Hattat ‹smail Hakk› Altunbezer, Babas› ve DedesiHattat Ali fiükrü Efendi

T A L ‹ P M E R T Marmara Üniversitesi

Befl nesil hattat oldu¤u rivâyet edilen Altunbezer ailesinin hatt› bilinen, görü-len, az çok hayat› kayda geçmifl ilk ferdi Hattat Ali fiükrü Efendi’dir. Hattat ol-duklar› rivâyet edilen Ali fiükrü Efendi’nin babas› Mehmed Efendi ile dedesiÖmer Efendi hakk›nda ise flimdilik herhangi bir bilgi yoktur. Zaten Ali fiükrüEfendi’den önceki nesil Trabzon’da yaflam›flt›r. Ancak Trabzon fier’i Sicille-ri’nde bu aile ilgili kay›tlar olabilir. Ali fiükrü Efendi’nin Kad›asker Mustafa ‹zzet Efendi ile 1290’da Eyyüb VasfiEfendi’ye, o¤lu ‹lmi Efendi ile beraber Mehmed Tevfik Efendi’ye 1292’de verdik-leri iki icazetname günümüze gelmifltir. Ama hayat› hakk›nda daha baflka birbilgi yoktur. Mezkûr icazetnamelerin ilkinde Ömer Vasfi’nin talebesi Aliyyü’fl-fiükrü kayd› bulunmaktad›r. Burada ad› geçen Ömer Vasfî “Laz Ömer” ad›ylameflhur Ömer Vasfî Efendi (?- 1825) olmal›d›r. ‹kinci icazetnamede ise Ali fiük-rü Efendi Ahmed Halim’in talebesi olarak kay›tl›d›r. Ahmed Halim isimde birhattat ise bilinen kaynaklarda görülmemektedir. Arflivde Ali fiükrü ad›yla geçençok say›da insan var ama “Hattat Ali fiükrü” ad›yla kay›tl› zevat flunlard›r:Hoca Hattat Ali fiükrü Efendi 1840 (1256).1

Hattat Ali fiükrü Efendi… (1263).2

Kumrulu Mescid’de sakin Ah›skal› Hattat Ali fiükrü Efendi 1847 (1263).3

Sultantepesi’nde Hattat fiükrü Efendi 1847 (1263).4

Hattat Ali fiükrülerin bir ve ikincisi hatta dördüncüsü ayn› flah›s m›d›r? Farkl› fla-h›slar m›d›r? Farkl› ise bunlar›n hangisi Hakk› Bey’in dedesi Ali fiükrü Efendi-dir? Bu suallerin net cevab›n› verecek kadar arfliv kayd› henüz bulunamam›flt›r.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

146

Daha ilerde bu mes’elenin de kesin bir flekilde halledilece¤ini ümit ediyorum. Buzevat aras›nda en makul olan›n›n Dârulmaarif Mektebi’nin rik’a hocas› olan Alifiükrü Efendi oldu¤unu düflünüyorum. Yukarda yaz›lan ilk vesikadaki “HocaHattat Ali fiükrü Efendi” ile afla¤›da gelecek belgedeki Ali fiükrü’nün ayn› kifli ol-mas› muhtemeldir. Ali fiükrü Efendi hakk›ndaki belge onun maafl›na zam tale-biyle yapt›¤› bir müracaat ve onun cevab›ndan ibaret olup yaln›z bu belgeler ara-s›nda Ali fiükrü Efendi’nin bizzat yazd›¤› dilekçe yoktur. Di¤er belgeler MaarifMeclisi’nin bir mazbatas› ile Sadaret’e ve Maarif’e yaz›lan tezkireler olup onlar›nda mahiyetleri flöyledir: “Dârulmaarif Rik’a hocas› Ali fiükrü Efendi ald›¤› ma-afl›n azl›¤›ndan bahisle zam talebini hâvi dilekçesinin meclisimize havale buy-rulan müzekkeresi mecliste okundu. Fezlekenin mahiyetinden [fiükrü Efen-di’nin maafl›n›n] bu hizmete devam ve gayretine [mukabil] olmad›¤› anlafl›lm›fl-t›r. Talebenin de çoklu¤u sebebiyle Efendi’nin bu iste¤i hâle muvaf›k görünmüfl-tür. [Ayr›ca] ‹nas (k›z) Rüfldiyesi için de muktedir bir rik’a hocas›n›n istihdam›-na lüzum görülmektedir. Evkaf Hazinesinden Dârulmaarif rik’a, inflâ ve imla ho-cal›¤› için verilen maafl›na 200 kurufl da maarif tahsisat›ndan zam verilerekefendinin memnun edilmesi. Mezkûr ‹nas Rüsdiye mektebi için de ayn› flekildeyaz›lan tahsisatlardan baflka ayl›k 200 kurufl daha ilavesiyle… Ali fiükrü Efen-di’nin k›z çocuklar›na da imla ve infla dersleriyle rik’a hatt› ta’lim eylemesinin…Münasib olaca¤› düflünülmüfl olup icab›n›n icras› Maarif Nezareti’nin rey ve ira-desine havale edilmifltir. 11 A¤ustos 1868 (21 R. 1285).Maarif Meclisi’nin bu mazbatas› 18 A¤ustos tarihiyle Sadaret’e yollanm›fl, Sada-ret’te gere¤inin yap›lmas› için flu yaz›yla Maarif Nezareti’ne havale etmifltir: “Dârulmaarif Rik’a hocas› Ali fiükrü Efendi’nin evkaf bütçesinden ald›¤› maafl›-na 200 kurufl zam ve ‹nas Rüfldiyesi rik’a hocal›¤›nda da istihdam k›l›nmak üze-re… Yeniden 200 kurufl tahsisat verilmesi… Tensib k›l›narak keyfiyet MaarifNezareti’ne bildirilmifl olmakla maliye hazinesince de iktizas›n›n ifas›… 18A¤ustos 1868 ( 28 R. 1285)”.5 Altunbezer ailesinin dedesi Ali fiükrü Efendi’nin“Hac›” oldu¤u ve 1891’den önce vefat etti¤i o¤lu Mehmed ‹lmî Efendi’nin sicilkay›tlar›ndan anlafl›lmaktad›r.

Mehmed ‹lmî Efendi

Mehmed ‹lmî Efendi, Trabzonlu Hattat müteveffa Hac› Ali fiükrü Efendi’nin o¤-ludur. 25 Haziran 1839 [12 R. 1255]’da ‹stanbul’da do¤du. S›byan mektebindeokuduktan sonra Bayezid Camii’nde de bir az Arabça ve Farsça tahsil etti.9 Haziran 1874 (23 R. 1291)’te 500 kurufl maaflla Zabtiye Nezareti Teftifl Müdü-riyeti kalemine girdi. 23 Ocak 1875 (15 Z. 1291)’de 700 kurufl maaflla ‹stanbulEmlak vergisinin yedinci Befliktafl dairesi tahsil flubesi kâtib muavinli¤ine, ikisene sonra emlak vergisi flubesinin maliyeye naklinde [ayn›] maafl› ile oraya, Ni-san 1878 [Ra. 1295]’de ise bu flubenin, fiehremaneti’ne ilhak›nda [bu sefer de gö-revi] fiehremaneti’ne nakledildi.6

H A T T A T ‹ S M A ‹ L H A K K I A L T U N B E Z E R , B A B A S I V E D E D E S ‹H A T T A T A L ‹ fi Ü K R Ü E F E N D ‹

147

7 Kas›m 1878 (12 Za. 1295)’da y›l›nda ‹lmî Efendi aç›lan bir müsabakay› kaza-narak valide mektebine sülüs muallimi olmufltur. Ayn› müsabakaya girip de ka-zanamayan Ziya Efendi isminde birisinin Bab›âli’ye yapt›¤› itirazlar›na ra¤menbu görev ‹lmî Efendi’ye tevcih olunmufltur. Buradan ne kadar ücret ald›¤› belge-de yaz›lmad›¤› için meçhuldür. Bu sonuca itirazdan vazgeçmedi¤i anlafl›lan Zi-ya Efendi bu sefer de saraya müracaatla sesini oraya duyurmaya çal›flm›fl ancakimtihan heyeti karar›nda ›srar etmifltir.7 Heyet ad›na reis olan zat Mabeyne yaz-d›¤› bir arzla durumu flöyle izah etmifltir:“Mezkûr sülüs muallimli¤ine talib birçok talib zuhur etti¤inden usule uygun ola-rak müsabaka imtihan› yap›ld›… Kuruçeflmeli ‹lmî Efendi’nin yaz›s› hepsindeniyi oldu¤u görülmekle [bu vazifeye] ‹lmî Efendi seçilip tayini yap›lm›flt›. Bu konu-da gerek dilekçe sahibinin ve gerekse di¤er bir kiflinin ma¤dur edilmedi¤ini teminederim. Fakat Ziya Efendi bir flekilde kani’ olmayarak baz› yüksek makamlar›ta’cizden hâli de¤ildir. Bu duruma göre onun talebinin kabul edilemeyece¤ininnezd-i âlinizce de tasdik olunaca¤›ndan flüphem yoktur. 2 Mart 1879 (8 Ra. 1296).8

‹smail Hakk› Altunbezer

‹smail Hakk›Altunbezer’in bir hatt›

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

150

‹lmî Efendi’nin ‹stanbul Emlak Dairesi’den ald›¤› 700 kurufl maafl› 13 Eylül 1879(26 N. 1296)’da 630 kurufla indirildi. 14 Mart 1880 (2 R. 1297)’de 800 kurufl maaflla Tahsil Müdüriyeti Kalemi masrafmukayyidi olmufltur. 24 Haziran 1881 (26 B. 1298)’de maafl› 1000 kurufla ç›kt›.13 Eylül 1888 (7 Muharrem 1306)’de Emlak Vergisi ‹daresi’nin tekrar maliyeyeilhak›nda Mülhakat Muhasebe Kalemi Masarif Kitabeti’ne al›nd›. 29 Aral›k 1891 (27 Ca. 1309)’da maafl› 1200 kurufl oldu. 13 Mart 1897 (9 L.1314)’de 990 kurufla, 28 Kas›m 1897 (6 B. 1315)’de 1050 kurufla ç›kar›lm›flt›r. 21Aral›k 1897 (26 B. 1315)’de bu maaflla Tahrir ve Vergi Tahsil ‹daresi muhasebekalemi ikinci mümeyyizli¤ine nakledildi.Mehmed ‹lmî Efendi’nin maafl› 15 sene sonra 8 Haziran 1906 (15 R. 1324)’datekrar 1200 kurufla yükseldi. Bir süre sonra da Tahrir ve Vergi Tahsil ‹dare-si’nden emekliye ayr›ld›.Maliye Nezareti’nden yaz›lan mülahazaya göre ‹lmî Efendi “dirayet ve liyakat ilemuttas›f, vazifesini hakk›yla yapan” bir memur imifl.9

‹lmî Efendi 17 Ocak 1924 [9 C. 1342] de vefat etti. Üsküdar’da ‹hsaniye Çiçek-çi kahvesinin karfl›s›ndaki kabristana defn olundu.Sülüs ve neshi evvelâ babas›ndan ve bilâhare Kad›asker Mustafa ‹zzet Efen-di’den yazd›¤›n› ve Kad›askerin kalemlerini yonttu¤unu o¤lu Tu¤rakefl ‹smail

Ali fiükrüEfendi ileKad›asker

MustafaEfendi’ninverdi¤i bir

icazet

H A T T A T ‹ S M A ‹ L H A K K I A L T U N B E Z E R , B A B A S I V E D E D E S ‹H A T T A T A L ‹ fi Ü K R Ü E F E N D ‹

151

Hakk› Bey söyledi. Hattatl›k babalar›ndan mevrus de¤erli bir hattat idi. ‹lmîEfendi boyu k›saya mail, zay›f, beyaz sakall›, gayet terbiyeli bir kimse idi.

‹smail Hakk› Altunbezer

Altunbezer Osmanl› hat tarihinin en büyük üstadlar›ndand›r. Onun celi sülüs-le yazd›¤› yaz›lar ve çok baflar›l› istifleri onun sanat yönünü, sanattaki dehas›-n›n çap›n› bihakk›n aksettirmektedirler. O sadece Türkiye’nin, sadece ‹slamÂlemi’nin de¤il bütün dünyan›n g›pta ile takib edece¤i gerçek bir de¤erdir. Hatsanat›nda verdi¤i eserler bir kuyumcunun, bir elmas t›raflç›s›n›n itina ve dikka-ti ile vücud bulmufltur. Harfler kusursuz, istifler mükemmelden öte ekmeldir.Harflerin kullan›lmas›nda hiçbir zorlama yoktur. Hepsi yerli yerinde ve olmas›gereken en ideal ölçüde yerlefltirilmifllerdir. T›pk› bir kimya terkibinde milig-ramla ifade edilen ölçülerle. Yuvarlak ve müsennâ istiflere merakl› oldu¤u anla-fl›lan üstad›n bu eserleri özelde hat sanat›n›n, genelde ise milli kültürün en çar-p›c›, en gözde, en güzide parçalar›d›r. Di¤er bir çok üstad›n hakk›n› ketm etmekiçin de¤il ama hocas› Sami Efendi ile ‹smail Hakk› Bey’in muhteflem istifleri ol-masa veya hat sanat›ndan ç›kar›lacak olsa hat sanat› herhalde k›smen felç olur-du. Bu topra¤›n, bu ülkenin, bu milletin ebedi gururu hat saray› cam› çerçevesiindirilmifl bir harabe manzaras› arz ederdi. Mustafa Rak›m mesle¤i kesin flekil-de öksüz, bîtab ve bîçare kal›rd›. Duvarlara, meydanlara ç›kmadan kitap sayfa-lar›na mahkûm olurdu. Çünkü hat sanat› duvarlarda, meydanlarda, büyük çap-ta ve hacimde olmad›¤› sürece hem tesiri daha az hem de daha mütevazi kal-maktad›r. Hat sanat› tabiat› itibariyle tevazuu ön plana al›r ama bu tevazu onuhavadan, güneflten mahrum edecek bir flekil ve tarzda kapal› mekanlara da mah-kum etmemelidir. Bir flekilde sahaya ç›k›p “ben de var›m, benim olmad›¤›m yer-de sanat da olamaz!” diyerek orta yerde ama muteber, muhterem ve sayg›n birmakamda yerini almal›, o makamda gözlere ve gönüllere ›fl›k saçmal›d›r. ‹smail Hakk› Bey önce babas›ndan sülüs nesih, daha sonra Sami Efendi’den tu¤ra,sülüs ve divanî celilerini ö¤rendi. Sami Efendi’nin en k›ymetli ç›raklar›ndan oldu. Sanayi-i Nefise Mektebi’ne de devam ederek resim bölümünden me’zun oldu.Dört sene de hakk bölümüne devam ettiyse de bitirmeden ayr›ld›.Babas› “art›k vakti geldi” diyerek 17 yafl›nda evlendirdi.10 Eflinin ad› Serme-lek’dir. Bu izdivaçtan Muazzez, Meziyet ve Mualla adlar›nda üç k›zlar› olur. Sa-ray terbiyesi ald›¤› için “sarayl› han›m” olarak tan›nan Sermelek Han›m titiz, an-lay›fll› ve hoflgörülü bir han›md›.11

Ayn› zamanda çok iyi de bir ressam olan ‹smail Hakk› Altunbezer’in Sicill-i Ah-val Defterleri’ndeki tercüme-i hali flöyledir:‹smail Hakk› Bey, Tahrir ve Vergi Tahsil ‹daresi Muhasebe Kalemi ikinci mü-meyyizi Hattat Mehmed ‹lmî Efendi’nin o¤ludur.12 Annesi ise Mahrukat Naz›r›Gürcü Hurflid Bey’in k›z› Saide Han›m’d›r.13 29 Ocak 1874 (10 Z. 1289)’da Der-saadet’te do¤mufltur.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

152

Aksaray Pertevniyal Valide Sultan ‹btidaî Mektebi’nde ve Fatih Rüfldiyesi’ndeokuyup flahadetnâme alm›flt›r. Türkçe yazar.8 Kas›m 1890 [25 Ra. 1308]’da mülâzimeten (ücretsiz memur) Divan- HümayunKalemi’ne girdi. 12 fiubat 1891 (3 B. 1308)’de 30 kurufl maafl verildi. Ayn› sene-nin 2 A¤ustos’nda (26 Z. 1308) 30 kurufl zamla maafl› 60 kurufla ç›kt›. Hakk› Bey’in maafl›na 23 Aral›k 1891’de (21 Ca. 1309) 40 kurufl, 14 fiubat 1892(15 B. 1309)’de 40 kurufl, 13 Haziran 1892 (7 Z. 1309)’de ise 50 kurufl zamla top-lam maafl› bu y›l içerisinde 190 kurufl olmufltur. ‹smail Hakk› Bey’in ücreti 21 fiubat 1893 (4 fi. 1310)’te 240 kurufla, 23 Aral›k1894 (29 C. 1312)’te 260 kurufla, 28 Eylül 1895 (8 R. 1313)’te 285 kurufla 29 fiu-bat 1896 (16 N. 1314)’da ise 600 kurufla yükselmifltir.14

30 Ekim 1899 (24 C. 1317)’da memuriyette terfi eden ‹smail Hakk› Bey’in maafl› da654 kurufl olmufltur. Bugünlerde Hakk› Bey’in rütbesi rütbe-i saniye (yarbaya eflitmülki rütbe) iken rütbe-i saniyenin mütemayizine (albayl›¤a) yükseltilmifltir.15

‹smail Hakk› Bey’in 20 Aral›k 1899 (16 fi. 1317)’de maafl› 700 kurufl olmufl vetekrar terfi’ etmifltir. 13 Eylül 1900 (18 Ca. 1318)’de tekrar bir rütbe daha alm›flt›r.16

Altunbezer’in maafl› 23 Nisan 1903 (25 M. 1321)’de 740 kurufl, 17 fiubat 1904(28 L. 1321)’de 780, ayn› sene 23 Nisan 1904 (7 S. 1322)’te 800 kurufl oldu. 12 Aral›k 1906 (23 B. 1324)’da Hakk› Bey’e IV. Rütbeden Mecidî Niflan› verildi. 17

23 Ekim 1907 ( 16 N. 1325)’de Divan-› Hümayun Mühimme Kalemi hulefas›n-dan Hakk› Bey memuriyetinde baflar›l› bulunarak terfi’ etmifl18 ayn› senenin 23Aral›k günü (18 Za. 1325) maafl› da terfi’ ederek 850 kurufl olmufltur.5 Eylül 1909 (19 fi. 1327)’de yap›lan tayinlerde 1000 kurufl maaflla Divan-› Hü-mayun Mühimme Kalemi birinci s›n›f hulefal›¤›nda ibka edilmifltir. 19

‹smail Hakk› Bey evvelâ ikinci, sonra birinci tu¤rakefl oldu. Divanda yaln›z tu¤-ra ile meflgul olurdu.Hicaz Demiryolu tamamland›¤›nda Medine istasyonunun aç›l›fl›na gidecek ze-vat aras›nda “Dîvân-› Hümâyun mühimme nüvisân›ndan Hattat Hakk› Efendi”de bulunmufltur.20

1900’de Üsküdar ‹dadisi yaz›, Topkap› Rüfldiyesi’ne resim muallimi oldu. Dahasonra Galatasaray Sultanisi’ne nakl edildi. Yedi sene de burada hat dersi verdi.Daha sonra buradan istifa etti. 1914’ de ‹stanbul Darülmuallimîn’i yaz› muallim-li¤ine tâyin olunarak on sene devam etti. ‹stanbul ve Üsküdar k›z san’at ve nü-mune ibtidaîleri, ‹stanbul, tekrar Galata Saray sultanileri yaz› ve resim hocas› ol-du. Medresetülhattatîn’in te’sisinde burada tu¤ra ve celi muallimli¤ine nasb olu-narak medresenin ilgas›na kadar îfa-y› vazife etti.‹smail Hakk› Bey Medresetü’l-hattâtîn kurulunca buraya tu¤ra ve celi muallimiolarak tayin edilmifltir. Bu görevi s›ras›nda Reisülhattatîn Kâmil Efendi ile bera-ber kendisine liyakat madalyas› verilmifltir. Bu hususta 2 Ekim 1916 tarihiyleMabeyn’den Ali Fuad imzas›yla ç›kan iradede flu ifadelere yer verilmifltir:

Mehmed ‹lmî Efendi’nin yazd›¤› Hilye-i fierife

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

154

“Medresetü’l-hattâtîn muallimlerinden Hac› Kâmil Efendi’ye alt›n ve HattatHakk› Bey’e gümüfl liyâkat madalyas› ihsân buyrulmufl oldu¤undan Bab›âlicegerekli muamelenin îfas›… irâde-i seniyye… ‹ktizas›ndan bulunmakla emir veferman yüce makam›n›z›nd›r. 2 Ekim 1916 (4 Z. 1334 / 19 09. 1332).” Bu irade 24 Eylül’de Sadrazam Said Halim Pafla’n›n imzas›yla Evkaf Nezareti’negönderilmifl ve Kâmil Efendi ile Hakk› Bey de madalyalar›n› alm›fllard›r.21

1917’de Matbaa-i Âmire’de bast›r›lan yeni pasaportlar›n Türkçe yaz›lar› HattatHakk› Bey’e yazd›r›lm›flt›r. Bunun için Hakk› Bey’e 10 alt›n ücret verilmifl Dahi-liye Nezareti’nin 7 Nisan 1917 tarihli bir tezkiresiyle de bu ücret Hakk› Bey’eödenmifltir.22

1919’da nin genel müdürü olan ‹smail Hakk› Bey’in Hattat Hakk› Bey oldu¤u-nu bu cemiyetin ad›n› yazd›¤› yaz›dan hareketle tahmin ediyorum. “Kad›nlar›Çal›flt›rma Cemiyet-i ‹slamiyesi”nin 2,40 x 0,47 m ebad›ndaki celi sülüs levha-s›nda Hakk› imzas› ve 1337 tarihi vard›r. ‹flbu flaheserin i¤neli kal›b› Dr. Süley-man Berk’in hediyesi olarak bendenizdedir.Cumhuriyet’in ilan›yla Divan-› Hümayun’daki me’muriyeti - umumla beraber -nihayet bulunca aç›kda kald›. Kendi ifadesine göre bir hizmet rica edince ‘sizinvazifenizin mukabili bizde yoktur. Tekaüdünüzü isteyiniz’ denildi¤inden teka-üd edildi.Buna ra¤men Cumhuriyet Devri’nde de baz› hizmetlerde istihdam edilen ÜstadAltunbezer 1924’te 100 liras› Cumhurbaflkanl›¤› mühür yaz›s›, 20 liras› da sairperakende ifllere ait olmak üzere TC Hükümeti’nden 120 lira alm›flt›r. fiark Tezyini San’atlar Mektebi aç›l›nca önce tezhib muallimi ve daha sonra damüdür muavini oldu. Bu mektebin de la¤viyle yerine Güzel San’atlar Akademi-si’nde Türk Tezyini San’atlar flubesinin tezhib muallimli¤ine tâyin k›l›nd›.‹smail Hakk› Altunbezer zaman›n en de¤erli hattatlar›ndan, en k›ymetli müzehhibve ressamlar›ndand›. Selimiye, Edirnekap›s›, Zeyneb Sultan, Abdisubafl›, Beyo¤-lu’nda Kamer Hatun ve A¤a Camileri, Bak›rköy Kartaltepe, Bostanc› camileri ile Es-kiflehir Merkez Camii’ndeki celi yaz›lar›, flimdi otele tebdil edilen Sultanahmed Ce-zaevi’nde bulunan birisi flu anda kay›p iki muhteflem celisi, II. Abdülhamid Han’›nsanduka yaz›s› ve ellerdeki nefis levhalar›, yaz›daki kemaline birer âdil flâhittir.

“Kad›nlar› Çal›flt›rma Cemiyet-i ‹slamiyesi (Photoshop: Arif Vural)

H A T T A T ‹ S M A ‹ L H A K K I A L T U N B E Z E R , B A B A S I V E D E D E S ‹H A T T A T A L ‹ fi Ü K R Ü E F E N D ‹

155

Üstad 60 yafllar›nda bafllad›¤› tezhibde “nev’i flahs›na münhas›r” denecek bir us-lupla tezhib yapm›flt›r. Kendisinden sonra pek tutulmayan bu üslup asl›ndaonun ibda’ gücünü, sanattaki çok yüksek meziyetini ortaya koymas› bak›m›ndande¤erlidir.Hz. Üstad 19 Temmuz 1946 [20 fiaban 1365]’de bir müddetten beri mübtela ol-du¤u kanserden vefât etti. Karacaahmed’e defnolundu.

D‹PNOTLAR

1 HR. MTV 231 / 1.2 A. TfiF 286 / 35, 10 / 58.3 A. TfiF 286 / 35, 10 / 58.

‹smail Hakk› Altunbezer’in hatlar›ndan bir örnek

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

156

4 A. TfiF 286 / 35.5 A. MKT. MHM 417 / 73 a, b, c.6 ‹bnülemin Mahmud Kemal ‹nal, Son Hattatlar, ‹stanbul 1955, s. 151, 152.7 MF. MKT 58 / 129.8 MF. MKT 60 / 75.9 DH. SA‹D. d 36 / 241. 10 ‹bnülemin Mahmud Kemal ‹nal, Son Hattatlar, s. 97- 101.11 Naciye Turgut “Tu¤rakefl ‹smail Hakk› Bey’in Aile Koleksiyonundaki Resim Çal›flmalar›ndan Ör-nekler”, V. Uluslararas› Üsküdar Sempozyumu Bildirileri, II, 69- 89.12 O. A, DH. SA‹D d 46 / 115.13 Naciye Turgut, a.g.m., s. 70.14 DH. SA‹D d, 46 / 115.15 ‹. Tal. 1317. C. 89.16 ‹. Tal. 1318. Ca. 176.17 BEO Vil. GG. 1481 / 171, A. MKT. MHM 516 / 100-61.18 ‹. Tal. 1325 N. 16.19 O. A, DH. SA‹D d 46 / 115.20 ‹. DH 1326 R. 15, 1326 B. 21.21 Takvim-I Vekâyi’ say› 2672, MV 245 / 48, DU‹T 62 / 41- 1, 2.22 DH. EUM. MH. 151 / 53- 1, 2.