ديگراندر ارتباط با ديگران در ارتباط با خوددر ارتباط با خوددر ارتباط با خوددر ارتباط با خود

خداخداخداخدا بابابابا مردممردممردممردم ديدنديدنديدنديدن-

خداخداخداخدا خشنوديخشنوديخشنوديخشنودي جلبجلبجلبجلب-

سويسويسويسوي بهبهبهبه وووو بودنبودنبودنبودن خداخداخداخدا ازازازاز ماهيتماهيتماهيتماهيت-

انسانانسانانسانانسان رفتنرفتنرفتنرفتن خداخداخداخدا

در حوزه در حوزه در حوزه در حوزه

خداخداخداخدا خشنوديخشنوديخشنوديخشنودي جلبجلبجلبجلب-شناخت شناخت شناخت شناخت

هاهاهاها انسانانسانانسانانسان بهبهبهبه مثبتمثبتمثبتمثبت نگرشنگرشنگرشنگرش وووو بينيبينيبينيبيني خوشخوشخوشخوش-

مجبتمجبتمجبتمجبت وووو دوستيدوستيدوستيدوستي نوعنوعنوعنوع-

انسانانسانانسانانسان رفتنرفتنرفتنرفتن خداخداخداخدا

ديدنديدنديدنديدن نيازمندنيازمندنيازمندنيازمند خداخداخداخدا بهبهبهبه رارارارا خودخودخودخود -----

خداوندخداوندخداوندخداوندتوسطتوسطتوسطتوسط انسانانسانانسانانسان تكريمتكريمتكريمتكريم-

شناخت شناخت شناخت شناخت

و نگرشو نگرشو نگرشو نگرش

مردممردممردممردم بابابابا مدارامدارامدارامدارا-

فروتنيفروتنيفروتنيفروتني وووو تواضعتواضعتواضعتواضع-

خداخداخداخدا ازازازاز ترسترسترسترس وووو تقويتقويتقويتقوي ---- رفتاررفتاررفتاررفتار حوزهحوزهحوزهحوزه دردردردر

1395مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در قرآن و حديث، تهران، انتشارات حقوقي، . اسماعيل م

شاخص هاي سالمت معنوي در رابطه انسان با طبيعت

خدا به طبيعت تعلق•

طبيعت به احترام• طبيعت به احترام

طبيعت كردن آباد•

طبيعت حيات حق بر احترام•

حيات پاسداشت•

سازه هاي مفهومي سالمت معنوي

رفتار گرايش بينش

ارتباط با خدا ارتباط با خدا

ارتباط با خود

ارتباط با ديگر انسان ها

ارتباط با طبيعت

تعالي روح و تقرب به

خداي متعال

���� �� ����� ��� ذآ� أو أ�� وه� �� :

هر كس از مرد يا زن كار شايسته كند و مؤمن باشد

ن -1 �5 ,11�,+4 %�1ة 0�12/ و�,.-",+*) أ(�ه) '&%$� �� آ��ا "!

بخشيم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام ] حقيقى[اى حيات قطعا او را با زندگى پاكيزه بخشيم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام ] حقيقى[اى حيات قطعا او را با زندگى پاكيزهدادند پاداش خواهيم داد مى

5&و�=> ";: ن ا�.,+/ "�ز8ن 15*� '17� %$�ب -2

قطعا به بهشت وارد شود و بي حساب به او روزي دهند

97979797سوره نحل آيه سوره نحل آيه سوره نحل آيه سوره نحل آيه

40404040سوره غافر آيه سوره غافر آيه سوره غافر آيه سوره غافر آيه

)1(عوامل و موانع سالمت معنوي

موانع عوامل

شيطان�:ماورالطبيعه

و اراده الهي، فرشتگان مشيت�

هواي نفس، دنياگرايي، �:فرديهواي نفس، دنياگرايي، �اراده انسان، فطرت، وراثت،�

بيكاري اراده انسان، فطرت، وراثت،�ويژگي هاي خاص فردي

دانشمندان فاسد، فساد �محيط اجتماعي، همنشين هاي نامناسب

:اجتماعي فرهنگيخانواده، مربي، همنشين مناسب، سنت هاي �اجتماعي، مدرسه، اماكن مقدس، رسانه ها

)2(عوامل و موانع سالمت معنوي

موانع عوامل

فقر مفرط، غناي وافر�:اقتصاديقناعت�

:سياسيحكومت هاي ناشايسته و گمراه�

:سياسيحكومت هاي صالح و شايسته�

محيط جغرافيايي نامساعد�:طبيعي و جغرافيايي

محيط جغرافيايي مساعد�

عوامل اجتماعيحاكميت غيرديني. 1مديريت غيرديني. 2نافرماني ولي امر. 3عدم اجراي قوانين شرعي. 4رياكاري. 5ظلم و ستم. 6تبعيض. 7ترويج نادرست معارف دين. 8

موانع فرديجهل. 1كفر. 2شرك. 3نفاق. 4غفلت. 5پيروي از شيطان. 6هواپرستي. 7گناه. 8

موانع معنويت

ترويج نادرست معارف دين. 8ترك امر به معروف و نهي از منكر. 9

بدعت و خرافه. 10رواج اشرافي گري. 11اختالف و تفرقه. 12هم نشيني با بدان. 13ناامني. 14ناهنجاريهاي اجتماعي. 15

گناه. 8رذايل اخالقي. 9

ناسپاسي. 10دين گرايي. 11حرام خوري. 12سهل انگاري در انجام وظايف شرعي. 13دشمني با دوستان خدا. 14فقر. 15تعصب، لهويات، مشغول شدن به سخنان بيهوده، .16

...پرحرفي، پرگويي و پرخوابي و

1390 اسالمي، تحقيقات پژوهشكده .چگونگي و چرائي چيستي، اسالمي، معنويت .ا ع نيا الهامي

اجتماعي

نهادينه سازي امر به معروف و نهي از .7منكر

مبارزه با بدعت و خرافه. 8

مبارزه با تجمل گرايي و اشرافي گرايي. 9

حمايت و دفاع از حاكميت ديني. 1اقامه واجبات و پيشگيري از محرمات. 2

گسترش و تعميق معرفت ديني. 3

فردي

خردورزي .1)معرفت افزايي(دانش افزايي . 2تقويت عزم و اراده. 3تداوم عمل صالح. 4

راه كارهاي تحقق عوامل و رفع موانع معنويت

مبارزه با تجمل گرايي و اشرافي گرايي. 9

فضاسازي معنوي. 10

تحكيم نهاد خانواده. 11

معرفي اسوه هاي نيكو. 12

مبارزه با فساد و تبعيض. 4

ترويج فرهنگ انفاق، احسان، ايثار. 5

شعائر تعليم. 6

تداوم عمل صالح. 4كسب حالل و قناعت. 5محاسبه نفس. 6استغفار و توبه. 7)پناه بردن به خداوند(استعاذه . 8

1390 اسالمي، تحقيقات پژوهشكده .چگونگي و چرائي چيستي، اسالمي، معنويت .ا ع نيا الهامي

را همدرسانم كه كردم كسب مقامي ادبيات در و نموده حفظ را قرآن سالگي ده در

فقه دروس تحصيل به زاهد اسماعيل نزد جديت كمال با .بود داده قرار الشعاع تحت

همان در و شدم، بخارا حنفيان مفتي كه رسيدم حدي به رشته اين در و آوردم روي

و گرفته فرا بود توانا حساب علم در كه فروشها سبزي از يكي پيش را حساب زمان

)1(سير تعالي ابوعلي سينا

و گرفته فرا بود توانا حساب علم در كه فروشها سبزي از يكي پيش را حساب زمان

نام به شخصي كه نگذشت ديري .كردم كسب مساح محمود نام به استادي از را رياضي

خانه در را وي پدرم و كرد معرفي فيلسوف را خود او آمد؛ ما شهر به ناتلي عبداهللا

...دهد تعليم مرا كه كرد خواهش او از و داد جا خود

626 و 625 صفحه ،)ژار هه( شرفكندي عبدالرحمن ترجمه پنجم، كتاب طب، در قانون سينا، ابوعلي الرئيس شيخ

به -بودم گرفته فرا غيره و ناتلي از كه -فلكيات و هندسه و منطق علم از بعد

ماوراء كتاب .پرداختم طب علم و الطبيعه ماوراء و طبيعي علوم فراگيري

....كردم پيدا را ارسطو تاليف الطبيعه

)2(سير تعالي ابوعلي سينا

متداول روزگار آن در كه –را طبي هاي كتاب از بسياري طب علم زمينه در

نيز باره اين در زود بسا .نيست مشكل بسيار طب علم ديدم .كردم مطالعه -بود

به شروع و گرفتم پيشي وقت اطباي ساير از كه شد، حاصل هايي پيشرفت

.كردم بيماران مداواي626 و 625 صفحه ،)ژار هه( شرفكندي عبدالرحمن ترجمه پنجم، كتاب طب، در قانون سينا، ابوعلي الرئيس شيخ

محورهاي اخالق پزشكي اسالمي

خدا با ارتباط•

)همراهان و بيماران( مردم با ارتباط•

همكاران با ارتباط•

فردي خصوصيات•

ارتباط با خدا

يكتا خالق به ايمان و باور•

خدا به داشتن توكل•

اصلي دهنده شفا بعنوان الهي، قدرت به توجه•

پزشكي خدمات دانستن عبادت•

و بيمار به نسبت تعهد و مهرباني قناعت، طبع، مناعت•

شاگرد

خصوصيات فردي

كبر طمع، حسد، و بخل حرص، از دوري•

و هوسبازي و بازي نظر و بارگي شكم پرگويي، عدم•

خالف كارهاي از دوري

دهنده دست و ايثار•

عذرخواهي و اشتباه قبول•

بودن صبور و ادب رعايت رويي، گشاده•

دادن توضيح و ماليم صحبت•

ارتباط با مردم

عذرخواهي و اشتباه قبول

رازداري•

غيرضروري عوارض و هزينه تحميل عدم•

دادن توضيح و ماليم صحبت

نخوت و غرور از پرهيز و رحيم قلب•

بيمار مالي جبران به داشت چشم عدم•

ارتباط با همكاراناساتيد به احترام•

ديگران كردن تحمل•

همكاران به نسبت برتري ادعاي از پرهيز•

همكاران از سعايت در شركت عدم• همكاران از سعايت در شركت عدم•

قبلي پزشك به ارجاع•

همفكري و مشورت•

ديدن آموزش و دادن آموزش•

رابطه بازانديشانه استعاليي پزشك و بيمار (Transcendental Reflexive)

1393 تابستان ،3 شماره ،2 دوره صدرا، پزشكي علوم علمي مجله .همكاران و احمد ساداتي كالته

مي مكلف باريتعالي ذات مقابل در را طبيب كه است دائمي حضور نوعي بازانديشي، اين.آن وجه ترين مهم البته و است رابطه وجه يك اين .كند

در قيام خود از مدينه تا كربال آمده كه ) ع(در گفتارهاي حضرت امام حسين :چند چيز را دوست دارند

منكر از نهي و معروف به امر - 1

الهي حريم رعايت - 2

خانواده به محبت - 3

نماز -4 نماز -4

قرآن - 5

دعا - 6استغفار - 7.مورد بايد در افزايش و تحكيم سالمت معنوي استفاده كرد 7از اين

24

كرد چه پرور هوس عقل با عشق نبـرد هنـــگـام كه شنيـدستـي آن

رسول بــوستــان ز آزادي سرو بتـول پور عـــــاشقان امـــام آن

ريخت كام انـدر زهــر را حريت گسيخت قرآن از رشته خالفت چون

قدم در باران قبلـه سحاب چون خيراالمم جلوه سـر آن خــاســت

رفت و كاريد هـا ويرانـه در الله رفت و بـاريد كــربــال زميــن بر

كرد ايجــاد چـمن او خون موج كرد استبـداد قطـــع قيـامــت تا

بـس و است آيين حفظ او مقصد بـس و است آيين حفظ او مقصدبس و است دين عـزت بهـر تيــغ بس و است دين عـزت بهـر تيــغ

كـرد بيدار را خــوابيده مـــلت كرد اسـرار اين تفسيــر او خــون

نـوشت ما نجات عنـوان سطــر نوشت صحـرا بــر اللــه اال نقـش

انــدوختيـم هـا شعـله او زآتش آمـوختيم حسيــن از قــرآن رمــز

هنوز ايمـان او تكبيــر از زنــده هنوز لرزان اش زخمــه از مـا تــار

رسـان او پاك خاك بـر ما اشـك افتـادگان دور پيـــك اي صبــا بهمرحوم عالمه اقبال الهوريمرحوم عالمه اقبال الهوريمرحوم عالمه اقبال الهوريمرحوم عالمه اقبال الهوري

مباني و شاخص هاي سالمت معنوي درارتباط انسان با ديگران

ستيز و چالش از رهايي( مدارا•

فروتني و تواضع•

1395 حقوقي، انتشارات تهران، .حديث و قرآن در معنوي سالمت هاي شاخص و مباني .اسماعيلي مصطفي دكتر

خدا با انسان رابطه مبناي -1oايمانoغيب به اعتقاد

نگرش و شناخت حوزه در معنوي سالمت هاي شاخص - 2خداشناسي و توصيه�باوري معاد و انديشي فرجام�

مبنا و شاخص هاي سالمت معنوي در ارتباط با خدا

باوري معاد و انديشي فرجام�

)خدا به عشق و محبت( عاطفي حيث از معنوي سالمت -3

رفتار و عمل حوزه در معنوي سالمت هاي شاخص -4عبوديت�)خدا از عذرخواهي( توبه�شهيدان و خدا اولياي به توسل و توكل صبر، رضا، شكر، دعا، و نماز�

1395139513951395مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در قرآن و حديث، تهران، انتشارات حقوقي، مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در قرآن و حديث، تهران، انتشارات حقوقي، مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در قرآن و حديث، تهران، انتشارات حقوقي، مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در قرآن و حديث، تهران، انتشارات حقوقي، . . . . اسماعيل ماسماعيل ماسماعيل ماسماعيل م

مباني و شاخص هاي سالمت معنوي در ارتباط با خود

خود با انسان ارتباط در معنوي سالمت هاي شاخص -1oانسان رويي سوئي به رويي از ماهيتoديدن نيازمند خود به را خود

نگرش و شناخت حوزه در خود با ارتباط در معنوي سالمت هاي شاخص - 2خداوند توسط انسان تكريم�قرآن در الهي تكريم هاي جلوه� قرآن در الهي تكريم هاي جلوه�

عاطفي حوزه در خود با ارتباط در معنوي سالمت هاي شاخص -3

ديگران با انسان ارتباط در معنوي سالمت هاي شاخص مباني -4خدا از ؟؟؟ و تقدس�

1395 حقوقي، انتشارات تهران، .حديث و قرآن در معنوي سالمت هاي شاخص و مباني .اسماعيلي مصطفي دكتر