terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf ·...

101
revaz qvaCakiZe geobotanikuri leqsikoni terminebi, cnebebi Tbilisi 2015

Transcript of terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf ·...

Page 1: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

revaz qvaCakiZe

geobotanikuri

leqsikoniterminebi, cnebebi

Tbilisi

2015

Page 2: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

581.55

geobotanikuri leqsikoni, romlis avtoriabiologiur mecnierebaTa doqtori, profesorirevaz qvaCakiZe, qarTul enaze pirvelad gamodis.leqsikoni emyareba cnobil mecnierTa funda-mentur naSromebs, sazRvargareT gamoqveynebulgeobotanikur leqsikonebs, avtoris pirad mra-valwlovan geobotanikur gamokvlevebs. termi-nebis da cnebebis ganmartebisas moyvanilia maga-liTebi da analogebi saqarTvelos mcenareu-lobidan, rac mkiTxvels teqstis aRqmas gauad-vilebs.

wigni gankuTvnilia botanikosTa farTowrisTvis, ekologebisTvis da maTTan axlomdgomdisciplinaTa specialistebisTvis, umaRles sa-swavlebelTa sabunebismetyvelo fakultetebismaswavleblebis, magistrebisa da studente-bisTvis.

redaqtori: kaxa iaSaRaSvili, biologiis

doqtori, geobotanikosi

ISBN 978_9941_0_7589_6

© r. qvaCakiZe

Tbilisi, 2015

Page 3: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

3

winasityvaoba

qveynis socialur-ekonomikuri ganviTarebisa-Tvis erT-erTi mTavari piroba adgilobrivi buneb-rivi resursebia. maT Soris mniSvnelovani adgiliukavia bunebriv mcenareul resursebs _ tyeebsa dasaTib-saZovrebs.

saqarTvelosTvis, sadac teritoriis 80% mTia-nia, bunebrivi mcenareuloba, maTi pirdapiri (uSua-lo) gamoyenebis garda (SeSa, samSeneblo masala,Sinauri pirutyvis sakvebi da sxv.), didad faseuliae.w. `arapirdapiri sargeblobis~ saxiT. mxedve-lobaSia bunebrivi mcenareulobis (mcenareulisafaris) mier wyalmaregulirebeli da wyaldac-viTi, niadagdacviTi, klimatmaregulirebeli, zvav-sawinaaRmdego da sxva ekologiuri funqciebisSesruleba.

bunebrivi mcenareulobis (mcenareuli safa-ris) Semswavleli mecniereba _ geobotanika (fito-cenologia) SedarebiT axalgazrdaa. saqarTveloSimisi ganviTareba me-20 saukunis 20-30-iani wlebidaniwyeba. miuxedavad amisa, geobotanikurma kvlevebmamokle xanSi mniSvnelovan warmatebebs miaRwia, racCveni Rvawlmosil mecnierTa damsaxurebaa. sadRei-sod Seswavlilia qveynis tyeebis, mdeloebis, ste-pebis, naxevrad udabnos mcenareulobis umTavresimasivebi.

Page 4: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

4

saqarTvelos mravalferovani bunebrivi mcena-reulobis geobotanikuri kvlevebis Semdgomi ga-farToeba da gaRrmaveba saWiroebs qveynis saSualoda umaRles saswavleblebSi geobotanikuri sa-swavlo programebis daxvewas, samecniero kadrebismomzadebis gaumjobesebas, kvlevis uaxlesi meTo-debis aTvisebas da Zvelis srulyofas. mxolod amgziTaa SesaZlebeli saqarTvelos mravalferovanibunebrivi mcenareulobis dacva, struqturadarR-veuli fitocenozebis aRdgena, bunebrivi mcena-reuli resursebiT mdgradi (uwyveti) sargebloba,mcenareuli safaris mier umniSvnelovanesi ekolo-giuri funqciebis optimalurad Sesruleba.

Cem mier Sedgenili `geobotanikuri leqsikoni~,vimedovneb, xels Seuwyobs saqarTveloSi geobo-tanikuri da ekologiuri ganaTlebis donis amaR-lebasa da bunebrivi ekosistemebis kvlevebis ga-farToeba-gaRrmavebas.

avtori

Page 5: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

5

terminebis da cnebebis ganmarteba

a

aborigenuli mcenareebi (laT. aborigenus _

Tavdapirveli) _ mcenareebi, (saxeobebi), romlebic

mocemul teritoriazea warmoSobili.

aborigenuli mcenareuloba (laT. aborigenus _

Tavdapirveli) _ aborigenul saxeobaTa domini-

rebiT Seqmnili mcenareuloba.

agregacia (laT. aggregatus _ SeerTebuli) _

fitocenozis formirebis pirveli stadia. erTi

populaciis mcenareTa Tavmoyra (a. grosheimi).

agrofitocenozi (berZn. agros _ mindori) _

adamianis mier xelovnurad (TesviT, rgviT) Se-

qmnili aramdgradi (adamianis mier regulirebuli)

mcenareuli Tanasazogadoeba. mag., xexilis baRi,

erTwlovan da mravalwlovan mcenareTa naTesi

mdeloebi da sxv.

adgilsamyofeli _ teritoria, romelic

xasiaTdeba saxeobaTa (fitocenozTa) aucilebeli

saarsebo pirobebiT (hava, niadagi da sxv.).

adventuri mcenareebi (laT. adventus _ mosvla)

_ mcenareebi, romlebic saqarTveloSi sazRvarga-

reTidanaa Semosuli (imigrantebi) da monawileobs

adgilobriv mcenareulobaSi (fitocenozebSi). xSi-

Page 6: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

6

rad es procesi kavSirSia mcenareTa introduq-

ciasTan.

adventuri mcenareuloba (laT. adventus _

mosvla) _ adventur mcenareTa dominirebiT Seqmni-

li mcenareuloba.

avtotrofebi (berZn. autos _ TviTon; trophe _

kveba) _ mcenareebi, romlebic garemodan (niadagi-

dan, wylidan, haeridan) iTviseben araorganul niv-Tierebebs, romelTaganac qmnian pirvelad organul

produqcias. ix. producentebi.

azonaluri mcenareuloba (berZn. a _ uaryofis

niSani; zone _ zona, sartyeli) _ mcenareuloba,

romelic ar qmnis Tavis (bunebriv) zonas an sart-yels, gvxvdeba sxvadasxva zonasa da sartyelSi. ix.

mcenareuloba zonaluri.

alelopaTia (berZn. allelon _ Tanaziarad,

ziarad; pathos _ tanjva, wameba) _ mcenareTa erTi

populaciis meoreze zemoqmedeba, rac xorciel-

deba maT mier gamoyofili metabolitebis me-

SveobiT saarsebo garemos garkveulad Secvlis

gziT. igi zogjer mniSvnelovan rols asrulebs

fitocenozTa suqcesiur cvlaSi.

alpuri mcenareuloba _ alpur sartyelSi

gavrcelebuli mcenareuloba. saqarTvelos mTebSi

tyisa da subalpuri sartylebis mcenareulobisagan

gansxvavebiT, alpuri sartylis (zRvis donidan

Page 7: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

7

2500 m-dan 3000-3100 m-mde) mcenareuloba (alpuri

landSafti, saerTod) ramdenadme erTferovania.

alpebSi ar vrceldeba tye (klimatis simkacre);

aqauri buCqnari da mdelos mcenareulobac naklebi

mravalferovnebiT xasiaTdeba. alpur sartyelSi

subalpebidan iWreba (zRvis donidan daaxloebiT

2700 m-mde) garTxmuli maradmwvane buCqnari _

dekiani (Rhododendron caucasicum), romlis dajgu-

febebi (ramdenadme gameCxerebuli saxiT) gvxvdeba

CrdiloeTis eqspoziciis ferdobebze, sadac

Tovlis safari Rrmaa da mdgradi (romlis qveS

izamTrebs dekas fitocenozebi). sxva buCqnarebidan

aRsaniSnavia Rviiani (Juniperus sabina), mocvianebi

(Vaccinium myrtillus, V. vitis-idaea), keweriani (Empetrum

hermaphroditum). balaxeuli mcenareulobidan

farTodaa gavrcelebuli alpuri mkvrivkordiani

mdeloebi _ cxvris wivaniani (Festuca ovina),

Wrelwivaniani (Festuca varia), Zigviani (Nardus stricta),

isliani (Carex-is gvaris saxeobebi), agreTve

nairmarcvlovani da nairbalaxovani mdeloebi.

alpuri mdelos Taviseburi struqturuli varian-

tia e. w. `alpuri xalebi~ (miniaturuli marcvlovan

da kaSkaSayvavilian nairbalaxovan mcenareTagan

Seqmnili fitocenozebi da mikrocenozebi).

amonayari _ merqnian mcenareTa Zirkvidan da

fesvebidan warmoSobili axalgazrda totebi. isini

Page 8: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

8

warmoiqmneba, ZiriTadad, tyis Wris an Rerosa da

fesvis funqciuri darRvevis (xandazmuloba, daava-

deba da sxv.) dros. Zirkvis amonayris warmoqmnis

unari gaaCnia TiTqmis yvela foTlovan saxeobas,

xolo fesvidan amonayrisa (fesvis nabartyi) _

xemcenareTa mcire jgufs (verxvs, tirifs, muryans

da sxv.). amonayari mniSvnelovan rols asrulebs

tyeebis ganaxlebaSi (vegetatiuri ganaxleba).

anTropogenuri mcenareuloba (berZn. anthropos

_ adamiani; genos _ dabadeba, Soba) _ adamianis

zemoqmedebiT (tyis Wra, mdeloebis Tibva, gaZoveba

da sxv.) met-naklebad struqturadarRveuli

mcenareuloba. aqve moiazreba adamianis mier

Seqmnili fitocenozebic. ix. agrofitocenozi.

anTropogenuri faqtorebi (berZn. anthropos _

adamiani) _ bunebriv mcenareulobaze adamianis

zemoqmedebis (gavlenis) sxvadasxva forma (tyis Wra,

Sinauri pirutyvis Zoveba, Tibva, mdeloebis

morwyva da sxv.).

anTropogenuri cvlebi (berZn. anthropos _

adamiani) _ sincenogenezis erT-erTi forma. ix.

sincenogenezi, digresia, demutacia.

areali (laT. area _ farTobi, sivrce) _ teri-

toria, romlis farglebSi gavrcelebulia ama Tu

im saxeobis (gvaris) mcenareebi an asociaciis fito-cenozebi. areali aris orgvari: bunebrivi da

Page 9: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

9

xelovnuri (adamianis mier Seqmnili). saxeobis

individTa gansaxleba iwyeba arealis garkveuli

adgilidan (arealis centridan). geobotanikaSi

gansakuTrebul interess iwvevs fitocenozis

edifikatorebisa da dominantebis arealebi. saxeo-

bis pirveladi areali erTian teritorias (far-

Tobs) warmoadgens. geobotanikur rukebze saxeobis

areali wertiliT (wertilebiT) aRiniSneba (werti-

lovani meTodi). ix. gancalkevebuli (dizunqciuri)

areali, reliqturi areali.

areali gancalkevebuli anu dizunqciuri (laT.

disjunctio _ gaTiSva, gancalkeveba) _ mTliani areali

(teritoria) dayofilia erTmaneTisagan met-nakle-

bad daSorebul nawilebad. igi ganpirobebulia

sxvavasxva mizeziT (ZiriTadad klimatis cvlile-

bebiT). mag., saqarTveloSi Zelqvas (Zelkova

carpinifolia) mier Seqmnili tyeebis (Zelqvnari,

rcxilnar-Zelqvnari) areali oradaa gayofili _

imereTis (ajameTis nakrZali) da kaxeTis (axmetis

raioni) nawilebad, rac klimatis (paleoklimatis)

TaviseburebebiT unda aixsnas.

areli minimaluri _ farTobi, romelzec

saxeoba (fitocenozi) srulad avlens mis ZiriTad

damaxasiaTebel niSnebs.

areali reliqturi (laT. relictum _ naSTi) _ im

farTobis Semcirebuli nawili, romelzec war-

Page 10: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

10

sulSi (mesameulSi, meoTxeulSi) farTod iyo gavr-celebuli saxeoba (fitocenozi, asociacia).

arsebobisaTvis brZola _ urTierTsawinaaRm-

dego qmedeba organizmebs Soris da organizmisa _

garemosTan. igi mimdinareobs fitocenozebSi

(mcenareul TanasazogadoebebSi) da warmoadgens

maTi bunebrivi SerCevisa da evoluciis ZiriTad

safuZvels.

aseqtatorebi (laT. assectator _ mudmivi Tana-

mgzavri) _ fitocenozTa SemadgenlobaSi mudmivad

monawile saxeobebi. amasTan, maTi roli fitoce-nozis struqturul-funqciur organizaciaSi umni-

Svneloa (gvxvdeba mcire raodenobiT an erTeuli

saxiT).

asociacia (laT. associato _ SeerTeba, SenaerTi)

_ ZiriTadi sintaqsonomiuri erTeuli fito-

cenozTa sistematikaSi (klasifikaciaSi). igi aer-

Tianebs fitocenozebs, romlebic `xasiaTdebian

erTgvarovani SemadgenlobiT, agebulebiT da sinu-

ziebis erTnairi wyobiT, aqvT rogorc mcenareTa

Soris, ise mcenareebis garemosTan urTierTobis

erTnairi xasiaTi~ (v. sukaCovi). asociaciaSi gaer-

Tianebuli fitocenozebi msgavsia ara mTlianad

floristuli (saxeobrivi) Semadgenlobis, aramed

damaxasiaTebel saxeobaTa Semadgenlobis mixedviT.

arsebobs garkveuli sxvaoba asociaciaSi gaerTia-

Page 11: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

11

nebuli fitocenozebis struqturaSi da maTi

adgilsamyofelis pirobebSic, rac aisaxeba asocia-

ciis Sida diferenciaciaSi (subasociaciebSi).

asociaciis dasaxeleba _ yvelaze xSirad

gamoiyeneba meTodi, romlis mixedviT asociaciis

saxelwodeba emyareba fitocenozis mTavari iaru-

sebis dominantTa saxelwodebas: dominantebis gva-

ris fuZes emateba sufiqsebi _ etum-nari da osum-

iani. mag., qarTuli muxis muxnaris fitocenozebi,

romelTa daqvemdebarebul iarusSi dominirebs

jagrcxila, miekuTvneba asociacias Quercetum

carpinosum (muxnari jagrcxiliani); naZvnari Sqeriani

(Piceetum rhododendronosum) da a.S. gamoiyeneba sxva

meTodebic. mag., qarTuli muxis muxnari jagrcxi-

lianis (Quercetum carpinosum) asociacia aRiniSneba:

qarTuli muxa _ jagrcxila (Quercus iberica – Carpinus

orientalis); asociacia kavkasiuri fiWvis fiWvnari

Txilian-berseliani (Pinetum coryloso-brachypodiosum)

aRiniSneba: kavkasiuri fiWvi _ Txili _ bersela

(fitocenozis mTavar iarusSi dominirebs kavka-

siuri fiWvi Pinus sosnowskyi, buCqebis iarusSi anu

qvetyeSi dominirebs Txili _ Corylus avellana,

balaxovan safarSi dominirebs bersela _

Brachypodium sylvaticum) da a.S.

Page 12: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

12

asociaciebi vikaruli (tyupi) _ asociaciebi,

romelTa fitocenozebis daqvemdebarebul iarusSi

dominirebs erTi da igive saxeoba. mag., wiflnari

wyaviani (Fagetum laurocerasosum) da soWnari wyaviani

(Abietum laurocerasosum), _ wiflnari wyaviani da soW-

nari wyaviani asociaciebis fitocenozTa daqvemde-

barebul iarusebSi dominirebs maradmwvane buCqi _

wyavi (Laurocerasus officinalis) da a. S.

asocireba _ fitocenozis saxeobebis erT-

maneTTan dakavSirebis formebi (parazitizmi,

simbiozi da sxv.).

aspeqti (laT. aspectus _ saxe) _ fitocenozis

saerTo garegnuli saxe, romelic weliwadis

sezonebis mixedviT icvleba. igi dakavSirebulia

fitocenozSi dominirebuli saxeobis (saxeobebis)

fenologiur fazebTan. mag., tyis vegetaciis

aspeqti, yvavilobis aspeqti, nayofmsxmoiarobis

aspeqti, Semodgomis siyviTle-foTolcvenis aspeq-

ti, zamTris mura (ufoTlo xeebis) aspeqti.

aRmonaceni _ merqnian mcenareTa iuveniluri

(1-2 wlis) individebi.

aRricxvis farTobi _ momcro zomis (4-10 m2,

araumetes 25 m2) farTobi. igi umetesad gamoiyofa

tyeSi (1 heqtarze ramdenime aTeuli, reliefis

sirTulesTan dakavSirebiT). gamoiyeneba farTobis

Page 13: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

13

erTeulze aRmonacenisa da dabalasakovani

mozardis ricxovnobis gansazRvrisTvis.

b

balaxi (balaxovani mcenare) _ sasicocxlo

forma. balaxs aqvs gaumerqnebeli (balaxovani)

erTi an ramdenime Rero. morfologiurad da bio-

logiurad balaxebi mravalferovania: mravalwlo-

vani, erTwlovani, sukulenturi, baliSiseburi,

lianaseburi (xviara) da sxv.

balaxnari _ balaxovan mcenareTagan Seqmnili

dajgufeba (fitocenozi).

balaxovani safari tyis _ balaxovan mce-

nareTagan Seqmnili cocxali safari tyis sabur-

velqveS (tyis erT-erTi iarusi).

biologiuri speqtri _ ama Tu im regionis

mcenareulobis biomorfuli Sedgeniloba.

biomasa (berZn. bios _ sicocxle, cxovreba) _

mcenaris saxeobis (saxeobaTa jgufis) individTa

saerTo cocxali organuli masa. ix. fitomasa.

biomi (berZn. bios _ sicocxle, cxovreba) _

biologiuri Tanasazogadoeba; biocenozTa erTob-

lioba ekosistemaSi.

biomorfi _ ix. sasicocxlo formebi.

biosfero (berZn. bios _ sicocxle, cxovreba) _

cocxali organizmebis gavrcelebis sfero, rome-

Page 14: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

14

lic 40 km-mdea (atmosferos nawili, okeanis da

xmeleTis wylebi, liTosferos nawili).

biotopi (berZn. bios _ sicocxle, cxovreba;

topos _ adgili) _ saxeobis (saxeobebis) da fito-

cenozis (fitocenozebis) biologiurad erTgva-

rovani saarsebo garemo.

biocenozi (berZn. bios _ sicocxle; koinos _

saerTo) _ xmeleTis an wyalsacavis garkveul mona-

kveTze avtotrofuli da heterotrofuli orga-

nizmebis mier erToblivi TanaarsebobisaTvis Se-

qmnili mdgradi sistema. biocenozSi mimdinareobs

rTuli biologiuri procesebi (nivTierebaTa da

energiis cvla).

biocenologia (berZn. biocenozi + logos _

Seswavla, mecniereba) _ mecniereba biocenozebis

Sesaxeb (Semadgenloba, struqtura, produqtiu-

loba, nivTierebaTa da energiis cvla biocenozSi,

biocenozTa gamoyeneba da dacva).

blanki geobotanikuri _ fitocenozis aRsa-

werad gamoyenebuli (specialurad SemuSavebuli)

forma.

boniteti tyis (laT. bonitas _ vargisianoba,

xarisxianoba) _ tyis produqtiulobis maCvenebeli.

aRiniSneba specialuri skalebiT. farTodaa gavr-

celebuli skala, romlis mixedviT ganirCeva boni-

tetis klasebi (ZiriTadia 5, zogjer gamoiyeneba 7):

Page 15: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

15

Ia, I bonitetis klasebi _ tyis umaRlesi da maRali

produqtiuloba; V, Va bonitetis klasebi _ tyis

dabali da udablesi produqtiuloba.

botanika (berZn. botane _ balaxi). igive fito-

logia (berZn. phyton _ mcenare; logos _ Seswavla) _

mecniereba mcenareTa Sesaxeb (morfologia, fizio-

logia, gavrceleba, evolucia, taqsonomia).

bunebis dacva _ RonisZiebaTa sistema, romelic

uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros,

wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

bunebrivi mcenareuloba _ garkveul teri-

toriaze xangrZlivi evoluciuri procesis Sedegad

formirebuli mcenareuloba. igi xasiaTdeba stabi-

lurobiT (mdgradobiT), Seesabameba adgilobriv

bunebriv pirobebs (klimati, niadagebi). ix. klimaqs-

fitocenozi.

buCqi _ sasicocxlo forma. aqvs ramdenime

gamerqnebuli Rero. buCqovan mcenareTa zrdis

forma nairgvaria, ZiriTadia swormdgomi (Txili,

askili da sxv.), garTxmuli (deka, Rviis zogierTi

saxeoba da sxv.), sukulenturi (kaqtusebis zogi-

erTi saxeoba), parazituli (mag., fiTri) da sxv.

buCqnarebi _ buCqebisagan Seqmnili mcenareu-

loba. es mcenareuloba saqarTveloSi warmodge-

nilia pirveladi da meoreuli (natyevari) fito-

cenozebis saxiT. sintaqsonomiurad da ekolo-

Page 16: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

16

giurad saqarTvelos buCqnarebi mravalferovania

(maradmwvane da foTolmcveni buCqnarebi, qsero-

filuri da mezofiluri buCqnarebi da a. S.).

g

gamoxSirva bunebrivi _ fitocenozSi saxeobis

(saxeobebis) raodenobis TandaTanobiTi Semcireba

(mcenareTa gaxmoba), rac asakis matebisas sinaTlis

mimarT maTi moTxovnilebis zrdasTanaa ZiriTadad

dakavSirebuli. bunebrivi gamoxSirva naTladaa

gamosaxuli tyis fitocenozebSi, gansakuTrebiT

sinaTlis moyvarul saxeobaTagan (muxis saxeobebi,

kavkasiuri fiWvi da sxv.) Seqmnil fitocenozebSi.

Crdilisamtan saxeobaTa (wifeli, naZvi, soWi da

sxv.) mier Seqmnil tyeebSi (wiflnarSi, naZvnarSi,

soWnarSi), sadac edifikatoris 1-3 wlis individebi

(aRmonaceni, mozardi) xSirad aTobiT aTass aRwevs

1 heqtarze, raodenobrivad wlebis manZilze

TandaTan mcirdeba, sanam ar miaRwevs met-naklebad

stabilur ricxovnobas (1 heqtarze saSualod 700-

800 Zirs). es ki SeiZleba dadges mozardis 40-50 (da

meti) wlis asaks miRwevisas.

gamreki (zrdis damaCqarebeli) mcenareebi _

merqniani mcenareebi, romlebic gverdiTi

moCrdilviT mniSvnelovnad aCqarebs sinaTlis-

moyvaruli mravali tyisSemqmneli saxeobis (muxis

Page 17: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

17

gvaris saxeobebi da sxv.) Reros simaRleze zrdas.

igi gamoiyeneba metyeveobis praqtikaSi (tyis

ganaxlebis xelSewyobis mizniT, tyis kulturebis

gaSenebisas da sxv.).

ganaxleba bunebrivi _ fitocenozis Semadge-

neli saxeobebis populaciebis (cenopopulaciebis)

uwyveti ganaxlebis procesi. igi damokidebulia,

uwinaresad, fitocenozis struqturaze, am struq-

turis Semqmneli TiToeuli saxeobis bioeko-

logiur Taviseburebebze.

garemo pirobebi _ fitocenozis garemomcveli

araorganuli buneba (klimati, mTis qani da sxv.),

romelic gansazRvravs mcenareTa saarsebo piro-

bebs _ sinaTlisa da siTbos reJims, niadagis

mineralur Semadgenlobas da sxv.

gariga _ dabalmozardi maradmwvane buCqebi-

sagan (rozmarini, juja palma da sxv.) Seqmnili

mcenareuli dajgufebebi. gavrcelebulia ZiriTa-

dad xmelTaSuazRvispireTSi.

geobotanika (berZn. ge _ miwa; botanicos _

mcenareebisadmi damokidebuleba, urTierToba) _

mecniereba fitocenozebis (mcenareuli Tanasa-

zogadoebebis) da maT mier Seqmnili mcenareuli

safaris Sesaxeb. geobotanika swavlobs fitoce-

nozebis saxeobriv Semadgenlobas da agebulebas

(morfologia), fitocenozis komponentebs Soris

Page 18: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

18

biotur urTierTdamokidebulebas (konkurenciuli

da mfarvelobiTi urTierTobebi), fitocenozis

produqtiulobas (fitomasis wliuri Semateba),

fitocenozis Sida garemos Taviseburebebs, fito-

cenozis bunebriv ganaxlebas, fitocenozTa cvlebs

(suqcesiebs). fitocenozTa gamokvlevis Semdgom

(mis safuZvelze) tardeba maTi sistematizacia

(fitocenozTa klasifikacia). geobotanika mWidrod

dakavSirebulia mcenareTa ekologiasTan, geomor-

fologiasTan, klimatologiasTan, niadagmcodneo-

basTan, mcenareulobis ganviTarebis istoriasTan

(paleobiologia).

geobotanikuri aRwera _ ix. fitocenozis

aRwera.

geobotanikuri daraioneba _ ama Tu im

teritoriaze (kontinenti, qveyana) geobotanikuri

regionebis gamovlena, romlebic xasiaTdeba mcena-

reulobis SedarebiT erTgvarovnebiT. daraionebis

mTavari kategoriebia: vakeze _ zona (olqi),

provincia, okrugi, raioni; mTian teritoriaze _

olqi, provincia, okrugi, raioni.

geobotanikuri ruka _ ama Tu im teritoriis

mcenareulobis Semcirebuli ganzogadebuli gamo-

saxuleba qaRaldze (sibrtyeze). arsebobs sxva-

dasxva masStabis geobotanikuri rukebi _ deta-

luri msxvilmasStabiani (1:5000 _ 1:25000) da gan-

Page 19: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

19

zogadebuli msxvilmasStabiani (1:50000 _ 1:200000),

sa-SualomasStabiani (1:300000 _ 1:1000000), wvril-

masStabiani formaciuli (1:5000000 da naklebi).

aris sxvadasxva daniSnulebis geobotanikuri

rukebi _ universaluri (asaxavs mcenareuli safa-

ris Semadgeneli sintaqsonebis _ mcenareulobis

tipis, formaciis da a. S. ganawilebas), aqtualuri

(Tanamedrove mcenareulobis da aRdgenili mcena-

reulobis ruka), sameurneo-geobotanikuri (mcena-

reulobis gamoyenebiTi daniSnulebis ruka) da sxv.

geobotanikur rukas Tan axlavs legenda, romelic

Seicavs mokle informacias rukaze asaxuli mcena-

reulobis Sesaxeb.

geofitebi (laT. ge _ miwa; phyton _ mcenare) _

sasicocxlo forma. mcenareebi, romelTa ganax-

lebis kvirtebi niadagSia moTavsebuli (bolqviani,

tuberiani da fesuriani mcenareebi).

d

dakordeba _ mcenareTa kordebis Sekrulobis

xarisxi. misi Sefasebisas gamoiyeneba, ZiriTadad,

proeqciuli dafarulobis meTodi.

damaxasiaTebeli saxeobebi _ saxeobebi,

romlebic met-naklebad dakavSirebulia ama Tu im

mcenareulobasTan (fitocenozTan, asociaciasTan,

formaciasTan).

Page 20: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

20

dafaruloba _ ix. proeqciuli dafaruloba.

dafnisebri tyeebi _ subtropikuli maradmwvane

tyeebi, romelTa edifikatoria dafnis (Laurus)

sxvadasxva saxeoba.

dekumbacia iarusebis (laT. decumbens _

zemodan moxsna) _ iarusTa daSoreba (zemo iarusis

moxsna). igi xSirad gamosaxulia tyeSi: tyis digre-

suli cvlis dros xemcenareTa iarusi qreba

(ixsneba) da rCeba qvetye an balaxeuli safari. tyis

es struqturuli nawilebi TandaTanobiT damou-

kidebel fitocenozebad (buCqnarad, balaxnarad)

formirdeba. (es procesi farTodaa gamosaxuli

saqarTveloSi, rac ZiriTadad tyeebis araswori

wesebiT da meTodebiT gamoyenebam ganapiroba).

demutacia (laT. de _ moSoreba; mutatio _

Secvla) _ mcenareulobis pirvandeli mdgomareobis

bunebrivad aRdgena. mcenareulobis (tyis, mdelos,

stepis da sxv.) struqturadarRveuli fitoce-

nozebi, maTze zemoqmedebis (ZiriTadad anTropo-

genuri xasiaTis) Sewyvetis Semdeg, TandaTanobiT

aRidgens struqturas (Sedgenilobas, agebulebas).

mag., saZovari (mdelo, stepi da sxv.) Zovebis Se-

wyvetis Semdeg bunebrivad TandaTanobiT ubrun-

deba pirvelad mdgomareobas (aRsaniSnavia, rom

fitocenozTa darRveuli struqtura, maTi eko-

Page 21: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

21

topis met-naklebad gauaresebis gamo, yivelTvis

srulad ar aRdgeba). ix. suqcesia.

determinanti (laT. determino _ SezRudva) _

saxeoba, garemo pirobebis indikatoris rolis Sems-

rulebeli (niadagis tenianobis, damlaSebis, sim-

didris da a. S.). determinanti fitocenozebSi

zogjer diferencialuri saxeobis rolsac

asrulebs. ix. indikatoruli saxeoba.

deSifrireba mcenareulobis aerofotogada-

Rebebis _ mcenareulobis (mcenareulobis tipebis,

formaciebis) gansazRvra (gaSifvra, gamocnoba)

aerofotosuraTebis mixedviT.

digresia (laT. digressio _ gadaxveva, gadaxra,

uaryofa) _ fitocenozis mdgomareobis gauareseba

(struqturis rRveva, produqtiulobis daqveiTeba

da sxv.), romelic gamowveulia Sinagani an garegani

mizezebiT. saqarTveloSi igi bolo aTwleulebis

manZilze farTod iyo gavrcelebuli, ramac buneb-

rivi mcenareuli safari didad daazarala, Sesa-

bamisad, mniSvnelovnad daaqveiTa misi garemos-

dacviTi roli.

digresia saZovruli _ balaxovani fitoceno-

zebis (mdelos, stepis, naxevrad udabnos da sxv.)

struqturis gauareseba da produqtiulobis da-

qveiTeba, rac gamowveulia maTi gamoyenebis wesebis

Page 22: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

22

ignorirebiT (saZovris gadatvirTva, Zovebis

vadebis darRveva da sxv.).

divergencia fitocenozis (laT. divergion _

daSoreba, dacileba) _ fitocenozis gayofa (nawi-

lebis erTmaneTisgan daSoreba). igi ZiriTadad

gamowveulia fitocenozis erT nawilSi niadagis

tenianobis reJimis cvlilebiT. mag., mdelos

(saZovris) Sua nawilis perioduli morwyviT am

nawilSi niadagis tenianobis reJimi icvleba, rac

Sesabamisad cvlis am nawilSi arsebuli balaxnaris

struqturas (izrdeba higrofitebis ricxovnoba).

amdenad, erTiani fitocenozi orad iyofa.

dizunqcia (laT. disjunctio – gaTiSva,

gancalkeveba). ix. areali gancalkevebuli.

dominanti (laT. dominantis _ gabatonebuli) _

fitocenozis mTavar da daqvemdebarebul

iarusebSi gabatonebuli (dominirebuli) saxeobebi.

dominanti saxeoba gamoirCeva maRali proeqciuli

dafarulobiTa da fitomasiT.

dominioni _ msoflios msxvili botanikur-

geografiuli olqi. gamohyofen ramdenime domi-

nions (olqs): neotropikuli, paleotropikuli,

avstraliis, kapis, antarqtidis, holarqtikis.

Page 23: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

23

e

edafogenuri cvlebi (berZn. edaphos _ niadagi;

genesis _ warmoSoba) _ mcenareulobis cvlebi,

romlebic gamowveulia niadagis fizikur-qimiuri

Tvisebebis cvlilebiT (datborva, damlaSeba,

gamoSroba da sxv.).

edafuri faqtorebi (berZn. edaphos _ niadagi) _

niadagur-gruntuli pirobebi (niadagis meqanikuri

Sedgeniloba, tenianoba, nayofiereba da sxv.). maT

ganekuTvneba fitocenozTa arsebobisaTvis mZime

substratic, rogoricaa klde-naSalianebi da sxv.

edifikatori (laT. aedificator _ mSenebeli) _

fitocenozis pirveli iarusis dominanti (fito-

cenozis Semqmneli). igi qmnis fitocenozis Sida

garemos da umTavres rols asrulebs mTlianad

fitocenozis struqturul-funqciur organiza-

ciaSi da mdgrad ganviTarebaSi. fitocenozis

edifikatori SeiZleba iyos ori (da meti) saxeoba.

evtrofuli mcenareebi (berZn. eu _ kargad;

trophe _ kveba) _ mcenareebi (saxeobebi), romlebic

normalurad viTardeba sakvebi nivTierebebiT

mdidar niadagebze.

ekzodinamiuri cvla (berZn. exo _ garedan;

dynamis _ Zala) _ fitocenozTa cvla garemo

pirobebis cvlasTan dakavSirebiT.

Page 24: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

24

ekologia (berZn. oikos _ saxli; logos -

mecniereba, Seswavla) _ mecniereba, romelic

ikvlevs saxeobebis damokidebulebas saarsebo

garemosTan.

ekologiuri niSa _ adgili ekosistemaSi,

romelic ukavia saxeobas (saxeobis populacias),

Tavisi bioekologiuri Taviseburebebis Sesabamisad.

faqtobrivad ekologiuri niSa mocemul pirobebSi

yvelaze ukeT Seesatyviseba saxeobis saarsebo

moTxovnebs (garemo faqtorebis mimarT, kvebis

sistemaSi da a.S.).

ekologiuri wonasworoba, ekologiuri balansi

_ ekosistemis (fitocenozis) mdgomareoba, roca

mis komponentebs urTierTdabalansebuli urTi-

erToba aqvs, rac stabilurobas ganapirobebs.

ekosistema (berZn. oikos _ saxli) _ funqciuri

sistema, romelic moicavs cocxali organizmebis

Tanasazogadoebas da mis saarsebo garemos (adgil-

samyofels), maT Soris mimdinare nivTierebaTa da

energiis cvlas.

ekotipi (berZn. oikos _ saxli; typus _ tipi) _

mcenaris saxeobis farglebSi arsebuli garkveuli

nairsaxeoba, romelic ramdenadme gansxvavebul

klimatur-niadagur pirobebSi izrdeba (klimaeko-

tipi, edafoekotipi).

Page 25: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

25

ekotopi (berZn. oikos _ saxli; topos _ adgili) _

fitocenozis adgilsamyofelis klimatur-niada-

guri pirobebis erToblioba (garemo pirobebi).

elizia (laT. elisio _ gamogdeba) _ fito-

cenozidan saxeobis amogdeba. igi ganpirobebulia

ramdenime mizeziT, romelTa Soris umTavresia

saxeobaTaSoris konkurenciaSi damarcxeba (igi

ZiriTadad saarsebo garemos cvlilebas

ukavSirdeba).

endemebi (berZn. endemos _ adgilobrivi) _

SezRuduli arealis saxeobebi. aseTi saxeoba

mravladaa okeanis kunZulebze (mowyvetilia did

kontinentebs) da mTian qveynebSi (maRali mTac

Taviseburi kunZulia, _ maRal mTebs Soris

dablobebia, romlebic qmnis bariers mcenareTa

maRalmTis saxeobebis farTod gavrcelebisaTvis).

endemur mcenareTa Soris bevria axalgazrda

saxeoba (maT jer ver moaswres farTod gavrce-

leba). endemebi SeiZleba iyos sxvadasxva zomis

teritoriaze _ qveynis endemebi, regionis endemebi,

xeobis endemebic ki.

endodinamiuri cvla (berZn. endon _ Sida;

dynamis _ Zala) _ fitocenozTa cvla, romlis dros

jer fitocenozi icvleba, rac Semdgom iwvevs misi

saarsebo garemos Secvlasac.

Page 26: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

26

epifitebi (berZn. epi _ ze; phyton _ mcenare) _

mcenareebi, romlebic cxovrobs sxva mcenareebze

(Reroebze, foTlebze). epifitebis didi mraval-

ferovneba SeiniSneba tropikul tyeebSi

(gvimranairebi, orqideebi da sxv.).

efemerebi (berZn. ephemeros _ araxangrZlivi,

warmavali) _ erTwlovani mcenareebi, ganviTarebis

mokle periodiT (ZiriTadad gazafxuli). ZiriTa-

dad gavrcelebulia naxevrad udabnosa da

udabnoSi.

efemeroidebi (berZn. ephemeros _ araxangrZlivi,

warmavali; eidos _ msgavsi, saxe) _ mravalwlovani

mcenareebi, ganviTarebis mokle periodiT (Ziri-

Tadad gazafxuli).

efemeretumi _ efemerebis mier Seqmnili

fitocenozi, an efemerebis sinuzia fitocenozSi.

saqarTveloSi gvxvdebaDmSral regionebSi (ZiriTa-

dad SiraqSi).

eqstrazonaluri mcenareuloba _ ix. azona-

luri mcenareuloba.

v

vakis tyeebi _ vake teritoriaze ganviTa-

rebuli tyeebi. saqarTveloSi SemorCenilia umete-

sad momcro koromebisa da xeTa jgufebis saxiT,

ZiriTadad dacul teritoriebSi, mdinareTa Wa-

Page 27: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

27

lebSi, eklesia-monastrebis ezoebSi. maTi Semad-

genloba sakmaod mravalferovania: dasavleT sa-

qarTveloSi gvxvdeba imeruli muxis muxnari,

qarTuli muxis muxnari, rcxilnari, wiflnari,

Zelqvnari, dafnari, biWvinTis fiWvis fiWvnari,

wablnari, murynari da sxv.; aRmosavleT

saqarTveloSi vakis tyeebis naSTebidan gvxvdeba

qarTuli muxis muxnari, Walis muxis muxnari,

murynari, Walis verxvnarebi, Zelqvnari da sxv.

zogan, ZiriTadad dasavleT saqarTvelos vakeebze,

gvxvdeba aRniSnul saxeobaTa monawileobiT

Seqmnili bidominantebi da polidominanturi

fitocenozebis naSTebic.

varianti asociaciis, subasociacia (laT. sub _

qveS; associatio _ gaerTianeba) _ asociaciis ekolo-

giuri varianti. subasociaciebi gamoiyofa dama-

xasiaTebeli saxeobebis mixedviT. mTian pirobebSi

subasociaciebis gamoyofa gaadvilebulia, faqtob-

rivad subasociaciebi mTaSi warmodgenilia farTo

simaRliTi arealis mqone asociaciis vertika-

lurad Semnacvleli variantebiT (qvaCakiZe, 1979,

1985). asociaciis farglebSi arsebuli subasocia-

ciebis fitocenozebi erTmaneTisagan gansxvavdeba

damaxasiaTebeli saxeobebiT, fitomasis pro-

duqtiulobiT (tyis bonitetiT) da sxv.

Page 28: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

28

varji _ xemcenareTa totebisa da ylortebis

erToblioba.

virginiluri individebi (laT. virginitas _ qal-

wulebrivi, xeluxlebeli) _ mcenareebi, romlebic

vegetatiurad sakmaod kargadaa ganviTarebuli,

magram jer ar nayofmsxmoiarobs. ix. populaciis

asakobrivi Sedgeniloba.

z

zafxulmwvane (foTolmcveni) tyeebi _ tyeebi,

romelTa Semqmnel xemcenareebs zamTarSi foTlebi

scviva. gavrcelebulia, ZiriTadad, Crdilo

naxevarsferos zomier sartyelSi. mezofiluria,

ganicdis okeanuri klimatis mniSvnelovan gavlenas.

saqarTveloSi zafxulmwvane tyeebi gavrcelebulia

vakeze da mTebis kalTebze, zRvis donidan

2500(2600) m-mde. wamyvani (dakavebuli farTobis

mixedviT) formaciebia: muxnarebi (muxis sxvadasxva

saxeobis edifikatorobiT Seqmnili), wiflnarebi

(ukavia yvelaze meti farTobi, daaxloebiT 1 mln

heqtari; mTis tyeebis umTavresi formacia), rcxil-

narebi, wablnarebi (ZiriTadad dasavleT saqarTve-

loSi), arynarebi (aryis ramdenime saxeobisagan,

ZiriTadad litvinovis aryis mier Seqmnili).

zonaluri mcenareuloba _ garkveul teri-

toriaze (ZiriTadad vakeze) ganviTarebuli Zireu-

Page 29: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

29

li (klimaqsuri) mcenareuloba. saqarTveloSi

zonaluri mcenareuloba ganviTarebulia mTebis

kalTebzec, sadac qmnis mcenareulobis sartylebs

(muxnari tyis sartyeli, wiflnari tyis sartyeli,

muqwiwviani tyeebis _ naZvnarisa da soWnaris _

sartyeli, subalpuri mcenareulobis sartyeli,

alpuri mdeloebis sartyeli). dedamiwaze gamoyo-

fen msxvil zonebs (tundris, tyis, stepis,

udabnos), romelTaTvis (TiToeulisTvis) damaxasia-

Tebelia wamyvani (teritoriaze gabatonebul

klimatTan Sesabamisi) zonaluri mcenareuloba

(mcenareulobis tipi).

zoogenuri cvlebi (berZn. zoon _ cxoveli;

genesis _ warmoSoba) _ fitocenozebis cvla cxove-

lebis gavleniT (tyeSi Sinauri pirutyvis Zoveba,

mdelos (saZovris) Sinauri cxovelebiT

gadatvirTva da sxv.).

T

Tanamgzavri (Tanmxlebi, Tanamyoli) saxeoba _

saxeoba (saxeobebi), romelic edifikatorTan erTad

izrdeba. Tanamgzavri saxeobebi yvelaze ukeT

(naTlad) gamosaxulia tyis fitocenozebSi, sadac

izrdeba, ZiriTadad, xeTa iarusis qvemo qveiarusSi

an meore iarusSi. saqarTvelos tyeebSi Tanmxlebi

saxeobebi gvxvdeba TiTqmis yvela formaciis

Page 30: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

30

fitocenozebSi _ qarTuli muxis muxnarSi (ifani,

cacxvi, lekis xe), wablnarSi (harTvisis muxa, _

dasavleT saqarTveloSi), subalpur arynarSi

(kavkasiuri circeli) da sxv.

i

iarusi (laT. strata) _ fitocenozis verti-

kaluri struqturuli nawili. naTlad gamokveTi-

lia gansxvavebuli sasicocxlo formebiT (xeebi,

buCqebi, balaxebi, xavsebi) Seqmnil fitocenozebSi.

mag., qarTuli muxisagan (Quercus iberica) Seqmnili

tyeebis zogierT fitocenozSi (asociaciaSi)

naTlad gamosaxulia 3 iarusi: xeebis (dominirebs

qarTuli muxa), buCqebis (jagrcxila, Sindi da sxv.)

da balaxovan mcenareTa (mTis wivana, bersela,

arjakeli, Tivaqasra da sxv.). kalTaSekruli

wiflnaris zogierT fitocenozSi (asociaciaSi)

ganviTarebulia 2 iarusi: xeebis (dominirebs

wifeli) da CitisTvalas (Asperula odorata)

dominirebiT Seqmnili balaxovani safari. wifl-

naris fitocenozi (asociacia) 1-iarusianicaa (mag.,

mkvdarsafriani wiflnari: ganviTarebulia mxolod

xeTa iarusi, wiflis sruli dominirebiT).

iarusebis aRniSvna _ arsebobs sxvadasxva

meTodi, romelTagan yvelaze ufro gavrcele-

bulia: cifrobrivi aRniSvna _ iarusi I (1), iarusi II

Page 31: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

31

(2) da a.S.; laTinuri asoebiT aRniSvna _ iarusi A

(xeTa iarusi), iarusi B (buCqebis iarusi, qvetye),

iarusi C (balaxovan mcenareTa iarusi, balaxeuli

safari), iarusi D (xavsebis iarusi).

iarusianoba (sarTulianoba) _ fitocenozis

erT-erTi umTavresi struqturuli niSania. garda

fitocenozis miwiszeda nawilis iarusebad (sar-

Tulebad) ganawilebisa (ix. iarusi), arsebobs miwis-

qveSa iarusianobac (fesvTa sistemis sarTulebad

ganlageba): I iarusSi ZiriTadad balaxovan mce-

nareTa fesvebia ganlagebuli, II iarusSi _ buCqebis

fesvebi, III iarusSi _ xeebis fesvebi. fitocenozis

miwisqveSa iarusianoba saerTo (zogadi) ka-

nonzomierebaa, romelic bunebaSi mkacrad daculi

arasodes araa.

ingredienti (laT. ingrediens _ Semosuli) _ maT

miekuTvneba aseqtatorebi (ix. aseqtatorebi), aseve

fitocenozis edifikatorTan (ix. edifikatori)

parazitulad da simbiozurad dakavSirebuli

saxeobebi (e. w. edifikatorofilebi).

indikatoruli saxeoba da fitocenozi (laT.

indicator _ maCvenebeli) _ garemo pirobebis ganmsa-zRvreli saxeoba da mis mier Seqmnili dajgufeba

(mcenareuli Tanasazogadoeba). mag., avSanis

(Artemisia lerchiana) da misi dajgufebis arseboba

Page 32: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

32

miuTiTebs niadagSi marilebis Warb Semcvelobaze

da a.S.

invazia (laT. invasio _ Semoseva, Tavdasxma) _

fitocenozSi axali (ucxo) saxeobis mcenaris SeWra

(Canergva). mag., fiWvnari tyis fitocenozSi xSirad

iWreba (inergeba) naZvi, romlis populaciis

ganviTarebas Sedegad mohyveba fiWvnaris naZvnariT

cvla (suqcesia). ix. elizia.

inversia vertikaluri sartylebis (laT. inversio

_ gadaadgileba) _ mcenareulobis vertikaluri

ganawilebis kanonzomierebis (sartylianobis) Se-cvla. igi ZiriTadad dakavSirebulia mikrokli-matur cvlilebebTan. mag., subalpuri mcenareu-loba (tye, maRalbalaxeuloba) xSirad qvemoT

eSveba mTis viwro xeobebSi, rac am adgilebSi civi

haeris dagrovebasTanaa dakavSirebuli.

inicialuri saxeobebi (pioneruli saxeobebi) _

saxeobebi, romlebic pirvelni saxldeba Tavisufal

substratze (namewyrali, naxanZrali, yinvaris ukan

daxevisas gamoTavisuflebuli substrati) da

dasabams aZlevs am adgilebSi fitocenozis

Camoyalibebas (formirebas). saqarTvelos mTebSi

xSirad gvxvdeba inicialuri (pioneruli) merqniani

saxeobebi (litvinovis aryi, mtirala aryi,

mTrTolavi verxvi, Txis tirifi, kavkasiuri fiWvi

da sxv.). inicialuri saxeobebiT Seqmnili mcena-

Page 33: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

33

reuloba (agregacia, fitocenozi) bunebrivad

TandaTanobiT icvleba sxva (ufro stabiluri)

mcenareulobiT. ix. sincenogenezi.

inkumbacia (laT. incumbens _ zemodan dawo-lili) _ fitocenozis zemoT axali iarusis ganvi-Tareba. mag., mTis mdelos fitocenozebze xSirad

bunebrivad viTardeba mTrTolavi verxvis (Populus

tremula) iarusi (formirdeba verxvnari balaxeuli

safariT _ Populetum mixtoherbosum).

intrazonaluri mcenareuloba (laT. intra _

SigniT; berZn. zone _ zona, sartyeli) _ ix.

azonaluri mcenareuloba.

iuveniluri individebi (laT. Juvenilis _

axalgazrduli) _ individebi, romlebsac jer ar

miuRweviaT mcenaris mowiful (zrdasrul) asa-

kamde. ix. populaciis asakobrivi Sedgeniloba.

k

kaatinga _ tropikuli qserofiluri meCxeri

tye samxreT amerikaSi. ZiriTadad monawileobs

maRalmozardi kaqtusebi da gamsxvilebulReroiani

xeebi (Seicavs wylis marags).

kalTaSekruloba _ fitocenozSi mcenareTa

vegetatiuri organoebis urTierTdaaxloebis

(simWidrovis) xarisxi. ganisazRvreba saxeobis indi-

vidTa proeqciuli dafarulobis mixedviT (jami,

Page 34: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

34

gamosaxuli %-Si, an 1-is meaTedebSi). ganasxvaveben

maRali kalTaSekrulobis (80% da meti; 0,8 da meti)

fitocenozebs, saSualo Sekrulobis (50-80%; 0,5-

0,8) da Ria (dabali Sekrulobis; <50%, <0,5-ze)

fitocenozebs.

kamposebi (portugal. campos _ vake, bari) _

samxreT amerikis savanoiduri mcenareuloba. ix.

savanoiduri mcenareuloba.

katastrofuli (digresuli) cvlebi _

fitocenozebis cvla (ganadgureba), romelic

gamowveulia mewyeriT, xanZriT, Tovlis zvaviT,

vulkanis amofrqveviT, saZovris gadaxvniT, tyis

pirwminda gakafviT da a.S.

klimaqsi, klimaqsuri mcenareuloba (berZn.

klimax _ umaRlesi wertili, kulminacia) _ stabi-

luri (mocemul klimatur-niadagur pirobebSi) mce-

nareuloba. igi formirebulia xangrZlivi ganvi-

Tarebis procesSi da sadReisod funqcionirebs

optimalurad.

kompleqsi, kompleqsuri mcenareuloba _

momcro zomis fitocenozebis da fitocenozTa

nawilebis Tavmoyra garkveul teritoriaze. xSirad

igi ganpirobebulia edafuri pirobebis siWreliT.

mag., mcenareuli kompleqsebi xSirad gvxvdeba

kldovan da klde-naSalian ferdobebze, sadac

substrati Wreli SemadgenlobiT xasiaTdeba.

Page 35: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

35

kondominanti, kodominanti (laT. co _ erTad,

ziarad) _ fitocenozSi Tanadominanti saxeoba

(saxeobebi). igi dominantTan erTad qmnis fito-

cenozs (fitocenozis iarusebs).

konvergencia (laT. convergium _ damsgavseba) _

sxvadasxva landSaftSi, magram SedarebiT msgavs

pirobebSi (adgilsamyofelebSi) ganviTarebuli

fitocenozebis urTierTdaaxloeba (struqturuli

msgavseba).

konkurencia mcenareTa Soris fitocenozSi _

mcenareTa Soris urTierTobis erT-erTi forma.

igi saxeobaTa populaciebis ricxovnobis zrdasTan

erTad Zlierdeba, rac gamowveulia niadagSi

sakvebi elementebis raodenobis SemcirebiT, aseve _

sinotivis reJimis gauaresebiT, sinaTlis pirobebis

(ganaTebulobis) gauaresebiT da sxv. fitocenozSi

gamosaxulia saxeobis individTa Soris (Sidasaxeob-

rivi) da saxeobaTa Soris konkurencia. maT Soris

imarjvebs gauaresebuli saarsebo pirobebis mimarT

ukeT Seguebuli individebi (saxeobebi). ix.

mfarvelobiTi urTierToba fitocenozSi.

konsorcia (laT. consortium _ erToba, Tanamo-

nawileoba, saziaroba) _ saxeobaTa ganviTarebis

grZel gzaze Camoyalibebuli ekosistemis elemen-

tebis _ konsortebis (kvebiTi jaWvebiT

erTmaneTTan dakavSirebulTa _ avtotrofebis,

Page 36: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

36

fitofagebis, parazitebis da sxv.) struqturul-

funqciuri urTierToba.

konstantoba (saxeobaTa mudmivoba) _ fito-

cenozSi (asociaciaSi) saxeobis xSiri Sexvedria-

noba. igi dgindeba didi raodenobis sanimuSo (aRsa-

weri) farTobebis analizis Sedegad. ix. Sexved-

rianoba.

konstanturi saxeobebi _ saxeobebi romlebic

xasiaTdeba fitocenozSi (asociaciaSi) xSiri

SexvedrianobiT. yvelaze maRali Sexvedrianobis xa-

risxi (80-100%) aqvs dominantebs.

konsumentebi (laT. consumo _ momxmarebeli) _

mcenaris (fitocenozis) mier Seqmnili organuli

nivTierebebis momxmareblebi (cxovelebi, zogierTi

mcenare da sxv.).

kontinuumi (laT. continuum _ uwyveti) _

Sexeduleba mcenareulobaze, rogorc uwyvetze

(Sida sazRvrebis gareSe). fitocenozebs Soris

bunebaSi mkveTri sazRvrebi ar SeiniSneba (an Zalze

iSviaTobaa), _ erTi fitocenozi TandaTanobiT

gadadis meoreze. mTebSi zogan, sadac reliefi

swrafad da mkveTrad icvleba, fitocenozebs

Soris sazRvrebic mkveTria, gansakuTrebiT maSin,

roca erTmaneTis mosazRvredaa (erT nabijzea)

CrdiloeTis da samxreTis eqspoziciis ferdobebi:

CrdiloeTis eqspoziciis ferdobze ganviTare-

Page 37: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

37

bulia, magaliTad, _ subalpuri maRalbalaxeuloba

an nairbala-xovani subalpuri mezofiluri mdelo,

xolo samxreTis eqspoziciis ferdobze _

marcvlovani qseromezofiluri mdelo. maT Soris

mkveTri sazR-varia _ 1 metriani (zogan naklebi

siganis), Txemze gamavali mTis biliki.

kordi _ niadagis zemo horizontSi arsebuli

fitocenozebis (mdelos, stepis, balaxiani Waobis

fitocenozebis) nawili. aq Tavmoyrilia mcenareTa

miwisqveSa cocxali da mkvdari nawilebi. ix.

dakordeba.

kriofitebi (berZn. kryos _ sicive; phyton _

mcenare) _ sicivisamtani mcenareebi. saqarTveloSi

kriofitebi gavrcelebulia maRalmTianeTSi.

kriptofitebi (berZn. kryptos _ faruli; phyton

_ mcenare) _ sasicocxlo forma. mcenareebi,

romelTa ganaxlebis kvirtebi daculia niadagSi an

wyalSi (geofitebi, hidrofitebi).

kulturfitocenozi (laT. cultura – damuSaveba,

movla, ganaTleba, ganviTareba) _ adamianis mier

Seqmnili nebismieri fitocenozi (naTesi mdelo,

xexilis baRi da a.S.). zogjer mas akuTvneben

adamianis moqmedebasTan met-naklebad dakavSi-

rebul mcenareulobas (sinanTropuli, rudera-

luri da sxv.).

Page 38: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

38

l

laborogenuri cvlebi (laT. labor _ muSaoba) _

fitocenozTa cvla adamianis sistematuri

zemoqmedebis Sedegad (mdelos Tibva, tyis Wra da

a.S.).

landSafti (germ. Landschaft) _ geologiuri

agebulebiT, reliefiT, klimatiT, niadagebiTa da

mcenareulobiT SedarebiT erTgvarovani

teritoria.

laqobrivi fitocenozebi _ ix. fitocenozTa

mozaikuroba.

legenda (laT. legenda) _ geobotanikur rukaze

warmodgenili mcenareulobis mokle aRwera. rukis

masStabis mixedviT legenda sxvadasxvanairia _

SedarebiT detaluri, ramdenadme zogadi; legenda

SeiZleba iyos specialuric (tipologiuri da sxv.).

lianebi (esp. liar _ moxveva) _ uiaruso

mcenareebi, romlebic xasiaTdeba susti ReroTi.

mcenareebi sxvadasxva saSualebiT (ulvaSebiT,

qicvebiT) emagreba mezobel mcenareebs, an exveva

maT da miiswrafvis maRla, meti sinaTlisaken. mag.,

suro, svia, katabarda, gareuli vazi (krikina) da

sxv.

Page 39: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

39

m

makvisi (frang. maguis) _ subtropikuli

maradmwvane (xSirad xeSeSfoTliani) qserofiluri

buCqnari. SemadgenlobaSi wamyvania _ marwyvis xe

(Arbutus unedo), fsta (Pistacea lendiscus), manana (Erica

arborea), rozmarini (Rosmarinus), espanuri kurdR-

liscocxa (Spartium junceum), oleandre (Nerium

oleander) da sxv. gavrcelebulia ZiriTadad xmelTa-

SuazRvispira qveynebSi. maRali dekoratiulobis da

gvalvagamZleobis gamo makvisis zogierTi saxeoba

(espanuri kurdRliscocxa, oleandre da sxv.)

introducirebulia saqarTveloSi (gamoiyeneba

Tbilisisa da sxva qalaqebis gamwvanebaSi, gzispira

nargaobaSi).

mangros mcenareuloba _ tropikuli sartylis

uxvnaleqian regionebSi ganviTarebuli buCqnarebi.

gvxvdeba zRvebisa da okeaneebis sanapiro zolSi.

moqcevisas es teritoria ifareba zRvisa da okeanis

wyliT (amis gamo mcenareuloba higrofiluria).

SemadgenlobaSi wamyvania maradmwvane buCqebi da

dabuCquli (30 m-mde simaRlis) xeebi. hileasTan

(tropikuli `wvimis~ tyeebi) SedarebiT Raribia,

naklebia epifitebi da lianebic.

marazminebi (berZn. marasmus _ daSla, gaxrwna)

_ nivTierebebi, romlebsac gamohyofs

mikroorganizmebi (amiaki, aldehidebi da sxv.). es

Page 40: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

40

nivTierebebi damTrgunvelad moqmedebs umaRles

mcenareebze. marazminebi ZiriTadad koncentri-

rebulia niadagis mkvdar safarSi da humusian

horizontSi.

maradmwvane tyeebi _ tyisSemqneli xemcenareebi

mTeli wlis manZilze mwvanea. saqarTveloSi

maradmwvane tyeebi warmodgenilia wiwviani saxeobe-

bisgan Seqmnili formaciebiT (naZvnari, soWnari,

fiWvnari, uTxovriani, Rviianebi xemagvari Rvias

saxeobebisgan Seqmnili). foTlovani tyeebidan ma-

radmwvanea dafnari, romelic SemorCenilia

ZiriTadad samegrelos kirqvian mTebSi.

marSrutuli geobotanikuri kvleva _

garkveuli mimarTulebiT (marSrutiT) mcenareu-

lobis geobotanikuri gamokvleva fitocenozebis

erTjeradi aRweris Sesrulebis gziT. marSrutuli

kvlevis meTodiT SesaZlebelia informaciebis

mopoveba regionis (raionis, xeobis, mxaris)

mcenareulobis struqturisa da dinamikis (suqce-

siis) Sesaswavlad, aseve fitocenozTa klasifika-

ciis mizniT masalebis Sesagroveblad. es meTodi

farTod gamoiyeneba qveynis msxvili regionebis da

mTlianad qveynis mcenareulobis geobotanikuri

daraionebis mizniT.

maRalbalaxeuloba _ ix. subalpuri maRal-

balaxeuloba.

Page 41: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

41

maRalmTis mdeloebi _ ix. subalpuri mde-

loebi, alpuri mdeloebi.

maRalmTis mcenareuloba _ maRalmTian teri-

toriaze (subalpuri, alpuri, subnivaluri

sartyelebi) gavrcelebuli mcenareuloba.

mdelo _ azonaluri (intrazonaluri) mcena-

reuloba. igi Seqmnilia, ZiriTadad, mezofiluri

damkordebeli balaxovani mcenareebisagan. mdeloe-

bisaTvis damaxasiaTebelia weliwadSi erTi

Sesveneba (zamTarSi). Sdr. stepi.

mdeloTmcodneoba _ swavleba mdeloebze. igi

geobotanikuri mecnierebis erT-erTi ganyofi-

lebaa. Seiswavleba, ZiriTadad, mdeloebis gavrce-

leba, struqtura, klasifikacia, mdeloebis dina-

mika (suqcesiebi). mdeloTmcodneoba warmoadgens

mdelosnobis mecnierul safuZvels.

mdelosnoba _ soflis meurneobis erT-erTi

dargi. igi emsaxureba mdeloebis (bunebrivi,

naTesi), _ rogorc mecxoveleobis ganviTarebisa-

Tvis aucilebeli resursebis _ dacvas, gaum-

jobesebas da racionalur (mdgrad) gamoyenebas.

mezotrofuli mcenareebi (berZn. mesos _

saSualo; trophe _ kveba) _ mcenareebi (saxeobebi),

romlebic niadagis nayofierebis mimarT saSualo

(zomierad) momTxovnia.

Page 42: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

42

mezofitebi (berZn. mesos _ saSualo; phyton _

mcenare) _ mcenareebi (saxeobebi), romlebic izr-

deba (Seguebulia) saSualo tenianobis pirobebSi

(zomierad teniani niadagi, haeris saSualo

SefardebiTi sinotive).

mezoqserofitebi (berZn. mesos _ saSualo; xeros

_ mSrali; phyton _ mcenare) _ mcenareebi (saxeobebi),

romlebic izrdeba (Seguebulia) saSualoze

ramdenadme dabali niadagis tenianobis (momSralo

niadagebi) pirobebSi.

meoreuli tyeebi _ tyeebi, romlebic ganvi-

Tarebulia ZiriTadad bunebis stiqiuri movlenebis

(mewyeri, Rvarcofi, Tovlis zvavebi, xanZari; tyis

pirwminda Wra da sxv.) Sedegad warmoqnil

Tavisufal (mcenareTagan dausaxlebel an TiTo-

orola egzemplariT dasaxlebul) substratze.

saqarTveloSi, gansakuTrebiT mTebis kalTebze,

amgvar adgilebSi (adgilsamyofelebSi) ZiriTadad

viTardeba fiWvnari (kavkasiuri fiWvi), arynari

(metwilad mtirala aryi), verxvnari (mTrTolavi

verxvi), rcxilnari (kavkasiuri rcxila) tyeebis

fitocenozebi. aRniSnuli tyeebi TandaTanobiT

(ramdenime aTeuli, zogjer aseuli wlebis

manZilze) icvleba Zireuli, metwilad am adgilebSi

winaT arsebuli tyeebiT.

Page 43: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

43

metyeveoba _ dargi, romelic emsaxureba

tyeebis dacvas, mecnierul safuZvelze tyis

resursebis gamoyenebas, struqturadarRveuli

tyeebis aRdgenas, tyeebis xelovnurad gaSenebas da

sxva praqtikuli RonisZiebebis ganxorcielebas.

meCxerebi _ xemcenareTa dabali (0,1-0,2)

sixSiris droebiTi dajgufebebi. maTi Camoyalibeba

ZiriTadad dakavSirebulia tyis usistemo WrebTan

(tyis koromebis naSTebi). saqarTveloSi meCxerebis

raodenoba mkveTrad gaizarda 21-e saukunis

pirveli wlebidan. meCxerebi gvxvdeba bunebrivadac

(mTaSi, tyis gavrcelebis zemo sazRvarze).

meCxeri tyeebi _ meCxeri, metwilad dabal-

mozardi (IV-V bonitetis) tyeebi (tyis fito-

cenozebi). tyis sixSire dabalia (0,3-0,4), dabalia

tyis saburvlis Sekrulobac (0,3-0,5; zogjer

aRwevs 0,6). bunebrivad meCxeri tyeebi gavrcele-

bulia tye-tundris zonaSi, naxevrad udabnoSi,

subalpur sartyelSi. saqarTvelos mTa-barSi

meCxeri tyeebis momravleba dakavSirebulia tyeebis

usistemo WrebTan.

mTis mdeloebi _ mTis kalTebze, ZiriTadad

mTis Sua da zeda sartyelebSi gavrcelebuli

mdeloebi. genezisurad (warmoSobiT) mTis mdeloe-

bi meoreulia, ganviTarebulia natyevarebze (mTis

Page 44: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

44

tyeebis naalagevze). tipologiurad mTis mdeloebi

sakmaod didi mravalferovnebiT xasiaTdeba.

mTis teebi _ mTis kalTebze, _ mTis qveda, Sua

da zeda sartyelebSi ganviTarebuli tyeebi. sa-

qarTvelos mTis tyeebi formaciuli Sedgenilobis

mixedviT mravalferovania. ix. wiwviani tyeebi,

zafxulmwvane tyeebi.

mikroasociacia (berZn. micros _ mcire) _

msgavsi mikrocenozebis erToblioba (gaerTianeba).

mikrocenozi (berZn. micros _ mcire; koinos _

saerTo) _ fitocenozis gavrcelebis farglebSi

mcire zomis (lokalur adgilebSi) ganviTarebuli

mcenareuli dajgufeba. mag., tyeSi erTeuli xeebis

(an ramdenime xis) waqcevis Semdeg (gaxmobiT,

qarqceviT, moWriT) am adgilze (romelic Seda-

rebiT ukeT ganaTebulia) saxldeba balaxebi an

buCqebi, romelTagan formirdeba momcro zomis

mcenareuli dajgufebebi (mikrocenozebi). isini

droebiTia, tyis struqturis aRdgenisas

(saburvlis Sekrulobis gadidebisas) mikroce-

nozebi arsebobas wyvets (qreba).

mkvdari safari _ niadagis zedapirze

dagrovebuli mcenareTa Camonayari _ foTlebi,

totebi, qerqi, nayofebi da sxv. igi didi odenobiT

grovdeba tyis fitocenozebSi. misi TandaTanobiTi

gaxrwnis (daSlis) Sedegad niadagi mdidrdeba

Page 45: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

45

mineraluri nivTierebebiT (niadagis nayofiereba

izrdeba). mkvdari safari mniSvnelovnad icavs

niadags gamoSrobisagan (mTebis kalTebze _

eroziisganac).

mozardi _ merqnian mcenareTa 2 welze meti

xnis (zrdasrul asakamde) individebi (1-2 wlis

individebi iwodeba aRmonacenad).

mfarvelobiTi urTierToba fitocenozSi _

mcenareTa Soris urTierTobis erT-erTi forma.

igi gamosaxulia rogorc saxeobaTa Soris, ise

saxeobis SigniT (individTa Soris). urTierTobis

orive forma Camoyalibda fitocenozis ganviTa-

rebis xangrZlivi periodis manZilze. igi uzrun-

velyofs fitocenozis struqturisa da dinamikis

stabilurobas. mfarvelobiTi urTierToba mcena-

reTa Soris TvalsaCinoa tyis fitocenozebSi. mag.,

fiWvnar tyeSi normalurad viTardeba Crdilis-

amtani saxeobebis _ wiflis, naZvis da sxva aRmo-

naceni da mozardi, _ maT fiWvis saburveli icavs

mzis pirdapiri sxivebis uaryofiTi zemoqmede-

bisagan. Crdilisamtani balaxovani mcenareebi

normalurad izrdeba da viTardeba kalTaSekrul

tyeebSi (wiflnarSi, naZvnarSi, soWnarSi da sxv.).

tyis saburvlis Sekrulobis mniSvnelovani Semci-

reba (tyis gameCxereba) am mcenareebze (CitisTvala,

qristesbeWeda, mJavela, gvimris zogierTi saxeoba

Page 46: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

46

da sxv.) uaryofiTad moqmedebs: sinaTlis

intensivobis matebisas es mcenareebi knindeba da

xSirad fitocenozis Semadgenlobidan vardeba. ix.

elizia.

mcenareuli dajgufeba _ ix. fitocenozi.

mcenareuli Tanasazogadoeba _ ix. fitoce-

nozi.

mcenareuli safari _ dedamiwis ama Tu im

nawilSi (regionSi, qveyanaSi, xeobaSi da a. S.) erTi

an ramdenime tipis mcenareulobisgan (tye,

buCqnari, mdelo da a. S.) Seqmnili erTiani safari.

ix. mcenareuloba.

mcenareuloba (ingl. vegetation) _ dedamiwis ama

Tu im nawilSi (regionSi, qveyanaSi, xeobaSi da a.S.)

gavrcelebuli fitocenozebis erToblioba. igi

biosferos erT-erTi umTavresi komponentia,

romelic umniSvnelovanes rols asrulebs

ekosistemis farglebSi nivTierebaTa da energiis

cvlaSi.

mcenareuloba anTropogenuri _ ix. anTro-

pogenuri mcenareuloba.

mcenareuloba bunebrivi _ aerTianebs

bunebrivad formirebul fitocenozebs.

mcenareuloba Zireuli _ naxe: klimaqsi,

klimaqsuri mcenareuloba.

Page 47: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

47

mcenareuloba seriuli _ mcenareulobis

bunebrivi cvlis (suqcesiis) stadia. ix. seriuli

mcenareuloba.

mcenareuloba zonaluri _ ix. zonaluri

mcenareuloba.

mcenareulobis geografia _ mecniereba,

romelic swavlobs dedamiwis sxvadasxva nawilSi

(qveyanaSi, msxvil regionebSi, mTlianad planetaze)

mcenareulobis gavrcelebis Taviseburebebs,

mcenareulobis fitocenologiur struqturas da

dinamikas.

mcenareulobis dinamika _ ix. fitocenozis

dinamika.

mcenareulobis zona _ sivrce (teritoria),

sadac mcenareuli safari Tavis bunebriv saxes

yvelaze srulyofilad avlens. mcenareulobis

zona uSualod damokidebulia klimatTan

(klimatur zonasTan). mcenareulobis konkretuli

zonisaTvis (tundris, tyis, stepis da a.S.)

mcenareulobis erTi (an ramdenime) konkretuli

tipia damaxasiaTebeli. saqarTvelos teritoria

tyis zonaSi mdebareobs.

mcenareulobis sartyeli _ gamoiyofa mTian

teritoriaze, gabatonebuli mcenareulobis

mixedviT. mag., tyis sartyeli, subalpuri

Page 48: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

48

mcenareulobis sartyeli, alpuri mcenareulobis

sartyeli da a.S.

mcenareulobis sartylianoba _ mTian terito-

riaze mcenareulobis kanonzomieri cvlileba

zRvis donidan simaRlis matebasTan dakavSirebiT.

igi ZiriTadad damokidebulia mTaSi simaRlis

matebasTan dakavSirebiT klimatis (siTbos reJimi,

naleqebis raodenoba da sxv.) kanonzomier cvli-

lebasTan.

mcenareulobis struqtura _ ix. fitocenozis

struqtura.

mcenareulobis tipi _ fitocenozTa klasi-

fikaciaSi umaRlesi rangis sintaqsoni. aerTianebs

fitocenozebs (asociaciebs, formaciebs), romelTa

edifikatorebi saerTo sasicocxlo formas

(biomorfas) miekuTvneba: tyeebi (silvae), buCqnarebi

(fruticosa), balaxeuloba (herbosa). ix. fitocenozTa

klasifikacia.

n

natyevari mdeloebi _ tyeebis naalagevze

ganviTarebuli mdeloebi. saqarTveloSi natyevari

mdeloebi farTodaa gavrcelebuli mTis tyeebis

sartyelSi, gansakuTrebiT mis Sua da zemo

qvesartyelebSi (zRvis donidan 900-1000 m-dan 1750-

1800 m-mde). mdeloebi mravalferovania, wamyvania _

Page 49: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

49

marcvlovani, parkosani da farTofoTola

nairbalaxebis siWarbiT Seqmnili marcvlovan-

nairbalaxovani mdeloebi, namikrefianebi (Agrostis

tenuis), qasrianebi (Calamagrostis arundinacea), berse-

lianebi (Brachypodium sylvaticum) da sxv.

naTeli (ariduli) tyeebi _ ganviTarebulia

mSrali (naxevrad udabnos da naxevrad udabnodan

stepze gardamavali) klimatis regionebSi. saqarT-

veloSi naTeli tyeebi ZiriTadad ivris zeganzea

gavrcelebuli, xolo momcro koromebis saxiT

naTeli tye gvxvdeba aRmosavleT saqarTvelos va-

keebze da mTiswinebze (gare kaxeTi, qvemo qarTli,

Tbilisi-mcxeTis midamoebi). tyeebi xasiaTdeba

dabali kalTaSekrulobiT da kargad ganviTa-

rebuli varjiT. naTeli tyeebis umTavresi forma-

ciebia _ sakmlis xianebi (Pistacia mutica) da Rviianebi

(Juniperus foetidissima, J. polycarpos); zogan gvxvdeba

akakianis (Celtis caucasica), nekerCxlianis (Acer

ibericum), beryenianis (Pyrus salicifolia) naSTebi _

momcro koromebi, xeTa jgufebi da calkeuli

xeebi.

naxevrad buCqebi _ dabali (60-70 sm-mde

simaRlis) mcenareebi, romlebsac gaaCnia ramdenime

Rero. maT Sorisaa baliSisebri mcenareebi (zRarba

_ Acantholimon fominii da sxv.) da mxoxavReroiani

Page 50: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

50

mcenareebi (wiTeli mocvi _ Vaccinium vitis idaea da

sxv.).

naxevrad savana _ ix. meCxeri tye.

naxevrad udabnos mcenareuloba _ stepsa da

udabnos Soris gardamavali zonis mcenareuloba.

igi kompleqsuria (stepisa da udabnos fito-

cenozebis kompleqsebi). saqarTveloSi naxevrad

udabnos mcenareuloba gvxvdeba qiziySi (Siraqi,

eldari), qvemo qarTlSi, garejis udabnoSi, alaz-

nis velze. mTavari formaciebia _ abzindiani

(Artemisia fragrans), kapuetiani (Agropyron dagnae),

yarRaniani (Salsola dendroides) da sxv.

niadagi _ dedamiwis qerqis zeda, fxvieri fena,

romelsac nayofiereba axasiaTebs (v. gulisaSvili).

siRrmis mixedviT niadagebi erTmaneTisagan gansxva-

vebulia: Rrma niadagebi (60 sm-ze meti siRrmis),

saSualo siRrmis niadagebi (30-60 sm siRrmis),

Txeli niadagebi (15-30 sm siRrmis), primitiuli

(ganuviTarebeli) niadagebi (15 sm-ze naklebi siRr-

mis). ZiriTadad Sesabamisia niadagis nayofierebis

xarisxic.

niadagis nayofiereba (simdidre) _ mcenareTa

zrda-ganviTarebisaTvis aucilebeli sakvebi niv-

Tierebebis Semcvelobis xarisxi. arCeven nayofier,

saSualo simdidris da unayofo niadagebs.

Page 51: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

51

niadagwarmoqmna _ niadagis Seqmnis (formire-

bis) procesi. niadagi iqmneba mTis qanis gamofitvis

produqtebis, mcenareuli da cxoveluri orga-

nizmebis da maTi cxovelmoqmedebis produqtebis

xangrZlivi urTierTqmedebis Sedegad: gruntis

zeda nawilSi mimdinare mikrobiologiur procesSi

warmoiqmneba humusi, romlis safuZvelze niadagi

mdidrdeba mineraluri nivTierebebiT; TandaTano-

biT yalibdeba niadagis horizontebi.

nitrofitebi (berZn. nitron _ gvarjila; phyton _

mcenare) _ mcenareebi (saxeobebi), romlebic izr-

deba nitratebiT mdidar niadagebze (mag., WinWari

da sxv.).

niSa _ ix. ekologiuri niSa.

normaluri populacia _ populacia, romelSi

Semavali yvela individi (mcenare) ganviTarebis

srul sasicocxlo cikls gadis (aRmonaceni, mo-

zardi, zrdasruli, nayofmsxmoiare).

normaluri speqtri _ dedamiwaze mcenareTa

sasicocxlo formebis (biomorfebis) speqtri

(Semadgenloba %-Si). raunkieris mixedviT igi ase

gamoiyureba: fanerofitebi _ 43, xamefitebi _ 9,

hemikriptofitebi _ 27, geofitebi _ 4,

hidrofitebi _ 1, terofitebi _ 13, epifitebi _ 3.

Page 52: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

52

o

oligotrofuli mcenareebi (berZn. oligos _

cota; trophe _ kveba) _ niadagis nayofierebis

(simdidris) mimarT mcire moTxovnilebis mcena-

reebi. mag., kavkasiuri fiWvi, mTrTolavi verxvi,

Zigva da sxv.

p

paleogeobotanika _ paleobotanikis nawili,

romelic ikvlevs mcenareuli safaris istorias

(gardasuli epoqebis mcenareulobis Seswavla).

pampasebi (esp. pampa) _ samxreT amerikis

stepebi. fitocenozebis umTavresi dominanti

saxeobaa pampasis balaxi (Gynara candunculus).

parazitizmi _ fitocenozSi mcenareTa

urTierTdamokidebulebis erT-erTi forma. igi

bunebaSi farTodaa gavrcelebuli. mag., sokoebi

parazitobs umaRles mcenareebze, zogierTi

umaRlesi mcenare _ umaRles mcenareze da a. S.

parcela (frang. parcella _ mcire nawili) _

fitocenozis struqturuli nawili (mikroda-

jgufeba). mag., mTrTolavi verxvis momcro dajgu-

feba naZvnar tyeSi, buCqebis momcro dajgufeba

mdeloze da a.S. ix. fitocenozTa mozaikuroba.

paskualuri mcenareuloba _ ix. saZovari.

Page 53: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

53

petrofitebi (igive litofitebi) (laT. petra _

qva, klde; phyton _ mcenare) _ kldeebze da qvis

nayarebze mozardi mcenareebi.

pioneri mcenareebi _ ix. inicialuri saxeobebi.

pirogenuli cvlebi (berZn. pir _ cecxli; genos

_ gaCena). naxanZral adgilze mcenareulobis (tyis,

stepis da sxv.) TandaTanobiTi aRdgena (aRdgeniTi

cvlebi).

plakoruli (plakoris) mcenareuloba (berZn.

plakos _ vake) _ vakeze an talRur zedapirze

ganviTarebuli mcenareuloba. vakis Zireuli

mcenareuloba Seesabameba garemo (ZiriTad

klimatur) pirobebs. amdenad, igi mocemuli zonis

erT-erTi damaxasiaTebeli mcenareulobaa. sa-

qarTveloSi, kerZod kolxeTis vake-dablobze

plakoruli mcenareulobaa imeruli muxis muxnari,

Zelqvnari, subtropikuli polidominanturi tye da

sxv. iveriis barSi umTavres plakorul

mcenareulobad SeiZleba CaiTvalos qarTuli muxis

muxnari tye.

polidominanturi fitocenozi (berZn. poly _

bevri) _ ramdenime saxeobis dominantobiT (kodo-

minantebiT) Seqmnili mcenareuloba (fitocenozi).

klasikuri magaliTia tropikuli `wvimis~ tye

(hilea).

Page 54: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

54

populacia regresuli _ populacia, romlis

individTa TesliT gamravleba (ganaxleba) aRar

mimdinareobs.

populacia fitocenozuri (cenopopulacia) _

saxeobis sxvadasxva asakis individTa erToblioba

fitocenozSi.

populaciis asakobrivi Sedgeniloba _

cenopopulaciis individTa asakobrivi ganawileba

(asakobrivi struqtura). arCeven individebs

(rabotnovi): latenturi (Teslis, tuberis, bolqvis

da a.S. saxiT), iuveniluri (axalgazrda), virgi-

niluri (vegetatiurad ganviTarebulia, magram jer

ar nayofmsxmoiarobs), generaciuli (yvavilobs da

nayofmsxmoiarobs), seniluri (xandazmuli, aRar

mravldeba).

preria _ stepebi Crdilo amerikaSi. ZiriTad

dominantebs Sorisaa _ uros (Botriochloa), vaciwveras

(Stipa), kapuetas (Agropyron) gvaris adgilobrivi

saxeobebi.

produqtiuloba _ fitocenozis fitomasis

raodenoba (woniT erTeulebSi garkveul far-

Tobze). am mxriv mniSvnelovania fitomasis Tviuri

da wliuri Sematebis aRricxva.

producentebi (laT. producentis _ araorganuli

nivTierebebidan organuli nivTierebis Semqmneli

organizmebi. ix. avtotrofebi.

Page 55: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

55

proeqciuli dafaruloba _ mcenaris organoe-

biT niadagis zedapiris dafarvis xarisxi. saxeobis

dafarulobas qmnis misi yvela individis dafa-

ruloba (igi naklebia individebis dafarulobis

jamze, radgan mcenareTa totebi da foTlebi

xSirad erTmaneTs gadafaravs). SesaZlebelia ganv-

sazRvroT fitocenozis iarusebis dafaruloba,

aseve _ mTlianad fitocenozis dafaruloba.

Tu niadagis zedapiri mTlianad dafarulia

fitocenozis mcenareTa varjebiT (mzis sxivi

SuadRis saaTebSi niadagis zedapirs saerTod ar

aRwevs), aseTi fitocenozis proeqciuli dafaru-

loba 100%-iT aRiniSneba (umaRlesi niSnuli). igi

axasiaTebs Crdilisamtani saxeobebisgan Seqmnili

tyis (wiflnaris, naZvnaris, soWnaris da sxv.)

zogierT fitocenozs, aseve _ buCqnarisa da

balaxeulobis rig fitocenozebs.

procenozi (laT. pro _ win; berZn. koinos _

saerTo) _ arastabiluri mcenareuli dajgufeba,

metwilad SemTxveviTi saxeobebiT (qariT motanili

diasporebiT) Seqmnili. saxeobebi ZiriTadad vege-

tatiurad ganaxldeba. procenozebisTvis dama-

xasiaTebelia struqturis mkveTri wliuri

cvalebadoba.

psammofitebi (berZn. psammos _ qviSa; phyton –mcenare) _ qviSian substratze mozardi mcenareebi.

Page 56: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

56

mag., SavizRvispira qviSianebze mozardi mcenareebi

_ zRvis SroSani (Pancratium maritimum), lurji nari

(Eryngium maritimum) da sxv.

psixrofitebi (berZn. psychria _ sicive; phyton _

mcenare) _ sicivisadmi gamZle mcenareebi (igive

kriofitebi). gvxvdeba dedamiwis civ zonebSi (taiga,

tundra, arqtika).

pustoSi _ terminSi moiazreba evropis tenian

atlantikur nawilSi gavrcelebuli maradmwvane

naxevrad buCqebis da mravalwlovani balaxebis mier

Seqmnili mcenareuloba (xavsebis farTo monawi-

leobiT).

puStebi _ terminiT aRiniSneba ungreTSi

gavrcelebuli stepebi.

r

reducentebi (laT. reducere) _ organizmebi,

romlebic biomasis rTul organul nivTierebebs

Slis (gadahyavs martiv nivTierebebSi). mag., celu-

lozis damSleli baqteriebi.

rekognoscireba (laT. recognoso) _ gamosakvlevi

teritoriis winaswari gacnoba. rekognoscirebis

dros gamovlindeba da aRiwereba gansakuTrebiT

saintereso fitocenozebi, mimdinareobs dakvirveba

mcenareulobis gavrcelebaze da dinamikaze

Page 57: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

57

(suqcesiur procesebze). rekognoscireba gansakuT-

rebiT sasargebloa geobotanikurad Seuswavlel

regionebSi. ix. marSrutuli geobotanikuri

gamokvleva.

rekreacia (laT. recreacja) _ bunebriv mcena-

reulobze adamianis zemoqmedeba. igi gansakuT-

rebiT Zlieria turizmisaTvis da dasasveneblad

gamoyenebul teritoriebze, mTis kurortebis

midamoebSi da sxv.

reliqturi saxeobebi (laT. relictum) _ Zveli

droidan (mezozouri eradan, mesameuli da gamyin-

varebaTa periodebidan) SemorCenili saxeobebi.

saqarTveloSi, ZiriTadad kolxeTSi, SemorCenilia

sakmaod didi raodenobiT reliqturi saxeobebi.

saqarTveloSi yvelaze xandazmul reliqtur saxe-

obad iTvleba mesameuli periodis kavkasiis endemi

_ kavkasiuri anu nordmanis soWi (Abies nordmanniana)

_ daaxloebiT 10 mln wlisa.

reliqturi fitocenozebi _ gardasuli

geologiuri periodebidan SemorCenili saxeobebiT

Seqmnili fitocenozebi. maT, rogorc wesi, ukavia

SezRuduli teritoriebi. arsebobs sruli

reliqturi fitocenozebi (fitocenozis yvela

iarusis dominanti reliqturi saxeobaa). mag.,

wablnari kavkasiuri mocvis (Vaccinium arctostaphylos)

qvetyiT. ufro xSirad gvxvdeba arasruli

Page 58: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

58

reliqturi fitocenozebi (reliqturia fitoceno-

zis romelime iarusis dominanti). mag., rcxilnari

reliqturi saxeoba ielis (Rhododendron luteum)

qvetyiT. saqarTvelos maRalmTianeTSi sakmaod

farTodaa gavrcelebuli reliqturi maradmwvane

buCqnari dekiani (Rhododendron caucasicum), romelic

mkacri zamTris yinvebs Tavs TovlqveS afarebs.

dasavleT saqarTvelos mTis tyeebis sartyelSi

gavrcelebulia reliqturi maradmwvane buCqnarebi

(wiflnari, wablnari, naZvnari da sxva formaciebis

tyeebis fitocenozTa dekumbaciuri sinuziebi) _

Sqeriani (Rhododendron ponticum), wyaviani (Laurocerasus

officinalis), Wyoriani (Ilex colchicum) da sxv. kolxeTis

tyeebSi farTodaa gavrcelebuli sruli reliq-

turi tyis fitocenozebi (wablnaris, soWnaris da

sxv.).

refugiumi (laT. refugium _ TavSesafari) _

teritoria, sadac reliqturi saxeobebi da fito-

cenozebi sakmaod mravladaa SemorCenili. am

teritoriam SedarebiT iolad gadaitana gamyinva-

rebis periodi (ZiriTadad zRviuri klimatis

gavleniT) da dResac am teritoriis klimati

ramdenadme uaxlovdeba gardasuli geologiuri

periodis (mesameulis) klimats (kolxeTis dablobi

da mTiswineTi, nawilobriv _ kaxeTis kavkasionis

mTis qveda sartyeli).

Page 59: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

59

rizosfero (berZn. rhiza _ fesvi; sphaira _

sfero) _ niadagis (edasferos) nawili, romliTac

garSemortymulia mcenareebis fesvTa sistema. aq

Tavmoyrilia fesvebis gamonayofi nivTierebebi,

mikorizuli sokoebi, sxvadasxva mikroorganizmebi.

rizosfero xasiaTdeba maRali biologiuri

aqtivobiT.

ruderaluri mcenareuloba (berZn. ruderis _

nagavi) _ danagvianebul adgilebSi ganviTarebuli

mcenareuloba (procenozebi).

s

saburveli _ iarusi an misi nawili. mag., tyis

zemo iarusSi monawile maRali xeebis kronisgan

(varjisgan) Seqmnili saburveli, qvetyis buCqe-

bisgan Seqmnili saburveli (iarusi), marcvlovani

balaxebis foTlebisgan Seqmnili saburveli (stepis

fitocenozis pirveli iarusi) da a.S.

saburvlis Sekruloba _ saburvlis simWid-

rovis xarisxi. igi damokidebulia fitocenozis

Semqmneli saxeobebis (iarusebis dominantebis)

bioekologiur Taviseburebebze. mag., tyeebSi

Crdilisamtani saxeobebi ufro mWidro saburvels

qmnis, vidre sinaTlismoyvaruli saxeobebi.

saburvlis Sekruloba ganizomeba erTeulis

nawilis saxiT (tyis saburvlis _ 0,9, 0,8, 0,7 da a.S.;

Page 60: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

60

absoluturad mWidro tyis saburvlis Sekrulobaa

1,0). daqvemdebarebul iarusebSi (qvetye, balaxeuli

safari) saburvlis simWidroves xSirad aRniSnaven

iarusis proeqciuli dafarulobis mixedviT (%-Si).

savana (esp. sabana) _ tropikuli qserofiluri

meCxeri tyeebi da meCxerebi. ZiriTadad Seqmnilia

kaqtusebisa da gamsxvilebulReroiani xeebisagan.

mcenareulobis saerTo fonis SeqmnaSi farTod

monawileobs qserofiluri marcvlovnebisagan

(ZiriTadad uro-balaxi) Seqmnili balaxeuloba.

gavrcelebulia tropikuli sartylis im nawilebSi,

sadac mkafiod gamosaxulia mSrali da wvimiani

(naleqis wliuri odenoba 250-500 mm) sezonebis

morigeoba (afrika, samxreT amerika, samxreTi azia,

avstralia).

savanoiduri mcenareuloba _ qserofiluri da

mezoqserofiluri mcenareuloba (meCxeri tye

efemeroidebis balaxeuli safariT, stepebi). gavr-

celebulia subtropikul sartyelSi (samxreT

amerika, Sua azia da sxv.).

saTibi _ mdelosa da stepis mcenareulobis

garkveuli (ufro maRalproduqtiuli) nawili,

romelic saTanadodaa daculi. gamoiyeneba pir-

utyvis sakvebi fitomasis (Tivis) dasamzadeblad.

saprofitebi (berZn. sapros _ dampali, damya-

yebuli) _ organizmebi, romlebic mkvdari

Page 61: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

61

organuli nivTierebebiT ikvebeba (konsumentebi,

reducentebi, ZiriTadad baqteriebi).

sartylianobis tipi _ mTian teritoriaze

mcenareulobis sartylebis morigeoba, romelic

gansazRvrulia, ZiriTadad, zRvis donidan

simaRlis matebasTan Sesabamisad klimatis

cvalebadobiT. ix. mcenareulobis sartylianoba.

sasicocxlo formebi (biomorfebi) _ saxeobaTa

jgufebi, romlebSi gaerTianebuli saxeobebi

msgavsia morfologiurad (zrdis formiT), ganviTa-

rebis riTmiT da ekologiurad. Sedgenilia

sasicocxlo formebis klasifikaciis sxvadasxva

skala. farTodaa gavrcelebuli sasicocxlo

formebis morfologiuri klasifikacia: xeebi,

buCqebi, naxevrad buCqebi, balaxebi. erT-erTi

popularuli da farTod gamoyenebulia sa-

sicocxlo formebis raunkieris klasifikacia,

romelic damyarebulia mcenaris ganaxlebis kvir-

tebis daculobis xarisxze yinvebisgan, gval-

vebisgan. gamoyofilia sasicocxlo formebis 5

ZiriTadi kategoria: fanerofitebi (Ph) _ saxeobebi,

romelTa ganaxlebis kvirtebi substratis

(niadagis, wylis, kldis da a.S.) zedapiridan

garkveul simaRleze imyofeba (xeebi, buCqebi, buCq-

balaxebis nawili). es mcenareebi yinvebs uZlebs

garkveul donemde, maTi ganaxlebis kvirtebi

Page 62: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

62

daculia qerqlebiT; xamefitebi (Ch) _ ganaxlebis

kvirtebi mdebareobs substratis (niadagis)

zedapirTan axlos, araumetes 30 sm-mde. uaryofiTi

faqtoris (yinvis) saziano gavlenisagan daculia

Tovlis safariT; hemikriptofitebi (H) _

ganaxlebis kvirtebi mdebareobs niadagis zedapir-

Tan axlos, dafarulia mkvdari safariT, zamTarSi

mcenareTa miwiszeda nawili xmeba (mravalwlovani

balaxebi); kriptofitebi (Kr) _ ganaxlebis kvirtebi

mdebareobs niadagSi (an sxva substratSi), rac

icavs maT garemos uaryofiTi zemoqmedebisagan

(gayinvisagan); terofitebi (Th) _ es mcenareebi

(ZiriTadad erTwlovanebi) garemos uaryofiTi

faqtorebis zemoqmedebas Teslis saxiT gadaitans.

saqarTvelos mcenareuli safari _

saqarTvelos mcenareulobis tipebis _ tyeebis,

buCqnarebis, stepebis, mdeloebis, naxevrad udab-

nosa da Waobis mcenareulobis erToblioba. mce-

nareuli safaris did mravalferovnebas ganapi-

robebs saqarTvelos geografiuli mdebareoba,

teritoriis rTuli reliefi, klimaturi da

niadaguri pirobebis mravalferovneba.

saZovari _ Sinauri pirutyvis gamokvebis

mizniT bunebriv mcenareulobaSi (mdelo, stepi,

naxevrad udabno) gamoyofili garkveuli farTobi

(teritoria).

Page 63: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

63

saxeobaTaSida urTierToba _ fitocenozSi

mcenaris saxeobis individTa Soris urTierToba.

igi xSirad mkacri urTierTkonkurenciis formiT

vlindeba. mag., tyeSi SedarebiT ukeT ganviTa-

rebuli individebi arsebobisaTvis brZolaSi

aSkarad Cagravs SedarebiT sustad ganviTarebul

individebs (konkurencia meti sinaTlisa da

mineraluri nivTierebisaTvis), rac ukanasknelTa

bunebriv gamoxSirvas (xmobas) ganapirobebs.

saxeobaTaSorisi urTierToba _ fitocenozSi

mcenaris saxeobebs Soris urTierTobis sxvadasxva

forma (konkurenciuli, mfarvelobiTi da sxv.).

konkurencia saxeobebs Soris (arsebobisaTvis

brZola) naklebad daZabulia, ramdenadac fito-

cenozis struqtura (miwiszeda da miwisqveSa

iarusianoba) saxeobebs SesaZleblobas aZlevs

daikavos misTvis Sesaferisi niSa. ix. mfarvelobiTi

urTierToba fitocenozSi.

segetaluri mcenareuloba (ingl. segetal

vegetation) _ agrofitocenozTa erToblioba.

seriuli mcenareuloba _ mcenareulobis

digresuli da aRdgeniTi suqcesiuri rigebis

stadiebi. mag., aRmosavleT saqarTvelos mTis

muxnari (Quercus iberica) tyis digresuli suqcesiuri

rigi xSirad warmodgenilia stadiebiT: tye (muxnari

jagrcxilas qvetyiT) → buCqnari (jagrcxilnari) →

Page 64: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

64

stepis mcenareuloba → meCxeri qserofiluri

buCqnarebi (ZeZvi, Savjaga, grakla da sxv.).

dasavleT saqarTvelos wiflnari (Fagus orientalis)

tyis digresuli suqcesiuri rigis klasikuri

magaliTia: wiflnari Sqeris qvetyiT →degradirebuli (gameCxerebuli) wiflnar-Sqeriani

→ Sqeriani (buCqnari). aRdgeniTi suqcesiuri rigis

mcenareulobac (namewyralze, Rvarcoful subs-

tratze, naxanZralze da sxv.) ramdenime stadiiTaa

warmodgenili. mag., namewyral ferdobebze

Cveulebrivia stadiebi: meCxeri balaxnari → kavka-

siuri fiWvis fiWvnari → naZvnari (wiflnari).

natyevar ferdobebze xSirad warmodgenilia

aRdgeniTi suqcesiis stadiebi: mdelo → verxvnari

(mTrTolavi verxvi) → wiflnari.

simravle _ fitocenozSi saxeobis individTa

raodenobis maCvenebeli. individTa maqsimaluri

raodenobiT fitocenozebSi umetes SemTxvevaSi

dominantebia warmodgenili, minimaluri raode-

nobiT _ aseqtatorebi. simravlis aRsaniSnavad

sxvadasxva meTodi (skala) gamoiyeneba. farTodaa

cnobili drudes skala: Sol _ saxeoba fitocenozSi

warmodgenilia erTeuli individebis saxiT. Sp

_ saxeoba individTa mcire raodenobiTaa warmodge-

nili, Cop1 _ individTa raodenoba _ sakmaod bevri;

Page 65: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

65

Cop2 _ individTa raodenoba _ bevri; Cop3 _

individTa raodenoba _ Zalze bevri; Soc _

individTa raodenoba _ uxvad, qmnis mcenareulobis

fons. saxeobebis simravlis ufro ibieqturi asaxvis

mizniT gamoiyeneba fitocenozSi monawile

saxeobebis proeqciuli dafarulobis aRricxva:

fitocenozis saerTo dafarulobidan (100%-dan)

TiToeuli saxeobis wili (%-Si).

sinanTropuli mcenareuloba _ ix. anTro-

pogenuri mcenareuloba.

singenezi (berZn. syn _ erTad; genesis _

warmoSoba) _ suqcesiis erT-erTi varianti.

fitocenozis struqturis cvalebadoba mcenareTa

gamravlebasTan (simWidrovis zrdasTan) dakavSi-

rebiT. igi ufro mkveTrad gamoxatulia fito-

cenozis ganviTarebis adreul fazebze.

sindinamikuri cvla (berZn. syn _ erTad;

dynamis _ Zala) _ iwyeba SiSvel (mcenareulobas

moklebul) substratze inicialuri saxeobebis

dasaxlebiT, gaivlis procenozebis cvlis mTel

rigs da mTavrdeba fitocenozis formirebiT.

saqarTveloSiDigi naTlad gamosaxulia namewyral

ferdobebze, aseve yinvarebis ukandaxevisas

ganTavisuflebul substratze.

sinekologiuri geobotanikuri kvlevebi (berZn.

syn _ erTad) _ fitocenozis, misi sinuziebis da

Page 66: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

66

populaciebis garemosTan da fitocenozis Sida

garemosTan (fitogaremosTan) urTierTobis

Seswavla.

sintaqsoni (berZn. syn _ erTad; taxis _

mdebareoba) _ nomenklaturis tipi fitocenozTa

klasifikaciaSi (asociacia, formacia da a.S.).

sintaqsonomia _ sintaqsonTa ierarqiuri

sistema. ix. fitocenozTa klasifikacia.

sinuzia (berZn. synusia _ erTad, SeTavsebiT

yofna) _ fitocenozis struqturuli nawili. igi

damaxasiaTebelia rTuli fitocenozebisaTvis,

sadac kargadaa gamosaxuli iarusobrivi diferen-

cireba (aq sinuzia faqtobrivad iarusia). sinuzia

Seqmnilia erTi an ekologiurad masTan axlomdgomi

sasicocxlo formebiT (2, an meti). sinuzia

SeiZleba gamovides fitocenozis Semadgenlobidan

(mag., tyis fitocenozidan _ qvetye, romelic

formirdeba damoukidebel fitocenozad). ix.

dekumbacia iarusebis.

sincenogenezi (berZn. syn _ erTad; koinos _

saerTo; genesis _ warmoSoba) _ fitocenozis

formirebis Tanmimdevruli procesi. igi iwyeba

procenoziT da mTavrdeba fitocenozis

CamoyalibebiT. ix. sindinamikuri cvla.

sicocxleoba _ mcenaris (saxeobis) unari

fitocenozSi ara mxolod arsebobdes (vegeta-

Page 67: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

67

tiurad), aramed yvavilobdes da nayofmsxmoia-

robdes (saxeobis mdgradoba fitocenozSi). sa-

xeobis sicocxleoba aRiniSneba balebiT: 3 _ maRali

sicocxleoba (saxeobis individebi kargad izrdeba

da nayofmsxmoiarobs); 2 _ sakmaod kargad izrdeba,

magram ar (an Zalze sustad) nayofmsxmoiarobs; 1 _

sustad izrdeba da ar nayofmsxmoiarobs (aseTi

mcenareebi fitocenozSi arsebobs maTi sakmaod

aqtiuri vegetatiuri gamravlebis wyalobiT).

sixSire _ edifikatorisa da dominantebis mier

fotosinTezis maqsimaluri SesaZleblobis

realizaciisaTvis ekotopis srulad gamoyenebis

saSualeba. tyis koromebis pirveli iarusis

saxeobebis (xeebis) maqsimaluri sixSire aRiniSneba

1,0-iT, naklebi sixSireebi _ meaTedi da measedi

nawilebiT (0,95, 0,9, 0,85, 0,8 da a.S.). tyis

koromebis normaluri (bunebrivi) sixSire sxva-

dasxva formaciisaTvis (muxnari, wiflnari, fiWv-

nari da sxv.) sxvadasxvaa, igi edifikatorisa da

Tanamgzavri saxeobebis bioekologiuri Tavisebure-

biTaa ganpirobebuli. buCqnari da balaxeuli

fitocenozebis, aseve qvetyisa da tyis balaxeuli

safarisaTvis saxeobis fitocenozuri poziciebis

gansazRvris mizniT ZiriTadad proeqciuli

dafarulobis meTodi gamoiyeneba. ix. proeqciuli

dafaruloba.

Page 68: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

68

soedifikatori. igive kodominanti.

sociacia (laT. sociatio _ gaerTianeba) _

gamoiyeneba (iSviaTad) subasociaciis mniSvnelobiT.

ix. varianti asociaciis, subasociacia.

speciogenezi (laT. species _ saxeoba; berZn.

genesis _ warmoSoba) _ erTi asociaciis (fito-

cenozis) meoreTi TandaTanobiTi Secvla, romelic

xorcieldeba fitocenozis saxeobebis (gansakuT-

rebiT dominantebis) ekologiuri cvlilebebis

gziT.

stadiebi (berZn. stadion _ stadiebi) _

suqcesiuri rigis safexurebi (suqcesiis etapebi,

stadiebi). stadiis (etapis) fitocenozebi

SemadgenlobiT da agebulebiT (struqturiT) met-

naklebad gansxvavdeba suqcesiuri rigis sxva, wina

da momdevno stadiis fitocenozebisagan. suqce-

siuri stadiis fitocenozebis formireba mimdi-

nareobs TandaTanobiT, aqvs dasawyisi, optimaluri

da saboloo fazebi, rac Seesatyviseba (asaxavs)

fitocenozebis (sintaqsonis) formirebis dawyebis,

optimaluri ganviTarebis da momdevno stadiis

fitocenozebiT (sintaqsoniT) TandaTanobiTi

Secvlis fazebs. suqcesiuri cvlis stadiebi

yvelaze naTlad gamosaxulia tyeebSi. mag.,

qarTuli muxis tyis erT-erTi anTropogenuri

suqcesiuri rigis naTlad gamokveTili stadiebia:

Page 69: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

69

muxnari tye → degradirebuli (struqtura-

darRveuli) muxnari tye → jagrcxilnari

(buCqnari) → stepis mcenareuloba.

stacionaruli geobotanikuri kvlevebi _

fitocenozebis gamokvlevebi stacionaruli (mud-

mivi nakveTebis) meTodebis gamoyenebiT. saqarTve-

loSi stacionarul geobotanikur kvlevebs

xangrZlivi periodis manZilze awarmoebdnen

Tbilisis botanikis institutis geobotanikosebi _

Siraqis eqsperimentul bazaze (stepisa da naxevrad

udabnos mcenareulobis), javaxeTisa da ermanis

stacionarebze (maRalmTis mdelos mcenareulobis).

stepebi _ mcenareuloba ori SesvenebiT

(zafxulis da zamTris). fitocenozTa SeqmnaSi

monawileobs ZiriTadad qserofiluri da mezoqse-

rofiluri damkordebeli marcvlovnebi. gavrcele-

bulia zomier sartyelSi (sxvadasxva kontinentze

da qveyanaSi cnobilia adgilobrivi saxelwodebiT).

saqarTveloSi (aRmosavleT saqarTvelo) gavrcele-

bulia subtropikuli savanoiduri stepebi (Ziri-

Tadad uros _ Botryochloa ischaemum da vaciwveras _

Stipa-s gvaris saxeobebis dominirebiT); buCqiani

stepebi (Stipa-s gvaris saxeobebis da velis wivanas _

Festuca valesiaca dominirebiT, qserofiluri meCxrad

mdgomi buCqebis, kerZod ZeZvis _ Paliurus spina christi,

graklas _ Spiraea hypericifolia da sxv. mcenareTa

Page 70: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

70

iarusebiT). saqarTveloSi gvxvdeba mTis stepebic

(ZiriTadad javaxeTSi, zRvis donidan 1800-2200 m

simaRleze), romelTa edifikatorebia, ZiriTadad,

vaciwvera (Stipa capillata, St. stenophylla) da stepis

wivana (Festuca valesiaca).

subalpuri mcenareuloba _ subalpur

sartyelSi gavrcelebuli mcenareuloba. igi

fitocenologiurad mravalferovania, rac

subalpuri sartylis mdebareobiTaa ganpirobebuli

(gardamavali sartyeli mTis tyeebis sartylidan

alpuri mdeloebis sartyelze). saqarTvelos

mTebSi subalpuri sartyeli zRvis donidan 1800

(±100) m-dan 2500 (±100) m-mde vrceldeba. simaRliT

arcTu ganier am zolSi gavrcelebulia

mcenareulobis mravali tipi _ tyeebi, buCqnarebi,

maRalbalaxeuloba, mdeloebi.

subalpuri tyeebi _ subalpur sartyelSi

gavrcelebuli tyeebi. isini mTis tyeebisagan

ekologiurad da fitocenologiurad mniSvnelov-

nad gansxvavebulia (dabali sixSire, dabali

kalTaSekruloba, dabali produqtiuloba). sub-

alpebSi gavrcelebulia tyeebis originaluri

kategoria _ tanbrecili tyeebi (xeebis Reroebis

qvemo nawili miwazea garTxmuli, xolo zemo nawili

miwidan wamoweulia); tyis simaRle 4-6 m-ia (tyis

zemo sazRvarTan 2-3 m da naklebic). subalpuri

Page 71: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

71

tyis struqturis es forma xangrZlivi evoluciis

Sedegia (gadazamTreba Rrma Tovlis safarqveS, tye

naklebad an saerTod ar ziandeba maRalmTidan

wamosuli Tovlis zvavebiT).

subnivaluri mcenareuloba _ maradi Tovlis

sartylis mosazRvre zolSi (subnivaluri

sartyeli) ganviTarebuli mcenareuloba. saqarTve-

los mTebSi (ZiriTadad kavkasionis calkeul

monakveTebze da mwvervalebze, zRvis donidan 3100-

3300 m) subnivaluri mcenareuloba warmodgenilia

alpuri mdelos mikrocenozebiT da klde-

naSalianebis arastabiluri Semadgenlobis momcro

dajgufebebiT, agreTve xavsebisa da mRierebisagan

Seqmnili laqebiT (ZiriTadad kldeebze).

subdominanti _ fitocenozSi daqvemdeba-

rebuli iarusebis dominanti, igive subedi-

fikatori.

subedifikatori. igive subdominanti (fito-

cenozis daqvemdebarebuli iarusis an iarusebis

Semqmneli).

sukulentebi (laT. succus _ wveni) _ mcenareebi,

romlebsac gaaCnia xorcovani miwiszeda organoebi.

am organoebSi grovdeba wyali, ris meoxebiT

mcenareebi uZlebs xangrZliv gvalvas da maRal

temperaturas. sukulentebi farTodaa gavrce-

lebuli cxel udabnoebSi da naxevrad udabnoebSi.

Page 72: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

72

suqcesia (laT. succesio _ memkvidreobiToba,

monacvleoba) _ garkveul teritoriaze ganviTa-

rebuli erTi fitocenozis meoreTi cvla Sida

mizezebiT an gareSe faqtorebis zemoqmedebiT.

suqcesiis umTavresi mimarTulebebia: progresulisuqcesia _ fitocenozebis Tanmimdevruli cvla

struqturis mdgradi (klimaqs) mdgomareobis

Camoyalibebamde; digresuli suqcesia _ sxvadasxva

faqtoris zemoqmedebiT fitocenozebis mdgo-

mareobis TandaTanobiTi gauareseba, maT srul

daSlamde; demutacia _ struqturadarRveuli

fitocenozebis struqturis TandaTanobiTi

aRdgena; pirveladi suqcesia _ Tavisufal

substratze (morenuli substrati, lavuri Rvari,

namewyrali, naxanZrali da sxv.) fitocenozebis

formireba.

sciofitebi (berZn. scio _ daCrdilva; phyton _

mcenare) _ Crdilis amtani an Crdilis moyvaruli

mcenareebi. maT Soris vxvdebiT edifikatorebs

(fitocenozTa Semqmnelebs), aseve mcenareebs

(saxeobebs), romlebic mudmivad daCrdilul

pirobebSi izrdeba (mJavela _ Oxalis acetosella,

gvimris zogierTi saxeoba da sxvebi daburul

tyeebSi).

Page 73: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

73

t

taiga _ borealuri wiwviani tyeebi.

gavrcelebulia Crdilo naxevarsferos zomier

sartyelSi. taigis Semadgenloba arealis sxvadasxva

nawilSi erTmaneTisagan gansxvavebulia. mTavari

tyisSemqmneli saxeobebia (edifikatorebi) _ naZvi,

soWi, fiWvi, lariqsi.

taqsacia _ fitocenozis produqtiulobis

(produqciis maragis) gansazRvra. ZiriTadad

gamoiyeneba tyis fitocenozebSi _ xeebis

moculobis, merqnis maragisa da wliuri Sematebis

gansasazRvravad.

taqsoni (berZn. taxis _ rigSi ganlageba) _

mcenareTa gaerTianebis erTeulebi _ saxeoba,

gvari, ijaxi da a.S.

terofitebi (berZn. ther _ zafxuli; phyton _

mcenare) _ sasicocxlo forma. miekuTvneba

erTwlovani mcenareebi. maTi sasicocxlo cikli

(Teslidan Teslamde) sruldeba erTi wlis

manZilze. wlis araxelsayrel periods (gvalvians,

civs) gadaitans Teslis saxiT.

tolerantoba (laT. tolerantia _ moTmena) _

saxeobaTa unari xangrZlivi Tanaarsebobisa konkre-

tul fitocenozebSi. stabilur fitocenozebs

ZiriTadad tolerantuli saxeobebi qmnis.

Page 74: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

74

tomiliari (esp. tomillo _ urci) _ xmelTa-

SuazRvispireTSi gavrcelebuli qserofiluri

naxevrad buCqebis dajgufebebi, Seqmnili

aromatuli mcenareebisagan (tuCosnebis saxeobebi _

urci, salbi, abzinda da sxv.)

torfiani Waobebi _ xavsiani, ZiriTadad

sfagnumiani (Sphagnum) Waobebi, romlebSic

grovdeba sqeli (zogan sisqe 6-8 m-s aRwevs)

torfiani masa. gavrcelebulia ZiriTadad Crdilo

naxevarsferos tyeebis zonaSi. saqarTveloSi

gvxvdeba kolxeTis dablobis zRvispira nawilSi

(qobuleTis, foTis, paliastomis, didi Wyonis

midamoebi da sxv.). sfagnumiani Waobebi gavrce-

lebulia mTaSic (ZiriTadad samxreT saqarTve-

loSi).

transgenezi (laT. trans _ gavliT; berZn. genesis

_ warmoSoba) _ fitocenogenezis erT-erTi

varianti: erTi fitocenozis cvla meoreTi, _ misi

saxeobrivi Semadgenlobis cvlilebis gziT

(fitocenozSi axali saxeobebis Semosvla an Zveli

saxeobebis gasvla).

tugai (tugais tye) _ Sua da centraluri aziis

udabnoebis mdinareTa xeobebSi gavrcelebuli

Walis tye.

Page 75: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

75

tundra _ subarqtikuli zonis mcenareuloba.

igi Seqmnilia dabalmozardi buCqnarebiT, xavsebisa

da liqenebis dajgufebebiT.

tye _ xemcenareTa edifikatorobiT Seqmnili

mcenareuloba. gavrcelebulia dedamiwis yvela

sartyelSi, garda arqtikisa.

tyeTmcodneoba _ mecniereba tyeebis Sesaxeb.

tyestepi _ tyisa da stepis zonebs Soris

gardamavali mcenareuloba (tyisa da stepis

fitocenozTa urTierTmorigeoba).

tyetundra _ tyisa da tundris zonebs Soris

gardamavali mcenareuloba (tyis meCxeri koro-

mebis, tundris buCqnarisa da xavsian-mRieriani

dajgufebebis urTierTmorigeoba).

tyis asakobrivi struqtura _ tyis ganviTa-

rebis asakobrivi etapebi. miRebulia ramdenime

asakobrivad gansxvavebuli etapi: norCnari,

latnari, saSualoasakovani, momwifari, mwife,

gadamwifebuli. tyis koromebis asakobrivi

struqturis daxasiaTebis mizniT gamohyofen

asakobriv klasebs, romlebic romauli cifrebiT

aRiniSneba (I, II, III da a.S. klasebi). wiwviani da

foTlovani magarmerqniani saxeobebis (muxa, wabli,

wifeli da sxv.) TesliT warmoSobili tyisaTvis

erTi asakobrivi klasi 20 wels moicavs (mag., xno-

vanebis IV klasis wiflnari; es niSnavs, rom

Page 76: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

76

wiflnari tyis I iarusSi monawile wiflis xeebis

saSualo asaki 60-dan 80-mde wels Seadgens). rbil-

merqniani saxeobebisgan (aryi, muryani, tirifi da

sxv.) Seqmnili da magarmerqniani saxeobebis

amonayriT warmoSobili xeebisgan Seqmnili tyis

koromebisaTvis erTi asakobrivi klasi moicavs 10

wels. Tu tyis I iarusSi monawile saxeobis

(saxeobebis) individebis saSualo asaki erTi

asakobrivi klasis farglebSia, aseTi tye iTvleba

erTxnovanad, xolo Tu asakobrivi sxvaoba metia _

nairxnovan tyed. erTxnovan tyes qmnis, mag.,

kavkasiuri fiWvi (saerTod _ sinaTlismoyvaruli

saxeobebi). nairxnovan tyeebs Crdilisamtani

saxeobebi (wifeli, naZvi, soWi da sxv.) qmnis.

tyis aRdgena _ satyeo-sameurneo RonisZiebaTa

kompleqsis ganxorcieleba, romlis mizania

struqturadarRveuli (metwilad anTropogenuri

faqtorebis zemoqmedebiT) tyis koromebis struq-

turis aRdgena maT pirvelad (an masTan miax-

loebul) mdgomareobamde. terminiT (cnebiT)

gamoixateba natyevar teritoriaze tyis xelov-

nurad aRdgenac (tyis kulturebis gaSeneba).

tyis bunebrivi ganaxleba _ tyis saburvlis

qveS tyisSemqmnel saxeobaTa axali Taobebis

formirebis uwyveti procesi. igi mimdinareobs

bunebrivad moTesvis da aRmonacen-mozardis

Page 77: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

77

ganviTarebis gziT. zogan (subalpur sartyelSi,

Warbtenian substratze da sxv.) tyis bunebriv

ganaxlebaSi mniSvnelovan rols asrulebs merqnian

mcenareTa vegetatiuri gamravlebac.

tyis zemo sazRvari _ mTaSi tyeebis

gavrcelebis ukiduresi simaRle. saqarTvelos

mTebSi tyis zemo bunebrivi sazRvari zRvis

donidan 2500-2600 m-ze mdebareobs (Tanxvdeba wlis

yvelaze Tbili Tvis 10°-ian izoTermas). tyis zemo

bunebriv sazRvars yvelaze xSirad qmnis arynari da

circelian-arynari tyeebi (subalpuri tanbrecili

tyeebis formaciebi).

tyis koromi _ xeebis Tavmoyra (erToblioba),

romelic qmnis met-naklebad erTgvarovan tyian

nakveTs. tyis koromebi erTmaneTs emsgavseba an

erTmaneTisgan gansxvavdeba SemadgenlobiT, struq-

turiT, dinamikiT. ix. fitocenozTa klasifikacia.

tyispiri _ tyis sazRvari, _ gardamavali zoli

tyesa da mezobel mcenareulobas (buCqnars,

mdelos da sxv.) Soris.

tyis tipi _ gaerTianeba (erToblioba) tyis

nakveTebisa, romlebic `erTgvarovania merqnian

mcenareTa SemadgenlobiT, mcenareulobis sxva

iarusebiT, fauniT, mikroorganizmebiT, klimaturi,

niadaguri da hidrologiuri pirobebiT, mcena-

reTaSorisi da garemosTan urTierTobiT, nivTie-

Page 78: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

78

rebebisa da energiis Sidabiocenozuri cvliT,

ganaxlebis procesebiT da cvlebis mimarTulebiT~

(v. sukaCovi). tyeTmcodne geobotanikosebi (maT

Soris saqarTveloSi) cnebas `tyis tipi~ tyis

asociaciasTan aigiveben. ix. asociacia.

tyis tipologia (berZn. typos _ anabeWdi, saxe;

logos _ Seswavla). igive tyis fitocenozTa

klasifikacia.

tyupi asociaciebi _ sxvadasxva formaciis

asociaciebi, romelTa fitocenozebis daqvemde-

barebul iarusSi dominirebs erTi da igive saxeoba.

mag., naZvnari mJaveliani da soWnari mJaveliani

(balaxovan safarSi dominirebs erTi da igive

saxeoba _ mJavela _ Oxalis acetosella); naZvnari

wyaviani, soWnari wyaviani, wiflnari wyaviani

(qvetyeSi dominirebs wyavi _ Laurocerasus officinalis ).

ix asociaciebi vikaruli.

u

udabnos mcenareuloba _ udabnoSi gavrce-

lebuli mcenareuloba. udabnos mcenareuloba did

farTobebs iWers afrikaSi (sahara da sxv.), Sua

aziaSi, centralur aziaSi, centralur avstra-

liaSi, samxreT amerikaSi. fitocenologiurad

SedarebiT mravalferovania Tixiani da damla-

Sebuli udabnoebis mcenareuloba; qviSiani da

Page 79: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

79

qviani udabnoebis mcenareuloba SedarebiT Raribi

da erTferovania. fitocenozebis dominantebs

Soris gvxvdeba qserofitebi da halofitebi,

farTodaa gavrcelebuli efemerebi. saqarTveloSi

udabnos mcenareuloba gvxvdeba lokalurad,

metwilad fitocenozTa fragmentebis saxiT _

Siraq-eldarSi, qvemo qarTlSi, Sida qarTlSi, gare

kaxeTSi. mcenareulobis dominantebs Soris

aRsaniSnavia avSani (Artemisia fragrans), yarRani

(Salsola dendroides), CoRano (Salicornia europaea) da sxv.

udabno_stepis mcenareuloba. ix. naxevrad

udabnos mcenareuloba.

uiaruso mcenareebi _ mcenareebi, romlebic

fitocenozebSi ar qmnis damoukidebel iaruss

(gvxvdeba nebismier iarusSi). maT miekuTvneba mRie-

rebi, epifitebi, lianebi.

f

fanerofitebi (berZn. phaneros _ aSkara, cxadi)

_ sasicocxlo forma. xeebi da buCqebi. maTi

ganaxlebis kvirtebi niadagis zedapiridan sakmaod

maRla mdebareobs. isini daculia qerqlebiT

(ZiriTadad dabali temperaturis damazianebeli

gavlenisagan).

Page 80: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

80

farTofoTlovani tyeebi _ farTofoTlovani

saxeobebisagan Seqmnili tyeebi (muxnari, wiflnari,

wablnari da sxv.). Sdr: wvrilfoTlovani tyeebi.

fena (laT. strues) _ fitocenozebis TiToeuli

iarusis zemo nawili. ekologiuri da energetikuli

TvalsazrisiT gansakuTrebul mniSvnelovan rols

asrulebs fitocenozis pirveli iarusis zemo

nawili (pirveli qveiarusi, fena).

fenologiuri speqtri _ fitocenozis (misi

TiToeuli saxeobis) fenologiuri fazebis

morigeobis grafikuli gamosaxva.

fenologiuri fazebi _ mcenaris ganviTarebis

fazebi (vegetatiuri, generaciuli) _ aRmonaceni,

vegetaciis dasawyisi, vegetacia, butonizacia, yva-

vilobis dasawyisi, sruli yvaviloba, yvavilobis

dasasruli, nayofebis damwifeba, mwife nayofebi,

nayofebis da Teslebis cvena, vegetaciis dasas-

ruli.

fesvis amonayari (nabartyi) _ fesvis damatebiTi

kvirtebidan warmoqmnili axalgazrda totebi.

axasiaTebs mTrTolav verxvs, akacias da sxv. ix.

Zirkvis amonayari.

fitogaremo _ fitocenozis Sida garemo,

romelic Seqmnilia mcenareTa erToblivi gavleniT.

igi gansakuTrebiT sagrZnobia tyis fitocenozebSi.

upirvelesad esaa sinaTlis intensivobis, siTbos

Page 81: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

81

reJimis, haeris tenianobis cvlileba

(fitoklimati), niadagSi humusis raodenobis

cvalebadoba da sxv.

fitogenuri cvlebi (berZn. phyton _ mcenare;

genesis _ dabadeba) _ fitocenozis mniSvnelovani

cvlileba, _ romelime saxeobis moulodnelad

swrafi gamravlebis an garedan SeWris (invaziis)

Sedegad.

fitoklimati. ix. fitogaremo.

fitomasa _ fitocenozis mcenareuli masis

odenoba garkveul farTobze, gamosaxuli woniT

erTeulebSi. ufro xSirad gansazRvraven fitoce-

nozis miwiszeda fitomasas, mis fraqciul

Semadgenlobas (mag., mdelos fitomasis produq-

tiulobis gansazRvra, mecxoveleobaSi misi gamo-

yenebis mizniT).

fitocenogenezi _ fitocenozTa formirebis

xangrZlivi procesi. ix. suqcesia.

fitocenozTa klasifikacia (sintaqsonomia) _

msgavsi fitocenozebis gaerTianeba (sintaqsonebis

ierarqiuli sistema, asociaciidan _ mcenareulobis

tipamde).

fitocenozi. igive mcenareuli Tanasazoga-

doeba. (berZn. phyton _ mcenare; koinos _ saerTo) _

garkveul teritoriaze ganviTarebuli avtotro-

fuli da heterotrofuli organizmebis Tanaarse-

Page 82: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

82

bobis met-naklebad mdgradi sistema. fitocenozs

gaaCnia specifikuri (misTvis damaxasiaTebeli)

niSnebi _ saxeobrivi Semadgenloba, agebuleba

(struqtura) da dinamika, garemosTan urTierTobis

formebi.

fitocenozi bidominanturi _ pirvel (mTavar)

iarusSi dominirebs ori saxeoba. mag. wifeli da

naZvi, rcxila da muxa da a.S. Sesabamisad _ wifl-

nar-naZvnari, rcxilnar-muxnari.

fitocenozi monodominanturi _ pirvel (mTa-

var) iarusSi dominirebs erTi saxeoba. Sesabamisad

_ wiflnari, muxnari da a.S.

fitocenozi polidominanturi _ pirvel

(mTavar) iarusSi dominirebs sami (iSviaTad meti)

saxeoba. mag., wifeli, naZvi, soWi. Sesabamisad _

wiflnar-naZvnar-soWnari da a. S.

fitocenozis aRwera _ fitocenozSi gamo-

yofil sanimuSo farTobze aRwera xorcieldeba

specialur blankze Camoyalibebuli kiTxvaris

mixedviT. igi iTvaliswinebs Semdeg parametrebs:

fitocenozis adgilsamyofeli (mdebareoba,

simaRle zRvis donidan, eqspozicia, ferdobis

daqaneba, niadagis saerTo daxasiaTeba _ siRrme,

xirxatianoba, sinotive da sxv.); fitocenozis

floristuli Sedgeniloba (saxeobaTa sruli sia,

simravlisa da proeqciuli dafarulobis

Page 83: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

83

(sasurvelia fenofazis) aRniSvniT); fitocenozis

vertikaluri da horizontaluri struqtura;

fitocenozis edifikatorebis da dominantebis

bunebrivi ganaxleba (populaciebis ricxovnoba

asakobrivi jgufebis mixedviT da individTa zrda-

ganviTarebis mdgomareoba); fitocenozis

formirebis da suqcesiuri cvlis zogadi Sefaseba.

fitocenozis bunebrivi ganaxleba _

fitocenozis Semadgeneli saxeobebis populaciebis

axali Taobis warmoqmnis uwyveti procesi. gansa-

kuTrebiT mniSvnelovania fitocenozis edifika-

torisa da iarusebis dominantebis populaciebis

mdgradi ganaxleba.

fitocenozis gamovlenis farTobi _

minimaluri farTobi, romelzec srulyofiladaa

warmodgenili fitocenozis saxe _ misi

Sedgeniloba, struqtura da dinamika (bunebrivi

ganaxlebis CaTvliT). gamovlenis farTobis zoma

araerTnairia, igi damokidebulia mcenareulobis

tipze (tye, mdelo, stepi, naxevrad udabno da a.S.)

da reliefze (vake, mTa). mag., saqarTveloSi vake

reliefis pirobebSi fitocenozis gamovlenis

farTobi tyis fitocenozisaTvis 1000 m2-dan 2500

m2-mde da meticaa (mag., meCxeri tyeebisaTvis, aseve

naxevrad udabnos mcenareulobisaTvis igi

aranakleb 0,5 heqtaria). mTian pirobebSi, sadac

Page 84: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

84

reliefis mkveTri cvlileba Cveulebrivia, tyis

gamovlenis (Sasabamisad, sanimuSo anu aRweris)

farTobi gacilebiT naklebia. balaxeuli fitoce-

nozebisaTvis (mdelo, stepi da a.S.) gamovlenis

farTobis zoma mniSvnelovnad naklebia, igi

SeiZleba iyos 5 m2 (ramdenadme metic).

fitocenozis digresia. ix. digresia.

fitocenozis divergencia. ix. divergencia.

fitocenozis dinamika _ fitocenozis cvli-

lebis sxvadasxva forma (fitocenozis fluqtuacia,

fitocenozis evolucia, fitocenozis suqcesiuri

cvla da sxv.).

fitocenozis zoma _ fitocenozis mier

dakavebuli farTobi. mag., tyis fitocenozis

minimaluri farTobis zomad iTvleba xis saSualo

simaRle gamravlebuli farTobis radiusis 5-jerad

raodenobaze (iTvleba, rom fitocenozis

homogenurobis SenarCuneba ufro nakleb farTobze

SeuZlebelia. Tu farTobi naklebia, igi CaiTvleba

fitocenozis fragmentad).

fitocenozis konvergencia (laT. convergium _

msgavseba, daaxloeba) _ geografiulad gansxva-

vebul landSaftebSi, magram adgilsamyofelis met-

naklebad msgavs pirobebSi ganviTarebuli fito-

cenozebis morfologiuri (struqturuli) msgav-

Page 85: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

85

seba. maTi formirebac met-naklebad msgavsi gzebiT

xorcieldeba.

fitocenozis mozaikuroba _ fitocenozSi ama

Tu im saxeobis individTa jgufuri ganlageba. igi

ZiriTadad ganpirobebulia mcenareTa vegetatiuri

gamravlebiT, agreTve ekotopis araerTgvarovnebiT

(mag., niadagis zedapiris lokaluri amaRlebebi da

Cadablebebi). tyis fitocenozis mozaikuroba

droebiT SeiZleba gamoiwvios calkeuli xeebis

amovardnam (qarqceviT, xmobiT, ZirSi moWriT da

a.S.), romelic lokalurad cvlis mikroklimats,

Sesabamisad _ tyis balaxovani safaris

Semadgenlobas.

fitocenozis produqtiuloba _ fitocenozis

mier Seqmnili organuli masa. gansakuTrebiT

mniSvnelovania pirveladi produqtiuloba

(mcenareTa fotosinTezis Sedegad Seqmnili). ix.

produqtiuloba.

fitocenozis sazRvrebi _ xazi an gardamavali

zolo fitocenozebs Soris. igi SeiZleba iyos

mkveTri an TandaTanobiTi. sazRvrebi fitoceno-

zebs Soris xSirad (gansakuTrebiT mTaSi)

gansazRvrulia reliefis (Sesabamisad ekotopis)

mkveTri cvlilebebiT.

fitocenozis sanimuSo farTobi _ ix.

fitocenozis gamovlenis farTobi. sanimuSo

Page 86: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

86

farTobi gamoiyofa fitocenozis rogorc erT-

jeradi (marSrutuli geobotanikuri kvleva), ise

mravaljeradi (naxevrad stacionaruli da

stacionaruli geobotanikuri kvleva) aRweris

mizniT. sanimuSo farTobis sazRvrebi moiniSneba

(pirobiTi aRniSvnebi, boZebi, myarad SemosazRvra).

fitocenozis floristuli (saxeobrivi)

Sedgeniloba _ fitocenozis Semadgeneli

saxeobebis CamonaTvali.

fitocenozis sezonuri dinamika _ mcenareTa

zrda-ganviTarebasTan dakavSirebuli fitocenozis

cvlilebebi erTi wlis manZilze. igi mimdinareobs

fitocenozis yvela iarusSi da fenaSi (qveiarusSi).

fitocenozis sinaTlis reJimi _ fitocenozSi

sinaTlis (ganaTebulobis) cvlilebis xasiaTi. igi

icvleba dRis drosTan, RrublianobasTan da sxv.

dakavSirebiT. sinaTlis reJimis cvlilebaze did

gavlenas axdens fitocenozis struqturis cvli-

leba (gameCxereba, Sekrulobis gadideba da a.S.).

fitocenozis stabiluroba _ fitocenozis

unari garkveuli drois manZilze winaaRmdegoba

gauwios garemo pirobebis garkveuli doniT Se-

cvlas da masTan dakavSirebul cvlilebebs, ro-

goricaa _ fitocenozis saxeobrivi Semadgenlobis,

agebulebis (struqturis) da ganaxlebis cvlileba,

mcenareTa Soris urTierTobis Secvla da sxv.

Page 87: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

87

stabilurobis maRali unariT xasiaTdeba Zireuli

mcenareulobis klimaqsuri fitocenozebi.

fitocenozis struqtura _ fitocenozis

saxeobrivi Semadgenloba, saxeobaTa simravle,

sixSire, proeqciuli dafaruloba, fitocenozis

iarusianoba da sxv.

fitocenozis struqturis formireba. ix.

sincenogenezi.

fitocenozis tipi. igive asociacia.

fitocenozis fluqtuacia (laT. fluctuo _

talRisebri moZraoba) _ fitocenozis wliuri da

saukunovani dinamika (cvalebadoba).

fitocenozis fragmenti (laT. fragmentum _

nawili) _ fitocenozis mcire zomis nawili. xSirad

igi CarTulia Tavisive asociaciis an sxva for-

maciis fitocenozSi. mag., fiWvnaris momcro

dajgufeba, CarTuli mdelos mcenareulobaSi;

muxnaris momcro dajgufeba CarTuli stepis mcena-

reulobaSi da a. S.

fitocenozis Sekruloba _ fitocenozis

mcenareTa miwiszeda da miwisqveSa nawilebis mier

sivrcis gamoyenebis xarisxi. arsebobs Sekruli

fitocenozebi (Sekrulia mcenareTa miwiszeda da

miwisqveSa nawilebi) da Ria fitocenozebi (miwis-

zeda nawili araa an arasruladaa Sekruli).

Page 88: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

88

fitocenozis heterogenuroba _ fitocenozis

struqtura mis mier dakavebul teritoriaze

garkveul farglebSi cvalebadobs, rac ekotopis

garkveul farglebSi cvalebadobasTanaa dakavSi-

rebuli (SeiniSneba metwilad mTian teritoriaze).

fitocenozis homogenuroba (berZn. homos _

saerTo, erTgvarovani) _ fitocenozis struqturis

met-naklebi erTgvarovnoba mis mier dakavebul

mTel teritoriaze.

fitocenologia. igive geobotanika.

fitocenotipebi (ingl. Phytocenotype). igive

cenotipebi (berZn. κoinos _ saerTo) _ fitoceno-

zebSi met-naklebad mdgradi (stabiluri) mdgoma-

reobis mqone, tipuri saxeobebi (dominantebi,

kodominantebi, subdominantebi, aseqtatorebi).

flora (Flora _ yvavilebis qalRmerTi romaul

miTologiaSi) _ mcenareTa saxeobebis erToblioba,

romlebic gavrcelebulia garkveul teritoriaze

(kontinentze, qveyanaSi, xeobaSi da a.S.). aRniSnaven,

aseve, sxvadasxva rangis sintaqsonis floras

(mcenareulobis tipis, formaciis, asociaciis). mag.

muxnarebis flora, wiflnarebis flora da a.S.

foTlovani tyeebi. igive zafxulmwvane tyeebi.

formacia (laT. forma _ forma, saxe) _ erT-

erTi maRali rangis sintaqsoni fitocenozTa

klasifikaciaSi. aerTianebs asociaciebs, romelTa

Page 89: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

89

fitocenozebis edifikatori saerToa. formaciis

dasaxelebisas edifikatoris fuZes emateba sufiqsi

eta. mag., Fageta (wiflnarebi), Piceeta (naZvnarebi),

Abieta (soWnarebi), Querceta (muxnarebi) da a.S.

frigana _ qserofiluri maradmwvane buCqebisa

da naxevrad buCqebisagan Seqmnili mcenareuloba.

gavrcelebulia, ZiriTadad, balkaneTis naxevar-

kunZulze. saqarTveloSi mis analogad ganixileba

glerZiani (Astragalus microcephalus), zRarbas

(Acantholimon) gvaris saxeobebis dajgufeba da sxv.

q

qarqceva _ Zlieri qarisagan waqceuli xeebi

(amoTxrili fesvebianad) da xeTa jgufebi, zogjer

momcro zomis tyis koromebic. saqarTveloSi

Zlieri qarisagan yvelaze xSirad ziandeba naZvi da

soWi, SedarebiT naklebad tyis sxva saxeobebic

(wifeli, nekerCxali da sxv.).

qvetye _ tyis saburvlis qveS buCqebisagan

Seqmnili iarusi. qvetye ar viTardeba (an iSviaTad

viTardeba) maRali Sekrulobis tyis saburvelqveS.

saqarTvelos tyeebSi qvetyes qmnis maradmwvane

(wyavi, Sqeri, Wyori da sxv.) da foTolmcveni

(jagrcxila, Txili, kavkasiuri mocvi, ieli da sxv.)

buCqebi. qvetye mniSvnelovan rols asrulebs tyis

Page 90: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

90

Sida garemos (fitoklimatis) formirebaSi da tyis

bunebriv ganaxlebaSi.

qondara buCqnarebi _ maradmwvane dabali

buCqebisagan Seqmnili dajgufebebi. dominantebs

Soris gvxvdeba Empetrum, Genista, Vaccinium da sxva

gvarebis saxeobebi.

qserofiluri mcenareuloba (berZn. xerox _

mSrali) _ mSrali klimatis zonebSi da regionebSi

gavrcelebuli mcenareuloba (tyeebi, buCqnarebi,

balaxeuloba).

qserofitebi (berZn. xerox _ mSrali; phyton _

mcenare) _ mcenareebi, romlebic Seguebulia

mcirenaleqian (mSral) adgilebSi arsebobas.

maTTvis damaxasiaTebelia maRali osmosuri wneva,

rac mcenareTa did SewoviT Zalas ganapirobebs.

R

Ria fitocenozebi _ fitocenozebi, romelTa

miwiszeda nawili araa an arasruladaa Sekruli. ix.

fitocenozis Sekruloba.

y

yalTaRebi (fanjrebi) _ tyeSi arsebuli mcire

zomis utyeo nakveTebi. igi warmoiqmneba buneb-

rivad (calkeuli xeebis da xeebis jgufis ganad-

gureba qarqceviT, mavneblebisgan da sxv.), an

Page 91: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

91

xelovnurad (tyis arasworad Catarebuli Wra).

yalTaRebis zoma sxvadasxvaa: mcire zomis

(diametri 10-12 m-mde), saSualo zomis (diametri 12

m-dan 20-22 m-mde), didi zomis (20-22 m-dan 25-30(40)

m-mde). yalTaRebi mniSvnelovan rols asrulebs

tyis fitocenozebis bunebriv ganaxlebaSi.

S

Sekruli fitocenozebi _ fitocenozebi,

romelTa miwiszeda nawili (an orive _ miwiszeda da

miwisqveSa nawilebi) xasiaTdeba sakmaod maRali Sek-

rulobiT. aseTi fitocenozebi saxeobebis

simravlis da proeqciuli dafarulobis maRali

xarisxiT gamoirCeva (braun-blanves skaliT 4-5

bali).

Sereuli tye _ tye, Seqmnili foTlovani da

wiwviani saxeobebis TanamonawileobiT. Sereuli

tyeebi xSirad gvxvdeba foTlovani da wiwviani

tyeebis kontaqtis zolSi (gzagasayarze). saqarTve-

loSi Sereuli tyeebi ZiriTadad dasavleT

saqarTvelos (kolxeTis) mTebSia gavrcelebuli.

aRmosavleT saqarTveloSi gvxvdeba md. didi

liaxvis xeobaSi, borjomis (mtkvris zeda welis)

xeobaSi, TrialeTis qedis xeobebSi (wiflnar-

naZvnari, wiflnar-naZvnar-soWnari, fiWvnar-muxnari

da sxv.).

Page 92: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

92

Sexvedrianoba _ fitocenozSi saxeobis

individTa sixSiris xarisxi. kavSirSia saxeobis

dominirebasTan da konstantobasTan.

Sibliaki _ mcenareuloba, Seqmnili qserofi-

luri foTolmcveni, metwilad ekliani buCqebisgan.

saqarTveloSi mis analogad moiazreba ZeZviani

(Paliuris spina christi), Savjagiani (Rhamnus pallasii),

grakliani (Spiraea hypericifolia) da sxv.

C

Camonayari _ mcenareTa mkvdari nawilebi (xis

qerqi, totebi, foTlebi, yvavilebi, nayofebi),

romlebic yovelwliurad emateba niadagis mkvdar

safars. Camonayari didi raodenobiT grovdeba tyis

fitocenozebSi, rac tyis niadagebis maRali

nayofierebis safuZvelia (neSompala, humusi).

Caparali (esp. chaparall) _ subtropikuli,

maradmwvane xeSeSfoTliani buCqnarebi. gavrce-

lebulia zolebrivad Crdilo amerikis wynar-

okeanur sanapiroze, zogan (kalifornia, meqsika) _

mTebis kalTebzec. SemadgenlobaSi gvxvdeba ade-

nostoma (Adenostoma fasciculatus), dabuCquli

maradmwvane muxebi da sxv.

Page 93: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

93

c

cenozi (berZn. koinos _ saerTo) _ Tanasa-

zogadoeba (fitocenozi, procenozi, biocenozi da

a.S.).

cenopopulacia. ix. populacia fitocenozuri.

cenotipi (berZn. koinos _ saerTo; typos _ tipi)

_ igive fitocenotipi: saxeobebi, romlebic

fitocenozisaTvis tipuria da misi mdgomareoba

fitocenozSi mdgradia (fitocenozis dominanti,

kodominanti, subdominanti, asektatori).

cvlebi _ mcenareuli Tanasazogadoebebis

(procenozebis, fitocenozebis) cvalebadoba

gareSe an Sida faqtorebis gavleniT. ix. suqcesia.

cxrilebi geobotanikuri _ fitocenozTa

cxrilebi, Sedgenili fitocenozebis urTierT-

msgavsebis xarisxis gamovlenis (an sxva) mizniT.

farTod gamoiyeneba fitocenozTa klasifikaciis

(tipologiis) ZiriTadi sintaqsonis _ asociaciis

gamoyofisa da misi analitikuri niSnebis

(fitocenozTa saxeobrivi Sedgeniloba, simravle,

dafaruloba, iarusianoba da sxv.) dadgenisaTvis.

Z

Zireuli mcenareuloba. ix. mcenareuloba

Zireuli.

Page 94: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

94

Zirkvis amonayari _ merqnian mcenareTa

Zirkvidan warmoSobili ylortebi. amonayari

warmoiqmneba xis an buCqis Wris Semdeg an

xandazmuli Reros ZirSi bunebrivad Casaxuli

kvirtebidan. amonayris warmoqmnis unari yvela

foTlovan merqnian mcenares gaaCnia. igi

mniSvnelovan rols asrulebs tyeebis ganaxlebaSi.

w

wvrilfoTlovani tyeebi _ wvrilfoTlovani,

rbilmerqniani saxeobebisagan Seqmnili tyeebi.

farTodaa gavrcelebuli Crdilo naxevarsferos

tyis zonaSi. saqarTveloSi wvrilfoTlovan tyeebs

miekuTvneba Walis tyeebi (ofis, xvalos, muryanis,

tirifis dominantobiT), subalpuri arynari

(litvinovis aryi) da mTis meoreuli tyeebi

(mTrTolavi verxvi, mtirala aryi).

wiwviani (wiwvovani) tyeebi _ wiwviani

saxeobebisagan Seqmnili tyeebi. gavrcelebulia

Crdilo naxevarsferos tyis zonaSi. saqarTveloSi

farTodaa gavrcelebuli mTis wiwviani tyeebi _

naZvnari, soWnari, fiWvnari, naZvnar-soWnari,

wiflnar-naZvnar-soWnari da sxv. SezRudulia

urTxelis (Taxus baccata) dominantobiT Seqmnili

tyeebis (urTxeliani, wiflnar-urTxeliani) gavrce-

leba (maTi unikaluri koromebi gvxvdeba pankisSi,

Page 95: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

95

bawaras xeobaSi). aridul regionebSi (Siraqi, qvemo

da Sua qarTli), mTis qvemo sartyelSi gavrce-

lebulia (SemorCenilia) xemagvari Rviebisagan

(Juniperus foetidissima, J. polycarpos) Seqmnili wiwviani

tyeebi (Rviianebi).

W

Walis tyeebi _ tyeebi, romlebic ganviTa-

rebulia mdinareTa sanapiro zolSi, tenian,

periodulad (mdinareTa wyaldidobis dros) Warb-

tenian adgilsamyofelebSi. aRmosavleT saqarTve-

los Walis tyeebs Soris gvxvdeba formaciebi _

murynarebi (Alnus barbata, A. incana), tirifnari (Salix

excelsa), verxvnarebi (Populus canescens, P. nigra), Walis

muxnari (Quercus pedunculiflora). kolxeTis WalebSi,

aRniSnuli tyis formaciebis (verxvnarebi,

muxnarebi, tirifnari) garda, gavrcelebulia

lafnari tyeebi (Pterocarya pterocarpa). Walis tyeebi

mniSvnelovan napirdacviT funqciebs asrulebs.

sadReisod Walis tyeebis farTobebi Zlier

Semcirebulia, mozrdili koromebi SemorCenilia

md. alaznis, mtkvris, rionis da zogierT sxva didi

da mcire mdinaris WalebSi.

Waobebi torfiani _ daWaobebul, torfian

substratze ganviTarebuli mcenareuloba. saqarT-

veloSi gavrcelebulia, ZiriTadad, kolxeTis

Page 96: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

96

dablobis zRvispira teritoriaze (qobuleTis,

foTis, paliastomis, didi Wyonis midamoebi da

sxv.). mcenareulobis mTavari formaciaa sfagnu-

miani (torfis xavsiani, gvar Sphagnum-is saxeobebi)

Waobi. Waobis mcenareuloba gavrcelebulia

mTaSic, ZiriTadad samxreT saqarTveloSi _

zegnebze da mTebis kalTebze arsebul tbebsa da

tbebis napirebze. ZiriTadia sfagnumiani da isliani

(Carex) Waobebi.

Waobis mcenareuloba _ intrazonaluri higro-

filuri mcenareuloba. wyalSi ganviTarebulia

mcenareTa fesvebi, fitomasis ZiriTadi nawili ki

wyals zemoTaa. mcenareuloba mravalferovania

(tyiani, balaxiani, xavsiani Waobebi). saqarTveloSi

Waobis mcenareulobas sakmaod mozrdili farTo-

bebi ukavia kolxeTis dablobze, sadac

warmodgenilia TiTqmis yvela tipi _ Waobiani

tyeebi, balaxiani Waobebi, xavsian-torfiani

Waobebi. Waobis mcenareuloba (balaxiani, xavsiani)

gavrcelebulia mTebSic.

x

xazmofitebi (berZn. chasma _ naxvreti, xvreli;

phyton _ mcenare) _ sasicoxlo forma. mcenareebi,

romlebic izrdeba kldeebze (fesvebi vrceldeba

kldis napralebSi). saqarTveloSi xazmofitebis

Page 97: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

97

mravali saintereso warmo-madgeneli gvxvdeba _

endemuri maCitebi (Campanula-s gvaris saxeobebi) da

sxv.

xamefitebi (berZn. chami _ dabla; phyton _

mcenare) _ sasicocxlo forma. mcenareebi,

romelTa ganaxlebis kvirtebi niadagis zedapirTan

axlos mdebareobs. araxelsayrel pirobebSi

(gansakuTrebiT zamTarSi) mcenare Tavs icavs

sxvadasxva saSualebiT _ Tovlis safarqveS,

niadagis mkvdari safriT dafaruli da sxv.

xeebi _ sasicocxlo forma. mravalwlovani

merqniani mcenareebi. ganaxlebis kvirtebi mdeba-

reobs niadagis zedapiridan mniSvnelovnad maRla.

araxelsayrel pirobebSi (zamTarSi) mcenaris

ganaxlebis kvirtebi Tavs icavs qerqlebis

meSveobiT.

xevnari _ termini ixmareba tyis koromis

mniSvnelobiT.

xeSeSfoTliani tyeebi da buCqnarebi _

maradmwvane qserofiluri mcenareuloba. farTodaa

gavrcelebuli xmelTaSuazRvispireTSi (naxevar-

kunZulebi, Crdilo afrika), gvxvdeba avstraliasa

da kaliforniaSic. tye dabalia (qondara), igi

TandaTan gadadis buCqnarSi. edifikatorebs

Sorisaa: maradmwvane muxebi, fiWvebi, zeTisxili da

sxv.

Page 98: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

98

j

junglebi _ dabalmozardi merqniani

mcenareebisagan Seqmnili dajgufebebi, metwilad

Zlier Sekruli (gauvali rayebis saxiT). gavrcele-

bulia tropikuli sartylis tenian adgilebSi.

h

halofitebi (berZn. hals _ marili; phyton _

mcenare) _ mcenareebi, romlebic izrdeba

marilebis Warbad Semcvel niadagebze.

hemikriptofitebi (H) (berZn. hemi _ naxevrad;

κryptos _ daculi; phyton _ mcenare) _ sasicocxlo

forma. mravalwlovani balaxovani mcenareebi, ro-

melTa ganaxlebis kvirtebi da mozamTre nawilebi

mdebareobs niadagis zedapirze, an masTan axlos.

isini daculia niadagis mkvdari safariT, zamTarSi

_ Tovlis safariT. mcenareTa ganaxlebis kvirtebi

dafarulia qerqlebiT.

higrofitebi (berZn. hygra _ teni; phyton _

mcenare) _ tenis moyvaruli mcenareebi. izrdeba

Warbtenian substratze da wyalSi (WaobebSi).

saqarTveloSi gavrcelebulia farTod, gansakuT-

rebiT kolxeTis daWaobebul adgilebSi, tbebisa da

mdinareebis Warbtenian napirebze da sxv. (Wili,

laqaSi, isli, leli da sxv.).

Page 99: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

99

hidrofitebi (berZn. hydor _ wyali; phyton _

mcenare) _ wylis mcenareebi. aerTianebs mcenareTa

ramdenime jgufs: wyalSi Tavisuflad mcuravi

mcenareebi; fskerze dafesvianebuli da wyalSi

CaZiruli mcenareebi da sxv. (lemna, dumfara, wylis

vazi da sxv.).

hidrofituli balaxeuli mcenareuloba _

hidrofitebisa da higrofitebis dominirebiT

Seqmnili mcenareuloba. saqarTveloSi farTo gavr-

celebas aRwevs kolxeTis dablobze da mTis-

winebze, zRvis donidan dawyebuli 100-150 m-mde.

umTavresi formaciebia _ laqaSianebi (Typha latifolia

da sxv.), islianebi (Carex-is saxeobebi), Wilianebi

(Juncus-is saxeobebi), lelianebi (Phragmites communis)

da sxv.

hilea (tropikuli `wvimis~ tyeebi) _ tropikuli

sartylis uxvnaleqian teritoriaze gavrcelebuli

tyeebi (brazilia, dasavleT afrika, malais

kunZulebi, indonezia, indoCineTi da sxv.).

fitocenozebi polidominanturia, tyeSi iarusebad

diferencireba araa gamosaxuli. mravladaa lianebi

da epifitebi. hilea maradmwvane tyea, fito-

cenozTa sezonuri riTmika araa an sustadaa

gamosaxuli. tyeebSi izrdeba mravali saxeoba

sasargeblo mcenareebisa (qoqosis palmebi, kakaos

Page 100: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

100

xe, qinaqinis xe, gareuli Saqris lerwami,

kauCukovani xeebi da sxv.).

humusi (laT. humus _ niadagi) _ niadagis

organuli nawili. misi Semcveloba maRalia

niadagis zemo 10-15 sm-mde sisqis fenaSi. humusi

ZiriTadad warmoiSoba niadagis mkvdari safaris

daSlis gziT. humusis maRali SemcvelobiT

gamorCeuli niadagebi (tyis yavisferi niadagebi,

tyis yomrali niadagebi, stepis Savmiwa niadagebi da

sxv.) maRali nayofierebiT xasiaTdeba.

Page 101: terminebi, cnebebi - NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/95467/1/Geobotanikuri_leksikoni.pdf · uzrunvelyofs mcenareulobis (cxovelTa samyaros, wylis, niadagis da sxv.) dacva-SenarCunebas.

revaz qvaCakiZe

geobotanikuri leqsikoni

Revaz Kvachakidze

GEOBOTANICAL DICTIONARY

S.p.s. `saCino~

Tbilisi

2015