SA LIK SEKTÖRÜNDE B LG TEKNOLOJ LER N UYGULANMASI: ZMtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00641.pdf ·...
Transcript of SA LIK SEKTÖRÜNDE B LG TEKNOLOJ LER N UYGULANMASI: ZMtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00641.pdf ·...
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
SAĞLIK SEKTÖRÜNDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN
UYGULANMASI: İZMİR ÖRNEĞİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
FATMA GÜL ALTIN
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. NURİ ÖMÜRBEK
ISPARTA, 2008
i
ÖNSÖZ
Bilgi teknolojileri Dünya’da diğer tüm sektörleri olduğu gibi sağlık sektörünü de
önemli ölçüde etkilemektedir. İnternette sağlık sektörü ile ilgili binlerce web sitesi
bulunmakta ve dünyanın her yerinden her saniye binlerce insan bu sitelere girerek bilgi,
ürün ve hizmet almaktadır. Bu durum hasta ile doktor arasındaki ilişkilerin değişmesine
sebep olmaktadır.
Türkiye için de bilişim sistemleri sağlık sektöründe önemli bir rol oynamaktadır.
Sağlık Dönüşüm Projesi ile bu yöndeki çalışmalar hız kazanmıştır. Bu bağlamda İzmir
İli’nde bulunan hastanelerin bilgi teknolojilerini kullanım düzeyleri araştırılmış ve
sonuçlar tartışılmıştır.
Çalışmam boyunca yaptığı yardım ve gösterdiği sabırdan dolayı tez danışmanım
Sayın Yrd. Doç. Dr. Nuri ÖMÜRBEK’e teşekkür ediyorum.
Ayrıca yüksek lisans süresince desteklerini esirgemeyen aileme sonsuz
teşekkürlerimi sunuyorum.
ii
ÖZET SAĞLIK SEKTÖRÜNDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN UYGULANMASI:
İZMİR ÖRNEĞİ
Fatma Gül ALTIN
Süleyman Demirel Üniversitesi, İşletme Bölümü Yüksek Lisans Tezi, 139 sayfa, Temmuz 2008
Danışman: Yard. Doç. Dr. Nuri ÖMÜRBEK
Dünyadaki tüm ülkelerin amaçlarından birisi de, sağlıklı bireylerden oluşan
gelişmiş bir toplum yapısının oluşturulmasıdır. Sağlıklı ve gelişmiş toplum hedefine
ulaşabilmek ise ancak iyi örgütlenmiş bir sağlık sistemi ile mümkün olabilir. Bu
bağlamda, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde sağlık hizmetleri ayrıcalıklı bir yere
sahiptir.
İyi örgütlenmiş bir sağlık sisteminin oluşturulmasında ise sağlık bilişim
sistemlerinin önemi büyüktür. Bilgi teknolojileri diğer bütün sektörleri etkilediği gibi
sağlık sektörünü de büyük ölçüde etkilemiştir. Sağlık sektöründe yer alan kurumlar,
karar verme aşamasında verileri daha bilinçli şekilde kullanarak değerlendirmek, hizmet
alanını genişletmek, verimliliği artırarak maliyetleri düşürmek, müşteri hizmetlerini
iyileştirmek ve kaynakların daha iyi yönetilmesini sağlamak amacıyla bilgi
teknolojilerinde ve sağlık bilişim sistemlerinden faydalanmak zorundadır. Bu çalışmada
sağlık sektöründe kullanılan bilgi teknolojilerini ve sağlık bilişim sistemlerinin kullanım
düzeyini incelemek amacıyla İzmir İli’nde bulunan hastaneler üzerinde bir araştırma
yapılmış ve sonuçları değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Bilgi, Bilgi Teknolojileri, Sağlık, Sağlık Bilişim Sistemleri.
iii
ABSTRACT
THE APPLICATION OF INFORMATION TECHNOLOGY IN HEALTHCARE
SECTOR: THE SAMPLE OF İZMİR
Fatma Gül ALTIN
Süleyman Demirel University, Department of Administration Management
Master’s Thesis, 139 pages, 2008 July
Supervisor: Assistant Professor Nuri ÖMÜRBEK
One of the purposes of all countries in the world is to form a developed society
constitution which consists of healthy individuals. To reach the aim of a healthy and
developed society can only be possible with a well organized healthcare system. In this
context, the healthcare services in developed and developing countries are critically
important.
Healthcare Information Systems have vital importance for a well organized
Healthcare System. Information Technologies affect the Healthcare Sector just like other
sectors. The corporations in Healthcare Sector need to take advantage of Information
Technologies and Healthcare Information Systems to evaluate the data more carefully on
decision making process, expanding the service range, decreasing the cost by the help of
increasing the productivity, improving customer service and making the management of
the resources better. In this study, a research is conducted on the hospitals in Izmir and
the results are evaluated in order to investigate the degree of the Healthcare Sector’s
usage of the Information Technologies and Healthcare Information Systems.
Key words: Information, Information Technology, Healthcare, Healthcare Information Systems.
iv
SAĞLIK SEKTÖRÜNDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN
UYGULANMASI: İZMİR ÖRNEĞİ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………... i
ÖZET……………………………………………………………………………. ii
ABSTRACT…………………………………………………………………….. iii
İÇİNDEKİLER…………………………………………………………............. iv
KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………………. vii
ÇİZELGELER DİZİNİ………………………………………………………... ix
ŞEKİLLER DİZİNİ…………………………………………………………….. xi
GİRİŞ…………………………………………………………………………… 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE SAĞLIK SEKTÖRÜ VE ÖRGÜTLENMESİ 3
1.1.SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİ……………………………………. 3
1.1.1.Koruyucu Sağlık Hizmetleri………………………………………….. 4
1.1.2.Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri……………………………………….. 4
1.1.3.Rehabilite Edici Hizmetler……………………………………………. 5
1.1.4.Diğer Sağlık Hizmetleri……………………………………………….. 5
1.2. ÜLKEMİZDE SAĞLIK HİZMETİ VEREN KURUMLAR..................... 6
1.2.1.Sağlık Bakanlığı……………………………………………………….. 6
1.2.2.Sosyal Güvenlik Kurumu……………………………………………… 7
1.2.3.Türk Silahlı Kuvvetleri……………………………………………….. 7
1.2.4.Belediyeler…………………………………………………………….. 7
1.2.5.İl Özel İdareleri………………………………………………………... 7
1.2.6.Üniversiteler…………………………………………………………... 8
1.2.7.Diğer Bakanlıklar Ve Kamu Kuruluşları……………………………… 8
1.2.8.Özel Sektör……………………………………………………………. 8
v
1.2.9.Vakıf, Dernek Ve Hayır Kurumları…………………………………… 9
1.2.10.Azınlıklar Ve Yabancılar…………………………………………….. 9
1.3. ÜLKEMİZDE SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI………….. 10
1.4.SAĞLIK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT YAPISI…………………………… 13
1.5.ÜLKEMİZDE HASTANELERİN MEVCUT YAPISI…………………... 22
1.6.SAĞLIK DÖNÜŞÜM PROGRAMI..……………………………………... 25
İKİNCİ BÖLÜM
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ
2.1.BİLGİ TOPLUMU…...…………………………………………………….. 29
2.2.BİLGİ KAVRAMI VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN GELİŞİMİ……. 32
2.3.BİLGİ TEKNOLOJİLERİ……………………………………………… 35
2.4. İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMININ
GELİŞİMİ………………………………………………………………….. 39
2.5. BİLGİ EKONOMİSİ……………………………………………………… 41
2.6. BİLİŞİM SİSTEMLERİ…………………………………………………... 43
2.7. BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI…………………. 45
2.7.1. Yönetim Seviyelerine Göre Sınıflandırma……………………… 46
2.7.2. Fonksiyonel Alanlara Göre Sınıflandırma...………………………. 47
2.7.3. Yönetime Destek Sağlama Biçimlerine Göre Sınıflandırma……..... 60
2.8. BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN İŞLETMELER ÜZERİNE ETKİLERİ….. 69
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SAĞLIK BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE BİR ARAŞTIRMA
3.1. KLİNİK BİLGİ SİSTEMLERİ…………………………………………… 75
3.2. TEŞHİS-TEDAVİ SİSTEMLERİ………………………………………… 87
3.3. SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İNTERNET UYGULAMALAR…………… 87
3.4. İZMİR İLİNDE FAALİYET GÖSTEREN HASTANELERDE BİLGİ
vi
TEKNOLOJİLERİNİN KULLANIM DÜZEYİNE İLİŞKİN
ARAŞTIRMA…………………………….................................................... 89
3.4.1. Araştırmanın Amacı……………………………………………….. 89
3.4.2. Araştırmanın Hipotezleri………………………………………….. 90
3.4.3 Araştırmanın Yöntemi..…………………………………………..... 91
3.4.4. Araştırmaya Katılan Hastaneler Hakkında Genel Bilgiler…………. 92
3.4.5. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanım
Düzeyleri İle İlgili Bilgiler…………………………………….......... 97
3.4.6. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Klinik Bilgi Sistemlerini Kullanım
Düzeyleri İle İlgili Bilgiler…............................................................. 99
3.4.7. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Yatırımında
Dikkate Aldığı Faktörler İle İlgili Bilgiler........................................... 101
3.4.8. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanma
Amaçları ve Bu Amaçlara Ulaşma Düzeyleri İle İlgili Bilgiler……. 107
3.4.9. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanımında
Karşılaştıkları Sorunlar İle İlgili Bilgiler………………................... 110
4. SONUÇ, DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER………………………….. 112
YARARLANILAN KAYNAKLAR…………………………………………... 118
EK 1. ANKET FORMU……………………………………………………….. 133
EK- 2. ÖZGEÇMİŞ …………………………………………………………… 139
vii
KISALTMALAR LİSTESİ
ABD : Amerika Birleşik Devletleri
AR-GE : Araştırma-Geliştirme
BT : Bilgi Teknolojileri
CAD : Computer Aided Design
CAM : Computer Aided Manufacturing
CIM : Computer Integrated Manufacturing
CNC : Computer Numerical Control
CRM : Customer Relationship Management
C.Ü. : Celal Bayar Üniversitesi
Çev. : Çeviren
DICOM : Digital Imaging and Communications in Medicine
EDI : Electronic Data Interchange
EDIFACT : Electronic Data Interchange For Administration, Commerce, and
Transport
GSMH : Gayri Safi Milli Hasıla
HBS : Hastane Bilgi Sistemleri
HL7 : Health Level Seven
IOM : Institue of Medicine
ISO : International Organization for Standardization
İAOS : İş Akışı Otomasyon Sistemleri
İİBF : İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
İKBS : İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi
İTÜ : İstanbul Teknik Üniversitesi
KBS : Klinik Bilgi Sistemleri
KDS : Karar Destek Sistemleri
KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsü
KKDS : Klinik Karar Destek Sistemleri
KOBİ : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
LAN : Local Area Network
viii
MİP : Malzeme İhtiyaç Planlaması Sistemleri
MPM : Milli Prodüktivite Merkezi
MPS : The Master Production Schedule
MRI : Medical Record Institue
MRP : Material Requirement Planning
MSB : Milli Savunma Bakanlığı
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi
OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development
p : Page
PACS : Picture Archiving Communication Systems
s : Sayfa
SBS : Sağlık Bilişim Sistemleri
SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu
TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi
TC : Türkiye Cumhuriyeti
TCP/IP : Transmission Control Protocol / Internet Protocol
TSE : Türk Standartları Enstitüsü
TSK : Türk Silahlı Kuvvetleri
TTS : Teşhis- Tedavi Sistemleri
TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
UN/EDIFACT : United Nations/Electronic Data Interchange For Administration,
Commerce, and Transport
ÜDYBS : Üst Düzey Yönetici Bilgi Sistemleri
ÜKP : Üretim Kaynakları Planlaması
VAN : Value Added Network
vb. : ve benzeri
VR : Virtual Reality
WAN : Wide Area Network
ix
ÇİZELGELER DİZİNİ
Sayfa No
Çizelge 1.1. Türkiye'de Nüfusun Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Göre Dağılımı
(2004)………………………………………………………………….. 13
Çizelge 1.2. Değişik Ülkelerde Kamu Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya
Oranı (%), (1992-2002)……………………………………………….. 15
Çizelge 1.3. OECD Ülkeleri Kişi Başına Sağlık Harcaması ($), (1992-2002)……… 16
Çizelge 1.4. 1998 Yılında Kurumların Yaptıkları Kişi Başı Harcamaları…………... 17
Çizelge 2.1. İyi Bir Bilginin Sahip Olması Gerekli Özellikler………………………. 35
Çizelge 2.2. Bilişim Sistemlerinin Fonksiyonel Alanlarına Göre Sınıflandırılması…. 48
Çizelge 2.3. Yönetime Karar Desteği Sağlama Şekillerine Göre Bilişim Sistemleri… 60
Çizelge 3.1. Hastanelerin Faaliyette Bulundukları Süreye Göre Dağılımı…………… 92
Çizelge 3.2. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Çalışan Sayısına Göre Dağılımı…….. 93
Çizelge 3.3. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Mülkiyet Durumuna Göre Dağılımı… 93
Çizelge 3.4. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Kategorilerine Göre Dağılımı………. 93
Çizelge 3.5. Sağlık Sektöründeki Rekabet Düzeyi…………………………………… 94
Çizelge 3.6. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgisayar Kullanım Sürelerinin
Dağılımı…………………………………………………………………. 94
Çizelge 3.7. Hastanelerin Bilgisayar Edinme Şekillerine Göre Dağılımları………… 95
Çizelge 3.8. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojilerinin Maliyetine İlişkin
Dağılımları………………………………………………………………. 95
Çizelge 3.9. Araştırmaya Katılan Hastanelerde Bilgi İletişim Araçlarını Kullanan
Çalışan Sayısına Göre Dağılım………………………………………….. 96
Çizelge 3.10. Bilişim Sisteminin Rekabet Ortamında Hastaneye Avantaj Sağlama
Durumu………………………………………………………………… 96
Çizelge 3.11. Hastanelerde İnternet Kullanma Durumu……………........................... 97
Çizelge 3.12. Hastanelerin İnternet Üzerinden Reklam Yapma Durumları…………. 97
x
Çizelge 3.13. Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Üç Yıl Önce Ve Şu Andaki Kullanım
Düzeyleri……………………………………………………………… 98
Çizelge 3.14. Hastanelerin Klinik Bilgi Sistemlerini Üç Yıl Önce Ve Şu Andaki
Kullanım Düzeyleri……………………………………………………. 100
Çizelge 3.15. Hastanelerin Teknoloji Yatırımında Dikkate Aldığı Faktörler………. 102
Çizelge 3.16. Hastanelerin Teknoloji Yatırımında Dikkate Aldığı Faktörlerle İlgili
Hipotezler…………………………………………………………….. 104
Çizelge 3.17. Uygulamaya Katılan Hastanelerde Kullanılan Bilişim Sistemlerinin
Toplam Maliyetine İlişkin Dağılımları.....…………………………… 104
Çizelge 3.18. Bilişim Sistemlerinin Toplam Kurulma Maliyetleri İçinde Donanım
Oranları………………………………………………………………. 105
Çizelge 3.19. Bilişim Sistemlerinin Toplam Kurulma Maliyetleri İçinde Yazılım
Oranları……………………………………………………………….. 105
Çizelge 3.20. Yazılım Sisteminin Temin Edildiği Yerlerin Dağılımı………………. 106
Çizelge 3.21. Bilişim Sisteminde Donanım ve Yazılım Bakımının Nerden Temin
Edildiğinin Dağılımı…………………………………………………. 106
Çizelge 3.22. Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanma Amaçları Ve Bu Amaçlara
Ulaşma Düzeyleri…………………………………………………… 108
Çizelge 3.23. Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanım Amaçları İle İlgili
Hipotezler………………………………………………………….... 109
Çizelge3.24. Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanımında Karşılaştıkları
Sorunlar……………………………………………………………… 110
Çizelge 3.25. Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanımında Karşılaştıkları Sorunlarla
İlgili Hipotezler……………………………………………………... 111
xi
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa No
Şekil 1.1. Fonksiyonlarına Göre Türk Sağlık Sektöründe Yer Alan Kurumlar…… 10
1
GİRİŞ
Günümüzde sağlıklı yaşam hakkı, temel insan hakkı olarak kabul edilmektedir.1
Dolayısıyla bütün ülkelerde kaynakların etkin bir şekilde kullanılması konusunda ortaya
çıkan eğilim devletin sağlık hizmetleri piyasasında oynadığı rolü değiştirmeye
başlamıştır. Devletin sağlık hizmetleri piyasasındaki geleneksel rolü, sağlık
hizmetlerinin üretimi ve finansmanı üzerinde odaklanmaktadır. Yani devlet, sağlık
hizmetlerini tek elden yöneterek ya da hizmeti doğrudan üreterek görevini yerine
getirmektedir. Ancak devletin rolü değiştikçe, yönlendirme ve genel ilkeleri koyma
ağırlık kazanırken, koruyucu sağlık hizmetleri devlet tarafından verilmeye devam
etmekte, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetleri piyasa ekonomisine bırakılmaktadır.2
Ülkemizde de sağlık hizmetlerinin verilmesinde devletin rolü büyüktür. Bununla
birlikte vatandaşlar kamu hastanelerinin vermiş olduğu hizmeti kaliteli bulmadıkları
gerekçesiyle sürekli olarak şikayet etmektedir. Bu yüzde özellikle SSK hastanelerinin
vermiş olduğu hizmet kalitesini artırmak amacıyla 2000 yılında, “SSK Sağlık Hizmetleri
Kalitesinin Yükseltilmesi için ISO-9000 ve Sürekli Kalite İyileştirme Modeli” projesi
uygulamaya geçirilmiştir. İlk etapta bu proje işe yarasa da zamanla SSK hastaneleri eski
haline geri dönmüştür.3
Öte yandan diğer sektörlerde olduğu gibi sağlık sektöründe de başta özel sağlık
kurumlarında olmak üzere hızlı bir bilgi teknolojileri kullanımı sürecine girilmiştir.
Bunun temel sebebi kamu hastanelerindeki verimliliği artırmak, maliyeti düşürmek ve
hizmet kalitesini artırmak; özel hastanelerde ise rekabet avantajı sağlamak ve karlılığı
artırmaktır. Bu süreci Sağlık Bakanlığı da Sağlık Dönüşüm Projesi ile desteklemektedir.
1 FIRAT A. Serap, “Sağlıklı Kentler ve Kentsel Sağlık”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 8, Sayı 2,
2006, s. 219. 2 AKTAN Coşkun Can, IŞIK A. Kadir, “Sağlık Hizmetlerinde Devletin Değişen Rolü”,
www.canaktan.org, 09,07,2008. 3 DALBAY Özkan, BİÇER İsmail Hakkı, “Bir Kamu Hastanesinde ISO-9002:1994 Kalite Güvence
Yönetimi Uygulamasının Hasta Memnuniyeti ve Bazı Performans Göstergelerine Etkisi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Aralık, 2002, s. 11.
2
Bu bağlamda yapılan çalışma teorik bölüm ve saha çalışması olmak üzere iki
bölümden oluşmaktadır. Teorik bölüm, ilgili konudaki bilimsel kitap, makale, araştırma,
istatistikler vb. derlenerek oluşturulmuştur. Saha araştırmasında ise İzmir İli’nde faaliyet
gösteren hem özel hem de devlet hastanelerinin bilgi teknolojilerini kullanım düzeyi
tespit edilmiştir.
3
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE SAĞLIK SEKTÖRÜ VE ÖRGÜTLENMESİ
Sağlık hizmetlerinin örgütlenme aşamaları incelendiğinde aslında çok büyük bir
çeşitliliğin olduğu görülmektedir. Hizmetlerin türü ve gelişimi bireylerin talepleri,
kurumsallaşma, kültür, ekonomik özellikler gibi pek çok etken tarafından belirlenmekte
ve toplumdan topluma farklılık göstermektedir. Başka bir deyişle, sağlık hizmetlerinin
örgütlenmesi için standart bir model oluşturmak mümkün olamamaktadır.4
Ülkemizde sağlık sektörü 1961 tarih ve 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi hakkındaki kanunun öngördüğü biçimde düzenlenmiştir. Bu kanunla
birlikte Türkiye'de ilk kez sevk zinciri gündeme gelmiş ve hastaların, önce birinci
basamak sağlık hizmeti veren sağlık kuruluşlarına (sağlık ocağı) başvurmaları ve
buralarda, evde ve ayakta teşhis ve tedavi edilemeyenlerin ikinci basamak olan
hastanelere sevk edilmeleri öngörülmüştür. 5
1.1. SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİ
Tarihin ilk dönemlerinden günümüze kadar insanoğlu sağlıkla ilgili türlü arayış
ve yaklaşımlarda bulunmuştur. Sağlığın nasıl anlaşıldığına bağlı olarak da sağlık
hizmetleri gelişmiştir. Bugün en çok kabul gören, Dünya Sağlık Örgütü'nce yapılan
tanıma göre sağlık; "yalnızca hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve
sosyal yönden tam bir iyilik halidir." Bu tanımda tam bir iyilik halinin ne olduğu
konusunda tartışmalar olsa bile, sağlık kavramının boyutları ağırlık kazanmaktadır.
Yüzyıllar boyunca oluşan hastalığın tedavisi, sağlığın korunması gibi kavramlara artık
günümüzde sağlığın geliştirilmesi kavramı eklenmiş bulunmakta ve sağlık
hizmetlerinin dinamizmi bir kat daha artmış olmaktadır.6
4SUR Haydar, “Sağlık Hizmetlerinin Geçmişi ve Gelişimi”,
www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=2812, 19.02.2008. 5ÖZTEK Zafer, Türkiye'de Sağlık Hizmetleri, Sorunları Ve Çözümleri Raporu,
http://www.ebto.org.tr/index.php?Itemid=78&id=158&option=com_content&task=view, 26.02.2008. 6SUR Haydar, GÜROL Hacer, “Cumhuriyetimizin 75 Yıllık Geçmişinde Sağlıkta Yaşananlar”,
www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=2813, 12.02.2008.
4
Ülkelerin sosyo-ekonomik açıdan kalkınmışlık düzeylerinin en önemli
göstergelerinden birisi de sağlık hizmetleridir. Sağlık hizmetleri temel olarak
toplumun ihtiyacı olan sağlık hizmetlerinin, müşterinin istediği kalitede, istediği
zamanda ve mümkün olan en düşük maliyetle sunulmasıdır.7
Sağlık ekonomisinin temel konusu olan "sağlık hizmeti" aslında çok geniş bir
listeyi kavrayan bir kategorinin adıdır. Sağlık hizmeti yüzlerce, hatta binlerce bağımsız
adımı kapsamaktadır. Ancak temel olarak dört adımdan söz etmek mümkündür.
Bunlar: Koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri, rehabilite edici
hizmetler ve diğer hizmetlerdir. Diğer taraftan sağlık hizmetlerinin kapsamı sürekli
olarak genişlemektedir.8
1.1.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri
Gelecekteki muhtemel hastalık ve sakatlığın riskini, ciddiyetini ve süresini en
aza indirecek veya engelleyecek, hastanın farkında olmadığı hastalık belirtileri ortaya
çıkmadan önce teşhis edip tedavinin hastalığın erken döneminde yapılmasını sağlayan
hastalık öncesi sağlık hizmetlerini kapsamaktadır.
Koruyucu sağlık hizmetleri tehlikenin kendisine karşı bir mücadele şeklidir.
Tehlikenin önlenmesi, temelde fert ve toplum güvenliğine bir katkıyı ifade etmektedir.9
1.1.2. Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri
Hastalanan kişiler hastalığın teşhisi ve tedavisi amacıyla düzenlenen sağlık
hizmetleri üç aşamada ele alınmaktadır:
•Birinci Basamak Tedavi Hizmetleri: Hastalıkların evde ya da ayakta teşhis ve
tedavisi için düzenlenen hizmetlerdir. Ülkemizdeki sağlık ocakları, muayenehaneler,
7 TUTAR Filiz, Nurcan KILINÇ, “Türkiye’nin Sağlık Sektöründeki Ekonomik Gelişmişlik Potansiyeli Ve
Farklı Ülke Örnekleriyle Mukayesesi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 9, 2007, s. 1.
8 ŞENATALAR Burhan, “Sağlık Ekonomisine Genel Bir Bakış”, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Sayı 25(4), 2003 Özel Eki, s. 25.
9 BULUN Mustafa, DEMİRBAŞ Fatih, KAPICIOĞLU M. İ. Safa, “Koruyucu Sağlık Hizmetlerinde Bilişim Teknolojileri Kullanımının Önemi”, ab.org.tr/ab02/tammetin/57.doc, 17.02.2008.
5
Verem Savaş Dispanserleri, Ana-Çocuk Sağlığı Merkezleri birinci basamak sağlık
hizmeti veren kuruluşların bazı örnekleridir.
•İkinci Basamak Tedavi Hizmetleri: Hastalıkların teşhis ve yatırılarak tedavisi
için düzenlenen hizmetlerdir. Ülkemizdeki tam teşekküllü devlet hastaneleri, özel
hastaneler, yataklı sağlık merkezleri bu tür hizmet veren kuruşların bazı örnekleridir.
•Üçüncü Basamak Tedavi Hizmetleri: İleri tetkik ve özel tedavi gerektiren
hastalıklar için düzenlenen sağlık hizmetleridir. Ülkemizdeki ruh ve sinir hastalıkları
hastaneleri, kanser hastaneleri, meslek hastalıkları hastaneleri, üniversite hastaneleri bu
tür hizmet veren kuruluşların bazı örnekleridir.10
1.1.3. Rehabilite Edici Hizmetler
Rehabilite edici sağlık hizmetleri ise tıbbi olarak giderilmiş sağlık sorunlarının ve
hastalıkların kişi ve toplum üzerinde kalıcı olumsuz etkiler bırakmasını engellemeyi
veya en aza indirmeyi amaçlamaktadır. Kişinin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden eski
sağlığına kavuşturulması temel amaçtır. Bu şekilde kişinin ailesinin, çevresinin ve
toplumun sağlık kalitesi korunmuş olur.11
1.1.4. Diğer Sağlık Hizmetleri
Yukarıda sayılanların dışında kalan hizmetlerden meydana gelmiş olup
başlıcaları şunlardır: Tıbbi kimyasal maddeler üretimi, ilaç ve eczacılık hizmetleri, tıbbi
teçhizat ve sarf malzemesi üretimi, teşhis ve görüntüleme merkezleri (laboratuarlar,
tomografi vb.), acil servis ve ambulans hizmetleri, halk sağlığı laboratuarları, adli tıp
merkezleri, diş hekimi muayenehaneleri, kaplıcalar, içmeler.12
10 HAYRAN Osman, “ Sağlık Hizmetleri”, http://www.merih.net/m1/wosmhay12.htm, 18.02.2008. 11 HAYRAN Menşure GÜLKANAT, HAYRAN Bilge ETYEMEZ, “Türkiye’de Rehabilitasyon
Hizmetleri Ve Fizyoterapi Mesleği”, http://www.kadikoyhastanesi.com.tr/node/579, 18.02.2008. 12 GÜLEŞ Hasan Kürşat, ÖZATA Musa, Sağlık Bilişim Sistemleri, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım,
Ankara, Eylül 2005, s. 4.
6
1.2. ÜLKEMİZDE SAĞLIK HİZMETİ VEREN KURUMLAR
Ülkemizde sağlık hizmetleri ağırlıklı olarak bir sosyal devlet anlayışı içinde
yerine getirilmekte ve bu hizmetlerin önemli bir kısmı da kamu hastanelerince
sunulmaktadır. Ayrıca vakıflar, dernekler, özel hastaneler de Türkiye’de sağlık
hizmetlerini veren diğer kuruluşlardır. Aşağıda sağlık hizmeti veren kurumlar ve bu
kurumların ürettikleri hizmetler yer almaktadır.13
1.2.1. Sağlık Bakanlığı
Ülkemizde Sağlık Bakanlığı vermiş olduğu hizmetleri Tedavi Hizmetleri Genel
Müdürlüğü aracılığı ile gerçekleştirmektedir.
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 181 Sayılı Sağlık Bakanlığı’nın
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 10 uncu maddesi ile
tevdi edilen görevleri şunlardır: 14
•Bakanlığa bağlı yataklı tedavi kurumları ile bu kurumlara bağlı sağlık
kuruluşlarını açmak, kapasitelerini artırmak, malî, idarî ve teknik her türlü işlemlerini
düzenlemek, takip etmek, yürütmek ve gerektiğinde bunları kapatmak.
•Milli Savunma Bakanlığı’na bağlı yataklı tedavi kurumları dışında kalan genel
ve katma bütçeli kamu kuruluşlarına, özel sektöre, yabancılara ve azınlıklara ait yataklı
tedavi kurumlarına açılış ruhsatı vermek, gerekenlerin yatak ve tedavi ücret tarifelerini
tespit ve tasdik etmek, bu kurumların fiziki yapılarını tetkik etmek ve gerektiğinde
çalışmalarını yasaklamak.
•Memleketin ihtiyacı olan kan ve kan ürünlerini sağlamak için kan merkezleri ve
istasyonlarını açmak, açtırmak, denetlemek ve gerektiğinde kapatmak
•Bakanlıkça verilen benzeri görevleri yapmak.
13ÖZKAN Azzem, “Hastane İşletmelerinde Maliyetleme Yaklaşımları”, Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, 2003, s. 114. 14http://www.saglik.gov.tr/THGM/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFF2E
0CE320E627780, 19.02.2008.
7
1.2.2. Sosyal Güvenlik Kurumu
Sağlık hizmetlerinin tek elden ve kamu tarafından ücretsiz verilmesini, koruyucu
sağlık hizmetlerini temel alan halk sağlığı politikaları uygulanmasını, sağlık
yatırımlarının yerel ihtiyaçlara ve bölgesel özelliklere göre belirlenmesini, sağlık
ocaklarının donanımlı ve işlevsel hale getirilmesini, tıbbi cihaz ve ilaçta dışa
bağımlılıktan kurtularak ulusal sağlık programlarının oluşturulması hizmetlerini veren
kurumdur.15
1.2.3. Türk Silahlı Kuvvetleri
Koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetleri, ilaç üretimi ve sağlık insan
gücü eğitimi hizmetleri vermektedir.16
1.2.4. Belediyeler
Sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar,
engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri
yürütmek, geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, su ve kanalizasyon
hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri kurmak, kurdurmak ve
işletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda üretilen suları
pazarlamak, katı atık yönetim plânını yapmak belediyelerin halkın sağlığına yönelik
yapmış olduğu hizmetler arasında yer almaktadır.17
1.2.5. İl Özel İdareleri
22.02.2005 tarihinde kabul edilen 5302 Sayılı Kanun’un 6. maddesine göre İl
özel idareleri: 18
•Gençlik ve spor, sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; belediye sınırları il sınırı olan
Büyükşehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın
15 http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=893, 19.02.2008. 16GÜLEŞ, ÖZATA, s. 5. 17www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/belediye_kanunlari/5216_SAYILI_KANUNU.d
oc, 23.02.2008. 18http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5302&MevzuatIliski=0&sourceX
mlSearch, 24.02.2008.
8
korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar,
yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta
öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer
ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde,
•İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, orman
köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri
belediye sınırları dışında, yapmakla görevli ve yetkilidir.
1.2.6. Üniversiteler
Üniversite Hastaneleri Sağlık Bakanlığı Hastanelerinin yanında nitelik yönünden
bir üst sınıfta bulunmaktadır. Bünyelerinde barındırdığı tıp fakülteleri ile de hizmet
sunmanın yanında eğitim ve araştırma görevlerini de gerçekleştirmektedirler. Sağlık
hizmetleri basamaklandırılmasında üniversite hastaneleri 3. basamak sağlık hizmeti
veren sağlık kuruluşu olarak yerini almaktadır.19
1.2.7. Diğer Bakanlıklar Ve Kamu Kuruluşları
Çevre Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Ulaştırma Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, gibi
kimi bakanlıklarla, bazı KİT’ler sağlık hizmeti üretimine doğrudan veya dolaylı katkı
sağlamaktadır. Bu kurum ve kuruluşlar koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık
hizmetleri vermektedirler.
1.2.8. Özel Sektör
Hastane, poliklinik, sağlık merkezi, taş kırma üniteleri, diyaliz merkezleri,
görüntüleme ve teşhis üniteleri, rehabilitasyon merkezleri, eczacılık, optisyenlik, kan ve
kan ürünleri, ilaç üretimi ve dağıtımı, kimyasal madde üretimi, tıbbi cihaz ve sarf
19KÜÇÜKİLHAN Mustafa, LAMBA Mustafa, “ Üniversite Hastanelerinde Örgütsel Yapıdan
Kaynaklanan Sorunlar ( Hasta Hakları Örnek Olayı)”, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 9,Sayı 2, 2007, s. 117.
9
malzeme üretimi, protez-ortez üretimi, ambulans işletmeciliği, evde bakım hizmetleri
gibi birçok alanda hizmet verilmektedir. 20
1.2.9. Vakıf, Dernek Ve Hayır Kurumları
Ülkemizde Yeşilay Cemiyeti ve Kızılay Derneği kamuya yararlı kuruluşlardan
iki tanesidir.
Halkımızın ve özellikle gençlerimizin zararlı alışkanlıklardan korunması için
Anayasamızın 58’nci maddesine göre hizmet veren Yeşilay,”Kamuya Yararlı
Cemiyetler” arasında yer alan bir kurumdur. Yeşilay, 19 Eylül 1934 tarihinde Bakanlar
Kurulu tarafından 2–1288 sayılı karar ile kamuya yararlı cemiyet olarak kabul
edilmiştir.21
Kızılay ise hemşire ve hastabakıcıların yetiştirilmesi, dispanserler, sağlık
merkezleri ve hastanelerin kurulması gibi önemli sağlık hizmetlerini üstlenen bir
dernektir.22
1.2.10. Azınlıklar Ve Yabancılar
Azınlıklar ve Yabancılar da yataklı ve yataksız tedavi kurumları ile sağlık
sektörüne hizmet vermektedirler.23
Genel olarak Türk sağlık sektöründe yer alan kurumlar Şekil 1.1.’de belirtildiği
gibi özetlenebilir.
20Teknoloji Öngörü Projesi: Sağlık ve İlaç Paneli Sonuç Raporu, 2003,
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/si/saglikveilac_son_surum.pdf, 24.02.2008, s. 54.
21 http://www.yesilay.org.tr/yesilayanlam.asp, 24.02.2008. 22http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_b_sd.birlesim_baslangic?P4=1677&P5=B&page1=3
4&page2=34, 24.02.2008. 23GÜLEŞ, ÖZATA, s. 6.
10
POLİTİKA BELİRLEYİCİLER
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Devlet Planlama Teşkilatı
Sağlık Bakanlığı
Yüksek Öğrenim Kurumu
Anayasa Mahkemesi
İDARİ YÖNETİM
Sağlık Bakanlığı
İl Sağlık Müdürlükleri
SAĞLIK SEKTÖRÜ FİNANSMANI
Maliye Bakanlığı
SSK, Bağ-Kur
Emekli Sandığı
Özel Sandıklar, Vakıflar
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı
Teşvik Fonu, Döner sermayeler
Özel Sigorta Şirketleri
Uluslar arası kuruluşlar
SAĞLIK HİZMETLERİ
SUNANLAR
KAMU
Sağlık Bakanlığı
Sosyal Sigortalar Kurumu
Üniversite Hastaneleri
Savunma Bakanlığı
ÖZEL
Özel Hastaneler
Vakıflar
Azınlık hastaneleri
Serbest pratisyen/uzmanlar
Poliklinikler
Laboratuar ve tanı merkezleri
Eczaneler
DERNEKLER
Kızılay
Vakıflar
Şekil 1.1. Fonksiyonlarına Göre Türk Sağlık Sektöründe Yer Alan
Kurumlar
Kaynak: Teknoloji Öngörü Projesi: Sağlık ve İlaç Paneli Sonuç Raporu, 2003, s. 54.
1.3. ÜLKEMİZDE SAĞLIK HİZMETLERİNİN FİNANSMANI
Sağlık mal ve hizmetleri piyasasında devlet; sağlık hizmetleri üreterek ve satın
alarak, sağlık göstergelerini kontrol ederek ve izleyerek, sağlık alanında araştırma ve
geliştirme yaparak, sağlık sektöründe teknolojik gelişmeleri izleyerek, sağlık
11
piyasalarını düzenleyerek, sağlık iş gücünü geliştirerek, herkesin erişebileceği düzey ve
yaygınlıkta sağlık hizmeti sunarak, çeşitli görev ve fonksiyonlar üstlenmektedir.24
Devletin sağlık hizmetlerine müdahale etmesini zorunlu kılan üç unsur
bulunmaktadır:
•Sağlık hizmetlerinin karakterinden ötürü, sağlık piyasası belirsizlik içindedir.
Kimin, ne zaman ve ne düzeyde sağlık hizmeti kullanacağı önceden bilinemez ve sağlık
hizmetine olan ihtiyaç acildir ve ertelenemez. Sağlık hizmeti sunan özel sektörü zora
sokan da yine bu belirsizliktir. Sigorta şirketleri çoğu zaman muhtaç kitleyi
sigortalamaya yanaşmamaktadır. Çünkü bu insanlar ya zaten hastalanmış durumdadır ya
da hastalanma riski çok yüksektir.
Diğer taraftan özel sağlık sektörünün hastaya gereğinden fazla hizmet sunması da
kaynak israfına yol açmaktadır. Buna sağlık ekonomisinde sunucunun kabarttığı talep
denmektedir. Eğer devletin müdahalesi bu noktada görülmezse harcamaların birden
arttığı görülür.25
•Sağlık hizmetlerinin üretilmesi, iyileştirilmesi, kişiler açısından önemli olduğu
kadar toplumun bütünü açısından da önemlidir. Günümüz toplumlarının önemli bölümü
sağlık hakkına anayasalarında yer vermişlerdir. Eşitlik anlayışı ve adalet yorumu, sağlık
hizmetlerinin gelir, servet, ırk, din, dil, cinsiyet, toplumsal statü gibi etkenlere bağımlı
olmayan bir şekilde sunulmasını öngörmektedir. Sağlık hizmetinin tümüyle piyasaya
bırakılması bu hizmetten yararlanmanın gereksinime göre değil, satın alma gücüne göre
belirlenmesi demek olacaktır. Bu da gelir ve servet farklarına göre büyük eşitsizlikler
yaratacağı gibi, düşük gelirli kısımların bazı hizmetlerden hiç yararlanamaması
sonucuna neden olacaktır. Böyle bir sonuç günümüz toplumlarının değer yargılarına ters
düşecektir. Bu yüzden bu konuda devlete önemli görevler yüklenmektedir.26
24AKTAN Coşkun Can, IŞIK Kadir, “Sağlık Hizmetlerinde Devletin Değişen Rolü”,
http://www.canaktan.org/ekonomi/saglik-degisim-caginda/pdf-aktan/devlet-rolu.pdf, 24.02.2008. 25 SUR Haydar, Sağlık Sektöründe Sağlıklı Yönetim, 1. Baskı, Avrasya Global Yayınları, İstanbul,
2006, s. 101-102. 26 ŞENATALAR, s. 26.
12
•Sağlık hizmetlerinde özel sektör girişimleri, sağlık hizmetlerine olan talebi
karşılamaya yeterli düzeyde değildir. Piyasa büyüklüğü; hastane, dispanser, poliklinik,
laboratuar gibi sağlık hizmeti üreten birimlerin ekonomik olarak kurulup işletilmesini
engellemektedir. Öte yandan özel kesimde firmalar karlılık oranına göre hareket ettikleri
için sağlık yatırımları belli bölgelerde yoğunlaşabilmektedir.27
Türk sağlık sisteminin temel özelliklerinden biri, gerek hizmet sunumu, gerekse
finansmanı açısından farklı rejimlerden meydana gelmesidir. Sağlık hizmetleri bir
yandan ağırlıklı olarak kamu veya diğer sosyal güvenlik kurumları (SSK, Bağ-Kur,
Emekli Sandığı) tarafından; ayrıca da özel sektör tarafından sunulurken, kamu
sektörünün farklı guruplardaki hizmet standartları aynı değildir.28
Ülkemiz nüfusunun yaklaşık % 90’ı sağlık güvencesi kapsamı içinde
bulunmaktadır. Bunun yaklaşık % 52.7’si SSK, % 22.6’sı Bağ-Kur ve % 14.7’si Emekli
Sandığı ve diğer çeşitli devlet memurluğu şeklindedir.29
27 ORHANER Emine, “Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Finansmanı Ve Genel Sağlık Sigortası”, Gazi
Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, 2006, s. 2-3. 28Teknoloji Öngörü Projesi: Sağlık ve İlaç Paneli Sonuç Raporu,
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/si/saglikveilac_son_surum.pdf, 24.02.2008, s. 55.
29 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 6.
13
Çizelge 1.1. Türkiye'de Nüfusun Sosyal Güvenlik Kuruluşlarına Göre Dağılımı (2004)
Genel Nüfusa Oranı
Sosyal Güvenlik Kuruluşu Sayı (%)
SSK 37.845.477 52.72
a) 506 Sayılı Yasaya Göre 36.348.208 50.63
b) Tarım Sigortalısı 902.389 1.26
c) İsteğe Bağlı Sigorta 327.962 0.46
d) Topluluk Sigortası 47.918 0.47
e) Çırak Sayısı 219.000 0.31
BAĞ-KUR 16.233.984 22.61
a) 1479 S. Yasaya Göre 12.013.432 16.73
b) Tarım Sigortalısı 4.220.552 5.88
EMEKLİSANDIĞI 10.528.010 14.67
DİĞER 301.441 0.42
Toplam 64.908.912 90.42
Kaynak: SSK(2005), SSK İstatistik Yıllığı (2004), Onur HAMZAOĞLU, Umut ÖZCAN,
Türkiye Sağlık İstatistikleri, Birinci Baskı ,Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, Aralık 2005, s.
95.
Ödeme gücü olmayan vatandaşların tedavi giderlerini devlet karşılamaktadır.
Yeşil Kart Uygulaması ile ilgili kanunun 1992'de yürürlüğe girmesiyle devlet; hiçbir
sosyal güvencesi olmayan ve aylık geliri veya aile içindeki payı 1475 sayılı İş
Kanunu'na göre belirlenen asgari ücretin, vergi ve sosyal sigorta primi dışındaki
miktarının 1/3'ünden az olan ve Türkiye'de ikamet eden Türk vatandaşlarının tedavi
hizmetlerini ve her türlü masraflarını karşılamaktadır. Yeşil Kart uygulamasından 13.4
milyon kişi faydalanmaktadır.30
1.4. SAĞLIK SEKTÖRÜNÜN MEVCUT YAPISI
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan bu yana, sağlık hizmetlerinin her yere ve
her vatandaşa ulaşabilmesini sağlamak için büyük çaba gösterilmiştir. Toplumun sağlık
30 ORHANER Emine, “Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Finansmanı Ve Genel Sağlık Sigortası”, Ticaret ve
Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, 2006, s. 8.
14
düzeyini gösteren ve aynı zamanda gelişmişlik göstergesi olan ölçütlere bakıldığında,
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren hızlı bir değişim ve gelişim yaşanmaktadır.31
Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte sağlık hizmetleri devletin asli bir görevi
olarak algılanmış ve sektörün bu yönde yapılanması için büyük çaba harcanmıştır.
Bunun doğal bir sonucu olarak da sağlık personelinin yetiştirilmesi ve istihdamında
kamuya öncelik verilmiştir.32
Ancak yapılan tüm çalışmalara ve gösterilen tüm çabalara rağmen sağlık
hizmetlerinde istenilen düzeye gelinememiştir. Ülkemiz nüfusunun sağlık göstergeleri
hem mutlak bakımdan, hem de aynı gelir düzeyine sahip başka ülkelerle
karşılaştırıldığında göreceli olarak daha kötüdür; özellikle ana ve çocuk sağlığı
göstergeleri olumsuz; ölüm ve hastalık oranları yüksektir.33
Diğer ülkeler ile kıyaslanınca ülkemiz sağlık sektörünün mevcut durumu şu
şekilde özetlenebilir:
•Aşağıdaki Çizelge 1.2.’de yer alan OECD ülkelerinin 2002 yılındaki toplam
sağlık harcamalarının GSMH içindeki oranı ortalama % 6.4’tür. Aynı oran Türkiye’de %
4.3 olup yıllar içinde az da olsa artan bir seyir izlemektedir. Diğer ülkelerin sağlık
hizmetlerine GSMH’den ayırdıkları paylar ise şu şekildedir: ABD % 6.6, Almanya %
8.6, Belçika % 6.5, Fransa % 7.4, İngiltere % 6.4, İsveç % 7.8, İtalya % 6.4, Kanada %
6.7, Yunanistan % 5.0’dır. Görüldüğü gibi GSMH’den sağlık hizmetlerine en az payı
Türkiye ayırmaktadır.
31ÖZSARI Haluk, Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikaları,
www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=3123, 01.03.2008. 32AKDUR Recep, Cumhuriyet’ten Günümüze Sağlık İnsan Gücü Politikaları,
www.recepakdur.com/getfile.asp?file=saglik_insan_gucu_politikalari.pdf, 01.03.2008. 33 SUR, s. 8.
15
Çizelge 1.2. Değişik Ülkelerde Kamu Sağlık Harcamalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasılaya Oranı (%), (1992-2002) Ülkeler 1992 1994 1996 1998 2000 2002
A.B.D. 6.0 6.3 6.7 5.8 5.8 6.6
Almanya 8.0 8.0 8.2 7.9 8.0 8.6
Avustralya 5.8 5.8 5.6 5.9 6.0 6.5
Avusturya 5.7 5.9 5.9 5.8 5.6 5.4
Belçika 7.2 7.2 6.9 7.9 6.2 6.5
Danimarka 5.6 5.5 5.1 6.7 6.8 7.3
Finlandiya 7.4 5.9 5.6 5.2 5.0 5.5
Fransa 7.0 7.6 7.8 7.3 7.2 7.4
Hollanda 6.8 6.8 6.6 6.0 5.5 5.8
İngiltere 5.9 5.8 5.8 5.9 5.9 6.4
İspanya 5.7 5.7 6.0 5.4 5.4 5.4
İsveç 6.6 6.3 6.0 6.7 6.2 7.8
İtalya 6.5 5.9 5.3 5.6 5.9 6.4
Kanada 7.6 7.1 6.6 6.3 6.5 6.7
Norveç 7.0 6.6 6.5 7.4 6.5 8.0
Yunanistan 3.4 4.2 4.9 4.7 4.6 5.0
Ortalama 6.2 6.1 6.0 6.3 5.9 6.4
Türkiye 2.5 2.5 2.6 * 3.6 4.3
Kaynak: Onur HAMZAOĞLU, Umut ÖZCAN, Türkiye Sağlık İstatistikleri, Birinci Baskı ,Türk
Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, Aralık 2005, s. 101.
Aşağıdaki Çizelge 1.3.’te görüldüğü gibi 2002 yılı verilerine göre Türkiye’de kişi
başı yıllık sağlık harcaması miktarı ortalama 420 Dolardır. OECD ülkeleri içinde
Türkiye en az kişi başı sağlık harcaması yapan ülke konumundadır. Yıllık kişi başı
sağlık harcamasının ABD’de 5274 $, Almanya 2817 $, Belçika 2515 $, Fransa 2736 $,
İngiltere 2160 $, İsveç 2512 $, İtalya 2166 $, Kanada 2931 $, Yunanistan 1814 $ olduğu
görülmektedir.
16
Çizelge 1.3. OECD Ülkeleri Kişi Başına Sağlık Harcaması ($), (1992-2002)
Ülkeler 1992 1994 1996 1998 2000 2002
A.B.D. 3147 3462 3708 4180 4499 5274
Almanya 2496 2581 3036 2488 2768 2817
Avustralya 1468 1574 1873 1980 2213 2699
Avusturya 1774 1922 2225 1978 2245 2220
Belçika 1783 1845 2049 2172 2306 2515
Danimarka 1820 1845 2130 2141 2434 2583
Finlandiya 1964 1521 1806 1502 1698 1943
Fransa 2164 2235 2550 2102 2380 2736
Hollanda 1861 1923 2150 1974 2216 2564
İngiltere 1252 1213 1365 1532 1804 2160
İspanya 1069 900 1134 1202 1547 1640
İsveç 2221 1721 2082 1707 2108 2512
İtalya 1827 1486 1597 1830 2028 2166
Kanada 2035 1829 1796 2391 2534 2931
Norveç 2429 2270 2848 2467 2769 3409
Yunanistan 425 514 693 1207 1349 1814
Ortalama 1755 1701 1950 1933 2189 2494
Türkiye 103 77 108 * 315 420
Kaynak: Onur HAMZAOĞLU, Umut ÖZCAN, Türkiye Sağlık İstatistikleri, Birinci Baskı ,Türk
Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, Aralık 2005, s. 102.
Türkiye’de kişi başına düşen sağlık harcamaları Çizelge 1.3.’te görüldüğü gibi
kurumlar arasında büyük farklılıklar göstermektedir. Bu da harcamaların sektör içinde
dağılımında adaletsizlik yaşandığı anlamına gelmektedir. 1998 yılında kurumların kişi
başına sağlık harcamalarının yer aldığı aşağıdaki Çizelge 1.4.’e göre; en yüksek
harcamayı MSB ve TSK’nin (322 Dolar) yaptığı görülmektedir. Daha sonra sırasıyla
17
Emekli Sandığı 312 Dolar, Bağ-Kur 125 Dolar, Diğer Bakanlıklar 79 Dolar ve SSK 50
Dolar harcama yapmıştır.
Çizelge 1.4. 1998 Yılında Kurumların Yaptıkları Kişi Başı Harcamaları34
Kurum Adı Harcamalar 97/98 Değişim (%)
SSK 50 9.7
Diğer Bakanlıklar 79 -2.7
Bağ-Kur 125 74.0
Emekli Sandığı 312 31.7
MSB ve TSK 322 26.5
Kaynak: TOKAT Mehmet, Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı 1998, T. C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Ocak, 2001, s. 29.
2004 yılı verilerine bakıldığında ise Emekli Sandığına bağlı olarak sağlık hizmeti
alan 9,3 milyon kişi için anılan yıl içinde 4,5 katrilyon harcama yapılmıştır. Kişi başına
düşen sağlık harcaması tutarı da 363 ABD Doları olarak gerçekleşmiştir.
SSK’ya bağlı olarak sağlık hizmetlerinden faydalanan 27,8 milyon kişi için aynı
dönemde toplam 6,4 katrilyon TL, kişi başına da 172 ABD Doları, Bağ-Kur’a bağlı olarak
sağlık hizmetlerinden faydalanan 9,8 milyon kişi için toplam 3,7 katrilyon liralık sağlık
harcaması yapılmıştır. Bağ-Kur’da kişi başı sağlık harcaması tutarı 279 ABD Dolarıdır.
Bu rakamlara göre 2004 yılında sosyal güvenlik şemsiyesi altında toplam 14,6
katrilyon liralık sağlık harcaması yapılmıştır.35
•Ülkemizde 2007 yılı itibariyle 104.120 doktor, 64.000 hemşire ve 31.500
poliklinik sağlık sektöründe hizmet vermektedir.36 Sağlık hizmetleri sektörü karmaşık ve
çok başlı bir yapıya sahiptir. Sektörde stratejik yönetim ciddi bir eksikliktir. Sağlık
Bakanlığı, daha çok kendi kurumlarında hizmet vermeye yoğunlaştığından politika
34 TOKAT Mehmet, Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı 1998, T. C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi
Genel Koordinatörlüğü, Ocak, 2001, s. 29. 35 TAŞ H. Cesurhan, “Kamu Sağlık Harcamalarının Durumu, Sorunları Ve Denetimi”, Türk İdare
Dergisi,www.icisleri.gov.tr/_icisleri/TurkIdareDergisi/UpLoadedFiles/CesurhanTa%FE%20145-152.doc, 02.03.2008.
36 Sağlık Bakanlığı, www.saglik.gov.tr, 02.03.2008.
18
geliştirmekte ve sektöre yön vermekte yetersiz kalmaktadır. Bakanlık, üniversite
hastaneleri, kurum hastaneleri ve özel hastaneler arasında etkili bir koordinasyon
olmadığından, hizmet ve yatırım planlamaları toplumsal ihtiyaçlarla paralel olarak
yapılamamaktadır.37
Diğer taraftan personel istihdamı ve yönetiminde esnekliğin olmaması, kadro
standartlarının eksikliği, sağlık personelinin görev tanım ve iş analizlerinin yapılmaması,
personel istihdamında kariyere önem verilmemesi, atama, nakil, yükselme, gibi özlük
haklarına yönelik düzenlemeye uyulmaması, çalışan personelin teşvik ve ödüllerle takdir
edilmemesi çalışmayan veya görevini tam anlamıyla yerine getirmeyen personelin
yaptırımla karşılaşmaması gibi nedenler de insan kaynakları yönetimiyle ilgili sağlık
sektöründe yaşanan sorunlar arasında yer almaktadır.38
•Sağlık göstergelerinde coğrafi bölgeler açısından dağılıma bakıldığında Doğu
Anadolu Bölgesi, Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra en kötü bölge
durumundadır. Doğu Anadolu Bölgesi, hekim başına düşen nüfus ve diğer sağlık
personeli başına düşen nüfus ile diş hekimi başına düşen nüfus açısından ikinci en kötü
bölge durumundadır. Türkiye’deki sağlık personellerinin çoğunlukla Marmara, Ege ve İç
Anadolu Bölgelerinde yoğunlaştığı görülmektedir.39
•Türkiye’de sağlık hizmetleri üretiminde yaşanan önemli sorunlardan bir tanesi
de sağlık hizmeti veren kurumlar arasında iletişimsizlik ve denetimsizliğin olmasıdır.
Birinci basamak sağlık sistemi bozuk olup koruyucu sağlık hizmetlerinin asıl üreticisi
olan bu kurumlar büyük ölçüde desteksiz bırakılarak, son derece yetersiz olanaklar
içinde hizmet vermeye itilmiştir. Birinci basamak ile hastaneler arasında olması gereken
sevk sistemi yeterince işletilmemiş, halkın da tedavi hizmetlerine olan eğilimi teşvik
37 Sağlıkta Dönüşüm Projesi, T.C. Sağlık Bakanlığı, Aralık, 2003, s. 14,
www.saglik.gov.tr/TR/Yonlendir.aspx?F6E10F8892433CFF7A2395174CFB32E19ABF9BBCF4C02FA1, 02.03.2008.
38 AKTAN Coşkun Can, “Sağlık Bakanlığı Organizasyon Ve Yönetiminde Yaşanan Sorunlar Ve Mevcut Durum Analizi”, http://www.canaktan.org/ekonomi/saglik-degisim-caginda/pdf-aktan/devlet-rolu.pdf, 03.02.2008.
39 KARABULUT Kerem, EMSAN Ö. Selçuk, “Doğu Anadolu Bölgesinde Sağlık Sektörü ve Bir Model Önerisi”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2003, s. 20-21.
19
eden politikalar ile hastanelerde yığılmalara yol açılarak, kamu kaynakları son derece
verimsiz kullanılmıştır.40
•Ülkemizde tıbbi cihaz, malzeme ve aletlerin sağlık merkezlerindeki dağılımı
homojen değildir. Bu nedenle bazı yerlerde israf, bazı yerlerde de eksiklik nedeniyle
hizmetlerin yeterince verilmemesi ekonomik kayıplara yol açmaktadır. Ayrıca sağlık
alanında istatistikler ve tıbbi cihaz envanteri mevcut değildir. Tıbbi cihaz, alet ve
malzemelerin temininde standardizasyon, planlama, koordinasyon ve kalite kontrolü
yoktur. Serbest ithalat rejimi dolayısıyla ikinci ve hatta üçüncü el tıbbi cihazlar
kolaylıkla ithal edilip hizmete alınabilmektedir. Ürün ve hizmetin denetimsizliği ciddi
sağlık sorunlarına yol açabilmektedir. İkinci el cihazların çokluğu, yeni cihazların
teminindeki plansızlık ve denetimsizlik, yeterli servis ve bakım hizmetlerinin elde
edilememesi ya da denetlenmemesi ülkemizin bir cihaz çöplüğü olmasına yol açmıştır.
Diğer taraftan tıbbi cihazları kullanacak teknik personel bir dizi kurumda
yetiştirilmektedir. Ancak, devletin istihdam ve ücret politikası yeterli verim alınabilecek
bir şekilde olmadığı için, bazı birimlerde personel açığı bulunmaktadır. Dolayısıyla
yeterince bilgili olmayan personelin istihdamı nedeniyle çok pahalı cihazlar kullanım
hataları nedeniyle elden çıkabilmektedir. Hastanelerdeki tıbbi cihazların bakım, onarım
ve kalibrasyonunu denetleyecek biyomedikal mühendislik birimleri yeterli değildir ya da
hiç yoktur.41
•Özel hastane ve polikliniklerin en çok şikayet ettikleri konu özel hastane ve
poliklinikler alanındaki yasal boşluklardır. Polikliniklerle ilgili hiçbir kanuni
düzenlemenin mevcut olmaması birtakım sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu
yüzden bir an önce yeni düzenlemeler yapılması ve polikliniklerle ilgili mevzuatın
günün şartlarına uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Diğer taraftan özel hastanelerle
ilgili konular 2219 sayılı kanunda düzenlenmiştir. Ancak bu kanun 50-60 yıl öncesinin
şartlarına göre hazırlanması nedeniyle günümüzün ihtiyaçlarına cevap vermekten
40 Genel Sağlık Sigortası, 2. Baskı, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, Nisan, 2005, s. 9. 41Teknoloji Öngörü Projesi: Sağlık ve İlaç Paneli Sonuç Raporu,
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/si/saglikveilac_son_surum.pdf, 24.02.2008, s. 8.
20
uzaktır. 50- 60 yıl önce şimdiki tomografi cihazları ve taş kırma cihazları gibi birçok
teknolojik alet yokken hazırlanan bir mevzuatın tıbbi teknolojinin sürekli geliştiği ve
yenilendiği günümüzde hala geçerliliğini koruması imkansızdır. Bu nedenle gerekli
düzenlemeler mutlaka yapılmalıdır.42
•Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Yasası gereği, 1960’tan bu yana birinci
basamak sağlık hizmetleri, her bireye eşit, entegre, erişilebilir ve koruyucu ağırlıklı
olarak ele alınmaktadır. Ancak yönetimlerin sık sık değişmesi ve gerekli kararlılığın
olmaması birinci basamak sağlık hizmetlerinin istenilen düzeye ulaşmasını
engellemektedir.43
•Sağlık Bakanlığı kendisine bağlı sağlık ocakları ve hastaneler dışındaki
birimlerde (üniversiteler, diğer bakanlıklar, işyerleri, özel hekimler vb.) yeteri kadar veri
alamamaktadır. Sağlık Bakanlığı ve diğer kurumlara bağlı sağlık kurumlarında sağlıklı
bir enformasyon sistemi yoktur. Mevcut sistem içinde toplanan veriler ise çeşit ve
sayısal olarak eksik, kapsamı yetersiz ve doğruluğu kuşkuludur. Diğer taraftan kalite
kontrolü yapacak bir mekanizma yoktur.44
•Türkiye’deki toplam nüfusun % 87’lik kısmı bir tür sosyal güvenlik kapsamı
altındadır. Devlet otoriteleri tarafından belirtilen sosyal güvenlik kapsamı daha yüksek
olmakla birlikte, mevcut sosyal güvenlik sisteminin sağladığı faydaların/yardımların
sorgulanabilir, yetersiz ve düşük kaliteli olduğunu ileri süren görüşler de bulunmaktadır.
Öyle ki nüfusun geriye kalan % 13’lük kısmının ise herhangi bir sosyal güvencesi
bulunmamaktadır. Bu sorunu gidermek amacıyla Yeşil Kart programı 1992’de
yoksulların sadece yatan hasta sağlık hizmetleri ihtiyacını karşılamaya yönelik bir
mekanizma olarak geliştirilmiştir. Ancak uygulamada çıkan aksaklıklar nedeniyle
ihtiyaç duyan herkese ulaşılamadığı gibi, ihtiyaç sahibi olmayanlar da zaman zaman bu
uygulamanın kapsamına alınarak ulusal kaynaklar israf edilmiştir. 2005 yılı Şubat
ayından itibaren Yeşil Kart sahiplerinin ilaç harcamalarının da kapsanmasına karar
42 AYDIN Murat, “Benim Hastanelerim”, Aksiyon Haftalık Haber Dergisi, Sayı 23, 13.05.1995, s. 17. 43 Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik Özel İhtisas Komisyon Raporu, DPT, Ankara, 2001, s. 35. 44 DPT Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001, s. 20.
21
verilmiş olup ilaç reçeteleri % 20’lik bir katkı payı ile karşılanmaktadır. Ayrıca, ayakta
sağlık hizmetlerinin kapsam altına alınması yönündeki yasal düzenlemeler de
tamamlanmıştır. 2002 yılında tahminen 13 milyon Yeşil Kart sahibi mevcut olup
nüfusun yaklaşık % 14’ünü kapsamaktaydı. Son resmi rakamlar Yeşil Kart sahiplerinin
sayısının 2005 yılında 9 milyona düştüğünü göstermektedir.45
•Sosyal güvenlik kuruluşları prim toplayamama ve toplanan primlerin yanlış
kullanılmasına bağlı olarak, zaman zaman hastanelere ve eczanelere olan borçlarını
ödeyememekte ve bunun sonucunda hak sahipleri sağlık hizmetlerinde
faydalanamamaktadırlar.46
Ülkemizde yukarıda bahsedilen sağlık sektöründeki sorunların çözülmesindeki
en önemli öncelik Sağlık Bakanlığının rol ve sorumluluklarının yeniden düzenlenmesine
bağlıdır. Sağlık Bakanlığı hizmet üreten bir kuruluş olmaktan çok, sağlık politikalarını
belirleyen, bunları izleyen ve hizmet kalitesini denetleyip hizmetlerde standardizasyonu
gözeten bir kurum haline dönüştürülmelidir. Diğer taraftan sağlık sektöründeki
sorunların çözülmesi için yapılması gerekenler şunlardır:47
• Sağlık Bakanlığı, hizmetleri planlama, standartlarını belirleme, gelişmeyi
yönlendirme, ve denetleme işlevini sivil toplum örgütleri ve bilimsel kuruluşlarla
paylaşmış olmalıdır. Ayrıca sağlık hizmetlerinde çağdaş desentralizasyon ilkeleriyle
uygun yapılandırmaya gidilmelidir.
• Sağlık hizmetlerinin sunumunda toplam kalite yönetimi esasları
uygulanmalıdır. Denetim, araştırma-geliştirme faaliyetlerine daha fazla önem
verilmelidir.
• Sağlık Personeli Yasası çıkarılmalıdır. Avrupa Birliği normlarına uygun tıp ve
uzmanlık eğitimi geliştirilmelidir. Başta hekimler olmak üzere, sağlık personeline
sürekli ve sistematik olarak hizmet içi eğitimler verilmelidir. Ülkenin hekim ihtiyacı
45LIU Yuanli, ÇELİK Yusuf, ŞAHİN Bayram, Türkiye’de Sağlık/ İlaç Harcamaları ve İlaç Geri
Ödeme Politikası, SUVAK Vakfı Yayınları, Eylül, 2005, s. 20. 46 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 18. 47 DPT Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001, s. 6.
22
gerçekçi biçimde hesaplanmalı ve tıp fakültelerinden iş olanaklarıyla ilişkili ihtiyaç
kadar hekim mezun edilmelidir. Yeterli sayıda ve nitelikte teknik eleman istihdam
edilmelidir.
• Bütün vatandaşların, pirim esasına dayalı sosyal sigorta çerçevesinde sağlık
güvencesi olmalıdır. Bütün sosyal sigorta sistemi tek çatı altında toplanmış olmalıdır.
İsteyen kişiler için özel sağlık sigortacılığı özendirilmelidir.
• Her il bünyesinde, sağlık kuruluşlarının bağlı olduğu bir on-line haberleşme ağı
kurulmalıdır. Sağlık Bakanlığı ile iller arasında da on-line haberleşme ağı kurulmalıdır.
Hizmet alanlar, sağlık kuruluşlarının bilgi kaynaklarına interaktif olarak erişebilmelidir.
• Temel sağlık hizmetleri veren kuruluşlar daha fazla önemsenerek bu alanda
daha fazla çalışmalar yapılmalıdır.48
1.5. ÜLKEMİZDE HASTANELERİN MEVCUT DURUMU
Toplum açısından yüksek bir sağlık düzeyi, sosyal ve ekonomik yönden üretken
yaşama adım atma konusunda önemlidir. Bundan dolayı sağlık sektörü birçok ülkede
kamu fonlarından önemli ölçüde pay almaktadır. Sağlık sektörü içerisinde ise kamu
fonlarından en büyük payı hastaneler almaktadır.49
Hastaneler, yaralı ya da hastalık şüphesi ile sağlık durumlarını kontrol ettirmek
isteyen kişilerin ayaktan veya yatırılarak muayene edildiği, gözlem altında tutulduğu,
hastalık tanılarının konulduğu, tedavi ya da rehabilitasyon hizmetlerinin verildiği; tıbbi
bir kuruluş, ekonomik bir işletme, doktor ve diğer sağlık personeline eğitim veren bir
48Teknoloji Öngörü Projesi: Sağlık ve İlaç Paneli Sonuç Raporu,
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/si/saglikveilac_son_surum.pdf, 24.02.2008, s. 59-61.
49 ÖZGENER Şevki, KÜÇÜK Fatma, “Hastanelerde Modern Yönetim Felsefesinin Verimliliğe Etkisi: Gevher Nesime Hastanesinde Bir Uygulama”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 19, 2008, s. 341.
23
kurum araştırma ünitesi, birçok meslek gruplarından kişilerin çalıştığı bir örgüt,
sosyal ve toplumsal birimler olarak tanımlanmaktadır.50
Hastanelerin en temel fonksiyonu ve varoluş amacı tedavi hizmetlerini yerine
getirmektir. Varoluş amacına uygun olarak hastaneler; koruyucu ve geliştirici sağlık
hizmetlerini yerine getirmek, çalışanları ve hizmet alanları eğitmek, araştırma-geliştirme
faaliyetlerinde bulunmak, etkin bir yönetim mekanizması ile tüm bu hizmetleri yürütmek
gibi fonksiyonları yerine getirmektedir.51
Sağlık sistemi içinde yer alan hastaneler, topluma çeşitli sağlık hizmeti sunan ve
sağlıklı bir toplum oluşturulmasında önemli görevler üstlenen hizmet işletmelerini
oluşturmaktadırlar. Bu kuruluşlar ülke ekonomisinin bir parçası niteliğinde olup büyük
bir hizmet endüstrisi olarak karşımıza çıkmaktadır.52
Ülkemizde hastanelerde yaşanan sorunlar şunlardır:
•Hastanelerin ülke düzeyine dağılımı dengesiz, toplam yatak sayısı ve
kapasiteleri ihtiyacın gerisindedir. Hastanelerin birçoğunda yığılma varken, büyük bir
çoğunluğu düşük kapasite ile çalışmaktadır. Yatakların ortalama doluluk oranı % 60
olup, 10 bin kişiye 23,9 yatak düşmektedir.53
•Hastanelerde en büyük aktif rol oynayan unsur insan gücüdür. Ancak
Türkiye’de hastanelerin ihtiyacı olan insan gücü unsurunda nicelik ve nitelik yönünden
büyük eksiklikler vardır. Gerekli öğretim, eğitim, yetiştirme ve geliştirme programları
ile ihtiyaç duyulan nitelik ve nicelikteki insan gücü karşılanmalıdır.
•Hastanelerde hizmet üretiminde zaman unsuru çok önemlidir. Bu nedenle
zamanın iyi kullanılması, iş hareketlerinde gereksiz yerlere zaman harcanmamalıdır.
50 DALBAY Özkan, BİÇER İsmail Hakkı, “Bir Kamu Hastanesinde ISO-9002: 1994 Kalite Güvence
Yönetimi Uygulamasının Hasta Memnuniyeti ve Bazı Performans Göstergelerine Etkisi”, İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, Aralık, 2002, s. 12.
51 KÜÇÜKİLHAN, LAMBA, s. 113. 52 ÖZKAN, s. 114. 53 HAMZAOĞLU Onur, ÖZCAN Umut, Türkiye Sağlık İstatistikleri 2006, 1. Basım, Türk Tabipleri
Birliği Yayınları, Ankara, Aralık, 2006, s. 76.
24
Nicelik ve nitelik yönünden hastanelerde insangücü ihtiyacı varken, mevcut işgücünün
zamanını iyi değerlendirememesi yetersiz hastane yönetiminden kaynaklanmaktadır.54
•Sağlık sistemlerinde malzeme giderleri önemli bir maliyet unsurudur. Toplam
hastane giderlerinin yaklaşık % 40’ını malzeme giderleri oluşturmaktadır. 1994 yılında
MPM (Milli Prodüktivite Merkezi) tarafından yapılan bir araştırmaya göre de doktor ve
hemşirelerin etkin olarak çalışmalarını engelleyen en önemli faktörlerden birisi olarak
ekipman ve malzeme eksikliği olduğu belirlenmiştir. Ülkemizde hastanelerde malzeme
yönetiminin bilimsel esaslara göre gerçekleştirilmediği ve malzemelerin bölümlerce ne
kadar kullanıldığını gösteren bir standardın olmadığı belirtilmektedir.55
•Sağlık kurumlarında verilerin kullanımı ve bilgiye dönüştürülmesinde
günümüzde yoğun olarak bilgisayar teknolojisinden yararlanılmaktadır. Ancak
Türkiye’de hastanelerde genel olarak gözlenen sistem, verilerin bilgiye
dönüştürülemediği, dağınık ve sadece tıbbi süreçlerde kullanılan bir otomasyon
sistemidir ve sistem bir standarda sahip değildir. Hastanelerde genellikle öncelikle
bilgisayar donanımı tedarik edilmekte, daha sonra bu sisteme uygun bir yazılım satın
alınmaktadır. Hastanelerde bilgi işlem sürecinde kavram kargaşası yaşanmaktadır.
Yazılım ve donanım bilgisi yeterli olmayan kişiler bu alanda hizmet vermektedir.
Türkiye’de hastanelerin otomasyon sistemlerini ve bilgisayar firmaları ile ilişkilerini
denetleyen bir kurum da mevcut değildir.56
•Türkiye’de hastane finans fonlarının çoğunu devletin karşılaması, iyi bir
bütçeleme uygulamasının olmaması, finansmanın kısıtlı olması ve kaynakların
harcanmasında akılcı davranılmaması hastane hizmetlerinin aksamasına neden
olmaktadır. Bu yüzden hastanelerde sağlam fon kaynakları oluşturulmalı, iyi bir bütçe
54 AK Bilal, Hastane Yöneticiliği, 1. Basım, Özkan Matbaacılık, Ankara, 1990, s. 78-79. 55 YÜKSEL Hilmi, ÇELİKOĞLU C. Cengiz, “Hastanelerde Envanter Kontrolünde Malzeme İhtiyaç
Planlaması Sisteminden Yararlanılması”, Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, 2001, s. 163.
56ESATOĞLU Afsun Ezel, KÖKSAL Aysel, “Hastanelerde Bilgisayar Teknolojisi Kullanımı”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt 55, Sayı 1, 2002, s. 30.
25
yapılmalı, para akılcı kullanılmalı, finansman fonksiyonu konusunda hastane
işletmelerine serbesti tanınmalıdır.
•Ülkemizde hastaneler için yer seçimi, hastane mimarisi, hastanelerde hareket ve
zaman etütlerine ve alan yerleştirme kaidelerine uygun çalışmalar dikkate
alınmamaktadır. Modern hastanecilik açısından sayılan bu faktörlere dikkat edilmesi
gerekmektedir.57
•Hastaneler günümüzün en karmaşık çalışma yapısına sahip işletmelerdir. Hem
nitelik, hem de nicelik bakımından birbirinden ayrı olan hizmetleri yürüten tıbbi, idari,
hemşirelik ve teknik personelden oluşan çok amaçlı karmaşık bir organizasyonun, etkin
ve verimli bir biçimde yönetimi, birimler arası ilişkilerin düzenlenmesi ve çalışma
uyumunun sağlanması, diğer organizasyonlara oranla daha güçtür. Türkiye’deki
hastanelerde de sık sık yönetimin değişmesi ve değişim sırasında, hastane yönetimi
konusunda hiçbir eğitimi ve tecrübesi olmayan insanların yönetime gelmesi verimlilik
konusunda en önemli sorunu teşkil etmektedir.58
1.6. SAĞLIK DÖNÜŞÜM PROJESİ
Ülkemizde 1960 yılında planlı döneme girilmesinden itibaren; sağlık
hizmetlerine ve özellikle koruyucu sağlık hizmetlerine gereken önemin verilerek
hizmetlerin, nüfusun çoğunluğunun bulunduğu kırsal bölgelere götürülmesi konusu ele
alınmış ve sağlık düzeyinin yükseltilmesi için çalışmalar yapılmıştır.
Yapılan çalışmalar doğrultusunda; toplumun her kesiminin sağlık hizmetlerinden
eşit olarak ve yeterince faydalanması amacıyla 224 Sayılı "Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi Hakkında Kanun" 1961 yılında çıkarılmış ve sağlık hizmetlerinin
yurdun en ücra köşesindeki vatandaşın ayağına kadar götürülmesini hedef tutan yeni bir
hizmet anlayışı ve uygulaması getirilmiştir.
57 AK, s. 82. 58ÇAKIRER Mehmet Akif, “Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Başarıya Ulaşmasında Dış
Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcing) Yönetiminin Etkisi Ve Bir Uygulama”, http://paribus.tr.googlepages.com/cakirer.doc, 16.03.2008.
26
1961 yılında çıkarılan 224 Sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi
Hakkındaki Kanun geçmiş beş yıllık döneme kadar geçerliliği korumaya devam etmiştir.
Ancak günümüzün değişen koşullarında kanunun işleyişinde birtakım aksamalar ve
kapsamında ise boşlukların olması nedeniyle yeni çalışmaların yapılması kaçınılmaz
olmuştur. 59
Sağlık sektöründe yaşanan sorunlar nedeniyle Kasım 2002’de 58’inci Hükümetin
açıkladığı “Acil Eylem Planı” çerçevesinde uygulamaya konan Sosyal Güvenlik
Reformu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı Sosyal Güvenlik Kurumu
Başkanlığı tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
Sosyal güvenlik reformunun temel ilkeleri Haziran 2004’te toplanan Ekonomi
Koordinasyon Kurulu’nda belirlenmiştir. Bu çerçevede, sosyal güvenlik sisteminin
yeniden yapılandırılması ile ilgili çalışmalar sırasında tespit edilen temel sorunları ve
bunlara ilişkin geliştirilen çözüm önerilerini kamuoyu ile paylaşmak amacıyla, 2004 yılı
Ağustos ayında “Sosyal Güvenlik Reform Önerisi” adı altında taslak bir metin
hazırlanarak bütün sosyal taraflara ve ilgili kamu kurumlarına iletilmiştir.
Sosyal Güvenlik Reformu kapsamında hazırlanan Sosyal Güvenlik Kurumu
Kanunu 20 Mayıs 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık
Sigortası Kanunu ise 16 Haziran 2006 tarihinde yayınlanmış ancak, Anayasa
Mahkemesinin 15 Aralık 2006 tarihinde bazı maddelerinin iptali yönünde verdiği karar
doğrultusunda Kanunun yürürlük tarihi 1 Ocak 2008’e ertelenmiştir ve son olarak
TBMM’de kabul edilen 5655 sayılı Kanun ile 1 Ocak 2008 olarak değiştirilmiştir.60
Ülkemizde sağlık sorunlarının çözülmesi için kapsamlı bir program yaklaşımı
içerisinde ve sistematik bir şekilde, her bileşenin birbiriyle ilişkisi kurularak hayata
geçirilmesi gerekmektedir. Sorunların çözümünde takip edilecek sıra ve bunların
birbirleriyle olan işlev ve ilişkilerinin bir proje mantığı ile kurgulanması ön şarttır. Bu
59 “Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kuruluşu”, www.saglik.gov.tr, 18.03.2008. 60 “Sosyal Güvenlik Reformu: Uygulama Öncesi Yaklaşımı”, Mayıs 2007, http://www.ssk.gov.tr/sgk/,
18.03.2008.
27
yüzden sağlık sektöründe yapılan çalışmalar Sağlıkta Dönüşüm Projesi adı altında
yürütülmektedir.
Sağlıkta dönüşüm projesinin amaçları sağlık hizmetlerinin etkili, verimli ve
hakkaniyete uygun bir şekilde;
• organize edilmesi,
• finansmanın sağlanması,
• sunulmasıdır.
Sağlıkta dönüşüm programı, sektörü bütün boyutları ile kavramak üzere
şekillendirilmiş toplam 8 bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler:
1) Sağlık Bakanlığı politikalar geliştiren, standartlar koyan ve denetleyen bir
konumda olup ülkemizin, kamu veya özel kurum ve kuruluşlarının sağlığa ayırdığı
kaynakların etkili, verimli ve hakkaniyete uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak
üzere yönlendirmeler yapacaktır.
2) Sağlık dönüşüm programının hakkaniyet amacı doğrultusunda,
vatandaşlarımızın ödeme gücü ile orantılı olarak katkıda bulunacakları ve hizmetleri
ihtiyaçları ölçüsünde kullanabilecekleri, herkesi tek çatı altında toplayan genel sağlık
sigortası modeli oluşturulacaktır.
3) Sağlık dönüşüm programı ile yaygın, erişimi kolay ve güler yüzlü sağlık
hizmet sektörü dolayısıyla güçlendirilmiş temel sağlık hizmetleri ve aile hekimliği, etkili
ve kademeli sevk zinciri, idari ve mali özerkliğe sahip sağlık işletmeleri
amaçlanmaktadır.
4) Dönüşümlerin başarılı olarak gerçekleştirilmesi, uygun nitelikli ve bilgi ve
beceri ile donanmış, yüksek motivasyonla çalışan insan kaynaklarının mevcudiyetine
büyük ölçüde bağlıdır.
5) Yapılan çalışmaların başarısının sürekliliği açısından halk sağlığı bilgi ve
becerisine sahip, özellikle sağlık politikası, sağlık işletmeciliği, sağlık ekonomisi ve
sağlık planlaması konularını bilen personel yetersizliği bulunmaktadır. Ülkemizde
28
sektörel analizleri yapabilecek, araştırmalar gerçekleştirecek, hükümetlere danışmanlık
yapacak ve sektörün ihtiyaç duyduğu insan gücünü yetiştirecek bir eğitim kurumuna
ihtiyaç vardır.
6) Sağlıkta dönüşüm programı kapsamında Ulusal Kalite ve Akreditasyon
Kurumu’nun kurulması ile kavram kargaşası içinde bulunan ruhsatlandırma,
sertifikasyon ve akreditasyon konularının düzenlenmesi sağlık sektöründe kalite
standartlarının gelişmesini sağlayacaktır.
7) İlaç, malzeme ve tıbbi cihazların standardizasyonu, ruhsatlandırması ve
yönetimi konularında özerk kurumların ayrı ayrı örgütlenmesi veya tek çatı altında
toplanması mümkündür.
8) Sağlık hizmetlerinde eşgüdüm, sağlık envanterinin oluşturulması, bireylerin
tıbbi kayıtlarının korunması, sevk basamakları esnasında bilgi transferi ve temel sağlık
uygulamalarındaki verilerin toplanması amacıyla Sağlık Bilgi Sisteminin kurulması
gerekmektedir.61
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na, amacı bakımından sağlık
sektörü tarafından olumlu bakılmakla birlikte, bazı eksikliklerin olduğunu düşünenler
tarafından da bir takım eleştiriler almaktadır.62
61 “Sağlıkta Dönüşüm”, T.C. Sağlık Bakanlığı, Aralık, 2003, www.saglik.gov.tr, 18.03.2008. 62 Bülent ECZACIBAŞI, “Sosyal Güvenlik Reformu, Genel Sağlık Sigortası ve İlaç Sektörü”, İşveren
Dergisi, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Tarafından Yayınlanan Aylık Dergi, Ekim, 2007 http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1896&id=92, 20.06.2008.
29
İKİNCİ BÖLÜM
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ
2.1. BİLGİ TOPLUMU
Günümüzde insanlık yeni bir devrim yaşamaktadır. Bu devrim bilgisayar ağları
yoluyla bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmış ve bilgi toplumunun kurulma durumunu
yaratmıştır. Bilgisayar denetimli iş imkanları (özellikle hizmet sektöründe) öyle bir
sinerji yaratmaktadır ki bilgi teknolojilerinin iş hayatına girmesini kaçınılmaz hale
getirmiştir.63
Bilgi toplumu" kavramının 1900'lerden önce ortaya atıldığı; "iletişim çağı"
kavramının ilk kez Kanadalı iletişimci Marshall Mc Luhan tarafından 1962 yılında
kullanıldığı ve ABD'li iktisatçı Fritz Machlup'un da aynı yıl "bilgi toplumu" kavramını
kullandığı belirtilmektedir. Diğer taraftan Masuda (1990) da "bilgi toplumu" kavramını
ilk kullananlar arasında sayılmaktadır.64
Küreselleşme olgusunun gelişiminde önemli payı bulunan bilgi ve iletişim
teknolojilerindeki yenilikler, ekonomik ve sosyal yaşamın her alanını ve toplumun tüm
kesimlerini çeşitli yönlerden etkisi altına almakta; kamu yönetimi yaklaşımlarını, iş
dünyasının iş yapma biçimlerini ve bireylerin yaşamlarını derinden etkilemekte, bir
başka ifadeyle toplumsal bir dönüşüme neden olmaktadır. 21. yüzyıla damgasını vuran
bu teknolojiler bilgi toplumuna da zemin oluşturmaktadır.65
Tarihsel süreç içinde insan kendine özgü karakteristikler taşıyan birtakım
toplumsal süreçlerden geçmiştir. Bunlar; ilkel toplum, tarım toplumu, sanayi toplumu ve
63 ACAR Sadık, “Bilgi Çağı Ekonomisine Teorik Bir Yaklaşım”, Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF Dergisi,
Cilt: 15, Sayı: 1, 2000, s. 90. 64YILMAZ Bülent, “Bilgi Toplumu: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, 1998, s. 149. 65 “Bilgi Toplumu Stratejisi”, rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2006/07/20060728-7-1.doc, 15.04.2008.
30
son olarak da bilginin temel bir kaynak olarak kullanılmasına olanak sağlayan bilgi ve
iletişim teknolojilerinde gelişmelerin bir sonucu olan bilgi toplumudur.66
Küreselleşme, insanlığın geçirdiği üçüncü büyük devrim olan iletişim-bilişim
devriminin görüntülerinden biridir. Küreselleşmenin iki kaynağı vardır. Birincisi
teknolojik, diğeri siyasal kaynaktır. Teknoloji kaynağını da iki farklı devrim
oluşturmaktadır. İlki iletişim teknolojisi devrimi (telefon), ikincisi ise bilişim
teknolojisinin devrimi (bilgisayardır). Bu ikisi yani telefon ve bilgisayar bir arada
geliştiği için yeni bir teknoloji “İletişim ve Bilişim Devrimi” ortaya çıkmıştır.67
Bilişim teknolojileri ise bilgi toplumunun gelişmesinde ve bugünkü durumunu
almasında birinci derecede önemli bir faktördür.68
Bilgi toplumu, ekonomide temel üretim faktörünün bilgi olduğu, insanların
büyük bir kısmının bilgiye dayalı sektörlerde çalıştığı, sürekli olarak her alanda büyük
miktarda bilginin üretildiği ve üretilen bu bilgilerin bilişim teknolojileri yardımıyla
kolayca iletilebildiği, insanların üretilen bu bilgiye mekan ve zaman kısıtlaması olmadan
kolayca ulaşabildikleri toplum biçimi olarak tanımlanabilir.69
Bilgi toplumu; sosyo-ekonomik faaliyetlerin giderek etkileşimli sayısal iletişim
ağlarının katılımıyla veya bu iletişim ağların yoğun kullanımıyla gerçekleştirilmesi
yanında bu amaçla kullanılan her türlü teknolojinin ve uygulamanın üretilmesi olarak
tanımlamaktadır.70
Bilginin kullanımı arttıkça üretim yapısı da değişmekte, bilgi; işgücü ve
sermayeden de önemli bir faktör olarak üretimde yerini almaktadır. Bilgi toplumunda en
66TEKİN Mahmut, GÜLEŞ Hasan Kürşat, ÖĞÜT Adem, Değişim Çağında Teknoloji Yönetimi, 2.
Baskı, Nobel Yayınları, Ankara, 2003, s.8. 67KOCACIK Faruk, “Bilgi Toplumu Ve Türkiye”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,
Cilt: 27, No:1, Mayıs, 2003, s. 2. 68 AKIN H. Bahadır, Yeni Ekonomi: Strateji Rekabet Teknoloji Yönetimi, 1. Baskı, Çizgi Kitabevi
Yayınları, Konya, 2001, s. 119. 69 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 29-30. 70“Bilgi Toplumu Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme”, TÜBİTAK, Eylül, 2002,
www.bilten.metu.edu.tr/.../tubitak-bilgi%20toplumu%20politikalari%20degerlendirmesi.pdf, 15.04.2008.
31
önemli unsur bilginin kendisi olmaktadır. Bilgi, araştırma-geliştirme faaliyetlerine
aktarılan insan gücü, finans kaynakları ve zaman kullanımı ile elde edilmektedir.71
Enformatik yüzyıl, bilginin üretim için temel kaynak olduğu, bilgi üretimi ve
iletiminin yaygınlaştığı, bilgi üretimi ve dağıtımında çalışanların çoğunlukta olduğu,
sürekli öğrenme ve bilgilenme yoluyla değişme ve gelişmenin kaçınılmaz hale geldiği
yeni toplumsal ve ekonomik örgütlenme dönemini işaret etmektedir. Bilgi çağı, Sanayi
Devriminden sonra insanlığın bugüne dek tanık olduğu en önemli olay olarak
nitelendirilmektedir.72
1960’lı yıllardan itibaren ileri düzeyde sanayileşmiş ülkelerde toplumsal yapıda
önemli değişiklikler meydana gelmeye başlamıştır. Bilgi sektörünün üretim ve
istihdamdaki payı artmakta sanayi sektörünün ise payı ise düşmektedir. Bunlara bağlı
olarak da bilginin rolü değişmiş, bilgiye sahip olan ekonomik açıdan da güçlü hale
gelmiştir. Aşağıda sanayi toplumu ile bilgi toplumu arasındaki farklar belirtilmiştir.73
SANAYİ TOPLUMU BİLGİ TOPLUMU
- Fiziksel mal üretimi - Bilgi üretimi
- Üretim fabrikalarda - Üretim iletişim ağlarında
- Mübadele ekonomisi - Sinerjik ekonomi
- Ulusal sınırlar - Bilgi birikimi
- Ulusal ekonomi -Küresel ekonomisi
- Parlamenter demokrasi - Katılımcı demokrasi
Peter F. Drucker’a göre ise bilgi toplumuna geçiş sürecinin neden olduğu
gelişmeler şunlardır: 74
71“ 21. Yüzyılda Bilgi Toplumu”, http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/yucelih/biltek03.pdf, 15.04.2008. 72 BALAY Refik, “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 2, 2004, s. 66. 73 ŞANLISOY Selim, “Bilgi Toplumunda Ortaya Çıkabilecek Sorunlar”, Dokuz Eylül Üniversitesi
İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 14, Sayı:2, 1999, s. 170. 74AKÇAL İlhan, “Kamu Kurumlarında Bilgi Yönetimi”, http://ab.org.tr/ab06/bildiri/18.doc,
21.06.2006.
32
•Bilginin üretilmesine, erişilmesine ve kullanılmasına katılım hızla artmıştır.
•Son 25 yıla kadar mal hareketleri hızlı bir şekilde gerçekleşirken, günümüzde
para hareketlerinin hızı kıyaslanamayacak derecede mal hareketlerinin hızını aşmıştır.
•Eğitilmiş insanın önemi ortaya çıkmış ve bu güç işletmenin varlıkları arasında
bir değer haline gelmiştir.
•Bilgi toplumunun dinamiklerinden yararlanan işletmeler, üretim ve ciro
miktarları 2-3 kat artarken, iş gören sayısında ise %25’lere varan azaltmalar olmuştur.
•Gelişmiş ülkeler, 25 yıl önce üretilen bir ürün için harcanan çabanın aynı
miktarını, hammaddenin ve işçiliğin ise daha azını kullanarak üretim miktarlarını 2,5
katı kadar arttırmayı başarmışlardır. Bilgi toplumunu oluşturan dinamiklerin ortaya
çıkmasıyla birlikte ekonomide hızlı bir değişim sürecine girilmiş ve bu süreç geleneksel
üretim faktörlerinin sıralamasında değişikliğe yol açmıştır. Sanayi ekonomisinde
yatırımların önemli kısmı makine, teçhizat, fabrika binası gibi unsurlara ayrılırken,
günümüzde yatırımların önemli bir kısmı bilginin arttırılması veya insan sermayesine
sahip olmak için yeterlilik ve uzmanlık geliştirmeye yönelik olarak gerçekleşmektedir.
•Bilgi ve teknoloji yeni yüzyılın anahtar kelimeleri olarak anılmaktadır. Yeni
modelin en az sermaye kadar önemli olan yeni üretim faktörü bilgidir. Teknoloji ise
bilginin vazgeçilmez bir unsurudur. Yaşadığımız çağ bu nedenlerle bilgi çağı,
toplumumuz bilgi toplumu, insanlar ise bilgi çalışanı olarak nitelendirilmektedir.
2.2. BİLGİ KAVRAMI VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN GELİŞİMİ
Genelde birbirinin yerine kullanılan veri, enformasyon ve bilgi kavramları,
aslında farklı anlamlar taşımaktadır. 75
Bilginin kaynağı veridir. İşlenmemiş ham bilgi de denilen veri “ data “ karşılığı
olarak kullanılan ve “datum” sözcüğünün çoğulu olan bir kavramdır. Veri kavramı,
75ERGUN Ülkü, “Bilgi Teknolojisinin Yarattığı Çağdaş Yönetim Muhasebesi Uygulamaları”, Dokuz
Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı 11, 1995, s. 2.
33
çeşitli durumların, gözlemlerin veya oluşumların her türlü gösterimidir. Bu gösterimler
sayısal veya alfanümerik karakterler ya da semboller olabileceği gibi çeşitli biçimlerdeki
grafik çizimler ve diğer tüm grafik gösterimler şeklinde de olabilir. Bilginin ham
maddesi olan veri, miktarları, eylemleri, olguları vs., temsil eden, tesadüfi olmayan, rast
gele bir araya gelmemiş bulunan sembollerden oluşan bir grup olarak da tanımlanır.
Yani veri, özümlenmemiş ve yorumlanmamış gözlemler, işlenmemiş gerçeklerdir. 76
Enformasyon; düzenlenmiş veri olarak tanımlanabilir. Düzenleme başkaları
tarafından yapılmış olup, yalnızca ilgili kişiler tarafından bir anlam taşımaktadır.
Veriden çok daha zengin içeriğe sahip olup; yazılı, sözlü veya görsel bir mesajdır.
Enformasyon alıcısını biçimlendirmek zorunda olup, fark yaratmayı sağlayan
algılanabilir ve kavramsal olarak ayıklanmış veriden oluşmaktadır. Enformasyon fark
yaratan veri anlamına gelmektedir.77
Bilgi, öğrenme, araştırma ve gözlem yoluyla elde edilen her türlü gerçek,
malumat ve kavrayışın tümüdür. Bilgi doğruluğu ispatlanmış inançlar bütünüdür. Bilgi,
önceden belirlenen bir dizi sistematik kural ve prosedüre uygun bir biçimde işlenmiş
enformasyondur.78
İlk toplumlardan günümüze kadar süren bilgi artışının önemli buluşların olduğu
dönemlerde daha da hızlandığı görülmektedir. Toprağın işlenmeye başlanması, yazının
bulunması, matbaanın bulunması, sanayi devrimi ve makineleşme, bilimsel araştırma
yöntemleri, telekomünikasyon alanındaki devrim, bilgi işlem ve bilgisayar
teknolojisindeki ilerlemeler bilginin gelişmesi bakımından en önemli dönüm noktaları
olmuştur. Bütün bu gelişmeler, günümüzde toplumların yüksek bir teknoloji düzeyine
ulaşmasına yol açmıştır. Özellikle sanayi devriminden sonra başlayan hızlı bilgi artışının
ileri düzeye ulaştığı ve her geçen gün yeni gelişmelerin yaşandığı görülmektedir.
Böylece hızlı gelişme ve bilgi artışı, günümüzün en önemli özelliği olmuştur. Bilgi ve 76 http://www.kolayphp.com/content-51.html, 30.05.2006. 77 KULAKLI Atik, BİLGİN Semra, “Müşteri Merkezli Operasyonel Bilgi Yönetimi İçin Veri Yönetiminin
Ölçülmesi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:1, Cilt: 2, Aralık, 2005, s. 38.
78AKTAN Coşkun Can, VURAL İstiklal Yaşar, “Bilgi Nedir?”, http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-yonetimi/bilgi-nedir.htm, 19.06.2006.
34
iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler yeni bir çağ başlatmıştır. Bilgi çağı olarak
adlandırılan bu çağda ekonomide ve sosyal yaşamda klasik paradigmalar yetersiz
kalmakta; teknolojik gelişmeler yeni yapılar ve yaklaşımlar yaratmaktadır.79
Günümüzde işletme yönetimleri her zamankinden daha fazla ve çeşitli baskılarla
karşı karşıyadır. Bu baskının en önemli nedenlerinden bir tanesi, bilgi ve iletişim
alanında yaşanan teknolojik gelişmelere ayak uydurabilme zorunluluğudur. Bu şartlar
altında, işletmelerin başarı değerlemesinde ve gelecekleri ile ilgili yargıya varılmasında;
sahip oldukları sermaye unsurlarının yanı sıra, kullandıkları teknolojik bilgiler ile kaliteli
ve yaratıcı insan kaynakları da bir sermaye unsuru olarak dikkate alınmak
durumundadır. 80
Yönetim kademeleri tarafından ihtiyaç duyulan bilgi farklılık gösterir. Her bir
karar verici için ihtiyaç duyulan nitelikte elde edilmiş değerli bilgi, yönetim karar ve
eylemlerine gerçeklik kazandırarak, örgüt faaliyetlerinin verimli ve etkin bir şekilde
devam etmesini olanaklı hale getirmektedir. Bilginin karar vericinin faaliyet kapsamına
uygunluğunun yanında öne çıkan diğer önemli bir husus da, iyi bir bilgide bulunması
gereken özelliklerdir. Karar verici için bilgi, amaçlarını karşıladığı ve karar sürecindeki
belirsizliği azalttığı oranda değerli olacaktır. Bilginin değeri verilecek kararın amacına
ya da bilgiden beklenen sonuçlara göre değişebilmekteyse de, bilginin değeri ve
kalitesini belirleyen faktörler aşağıdaki Çizelge 2.1.’de gösterilmiştir.81
79ACAR Durmuş, ÖMÜRBEK Nuri, ÖMÜRBEK Vesile, Bilgi Teknolojilerinin Gıda Sektöründe
Kullanımının Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, 2003, s. 2-3. 80 ERGUN, s. 1. 81 GÜLEŞ Hasan Kürşat, BÜLBÜL Hasan, Yenilikçilik: İşletmeler İçin Stratejik Rekabet Aracı, 1.
Baskı, Nobel Yayınları, Ankara, 2004, s. 214.
35
Çizelge 2.1. İyi Bir Bilginin Sahip Olması Gerekli Özellikler
Nitelik Açıklama
Doğruluk
Bilgi hatalardan arındırılmış olmalıdır. Bilginin gerektirdiği doğruluk
derecesi, kararın amacına ve niteliğine göre farklılık gösterecektir. Bilginin
doğruluk derecesi karar vermek için sahip olunan zaman ve bilginin maliyetine
bağlıdır.
Uygunluk Bilgi, karar verilen konu ve konularla ilgili olmalıdır. Bilgi doğru ve
uygun olmasına rağmen zamanında gelmemişse bir anlamı yoktur. Zamanlılık,
özellikle koşulların sürekli bir şekilde değiştiği kararların verilmesinde önemli
olmaktadır.
Noksansızlık Karar vericiye sunulan bilgi tam ve eksiksiz olmalıdır.
Denetlenebilirlik
Bilgi, bilginin doğruluğunu ve noksansızlığını belirlemeye uygun
olmalıdır. Bilginin doğruluğu ve noksansızlığı doğru olarak kabul edilen bilgi ile
karşılaştırılarak belirlenebilir. Ancak, çoğunlukla bilginin doğruluğu bilginin
orijinal kaynağına inilerek belirlenir.
Kısalık
Bilginin içeriği olabildiğince öz ve kısa olmalıdır. Bilginin kapsamı
genişledikçe gereksiz ayrıntılardan dolayı karar vermek güçleşecektir.
Güncelik
Sunulan bilgi karar verilecek konudaki en son durumu yansıtmalıdır.
Ekonomiklik Bilginin bir maliyeti vardır. Bu nedenle bilgi, üretmesi beklenen
değerden daha pahalı olmamalıdır.
Kaynak: TEKİN Mahmut, GÜLEŞ Hasan Kürşat, ÖĞÜT Adem, Değişim Çağında Teknoloji
Yönetimi, 2. Baskı, Nobel Yayınları, Ankara, 2003, s.4.
2.3. BİLGİ TEKNOLOJİLERİ
Bilgi Teknolojileri (BT) kavramına geçmeden önce, bu kavramı oluşturan bilişim
ve teknoloji kelimelerini açıklamakta fayda olacaktır. Bilgi; bir durumu, bir şartı, bir
olayı, bir fikri ya da diğer faktörleri ifade eden sembol, harf ya da sayılardır. Bilgiyi
organizasyon açısından ele alırsak; bilgi, işletme ve çevresindeki faaliyetleri gösteren,
36
saklanabilen, üzerinde işlem yapılabilen ve organizasyon içerisinde rapor halinde
bildirilen sembollerdir.82 Teknoloji ise bir amaç için, belli teknik bilgi, işlem, yöntem ve
süreçlerin, doğrudan veya (malzeme/ takım, cihaz, makine, buluş, tertibat ve diğer
malzemeler, diğer donatım ve sistemler, diğerleri gibi) belli nesnelere uyarlanarak, bir
bütünlük içinde uygulanması şeklinde tanımlanabilir.83 Bilişim teknolojileri de genel
olarak bilgi kaynaklarına erişmek, paylaşmak ve kullanmak için elektronik araçlardan
yararlanmayı mümkün kılan uygulamaların tümünü içermektedir.84
İletişim ve bilgisayar teknolojilerini kapsayan bilgi teknolojileri aracılığıyla
dünya, ikinci endüstri devrimini yaşamaktadır. Bu devrim, dünyada köklü sosyal ve
ekonomik değişimi de beraberinde getirmektedir. 85
Bilgi toplumunu oluşumunda çok önemli rol oynayan bilgi teknolojilerinin çeşitli
tanımları yapılmaktadır. Farklı tanımları değerlendirmek, bilgi teknolojilerinin içeriğini
oluşturan teknolojilerin belirlenmesi konusunda önemlidir. 86
Bilgi teknolojileri (BT); erişim, depolama, veri işleme, taşıma ya da transfer ve
teslim etmeyi içeren elektronik ortamda modern bilgi kullanımı (edinme) olarak
tanımlanabilir. Bilgi edinme sürecinin; bilgi üretimi, depolaması ve geri alma, bilgi
transferi (iletme ve karşılama), bilginin değişime uğraması, bilginin sunumu ve
gösterimi gibi yönlerinden dolayı bilgi teknolojilerine talep hızla artmaktadır.87 Bunun
82 TURHAN Kemal, Hastane Bilgi Sistemi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, KATÜ, Trabzon, 1994,
s. 5. 83 SARGUTAN Erdal, Sağlık Sektöründe Ve Sağlık Kuruluşlarında Teknoloji Yönetimi, 1. Baskı,
Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2006, s. 3. 84 GÖKALP Füsun, ADA Erhan, DEMİRHAN Dilek, “Gelişen Bilgi Teknolojilerinin Kobilere Etkisi”,
Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8/2, 2006, s. 119. 85BENSGHIR Türksel Kaya, Bilgi Teknolojileri Ve Örgütsel Değişim, 1. Baskı, TODAİE Yayınları,
Ankara, Haziran 1996, s. 28. 86 TEKİN, GÜLEŞ, ÖĞÜT, s. 157. 87 L. O. UGWU, T. O. OYEBISI, M. O. ILORI, E. R. ADAGUNODO, “Organizational Impact Of
Information Technology On The Banking And Insurance Sector In Nigeria”, <www.elsevier.com/locate/technovation>, 04.02.2007.
37
sebebi bilgi teknolojileri, işletmelerin rekabet üstünlüğü sağlamalarında kritik bir rol
oynamaktadır.88
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere bilgi teknolojileri şemsiyesi altında
yer alan temel teknolojiler, bilgisayar ve iletişim teknolojileri olmaktadır. Bilgisayar ve
iletişim teknolojileri alanlarında gerçekleşen gelişmeler, rekabetçi üstünlüklerini
sürdürmeyi amaçlayan işletmeleri yakından ilgilendiren konulardır.89
Günümüz koşullarının ortaya koyduğu yeni örgüt yapılarının bilgiye dayalı
olduğu görülmektedir. İşletmelerin başta gelen ortak yanlarından biri, hepsinin iyi
yönetilmek için bilgiye muhtaç olmasıdır. Müşteri kitlesinin ihtiyaç ve isteklerini
saptama ve zaman içinde pazardaki değişmeleri izleme olanakları ancak bilgi
teknolojilerinin yoğun olarak kullanımı ile mümkün olabilmektedir. Bilgi teknolojileri
genel olarak kamu kuruluşlarının işlem süreçlerini hızlandırmalarına, coğrafi sınırları
aşmalarını, bürokratik kademeleri ortadan kaldırıp, bilginin daha etkin ulaşım ve
paylaşımını sağlamalarına yardımcı olmaktadırlar.90
Bilgi teknolojilerinin işletme stratejilerinin oluşturulup uygulanması üzerinde ne
ölçüde etkili olduğu son zamanlarda sıkça ele alınan bir konu durumuna gelmiştir. Bilgi
teknolojileri hem ulusal bazda, hem de işletme düzeyinde oluşturulan stratejilerin önemli
bir kısmını oluşturmaktadır. Küresel anlamda iletişimin hızla sağlanabilmesine imkan
sağlayan teknolojiler hem işletme yöneticilerinin hem de politika yapanların bilgi
teknolojilerindeki stratejik potansiyeli görmelerini sağlamıştır. Bilgi işlem, iletişim ve
otomasyondaki ilerlemeler işletmeler arası bilişim faaliyetleri, bütünleşmeler ve iş
yapma metotları üzerinde dönüşümlere sebep olmaktadır. Bunun yanında donanım
özelliklerinin iyileşmesi ve maliyetlerin çok büyük ölçüde düşmesi, yazılımların
88 GÜLEŞ Hasan Kürşat, “Rekabet Üstünlüğü Ve Bilişim Teknolojileri”, Verimlilik Dergisi, 2000/1,
MPM Yayını, Ankara, 2000, s.90. 89TEKİN, GÜLEŞ, ÖĞÜT, s. 158. 90 KARAYORMUK Kemal, KÖSEOĞLU Mehmet Ali, “Pazarlama Bilgi Sistemi ve Bir Kamu Kuruluşu
Örneği’, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, 2005, s. 105.
38
kolaylıkla kullanılabilir hale gelmesi de bilgi teknolojilerinin stratejik kullanımına
yardımcı olmaktadır.91
İnsanlar günlük yaşamlarında ve faaliyetlerinde; iş dünyası küresel rekabet
koşulları içerisinde üretimden pazarlama ve satış sonrası hizmetlere kadar tüm iş
süreçlerinde; kamu kurumları hızlı ve nitelikli hizmet sunumunda bu teknolojilerin
sağladığı olanaklardan giderek artan oranlarda faydalanmaktadır.92
Ancak uygulamada bilgi teknolojilerinden kamu kurumlarında yeterli düzeyde
fayda sağlanamamakta ve istenilen verim alınamamaktadır. Kamu kurumlarının bilgi
teknolojilerinden yeterince yararlanamamalarının başlıca nedenleri şunlardır: 93
• Teknik Personel Eksikliği: Tüm kamu kurumlarında bilişim konusunda
uzman, kendini yetiştirmiş, yeni gelişmeleri yakından takip edecek nitelikli personel
istihdamı mümkün olmamaktadır. Nitelikli personel bulunduran kurumlar da ya
kendisine bir şeyler yapmasına imkan verilmeyip körelmesi sağlanmakta ya da aşırı iş
yükünden bunalımlar yaşanmaktadır.
• Kaynak veya Ödenek Olmaması: Teknolojinin de bir kuruluş ve işletim
maliyeti vardır. Kamu kurumlarında bu konuda ödenek eksikliği ve kaynak sağlanması
önemli bir sorun oluşturmakta ve kurumların teknolojik yapılandırmalarını
engellemektedir.
• Memur Anlayışı: Kamu kurumlarında ne yazık ki devlet memuru zihniyeti
diye bir düşünce hakim olmuş ve 657 sayılı yasaya tabi olarak iş garantisi altında
çalıştıklarından, yeni bir şeyler üretme mantığı ortadan kalkmıştır. Çünkü ödül-ceza
sistemi yerine kişisel tercihler, kurumun işleyiş tarzını ve personelin motivasyonunu
belirlemektedir.
91AKIN, s. 125-126. 92ZERENLER Muammer, Dijital İş Yaşamı: Tüm Boyutlarıyla Elektronik, 1. Baskı, Gazi Kitabevi,
Ankara, Aralık 2007, s. 8. 93 TECİM Vahap, “Kamu Kurumlarında Etkin Yönetim İçin Bilişim Teknolojileri”, Dokuz Eylül
Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, 2002, s. 144-145.
39
• Yönetici İradesi: Kamu kurumlarında genelde yöneticilerin yeni bir şeyler
yaratmak gibi bir iradeleri yoktur. Özellikle geleneksel memur olarak yetişmiş
yöneticiler, yeni bir şeyler yaratmak yerine statükoyu koruma savaşı vermektedir. Bu tür
iradeciler yanlış bir şey yapmaktansa yapmamayı ve yaptırmamayı tercih ederler ve
böylelikle kurumda gelişimin de önünü kesmiş olurlar.
2.4. İŞLETMELERDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMININ
GELİŞİMİ
Bilgi çağı olarak adlandırılan 21.Yüzyılın ilk yıllarını yaşadığımız günümüzde,
milyonlarca işletme, ürettikleri milyonlarca ürünle küreselleşen piyasalarda kendine yer
edinebilme çabası içindedir. Sürekli değişim gösteren ve belirsizliğin yoğun bir şekilde
yaşandığı piyasalarda, firmaların ayakta kalıp diğer firmalarla rekabet edebilmesinin tek
güvenilir yolu bilgidir. Bilginin ne olduğu ile ilgili tam bir fikir birliği sağlanmasa da
bilginin günümüzde rekabet için öncelikli konu olduğunda tam bir fikir birliği
bulunmaktadır.
Maddi ve finansal kaynaklar firmaların uzun dönemli başarısında artık eski
önemini kaybetmektedir. Hamel bu durumu; “Geleceğe yolculuğun yakıtı para değil, iş
görenlerin duygusal ve zihinsel enerjisidir.” şeklinde ifade etmektedir. En iyi bilgi ve
enformasyona sahip olan, istikrarlı bir şekilde yeni bilgi yaratan, bu bilgiyi
organizasyonun her yerine geniş ölçüde yayan, yeni teknolojilerde ve ürünlerde hızla
kullanan firmaların başarılı olduğu görülmektedir.94
Son 15 yıldır bilişim alanında çarpıcı değişmeler (seküler telefon, elektronik
posta ve kompakt disk vs.) yaşanmaktadır. Bilgi teknolojileri, örgüt yapısı ve bireyin
işinin yeniden dizaynında önemli bir etkiye sahiptir. Örgütsel değişmelerden en
önemlisi, örgütsel küçülmedir. Örgütlerde personel sayısının ve bürokratik işlemlerin
azalmasıyla birlikte örgüt yapısı yassılaşmaktadır. Örgüt içi ve örgüt dışı iletişim daha
94 EMREM Erdinç, “Entelektüel Sermayeyi Ölçme Ve Değerlendirme Yöntemleri”,
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=245, 20.06.2006.
40
etkin hale gelirken, yönetici kararlarının etkinliği de artmaktadır. Üretim süresinin
azalması ve çalışanların güçlendirilmesiyle birlikte verimlilik ve kârlılık artmaktadır.
Bilgi teknolojileri, hem iş yapma biçimini hem de bu işlerin diğer insanlarla koordine
edilme biçimini değiştirmektedir.95
Teknolojik gelişmeler farklı örgütleri birbirlerine bağlamakla kalmaz, ayrıca
ekonomik sonuçlar da bilgi teknolojilerinin tüm örgütte kullanılmasını gerektirmektedir.
Bilgi teknolojileri örgütün çevre ile ilişkisini desteklemekte, geleneksel iletişimin yerine
geçmekte ve iletişimi daha etkili yapmaktadır. İletişimde meydana gelen bu gelişmeler
de örgütlerin uzaklık ve zaman farkı problemlerini gidermektedir. Bilgi teknolojilerinin
kullanımı işletme içi iletişimi hızlandırmaktadır. Bilgi teknolojilerini kullanan örgütler
daha iyi ilişkilerde bulunmaktadır.96
Bilgi teknolojilerinin işletmelere sağladığı yararlar şunlardır: 97
•Yöneticilerin karar verme süreçlerine yardımcı olur: Veritabanı sistemleri,
çalışma tablosu programları, veri madenciliği ve daha birçok yazılım sistemi, kurumsal
verilerin değerlendirilmesinde ve yöneticilere anlamlı bilgiler sunulmasında önemli rol
oynamaktadırlar.
•Maliyetleri azaltır: Bilgi teknolojisi araçları, ürün geliştirme, üretim, dağıtım
ve müşteri ilişkileri yönetimi bakımından maliyetleri büyük ölçüde azaltmakta ve zaman
tasarrufu sağlamaktadırlar. Diğer taraftan, internet, intranet, diğer network ve iletişim
olanakları ofis içinde ve ofisler arasındaki iletişim maliyetlerini önemli ölçüde
düşürmektedir.
•Bilginin akmasını sağlar: Bilginin şirket içinde akması sağlanır. Her düzeyde
gereken bilgi gereken noktaya hızlı biçimde iletilmekte ve işletme çalışanlarının takım
95 KARADAL Himmet, SAVAŞ Orhan, KAZAN Halim, “Bilişim Teknolojilerinin Yönetim Sürecine
Etkileri: Aksaray'da Bir Araştırma”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=155, 20.06.2006.
96 TÜRKOĞLU Recep, “Bilişim Teknolojilerinden Bilgi Yönetiminde Yararlanma Düzeyi”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=615, 20.06.2006.
97ÇUBUKÇU Faruk, “Bilgi Teknolojilerinin Gücü”, http://www.farukcubukcu-bt.com/home.aspx?tab=makale, 21.06.2006.
41
halinde verimli bir şekilde çalışması sağlanmaktadır. Bu işlemler bir bütün olarak iş
akışını oluşturmaktadır. İş akışı sayesinde dökümanların yönlendirilmesi onaylanması ve
ilgili kişilere çok kısa sürede ulaştırılması sağlanmaktadır. Bu da şirketlerin hızlı karar
vermesini ve birçok sürecinde kaliteyi arttırmasına olanak sağlamaktadır.
•Çeviklik: Çeviklik kavramı da bilgi teknolojilerinin işletmelere kattığı önemli
bir unsurlardan bir tanesidir. Pazar ve yasalar değiştiğinde işletmenin hemen adapte
olması gerekmektedir. Bunun yanı sıra ürünlerin yaşam süreleri de gün geçtikçe
kısalmaktadır. Bilgisayar sistemleri üzerinde geliştirilen doküman yönetimi ve iş akışı
sistemleri yeni prosedürlerin hızla hayata geçmesine imkan tanımaktadır.
Bilgiyi üretme, kullanma ve yayma yeteneği olarak tanımlanabilecek teknolojik
yetenek, uluslararası rekabet gücünün ve ekonomik büyümenin, dolayısıyla da
toplumların refahının en kritik göstergesi durumuna gelmiştir. Teknolojik gelişme
açısından ileri olan ülkelerde ekonomik faaliyetlerin önemli bir bölümünü bilgi yoğun
faaliyetlerin oluşturduğu bir değişim süreci yaşanmaktadır. Günümüzde, ürün ve hizmet
üretim faaliyetlerinin artan ölçüde bilgi kullanımını gerektiriyor olmasından hareketle
ekonomileri tanımlamakta “Bilgiye Dayalı Ekonomi” veya “Bilgi Ekonomisi"
kavramları ortaya çıkmış ve yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.98
2.5. BİLGİ EKONOMİSİ
1980'lerde başlayan bilimsel ve teknolojik gelişmeler, beraberinde dijitalleşmeye
dayalı büyük ölçekli çok sayıda şirketin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Özellikle,
hisse senedi piyasalarında, eski ekonominin yerleşmiş kurumlarının piyasa değerlerinin
önüne geçerek, bir anda ilgi odağı haline gelmişlerdir. Bu gelişmenin öncülüğü hiç
şüphesiz Microsoft'a aittir. Ancak, tüm teknolojik gelişmelere damgasını vuran ise
internet olmuştur. Bilgi paylaşımının getirdiği katkı ve bu katkının özellikle iktisadi
alanda kullanıma sunulmasında sağladığı kolaylık nedeniyle internet, yeni ekonomi ile
98 ZERENLER, s. 8.
42
özdeşleşmiştir. Artık bilginin saklanması yerine paylaşılması ve paylaşıldıkça artacağı
görüşü yaygın bir hale gelmiştir.99
Bilgi toplumunun içinde bulunduğu ekonomik koşullar günümüzde bilgi
ekonomi adıyla nitelendirilmektedir. Emek yoğun işlerin düşük gelir grubundaki
ülkelere kaydırılmasıyla sanayileşmiş ülkelerde emek yoğun işlerden ürünler ile know-
how ve yaratıcılık temeline dayalı değer ekleyen bilgi yoğun faaliyetlere geçmişlerdir.100
Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler sonucu ekonomi
daha önce hiçbir dönemde görülmediği kadar bilgi yoğun bir nitelik kazanmıştır.
Özellikle bilgisayar ve iletişim teknolojilerinde hardware ve software uygulamalarındaki
gelişmeler ile kullanıcılar için büyük imkanlar ortaya çıkmıştır. Bilginin depolanması,
kopyalanması, taranması, aktarılması ve çok değişik amaçlar için kullanılabilir hale
gelmesi ekonomide büyük değişikliklere yol açmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin
büyük etkisi, kendisini diğer teknolojilerden ayıran doğurgan özelliğinden
kaynaklanmaktadır. Bundan önceki teknolojik gelişmeler sadece belirli bir mamulün
veya sektörün üretimini etkilerken, bu teknolojiler ekonomide oldukça geniş bir
uygulama alanı bularak ekonomik etkinliği çok geniş bir alanda sağlamaktadır.101
Bilgi, bütün ekonomik sistemlerin temelinde bulunmaktadır. Sosyal ve ekonomik
sistemlerin bilgiden ayrı düşünülmesi imkansızdır. Günümüzde uluslararası ekonomik
savaşın en önemli silahının bilgi olduğu kabul edilmektedir. Sanayi ekonomisinin
kaynakları; üretim faktörleri sermaye, emek, doğa ve teknoloji iken bilgi ekonomisin
ana kaynağı bilgidir. Buradan sanayi ekonomisi ile bilgi ekonomisi arasındaki farkı
bilginin üretim faktörleri içinde birincil öneme sahip olması ve bilginin kullanımının
yaygınlaşmasıyla açıklayabiliriz.
99 ARMAĞAN Ramazan, “Yeni Ekonomiler Ve Türkiye”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 2000, s. 140-141. 100 AKIN H. Bahadır, “2000 Yılına Doğru Bilgi Toplumu Üzerine Genel Bir Değerlendirme Ve Bilgi
Ekonomisinin Özellikleri”, Verimlilik Dergisi, 1999/1, MPM Yayını, Ankara, 1999, s. 66. 101 KARAHAN Özcan, “Bilgi Ekonomisine Yönelik Kamu Politikası Stratejisi Ve Türkiye”,
http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=174, 21.06.2006.
43
Bilgi ekonomisinin özellikleri ise şunlardır: 102
•Bilgi temelli bir ekonomidir.
•Ağ ekonomisidir.
•Yenilik yoğun bir ekonomidir.
•Hız ekonomisidir.
•Küresel bir ekonomidir.
•Yeni ekonomide sanallaşma önemli rol oynamaktadır. 103
•Yeni ekonomide üretici ve tüketici farkı belirsizleşmektedir.
•Yeni ekonomi sosyal problemleri beraberinde getirmiştir.
2.6. BİLİŞİM SİSTEMLERİ
Ham bilginin hazırlanması, işlenmesi ve iletişimi gibi bir takım işlemler
dizisinden geçerek kullanıcıların ihtiyacına uygun ve yararlı bilgi durumuna
dönüştürülmesi süreci, bilgi sistemini oluşturmaktadır. İşletmelerde bilgi sistemleri,
yönetimin ihtiyaç duyduğu veri ve bilgileri işletmenin makro ve mikro çevresinden
toplayan, organize eden, özetleyen ve ihtiyaç duyan alt sistemlere ve yöneticilere
raporlayan sistemlerdir.104
Tüm sistemler gibi bilişim sistemleri de girdiler, süreçler (dönüştürme) ve
çıktılardan oluşmaktadır. Bilişim sisteminin temel girdisi veriler olup, girdi birimleri
(kart delicileri, kart okuyucuları, optik okuyucu, disk vb.) vasıtasıyla sisteme
aktarılmaktadırlar.105 Verileri daha anlamlı şekle çeviren süreçler, bunları çıktılara
(yönetim bilgisine) dönüştürmektedir. Çıktılar, manyetik disk, yazıcı vb. çıktı birimleri
ile kullanıcıların hizmetine sunulmaktadır. Süreçleri, donanım ve prosedürler olmak
102 AKYÜZ Yılmaz, GÖRMÜŞ A. Şahin, BEKTAŞ Çetin, “Bilgi Toplumuna Geçiş Sürecinde Bilginin
Artan Ekonomik Değeri Ve İşletmeler Üzerindeki Etkileri”, http://66.249.93.104/search?q=cache:UU_NdxB-P6YJ:www.geocities.com/ceteris_paribus_tr/akyuz2.doc+bilgi+ekonomisinin+%C3%B6zellikleri+nelerdir&hl=tr&gl=tr&ct=clnk&cd=1, 21.06.2006.
103 AKIN, s.67-75. 104 DEMİRHAN Dilek, “İşletmelerde Strateji Bilgi Sistemleri Yönetimi Ve Rekabet Üstünlüğü Elde
Edilmesindeki Rolü”, Ege Akademik Bakış Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2002, s. 118. 105 BENSGHIR, s. 15.
44
üzere ikiye ayırmak mümkündür. Bilgisayar programları, bilgisayar donanımları
tarafından yerine getirilmektedir. Örneğin, bazen veriler bilişim sistemine girdi olarak
dahil edilmeden önce manuel olarak toplanmak ve kontrol edilmek zorundadır.106
Bilişim sistemi; kendisinin de bir alt sistem olarak dahil olduğu, daha geniş ve
başka alt sistemlere sahip olan bir sistem kapsamında bilgi kümelerinin toplanması,
saklanması, işlenmesi, dağıtılması, karar verilmesi ve iletilmesi için gerekli olan bir bilgi
kümeleri sistemi şeklinde tanımlanabilir. Bir organizasyon içinde bulunan tüm
haberleşme birimlerine ait bir şebekedir. Bilişim sistemi; işletim sisteminin tersine
olarak, saklanan verilerin bilgi elde etmek amaçlarıyla önceden tam olarak
kestirilemeyen yollarla kullanıldığı bir sistemi ifade etmek için kullanılan bir kavramdır.
Bilişim sistemi ayrıca, veri saklama ve erişim amacıyla yapılan ve genellikle bir veri
tabanlı yönetim sistemi kullanan bir bilgisayar sistemi şeklinde de tanımlanabilir.107
Bilişim sistemlerinde bilgi oluşturma süreci beş basamaktan meydana
gelmektedir. Bilişim sistemlerinin bileşenleri şunlardır:108
•Girdi: Giriş bölümünde veriler, girdi birimleri aracılığı ile bilgisayara aktarılır.
Girdi birimleri olarak klavye, tarayıcı, fare, mikrofon, görüntü kamerası gibi donanımlar
kullanılmaktadır.
•İşlem: Veriler, bilgisayara aktarıldığı andan itibaren işleme tabi
tutulabilmektedir. Örneğin, girilen veriler bilgisayar tarafından, kıyaslanmakta,
sınıflandırılmakta, toplanmakta, metinler biçimlendirilmekte veya şekiller
düzeltilmektedir.
•Çıktı: Bilgisayar tarafından işlenerek bilgiye dönüştürülen verilerin görünmesini
ve raporlanmasını sağlayan birimlerden oluşmaktadır.
106 TEKİN, GÜLEŞ, ÖĞÜT, s. 178. 107 YOZGAT Uğur, “Yönetim Bilişim Sistemleri Borsa Aracı Kurumları Uygulaması”, Marmara
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, 2000, s. 403-404. 108 CURTIN Dennis P. And Others, Information Technology: The Breaking Wave, Irwin/ Mc Graw-
Hill, New York, 1998, p. 21.
45
•Depolama: Güncel olarak kullanılmayan programlar ve veriler gerektiği zaman
kullanılmak üzere depolanmaktadır. Genel olarak depolama işlemi, disk ve çeşitli kayıt
bantları üzerinde gerçekleştirilmektedir.
•Dağıtım: Elde edilen bilgilerin gerekli kişilere ulaştırılabilmesi için direkt
olarak bir bilgisayardan diğerine aktarılması mümkündür. Ancak en çok kullanılan iki
yol ise; ulaştırılmak istenen bilginin e-mail yoluyla gönderilmesi ya da web sitesinde
ilan edilmesidir.
Bilişim sistemleri mimarisi, gereken bilgi türleri ve bunların ne şekilde
işlenecekleri konusunda üst düzey tanımlamalardır. Bilişim sistemleri mimarisi veri ve
süreç mimarisi olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Veri mimarisi şirkete ne tür
bilgilerin gerektiğini üst seviyede detaylı olarak ortaya koymaktadır. Süreç mimarisi ise,
örgütsel faaliyetleri tanımlamaktadır. Veri mimarisi işletme süreçlerinin tasarlanıp
yenilenmesi için bir temel oluşturmaktadır. Süreç mimarisine bağlı olarak ise, her
kademeden çalışanlarla etkin ve verimli iletişim sağlanabilmesi için bir kullanıcı
arabirim yapılandırılır. Bilişim mimarisinin kavramsal tasarımı tamamlandıktan sonra,
hızla değişen işletme süreçlerine uyumlu olarak teknik mimari meydana getirilecektir.109
2.7.BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
Her organizasyon farklı bir hizmet alanı, farklı bir çalışma biçimi ve yapılan işin
türüne bağlı olarak da farklı nitelikte bilgi gereksinimine ihtiyaç duymaktadır.
Organizasyonlar, bilgi gereksinimlerini kurdukları bilişim sistemleri ile temin
etmektedirler. Oluşturulan kurumsal sistemler, tedarik zinciri yönetimi, müşteri ilişkileri
yönetim sistemleri ve bilgi yönetim sistemleri, gittikçe dijital hale gelen işletmeleri
tanımlayan temel sistemler haline gelmiştir. Organizasyonların eski sistemi bırakıp da
yerine yenisini uygulamasında risk, maliyet, zaman gibi pek çok değişkeni dikkate
alması gerekmektedir. Yeni teknolojik altyapının organizasyonun içerisine
entegrasyonunu sağlamak yeni işlev ve süreçlerle ilgili değişiklikleri de beraberinde
109AKIN, s. 139.
46
getirmektedir. Bu entegrasyon sürecinin daha kolay bir şekilde sağlanabilmesi için
organizasyonlarda yönetim seviyelerine, fonksiyonel alanlara, ve destek sağlama
biçimlerine göre farklı niteliklerde Bilişim Sistemleri kurulmaktadır.110
2.7.1. Yönetim Seviyelerine Göre Sınıflandırma
Küresel rekabet ortamında faaliyet gösteren organizasyonlar her yönetim
kademesi için ihtiyaca göre farklı nitelikte bilişim sistemi kurmak ve bu sistemleri
entegre bir biçimde çalıştırmak zorundadır. Organizasyonlarda yönetim seviyelerine
göre; operasyonel düzey, bilgi düzeyi, yönetim düzeyi ve stratejik düzey olmak üzere
dört çeşit bilişim sisteminden söz edilmektedir.111
•Operasyonel Düzey Bilişim Sistemler; işlerin aksamadan ve verimli bir
şekilde devamını sağlamak ile yükümlü olan ilk basamak yöneticilerine destek
sağlamaktadır.
Operasyonel düzey bilişim sistemleri, bilginin stratejik bir güç olarak ele
alınmasının altında yatan bir süreç olarak, şirketin pazara yönelik kararlarına destek
veren en önemli bileşendir. Müşterinin şirket ile olan birlikteliği sırasında gerçekleşen
her bir faaliyet, işlemler olarak saklanarak başarılı iş uygulamaları oluşturulur.
Müşteriden başlayarak tüm süreçlere doğru akan veri ve enformasyon operasyonel
etkinliğin artmasına ve dolayısıyla da şirketin uzun süreli karlılığına olumlu katkıda
bulunmaktadır.112
•Bilgi Düzeyi Bilişim Sistemleri; organizasyonlardaki veri ve bilgi
çalışanlarının işlerini kolaylaştıran ve destekleyen bilişim sistemi uygulamalarıdır.
110 OKTAL Özlem, “Kurumsal Sistemlerin Uygulama Başarısını Etkileyen Değişkenlere Göre Dönüşüm
Stratejilerinin Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/2007, s. 79-80. 111 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 39. 112 KULAKLI Atik, BİRGÜN Semra, “Müşteri Merkezli Operasyonel Bilgi Yönetimi İçin Veri
Yönetiminin Ölçülmesi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, Aralık, 2005, s. 39.
47
Sistemin temel amacı, işletmenin kırtasiyecilik iş akışının kontrol edilmesi ve yeni
bilgilerin iş ile bütünleşmesinin sağlanmasıdır.113
•Yönetim Düzeyi Bilişim Sistemleri; orta kademe yöneticilerine genel
politikaların ve stratejik kararların uygulanması konularında yardımcı olan bilişim
sistemleridir. Kısa dönemli planların yapılması, organize etme, uygulama ve kontrol bu
sistemin temel amaçlarıdır. Genellikle kısa dönemli, özet ve periyodik raporlar
hazırlayarak ya da elde edilen bu raporları gelecek dönem raporları ile kıyaslayarak
yönetim faaliyetlerine yardımcı olurlar. Yönetim düzeyi sistemler, operasyonel düzey
sistemlerden daha geniş nitelikte olup iç ve dış kaynaklardan aldığı bilgieri kullanır.114
•Stratejik Düzey Bilişim Sistemleri; geçmişi iyi inceleyerek gelecekteki
trendleri doğru tahmin etmeye çalışarak yönetim faaliyetlerine destek sağlamaktadır.
Oldukça zor ve bir o kadar da önemli olan bu iş, işletme üst yönetiminin temel
görevlerinden biridir. Bu sistemler, olası konjonktürel dalgalanmaların sonuçlarının
neler olabileceği ve bunlar olduğu zaman nasıl davranılması gerektiğini planlamakta,
riskleri ve fırsatları hesaplamaktadır.115
Stratejik düzey bilişim sistemleri, organizasyonun bütününden ve genel
yönetimden sorumlu olup; organizasyonun genel politikasını ve stratejisini belirleyip dış
çevre ile olan ilişkileri yönlendirmektedirler. Sistemin temel amacı bilgiyi,
organizasyonun stratejik ortakları olan müşteriler, tedarikçiler ve dağıtımcılarla birlikte
kullanmanın yollarını oluşturmaya çalışmaktır.116
113 AKGÜN E. Ali, KESKİN Halit, “Sosyal Bir Etkileşim Süreci Olarak Bilgi Yönetimi ve Bilgi Yönetimi
Süreci”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 1/2003, s. 175. 114KURUÜZÜM Ayşe, ATSAN Nuray, “Analitik Hiyerarşi Yönetimi ve İşletmecilik Alanındaki
Uygulamaları”, Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 1/2001, s. 84. 115 BERBEROĞLU N. Güneş, DALYAN Figen, “Globalleşme ve Stratejik Yönetimin Değişen Yüzü”,
Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1-2, 1999, s. 86. 116 BENLİGİRAY Serap, “İnsan Kaynakları Yönetiminde İdari Destek Birimi Olmaktan Stratejik
Ortaklığa Geçiş”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, 2001, s. 36.
48
2.7.2. Fonksiyonel Alanlara Göre Sınıflandırma
İşletme amaçlarının yerine getirilmesi bir takım işletme fonksiyonlarının uygun
bir şekilde yerine getirilmesine bağlıdır. Faaliyet alanlarına göre değişmekle birlikte,
temel olarak her organizasyonda tedarik, üretim, pazarlama ve satış, insan kaynakları,
muhasebe ve finansman, lojistik gibi fonksiyonel birimler bulunmaktadır. Bu
fonksiyonların etkin ve verimli bir şekilde yerine getirilmesinde bilişim sistemlerinin
birçok katkıları olmaktadır.117 Fonksiyonel alanlara göre bilişim sistemleri Çizelge
2.2.’deki gibi sınıflandırılabilir:
Çizelge 2.2. Bilişim Sistemlerinin Fonksiyonel Alanlarına Göre Sınıflandırılması
Fonksiyonel Alanlar İşlevleri
Tedarik Bilişim Sistemleri Organizasyonun üretimde bulunabilmesi için ihtiyaç duyulan üretim faktörlerinin temin edilmesi
Tasarım ve Üretim Bilişim Sistemleri (CAD, CAM, İş Akışı Otomasyon Sistemleri)
Üretilecek ürünün tasarımı, üretimi ve üretim sırasındaki iş akışının düzenlenmesi
Pazarlama ve Satış Sistemleri (E-Ticaret, CRM)
Pazarlama karmasına yönelik işlevler
Finansman ve Muhasebe Bilişim Sistemleri
Nakit ve fon yönetimi, finansal kayıtların tutulması
İnsan Kaynakları Yönetimi Bilişim Sistemleri
İnsan kaynaklarının temini, istihdamı ve özlük işlerinin yürütülmesi
Lojistik Bilişim Sistemleri Malzemenin taşınması, envanter kontrol ve dağıtım
Kaynak: Hasan Kürşat GÜLEŞ, Musa ÖZATA, Sağlık Bilişim Sistemleri, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, Eylül 2005, s. 42.
•Tedarik Bilişim Sistemleri: Tedarik zinciri, mal ve hizmetlerin tedarik
aşamasından, üretimine ve nihai tüketiciye ulaşmasına kadar birbirini izleyen tüm
halkaları kapsamaktadır. İş süreçleri açısından bakıldığında, tedarik zinciri; satış süreci,
117 ELİBOL Halil, “Bilişim Teknolojileri Kullanımının İşletmelerin Organizasyon Yapıları Üzerindeki
Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 13, 2005, s. 158.
49
üretim, envanter yönetimi, malzeme temini, dağıtım, tedarik, satış tahmini ve müşteri
hizmetleri gibi pek çok alanı içine almaktadır.
Tedarik Zinciri Yönetimi ise müşteriye, doğru ürünün, doğru zamanda, doğru
yerde, doğru fiyata tüm tedarik zinciri için mümkün olan en düşük maliyetle ulaşmasını
sağlayan malzeme, bilgi ve para akışının entegre yönetimidir. Bir başka deyişle zincir
içinde yer alan temel iş süreçlerinin entegrasyonunu sağlayarak müşteri memnuniyetini
artıracak stratejilerin ve iş modellerinin oluşturulmasıdır.118
Tedarik zinciri yönetiminde yer alan taşıma, depolama, teslimat vb. işlevler eski
yıllarda günümüze kıyasla çok daha ilkel yöntemlerle yapılmaktaydı. Üretici firmalar
ürettikleri yarı ve/veya tam işlenmiş ürünleri toptancılara veya doğrudan perakendecilere
satıyorlardı. Üretici firmanın satış elemanları, tedarik zincirindeki müşterilerini ziyaret
ederek onların siparişlerini not alıyorlardı ya da perakendeciler siparişlerini üretici
firmaya telefonla veya posta yoluyla ulaştırıyorlardı. Ancak günümüzde işletmeler ister
sanayi sektöründe isterse hizmet sektöründe faaliyette bulunsunlar, ihtiyaç duydukları
hammadde ve malzemeleri zamanında sağlayabilmek için bilişim sistemlerinin desteğine
ihtiyaç duymaktadırlar.119
1990’lı yıllardan itibaren tedarik fonksiyonunun yürütülmesinde kullanılan
araçların başında Elektronik Veri Değişimi (EDI) gelmektedir. EDI, farklı
kuruluşlardaki uygulamalar arasında yapısal veri değişimi olarak tanımlanmaktadır. Bu
tanımda yer alan yapısal veri değişimi, EDI’ın iş dünyasında kullanılan kağıt belge
değişiminin yerine geçtiği anlamına gelmektedir. EDI uygulamalarında veri, yapısal bir
formatta transfer edilmektedir. Bu formata EDIFACT (İdari, Ticaret ve Nakliyata İlişkin
Elektronik Veri Değişimi) adı verilir ve dünya çapında ticaretin kolaylaştırılması
konusunda kurulan BM 4.Çalışma Grubunun bir girişimidir. Yaklaşık on yıl önce,
uluslararası ticaretin etkinliğini artırmak amacıyla, ticari verilerin içeriğine elektronik
yoldan ulaşabilmek için bir dünya standardına gereksinim duyularak bu girişim
118 http://www.minerva.com.tr/plantumweb/plantum_scm.asp?fid=scm&brw=b, 03.03.2008. 119 DEMİR M. Hulusi, ŞAHİN Ayşe, “Bilgi- İşlem Teknolojilerindeki Gelişmelerin Lojistik Yönetimi
Üzerindeki Etkileri: Tedarik Zincirleri Yönelimli Teorik Bir Analiz”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C. 8, Sayı: 3, 2003, s. 42.
50
başlatılmıştır. Standartlaşma süreci ise UN/EDIFACT formatına ilişkin ISO
standartlarının ilk yayınlandığı 1987 yılında başlamıştır.
EDI’ın yararları şunlardır: 120
•Hızlı ve doğru veri akışını,
•Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini,
•Üretkenliğin ve karlılığın artmasını,
•İş ilişkilerinin geliştirilmesini,
•Müşteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün arttırılmasını sağlar.
İnternet kullanılmaya başlamadan önce, her firmanın kendine ait özel EDI
sistemleri vardı. Bu sistemler Katma Değerli Ağlar (VAN=Value Added Network)
olarak tanımlanmakta, sahipleri bir perakendeci, bir satıcı veya üçüncü şahıs bir
ürün/hizmet sağlayıcısı olabilmekte ve yine bu kişiler tarafından işletilmekteydiler. Bu
sistemlerin geliştirilmeleri genellikle çok pahalı ve aynı zamanda sistemde yer alan tüm
grupların önemli bir katılımının da olması gerekmekteydi. Bilgi- işlem teknolojilerindeki
hızlı gelişmeler firmaların tedarik zincirlerini de çok fazla etkilemiştir. Tedarik
zincirlerinde internet üzerinde kullanılan extranet ağları ile elektronik veri değişimi her
geçen gün artmaktadır.121
• Tasarım ve Üretim Bilişim Sistemleri: Bir tasarım ve üretim bilişim
sistemi, tasarım ve üretim sistemlerini planlama, düzenleme, işletme, izleme ve kontrol
etmek için gerekli verileri sağlamaktır. Bu tür bilişim sistemleri diğer işlevler için
geliştirilen bilişim sistemlerinden kullandıkları girdi ve çıktı araçları ile sistemin içerdiği
verilerin yapısı bakımından farklılık göstermektedir. Tasarım ve üretim ile ilgili
kararların alınmasında; Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD- Computer Aided Desing),
Bilgisayar Destekli Üretim (CAM- Computer Aided Manufacturing), İş Akışı
Otomasyon Sistemleri, Malzeme İhtiyaç Planlama Yazılımları (MRP- Material
120 http://www.transmetro.com.tr/icerik.asp?IcerikID=38&L=1, 21.06.2006. 121 DEMİR, ŞAHİN, s. 42.
51
Requirement Planning), ve Bilgisayar Bütünleşik Üretim Yazılımları (CIM- Computer
Integrated Manufacturing) gibi yazılım programları destek sağlamaktadır.122
Bilgisayar Destekli Tasarım: Bilgisayar destekli tasarım terimi, mühendislik
tasarımcılarının tasarımlarını geliştirmek, değiştirmek ve son şekle sokmak için
bilgisayardan ana öğe olarak yararlandıkları bir işlemi tanımlamak için kullanılır.
Bilgisayar; tasarımcının veriyi analiz ettiği, hesaplamaları yaptığı ve proje edilen
tasarımın üç boyutlu görüntüsünün hızlı ve verimli olarak bilgisayar grafik sistemiyle
oluşturulduğu bir terminal olmaktadır. Görüntü ise, döndürülebilmekte, farklı açı, kesit,
düzlem ve büyüklüklerde incelenebilmektedir. Değişiklikler çok hızlı olarak
yapılabilmektedir.
Tasarımcı, tasarımın ayrıntılarını yeterli bulduğunda bu bir çizim istasyonu olan
ikinci bir terminale gönderilir. Burada teknik ressamlar, orjinal tasarımı bir dizi
mühendislik teknik resmine dönüştürür. Burada da iş parçası döndürülerek, kesit
alınarak, ölçeklendirilerek orjinal tasarımın modifikasyonu sağlanır. Bu işlem bittiğinde
ise tam olarak boyutlandırılmış çizimler, sisteme bağlı bir yazıcı veya çizici ile çıkartılır
veya daha sonra kullanım amacıyla bu bilgiler nümerik veri olarak saklanabilir.123
Bilgisayar destekli tasarım uygulamaları sayesinde, ürün tasarımı sırasında veya
sonrasında yapılmak istenen değişiklikler kolayca gerçekleştirilebilmekte ve
bilgisayarların belleğinde saklanabilmektedir. Tasarım uygulamalarının saklanması ve
geri çağrılması mümkün olduğundan yeni ürün tasarımları kolaylıkla yapılabilmektedir.
Bir parça ya da ürün için çizim yapıldığında, bu çizimle ilgili değişik çizgiler, şekiller ve
renkler değiştirilebilmekte, bu da yeni ürünlerin tasarım süresini önemli ölçüde
azaltmaktadır.124
Bilgisayar Destekli Üretim: Bilgisayar destekli tasarım programlarının bu
modülünde bilgisayar ortamında sanal imalat yapılır. Öncelikli olarak CAD ortamında
imal edilecek parçanın tasarımı gerçekleştirilir. Tasarım istenen özelliklere ulaştıktan
122 BENSGHIR, s. 81. 123 http://www.turkmekatronik.com, 04.06.2008. 124 ZERENLER, s. 248.
52
sonra CAM ortamında parça açılır. CAM, birçok CNC talaş kaldırma işlemlerini içeren
modüldür. Uygun talaş kaldırma yöntemleri parçaya uygulanarak bilgisayar ortamında
parça üzerinden parça kaldırılır. Parça atölyede imalata başlamadan önce bütün
karşılaşılabilecek hatalar tespit edilir. En doğru sonuç elde edildiğinde CNC makinesi
için takım kodları üretilir. Üretilen bu kodlar CNC makinesine yüklenir ve böylece
bilgisayar ortamında bilgisayar ortamında gerçekleştirilen hatasız imalat gerçeğe
dönüştürülmüş olur. Malzeme ve zaman kaybı ile zaman kaybı ile işçilik hataları sıfıra
inmiş olur. İşletmelerin piyasada rekabet edebilmelerinin temelini oluşturan bu unsurlar
bilgisayar destekli üretimle ortadan kaldırılır.125
Bilgisayar destekli üretimin başarısı tasarım, tedarik, üretim ve satış gibi fonksiyonlar
arasında iletişim ve bilgi akımının düzenli olmasına bağlıdır. Böylece tam otomasyon ve
kontrol sağlanmış olduğundan kalite ve üretim artışı istenilen seviyeye ulaşabilecektir.126
İş Akışı Otomasyon Sistemleri: İşletmede kullanılmakta olan makine, hammadde
ve işgücünün durumuna bağlı olarak iş akışı çeşitleri bulunmaktadır. İş akışı otomasyon
sistemleri organizasyon içerisinde yürütülen çeşitli faaliyetler arasında eşgüdüm
sağlayarak verimliliğin arttırılmasını hedeflemektedir. Bir İAOS; yönetim, üretim ve
diğer iş süreci hareketlerinin akışını izlemekte ve koordine etmektedir. İAO sistemleri,
çalışanlara aktivitelerini koordine etmeleri için işle ilgili bilgi sağlar ve işletme içi bilgi
akışını geliştirmektedir.
İş akışı işletmenin içinde bulunduğu sanayi kolu ve üretim tekniği ve fabrika binasının
şekliyle yakından ilgilidir. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmelere bağlı olarak fabrika
üretim sistemi içerisinde en etkin ve verimli iş akışının seçimi ve tasarımı
yapılabilmektedir.127
Malzeme İhtiyaç Planlaması Sistemleri: Malzeme İhtiyaç Planlamasının
(MİP/MRP- Materials Requirement Planning) oluşturulabilmesi için; finans,
mühendislik, insan kaynakları, imalat ve satın alma gibi fonksiyonel bölümlerin ortak
125 http://www.tidemtasarim.com/tr, 04.06.2008. 126 TEKİN Mahmut, Üretim Yönetimi, Cilt 1, 3. Baskı, Arı Ofset Matbaacılık, Konya, 1996, s. 132. 127 TEKİN, s. 74- 75.
53
veri tabanından bilgileri kullanarak bir stratejik plan ve Ana Üretim Çizelgesi (MPS)
türetilir. Nihai ürünü imal etmek için alt montajlar, bileşen parçaları ve hammadde
miktarları MPS’e göre belirlenmektedir.
Her seviyede her parça için miktar belirleme kuralı kullanılarak malzeme
ihtiyaçları, zaman safhalı kapasite ve yığın imalat süreleri tahmin edilmektedir. İş
merkezleri için kapasite ihtiyaçları aynı zaman periyodu için toplanır ve bu toplam iş
yüklü mevcut kapasite ile mukayese edilmektedir. Toplam kapasite mevcut kapasiteyi
aşarsa bazı iş yükleri geriye veya ileriye doğru kaydırılmak suretiyle
seviyelendirilmektedir.128
Üretim Kaynakları Planlaması Sistemleri: 1980’lerin başında dijital
bilgisayarların kullanımının artmasıyla birlikte, MİP üzerine birçok çalışma yapılmaya
başlanmıştır. MİP çalışma sahalarının genişletilmesiyle birlikte daha fazla üretim
faaliyetleri, bu yöntem içine dahil olmuştur. Bunlar; işletme planlaması, üretim planlama
ve kapasite planlaması gibi alanlardır. Genişletilmiş bu MİP sisteminin yeni ismi üretim
kaynakları planlama (ÜKP) sistemi olmuştur. ÜKP sistemleri üzerine yapılan son
araştırmalar gerçek üretim ortamına giderek daha yakın olmaya başlamış ve belirsiz
talep düşünülmeye başlanmıştır
ÜKP sistemleri, üretim aşamalarını planlama ve kontrolle ilgilenmekte ve pazar
ihtiyaçlarını karşılamak ve şirket stratejilerini belirlemek üzere tasarlanmıştır. Bu
yüzden, etkin bir ÜKP sistemi, bir şirketin rekabetçi pazarda güçlü olmasını
sağlamaktadır.129
• Pazarlama Satış Sistemleri: Modern bir pazarlama sistemi, pazardaki
dinamiklerle, tüketicilerin sonsuz arzuları arasındaki uyumu sağlamak zorundadır.
128 TORKUL Orhan, CEDİMOĞLU İ. Hakkı, “Gerçek Zamanlı MRP Yaklaşımı”, İstanbul Üniversitesi
İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 1, Nisan, 1999, s. 83-90. 129 GÜNER Ertan, ÇALIŞKAN Cenk, “Üretim Kaynakları Planlama Sisteminde Ana Üretim Çizelgesinin
Dondurulması”, Gazi Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi Dergisi. Cilt: 19, Sayı: 2, 2004, s. 161-163.
54
Tüketici ile pazardaki dinamikler arasındaki bu uyumun sağlanmasında işletmeler çeşitli
pazarlama araçlarından yararlanmaktadır.130
Ürün ve işletmelerdeki teknolojik ilerlemeler, kısalmış ürün ömrü, pazarların
küreselleşmesi, tüketim ve dağıtım hızı gibi faktörler işletme performansını etkilemekte
bu da üretim ve pazarlama stratejileri arasında bir işbirliğinin sağlanmasını zorunlu hale
getirmiştir. Bu nedenle, pazarlama ve üretim birimlerinin uyumlu olması ve çatışmaya
yer vermeyecek şekilde süreçlerini tasarlaması, işletme performansını arttırmakla
birlikte işletmelere önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır.131
Pazarlama faaliyetleri yürütülürken, pazarlama karması olarak adlandırılan 4P
(product, price, place, promotion) ile ilgili faaliyetler başarının temel unsurlarıdır. Dört-
P çerçevesi, pazarlamacıların, ürün ve onun özellikleri hakkında bir karar vermelerini,
fiyat saptamalarını, ürünlerin dağıtımını nasıl yapacaklarına karar vermelerini ve
ürünlerinin tanıtımı için bir yöntem seçmelerini kapsamaktadır.132
Rekabet şartlarının giderek yoğunlaştığı günümüz koşullarında, yeni ve uzun
dönemli rekabet araçlarına duyulan ihtiyaç açıkça görülmektedir. Sürdürülebilir rekabet
avantajının sağlanmasında bilişim sistemleri teknolojilerinin kullanılması gerekliliği
kaçınılmaz bir gerçeklik olarak ortaya çıkmıştır.133
Bilgi, işletmeler için fırsatları öngörmek ve tehditlere kalkan oluşturmak için
kullanılan en etkili araçların başında gelmektedir. Bu araç işletmenin kuruluşundan
pazarlama stratejilerine kadar her aşamada kullanılmaktadır. Bu bağlamda pazarlama
bilgi sisteminin geliştirilmesi kaçınılmaz hale gelmektedir. Bilginin pazarlama alanında
kullanılabilmesi için bir sistem içerisinde ele alınarak daha etkin olarak kullanılması
130 GAVCAR Erdoğan, TAVŞANCI Savaş, “Pazarlama İşletmelerinde Satış Elemanlarının Memnuniyeti
ve Sorunlar”, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, 2004, s. 83. 131 BAYRAK Ayşe, ÖZDİL Tuncer, “İşletme Performansının Arttırılmasında Pazarlama-Üretim
İşbirliğinin Önemi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, 2003, s. 32. 132 KOTLER Philip, Kotler ve Pazarlama, 3. Baskı, Çev. ÖZYAĞCILAR Ayşe, Sistem Yayıncılık,
İstanbul, 2003, s. 134. 133 YEŞİLADA Tahir, YEŞİLADA Figen Akça, TANYERİ Mustafa, “Rekabet Üstünlüğü Sağlamada
Pazarlama Bilgi Sistemleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1, 2003, s. 299.
55
gerekmektedir. Kamu sektöründe ki işletmeler pazarlama bilgi sistemlerini katı,
hiyerarşik ve bürokratik kamu yönetimi anlayışından esnek, piyasa-temelli ve müşteri
odaklı kamu işletmeciliği yaklaşımına doğru bir değişime gereksinim duymaktadırlar.134
Pazarlama anlayışının yaygınlaşması, stratejik planlama ve stratejik pazarlama
planlamasının önem kazanması ile günümüzde pazarlama araştırmasına ve bilgi
toplamaya olan ihtiyacı hızla artırmaktadır. Bir işletme, doğru kararlar almak ve bunları
başarıyla uygulamak üzere, pazarlama dış çevresini iyi tanımak, kendisinin güçlü ve
zayıf yönleri ile pazarda mevcut fırsat ve tehlikeleri sağlıklı olarak değerlendirebilmek
için yeterli pazarlama bilgilerine sahip olması gerekmektedir. İşletmenin iyi bir
performans gösterebilmesi geniş ölçüde yönetim kararlarının dayandığı bilgilerin doğru
oluşuna bağlı olmaktadır.135
Bilgi sistemleri işletmelerde faaliyetlerin desteklenmesi ve karar verme sürecinde
etkinliği sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. Bu etkinlik de işletmelerde
bütünleştirilmiş bilgi sistemlerinin kullanımı ile gerçekleşebilir. İşletmenin belkemiği
niteliğinde bulunan üretim ve pazarlama fonksiyonlarının ortak veri tabanı yönetimi ile
örgütsel faaliyetlerin koordinasyonu ve etkinliği oluşturulabilir. Ürün ve süreç
kararlarında oldukça önemli bir yere sahip olan üretim-pazarlama arayüzü, operasyonel,
taktiksel ve stratejik düzeylerde oluşabilmekte ve örgütsel performansı
arttırabilmektedir.
Pazarlama ve üretim arasındaki ilişki stratejik, taktiksel ya da işlemsel düzeylerin
herhangi birinde ya da hepsinde kurulabilmektedir.
Bilişim sistemlerinin işletmelere sağladığı en önemli pazarlama avantajlarından
biri ise e-ticaret uygulamalarıdır. E- ticaret mal ve hizmet alımlarının ve ödemelerinin
dijital olarak yapılmasına dayanmaktadır.136
134 KARAYORMUK, KÖSEOĞLU, s. 103. 135 MUCUK İsmet, Pazarlama İlkeleri, 11. Basım, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 1999, s.56. 136 ÇEŞTEPE Hamza, “Elektronik Ticaretin Ticari ve Mali Etkileri: Dünya ve Türkiye Üzerine Bir
Değerlendirme”, Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, 2003, s. 48.
56
E-ticaret, bilgi, mal veya hizmet satın alma ve satış faaliyetlerinin internet veya
bilgisayar ağları aracılığı ile gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. İşletmeler
açısından rekabet üstünlüğü sağlama yollarından biri olan e-ticaret, mal ve hizmetlerin
pazarlanması, satışı ve ürün sağlayıcılarla ilişkisini kapsayan bir süreçtir.137 Ancak e-
ticaret geleneksel pazarlama faaliyetlerinden çok farklı bir süreçtir. İşletmelerin
internette başarılı pazarlama sonuçları elde edebilmeleri için etkileşimli bir strateji
çizmeleri gerekmektedir. E-ticaret özellikle uluslararası pazarlama için temel olarak
farklı bir çevre sağlamaktadır. Dolayısıyla uluslararası pazarlama yapan işletmelerin e-
ticaret yapmaları kaçınılmazdır.138E-ticaret, kullanılan teknolojiler ve uygulamalar
benzer olmasına rağmen taraflarına göre; işletmeler arasında, işletme-tüketici arasında,
işletme-devlet arasında ve tüketici-devlet arasında olmak üzere dört alt bölüme ayırmak
mümkündür.139
Günümüzün önemli pazarlama ve satış kanallarından biri olan e-ticaret, vizyon
sahibi firmalara pek çok avantaj ve yeni iş olanakları sağlarken tüketicilere de mal ve
hizmetlerin daha kolay ve daha ucuza elde edilmesi gibi faydaları beraberinde
getirmektedir. Elektronik ticaretin tarafları açısından faydaları sürekli olarak
artmaktadır. E-ticaretin avantajı temel olarak, ticari faaliyetlere ilişkin maliyetleri
düşürmesinden, coğrafi sınırlamaları ortadan kaldırmasından ve işlem hızını
artırmasından kaynaklanmaktadır.140
Küreselleşmeyle birlikte bilgi çağı, rekabetin daha yoğun olduğu yeni bir müşteri
anlayışını ortaya çıkarmıştır. Müşterilerin satın alma davranışları ve onları etkileyen
etkenler değişmiştir. İşletme ile müşteri ilişkisindeki güç, üretici ya da satıcı taraftan
müşteri tarafına doğru yön değiştirmiştir. Sonuçta müşteri ilişkileri yönetimi (CRM-
137 AVŞAR Muharrem, “E-Ticaret ve Bankaların Rolü”, Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 1/2001,
s. 203. 138 EID Riyad, TRUEMAN Myfanwy, “The Internet: New International Marketing Issues”, Management
Research News, Volume 25, Number 12, 2002, p. 62. 139 ELİBOL Halil, KESİCİ Burcu, “Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret”, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 11, 2004, s. 316. 140 GÜLEŞ Hasan Kürşat, BÜLBÜL Hasan, ÇELEBİ Ali, “Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi
İşletmelerinde Elektronik Ticaret Uygulamaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, 2003, s. 468.
57
Customer Relationship Management) kavramı ortaya çıkmıştır. CRM, ilişki yönlü
pazarlama stratejilerinin uygulanmasında, varolan bilgi teknolojilerinin amaçlara uygun
biçimde kullanılmasına yönelik bir kavramdır. Bu yaklaşım, pazarlama stratejileri ve
bilgi teknolojileri arasında köprü görevi görür. Bu açıdan bakıldığında, söz konusu
yaklaşımı bilgi esaslı ilişkisel pazarlama anlayışının bir uygulaması olarak görmek
mümkündür. Bu yaklaşımın özünde, bir işletmenin rekabetçi üstünlüğünün
müşterileriyle kurduğu uzun dönemli ilişkilere bağlı olduğu düşüncesi bulunmaktadır.
Dolayısıyla CRM, uzun dönemli müşteri ilişkileri kurmayı ve bunun sonucunda da
karlılığı amaçlayan bir yaklaşımdır.141
• Finansman ve Muhasebe Bilişim Sistemleri: Fon veya Kaynak olarak ifade
edilebilen finansman kavramı, işletmenin tüm maddi değerlerini kapsamaktadır. Finans
sistemi ise; maddi değerlerin analiz edilerek planlandığı, eksiklerin tedarik edildiği
fazlalıklarında yatırıma dönüştürüldüğü bir yapıdır. Bu bağlamda finansman fonksiyonu;
analiz, planlama, tedarik ve yatırım olmak üzere 4 temel fonksiyondan meydana
gelmektedir. Bir firmanın başarısını, hatta varlığını sürdürmesi, üretime devamı, yatırım
yapabilme gücü, büyük ölçüde aldığı finansal kararlara ve izlediği finansal politikalar
neticesinde gerçekleşmektedir. İşletmelerde alınan finansal kararlar para, zaman ve risk
gibi üç önemli faktörü de beraberinde getirmektedir.142
Organizasyonların temel fonksiyonlarından biri de planlama ve kontrol
fonksiyonudur. Organizasyona, planlama ve kontrolde destek hizmeti verecek olan
disiplin ise muhasebedir. Son yıllarda işletme sorunlarının çözümünde sayısal bilgilere
duyulan gereksinimler artmış, gerekli bilgilerin zamanında ve eksiksiz olarak elde edilip
değerlendirilmesi etkin bir organizasyon yönetiminin temelini oluşturmaktadır. İşletme
yönetiminde sayısal bilgileri artan önemi, her organizasyonda bu tür bilgilerin ana
kaynağını muhasebe oluşturmaktadır. O halde muhasebe; mali nitelikteki işlemleri ve
141 KARALAR Rıdvan, ERSOY Nezihe Figen, “Yeni Ekonomide Pazarlamanın Değişen Rolü”,
http://www.bilgiyonetimi.org, 05.06.2008. 142 AKGÜÇ Öztin, Finansal Yönetim, Muhasebe Ens. Yayınları, İstanbul, 1996, s. 17.
58
olayları para ile ifade edilmiş şekilde kaydetme, sınıflandırma, özetleme, analiz etme,
yorumlama ve raporlama sürecidir.143
Bilgisayar ve iletişim sistemlerindeki son gelişmeler iş dünyasında da yansıma
bulmuştur. Bilgisayarların yaygın kullanımı ve muhasebe ve finansman bilişim
sistemlerindeki değişimler organizasyonlarda yönetimin karar alma sürecini
desteklemektedir. Bu yeni teknolojik araçlar ve kullanılan teknoloji daha önceden
mümkün olmayan bilgi ve raporları üretebildiği için, alınan kararların kalitesini de
yükseltmektedir. 144
• İnsan Kaynakları Yönetimi Bilişim Sistemleri: Küreselleşen bir dünyada;
yoğun rekabet ortamında çalışan işletmeler, etkin ve verimli olabilmek ve gerek ulusal
ve gerekse uluslararası piyasalarda diğer işletmelerle yarışabilmek için insan
kaynaklarına gereken önemin verilmesinin zorunluluğunu kabul etmişlerdir. İnsan
faktörü işletmeler için artık bir maliyet unsuru olmaktan çıkmış, geliştirilmesi gereken
bir kaynak niteliği haline gelmiştir.145
Personel bölümlerinin insan kaynakları bölümlerine dönüşmesiyle birlikte
faaliyetlerinde meydana gelen değişme insan kaynaklarıyla ilgili bilgi ihtiyacının niteliği
ve niceliğinde büyük bir artış meydana getirmiştir. İşletmeler; işgücü planlaması,
personel seçme ve yerleştirme, eğitim ve geliştirme, ücret yönetimi ve endüstriyel
ilişkiler gibi temel insan kaynakları fonksiyonlarının yürütülmesinde kaçınılmaz olarak
bilgisayar destekli bilişim sistemlerine yönelmektedirler. Bu sayede veri doğruluğunda,
işlemlerin hızında, kullanışlı ve kaliteli sonuçlar elde etmede ve verimlilikte büyük bir
artış sağlayabilmektedirler. Rekabette başarı, tüm insan kaynakları faaliyetlerini içeren,
143 ACAR Durmuş, TETİK Nilüfer, Tek Düzen Hesap Planı ve Türkiye Muhasebe Standartlarına
Uygun: Genel Muhasebe, 5. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara, 2006, s. 6-8. 144 DİNÇER Banu, DİNÇER Caner, “Otel Yönetiminde Muhasebe Bilgi Sistemleri ve Pazarlama
Kararları", Review of Social, Economic & Business Studies, Sayı: 5/6, s. 353. 145 ÇETİNEL F. Gül, “Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine: Tarihsel Bir Perspektif”,
Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı: 19, 2003, s. 175.
59
birbiriyle ve diğer işletme bilişim sistemleriyle bütünleşik bir insan kaynakları bilişim
sistemi oluşturmaktan geçmektedir.146
Günümüzde eğitim herkes, her sektör ve iş alanı için hayati öneme sahiptir.
Ancak genç, dinamik, stratejik ve hızla gelişen bilgi teknolojisi (BT) sektörü için insan
kaynakları eğitiminin ve geliştirilmesinin ayrı bir önemi vardır. Bilgi teknolojisi
sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin eğitimi temel bir işlev olarak görmeleri,
stratejilerini ve politikalarını buna göre belirlemeleri, yeterli kaynak ayırmaları, etkili
eğitim programları hazırlamaları ve uygulamaları gerekmektedir.147 Ancak, insan
kaynakları eğitimin yararlarının ortada olmasına rağmen; maliyeti yüksek olmasından
dolayı hala birçok işletme (özellikle KOBİ’ler) çalışanlarını eğitmede sorun
yaşamaktadır.148
• Lojistik Bilişim Sistemleri: Firmaların küresel pazarlara açılması lojistik
gereksinimlerini hızla arttırmıştır. Yeni girilen pazarlar ve bu pazarlardaki düzenlemeler
hakkında bilgi birikimi ve uygun altyapı bulunmaması firmaları 3. parti lojistik
şirketlerine yöneltmiştir.
Ayrıca tam zamanında üretim, esnek üretim sistemleri gibi yöntemler bu
sistemleri besleyecek kaynakların planlamasını ve yönetimini daha da
karmaşıklaştırmıştır. Böyle sistemleri destekleyecek süreçleri ve bilgi sistemlerini
kurmak ve işletmek özel yetkinlikler gerektirmektedir. Diğer taraftan yüksek kurulum
maliyetleri ve uzun zaman almalarından dolayı firmaların kendi iç organizasyonları ile
bu sorunların üstesinden gelmeleri olanaksızlaşmaktadır.
Lojistik sektörün dış kaynak kullanımı, üçüncü parti lojistik olarak
adlandırılmaktadır. Üçüncü parti lojistik ise, birden fazla lojistik hizmetinin tek bir
146 TONUS Zümrüt, “Temel İnsan Kaynakları Fonksiyonlarında İnsan Kaynakları Bilgi Sistemi (İKBS)
Kullanımı ve Önemi”, Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1-2, 2002, s. 23. 147 BENLIGIRAY Serap, “Bilgi Teknolojisi Sektöründe İnsan Kaynaklarının Eğitimi ve Geliştirilmesine
Yönelik Faaliyetlerin Değerlendirilmesi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2/2006, s. 31.
148 İBİCİOĞLU Hasan, “İşletmelerde İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesinde Stratejik Sektörel Eğitim Organizasyonları Modeli”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, 2002, s. 75.
60
hizmet sağlayıcı tarafından bir sözleşme kapsamında sağlanması ya da tedarik zinciri
içindeki temel lojistik faaliyetlerinden bir kaçının, (ardışık olarak en az üç farklı faaliyet,
örneğin; depolama, nakliye, ve stok yönetimi) konusunda uzman lojistik şirketleri
tarafından üstlenilmesi olarak tanımlanmaktadır.149
2.7.3. Yönetime Destek Sağlama Biçimlerine Göre Sınıflandırma
Bilişim sistemleri yönetime destek sağlama türlerine göre: Ticari Kayıt
Sistemleri (Transaction Processing Systems), Ofis Otomasyon Sistemleri (Office
Automation Systems), İletişim Sistemleri (Communication Systems), Yönetim Bilişim
Sistemleri (Management Information Systems), Karar Destek Sistemleri (Decision
Support Systems), Grup Karar Destek Sistemleri (Group Decision Support Systems),
Üst Düzey Yönetici Bilişim Sistemleri (Executive Information Systems) ve Uzman
Sistemler (Expert Systems) sınıfladırılabilmektedir.
Çizelge 2.3. Yönetime Karar Desteği Sağlama Şekillerine Göre Bilişim Sistemleri
Bilişim Sistemi Türleri Kullanım Amacı
Ticari Kayıt Sistemleri Günlük ticari faaliyetlerin yürütülmesi, verilerin toplanması, saklanması ve diğer bilişim sistemlerine veri gönderimi.
Ofis Otomasyon Sistemleri Bir ofiste yürütülen kırtasiye işlerinin yerine getirilmesi.
İletişim Sistemleri Bilginin elektronik formda değiştirilmesi, ve paylaşılması.
Yönetim Bilişim Sistemleri Yöneticilere planlama, uygulama ve kontrol faaliyetleri için yardım.
Üst Düzey Yönetim Bilişim Sistemleri Örgütün üst kademe yöneticilerine özet raporlar ve bilgiler sunma.
Karar Destek Sistemleri İşletme yöneticilerine bireysel karar desteği sağlama.
Uzman Sistemler Uzmanlık bilgisi isteyen bir alanda karar verebilme
Kaynak: Hasan Kürşat GÜLEŞ, Musa ÖZATA, Sağlık Bilişim Sistemleri, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, Eylül 2005, s. 55.
149 SEVİM Şerafettin, AKDEMİR Ali, VATANSEVER Kemal, “Lojistik Faaliyetlerinde Dış Kaynak
Kullanan İşletmelerin Aldıkları Hizmetlerin Kalitesinin Değerlendirilmesine Yönelik Bir İnceleme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1, 2008, s. 1- 3.
61
• Ticari Kayıt Sistemleri: Günlük işletme olaylarını takip etmede kullanılan
sistemlerdir. Ticari borç sistemleri, ticari alacak sistemleri, bordro sistemleri, satış
noktası sistemleri, dağıtım ve lojistik sistemleri, rezervasyon sistemleri ve sipariş işleme
sistemleri ticari kayıt sisteminin türlerindendir. İşletmenin alt kademe çalışanları ticari
kayıt sistemini kullanarak her türlü ticari faaliyeti veri tabanına kaydedebilirler. 150
• Ofis Otomasyon Sistemleri: Yöneticiler tarafından en çok veri ve bilgi
işinin yapıldığı yerler ofislerdir. Dolayısıyla ofisler, organizasyon boyunca bilgi akışını
koordine etmekte büyük bir rol oynamaktadır.151 Ofislerde bilgi akışının rutin, eksiksiz
ve kısa zamanda yapılabilmesi için ofis otomasyon sistemleri kullanılmaktadır. Ofis
otomasyon sistemlerini, bireyler, gruplar ve örgütler arasında elektronik mesajların,
belgelerin ve diğer iletişim formlarının toplanmasını, işlenmesini, kayıt edilmesini ve
aktarılmasını sağlayan bilgisayar temelli bilişim sistemlerinden oluşmaktadır.152
• İletişim Sistemleri: Bilgi teknolojileri örgütlerde iletişimin boyutlarını
değiştirmiş ve yeni gelişmeler sonucu giderek etkilemeye de devam etmektedir.
Günümüzde bilgi toplumunda yer alan örgütlerde iletişim sürecinin incelenmesi,
insanlar, bilgisayar ve iletişim olanakları ile disiplinler arası çalışma gibi unsurların
üzerinde durulmasını zorunlu kılmaktadır. Bu disiplinler arasında örgüt ve bilgi
sistemleri ayrı bir öneme sahiptir. Sanayi toplumu örgütlerinde iletişim olgusu ağırlıklı
olarak örgüt açısından incelenirken, bilgi toplumu örgütlerinde iletişim olgusunun
incelenmesinde bu yaklaşım tek başına yeterli olmamaktadır. Bu yüzden, bilgi
teknolojileri destekli yönetim sistemleri bakış açısının göz önüne alınması zorunlu hale
gelmiştir.153 Yaygın olarak kullanılan iletişim sistemlerinden bazıları şunlardır:
150 GÜLEŞ, BÜLBÜL, s. 227. 151 LAUDON Kenneth C., LAUDON Jane P., International Management Information Systems:
Managing the Digital Firm, Eighth Edition, Pearson Prentice Hall Publishing, New York, 2004, s. 317.
152 IRAZ Rıfat, “Bilişim Teknolojisi ve Örgütsel Değişim, Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1999, Konya s. 47.
153 IRAZ Rıfat, Organizasyonlarda Karar Verme ve İletişim Sürecinin Etkinliği Bakımından Bilgi Teknolojilerinin Rolü, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 11, 2004, s. 418.
62
Telekonferans: Elektronik cihazlar ile uzak merkezlerden iki ya da daha fazla
konuşmacının konferans yerine bağlayarak gerçekleştirilen konferansa verilen addır.
Şirketler artık hiç yatırım yapmadan, bir numarayı arayarak telekonferans düzenleme ve
telekonferanslarını web üzerinden kolayca yönetebilme imkanına sahip olmaktadırlar.
İşletmeler telekonferans ile zamandan, ulaşım ve konaklama giderlerinden
tasarruf eder, dünyanın neresinde olurlarsa olsunlar yöneticilerini, müşterilerini, satış
noktalarını ya da tedarikçilerini elektronik cihazlarla buluşturabilmektedir.
Telekonferans sisteminin işletmelere sağladığı yararlar şunlardır:154
•Yönetici verimliliğini yükseltir,
•Toplantı maliyetlerinizi en aza indirir,
•Tüm katılımcıların gündeme yoğunlaşmasını sağlar,
•Tüm görüşleri anında karşılıklı değerlendirilmesini mümkün kılar,
•Hızlı karar alınmasını sağlar,
•Karar mekanizmasını genişletir.
Mesaj Sistemleri: Özel mesajların, kişi veya grup elemanlarına gönderilmesini
mümkün kılmaktadır. E-posta, e-grup, mesaj panoları gibi mesaj sistemleri, grup üyeleri
arasındaki iletişimin etkinliği arttırmaktadır. Yöneticiler ve çalışanlar bu sistemler
sayesinde yazı veya görüntü formatındaki bilgiyi işlenmemiş veya özel dosyalar
biçiminde kullanıcılara ulaştırabilmektedir.155
İnternet: İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya
çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.156 Aynı zamanda internet,
araştırmacılar ve iş adamlarının kişisel ve profesyonel yaşamlarında önemli bir yer teşkil
etmektedir. İnsanlar, kişisel ve profesyonel iş hayatlarındaki iletişimi sağlayabilmek için
her geçen gün artan oranlarda interneti kullanmaktadırlar.157
154 http://www.phonoclick.com, 08.06.2008. 155 GÜLEŞ, ÖZATA, s.59. 156 http://ogrenci.hacettepe.edu.tr/~b0343623/baglantilar/internet_nedir.html, 21.06.2006. 157 REHMAN Sajjad ur, RAMZY Vivian, “Internet Use By Health Professionals At The Health Sciences
Centre Of Kuwait University”, Online Information Review, Volume 28, Number 1, 2004, p. 59.
63
Bilgi Ağı üzerindeki bilgi iletimi ve paylaşımı bazı kurallara göre yapılmaktadır.
Bu kurallara internet protokolleri ya da TCP/IP protokoller ailesi adı verilir. TCP/IP
(Transmission Control Protocol / Internet Protocol), bilgisayarlar ile veri iletme / alma
birimleri arasında organizasyonu sağlayan, böylece bir yerden diğerine veri iletişimini
olanaklı kılan pek çok veri iletişim protokolüne verilen genel addır. Bir başka değişle,
TCP/IP protokolleri bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını belirlemektedir. 158
Türkiye’de ilk internet bağlantısı, 12 Nisan 1993 tarihinde yapılmıştır. İlk
yıllarda sadece TÜBİTAK ve üniversitelerin kullanımına izin verilen ve sadece ODTÜ
ve Ege üniversiteleri üzerinden bağlanılan internete bugün her isteyen, istediği İnternet
Servis Sağlayıcı kuruluşlar üzerinden bağlanabilmektedir.159
İntranet ve Extranet: İntranet, belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları, yerel
ağları (LAN) ve geniş alan ağlarını (WAN) birbirine bağlayan bir ağdır. Yani internetin
daha özel bir halidir.160 İntranet, çeşitli kaynaklardan ve medyadan şirket bilgi çevresinin
kurulmasını sağlar ve şirket içersinde metin, ses, görüntü ve dijital kayıtların paylaşımını
mümkün hale getirir.161
İntranet, internetin belirli bir kuruluşun gereksinimlerine uyacak şekilde
indirgenmiş ve verimli olarak yönetip denetleyebilecek hale getirilmiş şekli olarak
tanımlanabilir.162
Rekabetçi kalma çabası içerisinde işletmeler, müşterilere değer sunumlarını
geliştirecek ürünleri, yöntemleri ve teknolojileri sürekli olarak aramaktadır. İntranetin
kapsamının genişlemesi sonucu ortaya çıkan extranet de bu teknolojilerden biridir.163
İnternet teknolojisi ve alt yapısının kullanılarak iş dünyasında zamana ve mekana
hükmetmenin en son halkası, extranettir. İntranetin teknik alt yapısının ve mantığının
158 http://ogrenci.hacettepe.edu.tr/~b0343623/baglantilar/internet_nedir.html, 21.06.2006. 159 http://www.aydesign.net/internetnedir.htm, 21.06.2006. 160 http://www.bilisimterimleri.com/bilgisayar_bilgisi/bilgi/64.html, 21.06.2006. 161 LAUDON, LAUDON, s. 324. 162 ÇAĞLAR Mehmet, “İntranet Nedir, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünün İntranet Sistemi”,
http://inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/meteor-tam.doc, 21.06.2006. 163 GÜLEŞ, ÖZATA, s.246.
64
kullanıldığı ve sadece tanımlanan, izin verilen kişilerin girebildiği bu sistemde iş
hayatının bütün unsurları, müşteriler, bayiler, alıcı ve satıcılar aynı ortamda bulunurlar
ve tanımlanan bilgilere ulaşarak katılımcı bir şekilde sistemi kullanabilmektedirler.164
İntranet ve extranet kavramları internetin alt sistemi olarak kabul edilebilir.
Dolayısıyla bunlar yeni bir teknoloji değil, değişen sadece işleyişi ve adıdır. Ancak
bunlar birbirinin tamamlayıcısı durumunda olan bilişim teknolojileridir. Günümüzde
dünyanın her yerindeki bilgilere anında ulaşmak mümkündür, ancak kurumsal bilgilere
ulaşmada sorunlar yaşanmaktadır. Bunun içindir ki bu teknolojilerin kullanımı kurumsal
bilgilerin paylaşılması ve örgütsel bilgi birikiminin artırılması açısından gereksinim
vardır.165
Yerel Alan Bağlantısı: LAN, İngilizce local area network (Yerel Alan Ağı)
kelimelerinin kısaltılmasından elde edilen bir terimdir ve aynı bölgede birbirine bağlı
bilgisayarların oluşturduğu ağı ifade etmektedir.
LAN aracılığıyla birbirine bağlanan bilgisayarlar, aynı ağ içinde yer alan diğer
bilgisayarların hard disklerine erişim olanağına sahip olur. Aynı şekilde, LAN içinde yer
alan bilgisayarlar, şirket dosyalarının saklandığı dosya sunucularına da erişim olanağına
vardır.166
Geniş Alan Bağlantısı: Büyük bir coğrafi alana yayılmış bilgisayar ağına
WAN(Geniş Alan Ağı) denmektedir. Diğer bir ifade ile bir WAN, iki veya daha fazla
yerel alan ağının (Local Area Network-LAN) birleştirilmiş halidir. Farklı yerel alan
ağlarının haberleşmesidir. Dünyadaki en büyük WAN, Internet'tir. Geniş alan ağlarının
temel kurulum amacı geniş bir coğrafyadaki dağınık yerel ağlarının birbirleri ile
haberleşmesini sağlamaktır.167
164BALTACI Naci, İnternet, “İntranet, Extranet”, http://www.elegans.com.tr/arsiv/44/html/naci.html,
21.06.2006. 165 SEVİM Şerafettin, ÖNCEL Mesut, “İşletmelerde Bilişim Teknolojilerinin Kullanım Düzeyinin
Belirlenmesine Yönelik Bir Saha Çalışması”, http://inet-tr.org.tr/inetconf8/bildiri/128.doc, 21.06.2006.
166 http://www.turkticaret.net/business_center/haber.php?id=204, 21.06.2006. 167 ACAR, ÖMÜRBEK, ÖMÜRBEK, s. 7.
65
•Yönetim Bilişim Sistemleri: Yöneticiler bir karar alırken, kararını
destekleyecek bilgilere ihtiyaç duymaktadırlar. Gereksiz bilgi ile karar alma zorlaşmakta
ve giderek olanaksızlaşmaktadır. Bunu önlemek için, bilgi ve veri akışının iyi
düzenlenmesi gerekmektedir. Bu aşamada geliştirilen sistem, yönetim bilişim sistemi
olarak adlandırılmaktadır. Bu sistem yardımıyla, her düzeydeki yönetici, gerektiği kadar
ve yalnızca kendini ilgilendiren bilgiyle donatılır. Yazışmalarla kaybolacak zamanı
kazanmak için de, bilgisayarlardan yararlanılmaktadır. Yönetim bilişim sistemi,
yönetimin gereksinimlerini karşılamaya yönelik olmalıdır. Bu özellik, yönetim bilişim
sisteminin en önemli özelliğidir. Sistem, üst düzeyden alt düzeye doğru ve yönetim
gereksinimleri doğrultusunda, işletmenin amaçları gözönünde bulundurularak geliştirilir.
Orta düzey yönetimin ya da alt düzey yönetimin gereksinimleri, sistemin temelini
oluşturmaktadır. Bu açıklamalardan sonra Yönetim Bilişim Sistemlerinin işlevleri
şunlardır:168
- Veri toplama, kaydetme ve işleme işlevlerini yerine getirir.
-Yöneticilere karar almak için ham veri değil, seçilmiş, işlenmiş ve düzenlenmiş
veri başka deyişle bilgi sağlar.
- Değişik kaynaklardan verileri, bütünleşik veri tabanında toplar.
-Bilgiyi toplayıp aktaran bilgisayar destekli bir sistemdir.
-Yöneticilerinin zamanında ve kolayca alabilecekleri yapısal bilgi sağlar.
-Örgütün değişen bilgi gereksinimlerini karşılar.
-Yönetim bilişim sistemi, yalnızca yetkili işgörenlerin bilgi alımıyla
sınırlandırılmış, güvenlik sistemiyle sarılıdır.
-Hem örgüt içinden hem de dışından geçmiş, bugün ve geleceğe yönelik bilgi
sağlar.
•Karar Destek Sistemleri: İşletme yöneticilerinin yarı yapılandırılmış ve
yapılandırılmamış kararlarına destek olmak amacıyla kullanılan bilgisayar
sistemleridir.169
168 GÜMÜŞTEKİN Gülten Eren, “İşletmelerde Yönetim Bilişim Sistemleri”, Celal Bayar Üniversitesi
İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, 2004, s. 125-128. 169 ELİBOL, s. 159.
66
KDS veritabanı, birçok uygulamalardan ya da gruplardan elde edilen geçmiş ve
mevcut verilerin bir araya gelmesinden oluşmaktadır. KDS yazılımı, veri analizi için
kullanılan yazılım araçlarından oluşmaktadır. Bu sistem, KDS kullanıcısının kolayca
erişebileceği çeşitli çevrimiçi analitik işleme araçlarından, veri madenciliği araçlarından
ya da matematiksel ve analitik modellerin bir araya gelmesinden meydana gelmektedir.
Çevrimiçi analitik işleme ve veri madenciliği, veri analizinde kullanılmaktadır. Firmalar,
büyük organizasyonel sistemlerden olduğu kadar, web sitelerinden de müşteri verilerinin
çıkarılması için veri odaklı KDS oluşturmaya başlamışlardır. Veri madenciliği yazılım
araçları, büyük veri havuzlarındaki gizli desenleri ve ilişkileri bulur, onlardan
gelecekteki davranışların tahmin edilebilmesi için kurallar oluşturur ve kararın
verilmesinde yol gösterir rol üstlenirler. Karar destek sistemlerinde, matematiksel ve
analitik modeller model tabanını oluştururlar. Model tabanı, KDS’lerin değişik analizler
yapması için kullandığı çeşitli istatistiksel, finansal, matematiksel ve diğer nicel
modelleri ve model geliştirme araçlarını içermektedir.170
Bilgi sistemi oluşturmanın en üst seviyeli sınıfı Karar Destek Sistemleridir. Asıl
karar özellikle karar vericilerin uzmanlık alanı olsa da, her safhada karar vermeyi
destekleyen sistemlerdir. Karar vericiye birçok konuda destek sağlamaktadır. Bunlardan
bazıları şunlardır:171
-Problemlerin tanımı veya karar verme durumları,
-Mümkün çözümlerin veya kararların tanımlanması,
-Problem çözmek veya karar vermek için ihtiyaç duyulan bilgilerin kullanılması
ve
-Mümkün durumların veya kararı etkileyecek değişkenlerin analizi.
•Grup Karar Destek Sistemleri: Bazı işletmelerde alınan kararlar bireysel
olmayıp, gruplar tarafından alınmaktadır. Bu tür kararlara destek vermek üzere Grup
170 YILDIZ Oktay, DAĞDEVİREN Metin, ÇETİNYOKUŞ Tahsin, “İşgören Performansının
Değerlendirilmesi İçin Bir Karar Destek Sistemi ve Uygulaması”, Gazi Üniversitesi Mim. Müh. Fak. Dergisi, Cilt: 23, No: 1, 2008, s. 241-242.
171 http://vahap.mis4gis.com/wp-content/uploads/File/SA_2.pdf, 09.06.2008.
67
Karar Destek Sistemleri geliştirilebilir. Birbirine bağlı ya da ardışık kararların
alınmasında bu tür sistemler kullanılabilir. Bu sayede bir yöneticinin aldığı bir karar bir
diğer yöneticiye aktarılarak onun alınacağı kararlar için bir temel oluşturulabilir.172
Grup Karar destek sistemleri şu öğelerden oluşmaktadır:
- Donanım,
- Yazılım,
- İnsan,
- Elektronik Gösterim Tablosu,
- Görsel-işitsel araçlar,
- Ağ ekipmanları.
Diğer taraftan grup karar desteği dört senaryodan oluşmaktadır. Bunlar:173
- Karar Odası: Fikirleri sunmak ve seçenekleri analiz etmek için odanın
önünde bir gösteri ekranı kullanılır.
- Yerel Karar Ağı: Üyelerarası iletişimi sağlar.
- Telekonferans: Karar odaları ana şehirlerde bulunmakta ve böylece gruplar
birbirleriyle toplantı yaparlar.
- Uzaktan Karar Verme: Gruplar biraraya gelmeden her türlü iletişim
olanağından faydalanarak sorunları çözerler.
•Üst Düzey Yönetici Bilişim Sistemleri: Bilgiyi daha etkin yönetebilmek için
yöneticilerin hangi bilgiyi nereden ve nasıl alacaklarını saptamaları gerekmektedir.
Çünkü değişik katmanlarda ve değişik fonksiyonlarda görev yapan yöneticilerin bilgi
ihtiyacı ve miktarı da farklı olabilmektedir. Yönetim piramidinin en üst katmanını ise üst
yönetim diğer adıyla stratejik planlama katmanı oluşturmaktadır. Yönetimin değişik
seviyelerinde karar verme ve sorun çözmede kullanılan bilginin çeşidi ve kaynağı
değişmektedir. Üst kademelerde planlama faaliyetlerine yönelik bilgi kullanımı söz
konusudur ve çoğunlukla öz bilgi ve dış kaynaklı bilgiler kullanılmaktadır. Dış kaynaklı
172 http://www.unikampus.net, 11.06.2008. 173 http://ftp.anadolu.edu.tr, 11.06.2008.
68
bilgi ile anlatılmak istenen işletmenin yaşadığı çevre ile uyumunu sağlayacak olan her
türlü işletme dışındaki stratejik bilgidir. Bu bilgiler işletmenin bulunduğu sektör ile ilgili
bilgiler, ülkenin ve diğer ülkelerin ekonomik, politik ve sosyal durumu ile ilgili bilgiler,
kanunlar, işletme dışındaki teknoloji, insan kaynakları, doğa, yerel yönetim vb. sistemin
dışından sağlanan bilgilerdir. İşletmelerde bu tür bilgi ihtiyacını karşılamak amacıyla
Üst Düzey Yönetici Bilgi Sistemleri kullanılmaktadır. ÜDYBS tepe yöneticilerine,
organizasyonun genel durumu ve dış çevre hakkında, grafikler yardımıyla güncel ve özet
bilgiler sağlayan bilişim sistemleridir.174
•Uzman Sistemler: İnsanların çalışmalarını, deneyimlerini bilgisayara aktaran
yapay zeka programlarına uzman sistem adı verilmektedir. Bir uzman sistem, sınırlı bir
subjektif saha için uzman bilgisini depolayabilir, mantıksal sonuçları takip etmek
suretiyle problemleri çözebilmektedir. Uzman sistemler deneyim ve uzmanlık gerektiren
karmaşık işlerin nasıl yapılacağı konusunda yol gösteren bilgisayar uygulamalarıdır.
Uzman sistemler genellikle ihtisas konularında danışılan ve karar vericiye görüş belirten
bir uzman gibi çalışmaktadırlar. Örneğin, hastanelerde bakteriyolojik hastalıkların
teşhisi konusu uzman sistemler tarafından desteklenebilir.175
Uzman Sistemlerin faydaları şunlardır:176
- Maliyet azalması: Uzman Sistem kullanımı ile karşılaştırıldığında insanların
incelemeleri daha pahalı görülmektedir. Böylece kullanıcı başına düşen uzmanlık
maliyeti azalmış olur.
- Verimlilik artışı: Uzman Sistemler insanlardan daha hızlı çalışır. Artan
çıktının anlamı, daha az sayıda insan ve daha düşük maliyettir.
- Kalite iyileştirmesi: Uzman Sistemler tutarlı ve uygun bilgi vererek ve hata
oranını düşürerek kalitenin iyileştirilmesini sağlarlar.
174 YÜREGİR Oya H., “Türkiye’deki Tekstil İşletmelerinde Bilgi ve Bilişimin Yeri”, TSE Standart
Dergisi, Sayı: 497, 2003, s. 41. 175 ZERENLER, s. 27. 176 http://th.informatik.uni-mannheim.de/people/tatli/resources/pdf/expertsystems.pdf, 09.06.2008.
69
- İşleyiş hatalarını azaltma: Bir çok Uzman Sistem hatalı işlemleri tespit etmek
ve onarım için tavsiyelerde bulunması için kullanılır. Uzman Sistem ile bozulma
sürelerinde önemli bir azalmanın sağlanması mümkündür.
- Esneklik: Uzman Sistemlerin kullanımı üretim aşaması ve servis sunulması
sırasında esneklik sağlar.
- Tehlikeli çevrelerde işlem: Bazı insanlar tehlikeli çevrelerde çalışırlar. Uzman
Sistemler ise insanların tehlikeli çevrelerin dışında kalmasına imkan sağlar. Uzman
Sistemler, insanlar için zararlı veya tehlikeli olan bütün ortamlarda rahatlıkla
kullanılabilir.
- Cevap verme süresi: Bazı durumlarda hızlı veya gerçek zamanlı cevap vermek
gerekebilir. Kullanılan yazılım ve donanıma bağlı olmak şartıyla, bir Uzman Sistem,
özellikle verilerin büyük bir kısmının gözden geçirilmesi gerektiğinde bir insandan çok
daha hızlı cevap verecektir.
- Tam ve kesin olmayan bilgi ile çalışma: Basma kalıp bilgisayarlar ile
karşılaştırıldığında, Uzman Sistemlerin insanlar gibi tam olmayan bilgi ile çalışabildiği
görülmektedir. Bir görüşme sırasında sistemin bir sorusuna kullanıcı “bilmiyorum” veya
“emin değilim” şeklinde bir cevap verdiğinde, Uzman Sistem kesin olmasa bile bir
cevap üretebilecektir.
- Problem çözme kabiliyeti: Uzman Sistemler, uzmanların yargılarını
bütünlemeye imkan sağlayarak problem çözme kabiliyetlerini yükseltirler. Bu sistemler
bilgileri nümerikten ziyade sembolik olarak işledikleri için birçok yöneticinin karar alma
stilleri ile uyumludur.
2.8. BİLİŞİM SİSTEMLERİNİN İŞLETMELER ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİ
20. yüzyılın sonlarından itibaren yaygınlaşmaya başlayan bilgi teknolojileri
kullanım alanlarını hızla genişletmektedir. Bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişim,
insanların bilgisayarlar yardımıyla istedikleri bilgiye zahmetsizce ulaşmasını
70
sağlamaktadır. Bu teknolojiler sayesinde dünyanın herhangi bir yerindeki bilgi
merkezinden bilgi aktarabilmek mümkün hale gelmiştir.177
Diğer taraftan bilişim sistemleri organizasyonlardaki hiyerarşik yapının
merkezileşmesini sağlamamaktadır. Organizasyonlarda orta kademe yöneticilerin yaptığı
işleri bilişim sistemlerinin yapması, bu tür yöneticilere duyulan ihtiyacı giderek
azaltmaktadır. Bu durum üst yönetimin işini büyük oranda kolaylaştırmakta ve büyük
oranda zaman tasarrufu sağlamaktadır.178
Modern organizasyonlar, toplam karlılıklarını ve bilgiye dayalı işçilerinin
verimliliğini artırmak amacıyla yoğun bir şekilde bilgi teknolojisine yatırım
yapmaktadırlar.179
Günümüzde örgütlerin varlığını sürdürmesi ve gelişmesi açısından bilişim
sistemlerinin stratejik öneme sahip olduğunun farkına varan işletmeler için bilişim
sistemleri, başarının sırrı olarak görülmekte ve etkin bir kurumsal gelecek için hedeflere
ulaşmada temel araç olarak değerlendirilmektedir. Bu bakış açısında yönetsel çabalar,
bilişim teknolojileri ve sistem stratejileri ile genel örgüt stratejilerinin uyumuna yönelik
odaklanmaktadır.180
Bilişim sistemleri, işletme yapısı ve iş süreçlerinin yeniden tasarlanmasında
önemli bir etkiye sahiptir. Söz konusu süreçler, ürün ve hizmet üretilmesine yönelik
operasyonlar, pazarlama ve satış, siparişlerin işlenmesi ve mal ve hizmetlerin tüketiciye
ulaştırılması, satış sonrası tüketici hizmetleri ve müşterilerle ilişkilerdir. Bilişim
sistemleriyle genel olarak, sistem verimliliğinin artırılması, müşterilere daha kaliteli mal
ve hizmet sunulması, maliyetlerin minimuma indirilmesi, bilgi kaynaklı yeni ürünlerin
177 ŞEKER Tülay Bektaş, “Bilgi Teknolojilerindeki Gelişmeler Çerçevesinde Bilgiye Erişimin Yeni
Boyutları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 13, 2005, s. 377. 178 LAUDON Kenneth C., LAUDON Jane P., Management Information System (A Contemporary
Perspective), Second Edition, Macmillan Publishing, New York, 1991, p. 125. 179 http://www.bilgiyonetimi.org , 11.06.2008. 180 KÖK Sabahat B., “Bilişim Teknolojilerinin Yönetsel ve Örgütsel Etkileri”, Gazi Üniversitesi Ticaret
ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, 2006, s. 129.
71
geliştirilmesi ve rekabet gücünün artırılması gibi avantajların elde edilmesi mümkün
hale gelmiştir.181
Bilgisayar ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler bilgisayar ağlarının geleceğini
belirleyen en önemli faktördür. Bu gelişmeler yerel alan ağlarından çok uluslu
işletmelerde küresel AR-GE ağlarının mühendisler, ürün yöneticileri ve pazarlama
uzmanlarının ürün geliştirme amaçlı koordinasyonda kullanılmasına kadar geniş bir
alana yayılmaktadır. Faks, elektronik posta, elektronik veri değişimi, video konferans ve
çoklu ortam kullanımı bilişim ve iletişim teknolojilerinin üretim ve dağıtımın farklı
coğrafi bölgelerden koordinasyon ve kontrolünde anahtar rol oynamalarına imkan
sağlamaktadır.182
Özellikle internet kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte bir yandan e- ticaret
sürecine katılımcılar artarken, diğer yandan da e-ticaret hacminin toplam ticaret hacmi
içindeki payı hızlı bir şekilde artış göstermektedir. E-ticaret hızlı bir şekilde
yaygınlaşırken ekonomik yaşamda önemli etkiler meydana getirmektedir. Elektronik
ticaret işlem maliyetlerini, araştırma maliyetlerini azaltarak, rekabeti artırarak ve iş
sürecini hızlandırarak verimliliği artırma konusunda önemli bir paya sahip olmaktadır.183
Günümüzün rekabetçi koşullarında varlıklarını devam ettirmek isteyen
işletmeler, süreçlerinin yeniden tasarlanması için bilgi çağının avantajlarından
faydalanarak bir dönüşüm yaşamaktadırlar. Dönüşümün sonuçlarından birisi de
süreçlerin elektronik hale gelmesiyle oluşan elektronik işletmelerdir (e-işletme).
İşletmeler bu dönüşüm sırasında organizasyonel yapı, teknolojik altyapı, güvenlik gibi
konularda birtakım değişiklikler yapmak zorundadırlar184.
181 ELİBOL, s. 159. 182 AKIN H.Bahadır, “Bilişim Teknolojilerinin Evrimi ve Bilişim Teknolojilerinin Çağdaş İşletmelerde
Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri”, http://idari.cu.edu.tr/dergi/bahadirakin.pdf, 12.06.2008. 183 KALAYCI Cemalettin, “Elektronik Ticaret ve Muhtemel Ekonomik Etkileri”, Uludağ Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 1, 2004, s. 1. 184 ÇAĞIL Gültekin, ERGÜN Kadriye, “Geleneksel İşletme Anlayışından E-İşletme Anlayışına Geçişte
Yaşanan Problemler”, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Akademik Bilişim 2008 Konferansı, 30 Ocak-1 Şubat 2008, s. 1.
72
Artık işletmeler, sermayelerini en yeni teknolojik üstünlükleri kullanarak
elektronik işletmeler yaratmak ya da online is çevresi oluşturmak için harcamaktadırlar.
Daha ucuz, daha kaliteli, daha çabuk bir hizmet anlayışı ile hareket eden işletmeler,
bilişim teknolojisinden yararlanma sürecine girmişlerdir. Elektronik işletmeler de bu
ihtiyacı karşılamak için ortaya çıkmışlardır. Diğer taraftan, her geçen gün elektronik
işletmelerin sayısının artmasıyla, sanal ortamlarda istihdam eden çalışan ve yöneticilerin
sayısı da artmaktadır.185
185 KIREL Çiğdem, “Sanal Örgütlerde Örgütsel Davranışın Geleceği”, Anadolu Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/2007, s. 94.
73
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SAĞLIK BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE BİR ARAŞTIRMA
Günümüzde, hem sağlık bakım hizmetlerine olan talebin artması hem de sağlık
bakım hizmetlerinde kullanılan teknolojilerin karmaşıklaşması sağlık bakım
hizmetlerinin maliyetlerini gün geçtikçe artırmaktadır. Tüm ülkelerde milli gelirden
sağlık bakım hizmetlerine ayrılması istenen kaynak miktarı da sürekli olarak
artmaktadır. Kamu hizmetleri için ayrılabilecek kaynakların istenilen ölçüde
arttırılmasının mümkün olmaması, sağlık sisteminin optimal işleyişi için gereken
koşulların sağlanmasına duyulan ihtiyacın giderek artması ve eğitim, sosyal güvenlik
gibi diğer beşeri sermaye alanlarının da kaynak ihtiyacı içinde olması kaynakların
dağıtılmasında kullanılmasında verimlilik, etkinlik ve etkililik kavramlarının önem
kazanmasına neden olmaktadır. Kaynakların göreceli olarak daha fazla olduğu gelişmiş
ülkelerde bile sağlık bakım hizmetlerinin maliyetlerinin azaltılması yönünde çalışmalar
yapılmakta; hem her düzeydeki sağlık kuruluşu yöneticileri, hem de sağlık bakım
hizmetleri ödemelerini yapan kamu ve özel sağlık sigorta sistemleri artan maliyetleri
kontrol edip aşağıya çekmeye çalışmaktadırlar. Sonuç olarak, sağlık sektöründe sağlık
bakım hizmetlerinin yönetimi ve işletmesinde bilgi ve bilgi teknolojilerine duyulan
ihtiyaç ve talep de gün geçtikçe hızlanarak artmaktadır.186
Son yıllarda sağlık sektörünün önemini bilen ülkeler tarafından, halk sağlığı
hakkında verilerin toplanması, toplumun sağlık değerlendirmesinin ve planlamasının
yapılabilmesi amacıyla ağ temelli teknolojiler kullanılmaktadır. Özellikle bireylerin
kolay bir şekilde sağlık bilgilerine ulaşabilmelerini sağlamak amacıyla etkileşimli
veritabanı sorgu sistemlerini geliştirilmektedir.187
Gelişmiş birçok ülkede olduğu gibi, ülkemizde de sağlık yönetiminde bilgi
sistemlerinin ulusal, kurumsal ve bireysel düzeylerde verimli ve etkin kullanımı bilgi
186 http://www.sabem.saglik.gov.tr, 18.06.2008. 187 ASARO Phillip V., LAND Garland H., HALES Joseph W., “Making Public Health Data Available to
Community-Level Decision Makers, Goals, Issues, and a Case Report”, Journal Of Public Health Management Practice, Volume 7, Number 5, 2001, p. 58.
74
yetersizliğinden doğan sorunları giderecektir. Hedef, bilgileri üretmek üzere yeni veriler
toplamak değil, zaten var olan bilgilerin karar verme aşamasında daha bilinçli bir şekilde
kullanılarak değerlendirilmesinin sağlanmasıdır. Böylece, ekonominin diğer
sektörlerinde olduğu gibi, sağlık sektöründe de, hizmet alanını genişletmek, verimliliği
arttırarak maliyetleri düşürmek, müşteri hizmetlerini iyileştirmek ve kaynakların daha
iyi yönetilmesini sağlamak mümkün olacaktır.188
Sağlık Bilişim Sistemleri (SBS), tıp alanındaki gelişmelerin ortaya çıkardığı bilgi
ve verilerin oluşturulması, biçimlendirilmesi, paylaşılması ve sonuçta hastaların bakım
ve tedavilerinin belirlenmesi, seçilmesi ve geliştirilmesi işlemlerinin bütününe verilen
isimdir. Yani SBS, hasta hakkında düşünme yöntemleri ve tedavilerin tanımlanma,
seçilme ve geliştirilme yolları üzerine önemli bir çalışmadır.189
Ancak oluşturulan veri ve bilgilerin güvenli ve uyumlu bir şekilde transfer
edilebilmesi ve çeşitli sağlık kuruluşları ve hastalar ile paylaşılabilmesi için sağlık veri
standartlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yüzden sağlık hizmetleri ve klinik veri
biçimleri için HL7 (Health Level Seven) standartları, tıbbi bilgi ve şekillerin
depolanmasını sağlamak için DICOM (Digital Imaging and Communications in
Medicine) standartları ve tıbbi veri, metin ve şekillerin kolayca geri alınması ve transfer
edilmesini sağlamak için PACS (Picture Archiving Communication Systems) gibi
standartlar geliştirilmiştir ve bu konudaki çalışmalar devam etmektedir.190
SBS genel olarak; Klinik Bilgi Sistemleri (KBS) ve Teşhis- Tedavi Sistemleri
(TTS) olmak üzere iki kısımda incelenmektedir. Bu sınıflandırmada KBS; Elektronik
Sağlık Kayıtları, Klinik Karar Destek Sistemleri, Hemşire Bilgi Sistemleri, Görüntü
Yönetim ve Depolama Sistemleri, Klinik İletişim Sistemleri, Teletıp, Vaka Bilişimi,
Sanal Gerçeklik Uygulamaları, Akıllı Kart, Hastane Bilgi Sistemleri gibi bileşenlerden
188 ONAY Zeynep, “Sağlık Sektöründe Bilgi Sistemleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt:
13, Sayı: 2, 1998, s. 42. 189 BAYKAL Nazife, “Değişen Dünya, Tıp ve Teknoloji”, Çözüm Sağlık ve Bilişim Dergisi,
http://212.174.57.218/cgi-bin/intsite.exe?SYF=Detay&hb=1197, 19.06.2008. 190 TAN Joseph, CHENG Winnie, ROGERS William J., “From Telemedicine To E-Health: Uncovering
New Frontiers Of Biomedical Research, Clinical Applications &Public Health Services Delivery”, Journal Of Computer Information Systems, Special Issue, 2002, p. 8.
75
oluşmaktadır. TTS ise daha çok teşhis ve tedaviye yönelik hizmet veren Tıbbi
Görüntüleme Sistemleri, Laboratuar Sistemleri gibi uygulamalardan meydana
gelmektedir.191
3.1. KLİNİK BİLGİ SİSTEMLERİ
Günümüzde bilgisayar temelli sistemler sağlık sektöründe bulunması gerekli
özelliklerden biri haline gelmiştir. Özellikle, klinik bilgi sistemlerinin, iletişim ve
internet bağlantılarının geliştirilmesi sağlık sektöründe bu teknolojilerin yaygın bir
şekilde kullanılmasını sağlamıştır. Klinik-temelli bilgisayarlar için yeni yazılımların
oluşturulması hastanelerde klinik bilgi sistemlerinin pratikte uygulanmasını
kolaylaştırmıştır.192
Boston'daki Massachusetts Genel Hastanesi için oluşturulan ilk klinik bilgi
sistemi uygulamaları laboratuvar test raporları, otomatik hasta kaydının alınması, hasta
özet raporları, kritik hasta bakım planları, tıbbi eğitim, tıbbi muayene, otomatik ilaçla
tedavi sistemleri, hekimlerin doğum hikaye notları, istatistiksel paketler ve tıbbi bakım
kullanım istatistikleri alanlarında geliştirilmiştir. Bunun yanında satın alma, muhasebe,
finansman, personel, çok çeşitli malzeme tedariki ve stokları ve bunlarla ilgili
faaliyetlerin bilgisayar ortamında yapılmasıyla sistem giderek daha da karmaşıklaşmaya
başlamıştır.193 Bu yüzden Klinik Bilgi Sistemlerini oluşturan bileşenler ayrı ayrı
incelenmektedir. KBS’nin başlıca bileşenleri aşağıda açıklanmıştır:
•Elektronik Sağlık/Hasta Kayıtları: Elektronik hasta kayıt sisteminin ne
olduğu konusunda standart bir tanım bulunmamaktadır. Bu konuda farklı yaklaşımlar
bulunmaktadır. Elektronik hasta kaydı (Electronic Patient Record), elektronik tıbbi kayıt
(Electronic Medical Record), elektronik sağlık kaydı (Electronic Health Record),
bilgisayar tabanlı hasta kaydı (Computer Based Patient Record) birlikte
kullanılabilmektedir.
191 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 89. 192 PEMBERTON Jon and Others, “Issues and Trends In Computerisation Within UK Primary Health
Care”, Logistics Information Management, Volume 16, Number 3/4, 2003, p. 181. 193 “Tıbbi Kayıtların Bilgisayar Ortamında Tutulması ve 1960’tan 2005’e Bir Yolculuk”, Çözüm Sağlık ve
Bilişim Dergisi, http://212.174.57.218/cgi-bin/intsite.exe?SYF=Detay&hb=1204, 19.06.2008.
76
Medical Record Institue (MRI) elektronik sağlık kaydı kavramını klinik
sistemlerden ve veri setlerinden başlayarak sürekli gelişim gösteren, elektronik sağlık
kayıtlarına kadar uzanan bir süreç içerisinde değerlendirmektedir.
IOM (Institue of Medicine), bilgisayara dayalı hasta kaydını; doğru ve tam
verilere, uyarılara, yönlendirmelere, klinik destek sistemlerine, tıbbi bilgilere
bağlantılara ve diğer yardımlara erişimi sağlayarak, kullanıcıları desteklemek üzere özel
olarak tasarlanmış bir sistemde bulunan elektronik hasta kaydının yapılması olarak
tanımlamaktadır.194
Hasta kayıtlarının oluşturulması, geliştirilmesi ve/veya kalitesinin artırılması
sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi çalışmalarına katkıda bulunabilecek başlıca
konulardan biridir. Elektronik hasta kayıtları, sağlık hizmeti kalitesinin geliştirilmesine
üç yolla katkıda bulunmaktadır:195
- Elektronik hasta kayıtları; sağlık hizmeti veren personelin sağlık bakımı için
ihtiyaç duyacağı verilere daha iyi ve daha hızlı bir şekilde ulaşım, daha iyi kalitede
veriler ve verileri çok yönlü olarak sunma olanakları sağlayarak verilen sağlık bakımının
kalitesini yükseltmektedir.
- Elektronik hasta kayıtları; sağlık bakımının sonuçlarının ölçülebilmesi için
gerekli klinik verilere elektronik olarak ulaşılmasını sağlayarak, performansa dayalı
bakım kalitesi değerlendirme çalışmalarının daha kolay yapılabilmesini sağlamakta ve
sürekli kalite iyileştirilmesi çalışmalarına önemli katkılar sağlamaktadır.
-Elektronik hasta kayıtları; maliyetleri düşürerek ve personelin verimliliğini
arttırarak sağlık bakım kuruluşlarının etkililiğini artırmaktadır.
Elektronik hasta kayıtları yararlarının yanı sıra birtakım dezavantajları da
beraberinde getirmektedir. Bu dezavantajlar: Elektronik ortamda gerekli güvenlik
önlemleri alınmış olmalı, yetkisiz kişilerin hasta kayıtlarına ulaşması önlenmelidir.
Bilgisayar alt yapısı sorun çıkarmayacak ve her an kullanılmaya hazır olacak şekilde
194 YILMAZ Ali, KAPLAN Aslan, SİNCAN Murat, “Elektronik Hasta Kayıt Sistemine Kavramsal Bir
Yaklaşım”, www.sabem.saglik.gov.tr, 26.06.2008. 195 Türkiye Bilişim Şurası 2 e-Sağlık Çalışma Grubu Final Raporu, 5 Nisan 2004, s. 14.
77
yapılandırılmalıdır. Otomasyon sistemi kurumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek
esneklikte olmalıdır. Kanuni zorunluluklar nedeniyle bazı doküman türlerinin fiziksel
olarak saklanması gerekecektir. Sonuç olarak tamamen kağıtsız ortama geçmek şu
aşamada mümkün değildir.196
•Klinik Karar Destek Sistemleri: Doktorlar tıbbi problemler ile karşılaşan
kişilere teşhis koymak ve ilgili tedaviyi uygulamak ile görevli kişilerdir. Doktorların
karar verme süreci incelendiğinde geçmiş bilgilerin ve deneyimlerin etkili olduğu
görülmektedir. Dolayısı ile deneyimsizlik, insani durumlar ve benzeri anlık veya kalıcı
problemler nedeniyle kararlar gerektiği yönde verilemeyebilir. Bunun sonucunda da hata
toleransı çok düşük olan tıp alanında ölüme kadar varabilen istenmeyen sonuçlar ile
karşılaşılabilmektedir.197
Institute of Medicine tarafından 2000 yılında yapılan bir çalışmaya göre her yıl
Amerika’da tıbbi hatalardan dolayı 98.000 hasta ölmektedir. Enstitünün amacı ise
geliştirilen klinik karar destek sistemleri ile bu sayıyı minimize etmektir.198
Klinik karar destek sistemleri doktorların hastalarla ilgili en iyi kararı
verebilmesi için destek sağlayan bilişim sistemi uygulamalarıdır. Bu sistemler en güncel
bilgileri doktorların emrine sunarak karar vermelerine yardımcı olmak maksadıyla
tasarlanmaktadır. Bilginin çok çabuk eskidiği ve artan bilgi miktarına bağlı olarak
doktorların karar vermesinin daha da güç bir hale geldiği durumlarda karar almaya
yardımcı olmaktadır.
KKDS’nin fonksiyonelliği ve etkinliği üzerine yapılan çalışmalarda bu
sistemlerin kullanılmasının hasta bakımı üzerinde pozitif etkileri olduğu yönünde
bulgular tespit edilmiştir. Klinik karar destek sistemleri sağlık bakım hizmetlerinin
kalitesini geliştirmekte ve doktorların hastalıkları erken teşhis etmesine yardımcı
olmaktadır. Hastalıkların erken teşhisi ise doktorların tedavi için verdiği uğraş süresini
196 http://www.hastanebby.com, 27.06.2008. 197 ÇORAPÇIOĞLU Mehmet Erdem, TIPÇIT: Tıbbi Karar Destek Sistemi Çekirdeği, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Ankara, 2006, s. 1. 198 KALLMEYER Vera, VENKAT Kris, “Beyond e-Health: Health and IT Converge”, Siliconindia, Vol.
6, Issue 4, April 2002, p. 42.
78
azaltmakta, daha az harcama ile daha yüksek getiriler elde edilmesini ve sonuçta tüm
sağlık bakım maliyetlerinin azalmasını sağlamaktadır. KKDS, ihmale bağlı hataları
önlemekte, yanlış ilaç kullanımının önüne geçmekte ve ilaç yan etkilerini ortadan
kaldırmaktadır. Tıbbi bakım esnasında hekimlerin hafızalarına olan ihtiyacı azaltarak
sağladığı uygun tıbbi bilgiler ve hasta bilgileri yardımıyla klinik karar verme işlemine
destek sağlamaktadır.199
KKDS bilgisayarların 1950'li yıllarda sağlık hizmetlerine girmesinden beri
kullanılan ve geliştirilen bilişim sistemleridir. KKDS ile ilgili ilk örnekler karın ağrısı ve
antibiyotik tedavisi seçimi için geliştirilen uygulamalardır. Sistemler arasında karar ağacı,
duyarlılık analizi istatistik modelleri, örnek tanıma gibi farklı problem çözme yöntemleri
kullanılmaktadır.200
•Hemşire Bilgi Sistemleri: Son yıllarda hemşirelik hizmetlerinde değişik nitelikte
bilgi sistemleri uygulamaları ortaya çıkmış bilişim teknolojileri, hemşirelik hizmetlerinin
elektronik ortamlarda planlanabilmesi, kaydedilebilmesi ve yansıtılabilmesi için bir
gereklilik olarak görülmeye başlamıştır.
Graves & Corcoran’a göre hemşirelik bilişimi; hemşirelik bakımını sağlamak ve
hemşirelik uygulamalarını desteklemek için hemşirelik datasının / verisinin, bilgisinin ve
enformasyonunun işlenmesinde ve yönetilmesinde yardımcı olmak amacıyla bilgisayar
biliminin, bilgi biliminin ve hemşirelik biliminin bir kombinasyonudur. Amerikan
Hemşireler Birliği tarafından 1992 yılında yeni bir uzmanlık alanı olarak tanınan
hemşirelik bilişimi, veri yönetimi olanağı sağlayarak hasta bakımında ve diğer
hemşirelik uygulamalarında araçların, uygulamaların, aşamaların ve planların
değerlendirilmesi ve geliştirilmesi süreçlerinde hemşirelere bir karar destek sistemi
sağlamaktadır. 201
199 ÖZATA Musa, ASLAN Şebnem, “Klinik Karar Destek Sistemleri ve Örnek Uygulamalar”, Afyon
Kocatepe Üniversitesi Tıp Dergisi, Cilt: 5, Sayı:1, Ocak 2004, s. 16- 17. 200 YILMAZ Ali, KAPLAN Aslan, “Klinik Karar Destek Sistemleri”, www.sabem.saglik.gov.tr,
27.06.2008. 201 ERDEMİR Firdevs, “Hemşirelik Bilişimi: Dünyada ve Ülkemizdeki Durum”,
http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/files/makaleler3/hemsirelik_bilisimi.pdf, 28.06.2008.
79
•Tıbbi Görüntü Yönetim ve Depolama Sistemleri: Hastanelerde sadece doktor
reçeteleri, tahlil sonuçları gibi metinsel bilgilerin mevcut olmadığı görülmektedir. Bu
metinsel verilerin yanında aynı zamanda medikal görüntülerinde sayısal olarak
arşivlenmesi gerekmektedir. Buradaki medikal görüntülerin sayısal olarak arşivlenmesi
ihtiyacını gidermek için PACS sistemleri geliştirilmiştir.202
PACS İngilizce Picture Archiving and Communications System kelimelerinin
baş harflerinden oluşmuş bir kısaltma olup "Resim Arşivleme ve İletim Sistemi"
anlamına gelmektedir. PACS, görüntü ve veri yönetim sistemidir. Dijital görüntüler ve
bunlarla ilgili bilgilerin elektronik olarak transferi ve geri getirilmesini
sağlamaktadır. Hastane ve tıbbi kurumlarda hasta bilgileri ile görüntülerini
yayımlamakta kullanılmaktadır.
PACS’in sağladığı avantajlar şunlardır:203
- Çok büyük boyutlardaki bilgi ve görüntüye kolay erişime imkan
sağlamaktadır.
- Farklı yerlerde bulunan doktorların yorumları sayesinde daha iyi ve çabuk
teşhis konulmasına imkan vermektedir.
- Uzaktan erişime izin vermesi zamandan kazanmayı beraberinde
getirmektedir.
- Kopyalanan görüntülerin sayısal hale dönüştürülmesi işleminde gerekecek
büyük depolama alanları sayesinde, maddi tasarruf sağlanmasına olanak tanımaktadır.
- Minimuma indirgenmiş personel, kayıp dosyalar ve insan hataları sayesinde
daha iyi bilgi yönetimine olanak sağlamaktadır.
- Büyük hastanelerde 2-3 yılda yatırımın kendisini karşılaması mümkündür.
•Hasta Takip Sistemleri: Yoğun bakım ünitesi olarak da bilinen bu sistem, tıbbi
tedavi ve hasta bakım açısından diğer hastane hizmetlerinden ayrıcalık taşıyan, yerleşim
biçimi özel olarak tasarlanmış, yüksek teknolojili tıbbi cihazlar ve özel eğitimli tıbbi
personelle donatılmış hastanenin bir bölümdür. Hasta takip sistemlerinde, yatan
202 BOYACI Aytuğ, ULAŞ Mustafa, “PACS ve Medikal Görüntülerin Sayısal Olarak Arşivlenmesi”,
http://ab.org.tr/ab07/bildiri, 30.06.2008. 203 http://gokhangunay.110mb.com/pacs/PACS-anlatimi.html, 30.06.2008.
80
hastaların etrafında çok sayıda kablo, plastik tüpler, serumlar ve tıbbi cihazlar
bulunmaktadır. Hastanın kalp atımı, kan basıncı, oksijen saturasyonu, solunum sayısı,
vücut ısısı gibi yaşamsal bulguları monitörlerden sürekli olarak takip edilmektedir. Hasta
takip sistemi yoğun bakım ünitesinde, hasta yatağının yanında bulundurulacağı gibi bilgi
aktarımı amacı ile uzaktaki bir yoğun bakım merkezine de bağlanabilmektedir.204
•Klinik İletişim Sistemleri: Doktor ve hemşireler, poliklinikler, teşhis ve tedavi
üniteleri, konferans odaları ve diğer birimler arasında sürekli olarak yer
değiştirmektedirler. Bu yoğunluk içerisinde, gereksinim duydukları bilgi ve iletişim
ihtiyaçlarını tatmin edici bir düzeyde karşılamak zordur. Hastane içinde iletişim doktor
ve hemşireler açısından büyük önem taşımaktadır. Hastane içerisindeki direkt iletişim
genellikle telefon yardımıyla sağlanmaktadır. Ancak, telefona ulaşımın çoğu zaman
mümkün olmaması ve acil bir durumda detaylı bilgi sağlamaktan yoksun olması, hasta
bakımında etkinliğin düşmesine sebep olabilmektedir. Mobil iletişim araçlarının hastane
klinik uygulamalarında kullanılması bahsedilen sorunların çözümüne ve sağlık bakımı
için gereksinim duyulan bilgi ihtiyacının tam olarak karşılanmasında büyük katkı
sağlamaktadır.205
•Teletıp: Dünya Sağlık Örgütü’ne göre; bireylerin ve toplumların sağlık
düzeylerini yükseltmek amacıyla, tanı, tedavi, hastalıkların ve kazaların önlenmesi,
araştırma ve inceleme ile sağlık personelinin sürekli eğitimi için tüm sağlık
profesyonelleri tarafından bilgi ve iletişim teknolojileri kullanılarak, uzaktan ve geçerli
bilgi iletişimi ile sağlık hizmetlerinin verilmesi olarak tanımlanmıştır.206
Amerika Birleşik Devletleri Tıp Enstitüsünün 1996'a yaptığı tanımda ise teletıp;
uzaklığın problem olduğu durumlarda sağlık hizmetinin sağlanması ve desteklenmesi
için elektronik bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı olarak tanımlamaktadır.207
204 http://www.mesahastanesi.com.tr/images/saglik/genel/yogunbakim.pdf, 30.06.2008. 205 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 108. 206 http://www.turkmia.org/eski/kongre/konusma/sincan.pdf, 30.06.2008. 207 http://halilaktas0.tripod.com, 30.06.2008.
81
Teletıp’ın kullanıcılarına pek çok faydaları bulunmaktadır. Bu faydalar
şunlardır:208
-Bilgiye istendiği anda hemen ulaşmak: Bu sayede belirli bir hasta veya konuda
doğru, hızlı ve etkili karar verilebilmektedir.
- Verimlilik: Tıbbın her alanında, verimlilik temel hedeftir. Teletıp ile hasta ve
doktorlar için ulaşım zaman azalacağı gibi doktor için araştırma zamanı, tıbbi kayıtlarda
kağıt kullanımı, iyileşme zamanının kısalması, gereksiz ilaç kullanımının azalması, hasta
ve hastane masraflarının azaltılmasıyla tasarruf sağlanabilmektedir.
- Doğruluk: Tanının doğru konup konmaması tıbbın en önemli olgusudur. Bir
hasta için teletıp ile danışmak, yeni gelişmeleri takip etmek doğruluk açısından
önemlidir.
- Kendi-kendine yardım: Hastalar kendileri için hazırlanmış siteler sayesinde
hastalığı hakkında daha fazla bilgi sahibi olarak ne zaman doktora başvurması
gerektiğine karar verebilir. Hastalığın takibinde özellikle dikkat etmesi gereken
durumlar hakkında sorularına cevap bulabilir.
- Perifer hastanelerde bulunmayan uzmanlık dallarında hastalara kilometrelerce
uzaktan sanki orada gelişiyormuş gibi hizmet verebilir. Örneğin tanısı konmuş bir kanser
hastasına kemoterapi ve radyoterapi gerekliliği belirlenebilir.
•Vaka Bileşimi: Sağlık bakım hizmetlerinin yönetilmesi klinik bakım süreçleri
ve kullanılan kaynaklar arasındaki ilişkinin ölçülmesini ve kontrol edilmesini
gerektirmektedir. Son yıllarda giderek yaygınlaşmakta olan Vaka-bileşimi Sağlık
Yönetim Enformasyon Sistemleri, sağlık bakım hizmetlerinin klinik yönü ile, bütçe ve
politika geliştirme faaliyetlerinin finansal yönü arasında bir bağlantı ve denge sağlayan,
sağlık sistem çıktılarını ve hastaların durumlarını benzer özelliklere göre gruplayarak,
klinik ve ekonomik olarak anlamlı bir biçimde kategorize eden bilişim sistemleridir.209
208 http://halilaktas0.tripod.com, 30.06.2008. 209 GÜLEŞ Salih, “Dünyada ve Ülkemizde Sağlık Enformasyon Sistemleri”,
www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler, 30.06.2008.
82
•Sanal Gerçeklik Uygulamaları: Geliştirilmiş Gerçeklik yaklaşımı, tamamen
sentetik bir ortamın insanlar tarafından gerçek olarak algılanmasını amaçlayan Sanal
Gerçeklik (SG, Virtual Reality, VR) yönteminde gerçek dünya ile de etkileşim
sağlanması ile ortaya çıkmıştır. Bu sayede gerçek ortam ve durumlarda sanal gerçeklik
ekipmanı kullanılarak insan algılaması çeşitli tekniklerle daha zenginleştirilebilmekte,
gerçek doğal ortamda beklenenden daha fazla bir gerçeklik hissi
oluşturulabilmektedir.210
Sanal gerçeklik bilgisayar ortamında oluşturulan bir gerçekliktir. Yapay zekanın
bu alanında doğal gerçekliğe uygun, insan/bilgisayar arabirimlerinin kullanıldığı bir
ortam oluşturulmaktadır. Sanal gerçeklik, gözlük ve stereo kulaklıktan oluşan başlık seti,
vücut hareketlerini algılayan özel bir giysi veya eldivenden oluşan, çok algılayıcılı giriş-
çıkış cihazlarına bağlı olarak oluşturulmaktadır. Böylelikle üç boyutlu sanal dünya
görülebilmekte ve dokunulabilmektedir.211
Tıp alanında ise sanal gerçeklik uygulamaları eğitim, teşhis ve tedavi amaçları ile
elde edilen gerçek verilerin bilgisayar desteği ile işlenmesi ve tıbbi işlemlerde diğer bilgi
ve yöntemlerle desteklenmesi esasına dayanmaktadır. Bir doktorun kendi imkanları ve
bilgi birikimi yanında ihtiyaç duyabileceği diğer bilgi, destek ve ayrıntıların gerektiği
ortamda etkileşimli olarak sağlanması sonucu işlemin başarı oranı artacağından insan
sağlığı bakımından olumlu sonuçlar elde edilebilmektedir.212
Temel tıp eğitimi açısından, anatomi, fizyoloji, biyokimya gibi çeşitli temel
bilimlerin eğitiminde sanal gerçeklik uygulamalarından yararlanılmaktadır. Bu
bağlamda anlaşılması oldukça zor olan bazı anatomik-patolojik yapılar ile vücutta
gerçekleşen biyokimyasal ve fizyolojik olayların algılanması oldukça
kolaylaştırılmaktadır.
210 ÖZKURT Ahmet, “MEDVR: Tıpta Bir Geliştirilmiş Gerçeklik Uygulaması ve Başarıyı Etkileyen
Faktörler”, DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi, Cilt:5, Sayı: 3, Ekim 2003, s. 55.
211 http://www.genbilim.com/index.php?option=com_content&task=view&id=511, 30.06.2008. 212 ÖZKURT, s. 55.
83
Klinik tıp bilimleri eğitiminde ise, teorik bölümde yine yukarıda sayılan
amaçlarla sanal gerçeklik uygulamalarından yararlanılabileceği gibi ayrıca pratik
eğitimde de simülatörlerden yararlanılmaktadır. Simülatörler bazı muayene işlemlerinde
ve küçük girişimlerde de kullanılmaktadır.213
Sanal gerçeklik uygulamalarının cerrahi eğitimde kullanılmasının getireceği pek
çok yarar vardır. Gerçek hasta üzerindeki eğitimden daha etkilidir. Yeni bir tekniği
denerken ya da öğrenirken hastanın zarar görmesi önlenmektedir. Ayrıca, gerçek
yaşamda öğrenilmesi istenen teknikler ya da operasyonlar için ilgili vakanın gelmesi
gerekmektedir. Sanal gerçeklik uygulamalarında ise vaka sıkıntısı ortadan kaldırılmış
olur. Sanal modeller defalarca kullanılabilir ve bu yolla kadavralarda yaşanan
sorunlardan kaçınmak mümkündür. Ayrıca, sanal hastalar kullanmak, etik olarak, hem
gerçek hastaların kullanılmasından, hem de hayvanlar üzerinde yapılan deneylerden
daha doğru bir yaklaşımdır.214
•Akıllı Kart Uygulamaları: Akıllı kart, içine bir mikroişlemci ve bir bellek tüm
devresi veya programlanabilme özelliği olmadan yalnızca bellek tüm devresi
yerleştirilmiş bir elektronik karttır. Mikroişlemcili kartlar, kart üzerinde bulunan veriler
üzerinde değişiklik yapılmasına olanak tanırken bellek kartları yalnızca önceden
tanımlanmış işlemleri yürütebilirler. Akıllı kartlar üzerinde bilgi saklayabilmesi ve
verilerin güvenliğini sağlayabilmesi açısından manyetik kartlardan ayrılmaktadır.
Günümüzde akıllı kart tabanlı sağlık kartı uygulamaları giderek
yaygınlaşmaktadır. Hastaların tıbbi kayıtları arasından küçük bir veri kümesi seçilerek
sağlık kartına yüklenir. Böylece kart kullanımı ile, taşınabilir tıbbi kayıtlar, diğer
kayıtlara erişim bağlantıları, veri tabanları için erişim anahtarları ve sağlık hizmetleri
213 KAPICIOĞLU Safa, BULUN Mustafa, ÖĞÜT Adem, “Tıp Eğitiminde Simülatör ve Sanal Gerçeklik
Uygulamaları”, http://aof20.anadolu.edu.tr/bildiriler/Safa_Kapicioglu1, 30.06.2008. 214 BAYKAL Nazife, “Değişen Dünya, Tıp ve Teknoloji”, Çözüm Sağlık ve Bilişim Dergisi,
http://212.174.57.218/cgi-bin/intsite.exe?SYF=Detay&hb=1197, 30.06.2008.
84
arasında bütünlüğü sağlayan bir sistem kurulmasını kolaylaştırma gibi yetenekler elde
edilmiş olur.215
Ülkemizde: SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı'nın tek çatı altında birleşmesiyle
oluşan Sosyal Güvenlik Kurumu, hazırlamış olduğu reformları hayata geçirmeye
başlamıştır. Medula sistemi adı verilen uygulamanın işlerlik kazanması hastanelerin
hazırlık çalışmalarını tamamlaması ile başlayacaktır. Medula sisteminde en belirgin
değişiklik, reçetelerin elektronik ortamda yazılması olacaktır. Bu sistemle doktor,
hastanın eline reçete vermeyecek, hasta, kendisine verilen takip numarasıyla gittiği
herhangi bir eczaneden ilaçlarını alabilecektir. Eczane online sisteme hastanın
numarasını girdiğinde hangi hastaneden geldiğini, hangi doktorun baktığını ve yazılan
ilaçları görebilecektir. Bu proje ile sağlık karneleri de ortadan kalkacak, karnelerin yerini
"Akıllı Sağlık Kartı" alacaktır. Akıllı kartta temel bilgiler ve sağlık bilgilerinin yanı sıra
o kişinin parmak izi olacak ve hastaneye gidildiğinde hastanın parmak izi kontrol
edilecektir. Başkasının karnesiyle hizmet alma dönemi bitecek, uygulamaya en kısa
sürede pilot bölgelerde geçilmesi beklenmektedir.
Doktor-tıbbi malzemeci ilişkisini de bitirecek olan sistem, denetim kolaylığı
sağlayacağı için sağlık alanında görülen birçok yolsuzluk ve usulsüzlüğün de önüne
geçilebilecektir. Sosyal Güvenlik Kurumu elektronik ortamda bütün bilgileri kontrol
edecek ve veriler istatistiki olarak sınıflandırılabilecektir. Herhangi bir hastaneye kaç
hastanın gittiği, kaçının ameliyat olduğu, hangi hastaya ne işlemin yapıldığı
görülbilecektir. Uygulamanın bir adım sonrası, hastanelerin faturaları kuruma elektronik
ortamda göndermesini öngörmektedir.216
•Hastane Bilgi Sistemleri (HBS): Hastaneler bir yandan yönetim işlevlerinde,
diğer yandan tıbbi bilgi saklama ve derleme amacına yönelik olarak bilgi sistemleri
desteğine ihtiyaç duymaktadırlar. Bugüne kadar kamu ve özel kesimden birçok hastane,
bilgisayar destekli bilgi sistemlerini kurmuş bulunmakta, ancak bu uygulamaların
bazılarında, gerekli ön hazırlığın ve olurluk çalışmasının yeterli düzeyde 215 ÇAVDAR Çiçek, SARIEL Sanem, AKGÜN Tevfik, “Sağlık Sistemlerinde Akıllı Kart Uygulamaları”,
http://www2.itu.edu.tr/~sariel/publications/Bilisim_Sariel.pdf, 30.06.2008. 216 http://www.tipyazilimlari.com/kart.html, 30.06.2008.
85
gerçekleştirilmemiş olması ya da eldeki kısıtlı personele yeterli düzeyde eğitim
verilememesi gibi nedenlerle istenen verim alınamamaktadır.
Yapılan HBS çalışmalarının hedefi, ülke çapında tüm hastanelerin Sağlık
Bakanlığı tarafından zorunlu olarak yürütülen izlenme ve denetimlerinde, ayrıca
kurumlar arası ve kurumlarla bakanlık arasındaki bilgi aktarımlarında tutarlılığı
sağlayacak bilgi sistemleri çerçevesinin çizilmesidir.217
Bir hastanenin yönetimi, mal ve hizmet üretimi esnasında oluşan mali, idari ve
tıbbi süreçlerin öngörülen biçimde yürütülmesini sağlamak amacıyla kullanılan yazılım
ve donanımların tümüne hastane bilgi sistemi denir.
Ülkemizde kullanılan Hastane Bilgi Sistemi bileşenleri şunlardır:218
- Hasta Kayıt Kabul: Hastaneye müracaat eden hastalara ait kişisel bilgilerin
kaydının yapılmasını, Hastanın Provizyon’u alınmasını ve müracaatın ilgili polikliniğe
kaydının yapılmasını sağlamaktadır.
-Hasta Yatış/ Taburcu: Hasta Yatış, yatan hastanın sarf malzemesi ve ilaç
kullanımını ve takibini yapmaktadır. Yeni doğan bebeğin kaydının yapılıp anne ile
ilişkilenilmesi, vefat kayıtlarının tutulup ölüm raporunun yazılmasını sağlamaktadır.
-Hasta Takip: Hastanın muayenesinde yapılan işlemleri, verilen ilaçları,
uygulanan tetkik ve tedavi gibi kayıtları tutmaktadır. Gerektiğinde sorgulama yapmakta
ve hasta muayene bilgilerini vermektedir.
-Hasta Sevk: Hastanın müracaat ettiği hastanede tedavisinin yapılamadığı
hallerde, hastayı başka bir hastaneye sevk etmekte ve takibini yapmaktadır.
- Merkezi Yatış: Hastaneye yatırılmak istenen hastalara Yatış Randevusu
vermektedir. Yatışları yapılmak üzere ilgili kurula bilgi sunmaktadır.
217 ÖZSARI Haluk, “Sağlık Projeleri ve Sağlık Enformasyon Sistemleri Çalışmaları Hakkında Genel Bilgi
Notu”, Modern Hastane Yönetimi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 6, Ağustos-Eylül 1998, s. 15. 218 http://www.ssk.gov.tr/popup/HYBS/HYBS.htm, 30.06.2008.
86
- Acil Servis: Hastane Acil Servisine gelen hasta kaydını yapmaktadır. İlk
müdahalesini yönlendirmekte, konsültasyon kayıtlarını oluşturmaktadır. Hastaya
uygulanan tedaviyi kaydetmektedir.
- İnsan Kaynakları: Personele ait bilgilerin takibi ve tahakkuk işlemlerinin
yapılabildiği sistemdir. Personel özlük-izin-personel hareketleri ve terfiler-tahakkuk
olmak üzere 4 modülden oluşmaktadır. Sistemde ekran ve işlem (kayıt, değişiklik,
silme) bazında kullanıcılara yetkiler tanımlanabilmekte ve böylece kullanıcılar sistemde
sadece yetkili oldukları işlemleri yapabilmektedir.
- Gönüllü Çalışma: Gönüllü mesai uygulaması kapsamında, personelin çalıştığı
günleri, doktorların yaptığı muayene ve ameliyat kayıtlarını tutar, kazanılan brüt
ücretleri hesaplamaktadır.
- Sağlık Kurulu: Hastaya verilen İstirahatları ve İlaç Raporlarının kaydını tutar
ve e- sağlık sistemine bu bilgileri aktarmaktadır.
- Satınalma / Malzeme: Hastane için gerekli olan malzemelerin kodlanması,
tanımlarının yapılması, stok durumlarının takip edilmesi, bunların ambar ve raflarda
saklanması ve giriş-çıkış hareketlerinin takibini yapmaktadır. Bu işlemlerle ilgili talep
oluşturulması, gerekli sözleşme, teklif, sipariş, ithalat ve tesellüm işlemlerinin takip ve
düzenlenmesini sağlamaktadır.
- Genel Muhasebe: SSK müfredatına uygun Genel Muhasebe ve sabit varlık
sistemi kayıtlarını yapmaktadır.
- Telefonla Randevu Sistemi: Randevu işlemlerinin operatörsüz olarak
kesintisiz 365 gün / 24 saat yürütülebilmesini sağlar. Günlük arayan hasta sayısı,
randevu sayısı, günlük muayene edilen hasta sayısı gibi hasta akışı bilgileri
raporlanabilmektedir.
- Laboratuar: Hastane Laboratuarlarında kullanılan oto-analizör cihazlarını
yönetir. Hastadan istenmiş tetkikleri uygun hastane ve oto-analizör cihazında
yapılmasını koordine eder. (Başka bir SSK Hastanesi de olabilir). Sonuçları sistemden
alıp, laboratuar sorumlusuna onaylattıktan sonra hastaya rapor olarak vermektedir.
87
Mükerrer ve yapılan tetkiklerin tekrar tekrar yapılmasını önler. Cihazların kullandığı Kit
sarfiyatlarını kontrol eder. Oto-analizörleri koordine etmektedir.
- Eczane: İlaç ve sarf malzeme stoklarını tutar, takibini yapar ve gerekli
istatistikleri vermektedir. Malzeme sipariş, fatura, yatan hastaların tabela ve poliklinik
hastalarının reçete işlemlerini ve takibini yapar, sonuçlarını tutar. Hasta kayıt kabul ile
entegre çalışır. Bu işlemler esnasında hasta-ilaç provizyonunu ve ilaç dozaj kontrolünü
yapmaktadır.
3.2. TEŞHİS-TEDAVİ SİSTEMLERİ
Özellikle 1970’li yıllardan sonra bilgisayar teknolojisinin hızla gelişmesi tıbbi
teknolojiye inanılmaz boyutlarda katkılar sağlamıştır. Bugün her türlü sağlık
sorunlarının çözümünde tıbbı teknolojilerden ve sistemlerden yararlanılabilmektedir.
Bu bağlamda Teşhis-Tedavi Sistemleri de teşhis ve tedaviye destek sağlayan
görüntüleme ve laboratuar teşhis sistemleri ve diğer uygulamalardan meydana
gelmektedir.219
3.3. SAĞLIK SEKTÖRÜNDE İNTERNET UYGULAMALARI
İnternette diğer bütün sektörlerde olduğu gibi sağlık sektöründe de binlerce web
sitesi bulunmakta, bu sitelerin sayısı sürekli artmakta ve dünyanın her yerinden her
saniye binlerce insan bu sitelere girerek bilgi, ürün ve hizmet almaktadırlar.220
Pew Internet & American Life Project tarafından yapılan çalışmaya göre günde
10 milyon yetişkin internet üzerinden sağlık bilgileri araştırması yapmaktadır.
Yetişkinler tarafından internetten araştırması yapılan sağlık bilgileri konuları ise:221
- Özel hastalık veya tıbbi problem 64%
- Kesin tıbbi davranış veya prosedür 51%
219 GÜLEŞ, ÖZATA, s. 131. 220 ERDAL Sedef, ERDAL Murat, ARAMAN Ahmet, E-Sağlık; Bilişim Teknolojileri Perspektifinde
İlaç ve Pazarlama Teknikleri, Filiz Kitabevi, 2004, s. 62. 221 DOLLIVER Mark, “Is the Web Good For One's Health?”, Adweek , Vol. 47, Issue 42, 2006, p. 1
88
- Diyet, beslenme, vitaminler veya ilaveler 49%
- Egzersiz veya fitness 44%
- Reçete veya OTC ilaçları 37%
- Özel doktor veya hastane 29%
- Sağlık sigorta 28%
- Alternatif tedaviler veya ilaçlar 27%
E-Sağlık, bilgi ve iletişim teknolojilerini tüm fonksiyonlarıyla birlikte
vatandaşların hizmetine sunulmasıdır. Bu teknolojiyi, hastaların sağlığının
iyileştirilmesinde, sağlık hizmetlerine hızlı ve kolay ulaşılmasında, sağlık sektöründe yer
alan tüm paydaşlara kaliteli, verimli ve etkili hizmetlerin verilmesinde
kullanılmasıdır.222
Son yıllarda sağlık web siteleri üzerinde hastaları, doktorları ve hastane
gruplarını bir araya getirilmesi için büyük çaba harcanmaktadır. Bu web siteleri klinik
verilerin ve dijital tıbbi kayıtların paylaşılmasını kolaylaştırmak, laboratuar sonuçlarını,
reçeteleri ve sigorta bilgilerinin hastalara ulaştırılmasını sağlamak amacıyla
tasarlanmıştır. Böylece tıbbi hataların sayısının azaltılması, klinik hizmetlerinin
kalitesinin artırılması ve süreçlerin daha verimli hale getirilmesi sağlanmış olacaktır.223
Sağlık bilgisi ve sağlık hizmetlerine kolayca ulaşılması neticesinde internet
insanların kendi sağlıkları ile ilgili karar alma şekillerini değiştirmektedir. Klasik doktor-
hasta ve tedavi süreci değişmekte olup bu yeni oluşum sürecinde iletişim teknolojileri ve
internetin rolü giderek önem kazanmaktadır.224
2001 yılında New York’un batısında, internet üzerinden doktor ile hastanın acil
görüşmesinin gerekmediği durumlar için Web-Visit oluşturulmuştur. Hastalar merak
ettiği sorulardan oluşan bir mesaj oluşturmakta ve klinisyenler, hemen hastanın internet
222 http://www.sagliknet.saglik.gov.tr, 08.07.2008. 223 Duane, Jon R., Kalamas, James, “The Case For Medical Data Online”, McKinsey Quarterly, Issue 1,
2005, p. 1. 224 http://www.sabem.saglik.gov.tr, 08.07.2008.
89
üzerinde sağlık profili ve davranış seçeneklerine göre bir veritabanına erişerek yanıt
verebilmektedirler.225
Sağlık alanındaki etkin internet uygulamalarından bir diğeri ise WebMD adlı
internet sitesidir. WebMD gerek tüketiciler gerekse de doktorlar tarafından yoğun bir
şekilde kullanılan sağlık sitesidir. Sağlık sektöründe önemli bir yeri olan WebMD
(webmd.com) isimli sitede ziyaretçiler, sağlık alanında ihtiyaç duydukları bilgi ve
ürünlere ulaşabilmekte, spesifik tıp literatürleri vb. detaylı bilgiler için bağlantılarla
rahat bir şekilde yönlendirilebilmektedirler.226
3.4. İZMİR İLİNDE FAALİYET GÖSTEREN HASTANELERDE BİLGİ
TEKNOLOJİLERİNİN KULLANIM DÜZEYİNE İLİŞKİN BİR ARAŞTIRMA
Çalışmanın bu bölümünde, İzmir İlinde faaliyette bulunan hastanelerin; bilgi
teknolojilerini kullanım düzeyleri, amaçları, bilgi teknolojileri kullanımında
karşılaştıkları sorunları, bilgi teknolojilerine yatırım yaparken dikkate aldıkları faktörleri
belirlemek amacıyla yapılan bir araştırmadan elde edilen bulgular değerlendirilmektedir.
3.4.1. Araştırmanın Amacı
İnsanların sağlıklarını geliştirmek ve tıbbi bakım hizmetlerini yerine getirmek için
gerekli olan sağlık bilgisinin oluşturulması, paylaşımı ve kullanımını sağlayan, kavramlar,
yöntemler, beceriler ve araçların oluşturduğu bilim ve mühendislik dalına Tıp ya da Sağlık
Bilişimi denir.227
Son yıllarda sağlık sektöründe yaşanan gelişmeler, sağlık bakım hizmetlerinde
maliyetlerin kontrolü verimlilik ve kalite konularına giderek daha fazla önem verilmesini
neden olmuştur. Sağlık bakım hizmetlerinin sunumunda yeni modeller geliştirilmekte,
kurumlar yeniden yapılandırılmakta ve sağlık bakım hizmetlerinin verilme biçimi ile klinik
225 EDLIN Mari, “Embracing E-Health Simplifies Transactions, Improves Patient Relations”, Managed
Healthcare Executive, August 2002, Volume 12, Issue 8, p. 36-37. 226 ERDAL, ERDAL, ARAMAN, s. 66. 227 http://sbu.saglik.gov.tr, 03.07.2008.
90
süreçler yeniden değerlendirilmektedir. Tüm bu gelişmeler, sağlık bakım hizmetlerinde bilgi
teknolojilerinin giderek daha yoğun olarak kullanılmasına yol açmıştır.228
Bu bağlamda araştırmanın temel amacı, Türkiye’nin üçüncü büyük ili olan
İzmir’de bulunan hastanelerin; bilgi teknolojilerini kullanım düzeyleri, amaçları, bilgi
teknolojileri kullanımında karşılaştıkları sorunları, bilgi teknolojilerine yatırım yaparken
dikkate aldıkları faktörleri belirlemektir.
Bu çerçevede araştırmanın alt amaçlarını şu şekilde belirlemek mümkündür:
- Hastanelerin bilgi teknolojilerini kullanım düzeylerindeki son üç yıldaki
değişimi belirlemek,
- Hastanelerin klinik bilgi sistemlerini kullanım düzeylerindeki son üç yıldaki
değişimi belirlemek,
- Bilgi teknolojileri yatırımında dikkate alınan faktörleri belirlemek,
- Bilgi teknolojilerinin kullanım amaçlarını ve bu amaçlara ulaşma düzeylerini
tespit etmek,
- Hastanelerin bilgi teknolojileri kullanımında karşılaştıkları sorunları tespit
etmektir.
3.4.2. Araştırmanın Hipotezleri
Yapılan araştırmada alternatif hipotezler test edilmiştir. Araştırmadaki temel
hipotezler aşağıda belirtildiği gibidir.
HA1: Son üç yıl içerisinde bilgi teknolojilerinin kullanım düzeyi artmıştır.
HA2: Son üç yıl içerisinde klinik bilgi sistemlerinin kullanım düzeyi artmıştır.
HA3: Teknoloji yatırımında teknolojinin kurulum ve çalıştırılma imkanı dikkate
alınan önemli bir faktördür.
HA4: Teknolojinin sağlayacağı verimlilik artışı teknoloji yatırımında dikkate
alınan önemli bir faktördür.
228 GÜLEŞ Salih, “Dünyada ve Ülkemizde Sağlık Enformasyon Sistemleri”,
www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler, 03.07.2008.
91
HA5: Teknolojinin sağlayacağı hizmet kalitesi artışı teknoloji yatırımında dikkate
alınan önemli bir faktördür.
HA6: Teknolojinin sağlayacağı kapasite artışı teknoloji yatırımında dikkate alınan
önemli bir faktördür.
HA7: Teknolojinin ömrü teknoloji yatırımında dikkate alınan önemli bir faktördür.
HA8: Kaliteyi artırmak bilgi teknolojilerinin kullanımında önemli bir amaçtır.
HA9: Hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutmak bilgi teknolojilerinin
kullanımında önemli bir amaçtır.
HA10: Bilgiye hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşabilmek bilgi teknolojilerinin
kullanımında önemli bir amaçtır.
HA11: Verimliliği artırmak bilgi teknolojilerinin kullanımında önemli bir amaçtır.
HA12: Çalışanların eğitimsizliği bilgi teknolojileri kullanımında karşılaşılan
önemli bir sorundur.
HA13: Teknolojinin çok hızlı demode olması bilgi teknolojileri kullanımında
karşılaşılan önemli bir sorundur.
HA14: Yazılımlardan kaynaklanan hatalar bilgi teknolojileri kullanımında
karşılaşılan önemli bir sorundur.
HA15: Çalışanların değişime karşı direnci bilgi teknolojileri kullanımında
karşılaşılan önemli bir sorundur.
3.4.3. Araştırmanın Yöntemi
Araştırmada uygulanan yöntem literatür incelemesi, araştırmaya dahil edilen
hastanelerin belirlenmesi, araştırmanın amaç ve hipotezlerinin belirlenmesi, anket
sorularının hazırlanması, anket formlarının uygulanması, verilerin kodlanması ve
düzenlenmesi, istatistiksel analizlerin yapılması ve sonuçların değerlendirilmesinden
oluşmaktadır.
Araştırmaya dahil edilen işletmeler, İzmir İlinde faaliyette bulunan hastaneleri
kapsamaktadır. İzmir İlinde faaliyette bulunan 65 hastane belirlenmiş ve böylece ana
kütle 65 olarak tespit edilmiştir. Hazırlanan anketler Ağustos 2007 tarihinden itibaren
92
işletmelere bizzat gidilerek yüz yüze görüşme yöntemi ile yapılmıştır. Sonuç olarak
%64’lük bir geri dönüş oranı ile değerlendirmeye uygun 42 anket formu elde edilmiştir.
Hazırlanan anket formu 5 sayfa ve 24 sorudan oluşmaktadır (bkz. Ek 1).
Soruların büyük bir bölümü anket formunu dolduranların uygun şıkkı işaretlemeleri için
seçenekli sorulardan oluşmaktadır.
Uygulanan anket formlarındaki cevaplar kodlanarak “SPSS For Windows 15.0
Sürümü” ile analiz edilmiştir. Veri analizine geçmeden önce, veri girişinde yapılan
hataları tespit etmek, eksik girilenleri tamamlamak ve hatalı kodlamalar varsa düzeltmek
amacıyla tüm veriler için yüzde dağılımları ve max.-min. değerleri alınmıştır.
3.4.4. Araştırmaya Katılan Hastaneler Hakkında Genel Bilgiler
Uygulamaya katılan hastanelerin faaliyette bulundukları ortalama süre yaklaşık
25 yıl olup, en yeni hastane 2 yıl, en eski hastane 97 yıldır hizmet vermektedir.
Hastanelerin faaliyette bulundukları sürelerin yıllara göre dağılımları Çizelge 3.1.’de
görülmektedir.
Çizelge 3.1. Hastanelerin Faaliyette Bulundukları Süreye Göre Dağılımı
Faaliyette Bulundukları Süre Hastane Sayısı Yüzde 1-5 yıl arası 6-10 yıl arası 11-25 yıl arası
26-50 yıl arası 51 yılın üstü
6 5 13 13 5
14.3 11.9 31.0 31.0 11.9
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.1.’de görüldüğü gibi uygulamaya katılan hastanelerin 6 (%14.3) tanesi
2002 sonrası kurulmuştur. Buna karşılık uygulamaya katılan hastanelerin 31 (%73,9)
tanesi 11 yıldan fazla bir süredir sağlık sektöründe hizmet vermektedir. Bu oranlar bize
uygulamaya katılan hastanelerin, sağlık sektörü içinde geçmişi olan ve sektörü tanıyan
hastaneler olduğunu göstermektedir.
93
Uygulamaya katılan hastanelerde çalışan personel sayısı 20 ile 2900 arasında
değişmekte olup ortalama çalışan sayısı yaklaşık olarak 510’dur. Hastanelerin çalışan
sayısına göre dağılımları Çizelge 3.2.’de görülmektedir.
Çizelge 3.2. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Çalışan Sayısına Göre Dağılımı
Personel Hastane Sayısı Yüzde 1-49
50-199 arası 200 ve üstü
4 15 23
9.5 35.7 54.8
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.2.’de görüldüğü gibi, hastanelerin % 9.5’i 1-49 kişi arasında, %35.7’si
50-199 arasında ve %54.8’i ise 200’den fazla kişi çalıştırmaktadır.
Bu da bize hizmet sektöründe çalışan personel miktarının önemini
vurgulamaktadır.
Çizelge 3.3. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Mülkiyet Durumuna Göre Dağılımı
Hastanenin Kategorisi Hastane Sayısı Yüzde Kamu Özel
22 20
52.4 47.6
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.3.’te görüldüğü gibi uygulamaya katılan hastanelerin 22 (%52.4) tanesi
kamu sermayeli olarak, 20 (%47.6) tanesi ise özel sermayeli olarak faaliyet
göstermektedir.
Çizelge 3.4. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Kategorilerine Göre Dağılımı
Hastanenin Kategorisi Hastane Sayısı Yüzde Devlet Hastanesi
Özel Hastane Tüp Bebek Merkezi
Tıp Fakültesi Hastanesi Belediye Hastanesi
Askeri Hastane Kadın Doğum Hastanesi
17 17 3 2 1 1 1
40.5 40.5 7.0 4.8 2.4 2.4 2.4
Toplam 42 100.0
94
Çizelge 3.4.’te görüldüğü gibi uygulamaya katılan hastanelerin 17 (%40.5) tanesi
devlet hastanesi, 17 (%40.5) tanesi özel hastane, 3 (%7.0) tanesi tüp bebek merkezi, 2
(%4.8) tanesi tıp fakültesi, 1 (%2.4) tanesi belediye hastanesi, 1 (2.4) tanesi askeri
hastane, 1 (%2.4) tanesi kadın doğum hastanesidir.
Çizelge 3.5. Sağlık Sektöründeki Rekabet Düzeyi
Rekabet Düzeyi Hastane Sayısı Yüzde Çok Düşük
Düşük Orta
Yüksek Çok Yüksek
Cevapsız
1 4 10 12 4 11
2.4 9.5
23.8 28.6 9.5
26.2 Toplam 42 100.0
Çizelge 3.5.’te görüldüğü gibi sağlık sektöründeki rekabet düzeyi hastanelerin 1
(%2.4) tanesi tarafından çok düşük, 4 (%9.5) tanesi tarafından düşük, 10 (%23.8) tanesi
tarafından orta, 12 (%28.6) tanesi tarafından yüksek, 4 (%9.5) tanesi tarafından çok
yüksek olarak algılanmaktadır. Bu soruya 11 (%26.2) tane hastane cevap vermemiştir.
Bunun sebebi hastanelerin yarısını kamu sermayeli olması ve rekabeti önemsememesi ya
da özel hastanelerin de artık SSK, Emekli Sandığı ve Bağ-Kur’lu hastalara hizmet
vermesinden kaynaklanmaktadır.
Uygulamaya katılan hastanelerin bilgisayar kullanma sürelerine ilişkin bilgiler
Çizelge 3.6.’da görülmektedir.
Çizelge 3.6. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgisayar Kullanım Sürelerinin Dağılımı
Kullanım Süresi Hastane Sayısı Yüzde 5 yıldan az 5-9 yıl arası
10-15 yıl arası 16 yıldan fazla
4 17 18 3
9.5 40.5 42.9 7.1
Toplam 42 100.0
95
Yukarıdaki Çizelge 3.6.’da görüldüğü gibi hastanelerin 4 (%9.5) tanesi 5 yıldan
daha kısa süredir, 17 (%40.5) tanesi 5-9 arasında, 18 (%42.9) tanesi 10-15 arasında, 3
(%7.1) tanesi 16 yıldan daha fazla süredir bilgisayar kullanmaktadır.
Çizelge 3.7. Hastanelerin Bilgisayar Edinme Şekillerine Göre Dağılımları
Bilgisayar Edinme Şekli Hastane Sayısı Yüzde Satın Alma
Kiralama (Leasing) Satın alma ve Kiralama
36 4 2
85.7 9.5 4.8
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.7.’de görüldüğü gibi uygulamaya katılan hastanelerin çoğunluğu (36
tanesi) satın alma yolunu seçmişlerdir. 4 (%9.5) tane hastane kiralama ve 2 (%4.8) tane
hastane satın alma ve kiralama yolunu tercih etmişlerdir. Bunun sebebi günümüzde,
hastanelerin bilgisayarları kiralama yolunun satın alma yolundan daha düşük maliyetli
olduğunu fark etmeleri olabilir.
Çizelge 3.8. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojilerinin Maliyetine İlişkin Dağılımları
Bilgi Teknolojisinin Kullanımı Hastane Sayısı Yüzde Maliyetini Fazlasıyla Karşılamıştır. Ancak Maliyetini Karşılamaktadır.
Maliyetini Karşılamamıştır.
32 10 0
76.2 23.8 0.0
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.8.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerin
çoğunluğu (32 tanesi) bilgi teknolojileri kullanımının maliyetini fazlasıyla karşıladığını
düşünmektedir. 10 (%23.8) tanesi ise bilgi teknolojileri kullanımının ancak maliyetini
karşıladığını düşünmektedir. Bunun sebebi bilgi teknolojilerinin sürekli olarak değişmesi
olabilir.
96
Çizelge 3.9. Araştırmaya Katılan Hastanelerde Bilgi İletişim Araçlarını Kullanan Çalışan Sayısına Göre Dağılım
Personel Hastane Sayısı Yüzde 1-49 arası
50-199 arası 200 ve üstü
4 15 23
14.3 35.7 50.0
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.9.’da görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerde bilgi
iletişim araçlarını kullanan çalışan sayısı 6 (%14.3) hastanede 1-49 arasında, 15 (%35.7)
hastanede 50-199 arasında, 21 (%50.0) hastanede 200 ve üstündedir. Uygulamaya
katılan hastanelerin yarısında bilgi iletişim araçlarını kullanan çalışan sayısı 200 ve
üstündedir. Bunun sebebi hem sağlık sektörünün bir hizmet sektörü olması hem de
uygulamaya katılan hastanelerin İzmir’in büyük hastaneleri olmasından
kaynaklanmaktadır.
Çizelge 3.10. Bilgi Teknolojilerinin Rekabet Ortamında Hastaneye Avantaj Sağlama Durumu
Bilgi Teknolojileri Rekabet Ortamında Hastaneye Avantaj
Sağladı mı?
Hastane Sayısı Yüzde
Evet Hayır
Cevapsız
33 8 1
78.6 19.0 2.4
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.10.’da görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerden 33 (%78.6)
tanesi bilgi teknolojilerinin rekabet ortamında avantaj sağladığını düşünmektedir. Buna
rağmen 8 (%19.0) hastane ise bilgi teknolojilerinin rekabet ortamında avantaj
sağlamadığını düşünmekte ve 1 (%2.4) hastane de bu soruya cevap vermemiştir. 8
hastanenin avantaj sağlamadığını düşünmesinin ve 1 hastanenin bu soruya cevap
vermemesinin sebebi araştırmaya katılan hastanelerin yarısının kamu hastanesi
olmasından kaynaklanıyor olabilir.
97
Çizelge 3.11. Hastanelerde İnternet Kullanma Durumu İnternet Kullanma Durumu Hastane Sayısı Yüzde
Kullanıyoruz Kullanmıyoruz
42 0
100 0.0
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.11.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerin tamamı internet
kullanmaktadır. Bu da bize hastanelerde e-sağlık uygulamalarının giderek önem
kazandığı sonucunu göstermektedir.
Çizelge 3.12. Hastanelerin İnternet Üzerinden Reklam Yapma Durumları İnternet Üzerinden Reklam
Yapma Durumu Hastane Sayısı Yüzde
Yapıyoruz Yapmıyoruz
26 16
61.9 38.1
Toplam 42 100.0
Çizelge 3.12.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerden 26 (%61.9)
tanesi internet üzerinden reklam yapmaktadır. Buna rağmen 16 (%38.1) tanesi ise
internet üzerinden reklam yapmamaktadır. Hastanelerin çoğunun internet üzerinden
reklam yapması internetin günümüzdeki artan önemini vurgulamaktadır. 16 hastanenin
internet üzerinden reklam yapmamasının sebebi ise bu hastanelerin ya internet üzerinden
reklam yapacak bütçesinin olmadığını ya da kamu hastenesi olmasından dolayı internet
üzerinden reklam yapmaya gerek duymadığını göstermektedir.
3.4.5. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanım
Düzeyleri İle İlgili Bilgiler
Araştırmaya katılan hastanelerin 3 yıl önceki bilgi teknolojileri kullanım
düzeyleri ile şu andaki kullanım düzeyleri karşılaştırılmıştır. Uygulama düzeyleri 5’li bir
likert ölçeği üzerinde değerlendirilmiştir. Ölçek üzerinde 0 hiç uygulanmıyor, 4 çok
yüksek düzeyde uygulanıyor anlamına gelmektedir. Hastanelerin bilgi teknolojilerini üç
yıl önce ve şu andaki kullanım düzeyleri Çizelge3.13.’te görülmektedir.
98
Çizelge 3.13. Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Üç Yıl Önce Ve Şu Andaki Kullanım Düzeyleri Üç Yıl Önce Şu Anda Wilcoxon Testi
Bilgi Teknolojileri Ort. Std.Sp. Ort. Std.Sp. Z P
Sonuç İnternet Kullanımı 2.00 0.99 3.45 0.63 -5.42 <0.05
(0.00) Kabul
Kişisel Bilgisayar Kullanımı
2.09 0.85 3.43 0.63 -5.62 <0.05 (0.00)
Kabul
Ofis Otomasyon Sistemleri
2.09 0.79 3.31 0.71 -5.42 <0.05 (0.00)
Kabul
Yönetim Bilişim Sistemleri
1.98 0.92 3.09 0.90 -5.30 <0.05 (0.00)
Kabul
Yerel Ağ Bağlantısı (LAN)
1.50 1.29 2.83 1.29 -4.95 <0.05 (0.00)
Kabul
Elektronik Veri Değişimi
1.21 1.00 2.38 1.23 -5.10 <0.05 (0.00)
Kabul
Üst Yönetim Bilişim Sistemleri
1.00 0.94 2.21 1.30 -5.07 <0.05 (0.00)
Kabul
İntranet Kullanımı 0.76 0.90 1.59 1.48 -4.21 <0.05 (0.00)
Kabul
Karar Destek Sistemleri 0.50 0.86 1.38 1.32 -4.45 <0.05 (0.00)
Kabul
Geniş Alan Bağlantısı (WAN)
0.33 0.79 1.09 1.34 -4.05 <0.05 (0.00)
Kabul
Extranet Kullanımı 0.21 0.78 0.64 1.16 -2.70 <0.05 (0.007)
Kabul
Uzman Sistemler
0.17 0.49 0.45 0.94 -2.59 <0.05 (0.01)
Kabul
Not: (i) n=42; (ii) ölçekte 0 hiç uygulanmıyor, 4 çok yüksek düzeyde uygulanıyor anlamındadır.
Çizelge 3.13.’te görüldüğü gibi, üç yıl önce İzmir İlinde bulunan hastanelerin
büyük bir kısmının bilgi teknolojilerini düşük düzeyde kullandıkları görülmektedir.
Mevcut duruma bakıldığında ise, üç yıl öncesine göre bir yükselmenin olduğu
görülmektedir. Üç yıl öncesine göre bilgi teknolojilerinin kullanımında bir yükselmenin
istatistiksel bakımdan anlamlı olması "Son üç yıl içerisinde bilgi teknolojilerinin
kullanım düzeyi artmıştır" şeklindeki - HA1- nolu hipotezimizi desteklemektedir.
Bununla birlikte; bilgi teknolojilerinin kullanım ortalamalarının mevcut durumda da
yeterli düzeyde olmadığı görülmektedir. Bu bağlamda araştırmaya katılan hastanelerin
henüz bilgi teknolojilerini tam anlamı ile uygulamadıkları söylenebilir. Bunun sebebi ise
Sağlık Bakanlığı tarafından düzenlenen belli standartlar olmamasından
kaynaklanmaktadır. Hastaneler bilgi teknolojileri konusundaki ihtiyaçlarını kendi
imkanları doğrultusunda karşılamaya çalışmaktadırlar.
99
Çizelge 3.13.’te belirtildiği gibi; yerel ağ bağlantısı, geniş alan bağlantısı,
internet kullanımı, intranet kullanımı, extranet kullanımı, kişisel bilgisayar kullanımı,
elektronik veri değişimi, ofis otomasyon sistemleri, yönetim bilişim sistemleri, üst
yönetim bilişim sistemleri, karar destek sistemleri, uzman sistemler için son üç yıldaki
artış Wilcoxon testine göre istatistiksel bakımdan anlamlıdır ve son üç yılda
hastanelerin bu bilgi teknolojilerini kullanım düzeyinde artış gözlenmektedir. En çok
kullanılan bilgi teknolojileri ise internet kullanımı (3.45), kişisel bilgisayar kullanımı
(3.43), ofis otomasyon sistemleri (3.31), yönetim bilişim sistemleri (3.09) şeklinde
sıralanmaktadır. İnternet kullanımı en çok kullanılan bilgi teknolojisidir. Bunun sebebi
e-sağlık uygulamalarının sağlık sektöründe önemli bir yere sahip olmasından
kaynaklanıyor olabilir. Buna bağlı olarak da hastane personelinin kişisel bilgisayar
kullanımlarında belirli bir düzeyde artış gözlenmektedir. Diğer bilgi teknolojilerinin
daha az kullanılması ve tam anlamıyla kullanılamamasının sebebi ise; bu bilgi
teknolojilerinin tam olarak kullanımı ve faydaları konusunda yeterli bilgiye sahip olan
insan kaynaklarının olmamasından kaynaklanmaktadır. Ancak gelecek yıllarda bu bilgi
teknolojilerinin kullanımı da giderek artacaktır.
3.4.6. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Klinik Bilgi Sistemlerini Kullanım
Düzeyleri İle İlgili Bilgiler
Araştırmaya katılan hastanelerin klinik bilgi sistemlerini 3 yıl önceki kullanım
düzeyleri ile şu andaki kullanım düzeyleri karşılaştırılmıştır. Uygulama düzeyleri 5’li bir
likert ölçeği üzerinde değerlendirilmiştir. Ölçek üzerinde 0 hiç uygulanmıyor, 4 çok
yüksek düzeyde uygulanıyor anlamına gelmektedir. Hastanelerin klinik bilgi sistemlerini
üç yıl önce ve şu andaki kullanım düzeyleri Çizelge3.14.’te görülmektedir.
100
Çizelge 3.14. Hastanelerin Klinik Bilgi Sistemlerini Üç Yıl Önce Ve Şu Andaki Kullanım Düzeyleri
Üç Yıl Önce Şu Anda Wilcoxon Testi Klinik Bilgi Sistemleri Ort. Std.Sp. Ort. Std.Sp. Z P
Sonuç
Elektronik Sağlık/Hasta Kayıtları
2.19 1.27 3.62 0.54 -5.01 <0.05 (0.00)
Kabul
Hasta Takip Sistemleri 1.81 1.04 3.00 0.99 -5.23 <0.05 (0.01)
Kabul
Tıbbi Görüntü Yönetim ve Depolama
Sistemleri
1.26 1.08 2.62 1.08 -5.21 <0.05 (0.00)
Kabul
Klinik İletişim Sistemleri
1.78 0.92 2.55 1.06 -4.59 <0.05 (0.00)
Kabul
Klinik Karar Destek Sistemleri
0.05 0.26 2.19 1.27 -3.00 <0.05 (0.00)
Kabul
Hemşire Bilgi Sistemleri
0.40 0.86 0.98 1.24 -3.82 <0.05 (0.00)
Kabul
Vaka Bilişimi 0.40 0.73 0.93 1.11 -3.64 <0.05 (0.00)
Kabul
Teletıp 0.24 0.79 0.40 0.94 -2.12 <0.05 (0.00)
Kabul
Sanal Gerçeklik Uygulamaları
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 >0.05 (1.00)
Red
Akıllı Kart Uygulamaları
0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 >0.05 (1.00)
Red
Not: (i) n=42; (ii) ölçekte 0 hiç uygulanmıyor, 4 çok yüksek düzeyde uygulanıyor anlamındadır.
Çizelge 3.14.’te görüldüğü gibi, üç yıl öncesine göre İzmir İlinde bulunan
hastanelerde klinik bilgi sistemlerinin kullanım oranında bir yükselmenin olduğu
görülmektedir. Üç yıl öncesine göre bilgi teknolojilerinin kullanımında bir yükselmenin
istatistiksel bakımdan anlamlı olması "Son üç yıl içerisinde klinik bilgi sistemlerinin
kullanım düzeyi artmıştır" şeklindeki – HA2- nolu hipotezimizi desteklemektedir.
Çizelge 3.14.’te belirtildiği gibi; elektronik sağlık/hasta kayıtları, klinik karar
destek sistemleri, hemşire bilgi sistemleri, tıbbi görüntü yönetim ve depolama sistemleri,
hasta takip sistemleri, klinik iletişim sistemleri, teletıp, vaka bilişimi için son üç yıldaki
artış Wilcoxon testine göre istatistiksel bakımdan anlamlıdır ve son üç yılda
hastanelerin bu klinik bilgi sistemlerini kullanım düzeyinde artış gözlenmektedir. En çok
kullanılan klinik bilgi sistemleri ise; elektronik sağlık/hasta kayıtları (3.62), hasta takip
sistemleri (3.00), tıbbi görüntü yönetim ve depolama sistemleri (2.62), klinik iletişim
sistemleri (2.55) şeklinde sıralanmaktadır. Elektronik sağlık/hasta kayıtları, hasta takip
sistemleri, tıbbi görüntü yönetim ve depolama sistemleri, klinik iletişim sistemleri
101
kullanımı en çok kullanılan klinik bilgi sistemleridir. Bunun sebebi elektronik
sağlık/hasta kayıtları, hasta takip sistemleri ve tıbbi görüntü yönetim ve depolama
sistemleri, klinik iletişim sistemleri hastanelerin bu konulardaki işlerini büyük oranda
kolaylaştırmaktadır. Diğer taraftan Sağlık Bakanlığının uygulamaya başladığı sağlık
dönüşüm projesi kapsamında hastaneler hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutmak
zorundadır. Akıllı kart uygulaması ise araştırmaya katılan hastanelerin hiçbiri tarafından
uygulanmamaktadır. Ancak Sağlık Bakanlığının yapmış olduğu Sağlık Dönüşüm Projesi
kapsamında gelecek birkaç yıl içerisinde uygulamaya başlanacaktır. Şu anda sağlık
karnesi uygulaması kaldırılmış ve vatandaşlar T.C. kimlik numarası ile hastanelerde
tedavi görebilmektedir. Bunun bir sonraki aşaması her vatandaş için akıllı kart
uygulamasıdır. Sanal gerçeklik uygulamaları da araştırmaya katılan hastaneler tarafından
uygulanan bir klinik bilgi sistemi değildir. Bunun sebebi hastanelerin hem teknolojik
açıdan yetersiz olması hem de yeterli bilgiye sahip personelinin olmamasından
kaynaklanmaktadır. Diğer klinik bilgi sistemi uygulamaları (teletıp, vaka bilişimi) ise
henüz istenen düzeyde değildir. Ancak gelecek yıllarda bu klinik bilgi sistemlerinin
yararları anlaşılmaya başlandıkça hastaneler tarafından kullanım oranı da artacaktır.
3.4.7. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Yatırımında
Dikkate Aldığı Faktörler İle İlgili Bilgiler
Araştırmaya katılan hastaneler tarafından bilgi teknolojilerine yatırım yapılırken
dikkate alınan faktörlerin önem derecesi 5’li likert ölçeği üzerinde değerlendirilmiştir.
Ölçek üzerinde 0 hiç önemli değil, 4 çok önemli anlamına gelmekte olup bu faktörler
Çizelge 3.15.’te görülmektedir.
Araştırmaya katılan hastanelerin teknoloji yatırımında dikkate aldıkları faktörler
sırasıyla; teknolojinin kurulum ve çalıştırılma imkanı (3.59), teknolojinin sağlayacağı
verimlilik artışı (3.50), teknolojinin sağlayacağı hizmet kalitesi artışı (3.50),
teknolojinin sağlayacağı kapasite artışı (3.50), teknolojinin ömrü (3.45), teknolojinin
sağlayacağı kurumsal etkinlik artışı (3.43), teknolojinin kurulu teknolojik altyapı ile
bağdaşması (3.36), daha etkin servis imkanı (3.21), bütçe ve finansal kaynaklara
102
uygunluk (3.19), teknolojinin maliyeti (3.19), teknoloji ile organizasyon yapısının
uyumu (3.14), teknoloji ile çalışanların uyumu (3.12), alışkanlık ve kullanım kolaylığı
(2.98), teknolojinin güncelliği ve yaygın kullanımı (2.98), üst yönetimin tercihi (2.64)
şeklinde sıralanmaktadır.
Çizelge 3.15. Hastanelerin Teknoloji Yatırımında Dikkate Aldığı Faktörler
Dikkate Alınan Faktör Ort. Standart Sapma Teknolojinin Kurulum Ve Çalıştırılma İmkanı 3.59 0.70
Teknolojinin Sağlayacağı Verimlilik Artışı 3.50 0.63
Teknolojinin Sağlayacağı Hizmet Kalitesi Artışı 3.50 0.67
Teknolojinin Sağlayacağı Kapasite Artışı 3.50 0.67
Teknolojinin Ömrü 3.45 0.67
Teknolojinin Sağlayacağı Kurumsal Etkinlik Artışı 3.43 0.70
Teknolojinin Kurulu Teknolojik Altyapı İle Bağdaşması 3.36 0.76
Daha Etkin Servis İmkanı 3.21 0.75
Bütçe Ve Finansal Kaynaklara Uygunluk 3.19 0.83
Teknolojinin Maliyeti 3.19 0.92
Teknoloji İle Organizasyon Yapısının Uyumu 3.14 0.92
Teknoloji İle Çalışanların Uyumu 3.12 0.80
Alışkanlık Ve Kullanım Kolaylığı 2.98 0.87
Teknolojinin Güncelliği Ve Yaygın Kullanımı 2.98 0.90
Üst Yönetimin Tercihi 2.64
1.08
Not: (i)n=42, (ii) ölçek 0 hiç önemli değil, 4 çok önemli anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre (K2=53,823; p<0,05) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.
Çizelge 3.15.’te görüldüğü gibi sağlık sektöründe hastaneler teknoloji yatırımı
yaparken diğer faktörlerle karşılaştırılınca en fazla teknolojinin kurulum ve çalıştırılma
imkanı, teknolojinin sağlayacağı verimlilik artışı, teknolojinin sağlayacağı hizmet
kalitesi artışı, teknolojinin sağlayacağı kapasite artışına önem verirken, en az alışkanlık
ve kullanım kolaylığı, teknolojinin güncelliği ve yaygın kullanımı ve üst yönetimin
tercihine önem vermektedir. Sağlık sektörü kendine özgü yazılım ve donanım
özelliklerine sahip olan bir sektördür. Bundan dolayı hastanelerin yatırım yapacakları
teknolojinin kurulum ve çalıştırılma imkanı en önemli faktördür. Hastanelerin bilgi
103
teknolojilerine yatırım yapmalarının sebeplerinden bir tanesi de verimliliği artırmaktır.
Bunun sebebi uygulamaya katılan hastanelerin yarısının devlet hastanesi olması ve
ülkemizdeki kamu kuruluşlarının temel sorununun verimliliğin yeterli düzeyde
olmamasıdır. Özel hastanelerin de daha çok kar elde edebilmesi için teknolojinin
sağlayacağı verimlilik artışı önemli bir faktördür. Uygulamaya katılan hastaneler diğer
taraftan bilgi teknolojileri yatırımında teknolojinin sağlayacağı kapasite artışından daha
çok hizmet kalitesi artışına önem vermektedir. Söz konusu insan sağlığı olunca hizmet
kalitesi daha da ön plana çıkmaktadır. Ancak teknolojinin sağlayacağı hizmet kalitesi
artışı faktöründen hemen sonra teknolojinin sağlayacağı kapasite artışı faktörü
gelmektedir. Bunun sebebi daha çok vatandaşın sağlık sorunlarına hizmet verebilmektir.
Alışkanlık ve kullanım kolaylığı ise uygulamaya katılan hastaneler tarafından diğer
faktörlere göre daha az önemli bir faktör olarak görülmektedir Bunun sebebi günümüz
bilgisayar ve teknoloji dönemidir. Bu yüzden alışkanlıklardan ziyade hastanelerin
kalifiye elemana ihtiyacı vardır. Diğer taraftan taşeron ve satıcı firma teknoloji ile
birlikte kendi elemanını da beraberinde getirmesi alışkanlıklar ve kullanım kolaylığı
faktörünün önemini azaltmaktadır. Teknolojinin güncelliği ve yaygın kullanımı ve üst
yönetimin tercihi de teknoloji yatırımında uygulamaya katılan hastaneler tarafından daha
az önemli bulunan faktörler arasında yer almaktadır. Hastaneler kendi imkanları
doğrultusunda teknoloji yatırımlarını gerçekleştirmektedir. Ancak uygulamaya başlanan
sağlık dönüşüm projesi ile bu durum yakın zaman da değişecektir.
Bilgi teknolojilerine yatırım yapılırken dikkate alınan faktörlerle ilgili
oluşturulan hipotezlere ilişkin testler Çizelge 3.16.’da görülmektedir. Hipotezleri test
etmek amacıyla “tek örnek t-testi” kullanılmış olup, α=0.05 ve test değeri olarak orta
değer -2- alınmıştır.
Aşağıdaki Çizelge 3.16’da görüldüğü gibi bilgi teknolojilerine yatırım yapılırken
dikkate alınan faktörlere ilişkin tüm hipotezler kabul edilmiştir. Başka bir ifadeyle, her
bir faktöre ilişkin ortalama değerlerden de anlaşılacağı gibi, önem dereceleri farklı
olmakla birlikte her bir faktör bilgi teknolojilerine yatırım yapılırken dikkate alınan
önemli bir faktör olmaktadır.
104
Çizelge 3.16. Hastanelerin Teknoloji Yatırımında Dikkate Aldığı Faktörlerle İlgili Hipotezler
Dikkate Alınan Faktör N Ort. Std.Sp. -t-değeri -p- Sonuç Teknoloji yatırımında teknolojinin
kurulum ve çalıştırılma imkanı dikkate alınan önemli bir
faktördür.(HA3)
42
3.59
0.70
14.76
<0.05
(0.000)
Kabul
Teknolojinin sağlayacağı verimlilik artışı teknoloji yatırımında dikkate alınan önemli bir faktördür.(HA4)
42
3.50
0.63
15.32
<0.05
(0.000)
Kabul
Teknolojinin sağlayacağı hizmet
kalitesi artışı teknoloji yatırımında dikkate alınan önemli bir
faktördür.(HA5)
42
3.50
0.67
14.47
<0.05
(0.000)
Kabul
Teknolojinin sağlayacağı kapasite artışı teknoloji yatırımında dikkate alınan önemli bir faktördür.(HA6)
42
3.50
0.67
14.47
<0.05
(0.000)
Kabul
Teknolojinin ömrü teknoloji yatırımında dikkate alınan önemli bir
faktördür.(HA7)
42
3.45
0.67
14.05
<0.05
(0.000)
Kabul
Not: (i)n=42; (ii) tek örnek -t - testi
Çizelge 3.17. Uygulamaya Katılan Hastanelerde Kullanılan Bilişim Sistemlerinin Toplam Maliyetine İlişkin Dağılımları
Bilişim Sisteminin Toplam Maliyeti
Hastane Sayısı Yüzde
50000$’dan az 50000$-99000$ arası
100000$-249000$ arası 250000$-990000$ arası
1000000$’dan fazla
9 9 14 5 5
21,4 21,4 33,3 11,9 11,9
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.17.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerde
kullanılan bilişim sistemlerinin toplam maliyeti 9 (%21.4) tanesinde 50000$’dan az, 9
(%21.4) tanesinde 50000$-99000$ arası, 14 (%33.3) tanesinde 100000$-249000$ arası,
5 (%11.9) tanesinde 250000$-990000$ arası ve 5 (%11.9) tanesinde 1000000$’dan
fazladır. Bu rakamlar bize hastanelerin bilişim sistemlerine ciddi yatırımlar yaptığını
göstermektedir. Sürekli gelişen bilgi teknolojilerinden hastanelerin de etkilenmemesi
imkansızdır.
105
Çizelge 3.18. Bilişim Sistemlerinin Toplam Kurulma Maliyetleri İçinde Donanım Oranları
Donanım Maliyetleri Hastane Sayısı Yüzde %20’den az
%21-%40 arasında %41-%60 arasında %61-%80 arasında %81-%100 arasında
1 11 6 20 4
2.4 26.2 14.3 47.6 9.5
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.18.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerde
bilişim sistemlerinin toplam kurulma maliyetleri içinde donanım oranları 1 (%2.4)
hastanede %20’den az, 11 (%26.2) tanesinde %21-%40 arasında, 6 (%14.3) tanesinde
%41-%60 arasında, 20 (%47.6) tanesinde %81-%100 arasındadır.
Çizelge 3.19. Bilişim Sistemlerinin Toplam Kurulma Maliyetleri İçinde Yazılım Oranları
Yazılım Maliyetleri Hastane Sayısı Yüzde %20’den az
%21-%40 arasında %41-%60 arasında %61-%80 arasında %81-%100 arasında
12 15 8 6 1
28.6 35.7 19.0 14.3 2.4
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.19.’da görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerde
bilişim sistemlerinin toplam kurulma maliyetleri içinde yazılım oranları 12 (%28.6)
tanesinde %20’den az, 15 (%35.7) tanesinde %21-%40 arasında, 8 (%19.0) tanesinde
%41-%60 arasında, 6 (%14.3) tanesinde %61-%80 arasında, 1 (%2.4) tanesinde %81-
%100 arasındadır.
Araştırmaya katılan hastanelerin çoğunda bilişim sistemlerinin toplam kurulma
maliyetleri içinde donanım oranları daha yüksektir. Bu da bilişim sistemlerinin
hastanelerde kullanıcı sayısının fazla olduğunu göstermektedir.
106
Çizelge 3.20. Yazılım Sisteminin Temin Edildiği Yerlerin Dağılımı Temin Edildiği Yer Hastane Sayısı Yüzde Yurtiçinden satın alınıyor.
Kiralanıyor.
Kendi elemanlarımızca yazılıyor.
Satıcı firma elemanlarınca yazılıyor.
Yurtiçi+yurtdışı+kendi elemanlarımız
Yurtiçi+kendi elemanlarımız
Kendi elemanlarımız+satıcı firma
20
3
5
4
6
2
2
47.6
7.1
11.9
9.5
14.3
4.8
4.8
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.20.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastanelerde
yazılım sisteminin temin edildiği yerler 20 (%47.6) tanesi yurt içinden, 3 (%7.1) tanesi
kiralıyor, 5 (%11.9) tanesinin kendi elemanları yazıyor, 4 (%9.5) tanesinin satıcı firma
elemanları tarafından yazılıyor, 6 (%14.3) tanesi yurtiçi+yurtdışı+kendi elemanları
tarafından, 2 (%4.8) tanesi yurtiçi+kendi elemanları tarafından, 2 (%4.8) tanesi kendi
elemanları tarafından+satıcı firma elemanları tarafından yazılmaktadır. Yani
uygulamaya katılan hastaneler kendi imkanları doğrultusunda yazılım sistemlerini temin
etmektedir. Bu durum bize yazılım sistemleri konusunda bir birlik olmadığını
göstermektedir. Türkiye’de sağlık sektöründe yazılım sistemleri konusunda yaşanan en
önemli sorunlardan birisidir.
Çizelge 3.21. Bilişim Sisteminde Donanım ve Yazılım Bakımının Nereden Temin Edildiğinin Dağılımı
Nereden Temin Edildiği Hastane Sayısı Yüzde Kendi teknik servisimiz var.
Değişik firmalardan hizmet almaktayız.
Satıcı firmadan hizmet almaktayız.
Bir bilgisayar firmasından hizmet almaktayız
Kendi teknik servisimiz+satıcı firma+bir bilgisayar firması
Kendi teknik servisimiz+ satıcı firma
Kendi teknik servisimiz+ satıcı firma+değişik firmalar
Kendi teknik servisimiz+ bir bilgisayar firması
8
3
12
6
2
6
1
4
19.0
7.1
28.6
14.3
4.8
14.3
2.4
9.5
Toplam 42 100.0
Yukarıdaki Çizelge 3.21.’de görüldüğü gibi araştırmaya katılan hastaneler kendi
imkanları doğrultusunda donanım ve yazılım bakım hizmeti almaktadır. Hastanelerin
107
çoğunluğu (12 tanesi) satıcı firmadan, (8 tanesi) kendi teknik servisinden, (6 tanesi) bir
bilgisayar firmasından, (6 tanesi) kendi teknik servisinden+satıcı firmadan donanım ve
yazılım bakım hizmeti almaktadır.
3.4.8. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanma
Amaçları Ve Bu Amaçlara Ulaşma Düzeyleri İle İlgili Bilgiler
Araştırmaya katılan hastanelerin bilgi teknolojilerini kullanma amaçları ve bu
amaçlara ulaşma düzeyleri 5’li bir likert ölçeği üzerinde değerlendirilmiştir. Bilgi
teknolojilerini kullanma amaçları ile ilgi ölçekte 0 hiç önemli değil, 4 çok önemli; bu
amaçlara ulaşma düzeyleri ile ilgili ölçekte 0 hiç ulaşılamadı, 4 tamamen ulaşıldı
anlamına gelmektedir. Hastanelerin bilgi teknolojilerini kullanma amaçları ve bu
amaçlara ulaşma düzeyleri Çizelge 3.22’de görülmektedir.
Çizelge 3.22’deki sonuçlara göre sağlık sektöründeki hastanelerin bilgi
teknolojilerini kullanma amaçları içinde ilk sırada kaliteyi yükseltmek (3.85)
gelmektedir. Bunun sebebi sağlık sektöründeki kalite anlayışının da değiştiğini
göstermektedir. Günümüzde hizmet sektöründe kalite çok daha ön plana gelmiş
durumdadır. Dolayısıyla uygulamaya katılan hastaneler için de kaliteyi yükseltme amacı
(3.85) ilk sırada yer almaktadır. Bilgi teknolojilerinin diğer kullanılma amaçları
sırasıyla; hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutmak (3.83), bilgiye hızlı ve ucuz bir
şekilde ulaşabilmek (3.78), verimliliği artırmak (3.66), zaman tasarrufu sağlamak (3.63),
hastane içinde en uygun veri alışverişini sağlamak (3.63), maliyetleri azaltmak (3.61),
müşteri taleplerini daha hızlı karşılamak (3.58), yenilikleri takip etmek (3.51), sipariş
tedarik sürecini hızlandırma (3.49), yönetime bilgi desteği sağlamak (3.46), sipariş ve
tedarik süreci maliyetlerini düşürmek (3.36), hastane dışıyla hızlı ve güvenilir veri
alışverişi sağlamak (3.24), personel tasarrufu sağlamak (3.12), hastalara ait tıbbi görüntü
kayıtlarının tutulması (3.12), hızlı çevresel değişimlere tepki vermek (3.07), rekabet
gücünü yükseltmek (3.02), yenilikleri hastalara haber vermek (2.97), telefon, fax, vb.
yerine daha ucuz olan e-posta kullanma (2.93), internet üzerinden tanıtım yapmak
(2.78), hemşire nöbet çizelgelerini elektronik ortamda hazırlamak (1.44)’tır. Bu
108
sonuçlardan hastanelerin değişen çevre koşullarına ayak uydurabilmesi için kalitenin
yüksek olması, bilgiye hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşabilmek ve verimliliğin yüksek
olması gerektiğinin bilincinde oldukları anlaşılmaktadır.
Çizelge 3.22. Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanma Amaçları Ve Bu Amaçlara Ulaşma Düzeyleri
Önem Derecesi Ulaşma Derecesi Bilgi Teknolojileri Kullanma Amaçları
Ort. Std.Sp. Ort. Std.Sp. Kaliteyi yükseltmek
Hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutmak Bilgiye hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşabilmek
Verimliliği artırmak Zaman tasarrufu sağlamak
Hastane içinde en uygun veri alışverişini sağlamak Maliyetleri azaltmak
Müşteri taleplerini daha hızlı karşılamak Yenilikleri takip etmek
Sipariş tedarik sürecini hızlandırma Yönetime bilgi desteği sağlamak
Sipariş ve tedarik süreci maliyetlerini düşürmek Hastane dışıyla hızlı ve güvenilir veri alışverişi sağlamak
Personel tasarrufu sağlamak Hastalara ait tıbbi görüntü kayıtlarının tutulması
Hızlı çevresel değişimlere tepki vermek Rekabet gücünü yükseltmek
Yenilikleri hastalara haber vermek Telefon, fax, vb. yerine daha ucuz olan e-posta kullanma
İnternet üzerinden tanıtım yapmak Hemşire nöbet çizelgelerini elektronik ortamda hazırlamak
3.85 3.83 3.78 3.66 3.63 3.63 3.61 3.58 3.51 3.49 3.46 3.36 3.24 3.12 3.12 3.07 3.02 2.97 2.93 2.78 1.44
0.48 0.38 0.47 0.57 0.58 0.70 0.74 0.77 0.67 0.84 0.60 0.97 0.94 1.12 1.21 0.90 1.25 1.08 0.72 1.19 1.18
2.85 3.56 3.10 2.66 2.78 2.95 2.36 2.85 2.76 2.51 3.00 2.44 2.66 2.34 2.19 2.49 2.39 2.76 2.51 2.15 1.02
0.73 0.55 0.73 0.85 0.85 0.70 0.77 0.82 0.77 0.92 0.67 0.97 0.99 1.09 1.57 1.07 1.07 0.77 0.98 1.24 1.17
Not: (i)n=42, (ii) amaçların önem derecesine göre ölçek 0 hiç önemli değil, 4 çok önemli, amaçlara ulaşma derecesine göre ölçek 0 hiç ulaşılamadı, 4 tamamen ulaşıldı; anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre, amaçların önem derecesine (K2=207,958; p<0,05) ve amaçlara ulaşma düzeyine (K2=190,123; p<0,05) ilişkin sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.
Araştırmaya katılan hastanelerin Çizelge 3.22’de görülen amaçlar arasında en
fazla hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutma amacına ulaştıkları (3.56), en az ise
kullanım amaçları arasında en az öneme sahip olan hemşire nöbet çizelgelerini
elektronik ortamda hazırlamak amacına (1.02) ortalama ile ulaştıkları görülmektedir. Bu
durumda hastanelerin daha fazla önem verdikleri amaca diğerlerine göre daha fazla
ulaştıkları, daha az önem verdikleri amaca daha az ulaştıklarını söyleyebiliriz.
109
Dolayısıyla uygulamaya katılan hastaneler hemşire nöbet çizelgelerini hazırlama
konusunda sorun yaşamamaktadırlar.
Hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutmak amacı ikinci derecede öneme
sahiptir. Bunun birkaç yıl içinde hastaneler akıllı kart uygulamasına geçeceklerdir.
Dolayısıyla hasta kayıtlarının elektronik ortamda tutulması bu uygulamanın ilk
basamağını oluşturmaktadır.
Bilgi teknolojileri kullanım amaçları ile ilgili hipotezlere ilişkin testler aşağıdaki
Çizelge 3.23.’te görülmektedir. Hipotezleri test etmek amacıyla “tek örnek t- testi”
kullanılmış olup, α=0.05 ve test değeri olarak orta değer olan -2- alınmıştır.
Çizelge 3.23. Hastanelerin Bilgi Teknolojilerini Kullanım Amaçları İle İlgili
Hipotezler Hipotezler N Ort. Std.Sp. t değeri -p- Sonuç
Kaliteyi artırmak bilgi teknolojilerinin kullanımında
önemli bir amaçtır. (HA8)
42
3.85
0.48
25.49
<0.05
(0.000)
Kabul
Hasta kayıtlarını elektronik ortamda tutmak bilgi
teknolojilerinin kullanımında önemli bir amaçtır. (HA9)
42
3.83
0.38
31.50
<0.05
(0.000)
Kabul
Bilgiye hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşabilmek bilgi teknolojilerinin kullanımında önemli bir amaçtır.
(HA10)
42
3.78
0.47
24.60
<0.05
(0.000)
Kabul
Verimliliği artırmak bilgi teknolojilerinin kullanımında
önemli bir amaçtır. (HA11)
42
3.66
0.57
18.94
<0.05
(0.000)
Kabul
Not: (i)n=42; (ii) tek örnek -t - testi
Çizelge 3.23.’te görüldüğü gibi bilgi teknolojilerinin kullanım amaçları ile ilgili
tüm hipotezler kabul edilmiştir. Diğer bir ifadeyle; kaliteyi artırmak, hasta kayıtlarını
elektronik ortamda tutmak, bilgiye hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşabilmek, verimliliği bilgi
teknolojilerinin kullanımında önemli amaçlardır.
110
3.4.9. Araştırmaya Katılan Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanımında
Karşılaştıkları Sorunlar İle İlgili Bilgiler
Sağlık sektöründe araştırmaya katılan hastanelerin bilgi teknolojileri
kullanımında karşılaştıkları sorunların önem dereceleri 5’li bir likert ölçeği üzerinde
değerlendirilmiştir. Ölçek üzerinde 0 hiç önemli değil, 4 çok önemli anlamına
gelmektedir. Acentelerin bilgi teknolojileri kullanımında karşılaştıkları sorunlar Çizelge
3.24’te görülmektedir.
Çizelge3.24. Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanımında Karşılaştıkları Sorunlar
Bilgi Teknolojileri Kullanımında Karşılaşılan Sorunlar Ort. Standart Sapma
Çalışanların Eğitimsizliği 3.43 0.63
Teknolojinin Çok Hızlı Demode Olması 2.59 0.88
Yazılımlardan Kaynaklanan Hatalar 2.21 1.12
Çalışanların Değişime Karşı Direnci 2.12 1.17
Donanım Arızaları 2.09 0.98
Teknoloji Seçiminin Bilinçli Yapılamaması 2.07 1.18
Servis Hizmetlerinden Kaynaklanan Problemler 2.05 1.06
Not: (i)n=42, (ii) ölçek 0 hiç önemli değil, 4 çok önemli anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre (K2=56,761; p<0,05) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır.
Çizelge 3.24’te görüldüğü gibi sağlık sektöründe araştırmaya katılan hastanelerin
bilgi teknolojileri kullanımında karşılaştıkları sorunlardan çalışanların eğitimsizliği
(3.43) ilk sırada gelmektedir. Bunun sebebi ise sağlık sektöründe çalışan yeterli düzeyde
kalifiye elemanın olmamasıdır. Bilgi teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sağlık
sektörünü de olumlu bir şekilde etkilemesine rağmen; hastanelerin bilgi teknolojilerini
kullanımında henüz sorunları tam olarak çözülememiştir.
Hastanelerin bilgi teknolojileri kullanımında karşılaştıkları sorunlardan bir diğeri
ise teknolojinin çok hızlı demode olmasıdır (2.59). Bu sonuç bize hastanelerin hem
maddi anlamda hem de eğitimli personel bulma anlamında hızla gelişen bilgi
teknolojilerine ayak uydurmakta zorlandıklarını göstermektedir.
111
Bilgi teknolojileri kullanımında karşılaşılan sorunlarla ilgili hipotezlere ilişkin
testler Çizelge 3.25’te görülmektedir. Hipotezleri test etmek amacıyla “tek örnek t-
testi” kullanılmış olup, α=0.05 ve test değeri olarak orta değer olan -2- alınmıştır.
Çizelge 3.25. Hastanelerin Bilgi Teknolojileri Kullanımında Karşılaştıkları Sorunlarla İlgili Hipotezler
Hipotezler N Ort. Std. Sp. -t- değeri -p- Sonuç Çalışanların eğitimsizliği bilgi
teknolojileri kullanımında karşılaşılan önemli bir
sorundur.(HA12)
42
3.43
0.63
14.69
<0.05 0.000
Kabul
Teknolojinin çok hızlı demode olması bilgi teknolojileri
kullanımında karşılaşılan önemli bir sorundur.(HA13)
42
2.59
0.88
4.36
<0.05 0.000
Kabul
Yazılımlardan kaynaklanan hatalar bilgi teknolojileri
kullanımında karşılaşılan önemli bir sorundur.(HA14)
42
2.21
1.12
1.24
>0.05 0.22
Red
Çalışanların değişime karşı direnci bilgi teknolojileri
kullanımında karşılaşılan önemli bir sorundur.(HA15)
42
2.12
1.17
0.66
>0.05 0.51
Red
Not: (i)n=42; (ii) tek örnek -t - testi
Çizelge 3.25’te görüldüğü gibi bilgi teknolojileri kullanımında karşılaşılan
sorunlarla ilgili hipotezlerden 2 tanesi kabul edilirken 2 tanesi reddedilmiştir. Bu
sonuçlara göre araştırmaya katılan hastaneler bilgi teknolojileri kullanımında;
çalışanların eğitimsizliğini, teknolojinin çok hızlı demode olmasını, önemli bir sorun
olarak görmektedirler. Buna karşılık yazılımlardan kaynaklanan hataları ve çalışanların
değişime karşı direncini ise önemli bir sorun olarak görmemektedirler.
112
4. SONUÇ, DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
Ülkemizde sağlık sektörünün işleyişi 1961 tarih ve 224 sayılı Sağlık
Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi hakkındaki kanunla düzenlenmiştir. Bu kanunla
Türkiye’de ilk kez sevk zinciri sistemi uygulanmaya başlanmıştır. Birinci basamak
sağlık kuruluşlarında (sağlık ocağı) tedavi edilemeyenler hastalar ikinci basamak sağlık
kuruluşları olan hastanelere sevk edilmektedir.
Sağlık hizmeti temel olarak dört adımdan oluşmaktadır. Bunlar: Koruyucu sağlık
hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri, rehabilite edici sağlık hizmetleri ve diğer
hizmetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri de üç basamaktan oluşmaktadır. Birinci
basamak tedavi hizmetleri (sağlık ocakları, muayenehaneler, verem savaş dispanserleri,
ana çocuk sağlığı merkezleri vb.), ikinci basamak tedavi hizmetleri (devlet hastaneleri,
özel hastaneler vb.), üçüncü basamak tedavi hizmetleri (ruh ve sinir hastalıkları
hastaneleri, kanser hastaneleri, üniversite hastaneleri vb.)dir.
Ülkemizde sağlık hizmetlerinin büyük kısmı sosyal devlet anlayışı kapsamında
kamu hastaneleri tarafından verilmektedir. Bu yüzden Sağlık Bakanlığı’nın önemli bir
rol oynamaktadır. Sağlık Bakanılığı’nın yanı sıra Sosyal Güvenlik Kurumu, Türk Silahlı
Kuvvetleri, Belediyeler, İl Özel İdareleri, Üniversiteler, Diğer Bakanlık ve Kamu
Kuruşları, Özel Sektör, Vakıf, Dernek ve Hayır Kurumları, Azınlıklar ve Yabancılar da
ülkemizde sağlık sektöründe hizmet veren kuruluşlardır.
Ancak özellikle sağlık hizmetlerinin finansmanı konusunda en büyük görevi
devlet üstlenmektedir. Bu durumun sebepleri: Sağlık sektörünün belirsiz olması ve
sağlık ihtiyaçlarının acil ve ertelenemez olması ve özel sektörün bu riski almak
istememesidir. Diğer taraftan sağlık hizmetleri eşitlik ilkesi gereği toplumun her
kesimine verilmesi gerekmektedir. Özel sektör ise talebi karşılamaya yeterli değildir ve
özel sektörün ülkenin her bölgesinde hizmet vermesi mümkün olamamaktadır. Bu gibi
nedenlerden dolayı ülkemizde sağlık hizmetlerinde devletin müdahalesi kaçınılmaz
olmaktadır.
113
Gerek devletin gerekse özel sektörün gayretlerine rağmen sağlık hizmetlerinde
istenilen düzeye gelinememiştir. OECD verilerine ülkemiz nüfusunun sağlık göstergeleri
başka ülkelerle kıyaslandığı zaman daha kötü durumdadır. Özellikle ana ve çocuk
sağlığı göstergeleri olumsuz ve ölüm ve hastalık oranları yüksektir. Aynı şekilde
ülkemizdeki kişi başına düşen sağlık harcamaları da düşüktür.
Bölgeler arasında sağlık hizmetlerinin dağılımı açısından bir eşitlik söz konusu
değildir. Batı bölgelere gidildikçe verilen sağlık hizmeti ve kişi başına düşen doktor
sayısında artış bulunmaktadır.
Ülkemizde sağlık hizmetleri sektörü karmaşık ve çok başlı bir yapıya sahiptir.
Bakanlık, üniversite, devlet ve özel sektör hastaneleri arasında bir birlik ve koordinasyon
yoktur. Bu yüzden hizmet ve yatırım planlamaları toplumsal ihtiyaçlarla paralel olarak
yapılamamaktadır.
Personel istihdamı ve yönetiminde esnekliğin olmaması, kadro standartlarının
eksikliği, sağlık personelinin görev tanım ve iş analizlerinin yapılmaması, personel
eğitimine yeterince önem verilmemesi insan kaynakları yönetimiyle ilgili sağlık
sektöründe yaşanan sorunlar arasında yer almakta ve sağlık sektöründe çalışan
personelden yeterli verimlilik alınamamaktadır.
Sağlık sektöründe bahsedilen sorunların çözülmesinde en büyük öncelik Sağlık
Bakanlığı’nın rol ve sorumluluklarının yeniden düzenlenmesine bağlıdır. Bu bağlamda
Sağlık Dönüşüm Projesi uygulanmaya başlanmıştır. Sağlık Dönüşüm Projesinin sekiz
temel bileşeni bulunmaktadır: Sağlık Bakanlığı politikalar geliştiren, standartlar koyan
ve denetleyen bir konumda olacak, herkesi tek çatı altında toplayan genel sağlık sigortası
modeli oluşturulacak, etkili ve kademeli sevk zinciri oluşturulacak, uygun nitelikli, bilgi
ve beceri ile donanmış insan kaynakları oluşturulucak, sağlık ekonomisi ve planlaması
konusunda bir eğitim kuruluşu kurulacak, Ulusal Kalite ve Akreditasyon Kurumu
kurulacak, ilaç, malzeme ve tıbbi cihazların standardizasyonu, ruhsatlandırılması ve
yönetimi konularında özerk kurumlar ya ayrı ayrı örgütlendirilecek ya da tek çatı altında
toplanacak, sağlık hizmetlerinde bilgi transferi ve sağlık verilerinin toplanması amacıyla
Sağlık Bilgi Sistemi kurulacaktır.
114
Sağlık sektöründe yaşanan sorunların çözülmesinde bilgi teknolojileri ve sağlık
bilişim sistemleri önemli bir yere sahiptir. Çünkü bilgi teknolojileri diğer bütün sektörler
gibi sağlık sektörünü de büyük ölçüde etkilemiştir.
Bilgi teknolojilerinin sağlık sektöründe kullanılması sağlık sektörü çalışanlarının
işini büyük oranda kolaylaştırmaktadır. Bilgi teknolojilerinin kullanımı ile sağlık
sektöründe çalışanlar ihtiyaç duydukları bilgilere kolaylıkla ulaşabilmekte ve
yöneticilerin kararları daha başarılı olmaktadır. Tedarik sistemleri ile gerekli olan tıbbi
malzemeler zamanında hastanelere ulaşmakta, tasarım ve üretim sistemleri ile tıbbi
malzemeler ihtiyaçlara daha fazla cevap verebilmekte, muhasebe ve finansman
sistemleri ile gerekli kayıtlar bilgisayarlar aracılığı ile tutulmakta ve yatırım kararları
daha doğru alınmakta, insan kaynakları yönetimi sistemleri ile işgücü planlaması,
personel seçme, eğitim ve geliştirme, ücret yönetimi konularında yaşanan sorunlar
aşılmakta, iletişim sistemleri ile çalışanlar ve bölümler arasındaki koordinasyon sorunu
çözülmektedir.
Klinik bilgi sistemleri ve teşhis-tedavi sistemlerinin sağlık sektöründe
kullanılmasıyla hastalıkların teşhis-tedavisinde doktorlar daha başarılı sonuçlar elde
etmekte, hastalar ise daha kısa sürede eski sağlıklarına kavuşmaktadırlar. Elektronik
sağlık/hasta kayıtlarının yapılması ile hastalara ait bilgilere kolaylıkla ulaşılabilmektedir.
Klinik karar destek sistemleri doktorların hata olasılıklarını düşürmekte ve doğru teşhis
koymalarını sağlamaktadır. Hemşire bilgi sistemleri hemşirelere ait bilgilerin
işlenmesine ve yönetilmesine yardımcı olmaktadır. Tıbbi görüntü yönetim ve depolama
sistemleri hastalara ait medikal görüntülerin gerekli olduğu zaman kullanılmak üzere
arşivlenmesinde kullanılmaktadır. Hasta takip sistemleri yoğun bakımda olan hastaların
sürekli olarak takip edilmesini mümkün hale getirmektedir. Klinik iletişim sistemleri
doktorlar ve hemşireler arasındaki etkin haberleşmeyi gerçekleştirmektedir. Teletıp
hastalıkların tanı ve tedavisinin uzaktan ve geçerli bilgi iletişimi ile sağlık hizmetlerinin
verilmesini sağlamaktadır. Vaka bileşimi sistemleri sağlık bakım hizmetlerinin klinik
yönü ile bütçe ve finansal yönü arasındaki bağlantı ve dengeyi kurmaktadır. Sanal
gerçeklik uygulamaları tamamen sentetik ortamın hastalıkların teşhisinde ve tedavisinde
115
kullanılmasını ifade etmektedir. Akıllı kart uygulamaları aracılığıyla taşınabilir tıbbi
kayıtlar, diğer kayıtlara erişim bağlantıları, veri tabanları için erişim anahtarları ve sağlık
hizmetleri arasında bütünlük sağlanmaktadır. Hastane bilgi sistemleri, hastanelerin
yönetim, mali, idari ve tıbbi süreçlerin öngörülen biçimde yürütülmesinde kullanılan
sistemlerdir.
İnternette bütün sektörlerde olduğu gibi sağlık sektöründe de binlerce web sitesi
bulunmakta ve dünyanın her yerinden her saniye binlerce insan bu sitelerden bilgi, ürün
ve hizmet almaktadır. İnternet aracılığı ile sağlık bilgisi ve sağlık hizmetlerine kolayca
ulaşılması, insanların kendi sağlıkları ile ilgili karar alma şekillerini değiştirmektedir.
Klasik doktor-hasta ve tedavi süreci değişmekte olup bu yeni oluşum sürecinde iletişim
teknolojileri ve internetin rolü giderek önem kazanmaktadır.
Sağlık hizmetleri, bilgi teknolojileri, sağlık bilişim sistemleri konularını içeren
bu çalışmada, “Sağlık Sektöründe Bilgi Teknolojilerinin Kullanımı” ile ilgili bir
araştırma gerçekleştirilmiştir. İzmir İlinde faaliyet gösteren hastaneler üzerinde yapılan
anket çalışması ile elde edilen sonuçlar değerlendirilmiştir. Buraya kadar yapılan
değerlendirmeler, kuramsal ve ampirik bulgular ışığında şu önerilerde bulunmak
mümkündür.
1.Ülkemizde sağlık hizmetlerinin büyük bölümü devlet hastaneleri tarafından
karşılanmaktadır. Bu da devlete maddi anlamda büyük bir külfet oluşturmaktadır. Bu
yüzden özel sektör teşvik edilmeli ve desteklenmelidir.
2. Sağlık hizmetlerinin doğudaki terör olayları nedeniyle batı bölgelerimizde
yoğunlaştığı görülmektedir. Bu yüzden tüm vatandaşların eşit düzeyde sağlık
hizmetlerinden faydalanabilmesi amacıyla doğu bölgelerindeki sağlık yatırımları
artırılmalıdır.
3. Sağlık Bakanlığı, sağlık sektöründe eksik olan kalite standartları belirlemeli ve
sağlık hizmetlerinin planlanması ve standartların belirlenmesi konusunda sivil toplum
örgütleri ve bilimsel kuruluşlarla birlikte çalışmalıdır.
116
4. Sağlık Personeli Yasası çıkarılmalıdır. Avrupa Birliği normlarına uygun tıp ve
uzmanlık eğitimi geliştirilmelidir. Ayrıca sağlık ekonomisi ve planlaması konularında
lisan ve yüksek lisans eğitimlerine verilen önem artırılmalıdır. Özellikle hastane
yöneticileri bu konularda eğitimli kişiler olmalıdır.
5. Hastanelere olan yoğunluğun azaltılması amacıyla koruyucu sağlık hizmetleri
ve birinci basamak tedavi hizmetleri (sağlık ocakları, muayenehaneler, verem savaş
dispanserleri, ana çocuk sağlığı merkezleri vb.)ne verilen önemin artırılması ve
vatandaşların bu konuda bilinçlendirilmesi gerekmektedir.
6. Her il bünyesinde, sağlık kuruluşlarının bağlı olduğu bir on-line haberleşme
ağı kurulmalıdır. Sağlık Bakanlığı ile iller arasında da on-line haberleşme ağı
kurulmalıdır. Hizmet alanlar, sağlık kuruluşlarının bilgi kaynaklarına interaktif olarak
erişebilmelidir.
7. Her hastane kendi imkanları doğrultusunda yazılım programlarını temin
etmekte ve bu programlar arasında uyum söz konusu değildir. Hastanelerin kullanmış
oldukları sağlık bilişim sistemleri birbirleri ile uyumlu hale getirilmelidir.
8.Araştırmaya katılan hastanelerin bilgi teknolojilerini kullanım oranlarının
düşük olduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla bilgi teknolojilerinin kullanımı konusuna
daha fazla önem verilmelidir.
9. Araştırmaya katılan hastanelerin teletıp ve sanal gerçeklik uygulamaları gibi
sağlık bilişim sistemlerinin kullanılması konusunda yeterli düzeyde olmadıkları tespit
edilmiştir. Bu yüzden hastanelerin Ar-Ge çalışmalarına daha fazla önem vermesi
gerekmektedir.
10. Araştırmaya katılan hastanelerin bilişim sistemlerinin toplam kurulma
maliyetleri içinde donanıma daha fazla pay ayırdıkları tespit edilmiştir. Bunun sebebi
araştırmaya katılan hastanelerin büyük çoğunluğu bilişim sistemlerini oluşturan
donanımları satın almasından ve yazılıma gereken önemin verilmemesinden
kaynaklanmaktadır. Ülkemizde teknolojik cihazların temin edilmesinde kiralama yolu
çok fazla tercih edilmemektedir. Oysa hastaneler kullandıkları bilgi teknolojisi
117
cihazlarını kiralama yolunu tercih etseler hem daha az maliyet rakamları ödemiş
olacaklar hem de yazılım sistemlerine daha fazla pay ayırabileceklerdir.
Bütün bu önerilerin gerçekleştirilmesi Sağlık Bakanlığı, hastane yöneticileri, sivil
toplum örgütleri ve bilimsel kuruluşların ortak çalışmaları sayesinde mümkün olacaktır.
118
YARARLANILAN KAYNAKLAR
KİTAPLAR
ACAR Durmuş, TETİK Nilüfer, Tek Düzen Hesap Planı ve Türkiye Muhasebe
Standartlarına Uygun: Genel Muhasebe, 5. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara,
2006.
AK Bilal, Hastane Yöneticiliği, 1. Basım, Özkan Matbaacılık, Ankara, 1990.
AKIN H. Bahadır, Yeni Ekonomi: Strateji Rekabet Teknoloji Yönetimi, 1. Baskı,
Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, 2001.
AKGÜÇ Öztin, Finansal Yönetim, Muhasebe Ens. Yayınları, İstanbul, 1996.
BENSGHIR Türksel Kaya, Bilgi Teknolojileri Ve Örgütsel Değişim, 1. Baskı,
TODAİE Yayınları, Ankara, Haziran 1996.
CURTIN Dennis P. And Others, Information Technology: The Breaking Wave,
Irwin/ Mc Graw- Hill, New York, 1998.
ERDAL Sedef, ERDAL Murat, ARAMAN Ahmet, E-Sağlık; Bilişim Teknolojileri
Perspektifinde İlaç ve Pazarlama Teknikleri, Filiz Kitabevi, 2004.
Genel Sağlık Sigortası, 2. Baskı, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, Nisan, 2005.
GÜLEŞ Hasan Kürşat, BÜLBÜL Hasan, Yenilikçilik: İşletmeler İçin Stratejik
Rekabet Aracı, 1. Baskı, Nobel Yayınları, Ankara, 2004.
GÜLEŞ Hasan Kürşat, ÖZATA Musa, Sağlık Bilişim Sistemleri, 1. Basım, Nobel
Yayın Dağıtım, Ankara, Eylül 2005.
HAMZAOĞLU Onur, ÖZCAN Umut, Türkiye Sağlık İstatistikleri, Birinci Baskı
,Türk Tabipleri Birliği Yayınları, Ankara, Aralık 2005.
KOTLER Philip, Kotler ve Pazarlama, 3. Baskı, Çev. ÖZYAĞCILAR Ayşe, Sistem
Yayıncılık, İstanbul, 2003
LAUDON Kenneth C., LAUDON Jane P., Management Information System (A
Contemporary Perspective), Second Edition, Macmillan Publishing, New York,
1991.
119
LAUDON Kenneth C., LAUDON Jane P., International Management Information
Systems: Managing the Digital Firm, Eighth Edition, Pearson Prentice Hall
Publishing, New York, 2004.
LIU Yuanli, ÇELİK Yusuf, ŞAHİN Bayram, Türkiye’de Sağlık/ İlaç Harcamaları ve
İlaç Geri Ödeme Politikası, SUVAK Vakfı Yayınları, Eylül, 2005.
MUCUK İsmet, Pazarlama İlkeleri, 11. Basım, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 1999.
SARGUTAN Erdal, Sağlık Sektöründe Ve Sağlık Kuruluşlarında Teknoloji
Yönetimi, 1. Baskı, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2006.
SUR Haydar, Sağlık Sektöründe Sağlıklı Yönetim, 1. Baskı, Avrasya Global
Yayınları, İstanbul, 2006.
TEKİN Mahmut, GÜLEŞ Hasan Kürşat, ÖĞÜT Adem, Değişim Çağında Teknoloji
Yönetimi, 2. Baskı, Nobel Yayınları, Ankara, 2003.
TEKİN Mahmut, Üretim Yönetimi, Cilt 1, 3. Baskı, Arı Ofset Matbaacılık, Konya,
1996.
TOKAT Mehmet, Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı 1998, T. C. Sağlık Bakanlığı
Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Ocak, 2001.
ZERENLER Muammer, Dijital İş Yaşamı: Tüm Boyutlarıyla Elektronik, 1. Baskı,
Gazi Kitabevi, Ankara, Aralık 2007.
120
MAKALELER
ACAR Sadık, “Bilgi Çağı Ekonomisine Teorik Bir Yaklaşım”, Dokuz Eylül
Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, s. 90, 2000.
ACAR Durmuş, ÖMÜRBEK Nuri, ÖMÜRBEK Vesile, Bilgi Teknolojilerinin Gıda
Sektöründe Kullanımının Analizi, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi,
Cilt 8, Sayı 2, s. 2-3, 2003.
AKGÜN E. Ali, KESKİN Halit, “Sosyal Bir Etkileşim Süreci Olarak Bilgi Yönetimi ve
Bilgi Yönetimi Süreci”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı 1, s. 175, 2003.
AKIN H. Bahadır, “2000 Yılına Doğru Bilgi Toplumu Üzerine Genel Bir Değerlendirme
Ve Bilgi Ekonomisinin Özellikleri”, Verimlilik Dergisi, 1999/1, MPM Yayını,
Ankara, s. 66, 1999.
ARMAĞAN Ramazan, “Yeni Ekonomiler Ve Türkiye”, Süleyman Demirel
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, s. 140-141, 2000.
ASARO Phillip V., LAND Garland H., HALES Joseph W., “Making Public Health Data
Available to Community-Level Decision Makers, Goals, Issues, and a Case Report”,
Journal Of Public Health Management Practice, Volume 7, Number 5, p. 58,
2001.
AVŞAR Muharrem, “E-Ticaret ve Bankaların Rolü”, Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Sayı 1, s. 203, 2001.
AYDIN Murat, “Benim Hastanelerim”, Aksiyon Haftalık Haber Dergisi, Sayı 23, s.
17, 13.05.1995.
BALAY Refik, “Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim”, Ankara Üniversitesi Eğitim
Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: 37, Sayı: 2, s. 66, 2004.
BAYRAK Ayşe, ÖZDİL Tuncer, “İşletme Performansının Arttırılmasında Pazarlama-
Üretim İşbirliğinin Önemi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:
1, Sayı: 2, s. 32, 2003.
121
BENLİGİRAY Serap, “İnsan Kaynakları Yönetiminde İdari Destek Birimi Olmaktan
Stratejik Ortaklığa Geçiş”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, s. 36, 2001.
BENLIGIRAY Serap, “Bilgi Teknolojisi Sektöründe İnsan Kaynaklarının Eğitimi ve
Geliştirilmesine Yönelik Faaliyetlerin Değerlendirilmesi”, Anadolu Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, s. 31, 2006.
BERBEROĞLU N. Güneş, DALYAN Figen, “Globalleşme ve Stratejik Yönetimin
Değişen Yüzü”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,
Cilt: 15, Sayı: 1-2, s. 86, 1999.
ÇAĞIL Gültekin, ERGÜN Kadriye, “Geleneksel İşletme Anlayışından E-İşletme
Anlayışına Geçişte Yaşanan Problemler”, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi
Akademik Bilişim 2008 Konferansı, s. 1, 30 Ocak-1 Şubat 2008.
ÇEŞTEPE Hamza, “Elektronik Ticaretin Ticari ve Mali Etkileri: Dünya ve Türkiye
Üzerine Bir Değerlendirme”, Uludağ Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1,
s. 48, 2003.
ÇETİNEL F. Gül, “Personel Yönetiminden İnsan Kaynakları Yönetimine: Tarihsel Bir
Perspektif”, Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı: 19, s. 175, 2003.
DALBAY Özkan, BİÇER İsmail Hakkı, “Bir Kamu Hastanesinde ISO-9002: 1994
Kalite Güvence Yönetimi Uygulamasının Hasta Memnuniyeti ve Bazı Performans
Göstergelerine Etkisi”, İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, , Aralık, 2002 s.
12.
DEMİRHAN Dilek, “İşletmelerde Strateji Bilgi Sistemleri Yönetimi Ve Rekabet
Üstünlüğü Elde Edilmesindeki Rolü”, Ege Akademik Bakış Dergisi, Cilt 2, Sayı 2,
s. 118, 2002.
DEMİR M. Hulusi, ŞAHİN Ayşe, “Bilgi- İşlem Teknolojilerindeki Gelişmelerin Lojistik
Yönetimi Üzerindeki Etkileri: Tedarik Zincirleri Yönelimli Teorik Bir Analiz”,
Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C. 8, Sayı: 3, s. 42, 2003.
122
DİNÇER Banu, DİNÇER Caner, “Otel Yönetiminde Muhasebe Bilgi Sistemleri ve
Pazarlama Kararları", Review of Social, Economic & Business Studies, Sayı: 5/6, s.
353.
DOLLIVER Mark, “Is the Web Good For One's Health?”, Adweek , Vol. 47, Issue 42,
p. 1, 2006.
DUANE Jon R., KALAMAS James, “The Case For Medical Data Online”, McKinsey
Quarterly, Issue 1, p. 1, 2005.
EDLIN Mari, “Embracing E-Health Simplifies Transactions, Improves Patient
Relations”, Managed Healthcare Executive, Volume 12, Issue 8, p. 36-37, August
2002.
EID Riyad, TRUEMAN Myfanwy, “The Internet: New International Marketing Issues”,
Management Research News, Volume 25, Number 12, p. 62, 2002.
ELİBOL Halil, “Bilişim Teknolojileri Kullanımının İşletmelerin Organizasyon Yapıları
Üzerindeki Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:
13, s. 158, 2005.
ELİBOL Halil, KESİCİ Burcu, “Çağdaş İşletmecilik Açısından Elektronik Ticaret”,
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 11, s. 316, 2004.
ERGUN Ülkü, “Bilgi Teknolojisinin Yarattığı Çağdaş Yönetim Muhasebesi
Uygulamaları”, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı 11, s. 2, 1995.
ESATOĞLU Afsun Ezel, KÖKSAL Aysel, “Hastanelerde Bilgisayar Teknolojisi
Kullanımı”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, Cilt 55, Sayı 1, s. 30,
2002.
FIRAT A. Serap, “Sağlıklı Kentler ve Kentsel Sağlık”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, s. 219, 2006.
GAVCAR Erdoğan, TAVŞANCI Savaş, “Pazarlama İşletmelerinde Satış Elemanlarının
Memnuniyeti ve Sorunlar”, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 11, Sayı:
1, s. 83, 2004.
123
GÖKALP Füsun, ADA Erhan, DEMİRHAN Dilek, “Gelişen Bilgi Teknolojilerinin
Kobilere Etkisi”, Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8/2, s. 119, 2006.
GÜLEŞ Hasan Kürşat, “Rekabet Üstünlüğü Ve Bilişim Teknolojileri”, Verimlilik
Dergisi, 2000/1, MPM Yayını, Ankara, s. 90, 2000.
GÜLEŞ Hasan Kürşat, BÜLBÜL Hasan, ÇELEBİ Ali, “Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi
İşletmelerinde Elektronik Ticaret Uygulamaları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 9, s. 468, 2003.
GÜMÜŞTEKİN Gülten Eren, “İşletmelerde Yönetim Bilişim Sistemleri”, Celal Bayar
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, s. 125-128, 2004.
GÜNER Ertan, ÇALIŞKAN Cenk, “Üretim Kaynakları Planlama Sisteminde Ana
Üretim Çizelgesinin Dondurulması”, Gazi Üniversitesi Müh. Mim. Fakültesi
Dergisi. Cilt: 19, Sayı: 2, s. 161-163, 2004.
IRAZ Rıfat, Organizasyonlarda Karar Verme ve İletişim Sürecinin Etkinliği Bakımından
Bilgi Teknolojilerinin Rolü, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Sayı: 11, s. 418, 2004.
İBİCİOĞLU Hasan, “İşletmelerde İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesinde Stratejik
Sektörel Eğitim Organzasyonları Modeli”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, s. 75, 2002.
KALAYCI Cemalettin, “Elektronik Ticaret ve Muhtemel Ekonomik Etkileri”, Uludağ
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 1, s. 1,
2004.
KALLMEYER Vera, VENKAT Kris, “Beyond e-Health: Health and IT Converge”,
Siliconindia, Vol. 6, Issue 4, p. 42, April 2002.
KARABULUT Kerem, EMSAN Ö. Selçuk, “Doğu Anadolu Bölgesinde Sağlık Sektörü
ve Bir Model Önerisi”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, s. 20-
21, 2003.
124
KARAYORMUK Kemal, KÖSEOĞLU Mehmet Ali, “Pazarlama Bilgi Sistemi ve Bir
Kamu Kuruluşu Örneği’, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 7, Sayı:
2, s. 105, 2005.
KIREL Çiğdem, “Sanal Örgütlerde Örgütsel Davranışın Geleceği”, Anadolu
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 1, s. 94, 2007.
KOCACIK Faruk, “Bilgi Toplumu Ve Türkiye”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi, Cilt: 27, No:1, s. 2, Mayıs 2003.
KÖK Sabahat B., “Bilişim Teknolojilerinin Yönetsel ve Örgütsel Etkileri”, Gazi
Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, s. 129, 2006.
KULAKLI Atik, BİLGİN Semra, “Müşteri Merkezli Operasyonel Bilgi Yönetimi İçin
Veri Yönetiminin Ölçülmesi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Sayı:1, Cilt: 2, s. 38, Aralık 2005.
KULAKLI Atik, BİRGÜN Semra, “Müşteri Merkezli Operasyonel Bilgi Yönetimi İçin
Veri Yönetiminin Ölçülmesi”, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, s. 39, Aralık 2005.
KURUÜZÜM Ayşe, ATSAN Nuray, “Analitik Hiyerarşi Yönetimi ve İşletmecilik
Alanındaki Uygulamaları”, Akdeniz Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı 1, s. 84,
2001.
KÜÇÜKİLHAN Mustafa, LAMBA Mustafa, “ Üniversite Hastanelerinde Örgütsel
Yapıdan Kaynaklanan Sorunlar ( Hasta Hakları Örnek Olayı)”, Afyon Kocatepe
Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 9,Sayı 2, s. 117, 2007.
OKTAL Özlem, “Kurumsal Sistemlerin Uygulama Başarısını Etkileyen Değişkenlere
Göre Dönüşüm Stratejilerinin Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, Sayı 1, s. 79-80, 2007.
ONAY Zeynep, “Sağlık Sektöründe Bilgi Sistemleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İİBF
Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 2, s. 42, 1998.
125
ORHANER Emine, “Türkiye’de Sağlık Hizmetleri Finansmanı Ve Genel Sağlık
Sigortası”, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 1,
s. 2-3, 2006.
ÖZATA Musa, ASLAN Şebnem, “Klinik Karar Destek Sistemleri ve Örnek
Uygulamalar”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Dergisi, Cilt: 5, Sayı:1, s. 16- 17,
Ocak 2004.
ÖZGENER Şevki, KÜÇÜK Fatma, “Hastanelerde Modern Yönetim Felsefesinin
Verimliliğe Etkisi: Gevher Nesime Hastanesinde Bir Uygulama”, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 19, s. 341, 2008.
ÖZKAN Azzem, “Hastane İşletmelerinde Maliyetleme Yaklaşımları”, Uludağ
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 22, Sayı 2, s. 114, 2003.
ÖZKURT Ahmet, “MEDVR: Tıpta Bir Geliştirilmiş Gerçeklik Uygulaması ve Başarıyı
Etkileyen Faktörler”, DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi,
Cilt:5, Sayı: 3, s. 55, Ekim 2003.
ÖZSARI Haluk, “Sağlık Projeleri ve Sağlık Enformasyon Sistemleri Çalışmaları
Hakkında Genel Bilgi Notu”, Modern Hastane Yönetimi Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 6, s.
15, Ağustos-Eylül 1998.
PEMBERTON Jon and Others, “Issues and Trends In Computerisation Within UK
Primary Health Care”, Logistics Information Management, Volume 16, Number
3/4, p. 181, 2003.
REHMAN Sajjad ur, RAMZY Vivian, “Internet Use By Health Professionals At The
Health Sciences Centre Of Kuwait University”, Online Information Review,
Volume 28, Number 1, p. 59, 2004.
SEVİM Şerafettin, AKDEMİR Ali, VATANSEVER Kemal, “Lojistik Faaliyetlerinde
Dış Kaynak Kullanan İşletmelerin Aldıkları Hizmetlerin Kalitesinin
Değerlendirilmesine Yönelik Bir İnceleme”, Süleyman Demirel Üniversitesi
İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 1, s. 1- 3, 2008.
ŞANLISOY Selim, “Bilgi Toplumunda Ortaya Çıkabilecek Sorunlar”, Dokuz Eylül
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 14, Sayı:2, s. 170, 1999.
126
ŞEKER Tülay Bektaş, “Bilgi Teknolojilerindeki Gelişmeler Çerçevesinde Bilgiye
Erişimin Yeni Boyutları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Sayı: 13, s. 377, 2005.
ŞENATALAR Burhan, “Sağlık Ekonomisine Genel Bir Bakış”, Cumhuriyet
Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Sayı 25(4), s. 25, 2003 Özel Eki.
TAN Joseph, CHENG Winnie, ROGERS William J., “From Telemedicine To E-Health:
Uncovering New Frontiers Of Biomedical Research, Clinical Applications &Public
Health Services Delivery”, Journal Of Computer Information Systems, Special
Issue, p. 8, 2002.
TECİM Vahap, “Kamu Kurumlarında Etkin Yönetim İçin Bilişim Teknolojileri”, Dokuz
Eylül Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1, s. 144-145, 2002.
TONUS Zümrüt, “Temel İnsan Kaynakları Fonksiyonlarında İnsan Kaynakları Bilgi
Sistemi (İKBS) Kullanımı ve Önemi”, Anadolu Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt:
18, Sayı: 1-2, s. 23, 2002.
TORKUL Orhan, CEDİMOĞLU İ. Hakkı, “Gerçek Zamanlı MRP Yaklaşımı”, İstanbul
Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 1, s. 83-90, Nisan 1999.
TUTAR Filiz, Nurcan KILINÇ, “Türkiye’nin Sağlık Sektöründeki Ekonomik
Gelişmişlik Potansiyeli Ve Farklı Ülke Örnekleriyle Mukayesesi”, Afyon Kocatepe
Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 9, s. 1, 2007.
YEŞİLADA Tahir, YEŞİLADA Figen Akça, TANYERİ Mustafa, “Rekabet Üstünlüğü
Sağlamada Pazarlama Bilgi Sistemleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1, s. 299, 2003.
YILDIZ Oktay, DAĞDEVİREN Metin, ÇETİNYOKUŞ Tahsin, “İşgören
Performansının Değerlendirilmesi İçin Bir Karar Destek Sistemi ve Uygulaması”,
Gazi Üniversitesi Mim. Müh. Fak. Dergisi, Cilt: 23, No: 1, s. 241-242, 2008.
YILMAZ Bülent, “Bilgi Toplumu: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Hacettepe Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 1, s. 149, 1998.
127
YOZGAT Uğur, “Yönetim Bilişim Sistemleri Borsa Aracı Kurumları Uygulaması”,
Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, s. 403-404, 2000.
YÜKSEL Hilmi, ÇELİKOĞLU C. Cengiz, “Hastanelerde Envanter Kontrolünde
Malzeme İhtiyaç Planlaması Sisteminden Yararlanılması”, Dokuz Eylül Üniversitesi
İİBF Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, s. 163, 2001.
YÜREGİR Oya H., “Türkiye’deki Tekstil İşletmelerinde Bilgi ve Bilişimin Yeri”, TSE
Standart Dergisi, Sayı: 497, s. 41, 2003.
128
İNTERNET KAYNAKLARI
AKÇAL İlhan, “Kamu Kurumlarında Bilgi Yönetimi”, http://ab.org.tr/ab06/bildiri/18.doc, 21.06.2006.
AKDUR Recep, Cumhuriyet’ten Günümüze Sağlık İnsan Gücü Politikaları, www.recepakdur.com/getfile.asp?file=saglik_insan_gucu_politikalari.pdf, 01.03.2008.
AKIN H.Bahadır, “Bilişim Teknolojilerinin Evrimi ve Bilişim Teknolojilerinin Çağdaş İşletmelerde Stratejik Yönetim Üzerindeki Etkileri”, http://idari.cu.edu.tr/dergi/bahadirakin.pdf, 12.06.2008.
AKTAN Coşkun Can, IŞIK Kadir, “Sağlık Hizmetlerinde Devletin Değişen Rolü”, http://www.canaktan.org/ekonomi/saglik-degisim-caginda/pdf-aktan/devlet-rolu.pdf, 24.02.2008.
AKTAN Coşkun Can, VURAL İstiklal Yaşar, “Bilgi Nedir?”, http://www.canaktan.org/yeni-trendler/bilgi-yonetimi/bilgi-nedir.htm, 19.06.2006.
AKTAN Coşkun Can, “Sağlık Bakanlığı Organizasyon Ve Yönetiminde Yaşanan Sorunlar Ve Mevcut Durum Analizi”, http://www.canaktan.org/ekonomi/saglik-degisim-caginda/pdf-aktan/devlet-rolu.pdf, 03.02.2008.
AKYÜZ Yılmaz, GÖRMÜŞ A. Şahin, BEKTAŞ Çetin, “Bilgi Toplumuna Geçiş Sürecinde Bilginin Artan Ekonomik Değeri Ve İşletmeler Üzerindeki Etkileri”, http://66.249.93.104/search?q=cache:UU_NdxB-P6YJ:www.geocities.com/ceteris_paribus_tr/akyuz2.doc+bilgi+ekonomisinin+%C3%B6zellikleri+nelerdir&hl=tr&gl=tr&ct=clnk&cd=1, 21.06.2006.
BAYKAL Nazife, “Değişen Dünya, Tıp ve Teknoloji”, Çözüm Sağlık ve Bilişim Dergisi, http://212.174.57.218/cgi-bin/intsite.exe?SYF=Detay&hb=1197, 19.06.2008.
“Bilgi Toplumu Stratejisi”, rega.basbakanlik.gov.tr/eskiler/2006/07/20060728-7-1.doc, 15.04.2008.
“Bilgi Toplumu Politikaları Üzerine Bir Değerlendirme”, TÜBİTAK, Eylül, 2002, www.bilten.metu.edu.tr/.../tubitak-bilgi%20toplumu%20politikalari%20degerlendirmesi.pdf, 15.04.2008.
BOYACI Aytuğ, ULAŞ Mustafa, “PACS ve Medikal Görüntülerin Sayısal Olarak Arşivlenmesi”, http://ab.org.tr/ab07/bildiri, 30.06.2008.
BULUN Mustafa, DEMİRBAŞ Fatih, KAPICIOĞLU M. İ. Safa, “Koruyucu Sağlık Hizmetlerinde Bilişim Teknolojileri Kullanımının Önemi”, ab.org.tr/ab02/tammetin/57.doc, 17.02.2008.
ÇAĞLAR Mehmet, “İntranet Nedir, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğünün İntranet Sistemi”, http://inet-tr.org.tr/inetconf5/tammetin/meteor-tam.doc, 21.06.2006.
129
ÇAKIRER Mehmet Akif, “Sağlık Hizmetlerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Başarıya Ulaşmasında Dış Kaynaklardan Yararlanma (Outsourcing) Yönetiminin Etkisi Ve Bir Uygulama”, http://paribus.tr.googlepages.com/cakirer.doc, 16.03.2008.
ÇAVDAR Çiçek, SARIEL Sanem, AKGÜN Tevfik, “Sağlık Sistemlerinde Akıllı Kart Uygulamaları”, http://www2.itu.edu.tr/~sariel/publications/Bilisim_Sariel.pdf, 30.06.2008.
ÇUBUKÇU Faruk, “Bilgi Teknolojilerinin Gücü”, http://www.farukcubukcu-bt.com/home.aspx?tab=makale, 21.06.2006.
ECZACIBAŞI Bülent, “Sosyal Güvenlik Reformu, Genel Sağlık Sigortası ve İlaç
Sektörü”, İşveren Dergisi, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu Tarafından
Yayınlanan Aylık Dergi, Ekim, 2007,
http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=1896&id=92, 20.07.2008.
EMREM Erdinç, “Entelektüel Sermayeyi Ölçme Ve Değerlendirme Yöntemleri”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=245, 20.06.2006.
ERDEMİR Firdevs, “Hemşirelik Bilişimi: Dünyada ve Ülkemizdeki Durum”, http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/files/makaleler3/hemsirelik_bilisimi.pdf, 28.06.2008.
GÜLEŞ Salih, “Dünyada ve Ülkemizde Sağlık Enformasyon Sistemleri”, www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler, 03.07.2008.
HAYRAN Osman, “ Sağlık Hizmetleri”, http://www.merih.net/m1/wosmhay12.htm, 18.02.2008.
HAYRAN Menşure GÜLKANAT, HAYRAN Bilge ETYEMEZ, “Türkiye’de Rehabilitasyon Hizmetleri Ve Fizyoterapi Mesleği”, http://www.kadikoyhastanesi.com.tr/node/579, 18.02.2008.
KARADAL Himmet, SAVAŞ Orhan, KAZAN Halim, “Bilişim Teknolojilerinin Yönetim Sürecine Etkileri: Aksaray'da Bir Araştırma”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=155, 20.06.2006.
KARAHAN Özcan, “Bilgi Ekonomisine Yönelik Kamu Politikası Stratejisi Ve Türkiye”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=174, 21.06.2006.
KARALAR Rıdvan, ERSOY Nezihe Figen, “Yeni Ekonomide Pazarlamanın Değişen Rolü”, http://www.bilgiyonetimi.org, 05.06.2008.
KAPICIOĞLU Safa, BULUN Mustafa, ÖĞÜT Adem, “Tıp Eğitiminde Simülatör ve Sanal Gerçeklik Uygulamaları”, http://aof20.anadolu.edu.tr/bildiriler/Safa_Kapicioglu1, 30.06.2008.
L. O. UGWU, T. O. OYEBISI, M. O. ILORI, E. R. ADAGUNODO, “Organizational Impact Of Information Technology On The Banking And Insurance Sector In Nigeria”, <www.elsevier.com/locate/technovation>, 04.02.2007.
ÖZSARI Haluk, Cumhuriyet Dönemi Sağlık Politikaları, www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=3123, 01.03.2008.
130
ÖZTEK Zafer, Türkiye'de Sağlık Hizmetleri, Sorunları Ve Çözümleri Raporu, http://www.ebto.org.tr/index.php?Itemid=78&id=158&option=com_content&task=view, 26.02.2008.
Sağlık Bakanlığı, www.saglik.gov.tr, 02.03.2008.
“Sağlıkta Dönüşüm”, T.C. Sağlık Bakanlığı, Aralık, 2003, www.saglik.gov.tr, 18.03.2008.
SEVİM Şerafettin, ÖNCEL Mesut, “İşletmelerde Bilişim Teknolojilerinin Kullanım Düzeyinin Belirlenmesine Yönelik Bir Saha Çalışması”, http://inet-tr.org.tr/inetconf8/bildiri/128.doc, 21.06.2006.
SUR Haydar, “Sağlık Hizmetlerinin Geçmişi ve Gelişimi”, www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=2812, 19.02.2008.
SUR Haydar, GÜROL Hacer, “Cumhuriyetimizin 75 Yıllık Geçmişinde Sağlıkta Yaşananlar”, www.sabem.saglik.gov.tr/Akademik_Metinler/goto.aspx?id=2813, 12.02.2008.
“Sosyal Güvenlik Reformu: Uygulama Öncesi Yaklaşımı”, Mayıs 2007, http://www.ssk.gov.tr/sgk/, 18.03.2008.
TAŞ H. Cesurhan, “Kamu Sağlık Harcamalarının Durumu, Sorunları Ve Denetimi”, Türk İdare Dergisi, www.icisleri.gov.tr/_icisleri/TurkIdareDergisi/UpLoadedFiles/CesurhanTa%FE%20145-152.doc, 02.03.2008.
Teknoloji Öngörü Projesi: Sağlık ve İlaç Paneli Sonuç Raporu, http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/si/saglikveilac_son_surum.pdf, 24.02.2008, s. 8.
“Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Kuruluşu”, www.saglik.gov.tr, 18.03.2008.
“Tıbbi Kayıtların Bilgisayar Ortamında Tutulması ve 1960’tan 2005’e Bir Yolculuk”, Çözüm Sağlık ve Bilişim Dergisi, http://212.174.57.218/cgi-bin/intsite.exe?SYF=Detay&hb=1204, 19.06.2008.
TÜRKOĞLU Recep, “Bilişim Teknolojilerinden Bilgi Yönetiminde Yararlanma Düzeyi”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=615, 20.06.2006.
YILMAZ Ali, KAPLAN Aslan, SİNCAN Murat, “Elektronik Hasta Kayıt Sistemine Kavramsal Bir Yaklaşım”, www.sabem.saglik.gov.tr, 26.06.2008.
http://www.hastanebby.com, 27.06.2008.
YILMAZ Ali, KAPLAN Aslan, “Klinik Karar Destek Sistemleri”, www.sabem.saglik.gov.tr, 27.06.2008.
“ 21. Yüzyılda Bilgi Toplumu”, http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/yucelih/biltek03.pdf, 15.04.2008.
http://ab.org.tr/ab06/bildiri/18.doc, 21.06.2006.
131
www.ankara.bel.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/belediye_kanunlari/5216_SAYILI_KANUNU.doc, 23.02.2008.
http://www.aydesign.net/internetnedir.htm, 21.06.2006.
http://www.bilgiyonetimi.org , 11.06.2008.
http://ftp.anadolu.edu.tr, 11.06.2008.
http://www.genbilim.com/index.php?option=com_content&task=view&id=511, 30.06.2008.
http://gokhangunay.110mb.com/pacs/PACS-anlatimi.html, 30.06.2008.
http://halilaktas0.tripod.com, 30.06.2008.
http://www.kolayphp.com/content-51.html, 30.05.2006.
http://www.mesahastanesi.com.tr/images/saglik/genel/yogunbakim.pdf, 30.06.2008.
http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5302&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch, 24.02.2008.
http://www.minerva.com.tr/plantumweb/plantum_scm.asp?fid=scm&brw=b, 03.03.2008.
http://ogrenci.hacettepe.edu.tr/~b0343623/baglantilar/internet_nedir.html, 21.06.2006.
http://www.phonoclick.com, 08.06.2008.
http://www.sabem.saglik.gov.tr, 08.07.2008.
http://sbu.saglik.gov.tr, 03.07.2008.
http://www.saglik.gov.tr/THGM/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EFF2E0CE320E627780, 19.02.2008.
http://www.ssk.gov.tr/popup/HYBS/HYBS.htm, 30.06.2008.
http://www.sagliknet.saglik.gov.tr, 08.07.2008.
http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=893, 19.02.2008.
http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak_b_sd.birlesim_baslangic?P4=1677&P5=B&page1=34&page2=34, 24.02.2008.
http://www.tidemtasarim.com/tr, 04.06.2008.
http://th.informatik.uni-mannheim.de/people/tatli/resources/pdf/expertsystems.pdf, 09.06.2008.
http://www.tipyazilimlari.com/kart.html, 30.06.2008.
http://www.transmetro.com.tr/icerik.asp?IcerikID=38&L=1, 21.06.2006. http://www.turkmekatronik.com, 04.06.2008.
http://www.turkmia.org/eski/kongre/konusma/sincan.pdf, 30.06.2008.
http://www.turkticaret.net/business_center/haber.php?id=204, 21.06.2006.
http://www.unikampus.net, 11.06.2008.
http://vahap.mis4gis.com/wp-content/uploads/File/SA_2.pdf, 09.06.2008.
http://www.yesilay.org.tr/yesilayanlam.asp, 24.02.2008.
132
TEZLER ÇORAPÇIOĞLU Mehmet Erdem, TIPÇIT: Tıbbi Karar Destek Sistemi Çekirdeği,
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Ankara, 2006.
IRAZ Rıfat, Organizasyonlarda Karar Verme ve İletişim Sürecinin Etkinliği Bakımından
Bilgi Teknolojilerinin Rolü, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Sayı: 11, 2004.
TURHAN Kemal, Hastane Bilgi Sistemi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, KATÜ,
Trabzon, 1994.
RAPORLAR
DPT Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001.
Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik Özel İhtisas Komisyon Raporu, DPT , Ankara, 2001.
Türkiye Bilişim Şurası 2 e-Sağlık Çalışma Grubu Final Raporu, 5 Nisan 2004.
133
EK 1. ANKET FORMU
İZMİR İLİNDE BULUNAN HASTANELERDE BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN
KULLANIMI ÜZERİNE ANKET FORMU
Sayın Yönetici;
Sağlık sektöründe son yıllarda büyük bir değişim ve dönüşüm süreci yaşanmaktadır. Tıp
alanında kullanılmaya başlayan yeni teknolojiler bu değişimde en önemli rolü oynamaktadır.
Sağlık sektöründe son yıllarda ortaya çıkan bir başka değişim ise bilgi miktarında yaşanan
artıştır. Hastalara verilen sağlık bakım hizmeti bilgiye dayanan önemli bir çabadır. Ancak sağlık
kuruluşlarında üçüncü kişilere ödeme sistemleri, alacakların tahsili işlemleri, kalite geliştirme
çabaları, sektörel planlamalar, sağlıkla ilgili politik düzenlemeler ve tıbbi araştırmalar gibi
konularda birtakım sorunlar yaşanmaktadır. Bahsedilen bu sorunların çözülmesi ve sağlık
hizmetlerinde etkinlik ve verimliliğin artırılması için sağlık kuruluşlarında giderek artan bir
şekilde bilişim sistemleri kullanılmaktadır. Bu bağlamda İzmir İlinde bulunan hastanelerde bilgi
teknolojileri kullanım düzeyini, amaçlarını ve bu teknolojilerin küresel rekabet ortamında
hastanelere fayda sağlayıp sağlamadığına yönelik bir çalışma yapılmaktadır. Bu çalışmanın
başarısı büyük ölçüde sizin değerli katkılarınıza bağlı olacaktır.
Çalışmaya katılan hastanelerden elde edilen veriler, spesifik anlamda hastaneler arasında
karşılaştırma yapmak amacıyla değil, genel bir değerlendirme ışığında bilimsel amaçlarla
kullanılacaktır. Çalışmaya katılan hastanelerin isimleri kesinlikle gizli tutulacaktır.
Şimdiden yapacağınız değerli katkılardan dolayı teşekkür eder, çalışmalarınızda
başarılar diler, saygılar sunarız.
Yrd.Doç Dr. Nuri ÖMÜRBEK Süleyman Demirel Üniversitesi
İ.İ.B.F. Öğretim Üyesi ISPARTA e-mail : [email protected]
Tel : 0.246.2113055 / 0.532.7013886
Fatma Gül ALTIN Süleyman Demirel Üniversitesi İ.İ.B.F. İşletme Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi e-mail : [email protected] Tel: 0.535.5247706
1. İş Ünvanınız : 2. Hastanenin Adı ve Ünvanı : 3. Kuruluş Yılı :
134
4. Çalışan personel sayısı : 5. Hastanenin Mülkiyet Durumu:
Kamu Özel Yabancı ortaklık Yabancı sermaye 6. Hastanenin türü:
Devlet Hastanesi Belediye Hastanesi Kadın Doğum Hastanesi Tıp Fakültesi Hastanesi Özel Hastane Askeri Hastane Tüp Bebek Merkezi
7.İçinde bulunduğunuz pazardaki rekabet şartlarını en iyi tanımlayan seçeneği
işaretleyiniz. Çok düşük Düşük Orta Yüksek Çok yüksek
8. Hastanede kaç yıldır bilgisayar kullanılıyor: 9. Hastanenin bilgisayar edinme şekli nedir ?
Satın alma Leasing (kiralama) Satın alma ve leasing Diğer (lütfen belirtiniz) 10.Aşağıdaki bilgi teknolojilerinin hastanenizdeki üç yıl önce (sol taraf) ve şuandaki (sağ
taraf) kullanım düzeylerini belirtiniz. (0 hiç uygulanmıyor, 1 az uygulanıyor, 2 orta düzeyde uygulanıyor, 3 yüksek düzeyde uygulanıyor, 4 çok yüksek düzeyde uygulanmakta.)
LAN (Local Area Network=Yerel Bilgi Ağları): Daha ziyade kısa mesafeli bilgisayarların oluşturduğu ağa verilen addır. Örneğin; bir şehirdeki bir bankanın diğer banka şubeleriyle bağlantı sağladıkları ağa denir. Wan (Geniş Alan Bağlantısı): Daha geniş kapsamlı ve uzak mesafelerdeki bilgisayarların birbirine bağlandıkları ağdır. Örneğin; İstanbul’daki bir banka şubesinin aynı bankaya ait Antalya’daki şubesi ile yaptığı bilgi ağıdır. İnternet örnek olarak verilebilir. İnternet: Ağların ağı olarak da adlandırılmaktadır. Dünyada en çok kullanılan ve en geniş bağlantılara sahip bir bilgisayar ağıdır. İntranet: Bir işletmenin kendi içinde sahip olduğu bilgisayarların oluşturduğu bir ağ yapısının, dünyayla iletişim sağlamak için bağlandıkları başka bir ağdan söz edilir. Kısaca işletme içi internet uygulamasıdır. Extranet: Dış kullanıcılara, müşteriler, danışmanlar gibi, kurumun ağına giriş izni veren bir çeşit ağdır. Kullanıcılar web browser ya da Internet üzerinden kullanıcı adı ve şifre ile giriş yaparlar. Elektronik Veri Değişimi-EVD (Electronic Data Interchange-EDI): Standart bir formda yazılmış olan bilgilerin bilgisayarlar arasında aktarımı ve otomatik olarak yorumlanıp işlenebilmesi demektir. Yönetim Bilişim Sistemleri: Gelişen işletme dünyasının aşamaları ile beraber bilgi iletişim paylaşımının teknolojik cihazlarla yapılması demektir. Örneğin; Daktilo � Bilgisayar� Bilgisayar Ağları Ofis Otomasyon Sistemi: İşletmede bilgisayar, yazıcı, faks, vb. kullanımı
135
Üst Yönetici Bilişim Sistemleri: Bir işletmede tüm faaliyetlerin planlanması ve gerçekleştirilmesi için birbirleriyle teknik olarak ilişkilendirilmiş birimler aracılığıyla bilgi kümelerinin erişimi, saklanması, paylaşılması, kullanımı ve aktarılması olarak tanımlanır.
Karar Destek Sistemleri: Yöneticilerin karar vermesine yardımcı olan interaktif ve bilgisayar ortamında olan sistemlerdir. DSS ’ler yöneticilerin karar vermede yardımcı olacak veriye ulaşmasına, özetlemesine ve analiz etmesine yardımcı olur . Uzman Sistemler: İnsan bilgi ve tecrübelerine dayalı olan davranışların bir bilgisayar ortamına aktarılarak tasarlanmış sistemlerdeki karşılaşılan problemlere uzman bir kişinin gereksinimi olmaksızın çözümler arayan bilgi tabanlı sistemlerdir.
ÜÇYIL ÖNCE ŞUANDA 0 1 2 3 4 TEKNOLOJİLER 1 2 3 4
Yerel Ağ Bağlantısı (LAN) Geniş Alan Bağlantısı (WAN) İnternet Kullanımı İntranet Kullanımı Extranet Kullanımı Kişisel bilgisayar kullanımı Elektronik Veri Değişimi Ofis Otomasyon Sistemleri Yönetim Bilişim Sistemleri Üst Yönetici Bilişim Sistemleri Karar Destek Sistemleri Uzman Sistemler
11. Aşağıdaki klinik bilgi sistemlerinin hastanenizdeki üç yıl önce (sol taraf) ve şu andaki
(sağ taraf) kullanım düzeylerini belirtiniz. (0 hiç uygulanmıyor, 1 az uygulanıyor, 2 orta
düzeyde uygulanıyor, 3 yüksek düzeyde uygulanıyor, 4 çok yüksek düzeyde uygulanmakta.)
ÜÇYIL ÖNCE ŞUANDA 0 1 2 3 4 TEKNOLOJİLER 0 1 2 3 4
Elektronik Sağlık/Hasta Kayıtları Klinik Karar Destek Sistemleri Hemşire Bilgi Sistemleri Tıbbi Görüntü Yönetim ve Depolama Sistemleri Hasta Takip Sistemleri Klinik İletişim Sistemleri Teletıp Vaka Bilişimi Sanal Gerçeklik Uygulamaları Akıllı Kart Uygulamaları
136
12.Hastanenizde bilgi teknolojisi yatırımlarında dikkate aldığınız faktörlerin önem
derecelerini belirtiniz. (0 Hiç önemli değil, 1 Az önemli, 2 orta derecede, 3 yüksek derecede önemli, 4 Çok önemli)
Faktörler 0 1 2 3 4 Teknolojinin ömrü Teknolojinin maliyeti Teknolojinin kurulum ve çalıştırılma imkanı Bütçe ve finansal kaynaklara uygunluk Daha etkin servis imkanı Alışkanlık ve kullanım kolaylığı Teknolojinin güncelliği ve yaygın kullanımı Teknoloji ile çalışanların uyumu Teknoloji ile organizasyon yapısının uyumu Teknolojinin sağlayacağı kapasite artışı Teknolojinin sağlayacağı hizmet kalitesi artışı Teknolojinin sağlayacağı kurumsal etkinlik artışı Teknolojinin kurulu teknolojik altyapı ile bağdaşması Teknolojinin sağlayacağı verimlilik artışı Üst yönetimin tercihi Diğer (Lütfen belirtiniz)
13. Hastanenizde bilgi teknolojilerini uygulamanızdaki amaçların önem derecelerini (sol taraf) ve bu amaçlara ulaşma düzeylerini (sağ taraf) lütfen belirtiniz.
(Önem dereceleri; 0 Hiç önemli değil, 1 Az önemli, 2 Orta derecede önemli, 3 Yüksek derecede önemli, 4 Çok önemli, Ulaşma dereceleri; 0 Hiç ulaşılamadı, 1 Az ulaşıldı, 2 Orta derecede ulaşıldı, 3 Yüksek derecede ulaşıldı, 4 Tamamen ulaşıldı)
Önem Derecesi Ulaşma Derecesi 0 1 2 3 4 Uygulama Amaçları 0 1 2 3 4
Hastane içinde en uygun veri alışverişini sağlamak Hastane dışıyla hızlı ve güvenilir veri alışverişi sağlamak Yenilikleri takip etmek Bilgiye hızlı ve ucuz bir şekilde ulaşabilmek Maliyetleri azaltmak Kaliteyi yükseltmek Rekabet gücünü yükseltmek Müşteri taleplerini daha hızlı karşılamak Zaman tasarrufu sağlamak Yönetime bilgi desteği sağlamak Personel tasarrufu sağlamak Hızlı çevresel değişimlere tepki verme Verimliliği artırmak Telefon, fax, vb. yerine daha ucuz olan e-posta kullanmam Internet üzerinden tanıtım yapma Diğer (Lütfen Belirtiniz)
137
14.Bilişim teknolojisi kullanımı;
Maliyetini fazlasıyla karşılamıştır Ancak maliyetini karşılamaktadır Maliyetini karşılamamıştır.
15.Hastanenizde bilgi teknolojilerinin kullanımında sizce engel teşkil eden faktörlerin
önem derecelerini belirtiniz. (0 Hiç önemli değil, 1 Az önemli, 2 Orta derecede önemli, 3 Yüksek derecede önemli, 4 Çok önemli) Faktörler 0 1 2 3 4 Çalışanların eğitimsizliği Teknolojinin çok hızlı demode olması Teknoloji seçiminin bilinçli yapılamaması Yazılımlardan kaynaklanan hatalar Donanım arızaları Servis hizmetlerinden kaynaklanan problemler Çalışanların değişime karşı direnci Diğer (Lütfen belirtiniz)
16.Bilişim sisteminizin toplam maliyeti ne kadardır?
50.000 $’dan az 50.000-99.000 $ arası 100.000-249.000 $ arası 250.000-990.000 $ arası 1.000.000 $’dan fazla
17.Bilişim sisteminizin toplam kurulma maliyeti içinde donanım ve yazılım maliyetinin oranlarını belirtiniz
Donanım % Yazılım % 18.Yazılım sistemini nereden temin ediyorsunuz
Yurt içinden satın alınıyor Yurt dışından satın alınıyor Kiralanıyor Kendi elemanlarımızca yazılıyor Satıcı firma elemanlarınca yazılıyor Yurtiçi+Yurtdışı+Kendi elemanlarımız Yurtiçi+Kendi elemanlarımız
19.Bilişim sisteminizin donanım ve yazılım bakımı nasıl yapılıyor?
Kendi teknik servisimiz var Değişik firmalardan servis almaktayız Satıcı firmadan servis almaktayız Bir bilgisayar firmasından servis almaktayız Kendi teknik servisimiz+Satıcı firma+Bir bilgisayar Firması Kendi teknik servisimiz+ Satıcı firma Kendi teknik servisimiz+ Bir bilgisayar Firması Kendi teknik servisimiz+ Satıcı firma+Değişik firmalar
20.Hastanenizde bilgi iletişim araçlarını kaç kişi kullanmaktadır? 21.Sahip olduğunuz bilişim sistemi rekabet ortamında size bir avantaj sağladı mı?
Evet Hayır 22.Hastanenizde internet kullanıyor musunuz? Evet Hayır 23.İnternet üzerinden reklam yapıyor musunuz? Evet Hayır
138
24. Araştırmayla bağlantılı yorum ve önerilerde bulunmak isterseniz lütfen belirtiniz
DEĞERLİ VAKTİNİZİ AYIRIP ANKETİMİZİ DOLDURARAK
ARAŞTIRMAYA YAPMIŞ OLDUĞUNUZ DEĞERLİ KATKILARDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDER, ÇALIŞMALARINIZDA BAŞARILAR DİLERİZ.
139
EK- 2. ÖZGEÇMİŞ
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler:
Adı ve Soyadı: Fatma Gül ALTIN Doğum Yeri: Şuhut/Afyon Doğum Yılı: 05.10.1983 Medeni Hali: Bekar Eğitim Durumu:
Lise: 1997 – 2000 Ahmet Adnan Saygun Lisesi Lisans: 2001 – 2005 Süleyman Demirel Üniversitesi/ İşletme Bölümü Yüksek Lisans: 2005 – 2008 Süleyman Demirel Üniversitesi/ İşletme Bölümü Yabancı Dil ve Düzeyi:
l) İngilizce (iyi)
İş Deneyimi:
2006 -2007 (Güz Dönemi) Gönen Meslek Yüksekokulu
2007 -2008 (Güz Dönemi) Senirkent Meslek Yüksekokulu
2007-2008 (Güz/Bahar) Yalvaç Meslek Yüksekokulu