temat: Jeden rok w życiu wilczej rodziny.

Szkoła podstawowa - klasy 4-6

Scenariusz 8

Cele ogólne: ‒ przekazanie informacji o rocznym cyklu w życiu watahy, ‒ wyjaśnienie związków między drapieżnikiem i jego środowiskiem, ‒ wyjaśnienie procesu selekcji naturalnej, ‒ kształcenie myślenia naukowego, ‒ zachęcenie do obserwacji śladów i tropów zwierząt w terenie, ‒ uświadomienie zagrożeń dla drapieżników ze strony człowieka, ‒ budzenie pozytywnych emocji w stosunku do dziko żyjących wilków, ‒ rozwijanie wyobraźni przestrzennej, ‒ kształtowanie umiejętności pracy zespołowej,

Cele operacyjne:Uczeń potrafi:

‒ selekcjonować informacje zawarte w tekście, ‒ omówić roczny cykl aktywności watahy, ‒ nazwać główne ofiary wilka, ‒ omówić sposób zdobywania pożywienia przez wilki, ‒ omówić uzębienie drapieżnika i nazwać poszczególne grupy zębów, ‒ scharakteryzować strukturę wilczego stada, ‒ wyjaśnić proces selekcji naturalnej, ‒ opisać strategię łowiecką wilków – „polowanie z nagonką”, ‒ analizować związki przyczynowo-skutkowe, ‒ wskazać różnice między tropem wilka i dużego psa, ‒ wykonać szablony i pieczątki z tropami zwierząt, ‒ wykonać plastyczne odwzorowanie wilczych łowów, ‒ współpracować w grupie,

Miejsce: sala.

Formy pracy: ‒ indywidualna, ‒ grupowa, ‒ zespołowa.

Metody pracy: ‒ opowiadanie, ‒ rozmowa kierowana, ‒ praca z tekstem, ‒ quiz, ‒ praca plastyczno-techniczna.

Wiek uczestników: 10-12 lat.

Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: ‒ łącznie 90 minut (po jednej godzinie lekcyjnej na każdą z dwóch części, lub wg wyboru i pomysłu nauczyciela)

Optymalna liczba uczestników:do 25 osób

autor: Mariola Stefanik

Szkoła podstawowaPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

2 8. Jeden rok w życiu wilczej rodziny.

Materiały i środki dydaktyczne: ‒ Film DVD na temat wilka (lub prezentacja multimedialna), ‒ płyta z głosami przyrody (szum lasu i wody, śpiew ptaków, wycie wilków) oraz odtwarzacz, ‒ opowiadanie „Jeden rok z życia wilczej rodziny” – załącznik nr 1, ‒ tablice pomocnicze: tablica nr 1. Mapa „Obszary występowania wilków w Polsce”,tablica nr 2. Mapa „Korytarze ekologiczne”,tablica nr 3 „Wilku, dlaczego masz takie duże zęby?”,tablica nr 4. „Portrety wilków”,tablica nr 5 „Kto korzysta z resztek wilczego stołu”,tablica nr 6. „Wilk – zwierzę palcochodne”,tablica nr 7. „Wilczy trucht. Trop w trop …”,tablica nr 8 „Wilczy galop. W pogoni za zdobyczą”,tablica nr 9. „Jelenie”,tablica nr 10. „Ucieczka przed wilkiem”,

‒ karty pracy:karta pracy nr 1 „Kalendarium wilczej rodziny”, karta pracy nr 2 „Poznajemy budowę i funkcję wilczych zębów” , karta pracy nr 3 „Wilk, czy duży pies? Jak rozpoznać wilczy trop?"karta pracy nr 4 „Wilcze łowy – szkic wydarzeń”,

‒ 10 luźnych kartek papieru A4 w dowolnym kolorze, ‒ koperty zwykłe na listy – po jednej dla każdego ucznia, ‒ zestawy kartoników – „Kalendarium wilczej rodziny” przygotowane wg załącznika nr 2 (po jednym zestawie dla każdego ucznia),

‒ materiały plastyczne: ołówki i małe nożyczki (po 1 sztuce dla ucznia), farby wodne (zestaw 5 kolorów dla każdej 4-5 osobowej grupy ), pędzle, duże arkusze białego papieru (lub kartonu) do przygotowania 3-4 powierzchni do malowa-nia (każda powierzchnia o wymiarach min. 2x2 m), klej, taśma klejąca, guma „Milan” – min. 4 sztuki na grupę 4-5oso-bową, małe dłutka lub nożyki do „rzeźbienia” w gumie.

Czynności przygotowawcze nauczyciela: Przed rozpoczęciem zajęć należy:

‒ powielić załącznik nr 1 – opowiadanie „Jeden rok w życiu wilczej rodziny” – dla każdego ucznia do samodzielnego czytania,

‒ powielić karty pracy, ‒ przygotować zestawy kartoników w kopertach „Kalendarium wilczej rodziny”, ‒ przygotować materiały plastyczne wymienione w środkach dydaktycznych (informacja dodatkowa: guma „Milan”, inaczej PRINT BLOCK to guma z miękkiego kauczuku syntetycznego, z której można wykonać stemple, dostępna w sklepach plastycznych i internetowych),

‒ przygotować klasę lub inne pomieszczenie odpowiednio duże, by uczniowie mogli siedzieć w kręgu na podłodze a po-tem w grupach kilkuosobowych mogli malować na podłodze – na powierzchniach z papieru w formacie min. 2x 2 m.

Przebieg zajęć:

Część I : „Jeden rok z życia wilczej rodziny”.

A. Faza wstępna zajęć:Uczniowie siedzą w kręgu na podłodze. Nauczyciel wiesza w widocznym miejscu tablice pomocnicze, daje każdemu uczniowi opowiadanie, uruchamia płytę z głosami przyrody, wycisza do niskiego poziomu tak by stanowiła neutralne tło dźwiękowe. Uczniowie – każdy samodzielnie – czytają opowiadanie (czas przeznaczony na samodzielne czytanie ok. 5-10 minut).

Szkoła podstawowaPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

38. Jeden rok w życiu wilczej rodziny.

B. Ćwiczenia.

1. Giełda pomysłów - „10 pytań o życie rodzinne polskich wilków” .Uczniowie siedzą w kręgu. Nauczyciel zadaje kolejne pytania wymienione poniżej, informując uczniów że mogą korzy-stać z tekstu opowiadania. W ten sposób doskonalą umiejętność szybkiego odszukiwania i selekcjonowania informacji. Uczniowie zgłaszają się i odpowiadają. Nauczyciel krótko uzupełnia i weryfikuje każdą odpowiedź1. Z ilu osobników składa się wataha Wolfa? 2. Jak naukowcy nazywają przywódców wilczego stada?3. Jak duży obszar zajmuje rodzina Wolfa?4. W jaki sposób wilki znakują i kontrolują swoje terytorium?5. Czy samotne wilki mają swoje terytoria?6. W jakiej porze roku wilki pokonują najdłuższe trasy, a w jakiej prowadzą osiadły ryb życia?7. Co jest głównym pożywieniem wilków w Polsce?8. Czy wszystkie szczenięta dożywają wieku dorosłego?9. Kto opiekuje się wilczętami w stadzie?10. Czy każde polowanie kończy się sukcesem?

2. „Kalendarium wilczej rodziny” – wykonanie zadania na karcie pracy nr 1.Nauczyciel rozdaje każdemu uczniowi kartę pracy nr 1 oraz kopertę z zestawem kartoników „Kalendarium wilczej rodziny” (patrz załącznik nr 2). Zadaniem uczniów jest odpowiednie ułożenie kartoników z koperty na karcie pracy (zgodne z rocznym cyklem życia wilków). W ten sposób uczniowie utrwalają wiadomości o życiu wilków, rozwijają umiejętność selekcjonowania informacji, uświadamiają sobie cykliczność w życiu zwierząt.Po wykonaniu zadania uczniowie wskazani przez nauczyciela czytają głośno swoją pracę, nauczyciel zachęca pozosta-łych do weryfikacji.

3. Rozmowa kierowana „Czym żywią się wilki? Jak zdobywają pokarm?”.Nauczyciel zadaje pytanie „Czym żywią się wilki i jak zdobywają pokarm?” i zachęca uczniów do swobodnych wypowie-dzi, uzupełnia i weryfikuje w taki sposób, aby doprowadzić do kilku najważniejszych stwierdzeń:

‒ Najważniejszym pożywieniem wilka w naszym kraju są jelenie, w mniejszym stopniu sarny i dziki. Wilki polują w spo-sób zorganizowany, współpracując w stadzie.

‒ Uzębienie drapieżników pełni funkcję „narzędzi” do chwytania i uśmiercania zdobyczy oraz rozdrabniania nie tylko mięsa, ale również skóry i najtwardszych kości

‒ W sprzyjających warunkach wataha licząca 5-7 wilków zabija średnio 2-3 duże zwierzęta kopytne w tygodniu ‒ Tylko część polowań kończy się sukcesem; wilki bywają skazane na okresy głodu, dlatego po udanym polowaniu jedzą „na zapas” (szczególnie w okresie wychowu młodych) – w ciągu jednego posiłku wilk jest w stanie zjeść ok. 9 kg mię-sa, choć przeciętnie zjadają do 5 kg pokarmu na dobę.

4. „Poznajemy budowę i funkcję wilczych zębów” – wykonanie zadania na karcie pracy nr 2.Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy i prezentuje tablicę nr 3 „Wilku, dlaczego masz takie duże zęby?”. Uczniowie poznają schemat uzębienia drapieżnika. Odkrywają, że wilki podobnie jak ludzie zmieniają uzębienie z mlecznego na stałe, a budowa zębów jest przystosowaniem do zdobywania określonego rodzaju pokarmu. Uczniowie poznają związek pomiędzy budową a funkcją grup zębów drapieżnika.

Zakończenie:1. Pogadanka podsumowująca - „Czy w naszym regionie mogą żyć wilki?”.

Na zakończenie nauczyciel prowadzi rozmowę z uczniami, nawiązując do opowiadania.Czy nasz region leży w zasięgu występowania wilków? Jakie uwarunkowania środowiskowe naszego regionu wpływają na to, czy wilki mogą/nie mogą tutaj żyć?

Szkoła podstawowaPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

4 8. Jeden rok w życiu wilczej rodziny.

Część II : „Ślady i tropy wilczej rodziny”.

A. Faza wstępna zajęć:Rozmowa kierowana - „Skąd człowiek czerpie informacje o życiu wilków?”.Nauczyciel zadaje uczniom pytanie „Skąd człowiek czerpie informacje o życiu wilków?”, zachęcając uczniów do swo-bodnych wypowiedzi. Następnie prezentuje Tablicę nr 6 "Wilk – zwierzę palcochodne" oraz Tablicę nr 7 „Wilczy trucht. Trop w trop …” i wyjaśnia, jak ważną metodą badań nad wilkami są zimowe tropienia zwierząt (obserwacja tropów, resztek ofiar oraz znakowania terenu moczem i kałem) i jakiego rodzaju informacje można z nich uzyskać (np. prze-bieg wilczych szlaków, wielkość terytoriów, stosowane przez watahę strategie łowieckie). Jednocześnie podkreśla, że takie obserwacje muszą być prowadzone przez wiele lat, aby można było z nich wyciągnąć wnioski.

B. Ćwiczenia.

1. „Wilk, czy duży pies? Jak rozpoznać wilczy trop? – wykonanie zadania na karcie pracy nr 3.Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy. Uczniowie, wykonując zadanie w karcie pracy dokonują pomiarów, porównują kształt i wielkość tropów psa i wilka. Wykonanie zadania służy doskonaleniu spostrzegawczości, uświadamia różnorod-ność tropów zwierząt, zachęca do obserwacji tropów w terenie. Uczniowie uświadamiają sobie jak wnikliwe muszą być obserwacje terenowe i jak dużego zaangażowania wymagają.

2. „Wilcze łowy – szkic wydarzeń” – wykonanie zadania z karty pracy nr 4.Przed wykonaniem zadnia nauczyciel dokonuje krótkiego wprowadzenia. Korzystając z Tablic nr 6-10 wyjaśnia uczniom, jakie informacje można odczytać z układu tropów i ich kształtów oraz towarzyszących im śladów (trasa prze-mieszczania się zwierzęcia, pokonana odległość, tempo poruszania, wykorzystanie kryjówek, żerowanie itp.), a następnie organizuje realizację zadań w grupach:1. Rozdaje każdemu kartę pracy nr 4 2. Dzieli uczniów na grupy 4-5 osobowe 3. Każdej grupie przydziela komplet materiałów do malowania i wykonania pieczątek (duże arkusze papieru, klej lub

taśmę klejącą, zestaw farb i pędzli oraz gumę „Milan” – min. po 4 sztuki na grupę, dłutka do rzeźbienia w gumie) Uczniowie pracują w grupach, posługując się instrukcją na karcie pracy. Zadaniem każdej grupy jest dokonanie podzia-łu zadań pomiędzy jej członków i opracowanie zasad współpracy, tak aby każdy miał zajęcie i aby zadanie plastyczne zo-stało wykonane jak najszybciej.Poprzez wykonanie szablonów i pieczątek z tropami uczniowie doskonalą sprawność manualną, utrwalają w pamięci szczegóły wyglądu tropów. Wykonanie plastycznego odwzorowania wilczych łowów rozwija kreatywność, wyobraźnię przestrzenną, przybliża prace naukowców w terenie i zachęca uczniów do samodzielnego obserwowania śladów i tropów.(Uwaga: jeśli nauczyciel uzna, że wykonanie pieczątek z gumy „Milan” jest zbyt czasochłonne, można zrezygno-wać z tego elementu zadania i „szkic wydarzeń” wykonać tylko za pomocą szablonów).

3. Zadanie dodatkowe – dla zaangażowanych: „Organizujemy wystawę poświęconą polskim wilkom”.Jeżeli realizacja scenariuszy zajęć dotyczących wilka wzbudziła zainteresowanie i emocje warto zorganizować klasową lub szkolną wystawę, poruszającą ten temat i pokazującą postawy uczniów z nim związane.Proponowane elementy wystawy:

‒ plakaty, zdjęcia, pocztówki z wilkami, ‒ artykuły i wycinki z gazet dotyczące problemów ochrony wilka, ‒ mapa zasięgu występowania wilków w Polsce, ‒ prace plastyczne uczniów, wykonane różnorodnymi technikami – „Wolf i jego rodzina – historie obrazkowe” , „Histo-rie pisane wilczymi tropami” – prace wykonane z użyciem „wilczych piątek”.

Zakończenie:1. Rozmowa kierowana - „Selekcja naturalna – co to takiego?”.

Na zakończenie nauczyciel prowadzi rozmowę z uczniami, nawiązując do opowiadania oraz opisu wilczych łowów. Za-daje pytanie „Jakie zwierzęta najczęściej stanowi zdobycz wilków?”, zachęca uczniów do wypowiedzi i tak prowadzi roz-mowę, aby sformułować kilka stwierdzeń:

‒ Główne pożywienie wilków w Polsce to jelenie, sarny i dziki. ‒ Jeśli tylko ma taką możliwość, wilk preferuje jelenie jako zdobycz.

Szkoła podstawowaPakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

58. Jeden rok w życiu wilczej rodziny.

‒ Najczęściej, ofiarą wilków padają zwierzęta najmłodsze, najstarsze i w złej kondycji. ‒ Dzięki działalności wilków populacje zwierząt kopytnych utrzymują się w dobrej kondycji.

Na zakończenie rozmowy nauczyciel wyjaśnia i precyzuje pojęcie „selekcja naturalna”.

Słowniczek trudniejszych pojęć:Wataha – stado, wilcza rodzina; w polskich warunkach zwykle składa się z kilku osobników (2-10), w tym: dominują-cej pary zwanej parą „alfa” oraz młodszych wilków w różnym wieku, przeważnie będących ich potomstwem z poprzed-nich lat .Samiec alfa i samica alfa – dominująca para w stadzie, zwykle tylko ta para się rozmnaża; alfa przewodzi stadu– kieruje polowaniem, wyznacza trasy wędrówki i czas odpoczynku, w przypadku starć z obcą watahą aktywnie broni terenu, po-zostałe osobniki okazują uległość i podporządkowanie parze dominującej.Terytorium – obszar wykorzystywany przez watahę, na którym zwierzęta polują, rozmnażają się, znakują i aktywnie bro-nią przed obcymi wilkami; jego rozmiar zależy od wielu różnych czynników, głównie od możliwości zdobycia pożywie-nia oraz możliwości znalezienia rozległych naturalnych obszarów leśnych; drapieżniki mają duże wymagania przestrzen-ne – w naszym kraju terytorium jednej watahy to około 150 – 350 km2, samotne wilki nie mają terytoriów, lecz porusza-ją się na całym obszarze populacji unikając spotkań z grupami, przez które mogą być atakowane.Byk – samiec jelenia; dojrzały osobnik w dobrej kondycji wyróżnia się okazałym porożem i osiąga mase 200 kg.Łania – samica jelenia; nie posiada poroża, osiąga masę 90 kg.Tropy – odciski kończyn zwierząt na śniegu, piasku lub glebie.Ślady – wszelkie znaki bytności zwierząt, np.: ślady żerowania, odchody, legowiska.

Wybrane pozycje z literatury:1. H. Okarma, Wilk-monografia przyrodniczo-łowiecka, Białowieża 1992.2. K. Chwedeńczuk, Pies czy wilk, „Nasza księgarnia”, 1987.3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma, Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Parki Narodowe 1, 1991. 4. A. Bereszyński, Ochrona wilka w Polsce (cz.I) Las Polski 13-14: 40-42, 2000.5. A. Bereszyński, Ochrona wilka w Polsce (cz.II) Las Polski 15-16: 12-14, 2000.6. A. Bereszyński, K. Kasprzak, D. Skrobała, Czy parki Narodowe mogą ochronić wilka? Parki Narodowe i Rezerwa-

ty Przyrody 4: 26-27, 1997.7. A. Bereszyński, K. Kasprzak, D. Skrobała, Z polskimi wilkami do zjednoczonej Europy. Przegląd Przyrodniczy 8, 1997.8. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, Ekologia Zwierząt Drapieżnych Puszczy Białowieskiej, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa 2001, 461 s.9. W. Śmietana, Bieszczadzka populacja wilka, (w:) Z. Głowaciński, Monografie Bieszczadzkie, Tom IX, Ośr. Nauko-

wo-Dydaktyczny Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Ustrzyki Dolne 2000.10. S. Nowak, R. Mysłajek.,Tropem wilka, Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”, Godziszka 2000.

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„Kalendarium wilczej rodziny”Uzupełnij „Aktualności z życia wilczej rodziny”, układając kartoniki z koperty w kolejności chronologicznej, zgodnie z przebiegiem pór roku. Następnie wróć do opowiadania „Jeden rok w życiu wilczej rodziny” i sprawdź, czy popraw-nie wykonałeś zadanie. Korzystając z treści opowiadania popraw / uzupełnij kalendarium.

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - karta pracy nr 1

Pory roku / miesiące Aktualności z życia wilczej rodziny

Zima Styczeń - luty – marzec

Wiosna Kwiecień – maj – czerwiec

Lato Lipiec – sierpień

Jesień Wrzesień – październik – listopad

Zima Grudzień

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

Poznajemy budowę i funKcję wilczych zębów - str. 1. Uzębienie wilka jest dla badaczy ważnym źródłem informacji o zwierzęciu. Jeśli podczas badań terenowych trafią na szczątki martwego osobnika, to na podstawie stanu uzębienia mogą odtworzyć część historii zwierzęcia. Mikroskopowe badanie przekroju zębów pozwala dość dokładnie określić wiek wilka. Twoje zadanie jest znacznie prostsze. 1. Porównaj uzębienie na rysunkach. Policz, ile wszystkich zębów ma szczenię a ile dorosły wilk? Pamiętaj, że na rysun-

ku widzisz tylko jedną stronę szczęki, a z drugiej strony jest tyle samo zębów. 2. Zapoznaj się z opisami i podpisz na rysunkach: kły, siekacze, przedtrzonowce, trzonowce. Sprawdź, czy liczba zębów

w szczęce dolnej i górnej jest taka sama?

Kły – największe ze wszystkich zębów, służą do chwytania, trzymania i uśmiercania zdobyczy.Siekacze – najmniejsze w uzębieniu, działają jak małe nożyki do dokładnego oskrobania mięsa z kości.Trzonowce i przedtrzonowce – służą do cięcia, kruszenia i miażdżenia pokarmu.Łamacze – pierwszy trzonowiec (u wilka największy) w szczęce dolnej oraz czwarty (największy) przedtrzonowiec w szczęce górnej, to najmocniejsze zęby do miażdżenia kości.

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - karta pracy nr 2

czaszka szczenięcia - uzębienie mleczne

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„Poznajemy budowę i funKcję wilczych zębów” – str. 2.

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - karta pracy nr 2

czaszka dorosłego - uzębienie stałe

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„wilK, czy duży Pies? jaK rozPoznać wilczy troP?Tropienie jest jedną z ważnych metod ba-dań nad wilkami. Dostarcza wiele infor-macji o życiu zwierząt. Być może podczas wycieczki do lasu spotkasz wilczy trop. By go nie przegapić naucz się go odróżniać od tropu dużego psa. Wydają się one iden-tyczne, ale różnią je drobne szczegóły.

a. Przyłóż linijkę do linii na rysun-kach. Zmierz długość i szerokość tropu. Wpisz wymiary w odpowied-nie miejsca.

b. Porównaj kształt i ułożenie opuszekc. Podpisz wskazane strzałkami ele-

menty tropów d. Przyłóż linijkę do czubków ze-

wnętrznych opuszek palcowych i na-rysuj linię prostą. Zobacz, czy na-rysowana linia przecina opuszki pal-ców środkowych?

e. Zapoznaj się z opisem i odpowied-nio opisz tropy

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - karta pracy nr 3

A) trop ......................................................

B) trop .........…………………..................

Szczegóły dla uważnego obserwatora: ‒ Trop wilka jest bardziej wydłużony niż trop psa.

‒ Wilcze pazury są zwykle dłuższe i moc-niej odciśnięte.

‒ „Piętka”, czyli środkowy opuszek w tro-pie przedniej łapy wilka ma kształt ser-cowaty, a w tropie psa – owalny.

‒ W tropie wilka odciski opuszek środ-kowych są położone wyżej w stosunku do odcisków opuszek zewnętrznych niż w tropie psa.

A

B

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„wilcze łowy – szKic wydarzeń” – str. 1. Na podstawie śladów i tropów na śniegu badacze potrafią dokładnie opisać przebieg wilczego polowania. Przed Tobą odwrotne zadanie: na podstawie opisu (który znajduje się na str.2 karty pracy) stworzysz szkic pokazujący przebieg zdarzenia. Najpierw przygotuj „pieczątki” z tropami, których użyjesz do stworzenia zapisu wydarzeń. Postępuj według poniższej instrukcji: 1. Wytnij szablony zamieszczone poniżej, używając małych nożyczek.2. Wycięty z papieru szablon połóż na gumie „Milan” i ołówkiem odrysuj kontury.3. Przy pomocy dłutka delikatnie wydrąż w gumie „Milan” tylko kontury, tak by powstała pieczątka z tropem (opusz-

ki i pazury mają być wypukłe). 4. W ten sposób wykonaj ze swoją grupą zestaw czterech pieczątek: 1) trop przedniej łapy wilka, 2) trop tylnej łapy wil-

ka, 3) trop łani wolno idącej, 4) trop łani galopującej.

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - karta pracy nr 4

Trop przedniej łapy wilka Trop tylniej łapy wilka

Trop łani wolno idącej Trop łani galopującej

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„wilcze łowy – szKic wydarzeń” - str. 2.Ekipa badawcza, obserwująca watahę Wolfa, na podstawie tropów opisała przebieg polowania. Przeczytaj uważnie, a po-tem wyobraź sobie jaki układ śladów i tropów na śniegu jest zapisem tego zdarzenia.

„O zmierzchu wataha rusza z centrum terytorium ku jego południowej granicy. Wilki wiedzą, że tam jest ostoja zwie-rzyny - miejsce, gdzie gromadzą się jelenie. Rodzina sunie lekkim truchtem „trop w trop”. Wolf wyczuwa świeży zapach je-leni. Zatrzymuje się na skraju śródleśnej polany, na której przy kępie wierzb spokojnie żerują trzy łanie. Nie dostrzega-ją zagrożenia, gdyż wiatr wieje w stronę wilków. Wtedy wataha dzieli się. Wolf i Blondi, pod osłoną gęstych krzewów, nie-postrzeżenie okrążają polanę i na przeciwległym jej skraju ukrywają się za grupą młodych świerków. Tymczasem, Chuda i dwójka młodych czekają. Po chwili, nie kryjąc się, ruszają w stronę łań. Te, widząc drapieżców, rzucają się do ucieczki i po-pędzane przez Chudą z młodymi, galopują wprost na czatownię Wolfa i Blondi. Para „alfa” wyskakuje z zasadzki. Dwie ła-nie rozbiegają się na boki, a jedna, oszołomiona przystaje i próbuje zawrócić. Ta sekunda wahania wystarcza, by wilki ją osa-czyły. Polowanie kończy się sukcesem.

„Wilcze łowy – szkic wydarzeń” – instrukcja wykonania: 1. Ułóż na podłodze dużą powierzchnię (ok. 3 x 3 m) z kartonów, łącząc je klejem lub taśmą klejącą. To będzie Two-

ja „mapka” fragmentu wilczego terytorium, gdzie wataha tropiła i upolowała zwierzynę. Zaznacz na niej główne kie-runki świata.

2. Na przygotowaną powierzchnię nanieś w odpowiednich miejscach wszystkie elementy, które w opisie wyróżniono tłustym drukiem. Możesz je namalować w postaci małych obrazków (np.10x 10 cm) lub w postaci prostych symbo-li. Jeśli decydujesz się na symbole – przygotuj ich objaśnienia na osobnej kartce.

3. Pokrywaj pieczątki odpowiednią farbą i odbijaj na przygotowanej powierzchni tak by wykonać ciągi tropów, od-zwierciedlające trasy i tempo przemieszczenia się wszystkich zwierząt uczestniczących w zdarzeniu.

Uwaga! Pamiętaj, że układ tropów zwierzęcia i sposób ich odciśnięcia na podłożu świadczy o tempie poruszania (np. kłus, galop, stęp). Zastosuj inny kolor farby do tropów nóg przednich, a inny do tylnych.

4. Zaprezentuj swoje dzieło.Kolejno, każda grupa prezentuje swoją pracę pozostałym grupom. Pod kierunkiem nauczyciela grupy porównują efekty swojej pracy i wspólnie wybierają najlepszą, tzn. najbardziej czytelną i pomysłową.

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - karta pracy nr 4

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - załącznik nr 1

Wolf skończył trzy lata. Od czasu kiedy ponad rok temu odłączył się od swojej rodziny, by szukać nowego terytorium, wiele się wydarzyło w jego życiu. Dzięki radiotelemetrii możemy poznać jego losy, dowiedzieć się jaką drogę prze-był i gdzie znalazł nowy dom. Długotrwałe tropienia, dokumentowanie śladów wilczych polowań, a także krót-kie chwile, w których naukowcy mogą obserwować wilki przez lornetkę lub lunetę są źródłem informacji o histo-rii Wolfa i jego nowej rodziny.

Zima.Wolf, wkrótce po tym, jak wyruszył na samotną wędrówkę, spotkał życiową partnerkę. Badacze nazywają ją Blondi, po-nieważ ma wyjątkowo jasną sierść. Dzięki urządzeniu na szyi Wolfa, para jest śledzona już 2 miesiące. Na początku lute-go w zachowaniu wilków widać dużą zmianę. Wolf z determinacją drapie podłoże tylnymi łapami, pozostawiając wyraź-ne ślady pazurów na ziemi i twardym śniegu. Trasy codziennych wędrówek przybierają kształt kolisty. Zwierzęta wyraź-nie znakują teren moczem i kałem – wytyczają granice terytorium, zajmując rozległy obszar leśny, na którym brak zna-ków innej watahy, a za to jest mnóstwo śladów jeleni. Coraz częściej, wieczorami słychać długie przeciągłe wycie, któ-remu odpowiada echo. Wolf i Blondi tworzą piękny duet wokalny. Wszystko wskazuje na to, że znaleźli dom i będą go bronić. Pod koniec lutego młoda para odbywa swoje pierwsze gody. Czy doczekają się potomstwa? Zima to czas kiedy wilki bywają aktywne przez całą dobę, chętnie korzystają z przetartych ścieżek i pokonują duże od-ległości – nawet ponad 20 km. Dzięki temu badaczom łatwiej jest teraz prowadzić tropienie. Z obserwacji wynika, że młoda para zajmuje ok. 250 km 2. Co kilka dni wilki odwiedzają najdalsze zakątki swego terenu by odświeżać oznako-wanie na dużych kamieniach, wykrotach, samotnych drzewach i innych wyróżniających się elementach terenu. W pierw-szych dniach marca na granicy terytorium Wolfa i Blondi pojawia się samotna, roczna wilczyca z zapadniętymi bokami. Wilki zwykle nie akceptują obcych osobników na swoim terenie, ale tym razem jest inaczej. Chuda zostaje przyjęta do rodziny. Dlaczego? Może spowodował to młody wiek gospodarzy terenu, a może rodzinny instynkt podpowiada im, że łatwiej jest żyć w większym stadzie. W ten sposób zyskują pomocnika do polowań i piastunkę dla swoich szczeniąt. Za-czyna się tworzyć wataha. Wolf i Blondi są parą dominującą, a Chuda przyjmuje pozycję podporządkowaną.

WiosnaJest druga połowa kwietnia. Rozpoczyna się czas linienia. Wilki tracą gęste zimowe futro. Jego resztki widać w posta-ci małych, wełnistych „kołtunów” na zadach. Mimo dobrej kondycji wilki trochę tracą na urodzie. Dzieje się jednak coś znacznie ważniejszego - rodzina rezygnuje z dalekich wędrówek i od kilku dni przebywa w centrum swojego terytorium, w niedostępnej dolinie, ze wszystkich stron zamkniętej starym wiatrołomem i gęstym młodnikiem. Blondi wybrała ide-alne miejsce na gniazdo – pod osłoną gałęzi zwalonego świerka nie musiała nawet kopać nory. W pierwszych dniach maja, po 60 dniach ciąży, Blondi po raz pierwszy zostaje matką. Otwiera się nowy rozdział w hi-storii Wolfa i jego watahy. Przez najbliższe 2 miesiące rodzina będzie wiodła skryty tryb życia, odbywając tylko krótkie wypady łowieckie. W gnieździe jest pięcioro szczeniąt. Przytulone do matczynego brzucha ssą mleko. Maluchy są ciem-noszare, prawie czarne. Ślepe i głuche, całkowicie bezbronne, zdane na opiekę młodych, jeszcze niedoświadczonych ro-dziców. Młode rosną szybko pod troskliwą opieką rodziny. W piątym dniu życia otwierają się im uszy, a w dwunastym oczy. Po skończeniu 3 tygodni zaczynają wychodzić z gniazda i poznawać jego najbliższe otoczenie. Rosną im mleczne zęby. Jako pierwsze pojawiają się kły. Szczenięta zaczynają jeść mięso, więc rodzina musi częściej polować. Przez pierwszy miesiąc życia szczeniąt Blond ich nie opuszcza, więc sama też jest uzależniona od pożywienia, które przyniesie Wolf i Chuda.

LatoBlondi znów uczestniczy w polowaniach. Gdy rodzice ruszają na łowy, maluchami opiekuje się Chuda. Wczesne lato to czas, kiedy łaniom i sarnom towarzyszą młode. Samotne matki trudniej jest wytropić niż stado jeleni, ale jeśli się to uda to zdobycz jest pewna. Wilki ruszają na łowy wieczorem, a wracają do gniazda nocą lub nad ranem. Nie oddalają się zbyt-nio od kryjówki szczeniąt. W poszukiwaniu pożywienia przemieszczają się zaledwie kilka kilometrów. Upalne dni spę-dzają leniwie, szukając cienia w pobliżu gniazda. Kiedy dorośli drzemią, szczenięta co kilka godzin budzą się i baraszku-ją. Mimo, że są jeszcze małe wyraźnie widać ich indywidualne charaktery. Największy z piątki zawsze jest pierwszy przy pożywieniu, a podczas zabawy najwięcej warczy i tarmosi swoje siostry, okazując dominację. Poprzez zabawę szczenięta uczą polować, walczyć i ustalać zasady panujące w stadzie.

oPowiadanie „jeden roK w życiu wilczej rodziny”.

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - załącznik nr 1

W połowie lipca, kiedy młode kończą 10 tygodni rozpoczyna się w ich życiu nowy etap – czas przeprowadzek. Rodzice przeprowadzają je do nowego legowiska, oddalonego ok. 1, 5 km od dotychczasowego. Za 3 tygodnie prawdopodobnie odbędzie się kolejna przeprowadzka. Pod koniec lata, w sierpniu wilkom znów zaczyna rosnąć dłuższa, gęsta, zimowa sierść. Szczenięta mają już 4 miesiące, znacznie podrosły, zaczynają im rosnąć stałe zęby. Opuszczają gniazdo i podążają za rodzicami. Podczas kolejnej prze-prowadzki, za Blondi biegną tylko trzy szczeniaki. Gdzie podziała się dwójka? Prawdopodobnie od urodzenia były słab-sze od pozostałej trójki… Takie jest prawo natury - przeżywają silniejsi.

JesieńPóźną jesienią, kiedy młode mają już komplet stałych zębów i ważą ok. 20 kg, kończy się ich beztroskie dzieciństwo. Zaczynają towarzyszyć dorosłym w wyprawach łowieckich. Rodzina znów wędruje, z każdym tygodniem zwiększając dystans. Wilczki uczą się tropić, naganiać i zabijać zwierzynę. Jednak upłynie sporo czasu zanim będą potrafiły same zdobyć pożywienie. Zbliża się zima – pierwsza w życiu młodych wilków jest dla nich najtrudniejszą próbą. Nawet z licznych miotów zwykle przeżywa tylko jedno lub dwa. Czy potomstwo Wolfa ją przetrwa? Zadecyduje o tym nie tyl-ko przyroda, a również człowiek, który zmienia środowisko i zabiera wilkom przestrzeń życiową…

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

Kalendarium wilczej rodziny - do Karty Pracy nr 1 „Kalendarium wilczej rodziny” Zrób odpowiednią ilość kopii – po jednej dla każdego ucznia. Naklej na karton, potnij na małe kartoniki, zalaminuj. Każ-dy zestaw kartoników włóż do koperty zatytułowanej „Aktualności z życia wilczej rodziny”

Rodzina wędruje po całym terytorium, odwiedzając jego najdalsze zakątki. Para alfa intensywnie znakuje granice terytorium.

Szczenięta mają już pierwsze zęby. Zaczynają jeść mięso i poznawać otoczenie gniazda.

Wataha stopniowo zaprzestaje dalekich wędrówek i prze-bywa w centrum swojego terytorium.

Szczenięta mają 9 tygodni. Dużo czasu spędzają na za-bawie w walkę i polowanie. Odbywa się pierwsza w ich życiu przeprowadzka.

Wilki bywają aktywne przez całą dobę, pokonując około 20 kilometrów, a czasami nawet 50 km dziennie.

Wilki ruszają na łowy wieczorem i próbują coś upolować, nie oddalając się zbytnio od legowiska.

Szczenięta kończą 3 miesiące, są przeprowadzane przez rodziców do nowego legowiska.

Wadera wyszukuje miejsce na gniazdo w najbardziej nie-dostępnej części terytorium. Rodzą się szczenięta.

Szczenięta zaczynają towarzyszyć rodzinie. Rozpoczyna się czas wędrowania i nauka życia.

Odbywają się wilcze gody. Wolf ze szczególną determi-nacją strzeże swego terytorium. Widać mnóstwo tropów i śladów wilczej aktywności.

Młode mają już stałe zęby i ważą ok. 20 kg. Zaczynają towarzyszyć dorosłym w wyprawach łowieckich.

Z każdym tygodniem rodzina pokonuje dłuższy dystans. Młode są już zupełnie podobne do dorosłych.

Rozpoczyna się najtrudniejsza próba w życiu młodych wilków – ich pierwsza zima.

Zaczyna się czas obfitości dla watahy, a trudny czas dla zwierząt kopytnych.

„Jeden rok w życiu wilczej rodziny” - załącznik nr 2

Pakiet edukacyjny - W słow

ach kilku o wydrze, bobrze i w

ilku

Legenda:

lasy

obszary zasiedlone przez wilki

wg. S

towarzyszenia dla N

atury „Wilk”

rzeki

Karpaty

Roztocze

Polesie P

uszczaBiałow

ieska

Puszcza

Augustow

ska

Dolina

Biebrzy

Bory

Dolnośląskie

Puszcza

Rzepińska

Bory

Tucholskie

Puszcza

Świętokrzyska

Lasy Draw

skie

Puszcza

Bydgoska

Lasy Stobraw

skie

PuszczaP

iska

LasyM

ilickie

Puszcza N

otecka

Mapa „O

bszary występowania wilków w Polsce” - Tablica nr 1

Paki

et e

duka

cyjn

y - W

słow

ach

kilk

u o

wyd

rze,

bob

rze

i wilk

u

Lege

nda:

lasy

obsz

ary

zasi

edlo

ne p

rzez

wilk

i w

g. S

tow

arzy

szen

ia d

la N

atur

y „W

ilk”

głów

ne k

oryt

arze

mig

racy

jne

duży

ch z

wie

rząt

rzek

i

Kar

paty

Roz

tocz

e

Pol

esiePus

zcza

Bia

łow

iesk

a

Pus

zcza

A

ugus

tow

ska

Dol

ina

Bie

brzy

Bor

yD

olno

śląs

kie

Pus

zcza

R

zepi

ńska

Bor

yTu

chol

skie

Pus

zcza

Św

ięto

krzy

ska

Lasy

Dra

wsk

ie

Pus

zcza

Byd

gosk

a

Lasy

Sto

braw

skie

Pus

zcza

Pis

ka

Lasy

Mili

ckie

Pus

zcza

Not

ecka

Map

a „K

oryt

arze

ekol

ogicz

ne” -

Tab

lica

nr

2

Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku

„Wilku, dlaczego masz takie duże zęby?” - Tablica nr 3

dorosły wilk

szczenię wilka

szczęka górna

szczęka dolna

kły przedtrzonowce

trzonowce

siekacze

kły przedtrzonowce

siekacze

szczęka górna

szczęka dolna

Paki

et e

duka

cyjn

y - W

słow

ach

kilk

u o

wyd

rze,

bob

rze

i wilk

u

„Por

trety

wilk

ów” -

Tab

lica

nr

4

wilk

w sz

acie

le

tnie

j

wilk

w sz

acie

zi

mow

ej

fot. A. Tabor

Pakiet edukacyjny - W słow

ach kilku o wydrze, bobrze i w

ilku

„Kto korzysta z resztek wilczego stołu” - Tablica nr 5

kuna leśna Martes m

artes

lis Vulpes vulpesbielik H

aliaetus albicilla

kruk Corvus corax

wilk C

anis lupus

fot. N. Selva

Paki

et e

duka

cyjn

y - W

słow

ach

kilk

u o

wyd

rze,

bob

rze

i wilk

u

obrę

cz b

arko

wa

kość

ram

ieni

owa

kośc

i śró

dręc

za

kośc

i nad

gars

tka

kośc

i prz

edra

mie

nia

kość

udo

wa

kośc

i pod

udzi

a

kośc

i stę

pu

kośc

i śró

dsto

pia

kośc

i pal

ców

kośc

i pal

ców

"Wilk

– zw

ierz

ę palc

ocho

dne"

- Ta

blic

a nr

6

Pakiet edukacyjny - W słow

ach kilku o wydrze, bobrze i w

ilku

„Wilczy trucht. Trop w trop …

” - Tablica nr 7

Paki

et e

duka

cyjn

y - W

słow

ach

kilk

u o

wyd

rze,

bob

rze

i wilk

u

„Wilc

zy g

alop.

W p

ogon

i za z

doby

czą”

- Tab

lica

nr

8

Pakiet edukacyjny - W słow

ach kilku o wydrze, bobrze i w

ilku

„Jelenie” - Tablica nr 9

racice

Paki

et e

duka

cyjn

y - W

słow

ach

kilk

u o

wyd

rze,

bob

rze

i wilk

u

„Ucie

czka

prz

ed w

ilkie

m” -

Tab

lica

nr

10

raci

ce

raci

czki