saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri -...
Transcript of saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri -...
saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri
saojaxo turistuli biznesisaojaxo turistuli biznesiorganizaciisa da marTvis Taviseburebani
FAMILY TOURIST INDUSTRY FAMILY TOURIST INDUSTRY of Organization and Management
Tbilisi
2005w.
winamdebare krebuli Sedgenilia arasamTavrobo
organizaciis - saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiris
(smmk) mier zemo svaneTis mosaxleobisaTvis daba mestiaSi
Catarebuli trening-seminaris - “saojaxo turistuli
biznesis organizaciisa da marTvis zogierTi Tavisebureba”
– masalebis safuZvelze.
seminari Catarda fridrix ebertis fondis mier dafinan-
sebuli proeqtis – “saojaxo turistuli biznesis ganviTarebis
xelSewyoba zemo svaneTSi” farglebSi.
seminaris Catarebas win uZRoda proeqtis SemsrulebelTa
eqspedicia zemo svaneTSi, romlis drosac adgilobriv mo-
saxleobasTan Sexvedrebisa da saubrebis Sedegad gamoikveTa
momavali trening-seminaris Tematika.
amave periodSi, adgilobrivi megzurebis daxmarebiT, Sesa-
Zlebeli gaxda oTxi qveiTi da erTi sacxenosno samTo-turis-
tuli marSrutis dakvalva-markireba, romelTa aRwerilobiTi
masalebic warmodgenilia amave krebulis meore nawilSi.
Cveni azriT, krebuli sasargeblo iqneba saojaxo turis-
tuli biznesiT dainteresebuli saqarTvelos sxva mTiani
regionebis mosaxleobisTvisac.
saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri da mestiis raionis
sazogadoebrioba guliTad madlobas uxdis fridrix ebertis
fonds proeqtis mxardaWerisa da finansuri daxmarebisaTvis.
krebulis Sedgenaze muSaobdnen:
d. gabunia, g. qarTveliSvili, j. xanTaZe, d. javaxiSvili
koreqtori: a. jobava
kompiuteruli uzrunvelyofa: m. cicqiSvili
redaqtori Tengiz gaCeCilaZe.
saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri
2005w.
3
saojaxo turistuli biznesi
zogadizogadi cnobebi saqarTvelos cnobebi saqarTvelos
mTianeTis SesaxebmTianeTis Sesaxeb
kavkasionis mTiani masivi gadaWimulia 1300km-ze tamanis
naxevarkunZulidan afSeronamde. mis mTavar da gverdiT qedebze
aseulobiT Tovl-yinulovani mwvervali da uReltexilia. am
mwvervalTagan TxuTmeti simaRliT aRemateba alpebis umaRles
mwverval monblans (4810m), eqvsi maTgani ki xuTiaTasiania – ial-
buzi (5642), Sxara (5068), dixTau (5200), janRa (5059), myinvarwveri
(5033) da yoSTanTau (5152).
saqarTvelo mdebareobs kavkasionis samxreT ferdobebze
da mcire (samxreT) kavkasionis mTianeTSi. kavkasionis yvelaze
maRali da mkacri 700km-iani ubani saqarTvelos farglebSia
moqceuli. mas qveynis teritoriis erT mesamedze meti ukavia,
xolo saSualo simaRle 3520 metrs aRwevs.
qarTveli mTielebi ZvelTaganve sargeblobdnen kavkasio-
nis uReltexilebiT, mimosvla hqondaT rogorc Siga, ise gare
mezoblebTan. qarTveli mefis vaxtang VI-is emigracia ruseTSi
1200-mde warCinebulTan erTad (1724 wels), uReltexilebiT maso-
brivi gadasvlis saucxoo magaliTia. maTi marSruti nowaru-
lis xeobidan gurZi-vcekis gadasasvleliTa (3400) da fastagis
myinvaris gavliT digoriaSi gadadioda. es marSruti dResac
urTules samTo-turistul marSrutTa ricxvs miekuTvneba.
aRsaniSnavia agreTve, rom myinvarwveris kalTebze zRvis
donidan 4100metr simaRleze mdebareobs beTlemis gamoqvabuli
– uZvelesi qristianuli Zegli, gandegil wminda mamaTa salo-
cavi da sacxovrisi.
qarTulma zepirsityvierebam, Tqmulebebma da legendebma
Semogvinaxa im adamianTa saxelebi, romlebic Zvel droSi
mwvervalebze adiodnen. gadmocemis Tanaxmad, jer kidev me-
17 saukuneSi mRvdel ioseb moxeves myinvarwveric (5033) ki
daulaSqravs.
saqarTvelo odiTganve ipyrobda ucxoelebis yuraRebas.
idumalebiT moculi planetis es patara, lamazi da mdidari
kuTxe, wminda pragmatuli TvalsazrisiT, yovelTvis izidavda
rogorc azielebs, aseve evropelebs. kavkasia yovelTvis war-
moadgenda evropisa da aziis SemaerTebel xids. mas ZvelTa-
ganve mniSvnelovani geopolitikuri datvirTva gaaCnda, amitom
uamravi vaWari da sovdagari Zalauneburad moinaxulebda
xolme Cvens qveyanas, radgan igi tranzituli tvirTebis gam-
tarebel gzajvaredins warmoadgenda.
4
saojaxo turistuli biznesi
Cvenda sabednierod, saqarTvelosadmi interesi mxolod
ekonomikuri TvalsazrisiT ar ganisazRvreboda. iyvnen adami-
anebi, romelTac ainteresebdaT Cveni geografiuli da kul-
turuli garemo, qarTuli yofa, istoria, zne-Cveulebebi da, rac
mTavaria, Cveni ulamazesi maRalmTianeTi. amgvari interesebiT
mravali mkvlevari da misioneri swvevia Cvens qveyanas. svaneTic
ZvelTaganve ucxoel mecnier-mkvlevarTa yuradRebis centrSi
iyo moqceuli. aq me-18 saukunidan moyolebuli sistematurad
moRvaweobdnen gamoCenili evropeli mkvlevarebi da mogzaurebi.
maTgan mimovixilavT mxolod im adamianebis saqmianobas, romle-
bic saqarTvelos mTiani sistemebiT iyvnen dainteresebulni.
im pirvel evropel mecnier - mogzaurTa Soris, romle-
bic kavkasiaSi da, kerZod, saqarTveloSi saqmianobdnen, unda
movixsenioT germaneli geologi herman abixi, vinc pirvelma
moxaza kavkasionis ZiriTadi konturebi, cnobili geografi da
mogzauri, didi britaneTis samefo geografiuli sazogadoebis
prezidenti duglas uiliam freSfildi. man 1868 wels pirvelma
daipyro myinvarwveri da ialbuzis aRmosavleTi mwvervali, 1896
wels - TeTnuldi da imave wels londonSi gamosca ortomeuli
“kavkasiuri gamokvlevebi”, romelsac Tavis fundamenturobis
gamo dResac ar daukargavs mniSvneloba.
kavkasions ikvlevda ingliseli d.kokini, romelmac 1888w.
pirvelma dalaSqra miuvali da gorozi samxreT uSba, ungreli
deki (misi samnawiliani wigni “kavkasia” 1905-1907 wlebSi ber-
linSi daistamba), ingliseli mumeri, mravali gamokvlevisa da
mSvenieri wignis – “Cemi asvlebi alpebsa da kavkasiaSi” – avtori,
romlis inglisuri gamocema 1903 wels franguladac iTargmna.
kavkasions miuZRvna Tavisi ornawiliani kapitaluri naSromi
cnobilma germanelma mTamsvlelma da mkvlevarma gotfrid
mercbaxerma (kavkasiis maRalmTianeTi, 1901 w.).
gamorCeuli roli Seasrula mwverval uSbis dapyrobis
epopeaSi germaneli mTamsvlelis adolf Sulces xelmZRvan-
elobiT mowyobilma eqspediciam. Sulces jgufma 1903 wels
Seupovrobisa da profesionalizmis wyalobiT, pirvelma da-
laSqra CrdiloeTi uSba marSrutiT, romelsac dRes Sulces
gza ewodeba.
udidesi wvlili aqvs Setanili kavkasionis kvleva-ZiebaSi
cnobil italiel mTamsvlels, mkvlevarsa da fotoxelovans
vitorio selas. man samjer (1889, 1890, 1896 wlebSi) moinaxula
centraluri kavkasioni, ubani, romelic moicavs kavkasionis
mTiani masivis urTules monakveTs myinvarwveridan ialbu-
zamde da kavkasionis „gulad“ wodebul yvelaze miuval da
5
saojaxo turistuli biznesi
mkacr raions warmoadgens. vitorio selam dalaSqra mravali
mwvervali, mravaljer gadasera kavkasionis qedi, aRwera da
fotofirfitaze aRbeWda saqarTvelos ulamazesi kuTxeebis -
svaneTis, raWisa da xevis mTis landSafti, istoriuli soflebi,
arqiteqturuli Zeglebi, maSindeli yofa, ritualebi da sxva. igi
iyo kavkasionis pirveli fotodokumentalisti. misi Tavdauzo-
gavi Sromis Sedegad SemogvrCa 400-ze meti umaRlesi xarisxis
30X40 sm zomis negativi metad mniSvnelovani komentarebiT.
amgvarad, evropelma mkvlevarebma metad mniSvnelovani da
sasargeblo aRwerilobebi dagvitoves. aseve, Cvenma sasiqadulo
mamuliSvilebma, sxvadasxva dargis mecnierebma - giorgi niko-
laZem, alioSa jafariZem, soso aslaniSvilma, niko kecxovelma,
levan maruaSvilma da mravalma sxvam detalurad Seiswavles
Cveni mTianeTis yvela kuTxe-kunWuli, safuZvlianad gamoikvlies
hifsometruli da reliefuri Taviseburebani, Tovl-yinulovani
masivebi, hidrologia, alpuri zolis botanika, samTamadno sim-
didreebi, mTis eTnokulturebi da, rasakvirvelia, turistuli
infrastruqturis ganviTarebis perspeqtivebi.
jumber xanTaZe,saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiris Tavmjdomare,
saxelmwifo da g.nikolaZis saxelobis premiebis
laureati, qimiur mecnierebaTa doqtori,
profesori.
6
saojaxo turistuli biznesi
saojaxo turizmis ganviTarebis saojaxo turizmis ganviTarebis
perspeqtivebi zemo svaneTSiperspeqtivebi zemo svaneTSi
saqarTvelos, rogorc tipiur mTian qveyanas, gaaCnia
uzarmazari turistul-rekreaciuli potenciali. turizmis
moyvarulTaTvis igi friad momxibvleli da saintereso mxarea.
saqarTvelo namdvili “bunebis walkotia”. mis teritoriaze
warmodgenilia TiTqmis yvela tipis bunebrivi garemo sub-
tropikebidan dawyebuli, Tovliani mTebiT damTavrebuli. ase,
rom turists survilisamebr SeuZlia moinaxulos saqarTvelo
wlis yovel periodSi, daisvenos, imogzauros da datkbes misi
bunebis mSvenierebiTa da sidiadiT.
svaneTi da, kerZod, zemo svaneTi, saqarTvelos erT-erTi
gamorCeuli kuTxea. mcenareuli safaris mwvane feris, bumberazi
Tovliani mwvervalebis kaSkaSa siTeTrisa da cis zRapruli
silurjis Sexameba dauviwyar STabeWdilebas axdens mnaxvelze.
misi ulamazesi landSaftebi, maRali da miuvali mwvervalebi,
uZvelesi kulturul-istoriuli Zeglebi da cxovelTa samya-
ros mravalferovneba yovelTvis izidavda mravalricxovan
turists.
sabWoTa kavSiris daSlamde svaneTi warmoadgenda umniS-
vnelovanes alpinistur da samTo-turistul centrs, sakmaod
kargad organizebuli da ganviTarebuli infrastruqturiT.
aq CrdiloeTidan samxreTisaken ramdenime metad popularuli
samTo-turistuli marSruti gadioda,…moqmedebda turistuli
da alpuri banakebi, TavSesafarebi, bazebi, arsebobda samaSvelo
jgufebi. marSrutze turistTa moZraoba mkacr kontrols
eqvemdebareboda. sabWoTa kavSiris daSlis Semdgom, samwuxarod,
svaneTSi arsebuli turistuli infrastruqtura sastumroebis,
turistuli bazebisa da banakebis saxiT saerTod moiSala da
ganadgurda. amJamad, saqarTveloSi arsebuli socialur-eko-
nomikuri mdgomareobis gamo svaneTis turistul-rekreaciuli
potencialis aRdgena da ganviTareba mniSvnelovan siZneleeb-
Tanaa dakavSirebuli.
cnobilia, rom msoflio turistul biznesSi yovelwliu-
rad 500 miliardamde dolari brunavs. marto alpuri qveynebis
Semosavali samTo-turistuli biznesidan 150 miliard dolars
aWarbebs. es qveynebi karga xania
datvirTvis zRvars _ mZlavrma turistulma nakadebma da in-
frastruqturam daarRvia bunebis wonasworoba da aTasgvari
ekologiuri problema warmoSva, rac adgilobrivi mosaxleobis
7
saojaxo turistuli biznesi
SeSfoTebasa da xSirad protestsac iwvevs. amis gamo mosalod-
neli „alpuri apokalifsis“ saSiSroebac ki gaCnda.
saqarTvelo da, kerZod, svaneTi praqtikulad yamiria
aseTi masStaburi turistuli biznesis gansaviTareblad.
amitom isini, vinc turistuli TvalsazrisiT evropa da sxva
qveynebi „aiTvisa“, aucileblad monaxaven maTi saqmianobis gan-
viTarebisaTvis iseT Tvalwarmtac kuTxes, rogoric svaneTia.
miTumetes, rom svaneTi Tavisi uxvi, mravalferovani da umaR-
lesi xarisxis turistuli produqciiT saerTaSoriso bazarze
konkurencias gauwevs nebismier turistul qveyanas. amis gamo
mosalodnelia, rom svaneTSi ganviTardeba masobrivi turizmi
Tanamedrove formebiT, gaCndeba didi sastumroebi, kempingebi da
sxva turistuli infrastruqtura, romelTa mSeneblobas sia-
movnebiT daafinanseben ucxoeli da adgiloibrivi investorebi.
rasakvirvelia, isini Seecdebian Cadebuli Tanxebis amoRebas
da mogebis miRebas, risTvisac gamoiyeneben evropuli da sxva
turistuli qveynebis magaliTze mravalgzis aprobirebul
meqanizmebs turistuli nakadebis mosazidad.
zomierebis farglebSi aseTi saqmianobis ganviTareba
TavisTavad ar aris cudi, radgan igi qmnis axal samuSao adgi-
lebs da asaqmebs xalxs.
saxelmwifosaTvis masStaburi turizmi iolad kontro-
lirebadi da biujetis Semvsebi sferoa. Tumca, msxvili inves-
torebi jerjerobiT ar Canan. amave dros qveynis arasaxarbielo
finansur-ekonomikuri mdgomareobis gamo, saxelmwifo jerje-
robiT ver axerxebs adgilobrivi iniciativebis stimulirebas
da momsaxureobis axali saxis – saojaxo turistuli biznesis
ganviTarebis xelSewyobasac. amitom adgilobrivma mosaxleo-
bam yvelaferi Tavad unda itvirTos - Cven yvelam erTad unda
SevuwyoT xeli saojaxo turizmis ganviTarebas, radgan adgi-
lobrivi mosaxleobisaTvis es ufro moqnili da momgebiani
saqmianobaa. marTalia, jafasa da pasuxismgeblobasac mets
moiTxovs, vidre sastumroebSi dasaqmeba, samagierod, am procesSi
mosaxleoba masobrivad Caebmeba, Semosavlebic meti iqneba, ro-
melic mosaxleobis ufro did nawilze gadanawildeba.
saojaxo turizmi momsaxurebis sferos miekuTvneba, ma-
gram es momsaxureba sulac ar niSnavs Cveni tradiciebisa
da pirovnuli siamayis Selaxvas. aq, rogorc yvela dargSi,
saWiroa konkretuli codnis miReba da saTanado unar-Cvevebis
gamomuSaveba, magram Tu gaviTvaliswinebT qarTveli kacis Tan-
dayolil stumarTmoyvareobas, zrdilobas da Tavazianobas, es
yvelaferi araviTar siZneles ar unda warmoadgendes.
8
saojaxo turistuli biznesi
turizmis mraval saxeobaTa Soris, zemo svaneTs Tavisi
bunebrvi da ekonomikuri pirobebis gaTvaliswinebiT, yvelaze
metad miesadageba e.w. soflis turizmi. turizmis es saxeoba
iTvaliswinebs turistebis miRebas soflebSi an maT axlos gan-
lagebul specialur sastumro saxlebSi, an uSualod ojaxebSi.
am SemTxvevaSi turistebs eZlevaT SesaZlebloba ufro meti
gaigon adgilobrivi mosaxleobis cxovrebis wesis Sesaxeb,
gaecnon bunebis RirsSesaniSnaobebs, daaTvalieron istoriul-
kulturul-eTnografiuli Zeglebi, aqtiurad daisvenon.
turizmis am saxeobis warmatebulad funqcionirebis
safuZvelTa safuZvels saojaxo turistuli biznes saqmianoba
warmoadgens, magram dReisaTvis adgilobrivi mosaxleobis
samenejero (mmarTvelobiTi) gamocdilebis uqonloba xels
uSlis saojaxo turistuli biznesis efeqtur ganviTarebas.
saojaxo turistuli saqmianoba – es faqtobrivad mcire
masStabis turistuli industriaa. miuxedavad amisa, iseve
rogorc didi turizmi, igi saWiroebs swor dagegmarebas da
calkeuli elementebis sawyisebis codnas. saojaxo turis-
tuli momsaxureobis swori organizacia SeuZlebelia iseTi
mniSvnelovani sakiTxebis codnis gareSe, rogoricaa:
• turistTa ganTavsebisaTvis saWiro Senoba-nagebobebis
dagegmarebis sawyisebi, oTaxebis gawyoba da eqsploata-
cia;
• adgilobriv da ucxoel turistTa miRebis, ganTavsebis,
kvebis organizaciis da sanaxaobrivi obieqtebis SerCevis
Taviseburebani;
• turistuli biznesis ekonomikuri aspeqtebi: saojaxo tur-
istuli biznesis biujetis Sedgena da misi Sesruleba;
• turistTa satransporto, informaciuli da sagamyolo
momsaxureba;
• turizmi da bunebis dacvis ekologiuri problemebi.
zemo svaneTis istoriul memkvidreobaSi gansakuTre-
buli adgili uWiravs mis kulturul da yofiT tradiciebs,
romelebic sainteresoa rogorc ucxoeli, ise adgilobrivi
turistebisaTvis. turistuli saxlis maspinZels unda SeeZlos
SesTavazos turists adgilobrivi istoriul-kulturuli
Zeglebis daTvaliereba, folkloruli jgufis an ansamblis
koncertze an specialurad gamarTul RonisZiebaze, sakul-
to-religiur da sxva eTnografiul RonisZiebebze daswreba.
turistebs aseve Zalze ainteresebT adgilobrivi yofiTi
tradiciebis gacnobac.
saqarTvelos mdidari landSafturi resursebi farTo
9
saojaxo turistuli biznesi
arCevans sTavazobs turists. maspinZelma unda icodes axlomde-
bare specialurad markirebuli fexiT sasiarulo an sacxenos-
no turistuli marSrutebis detalebic, hqondes momzadebuli
saWiro rukebi, hyavdes winaswar SerCeuli gamyoli da SeurCios
turists an turistTa jgufs saTanado marSruti. xolo cudi
amindis SemTxvevaSi SesTavazos stumrebs alternatiuli gegma,
magaliTad, kulturul-eTnografiuli an istoriul-arqeologi-
uri RirsSesaniSnaobaTa daTvaliereba, folkloruli musikis
mosmena da sxva.
zemo svaneTis yofiTi tradiciebi, sruliad originalu-
ri kerZebi da gamorCeuli maspinZloba, kargi safuZvelia e.w.
“gastronomiuli” turizmis moyvarulTaTvisac. am SemTxveva-
Si ojaxis maspinZelma unda SesZlos zomierebis farglebSi
daakmayofilos turistTa gastronomiuli moTxovnebi, maTi
ganwyobis da janmrTelobis mdgomareobis (asakis) gaTvalis-
winebiT.
mTiani da gansakuTrebiT maRalmTiani regionebi xasiaTde-
ba myife ekosistemiT. turistebis ukontrolo moqmedebebma
SeiZleba gamousworebeli ekologiuri ziani miayenos garemos,
uaryofiTad imoqmedos cxovelTa da mcenareTa samyaroze da
safrTxe Seuqmnas jer kidev ekologiurad dauzianebel uni-
kalur bunebriv simdidres. amitom am mxriv saWiroa maspinZlis
sifxizle da adglobriv eklogiur Taviseburebebze turistTa
yuradRebis gamaxvileba.
turizmis ganviTarebis mTeli procesis periodSi adgi-
lobrivma mosaxleobam unda miiRos garkveuli mogeba turis-
tuli biznesisgan, rac misi keTildReobis amaRlebaSi unda
aisaxos.
saojaxo turistuli biznesis ganviTarebis Sedegad adgi-
lobrivi sazogadoebis potenciuri mogeba ZiriTadad moicavs:
� axali samuSao adgilebis Seqmnas da Semosavlis zrdas;
� adgilobrivi turistuli infrastruqturis ganviTarebas
(sastumro saxlebi, qoxebi, sasadiloebi, restornebi, satrans-
porto da sakomunikacio saSualebebi);
� soflis meurneobis produqtebis warmoebisa da misi Sesy-
idvis gafarToebas;
� Sida rewvisa da suvenirebis damzadebis tradiciebis aRd-
gena-ganviTarebas;
� adgilobriv biujetSi Semosavlebis zrdas.
saqarTvelos maRalmTianeTSi da am SemTxvevaSi zemo svaneT-
Si, saojaxo turistuli saqmianobis ganviTarebas da xelSewyobas
saxelmwifoebrivi mniSvneloba eniWeba. amitom sasurvelia:
10
saojaxo turistuli biznesi
� saxelmwifom ganaxorcielos saojaxo turistuli biznesis
finansuri mxardaWera uprocento an dabalprocentiani
sesxebis gacemis gziT;
� mestiis gamgeobam da sakrebulom, adgilobrivi TviTmmarTv-
elobis organoebma, jerovani yuradReba miaqcion turizmis
da kerZod saojaxo turizmis ganviTarebas. saojaxo turiz-
mis ganviTarebis xelSewyoba unda gaxdes maTi saqmianobis
erT-erTi umTavresi prioriteti.
saojaxo turistuli saqmianobis xelSewyobis procesSi
aucileblad gasaTvaliswinebelia zomierebis SenarCuneba, vi-
naidan turistebis ukontrolo da daugegmavma nakadebma Sei-
Zleba regionSi seriozuli problemebi warmoSvas, kerZod:
� gadametebuli urbanizacia SeiZleba gaxdes svaneTis _ am
ulamazesi kuTxis originalobisa da unikalurobis da-
kargvis mizezi;
� regionis gadatvirTva Warbi raodenobis turistebiT, mniS-
vnelovan ekologiur dabinZurebas gamoiwvevs da SeiZleba
uaryofiTad imoqmedos biomravalferovnebaze da a.S.
ojaxuri turistuli biznesi SeiZleba ganvixiloT ro-
gorc maRalmTiani regionebis ekonomikuri problemebis gadaw-
yvetisaken mimarTuli mniSvnelovani saqmianoba. Mmas SeuZlia
moutanios damatebiTi finansebi im ojaxebs, romlebsac ar aqvT
didi arCevani Tavisi Semosavlebis gazrdaSi.
Tamamad SeiZleba iTqvas, rom turizmis da, kerZod, oja-
xuri turistuli saqmianobis ganviTareba adgilobrivi Temebis
TanamonawileobiT – es zemo svaneTis mosaxleobis alterna-
tiuli saqmianobis axali, magram metad perspeqtiuli sferoa.
dasaqmeba da damatebiTi Semosavlebis zrda, saSualebas mis-
cems adgilobriv mosaxleobas SeeTvisos maTTvis sruliad
axal sabazro pirobebs, SeinarCunon bunebis mravalferovneba,
ekologiurad sufTa garemo da adgilobrivi istoriul-kul-
turuli memkvidreoba.
winamdebare krebuli warmoadgens mokrZalebul cdas
xeli Seuwyos zemo svaneTis da sxva mTiani raionebis mo-
saxleobas eziaros saojaxo turistuli biznesis organizaciis
sawyisebs da momsaxureobisaTvis saWiro unar-Cvevebs.
domenti gabunia,
saqarvelos mTis moyvarulTa kavSiri.
11
saojaxo turistuli biznesi
svaneTis istoriul-kulturuli memkvidreobis svaneTis istoriul-kulturuli memkvidreobis
zogierTi aspeqtizogierTi aspeqti
svaneTma msoflios kulturis saganZurs unikaluri
istoriuli masala Semounaxa, es masala organulad erwymis
bunebis ganumeorebel silamazes da qmnis im saocar harmonias,
romelsac gancvifrebaSi mohyavs mnaxveli.
svaneTi mdebareobs kavkasionis mTavari qedis samxreT
ferdobze. mdinareebis - cxeniswylisa da enguris xeobebis
ormag qvabulSi da SemozRudulia: CrdiloeTidan _ kavkasionis
mTavari qediT, aRmosavleTidan – leCxumis qediT, samxreTi-
dan – leCxumisa da samegrelos qedebiT, xolo dasavleTidan
– akibosa da kodoris qedebiT. CrdiloeTiT, kavkasionis qe-
dis gadaRma svaneTs yaraCai-CerqezeTi da yabardo-balyareTi
esazRvreba, aRmosavleTidan – raWa, samxreTidan – leCxumi da
imereTi, xolo dasavleTidan – samegrelo da afxazeTi.
geografiulad da administraciulad svaneTi or ZiriTad
raionad iyofa: enguris auzi iwodeba zemo svaneTad (mestiis
raioni), xolo cxeniswylis auzi _ qvemo svaneTad (lentexis
raioni). maT erTmaneTisagan svaneTis qedi hyofs. svaneTs ukavia
4388,9 kv.km farTobi, anu saqarTvelos teritoriis 5,8%; aqedan
mestiis raions ekuTvnis 3044,5 kv.km, xolo lentexis raions
- 1344,4 kv.km.
tradiciebiT zemo svaneTSi ganasxvavebdnen bals qvemo
da bals zemo svaneTs (bali _ qedis saxelwodebaa), rac „sa-
dadeSqeliano-sabatono“ da „Tavisufal-ubatono“ svaneTs See-
satyviseba. qvemo svaneTi ki „sadadiano“ svaneTad iwodeboda
(S.CarTolani „Zveli svaneTi“ Tb. 1996).
geografiuli mdebareobis gamo, svaneTi iTvleba Znelad
misadgom kuTxed. Tumca, ramdenadac mkacri da Znelad misad-
gomia, imdenad saintereso da mimzidvelia.
svaneTis istoriul-kulturul ZeglebSi moiazreba:
� eklesiebi da maTSi Semonaxuli siwmindeebi (jvar-xati, xel-
nawerebi, oqro-vercxlis samkaulebi, freskuli mxatvroba,
moCuqurTmebuli karebi da sxva);
� arqeologiuri Zeglebi (yvelaze adreuli Zeglebi qvis
xanis gviandel safexurs – neoliTs ganekuTvneba);
� saqarTvelos yvela kuTxisagan gansxvavebuli arqiteq-
tura – svanuri koSki da “maCubi” (svanuri sacxovrebeli
saxli);
� xalxuri rewvis nimuSebi (Zveli svanuri tansacmeli, fex-
12
saojaxo turistuli biznesi
sacmeli, qudebi, svanuri saxlis damaxasiaTebeli elementebi,
aveji, jam-WurWeli, saTavsoebi, xalxuri sakravebi, sabrZolo
iaraRebi da sxva);
� musikaluri eTnografiuli folklori (simRerebi, ferx-
ulebi, cekvebi, legendebi da sxva).
svaneTSi eklesiebi Tavis rols komunisturi reJimis
drosac ki asrulebda. svani kaci yovelTvis gamoirCeoda Ta-
visi Zlieri rwmeniT da jvar-xatisadmi udidesi pativiscemiT.
warsulSic da, sabednierod, dResac. Tavmoyvare svani Tavis si-
marTles eZebs xatTan daficebis saSualebiT, romlis drosac
yvela eWvi Tu kiTxva ispoba. Zalian mniSvnelovania es momenti
moSuRleTa Serigebis drosac, vinaidan xatTan Serigebuli
dauZinebeli mtrebic ki xatis SiSiT da ridiT cxovrebis bo-
lomde inaxavdnen micemul sityvas, rac xSirad ganapirobebda
usiamovnebis da msxverplis Tavidan acilebas.
eklesiebi da maTSi daculi siwmindeebi SeiZleba CaiT-
valos svaneTis erT-erTi ZiriTadi da mtkivneuli problemis
– migraciis sawinaaRmdego saSualebad. svaneTis centridan
iseT daSorebul soflebSi, rogoricaa uSguli, kala, adiSi,
wvirmi, ifari, JabeSi, mazeri da sxva, darCenili mosaxleobis
umetesoba ar tovebs Tavis sacxovrebels imis gamo, rom amdeni
saukune gamovlili, winaprebis mier saidumlod da saTuTad
Senaxuli siwmindis mitovebis uflebas sakuTari sindisi da
Tavmoyvareoba ar aZlevs.
am siwmindeebis istoriul Rirebulebaze albaT Taname-
droveoba ityvis Tavis saTqmels da gaacnobs maT mTel sa-
myaros, rogorc msoflios kulturis saganZuris ganuyofel
nawils.
rogorc mTel Cens qveyanaSi, ise svaneTSic eklesias
TandaTan ubrundeba misi ZiriTadi funqcia. bolo wlebis
ganmavlobaSi zogierT eklesias Cautarda restavracia-konser-
vacia. am samuSaoebis Sedegad bevri saintereso freska aRdga.
dReisaTvis am regionSi arsebobs „mestiisa da zemo svaneTis
eparqia“, funqcionirebs ori mudmivmoqmedi eklesia, yvela ekl-
esiaSi meufis kurTxeviT periodulad tardeba tradiciuli
religiuri ritualebi da wirva-locva.
vimedovnebT, rom yvela dazianebul eklesias daubrundeba
pirvandeli saxe, rac ufro mimzidvelsa da sainteresos gaxdis
svaneTs, rogorc adgilobrivi mosaxleobisTvis, ise stumrebi-
sTvisac.
svaneTis istoriis da eTnokulturuli memkvidreobis ganuy-
ofeli nawilia svanuri koSki da svanuri saxli _ “maCubi“.
13
saojaxo turistuli biznesi
koSkis ZiriTadi daniSnuleba Tavdacva iyo, Tumca arse-
bobs koSkebi, romlebsac saguSago koSkebs eZaxian. koSki erTi
SexedviT martivi tipis Senobaa, magram istoriam dagvanaxa,
rom mis Semqmnels bevri ram gauTvaliswinebia konstruirebis
procesSi.
koSkis saZirkvels gaWrili vaSlis forma aqvs (sim-
rgvaliT qvemoT), mas mosdevs daaxloebiT 4-6 metris simaRlis
masiuri naSenebi nawili, Semdeg iwyeba sarTulebi. pirvel sar-
Tuls erT metrze meti sisqis kedlebi aqvs da mcire zomis
Sesasvleli kari, yovel Semdeg sarTuls aqvs viwro patara
fanjara da mcire zomis asasvleli; sarTulSua gadaxurva
qvemoTa mxridan naxevrad TaRovania, zemodan ki brtyeli. sar-
Tulebs Soris asasvleli erTsa da imave kuTxeSi ar meordeba.
koSkis kedlebi TandaTan Txeldeba: koSkis boloSi kedlis
sisqe 0,5 metria.
koSkis saSualo zomebia 5 X 5 X 25 m. fanjris Siga zomebi
gareTaze metia, rac mniSvnelovnad afarToebs mxedvelobis
(Tofis damiznebis) ares da zrdis koSkis Tavdacvisunari-
anobas. saZirkvlis simrgvale uzrunvelyofs koSkis verti-
kalur mdgomareobas. nagebobis qveda nawilis masiurobis
gamo simZimis centri wanacvlebulia maqsimalurad qvemoT,
rac zrdis koSkis mdgradobas. aRsaniSnavia, rom ferdobTan
axlos agebuli koSki aucileblad wiboTiaa orientirebuli
ferdobisaken. zvavis SemTxvevaSi Tovli waxnagebiT iWreba da
ormxriv iyreba. 1987 wels svaneTSi momxdarma stiqiurma mov-
lenebma da didTovlobam kargad daadastura zvavebis mimarT
koSkebis mdgradoba.
saguSago-saTvalTvalo koSkebi svaneTis mTel terito-
riaze erTmaneTis miyolebiTaa aSenebuli. saSiSroebis Sem-
TxvevaSi pirvel koSkze anTebdnen specialurad momzadebul
Tivas. kvamlis danaxvaze igive meordeboda yovel momdevnoze.
mTeli xeoba swrafad iRebda saWiro informacias da saomrad
emzadeboda. SezRuduli xilvadobis SemTxvevaSi ki daTqmuli
signali gadaecemoda Tofis zedized ramdenime gasroliT.
svanuri sacxovrebeli saxli - „maCubi“ sakmaod didi
moculobis orsarTuliani Senobaa. Senobis pirveli sarTuli
gamoiyeneboda, rogorc adamianebis, ise msxvilfexa pirutyvis
sacxovreblad, xolo meore sarTulze inaxavdnen Tivas.
saxli Tbeboda SuacecxliT, aqve ojaxis wevrebisaTvis
mzaddeboda saWmelic. iyo calke Sesasvleli ormagi kari
derefniT (svanurad „hagaam“), romlis daniSnuleba iyo rogorc
siTbos SenarCuneba, ise nawilobriv Tavdacva. aseTi tipis
14
saojaxo turistuli biznesi
saxlebSi ojaxis wevrTa raodenoba ocdaaT da met adamians
aRwevda. cnobilia, rom mulaxis TemSi, qaldanebis sacxovrebel
kompleqsSi erTdroulad asamde adamiani cxovrobda. es kom-
pleqsi garSemortymulia sami metri simaRlis galavniT. misi
alayafis WiSkari urduliTaa daketili. samwuxarod, SemorCe-
nilia am kompleqsis mxolod nawili. ezoSi amJamadac dgas
erTi kargad Semonaxuli da erTic naxevrad dangreuli koSki,
agreTve eklesia Tavisi unikaluri jvar-xatebiT da siwmindee-
biT. aq agreTve yofila erTi samsarTuliani da ori orsarTu-
liani sacxovrebeli saxli, xorblisa da qeris salewi kalo,
dilegebi da saidumlo gvirabebi, romlebic am kompleqss akav-
Sirebda uRran tyesTan. yovelive es mogvagonebs cixe-simagres,
rac am ojaxisa da gvaris siZliereze migvaniSnebs. aseTive
tipis sacxovrebeli kompleqsebi svaneTSi sxva soflebSic
gvxvdeba. magaliTad, xergianebis (d. mestia), Carkvianebis (sof.
latali) da sxva.
svanur saxlSi gauyofeli ojaxebis erTad cxovreba
iTvleboda ojaxis siamayed. ojaxs marTavda ufrosi, e.w. „max-
vSi“, romelsac umetes wilad asakis da gonierebis mixedviT
irCevdnen, Tumca ar iyo gamoricxuli sxvas etvirTa es saqme.
maxvSisaTvis gankuTvnili iyo specialuri skami - „sakar-
cxuli“, romelze dajdomis ufleba nebarTvis gareSe aravis
hqonda. xandaxan maxvSi stumars, pativiscemis niSnad, uTmobda
am adgils. mamakacebisTvis gankuTvnili iyo „sakarcxulis“
stilSi gamoTlili grZeli skami, e.w. „lurgim“, xolo qa-
lebisTvis odnav dabali skami. ojaxis yvela wevri usityvod
emorCileboda maxvSs. saxnavi miwebis simwiris gamo svaneTSi
yovelTvis iyo xorblis anu puris nakleboba, Tumca xorci
da rZis produqtebi, SeiZleba iTqvas, sakmarisad hqondaT. max-
vSi samarTlianad aregulirebda Sromis process da sakvebis
ganawilebas.
svaneTSi mxolod sacalfexo gziT SeiZleboda asvla,
amdenad yvela saWiro nivTs (tansacmels, fexsacmels, avejs,
jam-WurWels da sxva) adgilze qmnidnen.
svaneTSi Catarebuli unikaluri arqeologiuri gaTxrebis
Sedegad aRmoCnda Tu rogori daxvewili xerxebiT xdeboda
sxvadasxva epoqaSi, qvis xanidan dawyebuli dRemde, im sagnebis
damzadeba, romlebiTac dRes saqarTvelos da, kerZod, svaneTis
arqeologiis muzeumi amayobs.
dResdReobiT SemorCenilia wesebi da xelsawyoebi, romli-
Tac xdeba xalxuri rewvis nimuSebis damzadeba. Tumca zogi-
erTi mniSvnelovani teqnologiuri meTodi dakargulia da maTi
15
saojaxo turistuli biznesi
aRdgena TiTqmis SeuZlebelia (magaliTad vercxlis mosevadeba,
jvar-xatebis gaformebis zogierTi xerxi da sxva).
xalxuri rewvis gadasarCenad aucilebelia xandazmulebi-
sagan im teqnologiuri xerxebisa da wesebis gadmoReba, rom-
lebmac, sabednierod, dRemde moaRwia.
svaneTis istoriisa da kulturis erT-erTi Semadgeneli
nawilia musikaluri folklori. svaneTis bunebisa da yofis
simkacris Sesabamisad, musikaluri folkloric mkacri da
omaxiania. simRerebisa da ferxulebis ZiriTadi nawili eZRvneba
laSqrobebs, omebs, brZolebSi gamoCenil gmirebs, saxelovan
mefeebs (magaliTad Tamar mefes). Zalian mniSvnelovani nawili
eZRvneba religiur dResaswaulebs. bevri simRera da ferxuli
eZRvneba nadirobas, nadirobis qalRmerT dalis. arsebobs
agreTve sayofacxovrebo xasiaTis simRerebi da Zalian cota
- saxumaro da sasiyvarulo Temebze agebuli simRerebi.
svaneTSi dResac mniSvnelovania samgloviaro simRerebis
Sesruleba. yvela micvalebuli, rogorc svaneTSi, ise svanebiT
dasaxlebul barSi da TbilisSic ki, imarxeba svanuri „za-
riT“. es aris simRera, romlis variantebi gvxvdeba svaneTis
sxvadasxva soflebSi.
arsebobs iseTi simRerebic, romelTa Seqmna uZveles droze
migvaniSnebs. am simRerebSi zogierTi sityvis mniSvneloba
dakargulia. aseTia, magaliTad, “lile”, romelsac mRerian ara
marto saqarTveloSi. igi jer kidev qristeSobamde Seiqmna. es
simRera savaraudod, eZRvneba mzis RvTaebas. aseTive uZveles
simRerebs miekuTvneba “qalTidi”, “kviria”, “elia lurde” da
sxva.
svanur musikalur folklorSi mniSvnelovani adgili eT-
moba ferxulebs (simRerisa da cekvis erTdrouli gansaxiereba).
igi sruldeba umeteswilad mamakacTa mier, Tumca aris iseTi
ferxulebic, sadac qalebic monawileoben. aseTia, magaliTad,
“Tamar-dedofali”, “irinola”, “dala-kojas” da sxva. mamakacTa
ferxulebi Sinaarsobrivad eZRvneba ZiriTadad laSqrobebs,
omebs da nadirobas. magaliTad, “murza i beqsil”, “Sgari da
laSgari”, “gaul-gavxe”, “lemCil” da sxv.
arsebobs mravali Sairi cnobil adamianebze. am SairebSi
solisti asrulebs im gmiris rols, visac eZRvneba simRera,
xolo gundi ambobs moZaxils da xotbas asxams mas.
axlo warsulSi Seqmnilia simRerebi svaneTis saamayo
Svilebze, omis gmirebze, alpinistebze (bimurzela mestielze,
mixeil xergianze da sxva).
aRsaniSnavia simRera “gaul-gavxe”, romelic eZRvneba me-
16
saojaxo turistuli biznesi
fis ruseTis winaaRmdeg sofel xaldes ajanyebas. igi svani
vaJkacebis mebrZoli sulis, Tavisuflebis wyurvilisa da xatze
daficebis erTgulebis brwyinvale magaliTia, samwuxarod, am
ajanyebas emsxverpla am soflis mamakacebis didi nawili da
RirsSesaniSnavi nagebobebi.
svanur xalxur sasimRero repertuarSi mniSvnelovani
roli uWiravs sagaloblebs, romlebic tradiciis Sesabamisad
sruldeba nebismier lxinSi Tu religiuri dResaswaulebis
dros. maTgan gansakuTrebiT aRsaniSnavia wminda giorgis saga-
lobeli “jguragiS”, aseve “wmindaio”, “kviria” da sxva.
svaneTis sasimRero folklori, imavdroulad musikaSi
aJRerebuli svaneTis istoriacaa. yvela simReras aqvs warmo-
Sobis dro da adgili, yvela maTgani aris legendis nawili,
romelic zepiri gadmocemis gziT aris mosuli Cvenamde. dRes
aucilebelia maTi gadarCena, Seswavla, Cawera da gamoqveyneba,
raTa ar dagvekargos svaneTis sulieri saganZuris esoden
mniSvnelovani nawili.
Cven SevecadeT svaneTSi saojaxo sastumros axalgazrda
mflobelebisaTvis warmogvedgina svaneTis istoriul-kul-
turuli memkvidreobis zogierTi detali. sasurvelia, rom
saqarTveloSi turizmis sferoSi moRvawe yvela qalma da kacma
Tavad icodes, Tu raoden Zvirfasi istoriul-kulturuli mem-
kvidreoba gaaCnia mis kuTxes, mTlianad Cven qveyanas. maT unda
SesZlon Camosuli stumrisaTvis SearCion da kvalificiurad
SesTavazon Cveni tradiciebis gacnoba, bunebis ulamazesi
Zeglebis, eTnografiul-arqeologiuri RirsSesaniSnaobebis,
muzeumebis monaxuleba, simRerisa da cekvis ansamblebis mos-
mena da naxva.
vaxtang filfani,svaneTis kulturis ganviTarebis fondi.
17
saojaxo turistuli biznesi
turistuli infrastruqturis
ganuviTareblobisa da sxva xelis-
SemSleli pirobebis miuxedavad,
saqarTvelos maRalmTianeTisadmi in-
teresi sul ufro da ufro izrdeba.
turistebis misaRebad aqtualuri
xdeba SedarebiT mcire danaxarjebiT
patara sastumroebis mSebelobis an
arsebuli saxlebis “gesthauzebad”
(sastumro saxlebad) gadakeTebis
sakiTxi.
am amocanis gadasawyvetad,
daTvalierebul iqna ramdenime
sacxovrebeli saxli mestiis raionSi.
tradiciuli sacxovrebeli svanuri
saxli amJamad praqtikulad ukve
aRar arsebobs. mas Seenacvla ev-
ropuli tipis sacxovrebeli, sru-
liad gansxvavebuli gegmarebiT, sx-
vadasxva saxis da sxvadasxva dros
gakeTebuli miSenebebiT. cxadia, rom
yoveli saxlis gadakeTeba moiTxovs
individualur midgomas, magram tur-
istis moTxovnebidan gamomdinare,
gamovlinda tipobrivi sakiTxebi da
aucileblad Casatarebeli samuS-
aoebi. qvemoT moyvanilia ZiriTadi
sakiTxebi, romlebsac unda mieqces
gansakuTrebuli yuradReba sacxovre-
beli saxlebis sastumroebad adapta-
ciisa da mowyobis procesSi:
� keTilmowyobili abazanebis
(saSxape) da sapirfareSoebis
(Sesabamisad 2,5-1,8kv.m.) sakmarisi
raodenobis (3-4 kacze erTi sveli
wertili) mowyoba Senobis SigniT
da maTi moxerxebuli ganlageba
sacxovrebeli saxlebis adaptacia turistuli sacxovrebeli saxlebis adaptacia turistuli
sastumroebisa da gesthauzebis mosawyobadsastumroebisa da gesthauzebis mosawyobad
18
saojaxo turistuli biznesi
saZineblebis mimarT. septikebis (gamwmendi nagebobebis)
mowyoba kanalizaciis armqone adgilebSi;
� saZinebelebis (14-16kv.m)imgvarad dagegmareba, rom es oTaxebi
ar iyos erTmaneTSi gamavali, hqondeT moxerxebuli orien-
tacia, izolirebuli iyvnen xmauriani quCisa Tu saTavsoe-
bisagan;
� sastumro oTaxis, sasadilo oTaxis da samzareulos mox-
erxebuli ganlageba (sasurvelia erT sarTulze);
� ojaxis saTavsoebisa da Sesabamisad, maTi wevrebis sacxovre-
belis gamijnva stumrebis infrastruqturisagan iseTnairad,
rom ar Seiqmnas xelis SemSleli pirobebi arcerTi mxari-
saTvis. es SeiZleba ar exebodes agroturizmis obieqtebs,
sadac turisti uSualod monawileobs ojaxis yoveldRiur
cxovrebasa da saqmianobaSi;
� miwis nakveTis swori zonireba, misi dayofa wina - dekora-
tiul ezod, baRad da sameurneo ezod;
� sasurvelia zomierebis farglebSi, saxls SeunarCunoT
adgilobrivi qvis wyoba, tradiciuli ornamentebi da el-
ementebi, bina davakompleqtoT adgilobrivad damzadebuli
avejiT da sxva.
Tu ojaxi gadawyvets Tavisi sacxovrebeli saxlis misad-
agebas an gadakeTebas saojaxo sastumrod, sasurvelia, mSene-
blobis dros Secdomebis Tavidan asacileblad, samSeneblo
proeqti momzaddes arqiteqtoris an gamocdili inJiner-mSene-
belis monawileobiT.
Cven SevecdebiT mestiis mkvidris, q-n z. CarTolanis
saxlis magaliTze gaCvenoT, Tu rogor SeiZleba minimaluri
danaxarjebiT saxlis gadakeTeba ojaxur sastumrod iseTnai-
rad, rom is pasuxobdes zemoT CamoTvlil pirobebs.
aq warmodgenil gegmebze muqad aRniSnulia saxlis real-
uri mdgomareoba, xolo mkrTali xazebiT _ Tu rogor SeiZleba
is gadakeTdes minimaluri ngrevisa da miSenebis xarjze.
vinaidan proeqtis Tanaxmad saxls daemata sami saZine-
beli oTaxi, saWiro gaxda kidev ori abazanis damateba meore
sarTulze da erTi axali abazanis mowyoba ojaxisaTvis pirvel
sarTulze. dagegmarebidan gamomdinare arsebuli abazana
miekuTvna pirvel sarTulze ganlagebul saZinebel oTaxs.
amgvarad, damatebuli oTaxebidan erTi pirvel sarTulzea
samzareulos adgilas, Tavisi individualuri abazaniT, ori ki
ganlagda meore sarTulze _ Ria terasis magivrad. am SemTx-
vevaSi yvela saZinebeli gaxda izolirebuli, meore sarTulze
maTTan uSualo siaxloves ori abazanaa, rac savsebiT sakmari-
20
saojaxo turistuli biznesi
sia gesthauzis tipis sastumroebisTvis.
meore sarTulze ganlagebul did sastumro oTaxs, sa-
survelia, miuSendes samzareulo, romelic kibis saSualebiT
daukavSirdeba ojaxis sacxovrebel farTs, sameurneo sawyobebs
da ezos. meore sarTulis centrSi mozrdili holi ki daaka-
vSirebs yvela saTavsos da farTo mzian terasas.
rogorc aRvniSneT, arsebul saxlSi aucilebeli iyo
ojaxis saTavsoebis gamijvna, rac Cveni azriT, am proeqtSi mox-
erxda. binaSi Sesvla pirvel saTulze SesaZlebeli gaxda ro-
gorc mTavari holidan, ise sameurneo ezodan. aseT SemTxvevaSi
sastumroSi cxovreba da ojaxis saqmianoba damoukideblad
mimdinareobs da amave dros, yvela urTierTkavSiri funqcio-
nalurad martivi da mosaxerxebelia. saxlis rekonstruqciam
ar Seqmna araviTari siZneleebi misi nakveTis zonirebaSi. wina
ezoSi ojaxs faqtobrivad ukve mowyobili aqvs sayvavileebi,
saWiroa mxolod fexmavalTa da avtomanqanebis Sesasvlelis
cal-calke gamijnva, kerZod, avtomanqanebis sadgomebis da
sameurneo ezos mowyoba saxlis ukana mxares.
saxlis aseTi gadakeTebis SemTxvevaSi, CarTolanebis
ojaxs SeuZlia warmatebuli sastumro biznesi awarmoos, vi-
naidan Seqmnil infrastruqturas daemateba maTi Sromisuna-
rianoba da stumarTmoyvareoba, rac kidev ufro mimzidvels
gaxdis am sastumros.
msgavsi sarekonstruqcio saqmianobisaTvis sasurvelia
aseT ojaxebs saxelmwifom gauwios daxmareba dabal procen-
tiani sesxebis gacemiT.
levan lorTqifaniZe,arqiteqtori,
kurort gudauris da bakurianis gengegmis avtori.
21
saojaxo turistuli biznesi
turistebis momsaxurebis danaxarjebis turistebis momsaxurebis danaxarjebis
gaTvlebigaTvlebi(saojaxo sastumros mflobelTaTvis)
rogorc ucxoeTSi, ise Cveni qveynis im regionebSi, sadac
turistebis xalxmravali nakadebia, ukve didi xania moqmedebs
saojaxo sastumroebi (qobuleTi, baTumi, borjomi, bakuriani).
saqarTvelos maRalmTianeTi (svaneTi, raWa, xevsureTi, Tu-
SeTi, zemo aWara da sxva) turistebisaTvis saucxoo dasasvene-
beli adgilia, Tumca amJamad es regionebi maT mier naklebadaa
aTvisebuli. axlo momavalSi mosalodnelia, rogorc adgilo-
brivi, ise ucxoeli turistebis didi nakadis Casvla am re-
gionebSi. amitom sasurvelia, saojaxo sastumroebis momavalma
mepatroneebma icodnen, rogorc stumris miRebaze gaweuli xar-
jebis, ise saxelmwifo gadasaxadebis gaTvla da sagadasaxado
organizaciebTan urTierTobis zogierTi sakiTxi.
meore msoflio omis Semdeg mravali qveynis samomxmare-
blo bazrebze saqonlis (momsaxurebis) deficitis pirobebSi,
mwarmoeblebis ZiriTad amocanas warmoadgenda warmoebuli
produqciis ganawileba. aseTi tipis bazrebi, romlebic dRes
iSviaTad gvxvdeba, cnobilia “gamyidvelis bazris” saxeliT.
mrewvelobis, mecnierul-teqnikuri progresis da konkuren-
ciis swrafma zrdam ganapiroba saqonlis (momsaxurebis)
miwodebis nakadebi, romelmac TandaTanobiT gadaaWarba ba-
zarze arsebuli moTxovnebis moculobas. amitom “gamyidvelis
bazari” TandaTanobiT gardaiqmna “momxmareblis bazrad”, anu
am SemTxvevaSi saqonlis bazarze mTavaria momxmareblis neba
da interesi. am dros mwarmoeblis ZiriTadi amocanaa gansazRv-
ros, Tu ra moculobis produqciis (momsaxurebis) realizacia
SeuZlia mas.
fasdebis (faswarmoqmnis) efeqtianoba mdgomareobs bazar-
ze miwodebuli (misawodebeli) saqonlis an momsaxurebisaTvis
realisturi fasebis gansazRvraSi da maqsimalurad moqnili
fasdaTmobebis SemuSavebaSi.
gasuli saukunis 60-in wlebSi msoflioSi faswarmoqmnas
ar eqceoda saTanado yuradReba, magram 80-ani wlebidan mas
ukve warmatebis erT-erT ZiriTad faqtorad miiCneven. amJamad
fasebis politikis arsi imaSi mdgomareobs, rom firmam Ta-
visi produqciis fasis variaciiT da bazris mdgomareobis
mixedviT unda SeZlos bazris garkveuli nawilis aTviseba da
dagegmili mogebis miReba.
22
saojaxo turistuli biznesi
faswarmoqmnis politikis erT-erT yvelaze mastimuli-
rebel faqtors warmoadgens fasdaTmobaTa Tanamedrove praq-
tika. am dros firma-mewarme Tavis momxmarebels sTavazobs
garkveul procentian fasdaklebas, Tu es ukanaskneli misgan
SeiZens gansazRvruli odenobis, an Rirebulebis produqcias.
Tavisufali sabazro konkurenciis pirobebSi fasebis
formireba xdeba moTxovnisa da miwodebis urTierTmoqmedebis
Sedegad.
moTxovna _ es saqonlis an momsaxurebis is raodenobaa,
romlis Sesyidvac momxmarebels SeuZlia saTanado fasebSi
mocemul drosa da gansazRvrul adgilze. moTxovna sawi-
naaRmdego damokidebulebaSia fasTan mimarTebaSi: rac ufro
maRalia fasi, miT ufro naklebia moTxovna mocemul saqonelze
an momsaxurebaze.
miwodeba – es aris im saqonlis an momsaxurebis raodenoba,
romlis gayidva SeuZliaT (mzad arian gayidon, moemsaxuron)
mwarmoeblebs SesaZlo fasSi mocemul drosa da gansazRvrul
adgilze. miwodeba pirdapir damokidebulebaSia fasze: rac
ufro maRalia erTeuli saqonlis gasayidi fasi, miT meti
saqonlis warmoeba SeuZlia mewarmes.
fasebis zrda stimuls iZleva warmoebis, momsaxurebis
gasafarToveblad, magram, amave dros, mas Tan axlavs moTxov-
nis Semcireba. fasebis Semcirebisas sapirispiro movlenasTan
gvaqvs saqme. amrigad, sabazro ekonomikis pirobebSi fasi as-
rulebs garkveul maregulirebel funqcias mewarmeebsa da
momxmareblebs Soris, rac ekonomikas wonasworuli mdgomareo-
bisaken warmarTavs.
samewarmeo saqmianobis yvelaze martivi da yvelaze Zveli
formaa individualuri kerZo sawarmo. aseTi tipis sawarmos
yvela saSualebebs (materialur fondebs) flobs erTi me-
sakuTre-indmewarme, romelic damoukideblad wyvets sakiTxs,
Tu ra, rogor, ra fasad da visTvis awarmoos (moemsaxuros).
igi erTpirovnulad ganagebs miRebul Semosavlebs, akisria
SeuzRudavi materialuri pasuxismgebloba da pasuxs agebs
valdebulebebze mTeli Tavisi qonebiT.
saqarTvelos sagadasaxado kodeqsis (muxli 100) Tanaxmad,
mewarme valdebulia warmoebis, magaliTad, saojaxo sastumros
gaxsnidan aTi dRis vadaSi saidenTifikacio kodis misaRebad
mimarTos adgilobriv sagadasaxado inspeqcias, romelic
mewarme _ fizikur pirs, gancxadebis wardgenidan xuTi dRis
vadaSi mianiWebs saidenTifikacio nomers da amave vadaSi ga-
dascems mas gadasaxadis gadamxdelis mowmobas.
23
saojaxo turistuli biznesi
sasurvelia indmewarmem, muSaobis dawyebamde gaarkvios,
Tu konkretulad ramdeni danaxarji eqneba Tavisi Senobis
sastumrod mowyobaze (garegnuli iersaxe, gaTboba, saTanado
servisi da sxva). yovelive amis Semdeg saWiroa gaiangari-
Sos Tu ra raodenobis da fasis produqti, eleqtroenergia,
sayofacxovrebo sagnebia saWiro, raTa gaweuli danaxarjebis
gaTvaliswinebiT miiRos mogeba, e.i. indmewarmes aucileblad
esaWiroeba momsaxurebaze danaxarjebis CamonaTvalis-kalku-
laciis Sedgenis codna.
G gasawevi xarjebi Sedgeba ori ZiriTadi saxis – mudmivi da
cvladi xarjebis jamisagan.
mudmivi _ iseTi danaxarjebia, romelTa sidideze ar mo-
qmedebs momsaxurebis moculobis cvlileba. aseTebia Seno-
bis qira (Tuki indmewarme ixdis mas), gacveTili ZiriTadi
saSualebebis remontisaTvis saWiro Tanxebi, uZravi qonebis
gadasaxadi, sezonurad daqiravebuli personalis xelfasi da
a.S. es is xarjebia, romlebsac indmewarme mainc gadaixdis,
Tundac garkveul etapze klienturac rom ar hyavdes.
cvladi _ iseTi danaxarjebia, romelTa sidide icvleba
momsaxurebis moculobasTan erTad. mas miekuTvneba danax-
arjebi sakveb produqtebze, eleqtroenergiaze, gazze, satrans-
porto momsaxurebaze da a.S.
danaxarjebis kalkulaciaSi dawvrilebiT da uklebliv
unda iyos naCvenebi yvela is xarji, romelic mosalodnelia
muSaobis procesSi. Mmaterialur danaxarjebTan erTad gas-
aTvaliswinebelia biujetSi gadasaxdeli Tanxebic.
magaliTisaTvis SevadginoT danaxarjebis kalkulacia
erT damsvenebelze:
xarjebis CamonaTvali (larebSi):
SeZenili kvebis produqti da nedleuli -250,00
eleqtroenergia -20,00
gazi -20,00
Sesyiduli warmoebis ZiriTadi saSualebebi
(magida, sawoli, TeTreuli): -35,00
ZiriTadi saSualebebis remonti -10,00
uZravi qonebis gadasaxadi -15,00
sxva gauTvaliswinebeli xarjebi -20,00
sul: 370,00
vTqvaT, erTi Tvis Semosavali Seadgens 500 lars, maSin
socialuri gadasaxadi _ Semosavlisa (500l) da danaxarjebis
(370l) sxvaobis (130l) 20%-is anu 26 laris tolia.
24
saojaxo turistuli biznesi
amis Semdeg 130 lars unda gamovakloT socialuri ga-
dasaxadi (26l) da maTi sxvaobidan (104l) viangariSebT saSe-
mosavlo gadasaxads, romelic 12%-s Seadgens. ganxilul Sem-
TxvevaSi igi 104-is 12%-is tolia, anu aris 12,48 lari.
e.i. Tqveni mTliani danaxarji erT damsvenebelze iqneba
370l+26l+12,48l=408,48l, xolo Tqveni mogeba iqneba 500-
408,48=91,52l.
Semdeg wels, Tuki Tqven agrZelebT muSaobas, biu-
jetSi ixdiT wina wels gadaxdil saSemosavlo gadasaxads -12,48
lars da socialur gadasaxads -26 lars aseTi grafikiT: 15
maiss 12.48 laris 25%-s, romelic tolia 3.12 laris da socga-
dasaxadis - 26 laris 25%-s, romelic tolia 6.50 laris, e.i.
sul 3.12 + 6.50 = 9.72 lars. amave Tanxas gadaixdiT 15 ivliss,
15 seqtembers da 15 dekembers.
Tu Tqven Semdgom wels wyvetT muSaobas, amis Sesaxeb
oficialurad, werilobiT unda SeatyobinoT sagadasaxado
inspeqcias, raTa Tavidan aiciloT kodeqsiT gaTvaliswinebuli
jarimebi.
im SemTxvevaSi, Tu kalendaruli wlis ganmavlobaSi Tqveni
miRebuli erToblivi Semosavali aRemateba 35000 lars, Tqven
sagadasaxado kodeqsis Tanaxmad (muxli 217-is ,,e” qvepunqti),
saSemosavlo da mogebis gadasaxadis Sesaxeb deklaracias
warudgenT sagadasaxado organos saangariSo wlis momdevno
wlis 1 aprilamde.
sagadasaxado kodeqsis (muxli 168 ,,l” qvepunqti) Tanaxmad,
indmewarme, romelic ar iyenebs daqiravebul pirTa Sromas da
ijariT gascems sacxovrebel farTs 60 kvadratul metramde,
Tavisufldeba rogorc saSemosavlo, ise socialuri gadasaxa-
disagan.
saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi iTvaliswinebs garkveul
SeRavaTebsac, magaliTad, maRalmTian regionebSi mcxovrebTaT-
vis. kerZod: mravalSviliani (sami da meti Svili) piri, romelsac
gaqiravebuli aqvs 60 kvadratul metrze meti farTi, Tavisu-
fldeba saSemosavlo gadasaxadisgan Tu kalendaruli wlis
ganmavlobaSi miRebuli dasabegri Semosavali ar aRemateba
3000 lars; garda amisa, maRalmTian regionebSi mcxovreb erT
an orSvilian pirs kalendaruli wlis ganmavlobaSi miRebul
3000 laramde dasabegr Semosavalze gadasaxdeli saSemosavlo
gadasaxadi umcirdeba 50 procentiT.A
Tuki Tqven erTjeradad daiqiravebT muSaks (magaliTad,
mZRols), valdebuli iqnebiT dadoT masTan xelSekruleba, dabe-
groT misi anazRaureba saSemosavlo gadasaxadiT da es Tanxa
25
saojaxo turistuli biznesi
gadaixadoT biujetSi anazRaurebidan sami dRis vadaSi.
magaliTad: xelSekrulebiT gaTvaliswinebulia mZRolis
muSaobis anazRaureba 100 laris odenobiT. am Tanxas unda
davakloT saSemosavlo gadasaxadi – 12% anu 12 lari. e.i. am
SemTxvevaSi mZRoli xelze miiRebs 88 lars. am saSemosavlo
gadasaxadis (12 laris) garda mewarmem biujetSi unda gadaixa-
dos socanaricxic - 100 laris 20%, e.i. 20 lari.
sagadasaxado kodeqsis (muxli 217-is me-2 nawili) Tanaxmad
indmewarme valdebulia, awarmoos Semosavlebisa da xarjebis
gamartivebuli aRricxva sagadasaxado inspeqciis beWdiT da-
dasturebul JurnalSi.
sagadasaxado kodeqsis (muxli 272-e meoTxe nawilis “m”
qvepunqti) Tanaxmad, garda aRniSnuli gadasaxadebisa, Tqven
gevalebaT qonebis gadasaxadis gadaxda ekonomiuri saqmianobi-
saTvis gamoyenebul qonebaze (sawoli, magida, TeTreuli da a.S.),
romelic metad mcirea da gamoiangariSeba Semdegnairad: vTqvaT,
saangariSo wlis ekonomiuri saqmianobisaTvis gamoyenebuli
qonebis Rirebuleba 1000 laria. weliwadSi dasaricxi cveTa
Seadgens am qonebis Rirebulebis 20%-s, e.i. 200 lars. 1000 lars
unda gamovakloT 200 lari da gadasaxadi iqneba darCenili 800
laris 1%, e.i. 8 lari. es Tanxa unda gadaixadoT Semdgom wels
Tanabarnawilad _ or-ori lari 15 aprilisTvis, 15 ivlisisTvis,
15 oqtombrisTvis da Semdegi wlis 15 ianvrisTvis.
yvela sawarmo, miuxedavad imisa, vrceldeba Tu ara masze
SeRavaTebi, valdebulia saxelmwifosTan angariSsworeba awar-
moos sagadasaxado kodeqsiT mkacrad gansazRvrul vadebSi,
raTa Tavidan aicilos kodeqsiT dadgenili jarimebi.
sagasaxado organizaciebSi dadgenil vadebSi da dadge-
nili formiT sabuTebis Cabarebis garda, mewarmes aseve evaleba
awarmoos pirveladi sagadasaxado dokumentebi, rogoricaa
produqciis Sesyidvis, miReba-Cabarebis aqtebi, xelSekrulebebi
da a.S. am dokumentebSi asaxuli unda iyos:
� dokumentis dasaxeleba;
� dokumentis Sedgenis TariRi;
� dokumentis nomeri;
� sameurneo operaciis monawile mxareTa rekvizitebi: (fizi-
kuri piris SemTxvevaSi - saxeli da gvari, saidenTifikacio
nomeri (Tuki arsebobs aseTi), sacxovrebeli adgilis
misamarTi, piradobis damadasturebeli dokumentis nomeri,
misi gamcemi organos dasaxeleba, gacemis TariRi;
� sameurneo operaciis Sinaarsi;
� gacemuli saqonlis/momsaxurebis dasaxeleba, misi odenoba;
26
saojaxo turistuli biznesi
� gacemuli saqonlis/momsaxurebis Rirebuleba (CamonaTvalis
mixedviT);
� sameurneo operaciis monawile mxareTa xelmowerebi.P
pirveladi sagadasaxado dokumenti dgeba aranakleb or
egzemplarad, romelTagan erTi grCebaT Tqven, xolo meore
gadaecema Semsrulebels. saaRricxvo dokumentacia savalde-
buloa SeinaxoT aranakleb 6 wlis ganmavlobaSi.
yvela indmewarmem saqmianobis dawyebis win sasurvelia
SeiZinos saqarTvelos sagadasaxado kodeqsi da ufro dawvr-
ilebiT gaecnos misTvis saWiro muxlebs, amasTanave gaiaros
konsultacia sagadasaxado inspeqciis iuristTan. yovelive
es Tqven dagexmarebaT sawarmos gamarTulad da warmatebiT
muSaobaSi.
indmewarmis warmateba bevradaa damokidebuli mewarmis
unar-Cvevebze, mis alRoze da pirovnul Tvisebebze, swored
amitom sabazro konkurenciis pirobebSi did warmatebas aRweven
ZiriTadad unariani da energiuli adamianebi.
zemoT aRwerili valdebuleba-movaleobebi da urTier-
Toba sagadasaxado inspeqciasTan erTi SexedviT SeiZleba rTu-
lad mogeCenoT, magram Tu Rrmad CawvdebiT, mixvdebiT, rom isini
Sesasruleblad iolia. rasakvirvelia, amas Tanmimdevruli da
dakvirvebuli muSaoba sWirdeba.
ÒÖÓ
rusudan ruxaZe,saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri.
27
saojaxo turistuli biznesi
rekomendaciebi ojaxuri sastumros rekomendaciebi ojaxuri sastumros
diasaxlisebisaTvisdiasaxlisebisaTvis
mTaSi Casuli turisti iTvleba aqtiur damsveneblad, vi-
naidan dRis ganmavlobaSi xarjavs did energias. amitom misTvis
mniSvnelovania, Tu rogor sastumroSi daisvenebs, igrZnobs Tu
ara Tavs komfortulad da usafrTxod.
ojaxuri sastumros warmatebulad funqcionirebisaTvis
saWiroa ori ZiriTadi ram - keTilmowyobili saxli da keTil-
ganwyobili momsaxure personali.
keTilmowyobili saxli _ es aris ezo, sastumro oTaxi,
saZinebeli, abazana, sapirfareSo, romlebic sasurvelia Semde-
gnairad gamoiyurebodes:
ezo _ saxlis ezo unda iyos gamwvanebuli, yvavilebiT
galamazebuli, dasufTavebuli da movlili, ar unda iyos ga-
datvirTuli Zveli sameurneo inventariT. sasurvelia ezoSi
idges magida da skamebi, sadac karg amindSi turisti isadilebs,
isauzmebs da mzes mieficxeba. sameurneo-sayofacxovrebo saq-
meebi (sarecxis gafena, nagvis gatana, SeSis dapoba da a.S.) unda
xdebodes ezos ukana mxares, mofarebul adgilas, ukidures
SemTxvevaSi, stumrebis aryofnis dros.
sastumro (sasadilo) oTaxi _ sadac ikribebian, sauzmoben,
sadiloben da vaxSmoben turistebi, unda iyos naTeli da sufTa,
xSirad unda niavdebodes. ar unda iyos avejiT gadatvirTuli,
da ar unda idges sawoli.
saZinebeli _ turistisaTvis gankuTvnil saZinebel oTaxs
unda hqondes damoukidebeli Sesasvleli, fanjara fardiT
gawyobili (sasurvelia, ori saxis: sqeli da Txeli). oTaxSi
unda iyos ganlagebuli Semdegi aveji da nivTebi:
� ori sawoli _ sawolebi unda iyos gamarTuli; TeTreuli
sasurvelia TeTri feris da xSirad gamoicvalos;
� sabani unda Seesabamebodes binaSi arsebul saSualo tem-
peraturas;
� yovel sawolTan sasurvelia idges e.w. “tumbo” an patara
magida, razec daidgmeba eleqtro lampa damoukidebeli
CamrTveliT, an sinaTlis sxva wyaro;
� sasurvelia saZinebel oTaxSi iyos sarke;
� tansacmlis karada (carieli), an Ria sakidi;
� patara saweri magida;
� ori skami;
� yovel turists oTaxSi unda daxvdes erTi didi da erTi-
28
saojaxo turistuli biznesi
patara pirsaxoci.
oTaxSi an karadaSi ar unda ewyos ojaxis wevrebis piradi
nivTebi, kedlebze ar unda ekidos saojaxo fotosuraTebi; tur-
ists ar unda hqondes imis SegrZneba, rom igi viRacis oTaxSi
cxovrobs.
saZinebeli oTaxis dalageba xdeba yoveldRe, dilis
saaTebSi, rodesac turisti gasulia oTaxidan (saseirnod, sa-
sauzmod da a.S.). oTaxis dalageba moicavs: mtveris gadawmen-
das, sawolis gasworebas, gadasafareblis gadafarebas, dagva-
dasufTavebas notio tiloTi. ar aris sasurveli turistis
piradi nivTebis xelis xleba da gadaadgileba.
abazana, sapirfareSo _ unda iyos yovelTvis dasufTavebu-
li da uzrunvelyofili wyliT; Tu arsebobs wylis Sewyvetis
saSiSroeba, saWiroa damatebiT WurWelSi iyos wylis sakmarisi
maragi. abazana da sapirfareSo aucileblad unda niavdebodes,
anu hqondes sarkmeli, an saventilacio mili. unda iyos kargad
ganaTebuli da hqondes usafrTxo eleqtrogayvaniloba.
sasurvelia, svel wertilSi, romelsac xmaroben turistebi,
idges unitazi da iqve iyos xelsabani da saSxape.
Tu sastumroSi ar arsebobs, an mwyobridan gamovida wylis
gamacxelebeli, diasaxlisma wylis gacxeleba unda moaxerxos
sxva saSualebiT. abazanaSi unda iyos sarke, patara Taro da
ramdenime sakidi pirsaxocebisa da tansacmlisaTvis. turists
abazanaSi unda daxvdes saponi.
abazanaSi ar unda ewyos ojaxis wevrebis piradi nivTebi
(kosmetika, flostebi, sarecxi da a.S.). sapirfareSoSi aucile-
blad unda iyos tualetis qaRaldi da tualetis sawmendi
jagrisi.
Tu turistebis raodenoba or-sam personaze metia, xolo
sveli wertili mxolod erTia, saWiroa igi dReSi ramdenjerme
dalagdes da Cautardes dezinfeqcia saTanado xsnarebiT.
turistebis stumrobis dros oTaxebSi ar unda iyvnen
Sinauri cxovelebi.
ojaxuri sastumros samarTavad saWiroa ojaxis Sromis-
unariani da keTilganwyobili minimum ori wevri _ koordina-
tori da diasaxlisi. Tu turistTa raodenoba aRemateba 6-8
personas, saWiro iqneba mesame damxmare adamiani. koordinatorsa
da diasaxliss Soris sasurvelia funqciebi Semdegnairad
ganawildes:
koordinatori _ komunikabeluri adamiani, Tavs uyris
informacias turistTa Sesaxeb, urTierToba aqvs turistul
organizaciebTan; uzrunvelyofs stumrebis miReba-dabinavebas,
29
saojaxo turistuli biznesi
awvdis turists informacias sastumros Sidaganawesisa da
yvela saxis momsaxurebis fasebis Sesaxeb.
koordinatorma sasurvelia winaswar icodes turistebis
Camosvlis zusti TariRi da dro, turistTa raodenoba, rogori
ganlagebiT sWirdebaT oTaxebi (erTi, ori an meti adamiani
erT oTaxSi), romeli qveynidan Camodian, ra specifikuroba
axasiaTebT da sxva. magaliTad, ebraelebi ar miirTmeven Ro-
ris xorcs, iaponelebs uyvarT fexSiSveli siaruli, xSirad
vegetarianelebi arian da a.S.
turistma an turistulma organizaciam koordinatorisa-
gan winaswar unda icodes Semdegi momsaxurebis fasebi:
� RamisTeva + sauzme;
� RamisTeva orjeradi kvebiT (sauzme, vaxSami);
� RamisTeva samjeradi kvebiT;
� lanC-boqsi (sagzali);
� sastumroSi arsebuli damatebiTi momsaxurebis saSualebani
(cxenebi, gidi, avtomanqana da sxva).
koordinatori agreTve unda zrunavdes sastumros sxva-
dasxva sameurneo saqonliT da produqtiT momaragebaze.
diasaxlisi _ ZiriTadad dakavebuli unda iyos saSinao
saqmeebiT. mis kompetenciaSia - kerZebis momzadeba, turiste-
bis kvebis dros magidasTan momsaxureba da zrunva saxlis
sisufTaveze.
diasaxliss unda axsovdes, rom sworad organizebuli
kveba da misi xarisxi turistebis mozidvis erT-erTi mTavari
saSualebaa.
koordinatori da diasaxlisi, rogorc wesi, unda cdi-
lobdnen, rom ojaxis piradi stumrebiT ar Seawuxon turistebi.
agreTve moaridon isini yovelgvar konfliqtur situacias
adgilobriv mosaxleobasTan an sxva turistul jgufebTan.
CamoTvlili rekomendaciebis gaTvaliswinebiT SeiZleba Cveu-
lebrivi sacxovrebeli saxli vaqcioT karg ojaxur sastumrod.
sastumros mesveurebi yoveldRiurad unda cdilobdnen,
rom sastumro gaxdes ufro komfortuli, konkurentunariani,
gaumjobesdes kvebis xarisxi, momsaxureba da sacxovrebeli
pirobebi; SeZenil iqnas ukeTesi xarisxis aveji, TeTreuli,
WurWeli da sxva.
sastumros kargi sacxovrebeli pirobebi da momsaxureba
iZleva SeasZleblobas moizidoT meti turisti da amiT miiRoT
meti Semosavali.
nana gvelebiani,gudauri, sastumro “Truso”-s direqtori.
30
saojaxo turistuli biznesi
rCevebi rCevebi
turistebis avtotransportiT momsaxure turistebis avtotransportiT momsaxure
mZRolebisaTvismZRolebisaTvis
warmoidgineT, roca Tqven ojaxis wevrebTan erTad, avto-
transportiT miemgzavrebiT sxva qalaqSi, gasagebia, rom Tqven
did yuradRebas aqcevT komfortul mgzavrobas. Tu mZRols
emCneva wina dRiT gadametebulad miRebuli sasmeli, bevrs
laparakobs mobiluri telefoniT, gamudmebiT eweva sigarets,
manqana saxifaTod da biZgebiT dahyavs, cxadia, es Tqven ukmayo-
filebas gamoiwvevs. amitom gasakviri ar aris, rom turistebic
moiTxoven avtomZRolisagan kvalificiur momsaxurebas.
turizmis sferoSi avtosatransporto momsaxurebas,
miTumetes maRal mTaSi, gansakuTrebulad mniSvnelovani ad-
gili ukavia. amitom, sasurvelia, yvela mZRoli profesiulad
moemsaxuros klients, risTvisac sawyis etapze saWiroa man
ramdenime piroba Seasrulos, kerZod:
� mivides daniSnulebis adgilas ramdenime wuTiT adre,
mowesrigebuli, sasiamovnod Cacmuli da dasvenebuli;
� manqana daaxvedros turistebs teqnikurad gamarTuli, da-
sufTavebuli, saTadarigo saburaviT, saWiro instrumentebiT
aRWurvili da sawvaviT momaragebuli;
� araviTar SemTxvevaSi ar unda gadaaWarbos siCqares; cudi
gzis pirobebSi 15-20 km siCqarec SeiZleba gadaWarbebulad
CaiTvalos;
� daexmaros mgzavrebs bargis datvirTva-gadmotvirTvaSi;
� turistebis mier manqanidan CamosvlisTanave Seamowmos
manqanis saloni da darCenili nivTi droulad daubrunos
patrons;
� radiomimRebis da musikis CarTva-gamorTva sasurvelia
SeTanxmebuli iyos mgzavrebTan, radiomimRebi Zalian ar
unda xmaurobdes;
� ar aris sasurveli turistebTan erTad sxva pirebis mgzavroba;
� ar aris agreTve rekomendebuli gzaSi sigaretis moweva,
mobiluri telefoniT gamudmebuli laparaki da manqanidan
garemos danagvianeba;
� mgzavrebis survilisamebr gaaCeros manqana da amis gamo
ar gamoxatos ukmayofileba;
� manqanis daZvra, gaCereba, SeCereba Tu gzaze Semxvedri or-
mos acileba unda xdebodes ise, rom mgzavrebi Zalian ar
Sewuxdnen;
31
saojaxo turistuli biznesi
� gzis saSiS monakveTebze aucilebelia mgzavrebis manqanidan
Camosma da maTTvis am adgilis fexiT gavlis SeTavazeba;
� mZRoli valdebulia zrunavdes mgzavrTa usafrTxoebaze,
rogorc avtomanqanaSi, ise maTi gareT yofnis dros;
� Tu gzaze gaCnda winaRobebi wvimis Sedegad Camotanili
qva-RorRis, didi talaxis an sxva saxiT, sjobs mZRolma
mgzavrebis an sxvaTa daxmarebiT gawmindos es monakveTi
da ar Seecados manqaniT mis gadalaxvas, vinaidan aman Sei-
Zleba gamoiwvios manqanis dazianeba da axali problemis
Seqmna;
� mZRoli mgzavrobis dros ar unda SeeWidos kokispirul
wvimas, intensiur Tovas, gauval nisls da bunebis sxva
Wirveulobas, romlebmac SeiZleba safrTxeSi Caayenos mgza-
vrebi – am SemTxvevaSi rekomendebulia usafrTxo adgilas
manqanis droebiT gaCereba da mocda;
� mZRoli unda Seecados, rom turistebs RamiT mgzavroba ar
mouwioT.
sasurvelia, mZRolma zogadad icodes mgzavrobis marSrutis
istoriul-kulturuli da bunebrivi Zeglebis Sesaxeb da gidis
(megzuris) aryofnis SemTxvevaSi SesZlos mgzavrebis kiTxvebze
kvalificiuri pasuxis gacema.
mgzavrobis dros mZRoli Tavisi moqmedebiT ar unda iqcev-
des yuradRebas, ar axdendes Tavisi ostatobis afiSirebas
da sxva. mgzavrebi amas TviTon Seafaseben da kmayofilnic
darCebian.
givi qarTveliSvili,saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri.
32
saojaxo turistuli biznesi
rCevebirCevebi
samTo-turistis gamyolisaTvissamTo-turistis gamyolisaTvis
saqarTveloSi samTo turizmis ganviTarebis erT-erTi
aucilebeli pirobaa samTo gamyolebis – gidebis maRali kva-
lifikacia.
Tu adgilobrivma mkvidrma an vinme sxvam romelime samTo
marSruti individualurad da maRal tempSi gaiara, es sulac
ar niSnavs imas, rom es pirovneba ukve kargi samTo gamyolia.
rogorc yvela saqmeSi, aqac saWiroa konkretuli sakiTxe-
bis codna, romelic araerTi detalisagan Sedgeba, miTumetes,
roca saqme gvaqvs jgufis gaZRolasa da mis usafrTxoebas-
Tan.
qvemoT moyvanilia rCevebi samTo turistis gamyolisaTvis,
romelic mas gamoadgeba Tavisi saqmianobis pirvel etapze:
� samTo turistebis gamyolma sasurvelia icodes sakontaqto
ucxo ena (magaliTad _ rusuli, inglisuri);
� turistuli sezonis dawyebamde, marSrutis mdgomareobis
Semowmebis mizniT, winaswar gaiaros aRniSnuli marSru-
ti;
� marSrutze gasvlamde gaecnos jgufis Semadgenlobas, mis
wevrTa SesaZleblobebs, survilebs, janmrTelobas;
� maRal mTaSi rTul marSrutze gasvlamde sasurvelia
jgufma Camosvlidan erTi-ori dRis ganmavlobaSi miiRos
adaptacia-aklimatizacia;
� jgufTan erToblivad ganixilos marSruti, SeaTanxmos jgu-
fis wevrebTan marSrutze siarulis xangrZlivoba da tempi,
Sesvenebis adgili da dro, SearCevinos jgufs Sesabamisi
Cacmuloba, saerTo saWurveli, sagzali da sxva, marSrutze
gasvlamde Seamowmos jgufis saerTo saWurvelis (karavi,
Toki, primusi da sxv.) vargisianoba;
� marSrutis gavlis mTel periodisaTvis icodes sinop-
tikosebis monacemebi da hqondes kavSiri (teqnikuri saSu-
alebebiT) dasaxlebul punqtebTan;
� gamyoli unda gamocxaddes jgufTan marSrutze gasvlamde
ramdenime wuTiT adre mowesrigebuli da dasvenebuli, unda
iyos marSrutis gavlisaTvis Sesaferisad Cacmuli, hqondes
aRWurviloba da saerTo saWurvelis nawili (altimetri,
ruka, marSrutis aRweriloba, primusi, Termosi, dana, fanari,
kavSiris saSualeba, mcire afTiaqi da sxva);
� Tu marSruti rTulia, gamyoli ki _ erTi, sasurvelia jgufi
33
saojaxo turistuli biznesi
Sedgebodes araumetes 8-10 kacisagan;
� erTnairi mondomebiT moemsaxuros rogorc adgilobriv, ise
ucxoel turists;
� jgufi gaiyvanos marSrutze da ukan daabrunos daTqmul
dros;
� saWurveli, sagzali da marSrutis gavlisaTvis saWiro dro
gaTvlili unda iyos uamindobazec;
� marSrutze gasvlis win jgufis adgilsamyofelSi an Tavis
mewyvilesTan datovos Setyobineba, Tu romel marSrutze
gadis, dabrunebis TariRisa da saaTis miTiTebiT;
� ecados daTqmul marSruts ar gadauxvios; Tu aeria gza,
sasurvelia, dabrundes marSrutidan acdenis adgilamde da
gaagrZelos svla dadgenili marSrutiT;
� sasurvelia marSrutis monakveTebze hqondes dasvenebisaT-
vis SerCeuli kargi adgilebi da SeeZlos iqidan gadaSlili
panoramis aRwera;
� marSrutis pirveli monakveTi daiwyos neli tempiT da aTi-
TxuTmeti wuTis Semdeg jgufi daasvenos, raTa turistebma
moirgon samosi, gaisworon Cacmuloba, zurgCanTa, Seeguon
siaruls da sxva;
� marSrutis gavlis mTel periodSi jgufis yvela monawile
unda iyos gamyolis TvalTaxedvis areSi, amitom aucile-
beli pirobaa jgufi ar gaiwelos;
� gamyoli unda ikvebebodes jgufTan erTad da, sasurvelia,
ar eweodes sigarets;
� yovlad dauSvebelia marSrutze raime nagvis dayra, aucile-
belia misi Camotana polieTilenis parkebiT sanagve yuTa-
mde;
� siarulis tempi SearCios jgufSi yvelaze susti monawilis
tempis gaTvaliswinebiT;
� fizikurad sust monawiles, miTumetes mdedrobiTi sqesis
warmomadgenels, delikaturad SesTavazos bargis nawilis
waReba an tvirTi gadaunawilos jgufis wevrebs;
� Tu marSrutze jgufs regularulad CamorCeba romelime
monawile, unda gaarkvios amis mizezi. SeiZleba es iyos
bargis zedmeti wona, cudad Calagebuli da mourgebeli
zurgCanTa, fexsacmeli, svlis tempi, janmrTeloba; gaiT-
valiswinos dadgenili mizezi da miiRos Sesabamisi gadaw-
yvetileba;
� Tu jgufSi vinme SeuZlod Seiqna da aucilebeli gaxda
misi ukan dabruneba, avadmyofs unda gaayolos sul mcire
ori turisti, Tu amis saSualeba ar aris, jgufi mTlianad
34
saojaxo turistuli biznesi
unda moxsnas marSrutidan da daabrunos;
� marSrutis gavlis dros unda ecados daicvas jgufTan
winaswar SeTanxmebuli pirobebi: siarulis tempi, sadilis,
dasvenebis, RamisTevisa da dabrunebis dro da sxva;
� dRis bolos saSualedo banakebSi karvebis gaSla, agreTve
marSrutidan dabrunebis dro ise unda gansazRvros, rom
turistebma yvelaferi moaswron dabnelebamde;
� samTo gamyolma unda gaiaros pirveladi samedicino dax-
marebis specialuri kursi;
� saWiroebis SemTxvevaSi SeeZlos pirveladi samedicino
daxmarebis aRmoCena;
� yoveli marSrutis gavlis dros jgufs unda hqondes e.w.
pirveladi daxmarebis wamlebi da saSualebebi (gulis,
kuWis, yelis, wnevis, damwvrobis, Wrilobis, sicxis damwevi,
Tavis tkivilis; binti, bamba da sxva.) gamyolma unda icodes
savele afTiaqSi arsebuli wamlebis daniSnuleba da misi
miRebis wesebi;
� gamyoli yuradRebiT unda iyos, raTa turistma marSrutis
gavlis procesSi ar dakrifos da ar SeWamos raime ucnobi
da mawyinari mcenaris nayofi;
� gamyolma ar unda dauSvas jgufis monawileebis mziT
damwvroba, moyinva, mTeli jgufis an misi wevris gadaRla,
jgufis wevris axirebuli survilis Sesruleba: cicabo
kldeze asvla, marSrutidan gadaxveva, civ wyalSi banaoba
da sxva;
� marSrutze yovlad dauSvebelia alkoholiani sasmelebis
waReba da SemTxveviT Sexvedrili adgilobrivi macxovre-
blebis an sxvaTa mier SemoTavazebuli alkoholiani sa-
smelebis miReba;
� sagzalis produqtebi sasurvelia iyos mravalferovani da
kargi xarisxis; raodenoba unda ganisazRvros sxvadasxva
faqtoris gaTvaliswinebiT: ramdeni kaci da ramdeni qalia
jgufSi, ra asakis arian, ra marSrutia gasavleli, ramdeni
saaTi Tu dRea savali, wlis ra periodia, ra produqtebis
SeZena SeiZleba gzaze, rogori amindia mosalodneli.
gasaTvaliswinebelia jgufis gemovneba da materialuri
SesaZleblobebic. produqtebis wona unda dadgindes imis
mixedviT Tu ramdeni sauzme, sadili da vaxSamia dagegmili
marSrutis gavlis periodSi; yovelive amis gaTvaliswinebiT
produqtebis raodenoba SesaZloa meryeobdes 600-800 grama-
mde dReSi (mSrali produqti erT kacdReze);
� sjobs saWurvelisa da produqtebis SerCevaze sakmarisi
35
saojaxo turistuli biznesi
dro daixarjos marSrutze gasvlamde, raTa yvelaferi iyos
zustad gaTvlili da jgufma zedmeti araferi ataros da
arc araferi daakldes;
� marSrutis gavlis mTel periodSi gansakuTrebuli yur-
adReba unda mieqces produqtebis transportirebis pirobebs,
mis movlas RamisTevis adgilebSi, raTa produqti ar daiWy-
litos, ar gafuWdes, ar dasveldes, ar SeWamos cxovelebma
da sxva, didi mniSvneloba aqvs produqtebis SefuTvasa da
Calagebasac;
� Tu jgufi ramdenime dRiT gadis marSrutze, sasurvelia
produqtebi daiyos da dafasovdes misi moxmarebis dReebis
mixedviT: marSrutis gavlis pirvel, meore da a.S. dRee-
bze;
� vinaidan samTo gamyolebi, rogorc wesi, marSrutze tur-
istebTan erTad ramdenime dRe arian, aucilebelia gamyolma
icodes savele pirobebSi ramdenime dasaxelebis cxeli
kerZis damzadebac.
samTo-turistis piradi saWurvelis
savaraudo nusxa
� zurgCanTa (saSualo an didi zomis)
� saZile tomara
� “karemati” (paraloni)
� samTo fexsacmeli
� kedebi
� gamaSebi _ getrebi
� windebi
� sacvali
� perangi grZelsaxeloiani
� Sarvali grZeltotiani, qamari
� sviteri _ Salis Tbili
� sviteri _ usaxeloebo
� qurTuki
� “anoraki~ (qaris, wvimis sawinaaRmdego)� qudi Tbili da mzisgan dasacavi
� xelTaTmani TiTebiani
� Txilamuris an raime joxi
� Savi saTvale
36
saojaxo turistuli biznesi
� labada wvimis (polietilenis) an sxva
� jibis fanari, asanTebi saSualeba
� piradi higienis sagnebi
� jami, kovzi, Cangali, dana, kaTxa
� maTara an polieTilenis boTli
� bloknoti, kalmistari, fanqari
� video kamera, telefoni, Wogriti, fotoaparati.
saerTo moxmarebis saWurvelis da sameurneo saqonelis
savaraudo nusxa
� karavi
� Toki alpinisturi ≈ 30,0-40,0 m.� karabini 3-4 cali
� kompasi, durbindi-Wogriti
� savele afTiaqi
� niCabi patara an werayini
� primusi gazis, benzinis – sawvaviT
� culi patara, (marSrutze tyis arsebobis SemTxvevaSi)
� Toki sameureno
� qvabebi msubuqi, sxvadasxva zomis
� tafa patara
� CamCa patara
� samzareulos dana (mWreli)
� jami 3-4 litriani
� asanTi-sanTebela
� nemsi, Zafi, webovana (skoCi)
� polieTilenis parkebi narCenebis wamosaRebad.
piradi da saerTo saWurveli sasurvelia Seesabamebodes
CamonaTvals. rasakvirvelia, gasaTvaliswinebelia jgufis
materialuri SesaZleblobebi; saWurveli unda iyos msubuqi,
mcire moculobis da kargad morgebuli, xolo koreqcia unda
gakeTdes marSrutis xangrZlivobis, sirTulis, sezonis, amindisa
da sxva faqtorebis gaTvaliswinebiT.
37
saojaxo turistuli biznesi
cxeli kerZebis savaraudo nusxa
(savele pirobebSi)
� fafa brinjis, mananis, herkulesi, wiwibura
� borSCi, SCi
� supi brinjiT an makaroniT
� sublimirebuli supebi (sxvadasxva)
� flavi xorciT an tkbili
� Caxoxbili, sousi
� makaroni xorciT, yveliT, karaqiT
� erbokvercxi, omleti
� piure, moxarSuli kartofili
� yiyliyo, grenki
� kompoti, Cai, yava, kakao, rZe.
Cveni varaudiT, aRniSnuli rCevebi gamyols gamoadgeba
Tavisi saqmianobis sawyis etapze. misi Semdgomi profesiuli
srulyofa damokidebulia mondomebaze, praqtikaze da pirovnul
Tvisebebze.
givi qarTveliSvili,saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri.
38
saojaxo turistuli biznesi
turizmi da ekologiaturizmi da ekologia
dRes, rodesac msoflio sazogadoeba daRlilia didi
qalaqebisa da aglomeraciebis erTferovani, daxuTuli gare-
moTi da cxovrebis Tavbrudamxvevi tempiT, metad faseuli gaxda
dasveneba mTaSi patara, magram kargad mowyobil ojaxuri tipis
sastumroebSi. aseTi sastumroebi turists saSualebas aZlevs
Tavi igrZnos adgilobriv yofasTan da bunebasTan ufro axlos.
am praqtikam fexi unda moikidos Cvens maRalmTianeTSic.
kavkasionis mwvervalebi, uReltexilebi, myinvarebi, mRvi-
meebi, mdinareebi, CanCqerebi axlo momavalSi moizidavs samTo
turistebis, alpinistebis, mogzaurobis da aqtiuri dasvenebis
moyvarulTa xalxmraval nakads. Tu gvsurs SevinarCunoT Cveni
buneba da misi naxvis msurvelTa ltolva, aucilebelia yvela
Cvenganma da Cvenma stumrebmac davicvaT mTis ekologiuri
usafrTxoeba.
bolo wlebSi samecniero literaturaSi didi yuradReba
daeTmo termins “ekoturizmi”. ekoturizmis koncefciis aR-
moceneba pirvel rigSi gamoiwvia bunebrivi garemos mimarT in-
teresis zrdam da imis gacnobierebam, Tu raoden mniSvnelovania
bunebrivi garemos dacva da misi SenarCuneba. gansakuTrebiT
igrZnoba am sakiTxis mniSvneloba im SemaSfoTebel fonze,
rodesac adamianis bunebaze zemoqmedebam ukve saSiS dones
miaRwia da gadagvarebas uqadis bunebis mier naboZeb klimatur
resursebs. amis gamo TandaTan irRveva garemosTan Seguebis
ekologiuri wonasworoba, rac misi mzardi dabinZurebiTaa
gamowveuli.
globaluri daTbobis Sedegad mosalodneli ekokatastro-
fis saSiSroebam naTlad daanaxa mTel kacobriobas, Tu raoden
savalaloa ekologiuri sakiTxebis ugulvebelyofa. nebismieri
aseTi sakiTxi, zogadi Tu konkretuli, farTomasStabiani Tu
adgilobrivi xasiaTis, udides mniSvnelobas iZens Cvens droSi,
rodesac kacobrioba ukve yoveldRiurad imkis bunebaze gau-
azrebeli zemoqmedebis Sedegebs. amitom saWiroa ara marto
saxelmwifom, aramed lokalur donezec ekologiuri wesebis
gaazreba da Sesabamisi moqmedeba. gansakuTrebiT sayuradReboa
es sakiTxi turizmis mzardi ganviTarebis pirobebSi, rodesac
ekologiuri codna sasicocxlo mniSvnelobas iZens. swored
amitom gaxda ekologiuri turizmis sakiTxebi Seswavlisa da
cxovrebaSi farTod danergvis sagani.
pirvelad termini “ekoturizmi” gvxvdeba 80-iani wlebis
39
saojaxo turistuli biznesi
bolos Seqmnil naSromebSi. misi warmoSoba, upirveles yovlisa,
dakavSirebuli iyo im reaqciasTan, romelic gamoiwvia evropaSi
masobrivi turizmis mier bunebriv garemosaTvis miyenebulma
zianma da uaryofiTma gavlenam.
Cveni myife bunebrivi garemos naxvis, Seswavlisa da mavne
zegavlenisagan dacvis ideam SeaTavsa termini “eko”, romelic
asocirdeba ekologiasTan, ekosistemasTan, ekosferosTan da
warmoSva dReisaTvis turizmis iseTi popularuli da keTil-
Sobiluri mimarTuleba, rogoricaa ekoturizmi.
terminis “ekoturizmi” gansazRvra Semdegia: mogzauroba
SedarebiT xeluxlebel da daubinZurebel teritoriaze misi
peizaJis, veluri bunebis, cxovelTa samyaros da kulturuli
RirSesaniSnaobebis Seswavlis da daTvalierebis mizniT. es
aris kulturuli dasveneba bunebis wiaRSi, romelic ar ayenebs
zians garemos.
teritoriis monaxuleba, misi gacnoba da bunebrivi
garemos elementebis Seswavla siaxles ar warmoadgens. rek-
reaciuli aqtivobis iseTi saxeobebi, rogoricaa laSqroba,
alpinizmi, saTxilamuri sporti da sxva, popularuli iyo jer
kidev termin “ekoturizmis” SemoRebamde. amitom aqtivoba, ro-
melic ekoturizmis kategoriaSi Sedis, axali ar aris. axali
aris TviT ideologia, romelic damkvidrda turizmze da rek-
reaciul resursebze moTxovnis katastrofuli zrdis gamo.
dasveneba bunebis wiaRSi sakmaod gavrcelebuli movle-
naa da didi xania popularulia kavkasionze, ganskuTrebiT
mis maRalmTian nawilSi, romelic cnobilia Tavisi umdidresi
bunebrivi da kulturuli rekreaciuli resursebiT. magram,
samwuxarod, xSiria SemTxvevebi, rodesac bunebis wiaRSi das-
venebisa da turizmis procesi araorganizebulad da daugeg-
mavad mimdinareobs. aman SeiZleba gamoiwvios Zvirfasi da uni-
kaluri landSaftebis degradacia da ganadgurebac ki. amitom
teritoriuli resursebis gamoyeneba turistuli miznebisaTvis
unda iyos racionaluri, kargad organizebuli da aucileblad
emyarebodes mdgradi ganviTarebis principebs.
mdgradi ganviTarebis gansazRvra Semdegnairad SeiZleba:
es aris iseTi procesi, romelic saSualebas aZlevs dRevan-
del Taobebs ise ganviTardnen, rom momaval Taobebsac darCeT
amis saSualeba. mdgradi ganviTareba moicavs sam komponents:
socialur ganviTarebas, ekonomikur ganviTarebasa da gare-
mos marTvas. samive mimarTuleba mudam dabalansebuli unda
iyos. rogorc ki erT-erTi maTgani gauswrebs meores, mdgradi
ganviTarebis samkuTxedi dairRveva da Sedegad miviRebT
40
saojaxo turistuli biznesi
daubalansebel situacias, romlis drosac an garemo iqneba
daucveli, an ekonomikuri zrda SeuZlebeli, an mosaxleobas ar
eqneba Sesabamisi socialuri uzrunvelyofa. swored mdgradi
ganviTarebis principebis safuZvelze warmoiSva iseTi dargi,
rogoricaa mdgradi turizmi. mdgradi turizmis idea da misi
ganviTreba saSualebas aZlevs Tanamedroveebs xelSeuxeblad
SeunarCunon momaval Taobebs bunebrivi garemo. adgilobrivi
mosaxleobis CarTva turizmis ganviTarebaSi xels uwyobs
qveynebs daZlion siRaribe da amasTanave SeinarCunon bunebrivi
garemo da kulturuli memkvidreoba.
ganviTarebadi qveynebisaTvis turizmi ekonomikuri zrdis
erTerTi mTavari pirobaa. kerZod, igi qmnis adgilobrivi eko-
nomikis ganviTarebis SesaZleblobas, xels uwyobs moxmarebis
sagnebis adgilze realizacias, ZiriTadi simdidris _ kultu-
ris da bunebrivi memkvidreobis kapitalizaciis SesaZleblobas,
ukeTesi samuSao pirobebis Seqmnas.
arsebobs mdgradi turizmis ramdenime saintereso saxeoba,
romelTagan gansakuTrebiT aRsaniSnavia:
eTnografiuli turizmi – rodesac turisti Camodis, raTa
gaecnos adgilobrivi mosaxleobis wes-Cveulebebs, ritualebs,
kulturas, simRerebs, cekvebs, tradiciul Sidarewvas, mewarmeo-
bas da a.S.
agroturizmi – rodesac turisti Camodis im mizniT, rom
icxovros adgilobrivi mosaxlesaviT, imuSaos masTan erTad
mindorSi, mowvelos Zroxa, daamuSaos miwa, ikvebos masTan erTad,
anu garkveuli droiT gaxdes maspinZlis ojaxis wevri.
gastronomiuli turizmi – rodesac adamiani Camodis
adgilobrivi samzareulos mravalferovnebis da tradiciuli
sufris wesebis gasacnobad.
ekoturizmi – rodesac turisti Camodis rom gaecnos
bunebriv mravalferovnebas. am ukanasknels gansakuTrebuli
roli eniWeba bunebis dacvis ideis popularizaciaSi, turistTa
farTo masebSi ekologiis sakiTxTa Sesaxeb codnis gavrcele-
basa da praqtikuli unar-Cvevebis ganviTarebaSi.
ekoturizmis yvela monawilem, rogorc organizatorebma,
ise turistebmac, unda gaicnobieron, rom mimzidveli land-
Saftebis ubralod daTvalerebis garda, maT agreTve wvlili
41
saojaxo turistuli biznesi
unda Seitanon da xeli Seuwyon bunebrivi obieqtebis dacvas,
SenarCunebasa da maTi sicocxlisunarianobis gaumjobesebas.
bunebrivi garemos yvelaze ufro xelsayreli mdgomareobis
Seqmna SesaZlebeli gaxdeba detaluri da mudmivi progra-
mis SemuSavebisa da Camoyalibebis gziT, sadac ekoturizmis
monawileebi SeZleben, Tavisi wvlili Seitanon bunebrivi gare-
mos gaumjobesebaSi ara marto raRac garkveul landSaftze
yofnisas, aramed gaagrZeleben TavianT Tanadgomas mudmiv da
xangrZliv safuZvelze.
bolo dros aRiniSneba organizebuli turizmis Semcireba
da mis nacvlad, damoukidebeli damsveneblebis e.w. “veluri
turistebis” nakadis mozRvaveba. xSirad maTi stumrobis Semdeg
bunebis mravali unikaluri da lamazi obieqti dabinZurebulia,
landSafti dazianebulia, ganadgurebulia mcenareuli safari,
iSviaTi mcenareebi. yovelive es metyvelebs e.w. “ekologiuri
bilikebis” Seqmnisa da xalxTan saTanado saganmanaTleblo
samuSaos Catarebis aucileblobaze. “ekologiuri bilikebi”
unda gadiodes yvelgan, sadac turistTa moZraoba ukve daiwyo,
an aris mosalodneli. turizmSi momuSave personali kargad
unda erkveodes ekologiisa da bunebis dacvis sakiTxebSi, aq-
tiurad uziarebdes turistebs codnas da aZlevdes maT swor
mimarTulebas. “ekologiur bilikebs” sxvanairad “bunebis
saganmanaTleblo bilikebs” uwodeben. isini ikvaleba bunebis
unikalur ubnebSi, bunebriv ZeglebTan an sxva RirSesaniSnav
adgilebTan da amiT gacilebiT ukeT inaxeba bunebrivi kom-
pleqsebi.
turizmma araviTar SemTxvevaSi ar unda daazianos arc
bunebrivi garemo da arc kulturuli memkvidreoba. Tu xval
es ori komponenti aRar iarsebebs, CvenTan Camosvlis survili
arc aravis eqneba.
ekoturizmis ganviTarebisaTvis sasurvelia Sesabamisi in-
frastruqtura, gegma, Tu ra aris sanaxavi adgilze, vis SeuZlia
aCvenos es yvelaferi da ra saxiT warmoudginos. amitom saWiro
xdeba kvalificirebuli adgilobrivi gidebis (gamyolebis)
aucilebloba.
maS ase, gavufrTxildeT sanukvar bunebas yovelgvari
dazianebisagan.
nato kirvaliZe,regionaluri ekologiuri centri kavkasiisaTvis.
42
saojaxo turistuli biznesi
saojaxo sastumroSi turistebis saojaxo sastumroSi turistebis
kvebis Taviseburebakvebis Tavisebureba
qarTuli samzareulo Cveni qveynis uZvelesi da umdidresi
kulturis erT-erTi naTeli gamovlinebaa. igi damsaxurebuli
popularobiT sargeblobs mraval qveyanaSi.
rogorc wesi, turistis an stumris keTilganwyoba bevrad
aris damokidebuli maT yoveldRiur kvebaze, amitom am sakiTxs
gansakuTrebuli yuradReba unda davuTmoT.
ucxoeli turistebis umravlesoba, romelic pirvelad
usinjavs gemos qarTveli diasaxlisebis naxelavs, umalve
aRniSnavs Cveni kerZebis saukeTeso gemosa da surnelebas. Tu
ojaxis sastumroSi ucxoeli turisti erTi an ori dRiT aris
Camosuli, maSin misi dapureba qarTuli kerZebiT, rasakvirvelia,
advilia, magram Tu turisti saqarTveloSi ukve karga xans
stumrobs da TqvenTan kidev ramdenime dRe gaCerdeba, stumris
gamokvebis sakiTxi (kerZebis xSiri gameorebis saSiSroebis
TvalsazrisiT) cotaoden rTuldeba, amitom aucilebelia
kerZebis menius gafarToeba.
maRal mTaSi ojaxi, bunebrivia, mravalferovani produqtebis
(bostneuli, baRCeuli, xili) naklebobas ganicdis, Sesabamisad
kerZebis arCevanic mcirdeba. amis kompensacia SeiZleba movax-
dinoT arsebuli produqtebidan kargad damzadebuli kerZebis
xarjze, ise, rom baridan mosulma qarTvelma diasaxlismac
jerovnad Seaqos Tqveni naxelavi!
mTaSi TiTqmis yvela ojaxs hyavs msxvilfexa pirutyvi
da im dros, rodesac rZis nawarmisagan damzadebuli kerZebiT
SeiZleba turistis kvebis sakiTxis TiTqmis sanaxevrod gadaw-
yveta, Cvenma diasaxlisebma (saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi)
rZisgan qvemoT CamoTvlili aTze meti dasaxelebidan, kargad
sami an oTxi dasaxelebis produqtis damzadeba Tu ician. an
ician, magram ojaxis tradiciuli meniudan amoRebuli aqvT.
arada: Wyinti da imeruli yveli, sulguni, gudis yveli, xaWo,
dambali xaWo, naduRi, araJani, do, mawoni, karaqi, erbo, naRebi xom
stumris racionis gamdidrebis udidesi rezervia.
mTis mkvidrma axalgazrda diasaxlisebma TiTqos yvelam
unda icodes iseTi tradiciuli da elementaruli kerZebis
kargad damzadeba, rogoricaa xaWapuri, kubdari, xinkali, xaSlama
an erbokvercxi, magram rogorc wesi, am dasaxelebebidan maT
ician erTi an ori kerZis marTlac kargad damzadeba, danarCeni
ki saswavli aqvT.
43
saojaxo turistuli biznesi
xSirad SexvdebiT sufras, sadac xaWapuri an mlaSea, an
umarilo, an Zalian bevri yveli aqvs datanebuli, an piriqiT,
yveli cotaa, an comia Zalze sqeli.
aris SemTxvevebi, rodesac xinklis Sezavebul farSs meore
dResac da Tan sqel comSi moaxveven. xaSlamis xarSvisas
qafi mouxdelia, xan Warbad aqvs mwvanili, an gadaxarSulia.
erbokvercxis momzadebisas kvercxs kargad ar aTqvefen, karaqs
zomaze ar uzamen, tafas saxuravs ar daafareben da erbokver-
cxi dacemuli gamodis.
yvela SemTxvevaSi, rogorc wesi, kerZs ekargeba gemo, sur-
neleba da samzeradac Seuxedavia. es iwvevs stumris mxridan
mdumare, gamouxatav ukmayofilebas, rac momavalSi uaryofiTad
moqmedebs ojaxis Semdgom stumrianobaze.
es magaliTebi imitom ki ar mogvyavs, rom vinme Seura-
cxhvyoT. amiT pirvel rigSi gvsurs SevaxsenoT maRal mTaSi
mcxovreb diasaxlisebs: vinaidan maT mxareSi produqtebis, xil-
bostneulis metad SezRuduli nairsaxeobaa, amis kompensacia
Tavisuflad SeiZleba moxdes arsebuli produqtebidan mra-
valferovani da kargad damzadebuli kerZebis xarjze. amitom
sasurvelia, diasaxlisebma turistebis miRebamde Tavis ojaxSi
arsebuli da xelmisawvdomi produqtebidan bevri dasaxelebis
kerZebis damzadeba iswavlon, agreTve qarTuli, evropuli, veg-
etarianuli da samarxvo zogierTi kerZis damzadebaSic kargad
daxelovdnen, rac stumris kmayofilebis erT-erTi garanti
iqneba. diasaxlisebma unda icodnen, rom xSirad stumrebi Ta-
visi zrdilobis da moridebulobis gamo Seaqeben xolme maT
naxelavs, magram es mxolod qaTinauria – kerZi sinamdvileSi
unda iyos gemrieli da lamazad gaformebuli.
kvebis problemis gadasawyvetad kargi iqneba saojaxo
sastumros Sedgenili hqondes erTi e.w. samuSao meniu, sadac
Setanili iqneba ojaxSi arsebuli da xelmisawvdomi produqte-
bidan damzadebuli kerZebis saerTo CamonaTvali, romelsac
diasaxlisi kargad amzadebs. turistebis yoveli axali jgu-
fis Semosvlis da maTi gamokiTxvis Semdeg, diasaxlisma unda
gaiTvaliswinos maTi gemovneba, survilebi da Seadginos ukve
konkretuli meniu am jgufis stumrobis mTel periodze.
diasaxlisi turistebis miRebisTanave unda SeuTanxmdes
maT kvebis jeradobaze, meniuze da saWmlis miRebis saaTze.
rasakvirvelia, zustad unda davicvaT kvebis reJimi - sauzme
iqneba Tu sadili, da mivarTvaT stumars daTqmul (SeTanxme-
bul) dros.
didi mniSvneloba aqvs sufris gawyobas, sasadilo oTaxs,
44
saojaxo turistuli biznesi
magidas, skamebs, avejs, servizs. ar aris saWiro es yvelaferi
iyos ZviradRirebuli, magram unda iyos stumrisTvis mosax-
erxebeli. sasadilo magidaze gadasafarebeli sasurvelia iyos
naWris, sufTa, mxiarul ferebSi, kargi iqneba, Tu patara lar-
nakSi ideba ramdenime yvavili an foToli. magidaze ar unda
iyos gadafarebuli polieTilenis safari. kerZebi lamazad da
bunebrivad unda iyos gaformebuli, xolo langari an TefSebi,
zedmetad ar unda iyos gadatvirTuli kerZiT.
sufraze stumrebis dasxdomamde diasaxlisma unda Seamow-
mos, sakmarisia Tu ara magidaze TefSebi, Wiqebi, dana-Cangali,
xelsaxocebi, marili, puri da sxva. Tu stumrebs sadilze
daagviandaT, diasaxlisma yvela cxeli kerZi xelmeored unda
gaacxelos da ise miarTvas; garda amisa, sasurvelia, ojaxma
vaxSmobis an sxva dros, Tavisi piradi stumrebiT ar gadat-
virTos turistebi, zomieri yuradReba miaqcios sufras kvebis
mTel periodSi, droulad aalagos carieli boTlebi, langrebi,
gamocvalos TefSebi da sxva.
sasurvelia diasaxlisma stumrebs yoveldRe miarTvas
wvniani kerZi da gaiTvaliswinos, rom kerZebi ar unda iyos
zedmetad cximiani, mlaSe da cxare.
Tu stumars Tavisi nacionaluri kerZi moenatra da moi-
surva misi damzadeba misive Camotanili an Tqvens xelT arse-
buli produqtebisagan, Tqven unda daexmaroT mas damzadebaSi
da damzadebis wesic CainiSnoT.
qarTuli, aseve ucxouri kerZebis dasaxeleba da maTi re-
ceptebi uamravia. yvela kerZis momzadebis codna SeuZlebelia
da arc aris saWiro, amisTvis arsebobs wignebi, JurnalebSi da
gazeTebSi gamoqveynebuli receptebi, gamocdili diasaxlisebis
Canawerebi da sxva saSualebebi, riTac unda isargeblos yvela
diasaxlisma.
turistebis stumrobisas sasurvelia kerZebis dasaxeleba
yoveldRiurad icvlebodes, amitom diasaxlisma kerZis mocu-
lobis gansazRvrac kargad unda icodes.
qarTuli stumarTmoyvareoba da guluxvoba SesaniSnavi
da gamorCeuli Tvisebaa, magram gadametebuli araferi varga.
magaliTad, didi raodenobiT kerZis mirTmeva, an spirtiani sa-
smelis uzomod daZaleba, cudi tonia, Tan ojaxis biujetsac
uaryofiTad awveba.
Tu ojaxma turistuli sezonis dawyebamde icis moma-
vali stumrebis raodenoba da maTi Camosvlis dro, sasurve-
lia diasaxlisma Tadarigi daiWiros da winaswar izrunos
produqtebis momaragebaze Tu Sesyidvaze (miTumetes Tu axlos
45
saojaxo turistuli biznesi
ar aris maRazia). magaliTad: Tafli, muraba, jemi, wnili, tyemali,
tomatis sawebeli, fqvili, lobio, kartofili, burRuleuli,
lori da sxva. kargi iqneba Tu spirtiani sasmelebidan ojaxi
SemodgomiT SeiZens naturalur karg Rvinos da arays, riTac
stumars TiTo - ori WiqiT gaumaspinZldeba xolme.
ojaxis wevrebma unda icodnen, rom stumris droulad,
zomierad da gemrieli kerZebiT gamokveba saojaxo sastumros
warmatebiT amoqmedebis erT-erTi mTavari garantia.
qveviT mocemulia maRal mTaSi mcxovrebi ojaxebisaTvis
xelmisawvdomi produqtebis gamoyenebiT damzadebuli kerZe-
bis arasruli CamonaTvali, turistebis saSualo gemovnebis
gaTvaliswinebiT. SemoTavazebuli meniu SeiZleba gamoviyenoT
turistebis stumrobis ramdenime dReze.
CamoTvlili kerZebis raodenoba ar niSnavs imas, rom es
yvelaferi unda SesTavazoT stumars. Cveni mizania, am CamonaT-
valiT diasaxlisebs SevaxsenoT kerZebis dasaxelebebi, xolo
maT aqedan TviTon SearCion meniu Tavisi SesaZleblobebis da
gemovnebis Sesabamisad.
sauzme, samxari, vaxSami
√ puri - axali an gaxuxuli
√ yveli sxvadasxva, naklebad mariliani, mouxdeli, elarji,
dambali xaWo
√ bostneulis salaTa, vinigreti
√ xaWapuri, kubdari, lobiani, fxlovani, xabizgini (Sekecili),
WiSdvari
√ Rvezeli (xorciT, kartofiliT, brinjiT, sokoTi)
√ yveleuli “sirniki” (mSrali xaWo, kvercxi da cota fqvili
- Semwvari karaqSi)
√ karaqi ojaxis, araJani, xaWo, naRebi
√ rZe, mawoni, do, naduRi pitniT, gadazelili
√ fafa manis, brinjis, burRulis, herkulesi, wiwibura
√ lobio (cxlad, civad)
√ moxarSuli xorci civad
√ Semwvari sulguni, Semwvari sulguni kvercxiT
√ kartofili moxarSuli (karaqiT, xaxviT, kamiT), kartofili
Semwvari zeTSi
√ piure (karaqiT, rZiT)
√ moxarSuli kvercxi (Toxlo, mkvrivi, magari)
√ erbokvercxi, tafamwvari,omleti (Semwvar lorze mosxmuli
kvercxi)
√ erbokvercxi pamidvriT (xaxviT, mwvaniliT)
46
saojaxo turistuli biznesi
√ yiyliyo (kvercxSi amovlebuli puri karaqze Semwvari)
√ grenki (karaqSi an erboSi Semwvari puri)
√ ajafsandali
√ Saqari, Tafli, muraba, jemi
√ qada, ruleti, xili
√ Cai Savi, mwvane, Cai rZiT, limoniT
√ yava naleqiani, unaleqo, rZiT; kakao, rZe.
sadili
√ supi (stafiloTi, kartofiliT; brinjiT, vermiSeliT an
burRuliT)
√ supi - sokosi, mJaunis, lobiosi
√ mawvnis SeWamandi
√ CixirTma, xarCo
√ borSCi da SCi (xorciT da uxorcod), gufTa, supi
√ artala, bulioni qaTmis, saqonlis
√ salaTa mwvane, bostneulis, maioneziT, kombostosi, kitri-
pamidoris
√ moxarSuli wiTeli Warxali – ZmriT, qinZiT
√ lobio sirsveli, amozelili, nigvziT, moxrakuli zeTSi da
xaxvSi
√ mxali ispanaxis, WinWris, wiTeli; kombosto, badrijani
nigvziT
√ soko moxrakuli xaxvSi
√ xinkali (xorciT, xaWoTi, yveliT, sokoTi, kartofiliT)
√ xaSlama, yaurma, Caqafuli, Caxoxbili
√ sousi, ragu
√ katleti, sxvadasxva garniriT
√ tolma - galubci bostneuli farSiT
√ Tevzis romelime kerZi
√ sacivi Roris xorcis an Sinauri qaTmis, baJe
√ danduri, mJaveuloba, mwvanili
√ tyemali, tomatis sawebela, niorwyali
√ xili, kompoti, kiseli, wyali murabis wveniT, xilis natura-
luri wveni
√ Cai Savi, mwvane, yava sxvadasxva
√ mineraluri mJave wyali.
zemoT CamoTvlili kerZebis gadaadgileba sauzmis, samxris,
sadilis Tu vaxSmis dros damokidebuli iqneba ZiriTadad
diasaxlisis gemovnebaze da damzadebis SesaZleblobaze.
rasakvirvelia, kerZebis es CamonaTvali dogma ar aris da
47
saojaxo turistuli biznesi
zogierT diasaxliss SeuZlia bevrad meti kerZis ostaturad
damzadeba; ar unda dagvaviwydes, rom ramdenime dasaxelebis
kargad damzadebuli kerZi, xSirad sjobs uRimRamo did su-
fras.
samTo-turistebis sagzali (lanC-boqsi)
saojaxo sastumrodan, rogorc wesi, turistebi erTi an
ramodenime dRiT gadian samTo-turistul marSrutebze. am
SemTxvevaSi sasurvelia Tu amave sastumroSi isini SeZleben
miiRon sagzali (lanC-boqsi).
qvemoT moyvanilia produqtebis savaraudo CamonaTvali,
romelic turistebs dasWirdebaT sagzlisTvis:
√ puri, orcxobila, xaWapuri, qada;
√ yveli, karaqi, erbo, xaWo, araJani, mawoni;
√ aTqvefili kvercxi (Casxmuli polieTilenis boTlSi);
√ lori, Zexvi Sebolili, naxevradSebolili;
√ konservi Tevzis, xorcis;
√ sublimirebuli supebi paketebiT;
√ moxarSuli xorci;
√ burRuleuli, fafeuloba, makaronis nawarmi, brinji;
√ Sededebuli rZe, rZis fxvnili;
√ bostneuli, mwvanili;
√ tomati, tyemali;
√ Saqris fxvnili, Saqari natexi, peCenia, kamfeti, Sokoladi;
Tafli, jemi;
√ Ciri, tylapi, qiSmiSi;
√ xilis naturaluri wveni;
√ Cai, yava;
√ marili;
√ xelsaxoci.
maS ase, diasaxlisebo, daipyariT turistebis gulebi
Tqveni naxelaviT!
givi qarTveliSvili,saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri.
48
saojaxo turistuli biznesi
saqarTvelos mTis moyvarulTa kavSiri.
ucxoeli Tu Sida turisti
svaneTSi Camodis Cveni yofis, istoriu-
li Zeglebis, xat-salocavebis, gnebavT,
Cveni samzareulos gacnobis mizniT
da, rac mTavaria, qveiTad an cxeniT
samogzaurod. samogzauro anu tu-
ristuli marSruti erT-erTi mTavari
turistuli “produqtia”, romelsac
Tqven stumars sTavazobT. swored
marSrutze miRebuli gancda-STabeW-
dileba, nanaxiT miRebuli siamovneba
ganapirobebs Tqvens warmatebul
saqmianobas momavalSi turistuli
nakadis mozidvis TvalsazrisiT.
gaxsovdeT, rom Tqveni stumari _
cocxali reklamaa, yovelgvar rekla-
maze Zlieri saSualeba. Sin dab-
runebuli is Tavis emocias Zalaune-
burad avrcelebs Tavis axloblebSi,
megobrebSi, sanaTesaoSi Tu kolegebSi
zepirsityvierad, fotosuraTebiTa da
videomasaliT da imis mixedviT, Tu
rogoria misi svaneTSi mogzaurobi-
sas miRebuli STabeWdileba, sxvebsac
aRuZravs survils moinaxulon Cveni
samSoblos es ulamazesi kuTxe. imi-
saTvis, rom Tqven daakmayofiloT st-
umris cnobismoyvareoba da winaswar
SeamzadoT igi momavali marSruti-
saTvis, qvemoT mogvyavs ramodenime
marSrutis aRweriloba. sasurvelia
yvelam, vinc am saqmianobaSia CarTuli,
diasaxlisidan dawyebuli mZRolamde,
zogadad icodes im marSrutis Tavise-
burebani, romelzec turistebi gadian.
magaliTad, ra simaRlezea marSrutis
esa Tu is monakveTi, ra dro sWirdeba
mis gavlas, ra winaaRmdegobebia ga-
zemo svaneTis zogierTi samTo-turistuli zemo svaneTis zogierTi samTo-turistuli
marSrutis aRwerilobamarSrutis aRweriloba
49
saojaxo turistuli biznesi
dasalaxi, sad SeiZleba Seisvenos mogzaurma da a.S.
xSirad turists survili aqvs damoukideblad, gamyolis ga-
reSe, gaiaros marSruti. aseT SemTxvevaSi aq warmodgenili masala
Tqveni ganmartebebis TanxlebiT turists gauadvilebs marSrutze
moZraobas da, rasakvirvelia, daexmareba gamyolebsac.
qvemoT aRwerili marSrutebi, sacxenosnos garda, erT-
dRiani da radialuria, anu turisti erTi da igive gziT midis
da brundeba. rasakvirvelia, turistisaTvis wriuli marSruti
bevrad sainteresoa, radgan mas mudam surs axal-axali garemos
xilva. magram wriuli marSrutebis aTvisebas xels uSlis sa-
Tanado infrastruqturis, kerZod, TavSesafrebis ar arseboba,
sadac SesaZlebeli iqneboda Ramis gaTeva. TavSesafari saSu-
alebas mogvcemda gagvekvala mravaldRiani da mravalferovani
marSrutebi, rac bevrad gazrdida turistul nakadebs. amitom
axlo momavalSi Tqven gmarTebT am mimarTulebiTac ifiqroT da
daamuSaoT iseTi wriuli marSrutebi, romlebic qoxis arsebobis
pirobebSi, saSualebas mogcemT SesTavazoT stumars mravaldRi-
ani mogzauroba.
svaneTs samTo-turistuli marSrutebis amouwuravi mar-
agi gaaCnia – saiTac ar gaixedav, romel xeobaSiac ar Sexval
– yvelgan sulisSemZvreli silamazea. amdenad, aq warmodgenili
marSrutebi zRvaSi wveTia imasTan SedarebiT, rac momavalSi
unda gaikvalos. erTi sityviT, safiqrali da samuSao bevria,
magram metad saxaliso, radgan igi Cveni da Cveni qveynis keTil
momavals emsaxureba.
qvemoT gTavazobT metad saintereso oTxi qveiTi da erTi
sacxenosno marSrutis aRwerilobas. warmodgenili marSrutebi
markirebulia 2005 wlis zafxuls gamocdili gamyolebis – beso
guledanis, avRan naverianis, nugzar nigurianis, Temraz niJaraZis,
vaxtang filfanisa weredianis daxmarebiT, risTvisac
maT did madlobas vuxdiT. marSrutis aRwerilobebi damuSavebu-
lia proeqtis Semsruleblebis – saqarTvelos mTis moyvarulTa
kavSiris wevrebis mier. marSrutis aRweriloba Seicavs teqstur
ganmartebebs, marSrutis kartografiul sqemasa da hifsometriul
profils ZiriTadi orientirebis miTiTebiT.
warmodgenil sqemebze manZilebi gansazRvrulia msxvil-
maStabiani (1:50000) rukis mixedviT, xolo simaRleebi aTvlilia
altimetris meSveobiT. cTomileba manZilebSi Cveni varaudiT
ar aRemateba 200 m-s, xolo simaRleSi _ 30 m-s, marSrutis gav-
lisaTvis saWiro dro gaTvlilia saSualo tempiT mosiarule
jgufisaTvis.
50
saojaxo turistuli biznesi
mestiamestia
zemo svaneTSi Casvlisas, samTo marSrutebze gasvlamde,
sasurvelia erTi dRe dauTmoT metad saintereso da ganumeo-
rebel daba mestiis gacnobas.
mestiaSi Tqven SegiZliaT gaecnoT svaneTis eTnografiul
muzeums, margianebis sagvareulo svanur sacxovrebel saxl-
muzeums da svanur koSks, svaneTis arqeologiuri eqspediciis
eqsponatebs, mestiis SemogarenSi zargaaSSi mdebare samTamadano
WaburRils (Stolna), saqveynod cnobili mTamsvlelis mixeil
xergianisa da aseve cnobili samTo-moTxilamuris boria kaxia-
nis saxl-muzeumebs. agreTve sxvadasxva Semadgenlobis araerT
mineraluri wylis wyaroebs “sgim”-s.
garda amisa, sasurvelia Tu moinaxulebT mestiidan ori
kilometriT daSorebul hanwvalis mTis kalTebs, saidanac
gadaSlilia centraluri kavkasionis da svaneTis qedis ula-
mazesi mwvervalebis xedi.
51
saojaxo turistuli biznesi
marSruti _ monadireTa nabinavari marSruti _ monadireTa nabinavari
uSbis myinvarze (uSba)uSbis myinvarze (uSba)
marSrutis zogadi maxasiaTeblebi
marSruti Sedgeba ori – martivi, daaxloebiT xuTnax-
evarkilometriani da rTuli samkilometriani monakveTisagan.
sastarto wertili mdebareobs zRvis donidan 1600 m-ze. doneTa sxvaoba pirvel monakveTze Seadgens 230 m-s, xolo meore monakve-
Tze – 870 m-s. marSrutis gavlis saerTo xangrZlivoba qveiTad
– 8-9 saaTia*. marSrutis mizania axlo gavecnoT kavkasionis
erT-erT ulamazessa da umkacres ubans – uSba-Sxelda-mazeris
mTian masivs.
marSrutis aRweriloba
marSruti iwyeba sofel tvebiSis TavSi mdinare dol-
raze mdebare xididan (1600 m. zRvis donidan). mTeli marSruti
gakvalulia yviTeli feris saRebaviT moniSnuli isrebiT -
lodebze, xeebze da firniSebze.
marSruti miyveba mdinare dolras marjvena napirs sa-
marxilo gziT, gzis marcxena mxares ganTavsebulia xis meseriT
Semoraguli saTibebi. marSrutis marjvniv Cans mazeris piki
da samxreT uSba. 30 wuTis savalze gvxvdeba Rele, romelic
SeiZleba damSralic iyos. aqedan gavdivarT ielis buCqnarSi.
marjvniv davinaxavT qvebiT naSeneb mwyemsebis TavSesafars, 15
wuTis Semdeg mJave wylis wyaroa Wis saxiT, marjvniv Cans ma-
zeris piki, man ukve dafara uSba. amis Semdeg gza kveTs mdinare
dolras marjvena Senakads. marjvniv, Senakadis gaswvriv Cans
mazeris ori Jandarmi, xolo marcxena ferdze – gadamwvari
wiwvovani tyis koromi.
zRvis donidan 1700 m-ze gadavdivarT dolras meore
marjvena Senakadze. gzis marcxniv Cans Tovliani mTa – Cer-
inda (3580 m). aqedan iwyeba SesamCnevi aRmarTi. samarxile gza
mTavrdeba da biliki Sedis wiwvovan tyeSi. dolras marcxena
napirze Camodis myinvaruli ena da mdinare. daaxloebiT 1850
metr simaRleze gavivakebT, gavivliT ielis buCqnars da Sem-
deg wiwvovan koroms, romelSic Sereulia aryis tye. veSvebiT
* arsebobs marSrutis gavlis ori varianti: 1) savaraudo banaki-
dan (sof. mazeri, Woxuldi, tvebiSi) qveiTad mTeli marSrutis gav-
la; 2) marSrutis rbili eqvskilometriani monakveTis cxenebiT gav-
la dolras xidamde da rTuli monakveTis qveiTad daZleva .
53
saojaxo turistuli biznesi
Tavqveze, gavdivarT buCqnarSi. bilikze gvxvdeba gamorCeulad
didi lodi. aqedan, marjvena mxares ukve Cans marSrutis rTuli
monakveTis nawili da ori CanCqeri. qviani aRmarTiT vagrZelebT
gzas da isev gavivakebT ukve tyeSi.
marSrutis dasawyisidan daaxloebiT ori saaTis sava-
lis Semdeg gamoCndeba marSrutis rTuli monakveTis sruli
panorama: CanCqerebis plato, saidanac TiTqmis erTi simaRli-
dan (2400 m) warmoiqmneba oTxi wyalvardnili, maT Soris sami
marcxena mcirea, xolo kidura marjvena – mZlavri. Cven unda
moveqceT wyalvardnilebis Tavze, gadavkveToT sami mcire
wyalvardnili da paralelurad SevuyveT mZlavri CanCqeris
warmomqmnel nakads uSbis myinvarisaken. es xedi saSualebas
gvaZlevs SevafasoT Cveni SesaZleblobebi da miviRoT gzis
gagrZelebis gadawyvetileba.
kidev ramdenime wuTis siarulis Semdeg mivadgebiT mdin-
are dolraze gadebul, xis morebiT agebul kapitalur bogirs.
bogirze gasvlisTanave biliki Sedis tyeSi da iqve aRmovCnde-
biT xis morebiT aSenebul TavSesafarTan. aq biliki iyofa or
Stod – erTi miuyveba md. dolras xeobas da miemarTeba beCos
gadasasvlelisaken. am mimarTulebiT TavSesafaridan oriode
nabijSi aris civi sasmeli wyali. Cveni marSrutis biliki iwyeba
qoxidan da miemarTeba mdinare dolras marTobulad. biliki
Sedis Sereul tyeSi, romelSic Warbobs aryis xe. daaxloebiT
2000 metrze zRvis donidan tyidan gavdivarT qimze, romlis
orive mxares SeiniSneba nazvavi, Segvxvdeba moglejili xeebi.
am monakveTze mTeli tye qimis orive mxares dawolilia. ar
aris gamoricxuli, rom zafxulSic nazvavSi kidev iyos darCe-
nili Tovli (es damokidebulia marSrutis gavlis periodze).
qimze biliki miuyveba balaxovan safars, romelic SigadaSig
icvleba lodnariT. es monakveTi yvelaze didi daxrilobiT
gamoirCeva da erT kilometrze daaxloebiT 450 metri simaRlis
daZleva mogviwevs. qimidan zemoT vxedavT marSrutis erT-erT
mTavar orientirs – CanCqerebis platos, romlisakenac unda
gavagrZeloT moZraoba, xolo qvemoT Cans Cvens mier gavlili
gza _ md. dolra, sof. mazeri da ufro Sors svaneTis qedis
Tovliani mwvervalebi.
qimis TavSi movxvdebiT marcxena patara CanCqeris ZirSi,
saidanac biliki kldovani ferdis gaswvriv mkveTrad uxvevs
marcxniv da daaxloebiT 100 m-Si frontalurad Seuyveba
cicabo Txems. es, daaxloebiT 200- metriani monakveTi yvelaze
daxrilia da balaxiT dafarul qva-RorRian ferdze gadis,
rac moZraobas aferxebs da sifrTxilesac moiTxovs, raTa qva
54
saojaxo turistuli biznesi
ar davagoroT da Cvens ukan momavals safrTxe ar SevuqmnaT.
am ferdis marjvniv dabali foTlovani tyea, marcxniv wi-
wvovani tye. biliki paralelurad miuyveba foTlovani tyis
zols. marSrutis marcxena mxares, wiwvovan tyeSi, SeiniSneba
ori kldovani konusi. es kargi orientiria, cota qvemoT am
kldeebidan biliki uxvevs marjvniv da Sedis dabal foTlovan
tyeSi, romlis traversis Semdeg moveqceviT marcxena patara
wyalvardnilis Tavze. gadavkveTavT mas da SevdivarT isev da-
bal foTlovan tyeSi. misi gavlis Semdeg vkveTT meore wyal-
vardnilis warmomqmnel nakads. gavdivarT alpur mdeloze da
mcire aRmarTis gavlis Semdeg, mivadgebiT mesame ufro Zlieri
wyalvardnilis warmomqmnel nakads, simaRle 2500 metria. Cven
davinaxeT samive mcire wyalvardnilis sawyisi wertilebi, ma-
gram veRar vxedavT meoTxe, marjvena umZlavres wyalvardnils.
aqedan ukve Cans orTava uSba.
mesame wyalvardnilis gavlis Semdeg mivuyvebiT Txems,
romlis marcxena mxare, rogorc wesi, nazvavi TovliTaa dafa-
ruli. swored am nazvavi TovliT ikvebeba mesame wyalvardnili.
daaxloebiT naxevari saaTis savalze biliki gayveba mZlavri
wyalvardnilis warmomqmneli nakadis marjvena napirs, romelic
uSualod uSbis myinvaridan iRebs saTaves. aqedan gavdivarT
uSbis myinvarze (2700). yinulovani morenis or did lodze Cans
finiSis mauwyebeli yviTeli warwera. qvaze mikrulia liTo-
nis Zveli firfita, romelzec amotvifrulia rusuli leqsi.
marjvena mxares moTqrialebs uSbis myinvaridan gamomavali
mZlavri nakadi. aqedan kargad moCans uSbis myinvari.
Cven moveqeciT kavkasionis damatyvevebeli silamazis
bumberazebs Soris: CrdiloeTidan dagvyurebs Sxeldas 11
mwvervalisagan warmoqmnili kedeli (4390), dasavleTidan – or-
Tava uSbis grandiozuli kldovani masivi (4710 da 4690) da
samxreTidan mazeris pikis (4012) qarafebi.
marSruti Sesrulebulia, mis dasaZlevad dagvWirda 6
saaTi. igive gziT veSvebiT mSvidad da 3 saaTSi CavdivarT
banakSi.
marSrutze mogvixdeba ramdenime adgilze wylis nakadis
gadakveTa. sasurvelia gvecvas samTo fexsacmeli, viqonioT
saTxilamuro joxi da muqi saTvale.
55
saojaxo turistuli biznesi
marSruti _ Walaadis myinvari (Walaadi)marSruti _ Walaadis myinvari (Walaadi)
marSrutis zogadi maxasiaTeblebi
marSruts mivyavarT mwverval CaTinis misadgomebTan, Wa-
laadis myinvaris enamde. marSrutis saerTo sigrZe daaxloe-
biT 6 km-ia, maTgan pirveli monakveTi, startidan mestiaWalis
xidamde 4,5 km-ia da 180 metriani doneTa sxvaobiT xasiaTdeba,
meore _ kilometrnaxevriani monakveTis (xididanN finiSamde)
daxriloba 420 m-s aRwevs. marSrutis xangrZlivoba daaxloe-
biT 5-6 saaTia.
marSrutis aRweriloba
daba mestiis centridan saavtomobilo gziT mivyvebiT
mdinare mestiaWalis marcxena napirs. dasaxlebuli punqtis
bolos, gzidan marcxniv SevniSnavT xe-tyis saxerx patara
qarxanas, marjvniv _ funqciadakargul mesaqonleobis fermis
ramdenime nagebobas. erT-erTi wiTlad SeRebili TunuqiTaa
daxuruli. gzis marjvniv, bolo Senobis kedelze yviTeli
saRebviT gakeTebulia warwera – START – 1490, rac marSrutis dasawyiss niSnavs.
gzis gaswvriv, CrdiloeTiT moCans dalayoras kldo-
vani masivi (3430m). mis ZirSi erTdebian mdinareebi mestiaWala
da Walaadi. Cven unda movxvdeT am xeobaTa SesayarTan da
gavagrZeloT svla dasavleTiT Walaadis xeobiT, Walaadis
myinvaramde.
marSruti miyveba saavtomobilo gruntis gzas da daax-
loebiT 15-20 wuTis savalze sof. lavladaSamde niSnulebi
ar gvxvdeba. dalayoras masivamde moZraobas ganvagrZobT isev
gruntis gziT. alag-alag aris miTiTebulia moZraobis mimar-
Tuleba. zRvis donidan 1600m Segvxvdeba niSnuli, aqvea sasmeli
wyali. startidan daaxloebiT me-5 kilometrze 1650m z.d. gzis
marcxniv SevniSnavT mavTulbadeebiTa da qvebiT naSen napir-
damcav zols. am adgilas md. mestiaWalas, romelic leRziris
myinvaridan iRebs saTaves da CrdiloeTidan moedineba, uerT-
deba marjvena Senakadi – md. Walaadi.
am adgilidan Cvens pirdapir Cans: dalayoras ferdobi,
marcxniv siRrmeSi mwverval CaTinis (4370m) fonze _ Walaadis
myinvari, saiTac vagrZelebT moZraobas.
mdinareebis SesarTavidan 200 metriT zemoT gavivliT
xis primitiul Slagbaums da viwro kiduli xidiT gavdivarT
mestiaWalis marjvena napirze (1680m). aqedan CrdiloeTiT mo-
Cans mestiaWalis xeoba da mwvervali uluTauCana. bilikiT
marSruti _ Walaadikartografiuli sqema
57
saojaxo turistuli biznesi
SevdivarT tyeSi da sul male movxvdebiT mesazRvreebis qoxTan.
tye-tye mivyvebiT biliks, SevdivarT Walaadis xeobaSi da vmoZ-
raobT mdinaris marcxena napirze dinebis sawinaaRmdegod.
xididan 20 wuTis savalSi daaxloebiT 1750 metrze zRvis
donidan Segvxvdeba gzis gasayari. niSnulebis Tanaxmad, Cven
gavyvebiT marcxena Stos, avuvliT qoxis nangrevebs da arynars.
aq zRvis donidan 1800m marSruti gadis qva-RorRian adgilze.
amis Semdeg niSnulebi datanilia lodebze. aqedan kargad Cans
mwvervali CaTini, romlis samxreT ferdobebzec yalibdeba
Walaadis myinvari. unda aRiniSnos, rom CaTinis CrdiloeTi
kedeli, romelic alpinistur literaturaSi CaTinis rombis
saxeliTaa cnobili, iTvleba kavkasionis urTules alpinis-
tur obieqtad _ aq Zveli, komunisturi drois klasifikaciiT
umaRlesi me-5 da me-6 kategoriiis TxuTmetamde alpinisturi
marSruti iyo gakvaluli.
Cven vagrZelebT moZraobas CaTinis mimarTulebiT da
1920m zRvis donidan gavdivarT finiSze. aqedan Cans Walaadis
yinulvardnili da gletCeruli Camonatani, saidanac saTaves
iRebs md. Walaadi.
es marSruti ar gamoirCeva didi daxrilobiT da amde-
nad profilis ganxilvas ar saWiroebs. amitom
TiTqmis yvela fizikurad moumzadebel turistsac SeuZlia
misi daZleva da kavkasionis metad gamorCeuli mwvervalis
CaTinis xilva.
58
saojaxo turistuli biznesi
marSruti – tviberis gadasasvlelis marSruti – tviberis gadasasvlelis
misadgomebi (misadgomebi (tviberi)tviberi)
marSrutis zogadi maxasiaTeblebi
marSruti miyveba mdinare tviberis xeobas sofel Ja-
beSidan (mdinareebis tviberisa da caneris SesarTavidan)
CrdiloeTiT da gadis yviTlodisa da tviberis myinvarebamde.
marSrutis sigrZe daaxloebiT 5,5 km-ia, doneTa sxvaoba 730 m,
xangrZlivoba – 6-7 saaTi.
marSrutis aRweriloba
marSruti iwyeba mulaxis Temis bolo sofel JabeSSi,
md.Mmulxuras xididan, romelic mdebareobs mdinareebis tvi-
berisa da waneris SesarTavidan 300 metriT qvemoT. am mdina-
reebis SeerTebis Semdeg mdinares mulxura ewodeba. xidTan,
gzis marcxniv 1580m-ze zRvis donidan did qvaze yviTeli
saRebaviT aRniSnulia startis maCvenebeli niSnuli. aqedan
mdinare tviberis marcxena napirze, waneris myinvaruli masivis
fonze Cans uqonguro koSki. mivyvebiT samarxilo gzas. gavu-
vliT SiferiT daxurul gandgomilad mdgar sacxovrebel
saxls da md.tviberis marjvena napiriT SevdivarT karielis
viwro xeobaSi. 1620 m-ze zRvis donidan did lodze Segvxvdeba
niSani, rac karibWis maCvenebelia. aq adre qvebiT naSenebi ori
didi safortifikacio nageboba yofila aRmarTuli. amJamad
isini funqciadakarguli da dangreulia, Tumca kargad Sein-
iSneba maTi kvali. svanurma zepirsityvierebam da legendebma
am karibWeebTan dakavSirebuli mravali sagmiro siuJeti
Semogvinaxa.
pirveli karibWis gavlis Semdeg biliki orad iyofa, erTi
uxvevs dasavleTiT da adis mTaSi, meore – Cveni marSrutis
biliki – miyveba md.tvibers da gezs iRebs CrdiloeTisaken.
amis Semdeg biliki Reles gadakveTs, iqve buCqnarSi Segvxvdeba
sasmeli wyali. marSruti miyveba Smagi mdinare tviberis na-
pirs. gzadagza bilikis marcxniv gvxvdeba Jolosa da mocvis
masivebi. 1800 m-ze gavuvliT waqceuli fiWvis morze gakeTebul
firniSs yviTeli klaknili gamosaxulebiT. am adgilebidan
gavlili gzis mimarTulebiT gamoCndeba sofeli JabeSi, saida-
nac Cven marSruti daviwyeT.
startidan daaxloebiT erTi saaTis savalze mivadgebiT
meore, gare karibWes, razedac karibWis nangrevebze amosul xeze
marSruti _ tviberikartografiuli sqema da hifsometriuli profili
60
saojaxo turistuli biznesi
damagrebuli firniSi migvaniSnebs. ukan dagvrCa karielis xeo-
bis fiWvnari. aqedan iwyeba Sereuli tye da rododendronebis
(dekas) buCqnari.
male Segvxvdeba giganturi lodebis nangrevebiT warmo-
qmnili ori gamoqvabuli da kldeze damagrebuli bareliefi.
aqve axlos nazvav Tovlze gavliT (sezonis mixedviT) mi-
vadgebiT kldes, saidanac gadmosCqefs CanCqeri. am adgilebSi,
romelsac adgilobrivebi maSelanis kldes uwodeben, biliki
gadis mocxaris buCqnarze. gvxvdeba mJauna da kuci, aryisa da
kedaris Sereuli tye. biliks gavyavarT maSelanis vakeze, sadac
Segvxvdeba sasmeli wyali. aqedan niSnulebi dasmulia bilikis
marcxena mxares. daaxloebiT 1920 m-ze zRvis donidan gavuvliT
kidev erT CanCqers, romlisTvisac fsevdo-egzotikuri saxeli
SeurqmeviaT – “daRlili qalis cremlebi”. aqedan gavdivarT
ialaRebze da davinaxavT Senobas, romelic adre tviberisa da
yviTlodis uReltexilebze gadmosuli turistebis TavSesa-
fars warmoadgenda. aqedan moCans: CrdiloeTiT ToTi, kldo-
vani mTa luxvili, xolo samxreTiT _ tviberis qedi JabeSis
saTibebiTa da dekas masivebiT. amis Semdeg gavdivarT nazvavze
lakaias ReleSi, biliki Sedis arynar tyesa da buCqnarSi, veSve-
biT mdinaris kalapotisaken. es monakveTi damreci da rTulia.
bilikis marjvniv did lodze Segvxvdeba niSnuli, rac nazvavze
gadasvlas migvaniSnebs. aqedan marSrutis ZiriTadi orientiria
diebaCis kldovani masivi. masTan misvlamde aryis tyes marjvniv
movitovebT. nazvavidan amosvlis Semdeg (2160) bilikidan mar-
jvniv aryis xeebze damagrebulia niSnulebi. Semdegi niSnuli
dasmulia bilikis marjvniv monadireTa gamoqvabulebTan die-
baCis Tavze (2290). aqedan Cans: aRmosavleTiT _ yviTlodis
myinvari da mwvervali tixtingeni (4618); mis marjvniv _ semis
gadasasvleli, romelic mdinare waneris xeobaSi gadadis;
pirdapir _ mwvervali ToTi da tviberis yinulvardnili.
aqedan gavdivarT Tovlian ferdobze da daaxloebiT 500m.
gavlis Semdeg SevdivarT qva-RorRian adgilze, sadac mineral-
uri wylebis marjvena mxares did lodze moniSnulia finiSis
mauwyebeli simbolo da simaRle zRvis donidan – 2310 m. Cvens
pirdarpir tviberis yinulvardnilia.
me-XX saukunis dasawyisSi am adgilas ikribeboda Crdi-
loeTis cirkis myinvarebi (seri, tviberi, ToTi, baSili, Zinala)
da aRmosavleTidan momavali yviTlodis myinvari. es Tovl-
yinulovani sistema saqarTveloSi yvelaze mZlavr erTian gamy-
invarebul zonas qmnida. gasuli saukunis manZilze myinvarebma
SesamCnevi degradacia ganicades – isini maRla mTebisaken
61
saojaxo turistuli biznesi
iweven. Sedegad seris myinvarma dakarga aqtiuri kontaqti tvib-
erTan – maTi SeerTebis adgili morenuli masiTaa amovsebuli.
msgavsi suraTia tviberisa da Zinalis myinvarebis SesarTavTan.
yviTlodis myinvari 700-800 metriT daSorda tvibers da a.S.
samwuxarod, myinvarebis dispergirebis procesi grZeldeba.
Cven Tvalwin, kavkasionis grandiozuli panorama iSleba.
aq CrdiloeTidan wyalgamyofi qedis daaxloebiT 12 km-an mon-
akveTze aTamde uReltexilia (lexziri, baSili, lasxodari,
tviberi, yviTlodi da sxva). maTze gamavali sacalfexo bilike-
bi md.tviberis auzSi iyrian Tavs da erTaderTi gasasvleliT
– karielis viwro xeobiT ukavSirdebian mulaxs.
62
saojaxo turistuli biznesi
marSruti – mwverval Sxaras marSruti – mwverval Sxaras
misadgomebi (Sxara)misadgomebi (Sxara)
marSrutis zogadi maxasiaTeblebi
marSruti iwyeba zemo svaneTis yvelaze maRla mdebare
da ukiduresad dacilebul uSgulis Temis sofel JibianSi.
marSruti saSualebas iZleva gavecnoT rogorc uSgulis Temis
unikalur arqiteqturul da sakulto Zeglebs, ise mis mkacr da
lamaz garemos uSgulidan mdinare enguris saTavemde, romelic
Sxaras myinvaridan gamodis. marSrutis sigrZe daaxloebiT 9
km-ia, doneTa sxvaoba 300 m. xangrZlivoba 6-7 saaTi.
marSrutis aRweriloba
marSruti iwyeba uSgulis Temis sofel JibianSi 2080
m-ze zRvis donidan. soflis TavSi gorakze dgas svaneTis
erT-erTi mTavari salocavi _ lamaria, romlis teritoriazec
ganTavsebulia wminda giorgis eklesia. am gorakis ferdze
kidura koSkian svanur saxlTan iwyeba marSruti (gakeTebu-
lia startis maniSnebeli niSani), aTi wuTis savalze, ferdze
daSvebis Semdeg xidiT (2060 m. zRvis donidan) gadavdivarT
mdinare enguris marjvena napirze da ganvagrZobT moZraobas
dinebis sawinaaRmdegod Crdilo-aRmosavleTis mimarTulebiT.
marSrutis pirveli, Svidkilometriani monakveTi miyveba gzas,
romelic, rogorc svaneTis sxva gzebi, metad cud mdgomareo-
baSia, magram mainc gamoiyeneba traqtoriT an marxiliT mTidan
Tivis Camosatanad da amdenad kargad Cans. mTeli marSruti
moniSnulia yviTeli saRebaviT Sesrulebuli isrebiT, ZiriTa-
dad did qvebsa da lodebze.
xidTan axlos gadavkveTT wylis patara nakaduls – en-
guris pirvel marjvena Senakads, romelsac adgilobrivebi
naTkarvaSis tvibs anu Reles eZaxian. marSrutis dasawyisidan
daaxloebiT naxevari saaTis savalze gadavkveTT meore patara
Senakads – ladgimis Reles. aqedan kargad imzireba ulamazesi
Sxara (5150). wina planze moCans Tovl-kldovani mTa, romlis
ferdobebzec, TiTqmis mwvane zolamde, ori nazvavi nakadi
Camoedineba (sezonis mixedviT). marjvniv Cans namyvamis myin-
varuli plato, xolo marcxniv _ Sxaras kedeli myinvariTurT.
es peizaJi kargi orientiria Cveni moZraobisaTvis, radgan igi
TiTqmis mTel marSrutze Cans. Cven vmoZraobT am mimarTulebiT
da miznad visaxavT Sxaras myinvaris ZirSi moxvedras.
2100 metris simaRleze engurs uerTdeba kidev erTi, ufro
mZlavri nakadi – fayvlaSi, romlis napirebic daWaobebulia.
marSruti _ Sxarakartografiuli sqema da hifsometriuli profili
64
saojaxo turistuli biznesi
startidan 50 wuTis savalze enguris gaRma SevniSnavT patara
tbas. aqedan 10 wuTis savalze gadavkveTT patara nakads.
Semdeg gza orad iyofa – erTi adis maRla saTibebSi, meore
– Cveni marSrutia da isev enguris marjvena napirs miyveba. amis
Semdeg gvxvdeba giganturi lodi da qveda da zeda lalxora-
Sis Releebi. am adgilis gaswvriv enguris marcxena napirze
SeamCnevT did lodnars da iqve mwyemsebis nabanakars.
2300 m-ze mdinare engurs marcxena Senakadi uerTdeba. igi
saTaves iRebs namyvamis myinvaridan. Cveni biliki kvlav engurs
miyveba, 10 wuTis savalis Semdeg tyeSi Sedis da lodnars
miadgeba. marSrutis es monakveTi calkeul adgilebSi qva-
RorRiania, balaxiTaa dafaruli da moZraobisas sifrTxiles
moiTxovs qvebze dacurebis Tavidan asacileblad. kidev oci
wuTi da lodnaris TavSi 2390 m-ze zRvis donidan marSrutis
bolo monakveTi gamoCndeba. Cven mivadgebiT enguris saTaves.
Sxaras mTian masivSi sami myinvaruli nakadi warmoiqmneba,
romlebic erTdebian 3000 m-ze zRvis donidan da qmnian Sxaras
myinvars. myinvaris qveda nawili morenebiTaa dafaruli. mis
boloSi xmauriT gamosCqefs mdinare enguri.
gzis calkeul monakveTebze wyalSi gatopva mogviwevs,
amitom sasurvelia viqonioT saTanado fexsacmeli.
65
saojaxo turistuli biznesi
sacxenosno marSruti sacxenosno marSruti
JabeSi – uSguliJabeSi – uSguli
marSrutis zogadi maxasiaTeblebi
sacxenosno marSruti iwyeba mulaxis Temis sofel JabeSSi,
miemarTeba samxreTiT, gadakveTs mdinareebis _ mulxurasa da
adiSiswyalis wyalgamyof mTaTa sistemas, Cadis sof.adiSSi;
iqedan soflebis - xaldesa da ifralis gavliT gadadis md. en-
guris xeobaSi da mTavrdeba uSgulSi. marSruti samdRiania da
iTvaliswinebs RamisTevas sof.adiSSi da ifralSi. marSrutis
sigrZe daaxloebiT 38-40 km-ia. igi or uReltexilze gadis da
amdenad xasiaTdeba cvalebadi hifsometriiT - maqsimaluri
simaRle 2700 metria, minimaluri–1690 m.
1. JabeSi – adiSis monakveTi
marSruti iwyeba sofel JabeSSi mineralur wyarosTan,
sadac qvaze dasmulia marSruti gadis samxreT-
dasavleTiT da miyveba sameurneo gzas. marSrutis dasawyisidan
daaxloebiT 500 metrSi Segvxvdeba fiqalze dasmuli niSani
da xelmarjvniv laRvis wm.giorgis eklesia.
daaxloebiT 2050 m-ze zRvis donidan iwyeba dekas masivebi,
aqvea sasmeli wyali. SevdivarT arynarisa da dekas buCqnaris
Sereul tyeSi. aqedan CrdiloeTiT davyurebT sof.JabeSsa da
tviberis xeobas, Crdilo-dasavleTiT mulxuras xeobaSi bangu-
rianis mTis ZirSi moCans mulaxis Temis soflebi _ laxiri da
WolaSi; aRmosavleTiT Cvens pirdapir aRmarTulia mwverval
TeTnuldis Tovliani konusi (4860). moZraobas ganvagrZobT
isev samarxile gziT. gavivliT wiwvovani da Sereuli tyis ma-
sivs. erTi saaTis mgzavrobis Semdeg Segvxvdeba gzis gasayari.
aq dekis buCqnarSi aryis xeze damagrebulia niSnuli isris
gamosaxulebiT, romlis Tanaxmadac vmoZraobT aRmosavleTis
mimarTulebiT, aqedan CrdiloeTiT Cans bangurianis samxreTi
kedeli, komsomolskaias piki, marcxniv _ uSbis masivi, Crdilo-
aRmosavleTiT _ waneri-tviberis wyalgamyofi qedi.
marSruti miuyveba aRmosavleTiT qed-qed alpur zonas.
simaRle matulobs da ukve vmoZraobT 2700 m. maxloblobaSi
zagarze, anu zeganze. aqedan gadavyurebT md. enguris xeobas,
dasavleTiT Sors Canan sofeli wvirmi, uRviris uReltexili,
zuruldis qedi, xolo aRmosavleTiT TeTnuldis Tovliani
wveri. zeganze gvxvdeba gzagasayari. aRmosavleTis biliki isev
zegans miuyveba, marjvena, samxreTiT dabla eSveba. es Cveni gzaa,
marSruti _ JabeSi-uSguli kartografiuli sqema
marSruti _ JabeSi-uSgulihifsometriuli profili
68
saojaxo turistuli biznesi
razedac niSnulic migviTiTebs. male vkargavT simaRles da
or kilometrSi 2350 metramde veSvebiT, sadac isev gzis gas-
ayari gvxvdeba. xelmarjvniv biliki mesaqonleobis fermebisken
midis, romelTac Cven ramdenime aseul metrSi vxedavT. meore,
Cveni Sto, dabla eSveba. xelmarcxniv saTibebia da male sof.
adiSic gamoCndeba. gavdivarT ReleSi da SevdivarT adiSSi,
sadac cxenebi unda davasvenoT da Rame gavaTioT.
JabeSidan adiSamde cxeniT dinji tempiT 5-6 saaTis sava-
lia.
2. adiSi-ifralis monakveTi
marSruti iwyeba sofel adiSis TavSi md.adiSisWalis
marjvena Senakadze gadasasvlel bogirTan (2030). bogiris
marcxniv Zvel koSkze dasmulia maCvenebeli isari. bogiri-
dan xelmarcxniv wylis Zveli wisqvilia. marSruti miyveba
md.adiSisWalis marjvena napirs.
aqedan naxevari saaTis savalze gadavdivarT Releze,
bilikidan xelmarcxniv davinaxavT CaneSis wminda giorgis
eklesias da koSkis nangrevebs. aqedan daaxloebiT 200 metrSi
biliki gadis nazvavze, niSnulebi datanilia mdeloSi arsebul
qvebze. isev SeuyvebiT mdinaris marjvena napirs da startidan
daaxloebiT 1 saaTis savalze davinaxavT lardaadis myinvars,
romelsac adgilobrivebi adiSis myinvaradac moixsenieben. es
myinvari TeTnuldi-adiSis mTiani masivis samxreT kalTebze
formirdeba da 2400 metramde Camodis. aqedan iRebs saTaves
md.adiSisWala. swored am adgilis maxloblad gadavkveTT
mdinares da SevuyvebiT cicabo ferds, romelic Sereuli tyi-
Taa dafaruli. biliks Cxutnieris gadasasvlelisaken (2720)
mivyavarT. es uReltexili mdinareebis _ adiSisWalisa da
xaldesWalis wyalgamyof gvaldis qedze gadadis. es monakveTi
rTulia da xSir SemTxvevaSi cxenidan CamoqveiTeba mogvixdeba.
bilikze moedineba patara Rele, rac damatebiT sirTules gvi-
qmnis. Cxutnieridan kargad Cans Cvens mier adiSidan gamovlili
gza. uReltexilidan qed-qed veSvebiT md.xaldesWalis auzSi.
2400 m-ze Segvxvdeba gzis gasayari. erTi biliki aRmosavleTiT
midis, meore – samxreTiT. aq dasmuli niSnuli migviTiTebs, rom
unda gavyveT xelmarjvniv, samxreTiT mimaval biliks. qvemoT
moCans fermerTa sazafxulo qoxebi. 2200 m-mde daSvebis Semdeg
miuaxlovdebiT md.xaldesWalis kalapots da daveSvebiT mdi-
naris marjvena napiris gaswvriv sof.xaldemde (1900). gzad
Segvxvdeba grZeli wyalvardnili.
69
saojaxo turistuli biznesi
xalde tragikuli istoriiT gamoirCeva. igi cnobilia,
rogorc mefis ruseTis winaaRmdeg amboxebis moTave. am soflis
mosaxleobam sruli daumorCilebloba gamoucxada dampyro-
blebs, bolomde ibrZola, ris safasuradac sofeli Tavis koSke-
bianad pirwmindad gaanadgures. sofeli mas Semdeg welSi veRar
gaimarTa da aq mxolod zafxulobiT adis ramdenime ojaxi.
xaldes gmirebs svanebi dResac didi pativiT moixsenieben, maTze
Seqmnilia SesaniSnavi simRera _ ferxuli “gau-gavxe”.
xaldedan kvlav mdinaris marjvena napiriT veSvebiT sof.
ifralamde, sadac Cveni marSrutis II etapi mTavrdeba.
Cven ukve vimyofebiT mdinare enguris xeobaSi, kalis TemSi.
aqedan samxreTiT moCans svaneTis qedi, romelic md.engurisa
da cxeniswylis auzebis wyalgamyofia. am monakveTze muSuris
uReltexiliT SeiZleba cxeniswylis xeobaSi anu qvemo svaneTSi,
lentexis raionSi gadasvla.
Cvens pirdapir, dasavleTiT, enguris gaRma daaxloebiT
1,5 km moCans svaneTis erT-erTi umniSvnelovanesi salocavi
– wminda kvirikes eklesia. Tu Tqven kidev SegrCaT Zalebi,
SeiZleba moinaxuloT es Zeglic.
manZils adiSidan ifralamde 5-6 saaTis ganmavlobaSi
davfaravT.
3. ifrali-uSgulis monakveTi
marSrutis mesame monakveTi iwyeba sof. ifralidan 1890
m-ze zRvis donidan. firniSi uCa margvlianis saxlTan aris
dasmuli. aqedan CamovdivarT sof.lalxorSi, saavtomobilo
gziT vmoZraobT enguris dinebis sawinaaRmdegod da Zalian
male, SevdivarT sof.davberSi, saidanac mivuyvebiT samarxilo
gzas. 2000 m-ze Segvxvdeba gzis gasayari, marjvena _ saavto-
mobilo gzaze Cadis, marcxena – ferds miuyveba. dasmuli niS-
nuli migvaniSnebs, rom unda gavyveT marcxena ganStoebas. Cven
mivyvebiT tyian klaknil ferds da vmoZraobT 2000-2200 metr
simaRleTa intervalSi. aqedan daaxloebiT sam kilometrSi,
Segvxvdeba wyaro. wyarodan 200 metrSi gza isev orad iyofa
– marcxena adis mTaSi, marjvena aRmosavleTiT ferdze gadis,
saiTkenac niSnulic miuTiTebs. amis Semdeg biliki gadakveTs
Reles, aryis xeebis “derefanSi”. aq saWiroa yuradReba, raTa
mxedari xis totebma ar daazianos.
200-300 metris gavlis Semdeg Segvxvdeba gzajvaredini. Cven
xelmarjvniv gavuxvevT. aqve xelmarjvniv SevniSnavT mexdace-
70
saojaxo turistuli biznesi
mul naxevrad xmel fiWvis xes. susti TavdaRmarTiT veSvebiT
mdinare enguris napirisaken. aq simaRle 2050 m. zRvis donidan
did lodze dasmulia marSrutis dasasrulis niSnuli. erT
kilometrSi uSgulis Temia, romelic oTx sofels (murymeli,
CaJaSi, Cvibiani da Jibiani) aerTianebs.
ifralidan 4-5 saaTis mgzavrobis Semdeg Cven win gamoCnde-
ba saocari sanaxaoba –aRmovCndebiT uSgulis Suasaukunovani
koSkebis samyaroSi.
zogadi cnobebi saqarTvelos mTianeTis Sesaxeb
jumber xanTaZe .....................................................................................................................3
saojaxo turizmis ganviTarebis perspeqtivebi
zemo svaneTSi
domenti gabunia ...................................................................................................................6
svaneTis istoriul-kulturuli memkvidreobis
zogierTi aspeqti
vaxtang filfani ..................................................................................................................11
sacxovrebeli saxlebis adaptacia turistuli
sastumroebis da gesthauzebis mosawyobad
levan lorTqifaniZe ........................................................................................................17
turistebis momsaxurebis danaxarjebis gaTvlebi
rusudan ruxaZe ....................................................................................................................21
rekomendaciebi ojaxuri sastumros diasaxlisebisaTvis
nana gvelebiani .....................................................................................................................27
rCevebi turistebis avtotransportiT momsaxure
mZRolebisaTvis
givi qarTveliSvili .........................................................................................................30
rCevebi samTo-turistis gamyolisaTvis
givi qarTveliSvili .........................................................................................................32
turizmi da ekologia
nato kirvaliZe .....................................................................................................................38
saojaxo sastumroSi turistebis kvebis Tavisebureba
givi qarTveliSvili .........................................................................................................42
zemo svaneTis zogierTi turistuli marSrutis
aRweriloba ..........................................................................................................................48
mestia .............................................................................................................................................50
marSruti “monadireTa nabinavari uSbis myinvarze” (uSba) ...............................51
marSruti “Walaadis myinvari” (Walaadi) ...................................................................55
marSruti “tviberis gadasasvlelis misadgomebi” (tviberi) ............................58
marSruti “mw. Sxaras misadgomebi” (Sxara) ...............................................................62
sacxenosno marSruti “JabeSi-uSguli” ........................................................................65
sarCevisarCevi
CONTENTSCONTENTS
Common data about the highlands of Georgia Jumber Khantadze ..................................................................................................................................3
Prospect of family tourism development in higher SvanetiDomenti Gabunia ....................................................................................................................................6
Some issues on historical-cultural heritage of SvanetiVakhtang Pilpani .......................................................................................................................................11
Transformation of dwelling houses into tourist hotels and guesthousesLevan Lortkipanidze .............................................................................................................................17
Calculations of tourist service expendituresRusudan Rukhadze ..................................................................................................................................21
Advices to hostessNana Gvelebiani ......................................................................................................................................27
Advices to tourists attending driversGivi Kartvelishvili ...................................................................................................................................30
Advices to highland tour guidesGivi Kartvelishvili ...................................................................................................................................32
Tourizm and ecologyNato Kirvalidze ......................................................................................................................................38
Peculiarities of meals in family hotelsGivi Kartvelishvili ...................................................................................................................................42
Description of some tourist routs of Svaneti ...................................................................48
Mestia ..........................................................................................................................................................50
Route “Hunters` Shelter on Ushba Glacier” (Ushba) .............................................................51Route “Chalaadi Glacier” (Chalaadi) .............................................................................................55Route “Approaches to Tviberi Passage” (Tviberi) ..................................................................58Route “Approaches to Shkhara Peak” (Shkhara) .....................................................................62
Horse route “Zhabeshi-Ushguli” .......................................................................................................65