SAMARQAND QISHLOQ XO’JALIK

INSTITUTI

19-ma’ruza. MODDA ALMAShINUVI

BUZILIShINI TEKSHIRISH USULLARI

Маruzachilar: SamQXI Hayvonlarning yuqumsiz kasalliklari, akusherlik va ginekologiya

kafedrasi Dotsenti Safarov M.B.

v.f.n Eshburiev S.B

Samarqand- 2016

O’quv soati: 2 soat Talabalar soni: 115 nafar.

O’quv mashg’ulotining shakli Kirish. Vizual ma’ruza.

Ma’ruza rejasi 1.Moddalar almashinuvi to’g’risida umumiy

tushunchalar. Moddalar almashinuvi buzilishini

aniqlash tartibi va usullari.

2.Ekologik holat tahlili, poda sindromatikasi,

oziqa rasioni va saqlash sharoitlarining tahlili.

Klinik tekshirish, qonni, siydikni laborator

tekshirish va suyaklarning rentgenografiyasi

tahlillari.

3.Moddalar almashinuvi buzilishining umumiy

sindromatikasi va kasalliklari sindromatikasi.

4.Oqsil, uglevod, yog’, mineral va vitamin

almashinuvi buzilishini aniqlash usullari.

O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarga o’quv fani to’g’risida to’g’ri

tasovvurlarni berish.

1.1. Ma’ruzaning o’qitish texnologiyasi

Pedagogik vazifalar:

Hayvonlarda modda almashinuvi

to’g’risida tushuncha;

Modda almashinuvi buzilishini

aniqlash tartibi va usullari;

Poda sindromatikasi, oziqa rasioni

va saqlash sharoitlarining tahlili;

Hayvonlarni klinik, laborator va

rentgenologik tekshirishlar tahlili;

Modda almashinuvi buzilishi

kasalliklari sindromatikasi;

Modda almashinuvi buzilishini

turlarini (oqsil, uglevod, yog’,

mineral va vitamin almashinuvini

buzilishini) aniqlashni tushuntirish.

O’quv faoliyati natijalari:

Talabalar:

Hayvonlarda modda almashinuvi to’g’risida

tushunchani;

Modda almashinuvi buzilishini aniqlash tartibi va

usullarini;

Poda sindromatikasi, oziqa rasioni va saqlash

sharoitlarining tahlilini;

Hayvonlarni klinik, laborator va rentgenologik

tekshirishlar tahlilini;

Modda almashinuvi buzilishi kasalliklari

sindromatikasini;

Modda almashinuvi buzilishini turlarini (oqsil,

uglevod, yog’, mineral va vitamin almashinuvini

buzilishini) aniqlashni tushunib oladilar.

Ta’lim usullari Ma’ruza. Aqliy hujum.

Ta’limning tashkiliy shakli Ommaviy, jamoaviy.

Ta’lim vositalari Matn. Plakat. Kodoskop. Videoproyektor. Kompyuter.

Ta’lim berish sharoiti Maxsus jixozlangan ma’ruzaxona.

Monitoring va baholash Og’zaki so’rov. Tezkor so’rov.

Ma’ruza bosqichlari Faoliyat mazmuni

Ta’lim beruvchi Ta’lim oluvchi

1. Ma’ruzaga kirish

(10 daqiqa)

1.1. Mavzu. Undan kutiladigan natijalar.

1.2. Rejani e’lon qilish.

1.1. Eshitadi, yozadi.

1.2. Savol beradi, aniqlik

kiritadi.

2. Asosiy qism

(60 daqiqa)

2.1. Tezkor savol-javoblar:

- assimilyasiya va dissimilyasiya prosesslarini kanday

tushunasiz?

- modda almashinuvi buzilishlari turlari?

- giperproteinemiya nima?

- gipoproteinemiya nima?

- giperglikemiya nima?

- gipoglikemiya nima?

- gipervitaminozlarni qanday tushunasiz?

2.2. Vizual materiallardan foydalanilgan holda

ma’ruzaning asosiy nazariy qismlari bayon qilinadi.

2.1. Eshitadi,

tushunchalarini aytadi,

o’ylaydi, javob beradi.

2.2. Eshitadi, jadvallar

mazmunini muhokama

qiladi va asosiy joylarini

yozib oladi.

3. Yakun

(10 daqiqa)

3.1. Ma’ruzaga yakun yasaydi va talabalar e’tibori

asosiy masalalarga qaratiladi, faol talabalar

rag’batlantiriladi.

3.2. Uyga vazifa beriladi va baholanadi.

3.1. Eshitadi, aniqlashtira-

di.

3.2. Yozib oladi.

1.2. Ma’ruzaning texnologik xaritasi

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar

• 1.Кондрахин И.П., Левченко В.И. Диагностика и терапия внутренних

болезней животных. М.: ООО «Аквариум-Принт», 2005. С-652-653.

• 2.Методы ветеринарной клинической лабораторной диагностики:

Справочник/ под ред. проф. И.П.Кондрахина. М.: Колос, 2004. 520 с

• 3.Под ред М.Ф.Васильева, (Е.С.Воронин., Г.Л.Дугин., С.П.Ковалев.,

Г.В.Сиоз., В.И.Черкасова., А.М.Шабанов., М.В.Шукин). Практикум по

клинической диагностике болезней животных. Издателство Колос 2004 г.

• 4.М.Б.Сафаров, А.Ж.Рахмонов, А.О.Рахмонов. Клиник диагностика фанидан

маърузалар курси, Самарқанд 2013 йил.

• 5. Зооветеринария журнали 2008-2016 йй.

• Internet malumotlari: www. @moil.ru

• www. Labdiagnostic.ru

• www. Km.ru./ zdorov/ encyclopediya

• http: // vegavet. Spb.ru

• ru. Loogle.uz

Tayanch iboralar

• Assimilyasiya, dissimilyasiya, oqsil, yog’

uglevod, vitamin va minerallar.

Giperproteinemiya, gipoproteinemiya,

giperglikemiya, gipoglikemiya,

gipervitaminozlar, gipovitaminozlar,

avitaminozlar. Giperkalsiyemiya,

gipokalsiyemiya, gipofosforemiya,

gipokoboltoz, gipokuproz, anemiya,

alopesiya, bulimiya, polidipsiya, ketoz,

• osteomalyasiya, raxit,

• Hayvonlarning tirikligi, mahsuldorligi, yashashi

modda almashinuvi bilan taminlanadi. Hayvonlarning

mahsuldorligi qancha yuqori bo’lsa ular organizmida

modda almashinuvi shuncha yuqori bo’ladi.

Hayvonning saqlash va oziqlantirish sharoiti genetik

potensialiga mos bo’lsa moddalar almashinuvi

me’yorda kechadi.

• Modda almashinuvi buzilishi kasalliklari veterinariya

amaliyotida ko’pincha rasionda oqsil, uglevod,

mineral moddalar, vitaminlar va biologik aktiv

moddalarning kamligidan, ayrim paytlarda ko’pligi

natijasida, saqlash sharoitining buzilishi,

zaharlanishlar, mineral moddalarning o’zaro

munosabatining buzilishi natijasida rivojlanadi.

• Hayvonlar organizmida modda

almashinuvi buzilishi kasalliklari darhol

rivojlanmaydi. Chunki rasionda oqsil, uglevod,

mineral moddalar, vitaminlar va biologik aktiv

moddalar yetishmaganda organizm o’zining

zahirasini ishlatib modda almashinishini

me’yorda saqlaydi. Organizmda zahiralar

tugagach modda almashinuvi buzilishi

kasalliklari rivojlana boshlaydi.

• Olimlarning aniqlashicha organizmdagi

zahira moddalar 40-50 kun davomida modda

almashinisi jarayonlarini me’yorda bo’lishini

taminlaydi.

• Modda almashinuvi organizmda 2 ta jarayonning to’xtovsiz amalga oshishi

bilan namoyon bo’ladi.

• Tirik organizmda modda almashinuvi ikkiga bo’linadi:

• 1. Assimilyasiya.

• 2. Dissimilyasiya.

• Assimilyasiyada organizmga xos bo’lgan moddalar sintezlanadi.

• Dissimilyasiyada organizmning murakkab moddalari parchalanadi.

• Organizmda modda almashinishining kechishi yem-xashaklar bilan organizmga

tushadigan oqsil, uglevod, yog’, suv va mineral moddalarning miqdoriga bog’liq.

• Modda almashinuvi organizmda uch bosqichda o’tadi.

• 1. Ovqat hazm qilish tizimi a’zolarida yem-xashaklardagi murakab moddalar oddiy

moddalarga parchalanadi.

• 2. Oddiy moddalarning parchalanishi davom etib, hamma moddalar pirovinograd

kislotasi va asetil koenzim-A ga aylanadi.

• 3. Pirovinograd kislotasi, asetil konenzim-A yangi moddalar hosil bo’lishiga ishtrok

etishi mumkin yoki anaerob parchalanishida, ya’ni Krebs xalqasiga tushib, suv va

karbonad angidridga parchalanishi mumkin.

• Modda almashinishini buzilishini aniqlash juda katta ahamiyatga ega. Chunki yil

davomida qoramollarning 30-40 %, quy, echkilarning 20%, cho’chqalarning 40% modda

almashinishi buzilishi bilan kasallanadi va nobud bo’ladi. Hozirgi davrda ushbu

ko’rsatkichlar soni oshgan.

Modda almashinishi buzilishidagi iqtisodiy zarar. • Modda almashinishini buzilishi hayvonlarda uzoq muddat klinik belgilarsiz

surunkali kechib, hayvonlar o’sish va rivojlanishidan qoladi, mahsuldorligi pasayadi,

rezistentligi susayadi, kasalliklarga chidamsiz bo’lib qoladi, kasalliklarni davolash uchun

veterinariya xarajatlarining ortishi katta iqtisodiy zarar keltiradi.

• Yuqumsiz kasalliklarning 50 foizdan ko’prog’ini modda almashinuvi buzilishi

kasalliklari tashkil etadi.

• Hozirgi vaqtda modda almashinuvining buzilishini aniqlash veterinariya fanida

eng murakkab, eng qiyin va to’lig’icha hal qilinmagan muammolardan biridir.

• Modda almashinuvi buzilishini aniqlashning o’ziga xos hususiyatlari

• Modda almashinuvi buzilishini aniqlashning o’ziga xos hususiyatlari mavjud.

• 1. Modda almashinuvi buzilishiga diagnoz qo’yish uchun veterinariya vrachi juda

ko’p fanlardan to’lig’icha bilimni egallagan bo’lishi kerak.

• 2. Organizmda ayrim modda almashinishi turlari bo’lmasdan, bir butun modda

almashinuvi mavjuddir. Shuning uchun bir turdagi modda almashinuvining buzilishi

albatta ikkinchi turdagi modda almashinuvining buzilishiga olib keladi.

• 3. Organizmdagi hamma a’zolar va sistemalar bir-biri bilan modda almashinuvi

orqali bog’liq. Shuning uchun har qanday a’zo va tizim kasalliklari o’z navbatida modda

almashinuvi kasalliklariga olib keladi.

• Diagnoz qo’yish uchun modda almashinuvi buzilishining rivojlanishini, keltirib

chiqaradigan omillarni bilish kerak.

• Modda almashinuvi buzilishining sabablari • Modda almashinuvi buzilishiga quyidagi omillar sabab bo’ladi.

• 1. Rasionda oqsil, uglevod, yog’, vitamin va mineral moddalarning kam yoki ko’p

bo’lishi.

• 2. Endogen faktorlar natijasida: jigar kasalliklarida, me’da ichak kasalliklarida,

gormonlar va fermentlar kam yoki ko’p ishlab chiqarilsa, ichki sekresiya bezlar

faoliyatining buzilishida, oshqozon-ichak mikroflorasi ishi buzilsa.

• 3. Har qanday yuqumli, parazitar, yuqumsiz kasalliklarda modda almashinuvi

buziladi.

• 4. Saqlash sharoiti buzilganida modda almashinuvi buziladi.

• Modda almashinuvi buzilishiga diagnoz qo’yish uchun quyidagi tekshiruvlarni

o’tkazish shart.

1. Ekologik holatni taxlil qilish.

• Bunga quyidagilar kiradi.

• a). Yaylov biogeosenozi.

• b). Sug’oriladigan yerlar biogeosenozi.

• v). Hayvonning saqlash sharoitini o’rganish.

•

• Yaylov biogeosenozi tahlilida yaylov

hosildorligiga qarab hayvonlar soni

saqlanishi kerak. Bunga e’tibor berilmasa

hayvonlarda modda almashinuvi buzilishi

kasalliklari kelib chiqadi va hayvonlar

halok bo’ladi.

• Sug’oriladigan erlar biogeosenozida

tuproq tarkibi tahlili va o’zgarishini

aniqlanadi. Etishmagan mikroelementlar

yerga beriladi. O’g’itlarni yerga berish

normalariga e’tibor beriladi.

•

Bahorda o’z vaqtida yomg’ir yoqqan davrda o’tlarni yaylovlarda yaxshi

o’sgan holati

Bahorda o’z vaqtida yomg’ir yoqqan davrda o’tlarni

yaylovlarda yaxshi o’sgan holati

Bahorda o’z vaqtida yomg’ir yog’magan davrda

tabiiy o’tlarning yaylovlarda yaxshi o’smay qolgan

holati

• 2. Hayvonlar rasionidagi oziqalar to’yimliligi

tahlil qilinadi.

• Buning uchun vetvrach xo’jalikdagi hamma yem

xashaklardan namunalar olib, viloyat agrokimyo

laboratoriyasiga jo’natadi. Laboratoriyaning

xulosasiga qarab oziqalarning kartogrammasi tuziladi,

rasion oziqalarining to’yimliligi tahlil qilinadi,

me’yoriy ko’rsatkichlar bilan taqqoslanadi. Rasionga

etishmagan moddalar qo’shiladi, ortiqcha bo’lgan

moddalar rasiondan chiqariladi.

• R.P.Pushkaryov malumoti bo’yicha O’zdekiston

sharoitida tuproq va em-xashak tarkibida yod, mis,

kobalt, marganes va rux elementlari etishmaydi.

Shuning uchun bu elementlar oziqalarga qo’shiladi.

Oqsil etishmasa beda uni, paxta shroti,

Dotsent Safarov M.B. malumotlari

bo’yicha

Sigirlar rasioni tahlili

• kalsiy va fosfor etishmasa monokalsiyfosfat,

dikalsiyfosfat, trikalsiyfosfat, tuxum po’chog’i

uni qo’shiladi. (Dotsent Safarov M.B.

tavsiyasiga ko’ra).

• Karotin etishmasa trivit yoki tetramag,

kompleks multivitaminlar yo’riqnomasiga

asosan ineksiya qilish yoki ichirish tavsiya

etiladi.

• Kafedramiz olimlari tomonidan tavsiya etilib

amaliyotga joriy etilayotgan Ultraketost oqsilli-

vitaminli aralashmasi kuniga 100 g dan 30 kun

davomida beriladi (B.Bakirov).

Inkubasiyadan keyingi tuxum

po’chog’i

Mufel pechida quritilgan va tegirmondan

o’tkazilgan tuxum po’chog’i uni

Ultraketost oqsilli-vitaminli aralashmasining

tarkibi

• Bentonit 2 qism

• Natriy xlorid 3 qism

• Karbomid 2 qism

• Natriy bikarbonat 0,479

• Kobalt xlorid 0,002 qism

• Natriy selenit 0,001 qism

• GBT 0,5 qism

• Mikroelementlar etishmovchiligida LPP-1,

LPP-2 va MIKROVIT mineral – vitaminli

preparati qoramollar rasionidagi omixta

emlarga qo’shiladi. (professor Norboev

Q.N, dotsent Eshburiyev 2008).

• Hayvonlar rasionida sifatsiz silos va senaj,

chirigan va mog’orlagan oziqalar bo’lsa

rasiondan chiqariladi.

№ Таркиби Ўлчов бирлиги Профилактик дозаси

1 Бентонит Г 50

2 Мис сулфат Мг 200

3 Кобалт хлорид Мг 40

4 Марганес сулфат Мг 200

5 Рух сулфат Мг 250

6 Калий ёдид Мг 150

7 Витамин А минг ҲБ 240

8 Витамин Д3 минг ҲБ 160

9 Витамин Е Мг 100

.

«Микровит» препаратининг таркиби

№ Таркиби Ўлчов

бирлиги

ЛПП-1

(даволовчи)

ЛПП-2

(профилактик)

1 Бентонит Г 100 80

2 Мис сульфат Мг 200 100

3 Калий йодит Мг 150 100

4 Марганец сульфат Мг 100 80

5 Кобальт хлорид Мг 40 20

6 Вит А минг ХБ 250 200

7 Вит Д3 минг ХБ 150 100

8 Вит Е Мг 100 80

ЛПП-1 ва ЛПП-2 даволовчи-профилактик премикслари

Poda sindromatikasini taxlil qilish.

Xo’jalikning va veterinariya vrachining yillik hisobotlaridan,

veterinariya hodimlari qo’yidagi ko’rsatkichlarni aniqlaydi va taxlil

qilishadi.

Xo’jalikdagi hayvonlarning turi, zoti, yoshi, jinsi, mahsulotning tan

narxi, sarflangan oziqalar va xashak miqdori. Har 100 ta ona

hayvonan olingan buzoq yoki qo’zi soni.

Yangi tug’ilgan hayvonlarning holati va o’lim chiqimi, katta

hayvonlarning majburiy so’yilishi, kasallanish darajasi va xokazolar.

Agarda xo’jalikdagi hayvonlar mahsuldorligi past bo’lsa, 100 ta

sigirdan 50-55 ta buzoq olinsa, olingan buzoqlarning ko’pchiligi

nimjon, (gipotrofik) rivojlanmagan bo’lib, dastlabki kunlarda o’lsa,

bu xo’jalikdagi hayvonlarda modda almashinuvi buzilishi borligidan

dalolat beradi.

Hayvonlarni klinik tekshirish. • Hayvonda modda almashinuvi buzilsa, birinchi kesuvchi tishlar qimirlaydi,

hamda oxirgi dum umurtqalari so’rila boshlaydi, katta qorin matorikasi

susayadi. Shox, ko’z, yelka, bo’yin atrofi junlari tushadi. Keyinchalik raxit,

osteodistrofiya, osteomalyasiya, osteoporoz, avitaminoz, ketoz, ketonuriya,

mikroelementoz kasalliklari paydo bo’ladi. Hayvonda oyoq bo’g’inlari

shishadi, yurganida oqsaydi, yotganda va turganda og’riq sezib inqillaydi.

• Suyaklarni rentgenografiya usulida tekshirish.

• Modda almashinuvi buzilganida yoki rasionda Ca, P moddalar kam bo’lganda,

reflektor yo’l bilan suyakdagi Ca, P moddalar qonga so’rila boshlaydi. Buni

aniqlash uchun oxirgi dum umurtqalari rentgenografiya qilinadi. Me’yorda

rentgenogramma oxirgi dum umurtqalari ponasimon va qora rangda ko’rinadi,

suyakdagi mineral moddalar so’rila boshlasa, boshlanish stadiyasida oxirgi

dum umurtqalari bo’lib, lekin oq rangda. Og’ir stadiyasida 1-2-3-4 dum

umurtqalari umuman so’rilib ketadi. M.B.Safarov malumoti bo’yicha.

• Mineral moddalarning so’rilishi birinchi navbatda organizm uchun ikkinchi

darajali yoki tayanch xususiyatga ega bo’lmagan suyaklarda boshlanadi: (tish,

shox, dum umurtqalari, oxirgi qovurg’alar) keyinchalik organizm uchun

birinchi darajali suyaklarda so’rila boshlaydi. Bunda avval keskir tishlar

qimirlaydi, oxirgi qavirg’alar va dum umurtqalari so’riladi, oyoq va umurtqa

pog’onasi qiyshayadi, lordoz holati kuzatiladi.

Raxitda orqa oyoq bo’g’inining

kattarishi

Osteodistrofiyada oldingi oyoq

bo’g’inining kattarishi

Oxirgi dum umurtqalarining

so’rilmagan ko’rinishi

Oxirgi dum umurtqalarining

so’rilgan ko’rinishi

Keskir tishlarning qimirlashini

aniqlash usuli

Osteodistrofiyada sigirda lordoz

ko’rinishi

So’rilmagan oxirgi dum

umurtqalari rentgenogrammasi

So’rilishi boshlangan oxirgi dum

umurtqalari rentgenogrammasi

Kuchli darajada so’rilgan oxirgi dum

umurtqalari rentgenogrammasi

• OQSILLAR ALMASHINUVI BUZILISHINING

SINDROMLARI

• Hayvonlarda ketoz kasalligining belgilari kelib

chiqadi, ketonuriya, jigar, yurak, buyrak faoliyati

buziladi, nevrotik sindrom kuzatiladi.

• Teridan aseton hidi keladi.

• Disproteinemiya kuzatiladi:

• Qonda gipoproteinemiya yoki giperprotenemiya

kuzatiladi. Qalqonsimon va qalqonoldi bezlari

gipofunksiyasi kuzatiladi. Hayvonlarda semizlik

darajasi pasayadi, jinsiy sikl buziladi, servis

davri uzayadi.

• UGLEVODLAR ALMASHINUVI BUZILISHINING

SINDROMLARI

• Hayvonlarda gipoglikemiya – qonda glykoza

miqdorining kamayishi. Bu ketoz, gipocobaltoz,

osteodistrofiya kasalliklarida kuzatiladi.

Og’ir holatlarda gipotermiya, puls va nafasning

tezlashishi, umumiy holsizlanish, lohaslik,

uyqusirash, ishtaha o’zgarishi, katta qorin

gipotoniyasi, arriqlash, anemiya kuzatiladi.

• Hayvonlarda gipereglikemiya – qonda glykoza

miqdorining ko’payishi.

• Qandli diabet kasalligida.

• Ishtahaning oshishi – bulimiya, chanqoqlikning

oshishi – polidipsiya, poliuriya – siydik

miqdorining ko’payishi, glykozuriya, ariqlash,

teri elastikligining pasayishi, gipotoniya

kuzatiladi.

• VITAMINLAR ALMASHINUVI

BUZILISHI SINDROMLARI

• Retinol etishmovchiligida – teri va shilliq

pardalarning quruqlashishi, teri elastikligining

pasayishi, teri qoplamasi hurpaygan, yaltiroqligi

pasaygan va sinuvchan bo’ladi, alopesiya,

o’sishdan qolish, nafas va ovqat hazm tizimi

kasalliklarining rivojlanishi, kon’yunktivitlar,

gemerolopiya, kseroftalmiya (ko’zning

quruqlashishi), ko’payish organlari faoliyatining

buzilishi, embrional abortlar, yo’ldoshning

ushlanib qolishi, organizm umumiy

rezistentligining pasayishi belgilari bo’ladi.

• Kalsiferol (Vitamin D) etishmovchiligida –

yosh hayvonlarda o’sish va rivojlanishdan qolish,

suyaklarning deformasiasi va yumshoq bo’lisi

(raxit), katta hayvonlarda osteodistrofiya

belgilari oxirgi dum umurtqalarining

mineralsizlanishi, tishlarning qimirlashi belgilari

bo’ladi.

• Tokoferol (Vitamin E) etishmovchiligi

belgilari – muskullarning distrofiyasi,

bepushtlik, embrion o’lishi, endokrin va nerv

tizimida o’zgarishlar kuzatiladi.

• Vitamin K (vikasol) etishmovchiligi

sindromlari – oshqozon ichaklardan qon ketish,

anemiya, qon ivish xususiyatining pasayishi.

• V guruhi vitaminlari etishmovchiligi

sindromlari – uglevod, oqsil va boshqa modda

almashinuvi buzilishlari, qon, asab tizimi,

terining zararlanishi, dermatit, anemiya

taxikardiya, asab tizimi faoliyatining buzilishi

xarakterli simptom bo’lib, umumiy holsizlanish,

ataksiya, yelka va bel muskullarining klonik -

tonik qaltirashi (opistotonus), ko’z olmasining

tebranib turishi (nistagm), oyoq muskullarining

taranglashuvi, falaji va yarim falaji kuzatiladi.

• Vitamin C etishmovchiligi

sindromlari – modda

almashinuvlarining chuqur

buzulishlari, til, milk va lunjlarda

yara va nekrozlar kuzatilishi

hamda qonashi, organizm

rezistentligining pasayishi

kuzatiladi.

V guruhi vitaminlari etishmovchiligi

sindromlari – uglevod, oqsil va boshqa

modda almashinuvi buzilishlari bilan

kechib, qon, asab tizimi, terining

zararlanishi, dermatit, anemiya taxikardiya,

asab tizimi faoliyatining buzilishi xarakterli

simptom bo’lib, umumiy holsizlanish,

ataksiya, yelka va bel muskullarining

klonik - tonik qaltirashi (opistotonus), ko’z

olmasining tebranib turishi (nistagm),

oyoq muskullarining taranglashuvi, falaji

va yarim falaji kuzatiladi.

• Kalsiy etishmovchiligi sindromlari – katta

hayvonlarda hazmlanish jarayonining buzilishi,

osteomalyasiya, suyaklar distrofiyasi, ishtaha

o’zgarishi, hayvonlar bir-birini va oxurlarni

yalashi, siydigini ichishi, kavsh qaytarishning

kamayishi, uzoq vaqt yotishi, o’rnidan turishga

qiynalishi, oyoqlarini tez-tez ko’tarib bosishi,

tishlarning qimirlashi, oxirgi dum umurtqalari va

qovurg’alarning mineralsizlanishi, lordoz, yosh

hayvonlarda ko’krak qafasining torayishi,

bo’ginlar kattalashishi, umurtqa pog’onasining

qiyshayishi, gohida gipokalsiemik titaniya

kuzatiladi.

Teri qoplamasi ho’rpaygan, shilliq pardalar oqargan, ishtaha

o’zgaruvchan (lizuxa) bo’lib, kasal hayvon latta, qog’oz, taxta, rezina

va boshqa yot jismlarni iste’mol qilishga harakat qiladi. Devor va

oxirlarni yalaydi. Oshqozon oldi bo’limlarining gipo- va atoniyasi,

shirdon va ichaklarning kataral yallig’lanishi, bezoarlar hosil bo’lishi

qayd etiladi. Ichaklar harakati sekinlashgan, tezak odatda

quruqlashgan, ba’zan yupqa shilimshiq parda bilan qoplangan

bo’ladi. Shirdon va ichaklarning yallig’lanishida diareya kuzatiladi.

Semizlik darajasi pasayadi, kaxeksiya, teri qoplamasining

dag’allashishi, uning ko’p joylarda tushib ketishi (ayniqsa

qo’zilarda), teri elastikligining pasayishi va quruqlashishi xarakterli

bo’ladi.

GIPOKOBALTOZ SINDROMLARI

GIPOKUPROZ SINDROMLARI Teri qoplamasi yaltiroqligining pasayishi,

hurpayishi, dag’allashishi, tananing ayrim loylarida, ko’z

atrofida junlarning to’kilishi, pigmentsizlanishi,

ishtahaning o’zgarishi, shilliq pardalar anemiyasi

harakterli bo’ladi.

Bug’oz sovliqlarda bola tashlas, o’lik bola tug’ish

yoki shu sovliqlardan tug’ilgan qo’zilarda enzootik

ataksiya kasalligi kuzatiladi. Qo’zilar bo’ynini cho’zib,

oyoqlarini cho’zgan holda yotadi, o’rnidan turmoqchi

bo’lganda chayqalib yiqiladi. Orqa oyoqlari harakatsiz

bo’ladi.

Rux yitishmovchiligi sindromlari Kasallik 1,5 - 2 oylik cho’chqa bolalarida va sutdan

ajratilgandan keyin 3-4 oylikda xarakterli tarzda kechadi.

epidermis xujayralari shoxlanishining buzilishi (parakeratoz),

Hayvonlarda ishtahaning pasayishi, ariqlash, o’sishdan qolish,

chanqoqning kuchayishi, qayd qilish va ich ketishi kuzatiladi.

Quloq, burun, ko’z atrofi, oyoqlar va tananing boshqa

qismlarida qizarish va mayda toshmalar paydo bo’ladi,

keyinchalik terida qazg’oqga o’xshagan xosilalar paydo

bo’lib, teri qalinlashadi, burmalar hosil bo’ladi.

Buzoq va qo’zilarda o’sishdan qolish, oyoqlar shishi,

bo’g’inlarning kattalashishi, terida qazg’oq paydo bo’lishi,

junlarning tushib ketishi, teri elastikligini pasayishi, burmalar

paydo bo’lishi xarakterli bo’ladi.

Yod etishmovchiligi sindromlari

Barcha turdagi modda almashinuvlari buziladi.

Hayvonlarda o’sish va rivojlanishdan qolish,

yolg’on yollar hosil bo’lishi, junlar tushishi

(alopesiya), ekzoftalm, terining burmalar hosil

qilishi, qalqonsimon bezning kattalashishi,

mahsuldorlik va pushtdorlikning kamayishi yoki

rivojlanmagan tuksiz bola tug’ilishi kuzatiladi.

Marganes etishmovchiligi

sindromlari Hayvonlarda jinsiy siklning buzilishi,

ko’yukishning belgilarsiz kechishi kuzatiladi.

Tilni tashqariga chiqarib o’ynatish, spiralsimon

burash va so’rish belgilari bo’ladi. Buzoqlarda

bo’g’inlarning qalinlashishi va deformasiyasi

harakterli bo’ladi.

Cho’chqa bolalarida naysimon suyaklarning

kalta bo’lishi, o’sishdan qolish belgilari

namoyon bo’ladi. Parrandalarda peroz kasalligi

uchraydi.

Qonni, sutni, siydikni, laborator tekshirish.

Qonda eritrositlar va leykositlar sonini, leykogrammani, umumiy oqsil, Ca, P,

karotin, ishqor zaxirasi, glyukoza, mikroelementlar, keton tanachalari

aniqlanadi.

Bu ko’rsatkichlarning me’yordan ko’p yoki kam bo’lishi modda

almashinuvining buzilishidan dalolat beradi.

Me’yorda qonda umumiy oqsil miqdori 7-9 (6-8) g%,

ishqor zahirasi 460-520 mg%

Ca 9-11 mg%; P 4-7 mg%; Glyukoza 40-80 mg%; Karotin 0,5-2 mg%;

Keton tanachalari 2-3 mg%.

Sutda: kislotalik darajasi va keton tanachalari aniqlanadi.

Me’yorda:

Kislotaligi 16-20 0T

Keton tanachalari bo’lmasligi kerak.

Siydikda: nisbiy zichligi, keton tanachalari, oqsil, glyukoza, urobilin, siydikda

nisbiy zichligi kamayadi, oqsil, uglevod,

keton tanachalari paydo bo’ladi. Urobilin miqdori oshib ketadi.

Modda almashinuvi buzilishini oldini olishda vrach o’zi ishlayotgan joyning

biogeosenoz holatini bilishi kerak.

• Professor Pushkarev tekshiruviga binoan O’zbekistonda yod moddasini saqlanishi

bo’yicha uchta zonaga (provinsiya) ajratgan.

• 1. Zona Farg’ona vodiysi - yod moddasining ko’p miqdorda yetishmaydigan zonasidir.

• 2.Zona Sirdaryo, Samarqand, Surxondaryo, Qashqadaryo, Xorazm - bunda o’rtacha

yetishmaydi.

• 3. Zona boshqa qolgan viloyatlarda yod moddasi qisman yetishmaydi.

• Bundan tashqari O’zbekiston tuprog’i va o’simliklarida, kobalt, mis, rux, marganes

elementlari yetishmaydi.

• Yuqoridagi yetishmovchiliklarni e’tiborga olib, veterinariya xodimla-ri yil davomida har

kvartalda 1 marta 45 kun davomida hayvon rasioniga qo’shimcha, kobalt xlorid, marganes

sulfat, rux sulfat berilishi shart.

• Modda almashinishining turlari buzilganida, o’ziga xos ko’rsatiklarga e’tibor beramiz.

• Oqsil almashinishi buzilganida diagnoz qo’yish uchun rasion tarkibidagi xazm bo’luvchi

proteinga, qand-oqsil nisbatiga, qonda esa umumiy oqsil miqdoriga, glyukozaga, qand- oqsil

nisbatiga, ishqor zaxirasi va keton tanachalariga e’tibor beramiz.

• Uglevod almashinuvi buzilganida diagnoz qo’yish uchun rasionda uglevodlar miqdoriga,

qonda esa glyukoza miqdoriga e’tibor beramiz.

• Mineral almashinuvi buzilganida diagnoz qo’yish uchun rasionda Ca, P, K, Fe, Mg, I, Co, Cu,

Zn miqdoriga e’tibor beramiz. Qonda esa Ca, P, ishqor zaxirasi, karotin va D vitamini

miqdorini tekshiramiz.

•

ЭЪТИБОРЛАРИНГИЗ УЧУН

РАХМАТ!