Revista SHENJA, Nr. 8, Nentor 2011

Shqip

ëri - K

osov

ë - M

aqed

oni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Editorial

Gëzuar Festat!Pavarësisht ndarjeve, përçarjeve, luftërave, masakrave, torturave, diktaturave e vlerave

shoqërore të imponuara, ne shqiptarët megjithatë mund të themi se kemi një fat në fatke-qësi. Kemi diçka që vazhdimisht na mban ngjallë e tok, kemi diçka që nuk e kanë fatin tëgjithë të kenë.

Përpos flamurit që është 'një', kemi edhe dy festa, të ngulitura thellë në ndërgjegjen e se-cilit, pavarësisht se cilës krahine ose fisi i takojmë.

103 vjet më parë, në Manastir, u shkrua alfabeti, u mor vendimi më historik për hapat emëtejmë të shqiptarisë.

Popujt që kanë kaluar shumë sfida, logjikisht duhet të jenë më të përgatitur se të gjithëtë tjerët, ngase përvoja kolektive është dashur t'i ketë ngritur në një piedestal më të lartë tëzhvillimit diplomatik ose edhe gjeopolitik. Se ku jemi ne sot, ndoshta më mirë do të tregojëe ardhmja, kur do të mund dikush pa emocione dhe ndjenja tifozësh të japë konkluzionenëse kemi bërë mirë ose keq. Mirëpo, megjithatë nuk mund t'ia mohojnë të drejtën vetvetes,për të dhënë një diagnozë se ku gjendemi aktualisht! Them kështu, ngase nesër, kur do tëbëhet analiza e saktë, ndoshta do të jetë shumë vonë.

Trashëgimia jonë, me një vullnet pak më të mirë të elitave politike, pse jo edhe shoqërore,sot në këtë kohë mund të përdoret më mirë se kurrë. Integrimin, respektin e vlerave tëndërsjella dhe kultivimin e ndjenjës së dashamirësisë si atribute kryesore të BashkimitEvropian, nuk i njeh askush më mirë se ne. Pra, duket qartë se neve na mungon vetëm vull-neti e ndoshta edhe vetëbesimi. Në këtë situatë ne duhet t'i njohim pak më mirë edhe ko-niukturat ndërkombëtare dhe pastaj me hapa të mëdhenj të ecim përpara. E kemi patjetërt'i analizojmë pozitat e fqinjëve tanë, qofshin ata sllavë ose grekë, e kemi patjetër të shohimse ku po shkon Evropa, mirëpo domosdo duhet t'u hedhim sy edhe pozitave të SHBA-së,Rusisë dhe Turqisë, pse jo edhe të Kinës, e cila është afruar me investimet e saj deri në portine Selanikut. Nëse i marrin parasysh gjithë këta faktorë dhe përgatisim një strategji të re tëveprimit, festa e Ditës së Alfabetit, por edhe ajo e Ditës së Pavarësisë, do të jenë më kuptim-plote se kurrë më parë. Nëse vetëm festojmë, sa për të bërë patriotizëm folklorik për të gën-jyer veten se e kujtojmë me mall plakun mjekërbardhë Ismail Qemal Bej Vlorën dheshprehim krenarinë tonë kombëtare për Marigonën që ia dhuron flamurin e qëndisur, nukkemi bërë asgjë!

Fundja, ne si popull në të kaluarën kemi bërë shumë festa të këtilla, andaj tani ështëkoha edhe për veprim konkret institucional dhe për ta vënë në lëvizje vetëdijen gjithëkom-bëtare dhe ngritjen e identitetin të përbashkët ashtu siç ka qenë ndër shekuj. Këtë ia kemiborxh vetvetes, ia kemi borxh shpirtit tonë, ua kemi borxh të gjithë atyre që morën pjesë nëhartimin e alfabetit tonë 103 vjet më parë. Ia kemi borxh edhe Hafëz Efendi Hoxhës ngaShkupi, i cili siç e përshkruan historiani me perspektivë Hasan Bello, në Kongresin e Man-astirit, në praninë e tre-katërqind pjesëmarrësve përqafon me lot në sy vëllain e tij PatërFishtën, pas një fjalimi historik për zgjidhjen e çështjes shqiptare.

Sot, ne nuk kemi nevojë për përqafime, sepse ato gjëra, i kanë bërë rilindësit tanë para100 vjetëve, por kemi nevojë për përshtatjen e përvojave dhe ecje përpara.

Gëzuar Festat!Ismail SINANI

Shqip

ëri- K

osov

ë -Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Impresum:“Shenja” është revistë e

përmuajshme mbarëkombëtare

politike, ekonomike dhe kulturore.

Boton: Shoqata

Qytetare Kulturore

“Vizioni M” – Shkup

rr. Samoilova

nr. 6 – 1000 – Shkup,

Republika e Maqedonisë

Tel.: + 389 (2) 3214 927

www.revistashenja.com

e-mail:

[email protected];

[email protected]

Themelues:

Zeqirija Ibrahimi & Afrim Gashi

Kryeredaktor:

Afrim Gashi

Kolegjiumi redaktues:

Nuridin Ahmeti (Kosovë),

Agime Kastrati-Basha (Shqipëri)

Ramadan Aliti (Maqedoni)

Zeqirija Ibrahimi (Maqedoni)

Redaktor artistik & teknik:

Halil Berisha

Opinionet e artikullshkruesve

nuk paraqesin domosdosmërisht

edhe qëndrimin e redaksisë.

Vizion M

Nr. i llogarisë rrjedhëse:

210059081320152;

Nr. i tat. 4030004524021

Tutunska Banka – Shkup

6

8

KU JEMI DHE KU SHKOJMË!?

RIZVAN SULEJMANI

LËVIZJET E REJA KOMBËTARE

ENIS SULSTAROVA

23KOSOVA DHE ENVER HOXHA

ÇELO HOXHA

14“JEMI SI DY BINJAKË TË NDARË”

INTERVISTOI: AFRIM GASHI

28REGJISTRIMI, MIRË QË DËSHTOI

ABDYLMENAF BEXHETI

SHENJA • NËNTOR, 2011 5

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Përmbajtja

31

44

INTEGRIMI ISHQIPËRISË NËMcEUROPE

ERGYS MËRTIRI

NJERIU QË FIRMOSIPAVARËSINË ESHQIPËRISË

NURIDIN AHMETI

91"ETNO ENGJUJT",GRUPI QËBASHKOI SHQIPTARËT

NAIM BERISHA

59KONGRESI I MANASTIRIT (14-22 NËNTOR 1908)

HASAN BELLO

97LORIK CANA,HEROI I GJALLË

ARDIA PANA

TEMA E MUAJIT

NE, KOMUNITETET E KOSOVËS... - GËZIM SELACI … 11

EKONOMI

TË BLEJMË SHQIP - ELDA SPAHO BLETA… 20

OPINION

KOSOVA, POLITIKA DHE SHAMIA - MUHAMED J. KAJOLLI … 26

SHQIPTARËT, ÇELËSI I BALLKANIT - NEBIL ÇIKA … 34

28 NËNTORI

NËNTORI I DYTË - ERVIN HATIBI… 38

SHËRBYES I DENJË I PERANDORISË, THEMELUES I SHQIPËRISË- KUSHTRIM SHEHU … 40

NJERIU QË KURRË NUK E THEU BESËN - SYLË UKSHINI … 47

PROPOZIMI I BERTHOLDIT I PARAPRIU KRIJIMIT TË SHTETIT SHQIPTAR- SKENDER ASANI… 50

SHTËPIA E PAVARËSISË NË DITËT E SOTME - AGIME KASTRATI-BASHA… 52

OSE INDIVIDI DHE SHOQËRIA - EDISON ÇERAJ… 54

KONGRESI I MANASTIRIT

ALFABETI SHQIP DHE BIBLA - XHEVAT LLOSHI… 56

BETEJA PËR ALFABETIN - QERIM LITA… 67

FRYMA BASHKUESE KULTURORE KOMBËTARE - HYSEN MATOSHI … 70

CILA ËSHTË ABC-ja E PERSPEKTIVËS SONË! - SHKËLZEN HALIMI… 72

QYTETI I ALFABETIT NUK KA NJË SHKOLLË SHQIPE - LAURA PAPRANIKU… 74

MANASTIRI, QYTETI I TRASHËGIMISË SË KYÇUR - EVIS HALILI… 76

SLLAVIZIMI I MANASTIRIT, VENDLINDJES SË ALFABETIT SHQIP- QENAN HASANI … 78

BOTË

DILEMA E PRANVERËS ARABE SI DILEMA E VJETËR E ALGJERISË- BESNIK SINANI… 81

FLET 99-PËRQINDËSHI - ELMA BERISHA BERKOLLI, MALAJZI … 83

IMPRESIONE FILMI

ÇIFUTËT E HOLOKAUSTIT QË U SHPËTUAN NË NJË XHAMI TË PARISIT- HAJRUDIN S. MUJA … 85

PEIZAZHE SHQIPTARE

SHARRI, ATY KU LODROJNË ZANAT E LUFTOJNË TRIMAT- FABJOLA BRAMO… 86

PORTRET

ZËRI S’NA KA IKUR, JEMI PO ATA QË KEMI QENË“ - AGIME KASTRATI-BASHA… 86

KULTURA SHQIPTARE

SHKUPI MBLODHI STUDIUESIT E TROJEVE SHQIPTARE - ANILA LIMANI… 93

TEMA

E M

UAJIT

6 SHENJA • NËNTOR, 2011

Jemi në vigjilje të festave të nëntorit:festës së shpalljes së pavarësisë sështetit shqiptar dhe një vjet para 100-

vjetorit jubilar. Jubiletë e tillë, siç ështënjë shekull pavarësi, janë momente tëmira që të bëhet një prerje dhe njëvlerësim se ku ishim, ku jemi dhe kushkojmë. Është një periudhë emjaftueshme për të bërë vlerësim kritikpër rrugën e gjatë të ecjes së shqiptarëvenë përpjekjet për rrumbullakimin eidesë për shtet unik kombëtar. Padashur që të hyjmë në detaje, shkur-timisht do të bëj një përshkrim të gjend-jes së popullit shqiptar 100 vjet pas sh-palljes së pavarësisë. Që të dimë se kujemi, duhet ta dimë se ku jemi nisurdhe cili është destinacioni i fundit. Nëse

nuk kemi vendosur cak, nuk mund tadimë se ku jemi. Jorastësisht thuhet senjerëzit që nuk e dinë ku shkojnë, gjith-monë janë në fillim. Të supozojmë secaku i ecjes së shqiptarëve në procesin eformimit të shtetit nacional është defin-uar me Lidhjen e Prizrenit, qëllimi i sëcilës do të ishte bashkim i trojeveshqiptare në një shtet të vetëm kombë-tar. Nëse e marrim si të saktë këtë qël-lim, shtrohet pyetja: ku jemi sot?Përgjigjja më e saktë do të kishte qenë:një hap më parë prej ku jemi nisur!

Gjendja faktike

Shteti amë ruan kufijtë e ekzistues,ndërsa shqiptarët jashtë sërish janë të

ndarë në pesë shtete. Kemi njëavancim minimal: Kosova ka statusine një pavarësie të kushtëzuar me tre“jo” të famshme, që definohen si: nukka kthim në gjendjen e mëparshme,nuk ka bashkim me shtet tjetër dhenuk ka ndryshim kufijsh. Kjo nukështë e tëra. Për më tepër, disa ngashqiptarët e Kosovës me vetëdije osepa të, me kusht ose pa të, ndahen prejtrungut të përbashkët, duke u shpallpër komb kosovar. Ndërkaq shqiptarëte Maqedonisë kanë një lëvizje nga sta-tusi që e kanë pasur, por jo edhe atë qëdo ta kishin dashur. Shqiptarët e Malittë Zi dhe të Luginës së Preshevës çdoditë e më tepër zvogëlohen në numër,që nënkupton se janë të nënshtruar

NË PRAG TË FESTAVE TË NËNTORIT

Ku jemi dhe kushkojmë!?

Shteti amë ruan kufijtë e ekzistues, ndërsa shqiptarët jashtë sërish të ndarë në pesë

shtete. Kemi një avancim minimal: Kosova ka statusin e një pavarësie të kushtëzuar

me tre “jo” të famshme, që definohen si: nuk ka kthim në gjendjen e mëparshme, nuk

ka bashkim me shtet tjetër dhe nuk ka ndryshim kufijsh. Kjo nuk është e tëra.

� Rizvan SULEJMANI, Maqedoni

ndaj një pastrimi të heshtur etnik. Tanipër tani, jetojnë me ëndrrën evropi-ane. Ata këtë kasaphane politike e et-nike e përballojnë me bindjen se do tëvijë dita e bashkimit kombëtar nëEvropën e bashkuar. Evropa nuk vjen,andaj shqiptarët me torba në krah iakanë mësyer asaj. Nëse situata ështëkështu, pyetja është: a ishte kjo ëndrrae rilindësve tanë kombëtarë? Nëse nukishte, pyetjet në vazhdim janë: kugabuam dhe ku gabojmë?; cilat janëgjasat që kjo situatë të përmirësohetdhe si? Ose, edhe më konkretisht, akanë shqiptarët ide dhe ideal për njëprojekt të tillë, të filluar dhe të pam-baruar? Nëse kësaj situate politike iashtojmë edhe parametrat e tjerë socio-ekonomikë, gjendja nuk duket aspakoptimiste. Shqiptarët kudo që jetojnë,janë populli më i varfër në regjion dhenë Evropë. Kur kemi të bëjmë me kësotë dhënash, pyetja shtrohet: a është kyshpërblimi për përcaktimin tonë paekuivoke për integrimet evropianedhe euro-atlantike apo gabimi jonëështë në orientimin tonë. Si do të duketsot, në kontekst të situatës ekzistuese,klithma e Sali Berishës “Kjo ështëmrekullia e shekullit” me rastin e pra-nimit të Shqipërisë në NATO. S’domend se në atë eufori ngadhënjimi,kudo që ishin, shqiptarët festuan. Fes-tuan fitoren dhe shpresën e madhe.Ishte bindje kolektive se për shqiptarëtjashtë kufijve të shtetit amë anëtarësi-

mi do të jetë një ndihmesë e madhe përrealizimin e aspiratave kombëtare. Ugëzuam se për së pari herë Shqipëriaulet në tryezën e aleancës më tëfuqishme ushtarake si anëtare ebarabartë para Serbisë.

Por çka flet realiteti?

Shqipëria në NATO, ndërsa Serbiajashtë NATO-s gllabëron tokatshqiptare në Kosovën e pavarur dhe tëpranuar nga 83 shtete të botës. Evropabëhet sikur nuk sheh, ndërsa ne frus-trohemi. Maqedonia jashtë NATO-skontrollon mbi 25% shqiptarë, kurseShqipëria në NATO ka frikë të bëjregjistrimin e popullatës siç e bëngjithë bota, ngase populli do t'ideklarohet grek edhe në kohën kurkriza financiare po e rëndon kaqshumë shtetin helen. Populli i vogëlmalazez as në NATO dhe as në BE, qënuk ka as krizë ekonomike, as finan-ciare, kontrollon mbi 30% pakicëserbe, kurse shqiptarët nga 7% i kasjellë në 4%. Serbia jashtë NATO-s,nxënësit shqiptarë në Preshevë çdoditë përgjysmohen, kurse Shqipërialegjitimon pakicat serbe e maqe-donase. Këtu nuk dua ta fus Kosovën,që i rrezikohet siguria nga vetëm 5%serbë në veri, sepse, siç thamë, ajo kanjë status special. Shqiptarët e duandhe i këndojnë Evropës, serbët e sha-jnë dhe e shantazhojnë atë, por marrin

statusin e shtetit kandidat, me gjasëedhe t'i fillojnë bisedimet, kurseShqipëria refuzohet. Kam përshtypjense sa më tepër kërkojmë Evropën, ajo“aq më tepër na largon”. Çka ndodhme ne? Çka nuk funksionon? A ështëpopulli shqiptar gjenetikisht më ipaaftë se gjithë të tjerët në Ballkan?Unë nuk do ta pranoj këtë si të vërtetë.Nëse në 50 vitet e Luftës së Ftoftëishim orientuar gabimisht, së paku 20vitet e fundit themi se jemi në anën ebotës progresive. A mos demokracialiberale nuk është për ne? A mos kemigabim në orientim? Shumë pyetje epak përgjigje. Mendoj se koha ështëqë në vigjilje të 100-vjetorit të pavarë-sisë të diskutojmë hapur për këtoçështje. Këto ditë po zhvillohen debatetë ashpra për disa deklarime të funk-sionarëve të lartë nga Turqia përrishqyrtimin e historisë. Më të zëshmitme të drejtë ishin historianët. U nd-jenë të fyer. Ndoshta kishin të drejtë!Por, fatkeqësisht nuk dhanë shumë ar-gumente. Para disa ditësh lexova reag-imin e një emri të madh të shkencavetë historisë shqiptare, por të jem i sin-qertë më dëshpëroi. Më kujtoi një për-vojë shumë të hidhur që unë pata nëMaqedoni me rastin e enciklopedisësë famshme maqedonase. Në një debatftova dy profesorë të historisë shqip-tarë dhe dy maqedonas. Shqiptarëterdhën dhe lexuan pamflete të shkru-ara politike, kurse maqedonasit cituanme dhjetëra dokumente në favor tëshqiptarëve dhe u shprehën kundërenciklopedisë. Të njëjtat pamflete sikuri lexova nga profesori i nderuar.

Analizë për 100 vjet

Unë mendoj se është koha që paemocione dhe patetizëm ta shpjego-jmë edhe historinë më të vjetër, poredhe këtë të renë. Është koha që sëpaku me disa indikatorë të matim çkafituam dhe çka humbën pas 100vjetësh, prej kur shqiptarët hoqën zg-jedhën e Orientit dhe u futën nën om-brellën e Oksidentit. Kisha dashur qëme një metodologji shkencore të vlerë-sohet gjendja e shqiptarëve në 100 vitet

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comTema e muajit


Tema e muajit

e fundit në Orient dhe 100 vitet e fun-dit në Oksident. Tash e 100 vjet mëparë regjioni jeton nën dy perandori:atë Austro Hungareze dhe atë Os-mane. Thuhet se në atë kohë në Bal-lkan kishte më së paku luftërandëretnike, andaj sot integrimievropian shihet si zëvendësim përatë kohë. Në hapësirat e përbashkë-ta evropiane popujt e Ballkanitkonkurrojnë me njeri-tjetrin. Por, nëkëtë konkurrencë, o neve nuk jemi tëdenjët, o ambienti nuk na përshtatet,ngase jemi kudo të fundit. Si ishim nënjë ambient tjetër, nuk mund të them,prandaj ftoj për një studim kraha-sues së paku në këto parametra: në sakilometra katrorë kontrollonin shqip-tarët në ambientin oriental e sa nëatë Oksidentit? Si ishin shqiptarët nëaspekt të zhvillimit kulturor eekonomik në krahasim me popujttjerë të Ballkanit dhe ku janë sot? Sashqiptarë janë vrarë e plagosur nëluftën “për t'u çliruar nga ajo zgjed-hë osmane” dhe sa në 100 vjetët efundit në përpjekje për të zgjedhurstatusin nën mbikëqyrjen e Oksiden-tit. Sa kanë migruar atëherë dhe sasot, tash si rezultat i kushteve tëpavolitshme dhe presioneve politike.

Me gjithë këtë synoj të shpjegoj sejam për atë që me rastin e 100-vjetorittë pavarësisë të bëhet një studimpërmbajtjesor se çka humbëm e çkafituam, që të mund të nxjerrim kon-statime ku gabuam dhe si duhet tëvazhdojmë më andej. Kjo sot është enevojshme, ngase në Ballkan pokthehen tendencat hegjemoniste,edhe nga Lindja edhe nga Perëndimi.Shqiptarët kanë përvoja tëndryshme. Ata përjetuan kohën eprincave dhe mbretërve, por më sëkeqi e pësuan kur mbetën as në Lind-je as në Perëndim, por në vetizolim.Mendoj se ne jemi para një situate tënjëjtë: Perëndimin e adhurojmë,ndërsa ai s'na përfill, ndërsa Lindjana afrohet, e ne i largohemi. Kemimbetur as në Lindje e as nëPerëndim, por në vendnumërim.Prandaj duhet t'i përgjigjemi pyetjes:si tutje? �

VEPRIMI NË KONTEKSTE TËNDRYSHME

Lëvizjet e rejakombëtare� Enis SULSTAROVA, Shqipëri

Në dhjetëvjeçarin e funditpërpjekja kombëtare shqi -pta re ka marrë forma të reja

politike, që pasqyrojnë ndryshimetpolitiko-ligjore, shoqërore e kultur-ore që kanë ndodhur në hapësirënetnike shqiptare. Pas vitit 2001 kemipërfundimet e konflikteve të ar-matosura në Kosovë, Luginë të Pre-shevës dhe Maqedoni, të cilat sollënrregullime të reja kushtetuese qëripozicionuan faktorin shqiptar për-ballë kundërshtarëve të tij. Me për-jashtim të Luginës së Preshevës, kuSerbia nuk iu përmbajt marrëveshjessë ndërmjetësuar nga ndërkombë-tarët, në Kosovë dhe Maqedoni kemivendosjen e rendeve të reja ku shqip-tarëve u garantohen të drejtatthemelore si njerëz dhe si qytetarë.Forcat ushtarake shqiptare çar-matosen dhe shndërrohen në partipolitike (PDK dhe AAK në Kosovëdhe BDI në Maqedoni), duke zënëvend përkrah partive më të vjetrashqiptare. Në Shqipëri fitoret (edhepse të pjesshme) të shqiptarëve nëKosovë e Maqedoni, shkaktojnë njëngritje të vetëdijes kombëtare, porqë nuk gjen dot kanalizim në dy par-

titë kryesore. Këto i kushtojnë vë-mendjen kryesore çështjes së kapjesdhe ruajtjes së pushtetit dhe ruajnënjë profil të ulët për çështjen kom-bëtare. Për këtë arsye çamët ven-dosin që të krijojnë partinë e tyre,PDIU, e cila menjëherë shpall se qël-limi i saj nuk është mbrojtja vetëm eçështjes çame, por plotësimi në spek-trin politik i vendit të një partie meprofil të spikatur kombëtar.

Lindja nga spontaniteti

Krahas politikës partiake, fillo-jnë të shfaqen lëvizje të reja nëshoqërinë civile të frymëzuara ngaçështja kombëtare. Këto janë nismatë qytetarëve në shtetet përkatëse tëpalidhura formalisht me partitë poli-tike dhe që kërkojnë angazhimin edrejtpërdrejt publik të qytetarëve përtë mbrojtur të drejtat e tyre dhe din-jitetin e interesin kombëtar. Pra, epërbashkëta e parë e këtyre lëviz-jeve është se kanë nisur nga poshtë,shpeshherë edhe si reagime spon-tane qytetare. Në Kosovë, shkakupër formimin e lëvizjes “Vetëven-dosje!” ishte shpallja e negociatave


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comTema e muajit


me Serbinë për statusin e Kosovës.Fushata e parë e lëvizjes më 2005kishte moton “Jo negociata! Vetëven-dosje!”. Lëvizja “Zgjohu!” u themeluanë Shkup më 2006 me qëllim për tëzgjuar nga apatia dhe përçarja parti-ake shqiptarët e për t’i orientuar e or-ganizuar për të ruajtur e zgjeruar liritëe tyre demokratike e kombëtare. NëShqipëri, tifozët “Kuq e Zi” nëpërmjetmbështetjes së ekipit kombëtar të fut-bollit përhapin edhe parulla politike.Organizime të ngjashme tifozësh tëekipit kombëtar të futbollit krijohenedhe në Kosovë e Maqedoni. Më 2011tifozët “Kuq e Zi” galvanizojnë opin-ionin publik për çështjen e regjistrimittë popullsisë dhe japin ndihmesën përkrijimin e Aleancës “Kuq e Zi”, njëlëvizje e mirëfilltë politike. Në Malin eZi midis shumë shoqatave ka edhe njëlëvizje origjinale, Lëvizja për Komunë,e cila synon që të themelojë Komunëne Tuzit, si një mënyrë efikase për tëndalur shkombëtarizimin e Malësisë.Në Luginë të Preshevës shumë aktivka qenë në vitet e fundit Këshilli përMbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, i cilika protestuar kundër diskriminimit qëSerbia po u bën shqiptarëve të krahinës.

Karakteristika e dytë e këtyre lëviz-

jeve është se themeluesit dhe shumëprej pjesëmarrësve në to janë kryesishttë rinj: nga gjimnazistë e studentë derite ata në mesin e tridhjetave dhe mërrallë 40-vjeçarë e sipër. Për një pjesë tëveprimtarëve ky është aktivizimi i tyrei parë publik. Duket se brezi i ri nuk kakomplekset e inferioritetit ndaj të hua-jve dhe druajtjen nga nacionalizmi.Duhet thënë se sërish në Shqipëri atajanë më pak të organizuar dhe për këtëarsye veprimet e tyre janë më spon-tane. Kujtojmë p.sh. bllokimin e rrugëskombëtare nga disa të rinj tepelenas nëshenjë proteste ndaj pjesëmarrjes sëprefektit të Gjirokastrës në një tubim tëshovinistëve grekë në Janinë. Tifozët“Kuq e Zi” dhe Aleanca “Kuq e Zi”deri diku po e orienton rininë eShqipërisë. Gjithashtu PDIU-ja degën esaj të rinisë, Klubi i Patriotëve të Rinj, eka shumë aktive dhe ata mund të shër-bejnë si një bërthamë për mobilizimin etë rinjve në veprimtari kombëtare.

Politika dhe lëvizjet

Karakteristika e tretë, që në fakt ecekëm më sipër, është se lëvizjet e rejakombëtare nuk mjaftohen me poli-tikën partiake, madje i kundërvihen

asaj kur e akuzojnë se po i përçanshqiptarët dhe nuk është në nivelin eduhur për mbrojtjen e çështjes kom-bëtare shqiptare. Kjo gjë mund të ilus-trohet më së miri me rastin e lëvizjes“Vetëvendosje!”, e cila është e suk-sesshme dhe ka shërbyer si frymëzimdhe model për brezin e ri të veprim-tarëve kombëtare në mbarë trevatshqiptare. Edhe pse është e pranishmenë Kuvendin e Kosovës, ajo pjesën“partiake”, d.m.th. përfshirjen në in-stitucione, ia ka nënshtruar qëllimeveme të gjera të lëvizjes. Kreu i lëvizjes“Vetëvendosje!”, Albin Kurti, e kathënë qartë se demokracinë nuk eshterë përfaqësimi. Ndërkohë pranëlëvizjeve të reja kombëtare janë tërhe-qur veteranë të përpjekjes kombëtareqë janë margjinalizuar nga politikapartiake (p.sh. në Shqipëri Abdi Bale-ta dhe Pëllumb Xhufi kanë marrë pjesënë veprimtaritë e Aleancës “Kuq e Zi”kundër regjistrimit të popullsisë). Përtë më rinjtë e lëvizjeve kombëtare, këtotë fundit janë si shkolla politike që ipërgatisin ata për një angazhim afatg-jatë. Strategjia e lëvizjes “Vetëvendos-je!” për të marrë pjesë në zgjedhje dhenë kuvend mund të ndiqet në tëardhmen edhe nga organizatat kom-

Duket se brezi i ri nuk i ka komplekset e inferioritetit ndaj të huajve dhe druajtjen

nga nacionalizmi. Duhet thënë se sërish në Shqipëri ata janë më pak të organizuar

dhe për këtë arsye veprimet e tyre janë më spontane.


Tema e muajit

bëtare në Maqedoni dhe Shqipëri. Karakteristika e katërt e lëvizjeve të

reja kombëtare është ndjekja prej tyree politikave identitare, sepse arsyeja eekzistencës së tyre është perceptimi idhunimit i të drejtave kombëtare dheindividuale të shqiptarëve. Kjo duketnë emërtimet e tyre. Për lëvizjen“Vetëvendosje!”, realizimi i vetëven-dosjes së popullit të Kosovës dhe i tëgjithë kombit është realizim i lirisëkolektive dhe individuale të shqip-tarëve. Lëvizja “Zgjohu!” në Maqe-doni mendon se identitetit kombëtarpo rrezikohet dhe se trashëgimisë kul-turore shqiptare po zhbëhet, prandajshqiptarët në këtë shtet duhet të zgjo-hen dhe të hidhen në veprim. Siç di-het, Aleanca “Kuq e Zi” në Tiranë ukrijua për të ndaluar regjistrimin epopullsisë sipas etnisë dhe fesë, qëgjykohet prej saj si shkombëtarizues.Lëvizje të tilla qytetare kërkojnë të rig-jallërojnë identitetin kombëtar dhe tëmos e konsiderojnë thjesht si një faktsimbolik dhe burokratik të shtetit.Lëvizja “Vetëvendosje!” nuk i njehsimbolet shtetërore të Republikës sëKosovës dhe kërkon që të përdorensimbolet shqiptare. Për të ideja e një“kombi kosovar” është anatemë eidentitetit shqiptar dhe tradhti e përp-jekjes njëshekullore të shqiptarëve tëKosovës për bashkim me Shqipërinë.Lëvizja “Zgjohu!” në Maqedoni kakundërshtuar fuqishëm përpjekjet përtë fshirë praninë shqiptare nga kul-tura, simbolika dhe trashëgimia his-torike e shtetit të ri. P.sh. veprimtarët esaj kanë protestuar ndaj maqe-donizimit të Nënë Terezës ose për ru-ajtjen e shenjave të lashtësisë iliro-shqiptare në kalanë e Shkupit.

Karakteristika e pestë ka të bëjë mestrukturën organizative. Lëvizjet e rejakombëtare janë formuar rreth ud-hëheqësve karizmatikë, që meligjërimin e tyre kundër sistemit kthe-hen në epiqendra që grumbullojnërreth vetes të tjerë individë që ndajnëtë njëjtat shqetësime. Me kohë lëvizjete suksesshme janë zmadhuar, brendatyre janë ndarë funksionet dhe kanëspikatur edhe individë të tjerë,

megjithatë ato mbeten të orientuarapër nga kreu i tyre. Sërish, rasti i lëviz-jes “Vetëvendosje!” mund të merret sishembulli më i mirë, sepse Albin Kur-ti është shpirti i lëvizjes, njeriu i cili nëpublik identifikon të gjithë lëvizjen.Po kështu, Aleanca “Kuq e Zi” u for-mua atëherë kur nënkryetari i Këshillittë Lartë të Drejtësisë, Kreshnik Spahiu,denoncoi publikisht rastet e abuz-imeve me ndërrimet e paligjshme tëkombësisë. Motoja e pasuesve të tijishte “Jemi të gjithë Kreshnikë!”.Spahiu, me përvojë e tij të gjatë nëshoqërinë civile (ai ka qenë drejtor iZyrës për Mbrojtjen e Qytetarit dhenjë ndër nismëtarët e Aleancës kundërKorrupsionit) dhe në sistemin e drejtë-sisë, e ka përcaktuar programin dherendin e veprimtarive të Aleancës“Kuq e Zi”.

Veprimtaria unifikuese

Lëvizjet e reja kombëtare nëhapësirën shqiptare e njohin dhe ko-munikojnë me njëra-tjetrën. Madje, atoe shohin veten si pjesë të përpjekjes sëpërbashkët shqiptare për dinjitet dhebashkim kombëtar. Megjithatë, secilalëvizje e zhvillon veprimtarinë e sajbrenda kontekstit të shtetit ku ështëthemeluar dhe nuk bëhet fjalë për njëlëvizje të vetme kombëtare. Përveçbashkëpunimeve ad hoc, ka pasurpak tentativa për të institucionalizuarbashkëpunimin e vazhdueshëm tëtyre. Një e tillë ka qenë Rrjeti i Orga-nizatave Shqiptare (RROSH) ithemeluar më 2008 në një takim nëTiranë, ku morën pjesë rreth njëzetorganizata nga trevat shqiptare, përf-shirë lëvizjen “Vetëvendosje!”, orga-nizatën “Çohu!”, lëvizjen “Zgjohu!”,Këshillin për Mbrojtjen e të Drejtavetë Njeriut nga Lugina e Preshevës,organizatën “Çamëria”, lëvizjen“Mjaft!”, shoqatën “ASAN” etj.RROSH-i ka shërbyer për informimindhe bashkërendimin e veprimtarivetë organizatave shqiptare që kanëqenë të inkuadruara në të. Takimeperiodike të RROSH-it janë zhvilluaredhe në Prishtinë e Shkup. Nën

stemën e RROSH-it janë organizuarkoncerte të njëkohshme në Tiranë,Prishtinë dhe Shkup më 28 Nëntor2008, është bërë kremtimi i 131-vje-torit të Lidhjes së Prizrenit dheveprimtari të tjera. Ndaj zhvillimevetë rëndësishme kombëtare në shtetetku jetojnë shqiptarët RROSH-i ka bo-tuar herë pas here deklarata të për-bashkëta. Fushata “Blej Shqip!” dheparulla “Jemi Një!” kanë lindur nëkuadër të veprimtarive të RROSH-it.U bë ca kohë që takimet periodike tëRROSH-it nuk mbahen më dhe nukbëhen më në shtyp deklarata në emërtë tij, megjithatë mundësia ekzistonqë në të ardhmen të riaktivizohet,ndoshta edhe me përbërje dhe formëtë re të funksionimit.

Shkrirja e lëvizjeve të ndryshmekombëtare në një të vetme, përveç seështë e vështirë të realizohet, mundtë mos jetë strategjia më e mirë. Përnga vetë copëtimi shtetëror i shqip-tarëve, lëvizjet kombëtare janë të de-tyruara të veprojnë në kontekste tëndryshme. Për këtë arsye çdo lëviz-je ka specifikën e vet, edhe pse vetene shikon si pjesë të së njëjtës përp-jekje kombëtare shqiptare. Gjithsesinë kushtet e tanishme, kur veprim-taritë kombëtare të shqiptarëve poshënojnë një hov të ri, nevojitet njëbashkërendim ideor, në formën e njëstrategjie që do të udhëzonteveprimin konkret në secilin shtet.Dihet që frymëzimi kombëtar ekzis-ton dhe ka ekzistuar përherë që ngaRilindja Kombëtare Shqiptare,mirëpo programi kombëtar duhetpërditësuar për shekullin e ri kukemi hyrë dhe nevojitet një orien-tim strategjik për individë dhegrupe që do të kërkojnë të angazho-hen në përpjekjen kombëtare.Qarkullojnë disa programe dhe plat-forma për çështjen kombëtareshqiptare, të hartuara nga individëdhe institucione, mirëpo më jetëgja-ta dhe më me vlerë do të jenë atosyresh që do të rezultojnë si të do-bishme për drejtimin dhebashkërendimin e lëvizjeve të veçan-ta kombëtare. �


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comTema e muajit

Jemi në prag të amendamentevekushtetuese që kanë të bëjnëkryesisht me mënyrën e zgjedhjes së

presidentit të vendit dhe kompetencavetë tij/saj. Ndërsa këto janë çështje merëndësi për strukturat kushtetuese tënjë shteti sovran, megjithatë, ato nukjanë më të rëndësishmet. Më tepër se sakjo, më e rëndësishme është se si tëlegjitimohen këto struktura dhe, më merëndësi, si të krijohet vetë populli nga icili buron sovraniteti i shtetit.

Pyetja se përse i duhet një njësieshtetërore një kushtetutë ka rezultuarnë përgjigje të ndryshme dhe kaprodhuar një numër teorish. Janëtheksuar disa funksione që pritet t’ikryejë një kushtetutë, ndër të cilat më

themeloret janë: funksionetautorizuese, të kufizimit dhe ndarjes sëpushtetit, funksionet legjitimuese dheato integruese. Me fjalë të tjera, njëkushtetutë duhet të krijojë një strukturëtë pushtetit ose autoritetit dhe talegjitimojë atë. Për më tepër, kushtetutaduhet të krijojë një identitet tëpërbashkët shoqëror e politik, që do tëishte burimi i sovranitetit të shtetit të ri,e që mund të mos ekzistojë parakushtetutës. Nga shumë kushtetutapritet që ta kryejnë këtë funksionintegrues. Ato i kontribuojnë integrimittë shoqërisë nëse mishërojnë qëllimet,aspiratat, vlerat dhe besimet themeloretë anëtarëve të shoqërisë që i lidh dhe imban bashkë ata.

Në rastin e Kosovës, Kushtetutaduhet të ndërtojë dhe të legjitimojëinstitucionet demokratike që kanë përqëllim tranzicionin në një regjimdemokratik dhe të krijojë kolektivin epopullit të shtetit të ri. Për këtë arsye nëkëtë artikull do të diskutojmë mbifunksionin integrues të Kushtetutës sëRepublikës së Kosovës që ka për qëllimkrijimin e popullit.

Nevoja e shtetit për popullin

Ne, Populli i Kosovës [...] miratojmëKushtetutën e Republikës së Kosovës,hapet Kushtetuta. Mirëpo, kjo nuknënkupton me automatizëm se popullii Kosovës ekziston ose duhet të

DEBATI PËR KUSHTETUTËN E RE

Ne, komunitetet e Kosovës...

“Ne, Populli iKosovës...” hapetKushtetuta e Republikëssë Kosovës, por kjo nukdomethënë se ekzistonnjë popull i Kosovës.Plani ndërkombëtar përbërjen e shtetit tëKosovës e sheh politikënsi sferë që reflekton aktetindividuale dhe struk-turën shoqërore duketheksuar komunitetet.Kjo qasje ndaj politikësautomatikisht pasqyronndarjen shqiptar-serb. Nëvend të kësaj, politikaduhet të shikohet si njëmoment krijues që mundta tejkalojë këtë ndarjepër të (ri)themeluar njëidentitet qytetar kosovar.Ndërsa Kushtetuta kadështuar të krijojë pop-ullin, ajo dhe politikandërkombëtare e shtet-bërjes në Kosovë e kacopëzuar shoqërinë koso-vare në komunitete tëshumta.

� Gëzim SELACI, Kosovë


Tema e muajit

ekzistojë para miratimit të Kushtetutës.Në këtë rast, është Kushtetuta ajo qëkrijon popullin e Kosovës. Aty kukoncepti abstrakt i popullit nukekziston, Kushtetuta duhet takonkretizojë atë.

Por, çfarë është populli? Në kuptimminimal, populli emërton të gjithënjerëzit që i nënshtrohen një autoritetiapo juridiksioni, pavarësisht statusit,përkatësisë klasore, etnike, fetare aracore të tyre. Megjithëkëtë, populliështë sovran, që domethënë se,ndonëse ai qeveriset nga një strukturëe pushtetit, populli megjithatë, jo vetëmqë ndikon, por ushtron kontroll finalmbi qeveritarët.

Populli është koncept sociologjik,por edhe juridik. Përgjatë disadekadave të fundit, e drejta përvetëvendosje si parim i ligjitndërkombëtar i është njohur popujve.Sidoqoftë, vështirë se ka një përkufizimligjor “të popullit”, andaj e drejta epopujve për vetëvendosje është ediskutueshme në shumë aspekte. Përkëtë shpeshherë e drejtandërkombëtare i drejtohet për ndihmëkonceptit sociologjik të popullit, qënënkupton një vetëdije ose ndjenjë tëidentitetit të përbashkët të rrënjosur nëkushtet objektive të një bashkësienjerëzish (komuniteti) me fat tëpërbashkët që i lidh prejardhja epërbashkët, kultura ose fati politik. Nëkuptimin ligjor, populli duhet të ketëmundësi ta realizojë të drejtën përvetëvendosje, domethënë të vendos përstatusin e vet politik (Neni 1 iKonventës Ndërkombëtare për tëDrejtat Civile dhe Politike), e në veçantipër të themeluar shtetin e vet sovran, tëbashkohet me një shtet tjetër ose tëzgjedh çfarëdo statusi tjetër politik(Rezoluta 2625 (XXV) e Asamblesë sëpërgjithshme).

Rëndom, populli, si njësi legjitimeshtetformuese, është konkretizuar tekombi. Pra, identiteti i përbashkëtkombëtar ishte populli i shtetit të ri.Kushtetuta shërben si një marrëveshjedhe forcë bashkuese me anë të së cilësnjë grup njerëzish, që nuk kanë tëpërbashkëta shumë vlera morale e

shoqërore, shndërrohen në komb qëpërbën popullin e shtetit ose polity-së sëre. Kushtetuta është edhe aspiratë drejtkëtij qëllimi. Ajo ka kapacitet të krijojëkolektivitetin e popullit që mund tëmos ekzistojë më përpara. Kurkushtetutat flasin në preambula për‘popullin”, kjo nuk nënkupton se mëparë kishte një shoqëri unike ose njëkomb unik, porse atë duhej formuar.Në raste të tilla kur kombi nukekziston, për të krijuar shtetin e kombit,së pari duhet formuar një identitetkombëtar që do të formonte popullin eshtetit të ri. Megjithatë, që të lidhet njëmarrëveshje në emër të kolektivit,individët paraprakisht duhet të kenënjëfarë identiteti të përbashkët sipopull. Kështu, ideja se kushtetutaështë marrëveshje më tepër ekonfirmon se sa që e krijon një entitet,pra ajo e formalizon një lidhje tëmëparshme në një bashkim më të plotë.

Kombi, si koncept ideologjik dhepolitik, është vështirë për t’u definuar.Ekzistojnë dy kuptime të kundërta tëkombit: kombi qytetar dhe ai kulturor.I pari është karakteristikë e të kuptuarittë kombit në traditën perëndimore dhesidomos anglo-amerikane, sipas të cilitkombin e përbëjnë grupe diverseetnish, kulturash e racash, që pranojnënjë kredo politike. Koncepti i dytë,ndërkaq, ka mbizotëruar në EvropënLindore dhe Qendrore deri në ditët e

sotme dhe bazohet në kritere si kultura,gjuha, prejardhja, historia e përbashkët,e kështu me radhë.

Ndërsa në kushtetutat e EvropësQendrore mbizotëron koncepcionikomunitar ose kulturor i kombësisë,kushtetutat të cilat bazohen në logjikëne kombit qytetar, që kanë zanafillën ngaRevolucioni Francez, kombin epërfytyrojnë si kolektivitet të të gjithëindividëve të cilët i nënshtrohen njëqeverie të përbashkët dhe ligjeve tënjëjta. Kombi qytetar i adresohetçështjes së të mirës së përbashkët, praçfarë është e mirë dhe e drejtë për tërëkombin në kuptim politik, e jo çështjesse çfarë është e mirë vetëm për një gruptë caktuar, duke ruajtur një qëndrimneutral ndaj vlerave kulturore tëbashkësive të ndryshme.

Shteti i komuniteteve

Përkundër preambulës së saj “Ne,Populli”, Kushtetuta e Kosovës kadështuar të krijojë popullin e shtetit tëri. Masat dhe rregullimet konsociativedhe karakteri shumetnik i Kosovës, qëe parasheh Kushtetuta, nuk e fuqizonshumicën shqiptare si popull osekomb konstituiv në shtetin e ri, por asqë ka arritur të krijojë identitet tëpërbashkët politik qytetar, siç e doNeni 1.2 i Kushtetutës, që do t’isheshonte dallimet e konfliktet

ndëretnike në vend do të krijonteshoqërinë e shtetit të ri.

Mendoj se nuk duhet pritur krijimine njëfarë kombi në kuptim të fortë tëfjalës, ngase është e pamohueshme qëekzistojnë ndarje të thella dhe popullinuk është i unifikuar, ndërsa jo të gjithakomunitetet janë të pajtimit që të jetojnënë të njëjtin shtet. Andaj, ndoshta më edrejtë kishte me qene nëse flasim përpopullin si një përkushtim i lirë për njëidentitet të përbashkët qytetar.

Një lexim më optimist i Kushtetutëssë Kosovës vë në pah se ajo synon tëkrijojë një ndjenjë të përbashkëtidentiteti të bazuar në vlera tëqytetarisë, e jo në vlera kulturore oseetnike. Natyrisht, kjo nuk është gjithaqnë frymë të Propozimit gjithëpërfshirëspër zgjidhjen e statusit të Kosovës(“Planin e Ahtisarit) që Kosovën eparasheh si shoqëri shumetnike (Neni1.1 i Propozimit gjithëpërfshirës), e i cilidokument është burimi kryesor iKushtetutës së Kosovës. Sido që të jetë,sipas Kushtetutës, kjo qytetari përbëhetnga bashkësi të shumëllojshme etnike,kulturore dhe fetare në vend që inënshtrohen një qeverie të përbashkëtdhe ligjeve të njëjta. Kushtetuta edefinon Republikën e Kosovës si shtettë qytetarëve të saj (Neni 1.2), ndërsaqartazi aludon në njohjen e kombeve nëKosovë si entitete të dallueshme ngaqytetaria (Neni 6.2).

Parapëlqimi i konceptit qytetar ndajatij kulturor ose etnik të popullit nëKushtetutën e Kosovës bazohet mbiidenë e krijimit të një qytetarie bazuarnë koncepte politike dhe që shtypambiciet kombëtare të popullsisë aty,për të cilat supozohet se kanë shkaktuarluftën në Kosovë. Mirëpo, një druajtje etillë bazohet në pikëpamje të gabuarapër luftën në Kosovë, sipas së cilëskonflikti i përgjakur përfaqësonshpalosje të urrejtjeve të lashtandëretnike, të ambicieve nacionaliste,pas rënies së regjimit komunist në njëeksperiment të pasuksesshëmdemokratik ku liderët arritën tëmobilizojnë masat për një dhunëndëretnike. Në të vërtetë, konflikti etniknuk e ka burimin në ndjenjat historike

dhe demokratizimin e shoqërisë, por nëluftën e elitave serbe për pushtet në njëmjedis kuazi-demokratik, të cilat nxitënurrejtje në mesin e popullatave nëmënyrë që t’i përdorin ato ndjenja përtë marrë pushtetin, gjendje e cila upërkeqësua nga ngritja e grupevekriminale dhe ndikimi i tyre nëekonominë e vendit, ndërkohë qënevojat e popullatës po mbetnin tëpaplotësuara.

Edhe më parë, strukturat politike tëkrijuara qysh nga koha e UNMIK-utdhe përmes “Kornizës Kushtetuese” tëvitit 2001, sipas së cilës qeveria që duhejtë kishte së paku një ministër serb dhenjë joserb nga mesi i komunitetevepakicë etj., jo vetëm që pasqyroninfaktin se politika në Kosovë bëhejrreptësishtë në linja etnike, por po einstitucionalizonin këtë duke eformalizuar me themelim tëstrukturave e rregulloreve. Qyshatëherë, partitë politike u formuanrreptësishtë të pastra në kuptimin epërbërjes etnike.

Shkrimi i kushtetutave në stilin“copy-paste” nga kushtetutat eshoqërive të tjera, duke huazuarmodele konsociative të cilat janëprovuar diku dhe merren si modelestandarde për t’u zbatuar në raste tëtjera që duken të njëjta, si për shembullnë shoqëritë pas konfliktit, jodomosdoshmërish prodhojnë rezultatetë pritura. Të merret ideja e qytetarisëshumetnike që mund të funksionojëmirë në demokracitë e etabluara sizgjidhje për Kosovën pa ndonjëpërpjekje serioze për të gjetur zgjidhjekreative, në vend se të tejkalojë ndarjetndëretnike, vetëm i institucionalizonato ndarje përmes krijimit tëinstitucioneve që funksionojnëekskluzivisht në bazë të përkatësisëetnike të popullsisë në vend.

Në vend se të kenë funksioninintegrues që ka për qëllim t’i shndërrojëindividët dhe komunitetet në njëpopull të njësuar, domethënë në njëtrup politik unik, aranzhimetkushtetuese në Kosovë po bëjnë tëkundërtën; demokracia konsociativedhe masat që synojnë garantimin e të

drejtave politike të komunitetevepakicë, në vend se të zbutin ndarjetndëretnike, ato vetëm po i legjitimojnëe thellojnë ato, duke qenë se në emër tëkëtyre qëllimeve po themeloheninstitucione politike e shtetërore që pofunksionojnë ekskluzivisht në bazë tëpërkatësisë etnike të popullsisë. Përshembull, me qëllim që të garantohetpërfaqësimit politik i pakicave nëkuvendin republikan dhe në posteekzekutive, janë paraparë vende tërezervuara për përfaqësues të pakicavenë këto poste. Si rrjedhojë, për të zënëmë lehtë këto poste, është stimuluarregjistrimi i partive politike si “partiminoritare”, duke u bazuar kryekëputnë përkatësinë dhe karakterin etnik(Neni 64.2 si dhe Propozimi Gjithëp - ërfshirës, Shtojca I, Neni 3). Më tutje,me qëllim të decentralizimit të push -tetit, janë krijuar komuna, si njësi the -me lore të qeverisë lokale, duke ubaz uar në ndarjet etnike të popullsisë(Neni 124 i Kushtetutës dhe Shtojca III,Neni 12 i Propozimit gjithëpërfshirës).Për pasojë, sistemi zgjedhor dhe orga -niz atat politike janë “etnicizuar” dhepopullsia gjithnjë e më shumë po më -sohet të sillet e funksionojë në rrafshinpolitik në varësi të plotë nga përkatësiaetnike e tyre, duke “etnici zuar” kështuedhe vetë shoqërinë e Kosovës. S’domend se kjo nuk lë vend për krijimin eidentiteteve politike de mo kratikebazuar në qytetari të për ba shkët që dotë ngriheshin përmbi etninë.

Si rezultat, populli i Kosovës nuk kaarritur të bëhet. Në Kosovë nuk kapopull, por komunitete etnike e fetare.Që nga fillimi i angazhimitndërkombëtar në Kosovë, duke nisurnga UNMIK-u e deri tash, zyra civilendërkombëtare dhe EULEX-i ndërtojnëpolitikat e tyre mbi idenë se në Kosovënuk ka një shoqëri, por grupe tëndryshme komunitetesh: shqiptarë,serbë, romë, ashkali, egjiptian, turq,boshnjakë, malazezë, kroatë... Politikandërkombëtare e shtetbërjes në Kosovësheh vetëm komunitete, e jo popull,dhe mbi këtë ide ndërton planin përKosovën që po e copëzon shoqërinëdhe territorin e saj bashkë.�


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comTema e muajit


Shqiptarët dhe shqiptaria, dojanë në fokus të kësajinterviste me ish-

kryeministrin Pandeli Majko, i cili nëmoshën 32 vjeçare mbajti mbi supet eveta ndoshta barrën më të rëndë tëkombit. Natyrisht, sot Majko nëbagazhin e tij intelektual dhe politik, kanjë thesar për të cilin shumëkush ia kazili. Dhe, pikërisht e kaluara e tij, e kabërë që sot ndër shqiptarët, kudo qëjanë, të gjendet ndoshta në piedestalinmë të lartë. Gjithsesi se këtu rolvendimtar ka luajtur qëndrimi i tij nëluftën e Kosovës, kur ishte kryemi -nistër i Shqipërisë. Pa dyshim se kjo eka bërë që sot ai të jetë edhe njëri ndërnjohësit më të mirë të çështjeveshqiptare. Prandaj e kemi pyetur përShqipërinë, Kosovën, shqiptarët eMaqedonisë. Gjithashtu temë e kësajinterviste janë edhe baraspeshat e rejaqë po krijohen në arenën ndërk -

ombëtare dhe ndikimi i tyre në çështjetshqiptare.

SHENJA: Tash kur jemi në 99-vjetorin e themelimit të shtetit shqiptar,por edhe pak, edhe në 4-vjetorin të pa -varësisë së Kosovës, si e vlerësoni gjen -djen e tanishme të popullit shqi p t ar nëtë gjitha trojet në Ballkan? A ia ke midalë të krijojmë shtete që në she kullin eardhshëm do të garantojnë jetë më tëmirë për shqiptarët e këtyre trojeve?

P. MAJKO: Nuk ёshtё pyetje ethjeshtё...Mendoj se mё shume se saaftёsia e shqiptarёve pёr te krijuarshtete, pyetja mё me vend ndoshta dotё ishte se çfarё duan shqiptarёt ngavetvetja sot. Nuk kemi pasur problemehistorikisht me ndёrgjegjenindividuale e as me aftёsitë eshqiptarёve pёr tё krijuar ose drejtuarshtete. Nё kёtё pikё jemi thuajse tёpazakontё...Shqiptaret kanё shembuj si

nё perёndim dhe nё lindje. Kemi Papedhe vezire, Muhamed Aliu i Egjyptit,Vaso Pasha i Libanit ose zemra eDuracos, dozhit shqiptar qё ndodhetndёr te paktёt të huaj nё panteonin elavdise nё Francё... Kemi Moisiunartist dhe Gjergj Fishtёn, RektorinHasan Tahsinin dhe Karl Gegёn,inxhinierin gjeni.... Kemi prodhuarhistori tё shkёlqyra me individёt tanёtё cilat do na i kishte zili çdo komb dheqё do ia u bёnte bustet si dekoratakrenarie kombёtare... Por, jo! Bustet etyre mungojnё... Si pёr tё na kujtuarraportet e pambyllura tё ndёrgjegjeskolektive tё shqiptarёve me historinё etyre. Ja, kemi dalё pas 100 vitesh tёbёjmё 2 shtete dhe tё ndihemi faktoreshtetformues nё njё tё tretё, me njёinfluencё nё rritje nё rajon duketejkaluar “digat” e kohёs dhe bastin ehumbur tё tё qenit “barbar” pёrballёfqinjëve tanё mё me fat nё miqёsitё

INTE

RVIS

TA INTERVISTË ME ISH-KRYEMINISTRIN SHQIPTAR,PANDELI MAJKO

“JEMI SI DY BINJAKË TË NDARË”

“Jo, nuk ka vend diskutimi për ndarje të Kosovës! Po të ndodhte, ky do të ishte rifillimi

i ndarjeve të reja territoriale dhe padyshim do të shërbente si bazë për rigjallërimin e

konflikteve etnike në rajon”, thotë ish kryeministri Shqiptar Pandeli Majko.

� Intervistoi: Afrim GASHI

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

europiane... dikur. Raporti me “sasinё”nё histori edhe ngatёrrohet dhe mbase100-ta e Shqipёrisё ёshtё sa 4-a eKosoves ose anasjelltas. Nёn “moshёne shtetit” lёviz mosha e vёrtetë eshqiptarёve, me tё cilёn veç fqinjёsiame grekёt ёshtё e matshme. Shqiptarёtjanё kёtu ku jetojnё nga fillimi i kohёs...shtetet e peradoritë kanё ardhur dheikur... Jemi kёtu! Kjo ka kuptimin efillesёs! Tё frikshёm nё mospa r ash -ikim, tё etur pёr tё ribёrё vetveten, ne -r vozё nga humbja e kohёs dhe kritikëmё shumё seç duhet ndaj vetes. Shqi -ptarёt po shfaqin siluetёn kolektive nёnjё botё tё ndarё ku njё pjesё na shehme mosbesim e tjetra na buzёqesh pёrtё na kujtuar vonesat tona nё karrigenbosh tё tё bёrit histori jo vetёm pёrveten, por edhe pёr tё tjerёt. Unё jamoptimist dhe nuk dua t’i bёj qejfin vetese askujt kur e them kёtё...

“Në Shqipëri mungon besimi indërsjellë”

SHENJA: Si e gjykoni gjendjenpolitike në Shqipëri kur dihet se ngërçipolitik mes pozitës dhe opozitës pobllokon integrimin e Shqipërisë. Ciliështë mendimi juaj dhe si mendoni seështë rrugëdalja nga ky ngërç politik?

P. MAJKO: Eshtё krizё jo ngёrcç.Politika aktualisht nё Shqipёri ёshtё nёpamjen e njё mazhorance qё “nuk emban dot” dhe njё opozite qё “nuk emerr dot”... Njё pamundёsi e ngrёnё

“"Kokat e shqipes"

Ende nuk po i kuptojlogjikat e “dy shqipeve”...Është si të bënte Kosovakërkesë zyrtare për “tëndarë” simbolet kombëtaredhe të kërkonte që një ngakokët e shqiponjës t’i jepejasaj... Toskërishtja dhegegërishtja jane dy kokat enjë trupi... Gjuhëtarët le tëvendosin kush do jetë ma-turimi në vazhdim i gjuhësshqipe.


Tema e muajit

nga konsumizmi i njё politike qё nukprodhon besim dhe nuk ka raportmoral me humbjen. Nuk kamarrёveshje, ka frikё nga njёri-tjetri...Pse? Logjika fillon nga fakti se politikanuk zhvillohet nё kishё ose xhami. Ajonuk funksionon vetёm mbi sistemin evlerave, por edhe mbi dobёsitёnjerёzore. Rrugёdalja...?! Do tё vijё nёkushtet e njё marrevëshje publike osejo, pёr tё ndёrtuar njё sistem garancishqё do tё linte sistemin politik tёfunksiononte pa trauma. E kuptoj qёdoni hollësi, por nuk mund tё zgjatemduke analizuar njё situatё qё ka nevojёmё shumё pёr psikanalistё...

SHENJA: Po për integrimin eShqipërisë në BE. Si e shihni këtë, përsa kohë do të ndodhë dhe a do tandryshojë kjo pozitën e gjithmbarshmetë shqiptarëve në Ballkan?

P. MAJKO: Sa kohё do zgjasёintegrimi nё BE?!... Ai do vazhdojёedhe pasi ne tё jemi anёtarё tё BE-së.Nuk e di sa i qartë jam duke thёnё sevlera mё e madhe e kёtij procesi ёshtёndёrtimi i njё tё vёrtete motivuese pёrmbarё shoqёrinё shqiptare. Tё paqartёpёr raportet me lirinё dhe veten,shpesh mendoj se ne jemi tё kapur nga“ngёrçi” real i tё parit tё gjёrave si njёçёshtje e statusit nё tё drejtёn pёr tёhyrё ose jo nё njё klub “elitar” ku paskёsaj kostumi dhe vetja do tё na dukentё ndryshёm... Por, ja qё nuk ёshtёkёshtu. Nё BE ka njё vend qё nuk na ezё kush. Aty shkruhet “Shqipёria” dhejo “anёtar”... Hyrja nё BE ёshtё njёproces qё ka tё bёjё me pёrmbajtjendhe jo dukjen. Ai thelbёsisht nxitraporte tё reja nё mёnyrёn e tё parit tёvetvetes dhe jo me statusin pёrballё tёtjerёve. Integrimi europian drejtohetnga politikanёt, por nuk ёshtё nёshёrbim tё tyre. Kёto dhe tё tjera duhettё na largojnё idenё e garёs ose tёvlerёsimit nё raport me tё tjerёt. Edhenёse ka njё “garё”, ajo ёshtё me vetendhe aftёsitё tona pёr tё ndryshuar.

SHENJA: Edhe këtë vit, siç duketnga raporti i progresit, nuk pati lajmetë mira nga Brukseli për Shqipërinë.

Deri kur Shqipëria mund t’ia lejojë këtëluks vetvetes që të vendnumërojë?

P. MAJKO: Pohimi i vetvetes nukёshtё luks. Ka vende qё vrapuan tё jenёanёtare tё BE-së dhe u bёnё. Nё fakttani ata pёrjetojnё njё krizё e cila vjennga rinjohja e asaj qё nuk e kuptuanose e refuzuan ta bёnin. Shqipёria ёshtёnё “luksin” e mosbёrjes sё tё njёjtitgabim me ta... Luks do tё ishte po ashtumendёsia “jemi mirё kaq sa jemi”...Mendoj se vendnumёrimi do tё ishtemungesa e njё eksperience tё tillё si kjoqё po kalojmё me Brukselin. Nuk ёshtёdramё. Aspak.

SHENJA: Në këtë kontekst, kurtashmë po thuhet publikisht se arsyejapër këtë vlerësim të progresit ështëmungesa e dialogut politik, cili ështëmendimi juaj për gjendjen dhezgjidhjen e kësaj nyje që pengonintegrimin e Shqipërisë në BE?

P. MAJKO: Nuk ka kohё tёhumbur nё njё eksperiencё e cila po nabёn edhe mё tё qartё mangёsitё tona...Kjo nё thelb e ka bёrё edhe mёemocionues procesin e integrimiteuropian dhe po kaq reflektimin pёr tёmos u kёnaqur me inercinё. Brukselipo na nxit si rrallёherё mё parё nёmarrёdhёniet tona si komb meEuropёn nё njё aksion tё paprecedentevolucioni brenda vetvetes. Dhe, pёrkёtё duhet tё mёrzitemi?! Lёrjanipolitikёs mёrzinё qё nuk po e “pёrdor”

dot procesin e integrimit europian sipudrёn e momentit. Ky proces,sidomos pёr politikёn, po shёrben siverifikues i mundёsive dhepamundёsive tё saj. E dhimbshme pak,por e vёrtetё.

“Më lehtë ndahet Ukraina se sa Kosova”

SHENJA: Si e vlerësoni gjendjenaktuale me Veriun e Kosovës? Amendoni se kjo mund të shpijë nëndarje të Kosovës?

P. MAJKO: Jo, nuk ka venddiskutimi pёr ndarje tё Kosovёs! Po tёndodhte, ky do tё ishte rifillimi indarjeve tё reja territoriale dhe padyshim do tё shёrbente si bazё pёrrigjallёrimin e konflikteve etnike nёrajon. E reja e vetme e kёtij procesiёshtё e vjetёr. Kjo ёshtё se Serbia nё njёpolitikё qё lёviz midis asaj zyrtares dhejozyrtares reflekton kёrkesёn pёrndryshime kufijsh nё Ballkan. Epanatyrshme, por e vёrtetё pёr njёvend qё dёshiron tё integrohet nёEuropё dhe njёkohёsisht tenton tёdrejtojё “trafikun” ballkanik tёinteresave aziatike.

SHENJA: Tashmë kur në botë nënjë mënyrë po ndërrohet baraspesha eforcave, sidomos pas këtij forcimit tëmadh të Kinës, por edhe të Rusisë, aështë kjo në shenjë se edhe shqiptarët


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comTema e muajit

duhet të shpejtojnë në mbylljen eçështjeve të tyre para se të ndërrojnëkëto baraspesha? Çka mendoni seduhet të bëhet në këtë rast:marrëveshje historike me sllavët egrekët apo të fillojë procesi i bashkimittë shqiptarëve?

P. MAJKO: Po e nis nga fundi ipyetjes suaj me njё kundёrpyetje. A jenitё sigurtё qё grekёt dhe sllavёt janё tёprirur pёr njё marreveshjeantishqiptare dhe pse?! Ç’kuptojmekur themi “sllav”? A janё sllavёt njёkontinuitet antishqiptar apo diskretdhe me politika relativiste gjeopolitike?Pse mendoni se Kina ёshtёantishqiptare dhe kaq?... Shpresoj tёmё kuptoni qё me pyetjet qё shtrova tёkem ngacmuar sensin e pёrgjigjeveende tё pathёna qё ekzistojnё pёrmёnyrёn tradicionale tё sjelljes tonё sishqiptar... Nuk ёshtё hera e parё qёdёgjoj kёndvёshtrime tё tilla, tё cilatqetёsisht dhe me pёshpёrimё jo fyesedua t’u them lexuesve tuaj tёrespektuar... Miq! Bota pёr shqiptarёtka ndryshuar nё atё mёnyrё qё kombesi shqiptarёt as nё ёndrёn mё tё bukurs’i kanё parё. Mallkimi ynё,Jugosllavia, nuk ekziston mё. NёBallkan po shfaqet Kroacia dheinteresat hungareze. Bullgaria do njёrol dhe qeveritarёt e Shkupit nuk dinёt‘ia njohin. Greqia do miqёsinё eshqiptarёve se dhe kaq ka mjaft pёr t‘uballafaquar poshtё interesave tё

tavolinёs ballkanike. Shqiptarёt janёnjё komb i rilindur qё po ndёrton elitate veta politike dhe ekonomike...Marrёdhёnia me serbёt ёshtё nёinercinё fundore. Kam njё parandjenjёse nё Beograd tani po mendohet mёseriozisht se asnjёherё, nёse duhet tёvazhdojё edhe 100 vjet tё tjera “lufta eftohtё” me shqiptarёt ose tё provohet epaprovuara. Kur e them kёtё, nuk kamparasysh “kompromisin” e ofruar pёrndarjen e Kosovёs dhe “krijimin eShqipёrisё sё madhe”... Kёto janёnaivitetet e fundit tё njё diplomacie padalje nё det. Le tё presim. Serbёt, atamё tё mencurit e dinё qё i thjeshtёsuarqёndrimi i shqiptarёve karshi tyre tanidefinohet si “pritje”. Nё Ballkan pritjaёshtё njё dhuratё qё nuk anashkalohetsi e tillё. Tё shohim.

SHENJA: Të kalojnë në fushën epolitikës më të gjerë. Kosova gjendet nëkërkim të njohjeve të reja të pavarësisësë saj. Si e shihni ju këtë proces? Si eshihni anëtarësimin e mundshëm tëKosovës në OKB?

P. MAJKO: Mendoj se anёtarёsimi iKosovёs nё OKB do tё ndodhё... por,procesi do tё jetё njё shkollё e vёrtetёdiplomacie ndёrkombёtare. Ndёrkaq,Kosova nё fakt ёshtё “pjesё” e OKB-sëpёr mёnyrёn e paprecedentё me tёcilёn ajo trajtohet nga institucionet esaj. Njё “psherёtimё” nё Kosovёdёgjohet deri nё zyrat mё tё larta tё

Kёshillin e Sigurimit... Njё“psherёtime” nё Tiranё nuk i dёrgohenas aspirina...(qesh)

SHENJA: Sipas jush, deri ku mundtë shkojë tendenca e Serbisë për tapenguar Kosovën në rrugën drejtetablimit të saj në arenënndërkombëtare? A ka edhe më tejSerbia apetite ndaj Kosovës dhe cilatjanë ato? Dhe, në anën tjetër, cili ështëroli që mund ta luajë Shqipëria në favortë Kosovës?

P. MAJKO: Po e filloj nga fundi.Shqipёria ёshtё anёtare e NATO-s.Beogradi e di se Tirana ka interesa tёpanegociueshme nё Kosovё. Kjo efundit po ashtu ёshtё pjesё einfrastrukturёs sё stabilitetit tёgarantuar nga NATO. Ç’mund tё bёjSerbia sot? Teknikisht asgjё! Njё aritmipolitike qё vjen nga Beogradi tenton qёçёshtjen e Kosovёs ta mbajë tё hapur...Po pastaj?! Pёrgjigja ёshtё se Serbiaёshtё vetё pjesё e arsyeve pse Kosovaёshtё kaq e blinduar nёpaprekshmёrinё e saj. Unё çuditem sishkolla e diplomacisё ruse nuk ua kamёsuar ende nё Beograd se mё lehtёsot ndahet Ukrahina se sa Kosova...

“Skënderbeu e mban emrin eAleksandrit”

SHENJA: Të flasim edhe pak përprobleme ndërshqiptare. Cili ështëopinioni juaj për shqiptarët eMaqedonisë, po ashtu në kuptim tëpolitikës që ata zhvillojnë atje, sidomoskur këtyre ditëve u ballafaquam mendërprerjen e regjistrimit ku haptazi pobëhet me dije nga partia maqedonasenë qeveri, VMRO-ja, se ajo synoi ta ulënumrin e shqiptarëve nën 20 %, me çkado të rrënohej Marrëveshja e Ohrit?

P. MAJKO: Shqiptarёt eMaqedonisё janё evolucioni ndaj tё cilitpolitikanёt e Shqipёrisё dhe Kosovёskanё pёrpara si sfidё dhe si provё ecilёsisё sё re qё pёrfaqёsojnё nё rajon.Padyshim ka mjaft pёr tё thёnё, poraktualisht politika e shqiptarёve ndajShkupit zyrtar po luan me diplomacinёe “tё pathёnave”... E ndjek nё distancё


Intervista

politikёn e Gruevskit. Sot ai pёrfaqёsonnё mёnyrё elokuente atё qёmaqedonasit nuk e duan. Nuk ёshtё evёshtirё tё kuptohet kjo. Duke luajturme politikёn e reagimit, sot politika eShkupit nuk ka mbledhur simpati tёshumta. Falё konflikteve tё mbledhuranё Maqedoni dhe rreth saj nga historiae afёrt dhe e largёt mendoj se politika eGruevskit do tё jetё njё justifikim ilehtё pёr keqtrajtimin e Maqedonisё sishtet. Atë qё nuk e kupton endekryeministri maqedonas ёshtё seshqetёsimi i parё ndaj tё drejtave tёshqiptarёve vjen edhe pёr faktin seinteresat e tyre (tё shqiptarёve) duhettё jenё tё papёrdorshme nga ata qёkanё tё tjera llogari me Maqedoninё.Kur e them kёtё, kam parasysh se pёrMaqedoninё interesat e popullitshqiptar atje janё njё çёshtje e sigurisёkombёtare. Shpresoj qё ta kuptojnёkёshtu. Shqiptarёt durojnё shumё,sidomos nё Maqedoni. Nuk bёjnё asprotesta. Kjo nuk duhet parё si dobësi,por si njё shqetёsim. Pёr nga karakteri,edhe konservator, shoqёria shqiptare jovetёm nё Maqedoni nuk paraluan meprotestën. Tradita e shqiptarit pёr tёdrejtёn ka njё marredhёnie tёkarakterit tё faktit dhe jo tё procesit.Kjo mund bёjё qё gjёrat tё ndryshojnёedhe dramatikisht duke shpёrthyeratёherё kur nuk e pret. Padyshim kёtunjё peshё tё madhe ka klasa politikeshqiptare nё Maqedoni e cila ёshtё nёbrezin e parё tё profesionistёve tё saj.Pёrsa i pёrket regjistrimit tё popullsisёmendoj se anulimi i saj ishte pozitiv.Zyrtarisht sot askush nuk e besonnumrin e shqiptarёve qё Shkupi zyrtarka dhёnё në dokumentet e vetastatistikore. Nёse dikush do qё ta ulёnumrin e shqiptarёve nё Maqedoni, kjoatёherё bёhet njё çёshtje politike dhe jostatistikё. Kjo dhe tema eshumёpёrsёritur e mosrespektimit tёMarrёveshjes sё Ohrit nё thelb nukjanё prova force ndaj shqiptarёve simund ta mendojë dikush nёMaqedoni. Nё mёnyrё fundoremaqedonasit, sado me rezerva qё takenё, do ta kuptojnë me kohё se çdomosfunksionim nё marrёdhёnien me

shqiptarёt prek themelin e seriozitetitdhe besueshmёrisё sё shtetit tё tyre nёmarrёdhёniet me tё tjerёt. Pёr mё tepër,problemi me shqiptarёt, ndryshe ngadebati me grekёt, daton pas lindjes sёKrishtit. Nё njё shesh tjetёr tё Shkupitёshtё statuja e Skёnderbeut, heroitkombёtar tё shqiptarёve tё cilinSulltani ia vuri kёtё emёr (Iskander)pёr nder tё Aleksandrit tё Madh...Marrëveshja e Ohrit nuk u kerkonmaqedonasve ta ndryshojnё gjuhen,kishёn ose emrin. Ështё njё dorё eshtrirё pёr bashkёjetesё. Pa shpatё.

SHENJA: Si e vlerësoni bashkë -punimin ndërshtetëror mes Kosovësdhe Shqipërisë, si dhe të këtyre dyshteteve me shqiptarët që kanë mbeturjashtë këtyre kufijve?

P. MAJKO: Marrёdhёniet eShqipёrisё me Kosovёn janё si njёgjysёmёndёr e gjysёmrealitet. Ka njёsjellje deri diku tё paqartё qё u ngjandy vёllezёrve qё kanё ndertuar shtёpimё vete dhe u vjen turp tё ftojnё njёri-tjetrin nё shpi. Shkurt jemi ende nё njёmarrёdhёnie tё pamësuar, ku seciliduhet t’i mёsojё nga pak tjetrit si ti’bёjnё gjёrat bashkё. Pavarёsisht kёsaj,marrёdhёniet nё fushat e tjera jopolitike, qё varen nga marrёdhёniet

njerёzore e kanё tejkaluar politikёn.Nipi im nga Prishtina pasi mё mbulonme pёrqafime fillon dhe flet me njёzhurmё e sokёllimё tё pafund nёpёrshtepi... si pёr të mё thёnё se gjёrat nukjanё si mё parё dhe unё tanimё jam“axh” nё Kosovё... Pёr tё tjerat mendojse po vjen koha qё politika shqiptare nёrajon tё ulet sё bashku, sepse interesate duan qё kjo tё ndodhë. Dalëngadalë,por duhet.

SHENJA: A duhet të përpilohet njëstrategji e cila do të vinte në sistembashkëpunimin mbarëshqiptar në tëgjitha sferat, si në ekonomi, kulturë,transport etj. apo kjo duhet t’i lihetvullnetit të mirë të politikanëve qëdrejtojnë me këto shtete? Cili është rolii Juaj në këtë drejtim?

P. MAJKO: Jemi ende nё hapat epara. Ka edhe njё kujdes tё trashёguarnga periudha para pavarёsisё sёKosovёs. Nё atё periudhё edhe kurpёrqafoheshe me delegacionet eKosovёs sytё e pёrfaqёsuesvendёrkombёtars dukeshin sikur tёhetonin edhe kёtё. Ishte pёr humor,por e vёrtetё. E kam fjalёn qё pёr disaarsye politika do jetё ende e rezervuardhe njё apo disa hapa mbrapa asaj qёpo ndodh e pritet tё ndodhe me

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com


Intervista

shoqëritë shqiptare tё hapura me njëra-tjetrёn. Mos harroni qё pёr disa arsyeshqiptarёt jo vetёm po forcojnё marrё -dh ёniet me njёri-tjetrin, por... po njohinvetveten po ashtu. Jemi si dy binjakё tёndarё qё ndjenim njёri-tjetrin nё dis t a -ncё dikur dhe tani ende nuk na besohetqё ёndrra ka ndodhur... Dramёn edjeshme e kupton sidomos sot.

Tendencat për ndasi

SHENJA: Ekziston një tendencëpër formimin e “kombit kosovar”. Si eshihni ju këtë?

P. MAJKO: Jam shprehur nё mediadisa herё. Ky ёshtё njё diskutim i cilinuk mund tё ngrihet nё kurriz tё iden -tit etit shtetёror tё Kosovёs. Nё kёtёdrejtim mendoj se diskutimi pёrformёsimin e identitetit tё shtetёror tёKosovёs, ёshtё i themeltё dhe i ne v oj -sh ёm. Kurse kuptimёsia “komb kos -ovar” ёshtё si tё thuash “maqedonasshqipfolёs”, “malazez shqipfolёs”... pale pastaj nё Preshevё... Nuk e di kush imbron kёto vibracione postjugosllave!

SHENJA: Po tendenca me ngritjene gegërishtes në gjuhë zyrtare tëkombit kosovar – çka mendoni përkëtë?

P. MAJKO: E konsideroj njё ngaformat eksperimentale qё ne shqiptarёtzotёrojmё pёr tё bёrё “qimen tra”...Ende nuk po i kuptoj logjikat e “dyshqipeve”... Ështё si tё bёnte Kosovakёrkesё zyrtare pёr tё “ndarё” simboletkombёtare dhe tё kёrkonte qё njё ngakokёt e shqiponjёs ti jepej asaj...Toskёrishtja dhe gegёrishtja janë dykokat e njё trupi... Gjuhёtarёt le tёvendosin kush do jetё maturimi nёvazhdim i gjuhёs shqipe. Gruaja imeёshtё shkodrane dhe tё dy i kemimarrё nё vite “hua” njёri-tjetrit tёfolurёn e pёrditshme. Dhe, jemi tёkёnaqur boll. “Bajagi boll”, thonё nёShkodёr. S’dua tё flas mё gjatё pёr kёtёefekt dytёsor tё lirisё...

SHENJA: Cili është qëndrimi juajndaj kohezionit kombëtar të shqipt -arëve në Ballkan? Çfarë mendoni se

duhet të jetë vizioni shtetëror iShqipërisë dhe Kosovës për shqiptarëte Maqedonisë, të Malit të Zi, Luginëssë Preshevës etj?

P. MAJKO: Pres tё ndodhi diçkame universitetet. Aty ёshtё e ardhmjadhe komportimi i kombit tonё pёr gjys -mё shekullin nё vazhdim po formohetaty... Unё e nisa si student rrugёn epolitikёs, por ndjej se prioritetet kanёndryshuar dhe ёshtё e kotё tё luashrolin e mёsuesit. Jetojmё nё kohё qё tёqenit nxёnёs nuk ёshtё turp.

SHENJA: Viteve të fundit hartagjeopolitike e rajonit ka ndryshuarduke e shfaqur mjaft të faktorizuarTurqinë si forcë regjionale, e cila e dimëmirë se është aleate e fuqishme eSHBA-ve. Çka mendoni për këtokonstelacione të reja, si duhet tëpozicionohet Shqipëria, po edheshqiptarët e tjerë, në këso rrethanash?

P. MAJKO: Ka zhvillime tёçuditshme aq sa duhet tё jesh i maturnё konkluzione. Po ta vini re, jampёrpjekur tё jem jo i zgjatur nёkomente pasi jetojmё njё proces post-

vullkanik ku “magma” ende nuk ёshtёtharё. Nga kjo pikpamje ёshtё me fat aiqё jeton kohё qё pёrsёriten njё herё nёdisa shekuj... Turqia dhe turqit janёpjesё e konstelacionit ballkanik, porndryshe nga pritshmëria, Turqia pomerr njё rol mё tё gjerё dhe interesant.Na duan dhe i duam. Sekretin e fundittё njё miqёsie si kjo e kuptojnё vetёmshqip tarёt dhe turqit. Ajo nuk shpje g o -het, por shijohet. Si njё kafe ngu s h ё -llimi dikur nё ditё tё rёnda dhe pёr tёpasur njё optimizёm mё shumё sot nёfillimin e njё dite tё re pёr shqiptarёt...

E kaluara shikuar nga e tanishmja

SHENJA: Ju ishit kryeministër iShqipërisë gjatë vitit 1999, në kohën mëkritike për Kosovën dhe për shqiptarëtnë Ballkan. Si e kujtoni atë kohë?Shikuar nga kjo perspektivë, a do bënitdiçka më ndryshe nga veprimet që ikeni ndërmarrë atëherë?

P. MAJKO: Po tё kisha bёrё diçka“ndryshe”...besoj se do shtoja listёn epolitikanёve tё modelit tё Esat PashёToptani. Dhe kaq. Nuk ndryshoj es’jam penduar pёr asgjё. Kam bёrё veçatё qё duhet tё bёja. I shërbeva venditdhe popullit tim. Tё tjerё kanё dhanёjetёn si pёr tё na kujtuar se nderimi utakon sidomos atyre...

SHENJA: Nga hapësirat tjerashqiptare perceptoheni si politikani mëpatriot dhe më mbarëshqiptar. Ciliështë komenti juaj për këtë?

P. MAJKO: Komenti im...ёshtё ky.Thonё se Enver Hoxha nё lulen epushtetit tё vet bёri njё vizitё nё veri tёvendit. Nuk e di saktësisht nё ç’zonё,por diku e prezantuan me njё malёsortё vjetёr tek tё 90-at. U ulёn ballas si lisime pishёn e butё franceze. Malёsorikishte emër dhe kishte luftuarpushtuesit e huajt pa dallim. Hoxhanuk i kurseu fjalёt e mira. – Tё lumtё –i tha - e ji krenar me veten se e ke mbyllsiç duhet... Plaku thonё se thithi fortduhanin e dredhur dhe tha fjalёt me tёcilёn unё po e mbyll kёtё intervist:“Burri ka kohё me u turpёnue...” �

“"KOSOVA ËSHTË EBLINDUAR"

Shqipëria është anëtare eNATO-s. Beogradi e di seTirana ka interesa të pane-gociueshme në Kosovë. Kjoe fundit po ashtu ështëpjesë e infrastrukturës sëstabilitetit të garantuar ngaNATO. Ç’mund të bëjë Ser-bia sot? Teknikisht asgjë!Një aritmi politike që vjennga Beogradi tenton qëçështjen e Kosovës tambajë të hapur... Po pas-taj?! Përgjigja është se Serbia është vetë pjesë earsyeve pse Kosova ështëkaq e blinduar në papreksh-mërinë e saj.


EKON

OMI

Me një rritje vjetore përgjithë-sisht të kënaqshme, e cilapranohet të jetë mbi 4%

edhe nga më skeptikët, e mbi të gjithame aftësinë e admirueshme të shqip-tarëve për t’u përfshirë në biznes,duket sikur vendi i ka lënë pas kohëtkur përcaktohej si më i varfri në Eu-ropë. Më në fund. Por, qielli s’ështëedhe aq i kaltër dhe jo për faj të mua-jit nëntor. Statusit të Shqipërisë sivend kandidat për në BE sapo i ështëthënë “jo” për të dytin vit radhazi, përshkak të njërës prej krizave më të for-ta politike të përjetuara në këto 20vitet e fundit. S’ishte e papritur për as-një shqiptar, pasi Brukseli kishte qenë

më se i qartë. Tani pas refuzimit tëstatusit, ekonomistët numërojnë si tëhumbura dhjetëra milionë dollarëfonde, por kjo as i tremb dhe as i tur-përon dy partitë kryesore në vend. Nëvend të ofrimit të zgjidhjeve konkrete,ato vazhdojnë debatin “kush e ka fa-jin”. Edhe pse për BE-në dhe shqip-tarët, përgjigja është e thjeshtë: fajtorejanë të dyja palët.

Ekonomia në 20 vjet

Shqipëria përjetoi një ekonomi tëfortcentralizuar, për gati 50 vjet, paspërfundimit të Luftës së DytëBotërore. Gjatë gjithë këtyre deka-

dave, koncepti i pronës private uluftua fort, si një e keqe që s’duhej tëishte pjesë e “njeriut të ri”. Por, ishtepikërisht dështimi i sistemit të për-dorur në ekonomi ai që e rrëzoi ko-munizmin. Sipas analistëve të huaj,pas vitit 1991 përgjigja e shqiptarëvendaj hapjes së tregut dhe nismës pri-vate ishte më e mirë nga ç’pritej dhekjo ishte një nga arsyet që stabilizoi in-flacionin. Në vitin 1991, ky i funditishte 25%, por pastaj ra me më shumëse dy herë. Valuta shqiptare, leku, ustabilizua dhe GDP-ja u rrit me 11%në 1993, më së shumti për shkak tësektorit privat.

Mes dhjetëra problemeve me të

DRITËHIJET E EKONOMISË SHQIPTAREGJATË 20 VITEVE TË FUNDIT

Të blejmëSHQIP

Lehtësimi i mëte-

jshëm i tregtisë

me Kosovën shihet

si një mundësi e

shkëlqyer rritjeje

për të dyja shtetet

shqiptare. Gjith-

sesi, ekspertët janë

të një mendjeje kur

thonë se shkalla e

marrëdhënieve

mes tyre nuk

është aq e lartë sa

duhej të ishte.� Elda Spaho - BLETA, Shqipëri

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comEkonomi


cilat ndesheshin shqiptarët në një sis-tem politik që ishte ende i ri për ta,demokracinë, njëri rezultoi të ishte mëi rrezikshmi. Politika ose, më saktë,pazotësia e dy forcave më të mëdhapër të rënë dakord mbi çështjet erëndësishme. Një situatë delikate, ecila vazhdon të kërcënojë edhe sotpërparimin ekonomik të Shqipërisë,sipas analistëve vendas dhe të huaj.Trazimi politik që përfshiu vendin paszgjedhjeve të vitit 1996 e largoi disi vë-mendjen nga zhvillimet ekonomikedhe e favorizoi lulëzimin e një formedepozitimi parash të paparë deriatëherë në vend: skemat piramidale.Këto të fundit ofronin norma interesishumë herë më të larta se bankat (tëcilat ishin ende shumë të dobëta) dherrëmbyen mendjen e njerëzve, në kup-timin e plotë të fjalës. Shumë shpejtato ua rrëmbyen edhe paratë. Tëbindur se futja e të ardhurave aty ishteinvestimi më i mirë, mijëra familjeshqiptare s’patën frikë të shisnin edheshtëpitë e që paratë t’i dorëzonin tefirmat e shumta piramidale. Këto tëfundit e ushtronin aktivitetin e tyrenë mes të qyteteve, në mes të ditës,shoqëruar nga radhët e gjata tënjerëzve, gati për depozitime. Endesot, pas 14 vjetësh, s’është qartësuarplotësisht se cila ishte përgjegjësia eshtetit të asokohshëm, por një gjë amadihet me siguri: brenda disa ditëve, 8-16 janar 1997, skemat piramidale sh-pallën falimentin njëra-pas tjetrës dhenisën t’i kthenin të gjithë njerëzitmbrapsht, pa u paguar asgjë. Tëzemëruar dhe me librezat bosh, shqip-tarët u përfshinë në protesta të dhun-shme, që kërkonin rrëzimin e qeverisëdhe kthimin e parave të tyre. Për disamuaj vendi u zhyt në një rrëmujë tëpërgjakshme që mori jetën e mëshumë se 2 mijë njerëzve. Llogaritet qëshqiptarët të kenë humbur mbi 1.6miliardë $ amerikanë në skemat pi-ramidale, një grusht i rëndë ky përstomakun e dobët të ekonomisë ven-dase, duke e çuar GDP-në në -8%..Pronarët e skemave piramidale për-funduan në burg, por shqiptarët s’imorën kurrë paratë e tyre.

Ekonomia nisi të merrte sërishveten dhe ishte e qartë që nevojiteshinreforma në të gjithë sektorët, por atokërkonin para. Shteti i ktheu sytë ngapronat e veta duke rritur ndjeshëmshkallën e privatizimeve. Deri atëherëkëto të fundit kishin qenë të pakta,kryesisht ndërmarrjet dhe pronat evogla. Fuqia e tyre në rritjenekonomike dhe në uljen e borxhitshtetëror ishte simbolike, por tashmëkohët kishin ndryshuar. Forca e repolitike në fuqi duhej të tregonte seishte e zonja të qeveriste situatën dhese këtë mund ta bënte pa pritur vetëmndihmën e huaj. Pas vitit 1999 nisënprivatizimet e rëndësishme. Në 2000,sipas të dhënave nga Ministria e Fi-nancave, për herë të parë ato kapënshifrën e 8.9 miliardë lekëve të ard-hura, duke financuar 22% të buxhetit.Ishte viti kur u privatizua Banka Kom-bëtare Tregtare, e para në radhën eshumë pasurive të mëdha shtetëroreqë do të shkonin në duar të tjera.

Shteti shqiptar është munduarvazhdimisht të fuqizojë ekonominëduke thithur investimet direkte tëhuaja (IHD) dhe vitet e fundit raportete institucioneve të huaja kanë qenëmë se pozitive. Sidomos ai i fundit,sipas të cilit, Shqipëria zuri vendin edytë në Evropën Juglindore përfuqinë thithëse të tyre. Ajo e mbyllivitin 2010 me rreth 1 miliardë euroIHD, pas Serbisë.

Investimet e huaja do të ishinshumë më të larta sikur vendi të mospërballej me një tjetër problem tëmadh: pronësinë. Paqartësia epërkatësisë së qindra pronave ka për-funduar shpesh, përveçse në gjyqe tëlodhshme, edhe në tërheqjen e plotë tëinvestitorëve.

Ato që shqetësojnë

Përpos këmbënguljes së qeverisësë Shqipërisë që në vitin 2008, se krizabotërore nuk do të ndihej, s’kishte sesikjo të mos ndodhte. Të paktën 800mijë shqiptarë jetojnë e punojnë si em-igrantë në Itali e Greqi dhe që prej trevjetësh ata dërgojnë gjithnjë e më pak

para te familjet e tyre në Shqipëri. Rë-nia e remitancave (13.7% në janar-qer-shor 2011 krahasuar me 1 vit më parë)po i shqetëson gjithnjë e më shumëspecialistët e ekonomisë. Ata kërkojnëqë qeveria të reagojë, duke gjeturmënyrat e duhur për t’i futur remi-tancat brenda kufijve të Shqipërisë.Kësaj i shtohet edhe kriza e fortë poli-tike, nisur që pas zgjedhjeve të qer-shorit 2009. “Pa dyshim: ekonomia edytë më e varfër në Evropë (pas Mol-davisë) pengohet shpesh nga vetvetjagjatë zhvillimit. Megjithatë, nëdemokracinë ende të re, janë zbatuaredhe shumë reforma me anë të tëcilave synohet të largohet trashëgimiae ekonomisë së centralizuar për deka-da me radhë dhe të krijohen kushtetpër një klimë ekonomike liberale:Ndërmarrje shtetërore të panumërta uprivatizuan; një taksë e sheshtë prej10% siguroi një ngarkesë fiskale tëpashembullt të butë në Evropë.;nëpërmjet ngritjes së një one-stop-shop-i u përshpejtua dukshëm proce-si i krijimit të firmave; edhe rregullatnë tregun e punës, ku Shqipëriazotëron avantazhin demografik të njëstrukture popullate të re, konsidero-hen si jo të ndërlikuara”, shkruantedy vjet më parë gazetari i njohurzviceran Thomas Fuster, i gazetës"Neue Zürcher Zeitung".

Shqipëria nuk ka bujqësi të zhvil-luar. Kjo e fundit përbën aktivitetinbazë të më shumë se 40% të njerëzve.Gjithsesi, qeveria ka nisur zbatimin edisa reformave të rëndësishme gjatëviteve të fundit dhe projekti më imadh është ai i subvencionimit mepara i fermerëve që do të hapin pem-ishte frutore ose arrore. Projekti kanisur të japë rezultate dhe fusha apokodra të tëra djerrë tashmë janë kthy-er në tokë prodhuese. Gjithsesi, fer-merët shqiptarë kanë shumë nevojëpër t’u bërë konkurrentë në tregun ra-jonal e atë ndërkombëtar. Produk-tiviteti i lartë i tokave pengohet sëtepërmi nga parcelizimi ekstrem ityre. Në shumë raste, një familje kavetëm 1 ha tokë, edhe kjo e ndarë nëshumë parcela, sipas formulës zbatu-


Ekonomi

ar pas rënies së komunizmit. Kjo bënqë kostoja e menaxhimit të tokave tëjetë shumë e lartë dhe që rrjedhimishtproduktet bujqësore të kenë çmimemë të larta se të fqinjëve.

Me gjithë kontestimet dhe tonet endryshme të optimizmit, thelbi i ra-porteve ndërkombëtare të 3 viteve tëfundit ka qenë pozitiv: Shqipëria kapasur zhvillim dhe rritje ekonomike.Në 2009, ajo ishte i vetmi vend nëEvropë që pati rritje ekonomike,përveç San Marinos dhe Lihteshtajnit.Përveç disa reformave të zbatuara mesukses nga shteti, “suksesi” i dihet përnder edhe faktit që ekonomiashqiptare është ende e izoluar. Ek-sportet janë disa herë më të ulëta seimportet, ndaj kjo ndërthurje e dobëtme tregjet botërore nuk ka sesi të sjel-lë një shkallë të lartë krize.

Si të përballojmë krizën?

Mënyrat sesi Shqipëria mund t’ibëjë ballë krizës janë të shumta, sipasanalistëve dhe ekspertëve ekonomikë.Njëri prej tyre, ish-ministri iEkonomisë Anastas Angjeli, këshillonse zgjidhje do të ishte kufizimi ishkëmbimeve tregtare me Greqinëdhe Italinë dhe rritja e shkëmbimevetregtare me vende si Gjermania apoFranca. Vazhdimi i zbatimit i amnis-tisë fiskale me të ardhurat epadeklaruara të bizneseve private,politikë tërheqëse për të rritur niveline remitancave dhe vazhdimi i projek-teve tashmë të suksesshme në bujqësijanë disa zgjidhje të tjera tëpropozuara vazhdimisht nga grupetshqiptare të biznesit. Krijimi i një

ekonomie mbarëshqiptare, po ashtu. Lehtësimi i mëtejshëm i tregtisë me

Kosovën shihet si një mundësi eshkëlqyer rritjeje për të dyja shtetetshqiptare. Gjithsesi, ekspertët janë tënjë mendjeje kur thonë se shkalla emarrëdhënieve mes tyre nuk është aqe lartë sa duhej të ishte. “Pavarësishtlëvizjeve të përgjithshme rajonale siMTL-të, CEFTA, ose marrëveshjet ebashkëpunimit në sektorë të caktuarmes dy vendeve, përsëri ato janë mar-rëdhënie të kufizuara dhe pothuaj spo-radike”, thotë një prej tyre, ArtanGjergji, në një kumtesë mbi krijimin enjë tregu të përbashkët mbarëkombë-tar, publikuar në rrethe akademikedisa muaj më parë. I pyetur nga“Shenja” ai theksoi se dy shtetet nukkanë një orientim të saktë, në nivele tëlarta, për të rritur seriozisht shkëm-bimet ekonomike.

Sipas Gjergjit, drejtor i Fonda-cionit për Liri Ekonomike deri nështator 2011, është koha e duhur(madje jemi të vonuar) për të kul-tivuar preferencën konsumatore.“Me fjalë të tjera, në kushte të njëjtacilësie dhe çmimi "blej shqip” duhettë jetë një moto që duhet të shoqëro-jë konsumatorët shqiptarë në të dyvendet, me qëllim të nxitjes dhembështetjes së ngritjes ekonomikembarëshqiptare.

Është për të të ardhur keq që,edhe pse në këto vise prodhohen pro-dukte tashmë të certifikuara dhe cilë-sore, të cilat janë konkurrente edhenë aspektin e politikave të çmimeve,përsëri për inferioritet ndaj produk-teve të huaja ose për snobizëm, kon-sumatorët shqiptarë (ky fenomenështë më i përhapur në Shqipëri se nëKosovë) vazhdojnë të kenë një qasjejo fort pozitive ndaj produkteve dheshërbimeve vendase”, thotë ai. ArtanGjergji thotë se përfitimet do të ishintë shumta.

Ndër më kryesoret, vetëm-jaftueshmëria ekonomike nëhapësirën mbarëkombëtare, ulja evarësisë nga importet, akumulimi ikapitalit në vend, nxitja e zhvillimitekonomik të shkallës në tregun e për-bashkët, rritja e të ardhurave në bux-hetin e Shqipërisë dhe Kosovës.

Ideja e përfshirjes në këtë tregmbarëkombëtar edhe i shqiptarëvetë Maqedonisë, pohohet nga shumëekspertë të tjerë. Por, rrugët për tabërë këtë ende s’janë formuluarqartë, pavarësisht bindjes ndaj nevo-jës së një marketingu të kujdesshëmtë identitetit kombëtar. �

Treguesit kryesor të Ekonomis 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

GDP, ndryshimi në % 5.9 7.5 3.3 4.0 4.1 3.9 5.0

Rritja e prodhimit industrial,

ndryshimi në %-9.7 8.7 7.2 20.0 . . .

Shkalla mesatare e papunësi

së në%13.5 13.0 13.8 15.0 15.0 14.0 13.0

Rroga mesatare mujore,

në EUR221 228 242 246 . . .

Inflacioni, % 2.9 3.4 2.3 3.5 4.0 4.0 4.0

Borxhi publik % 53.9 55.2 61.6 61.0 . . .• Burimi i të dhënave: Ministria e FinancavePërpunimi dhe komentet: Open Data Albania

Instituti Ndërkombëtar i Vjenës për Studime Ekonomike. Të dhënat dhe parashikimet për ekonominë e Shqipërisë

• Artan Gjergji

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Qytetarët e Kosovës, në një pjesëtë madhe, kanë një strukturëemocionale të deformuar. Ata

përjetojnë ndenja të kundërta, njëko-hësisht, për pjesë identike të të njëjtitobjekt. Në Kosovë adhurohet EnverHoxha dhe urrehet Tito (ose Millo-

sheviqi e të tjerë), kur të dy janë e njëj-ta gjë. Ky deformim vjen se ata njohinvetëm variantin komunist të historisësë Shqipërisë (londineze). Kur shikonse dhe Arbën Xhaferi mendon se “En-ver Hoxha ka më shumë merita përKosovën sesa për Shqipërinë”, sipas

FSHEHJA E TRADHTISË KOMBËTARE

Kosova dheENVER HOXHAMe orientimin e jugosllavëve, vitin e parë në pushtet,

komunistët shkatërruan ekonominë dhe në verën e vitit

1946 në Shqipëri u shfaq kriza e bukës. Në kulmin e

krizës, nëntor 1946, Jugosllavia i ofroi Shqipërisë një

marrëveshje ekonomike, sipas të cilës bashkoheshin

doganat, barazohej monedha dhe çmimet. Enver Hoxha

ishte në ballë të punës për bashkimin e dy vendeve.

� Çelo HOXHA, Shqipëri

OPIN

ION


Opinion


një interviste të tij me Enver Robellin,niveli i enverizmit te shqiptarët e ish-Jugosllavisë është i lartë. Arbër Xhaferidhe gjithë ata që mendojnë si ai duhettë lënë urgjentisht çdo punë që kanë nëduar dhe të lexojnë ca historiShqipërie, por jo variantin e shkruarnga shërbëtorët e diktaturës.

Partia Komuniste Shqiptare, 1941,ishte instrumenti politik të cilin ju-gosllavët e përdorën për shkatërrimine kombit shqiptar. (Në lidhje meShqipërinë, Jugosllavia zbatonte plat-formën serbe). PKSH-ja u themeluanga dy jugosllavë, Miladin Popoviçidhe Dushan Mugosha. Deri në 1948,PKSH-ja punoi për bashkimin eShqipërisë me Jugosllavinë. Kjo ështëe vërtetuar.

Mposhtja e nacionalistëve

PKSH-ja nuk ishte parti politike,por bandë. Ajo s’kishte ideologji. Lid-hja e brendshme e anëtarëve të sajishte kompromentimi me pjesëmarrjenë krime. Këtë e kanë deklaruar vetëkomunistët në Plenumin II të PKSH,23-28 nëntor 1944, në Berat. Anëtarët esaj, të zgjedhur nga Popoviçi dhe Mu-gosha, ishin gangsterë, analfabetë dhepjesëtarë të pakicave joshqiptare. Kjoformulë ishte kopjuar nga Rusia.“Shumica e udhëheqësve kryesorë tëkomunizmit nuk ishin rusë, por anë-tarë të minoriteteve”, vëren EmilLengyel në librin “Nationalism, thelast stage of communism”, 1969.

Gjatë luftës gjithë vizioni i PKSH-së ishte ndërtuar nga Tito, i cili e për-cillte me anë të letrave. Për ta futurShqipërinë në gjirin e Jugosllavisë, Titoe dinte që do të haste pengesa. Ai utregua i vëmendshëm që në nisje, ash-tu që në rezolucionin e themelimit tëPKSH-së nacionalistët u cilësuanrrezik. Pas luftës, rezolucioni u falsi-fikua, rreziku nacionalist u zëvendë-sua me rrezikun nazist, por në 1949historiani jugosllav Vladimir Dedijerbotoi pjesë nga rezolucioni origjinal.

Qemal Stafa e gëlltiti karremin ipari. Më 1942 ai filloi ta përhapë urre-jtjen për nacionalistët. “Nesër do të

jenë armiqtë tanë”, i kishte thënë KoçoTashko, ndërsa ky ia përcolli informa-cionin Kominsternit. Stafa u vra shpe-jt, por u kthye në hero, kur, në fakt,ishte veç një terrorist i mbetur në ten-tativë. Antinacionalizmi i PKSH-sëvazhdoi edhe pas vdekjes së tij, porbrenda rrethit të saj të ngushtë. Në fil-limet e saj PKSH-ja ndihej e dobët dheu përpoq që të krijonte një farë fronti tëpërbashkët me Ballin Kombëtar. Na-cionalistët i shikonin me dyshim ko-munistët, sepse ata, sipas Mid’hatFrashërit, kryetarit të BK-së,bashkëpunonin me “elementë krimi-nalë, jugosllavë dhe grekë”. Dyshimi i

nacionalistëve rezultoi i bazuar.Megjithatë, me nxitjen e aleatëve, BK-ja pranoi dhe kështu u mbaj mbledhjae Mukjes, në gusht 1943. Në Mukje ura dakord që nacionalistët dhe komu-nistët të bashkoheshin në “luftë përnjë Shqipëri të pamvarme, luftë përzbatimin e parimit të njoftun botnishte të garantuem nga Karta e Atlantikuttë vetëvendosjes së popujve për njëShqipni etnike”. Sipas dëshmitarëveokularë, Miladin Popoviçi ia grisi në syEnver Hoxhës proklamatën e mar-rëveshjes dhe ia flaku copat në fytyrë.Jugosllavët nuk mund të pranonin qëPKSH-ja të luftonte për Shqipërinë et-nike. Ata donin që PKSH-ja të merrtepushtetin dhe Shqipëria t’i bashkohejJugosllavisë. Për këto arsye nisi luftacivile, e cila synoi, dhe arriti mposhtjene nacionalistëve.

Simbolika e 28-29 nëntorit

Nuk ka asnjë dyshim që deri më1948 PKSH-ja punonte për bashkimine Shqipërisë me Jugosllavinë. Data e“çlirimit” të vendit u shpall 29 nën-tori, kur dihet që qeveria komunistehyri në Tiranë më 28 nëntor 1949. Data29 ishte simbolike për Jugosllavinëdhe, kur të futej në federatë, Shqipëriaishte e integruar edhe me simbolet. Jovetëm kaq, por duke ngulmuar për 29nëntorin si çlirim i Shkodrës, ju-gosllavët tentuan që të fiksonin në ku-jtesën e shqiptarëve si kufi verior tëtyre, Shkodrën. Nga ana tjetër, më1946, Titoja i sugjeroi Enver Hoxhës qëShqipëria të mbante 28 mijë ushtarë,një për çdo kilometër katror tëShqipërisë. Numri i dëshmorëveshqiptarë të luftës u caktua gjithashtutë ishte 28 mijë, një shifër që duket edalë nga goja e Titos. Pra, Shqipëria dotë futej në federatë me 28 mijë km ka-trorë dhe, nëse dilte më vonë, do tëdilte po me këtë sipërfaqe. Me krijimine incidentit të Kanalit të Korfuzit, ku udëmtuan disa anije angleze, të cilatndeshën në minat e vendosura nëujërat shqiptare nga jugosllavët, Tito-ja i shpalli botës kufirin jug-perëndi-mor të Jugosllavisë. Më herët, në

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion


kushtetutën jugosllave, neni 44, ishteparashikuar pranimi i republikave tëreja në federatë dhe në ndërtesën e retë Federatës, në Beogradin e ri, ishteparashikuar ndërtimi i shtatë kabi-neteve: një për çdo republikë, përfshidhe Shqipërinë.

Në krye të politikës shqiptare gjatëgjithë kësaj kohe ishte një person: En-ver Hoxha. Ai është përgjegjësi krye-sor për tradhtinë kombëtare.

Me orientimin e jugosllavëve, vitine parë në pushtet, komunistët shkatër-ruan ekonominë dhe në verën e vitit1946 në Shqipëri u shfaq kriza e bukës.Në kulmin e krizës, nëntor 1946, Ju-gosllavia i ofroi Shqipërisë një mar-rëveshje ekonomike, sipas të cilësbashkoheshin doganat, barazohejmonedha dhe çmimet. Enver Hoxhaishte në ballë të punës për bashkimine dy vendeve. Shtypi i huaj shkroi qënë korrik për bashkimin, pas nën-shkrimit të traktatit shqiptaro-ju-gosllav të miqësisë. Më 5 janar 1948 ainë mbledhjen e Byrosë Politike të KQ-së të PKSH-së deklaroi: “Sekretar iPërgjithshëm nuk jam unë, por Mare-shali. Ne jemi parti si partitë e repub-likave të tjera me sekretarët e saj, mevijën e njëjtë me të tjerat. Këtu ështëçështja që ne ta kuptojmë partinë nëkëtë kuadër”. Koçi Xoxe e këshilloi tëmatej disi, por Hoxha sqaroi: “Unëkam thënë se edhe Partia duhet tëshkojë në baza federale, pse e gjithë kjovijë politike që shtrojmë aty të çon”.Dhe, më tej: “Atë që thashë e themprapë se të gjithë sektorët të shkojnë nëatë rrugë, me baza federale, duke qenëkështu Sekretar i Përgjithshëm Titoja.Kështu vendi do të shkojë në një fed-eratë.”

Heqja e dilemave

Shqiptarët duhet të jenë të qartë:Enver Hoxha ka qenë deri në fundarmik i Kosovës, njëlloj me Titon dheudhëheqësit e tjerë serbë. Në plenu-min e jashtëzakonshëm të KQ tëPKSH, 18-20 dhjetor 1946, Enver Hox-ha deklaroi: “A është në interesin tonëtë kërkojmë Kosovën? Kjo nuk është

progresiste. Pra, në këtë situatë,përkundrazi, duhet të bëjmë ç’është emundur që kosovarët të vëllazërohenme jugosllavët... Ata që nuk e kuptojnëkëtë, ne e kemi për detyrë t’i lufto-jmë”. Dhe, i luftoi të gjithë.

Kulti i Enver Hoxhës në Kosovëbesoj se ka nisur pas vitit 1948, kurShqipëria u prish me Jugosllavinë, porai u masivizua në kohën e demon-stratave të vitit 1981. Në këtë kohë nëtrojet shqiptare kishte mbërritur tele-vizori, i cili e lehtësoi punën e propa-gandës dhe një vit më vonë EnverHoxha botoi veprën e tij 'Titistët'. Kjovepër është një gënjeshtër e gjatë 592

faqesh (sipas botimit të Tiranës), porkosovarët nuk kishin si ta njihnin anëntjetër të historisë, realen. Pas 1948, En-ver Hoxha nisi demaskimin e qeverisësë Beogradit, por e bënte këtë krye-sisht për propagandë të brendshmedhe për t’i dëshmuar besnikëriBashkimit Sovjetik. Prishja me Ju-gosllavinë nuk u bë nga shqiptarët.Bashkimi Sovjetik u dha u urdhërsatelitëve të tij të distancoheshin ngaTitoja, andaj Enver Hoxha, në vend tëTitos, zgjodhi këtej e tutje të kishtepadron Stalinin.

Pas vitit 1948 Tirana i kushtoi vë-mendje Kosovës, veçse jo për interes tëkosovarëve. Me të ajo kërcënonte Ju-gosllavinë, mendonte vetëm si t’ia pr-ishte rehatinë Titos, thjesht kërkonte samë shumë mundësi për t'u dukur evlefshme në sytë e Stalinit. Luftënkundër nacionalizmit, brendaShqipërisë, Enver Hoxha e vazhdontenë mënyrë konsekuente, duke idhunuar ata brez pas brezi. Kjo ishtenë interes të Titos. Në luftën kundërShqipërisë, Titos i duhej dikush që t’iluftonte shqiptarët nga brenda, se ngajashtë ai i luftonte vetë. Ky njeri ishteEnver Hoxha. Mbajtja e një Shqipërietë dobët ishte suksesi më i madh iTitos.

Më 21 mars 1921 Mid’hat Frashërie këshillonte Bedri Pejanin se “ne dimëme shpëtue Kosovën, por duhet maparë me forcue Shqipninë, se anija donji hu që të lidhet”. Në kohën embretërisë, Shqipëria po shkonte drejtkëtij qëllimi, por gjithçka u hodh nëerë nga lufta, jugosllavët dhe komu-nistët. Kur erdhi në pushtet, EnverHoxha bëri pikërisht të kundërtën, atëqë ishte në interes të Serbisë: e mbajtiShqipërinë të dobët, gati në gjendjeurie. Sikur Shqipëria të mos kishtedalë aq e dobët nga komunizmi, rrugae Kosovës drejt pavarësisë do të kishteqenë më e lehtë, e ndoshta dhe më eshpejtë. �

* Argumentet e këtij artikulli janë tëgjitha të mbështetura në burime historike se-rioze, por këtu nuk janë vendosur referencatburimore për shkak të natyrës së shkrimit.

Opinion


Kam rastisur në disa paraqitje tëdisa bashkëvendësve të mi tëndihen keq përpara të huajve

për shkak të fesë tradicionale të babal-larëve të tyre. Jo se edhe vetë ata nukbesojnë, por, për t’u ikur kokëçarjeve,më shumë do të dëshironin t’i përk-isnin besimit të cilit i përkasin popujtpërreth vendit të tyre. Por, ja që hë përhë, këtë nuk mund ta bëjnë për shumëarsye..., si t’ua shpjegojnë të huajve dën-imin në ferr për shkak se nuk janë mys-

limanë!? Si t’ua shpjegojnë prindërve tëtyre se edha ata nuk duhet menduar sejomyslimanët nuk mund të dënohenme ferr, për shkak se ata, paraqitjet nëKosovë i kanë shumë njerëzore!?Mirëpo, duke qenë se popujt e besimittë cilit këta i përkasin sot janë tënëpërkëmbur në mbarë botën dheduke qenë se një numër i madh i pop-ujve të besimit, të cilit këta i përkasin,ende nuk ua kanë njohur shtetësinë,atëherë mendja u thotë: pse ne duhet të

vazhdojmë të mendojmë sikur baba -llarët tanë?; cila është alternativa e këtijankthi?

Këta njerëz me gjysmë arsimimindikohen nga ideologjitë, politikat dhepropagandat që janë duke i dëgjuar çdoditë dhe për këtë arsye i gjen nëpër ud-hëkryqe të hutuar e të papërcaktuar.Në njërën anë e duan familjen dheshoqërinë dhe mundohet t’i respekto-jnë deri në maksimum bashkëkombësite vetë, sepse janë po të këtij brumi,

KOMPLEKSI NGA VETVETJA

Kosova, politikadhe shamiaQë të janë të qetë me vetveten, besimtarët nuk duhet të bazohen në formën e bes-

imit të prezantuar prej baballarëve të tyre, por ata duhet të lexojnë mbi religjionet

dhe të dinë saktë mbi horizontin që ata i rrethon. Besimtarët nuk duhet të bëhen

pre e mendimeve të hoxhallarëve të cilët vazhdojnë të komunikojnë me xhematin e

tyre sipas metodologjive të vjetruara.

� Muhamed J. KAJOLLI, Kosovë


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion

ndërsa në anën tjetër e duan zhvillim-in dhe përparimin e popullit të vet.Duke qenë se këta njerëz janë arsimuardhe edukuar nëpër shkollat laike dheshekullare (fatkeqësisht komuniste), ekanë të vështirë të pajtohen me men-talitetin e besimtarëve të cilët për fat tëkeq nuk janë njohës aq të mirë të fesë.Ajo çfarë këta njerëz kanë dëgjuar,është krejtësisht në kundërshtim mebrumin e tyre në të cilin janë rritur.

Kujt t’i besojnë?

T’u besojnë etërve të tyre (traditës)se femrat duhet ta vendosin shaminë nëkokat e tyre, t’u besojnë hoxhallarëve sefemra duhet ta vendosë shaminë oset’i besojnë zërit të femrës se ato duan tavendosin shaminë. Në realitetin tonëçuditërisht asnjëra nga këto nuk pondodh! Tradita jonë, me ardhjen e ide-ologjisë komuniste, u vyshk deri në atëmasë, saqë shumica e popullit mendoise islami mori fund. Sot, në këtorrethana, kjo traditë nuk mund ta ndih-mojë femrën, e cila mundohet të shko-jë në institucione me shami mbi kokë,mirëpo edhe pas gjithë kësaj trysnie qëi është bërë femrës myslimane, kemifemra që duan të arsimohen duke pa-sur shaminë në kokë.

T’u besojnë hoxhallarëve oseBashkësisë Islame të Kosovës (BIK) kurkëta të fundit po përballen me injorim-in total nga Qeveria? Madje, kjo qeverizyrtarisht nuk ua njeh as edhe pozitëne tyre fetare dhe as institucionet e tyre.Prandaj, çka mund të pritet nga BIK-ukur veprimtaritë e tyre konsiderohenjolegjitime karshi qeverisë. Cila do tëishte forma e mundur për t’i ndihmuarbesimtarët, kur këta kanë prioritete tëtjera të pazgjidhura me Qeverinë?

Kështu është edhe me vetë femrat.Gjysma e popullit janë të gjinisëfemërore dhe shumica dërmuese e tyrenuk e kuptojnë se pse duhet vendosurshaminë. Nëse femrat duhet të nxjerrinnjë ligj për vendosjen e shamive nëpërinstitucionet publike, ato duhet të dalinme arsyetime logjike dhe të kohës. Atonuk duhet të presin kurrfarë ndihmenga meshkujt, sepse këta së pari nuk i

obligon feja dhe, së dyti, në opinion pokuptohen se janë duke bërë presionndaj tyre. Njashtu të mos presin ndih-më as nga hoxhallarët, sepse edhe atanuk mund ta bëjnë një gjë të tillë për ar-syen e lartpërmendur. Çdo premtimnga këto dy grupe është humbje kohedhe manipulim.

Çfarë po ndodh!

Është paradoksale. Arieta Halimi,një vajzë nga komuna e Vitisë, kakërkuar ndihmë nga Qendra për Ndih-më Juridike dhe Zhvillim Regjional(CLARD), që të informohet saktë mbiproblemin që i ka lindur asaj pasi që eka vendosur shaminë duke qenënxënëse e shkëlqyeshme në shkollën emesme. Është paradoksale se GjykataKushtetuese, e bazuar në nenin 113.7, eka cilësuar si të papranueshme, nënjërën anë, ndërsa në anën tjetër ështëlëshuar në interpretimin e aktvendimine kërkesës së A.H. për përmbarimin eaktgjykimit CN nr. 24/09 të Gjykatës sëQarkut në Gjilan, ku kishte vendosurnë dobi të saj. Ndërkaq në vendimin eGjykatës Kushtetuese pika 68-të thotëse “Gjykata konstaton se parashtruesjae kërkesës nuk i ka shterur të gjithamjetet juridike të përcaktuara me ligj,prandaj kërkesa e saj nuk i plotësonkushtet për procedim të mëtutjeshëm”.

Është paradoksale të protestojnëmeshkujt kundër diskriminimit ndajfemrës myslimane, e aq më tepër tëprotestojnë individë që gratë e tyre nuki kanë të mbuluara sipas kërkesës sëKur’anit! Lind pyetja: cili është interesii tyre në këtë mes që të dalin në “mbro-jtje” ndaj femrave të mbuluara personaqë nuk e dinë dhe nuk e ndiejnë oblig-ueshmërinë se ç’është mbulesa!

Gjithashtu janë të neveritshmedeklaratat e mediave, të cilat e inter-pretojnë ndalimin e mbulesës me nenine 8-të të Kushtetutës së Republikës sëKosovës. Prandaj shtrohen pyetjet:kush vallë e bën politikën këtu nëKosovë?; a kanë ndjenja përgjegjësit einstitucioneve apo jemi ende në kohëne haxhi Qamilit!? Ndërkaq edhe pasgjithë kësaj ë institucionet tona kërkojnë

të bëhen pjesë e BE-së. Populli shqiptar,që me shumicë i përket besimit islam,mezi pret të bëhet pjesë e BE-së, që mënë fund të jetojë në një shoqëri të hapurdhe demokratike në vepër. Ai mezi prettë lirohet nga paranojat e kuazi-in-telektualëve dhe kuazi-politikanëve tëpacipë ndaj fetarëve.

Çfarë duhet bërë?

Që të janë të qetë me vetveten, bes-imtarët nuk duhet të bazohen në for-mën e besimit të prezantuar prej ba-ballarëve të tyre, por ata duhet tëlexojnë mbi religjionet dhe të dinë sak-të mbi horizontin që ata i rrethon. Bes-imtarët nuk duhet të bëhen pre emendimeve të hoxhallarëve të cilëtvazhdojnë të komunikojnë me xhe-matin e tyre sipas metodologjive tëvjetruara. Besimtarët gjithashtu nukduhet dëgjuar interpretimet mbi fenënga individë dhe institucione jore-ligjioze, sepse ata nuk e dinë dhe natyr-shëm nuk do të ushqehen mirë ashtusiç duhet. Ata njashtu nuk duhet më-suar mbi islamin nga të krishterët, oseanasjelltas, sepse askush nuk e merrpërsipër barrën e tjetrit.

Të gjithë ata që duan të dinë mbifenë, duhet të bazohen në literaturën ebollshme mbi islamin dhe religjionet etjera, duke u këshilluar herë pas herëme interpretuesit e mirëfilltë të fesë dhereligjioneve. Populli ynë ka nevojë përta, sepse atij për një kohë të gjatë i kamunguar literatura e fesë dhetrashëgimia e mirëfilltë e diturisë.Ndërkaq, femrat që dëshirojnë të ecinme shami në publik duhet tëmbështeten në forcat e tyre nëse e nd-jejnë veten të diskriminuar dhe atoduhet t'i marrin shembull femrat mys-limane të Maqedonisë, të cilat kohë mëparë ishin privuar të fotografoheshinme mbulesë për kartën e identitetit dhepasaportën e udhëtimit. Pas një debatimaratonik të arsyeshëm dhe logjik dhepasi që e paraqitën kërkesën zyrtare nëorganet kompetente, atyre iu dha edrejta e shamisë dhe kështu nuk patënnevojë të ankohen në Gjykatën e Stras-burgut.�


Opinion

MAQEDONI – PARADOKSI I MADH

REGJISTRIMI,mirë që dështoiPersonalisht shumë besoj se më nuk do të kemi kushte për një regjistrim të këtillë

fizik dhe se një ditë " do të azhurnohen" evidencat nga librat e amzës, ku janë të

gjithë qytetarët që kanë vendbanim dhe vendqëndrim, qoftë edhe në kasollet më të

thjeshta të tyre.

Në numrin e kaluar të revistëselaboruam rrethanat përregjistrimin në Ballkan me një

theks të veçantë në Maqedoni, porakoma me një qasje optimise dy javëpara fillimit të procesit. Aty parala-jmëruam për të gjitha rreziqet po qe senuk pastrohen dilemat e natyrës poli-tike, juridike dhe operativo-teknike.Njëherazi me të drejtë kërkuam kon-sensus gjithëshoqëror dhe jo vetëmpolitik në këtë proces.

Kësaj radhe përsëri i rikthehemiçështjes, pasi që dështoi ai, jo për tëdëshmuar se kushishte më shumë në të

drejtë, por për të nxjerrë mësime ngapësimet. Kjo duhet të bëhet praktikënë të gjitha analizat, qofshin edhepost-festum si në këtë rast. Për ta bërëkëtë kemi nevojë për një historik tëshkurtër.

Fillimi i historikut

Që në ngecjen e parë të procesit –diku në mars të këtij viti – kur palamaqedonase na mbivotoi për herë tëparë, ne dëshmuam me vendosmëri senuk do te lejojmë që një ligj i miratu-

ar me sistemin e votimit të dyfishtë nëprocesin e zbatimit të bëhet përmesmbivotimit. (Votimi i dyfishtënënkupton votimin e ligjeve që prekininteresat kombëtare, siç është Ligji përregjistrimin, i cili gatë votimit në Ku-vend, patjetër duhet të marrë më tepërse gjysmën e votave të deputetëve tëbashkësive etnike joshumicë; kjomënyrë votimi, për shkak se ështëpropozuar nga juristi i njohur francezBadenter, në Maqedoni quhet edhe“Parimi i Badenterit”) Asokohe pakurrfarë hamendje na mbështeti poli-tika, mbase për arsye se ishim në prag

� Abdylmenaf BEXHETI, Maqedoni*

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion


të zgjedhjeve! Asokohe, si zakonisht,arsyetova me shkrim publik arsyet eveprimit tonë – si palë shqiptare (nëatë kohë tekst autorial në të përdit-shmen "Koha") po ashtu edhe asajmaqedonase (në të përditshmen"Utrinski"). Përderisa shqiptarët na për gë z uan, maqedonasit (bile edhegoxha aka demik nga ASHAM-i) mëakuzuan për destruktivitet dhe poli-tizim të panevojshëm të procesit. Unësugjerova ta (ri)lexojnë artikullin epublikuar në ditoren përkatëse dhenuk bënë zë më!

Kur u rikthyem në proces, në fil-lim të gushtit, rrethanat pothuaj ishintë njëjta – i njëjti ligj, i njëjti komision,e njëjta përbërje qeveritare, edhe pseme raporte forcash politike të reja nëfavor të shqiptarëve. Dhe, fatkeqë-sisht filluan problemet e njëjta, portanimë me një përcaktim më të ash-për. Këtu ishte e qartë se ata nuk ekanë mësuar leksionin e përsëritur!Pas një kryeneçësie përreth struktu-rave te regjistruesve vetëm nga dybashkësitë etnike më të mëdha – asajmaqedonase dhe shqiptare dhe“ping-pongut” me formimin e qev-erisë, morëm “interpretimin jologjik”të saj, që ndoshta ta kishim pranuar sitë tillë, procesi pa nisur do të blloko-hej prej vetë modelit të përzgjedhur.Ne arritëm ta inkuadrojmë edhebashkësinë e tretë, të katërt, të pestë...dhe kështu të vijmë afër modelitbazik të propozuar nga ne – që struk-turat e regjistruesve ta pasqyrojnëstrukturën etnike të popullsisë në ra-jonin e regjistrimit sipas rezultateve tëvitit 2002.

Duke mos pasur kapacitet institu-cional (administratë shtetërore të pa-sistemuar dhe pa bazë të dhënash përfunksionim të cunguar), bile edhe nëkushte të “shoqërisë informatike”gjithaq të trumbetuar – me portofolministror të veçantë, që në përgatitjenfillestare u thye ligji – nuk mbulohejnorma 50% nga administratashtetërore. Pastaj nuk u sigurua nor-ma ligjore nga territori i regjionitpërkatës statistikor, që dëshmoi senuk mund të zbatohet ligji në të cilin

gjithaq “kryqëzoheshin” maqedona-sit. Kapaciteti i cunguar institucionalnuk ishte risi ose zbulim i ynë, por nevetëm konstatonim një gjë të cilën prejvitesh, shkencërisht por edhe dekler-ativisht, e kishte raportuar BE-ja. Sapër ta dëshmuar këtë edhe me njëshembull më banal, një javë para fil-limit të procesit, kur ne nuk e dinimku e kemi “punën”, drejtorja aktuale eEntit Shtetëror të Statistikës shkoi përtre ditë në udhëtim zyrtar në ndonjëkonferencë në Gjermani, bile pa di-jeninë tonë si Komision Shtetëror i Zg-jedhjeve (KSHR) dhe vetëm dy ditëpara fillimit të procesit nuk erdhi nëmbledhje. Madje, ajo e kishte paran-daluar edhe zëvendësen e vet që tëvijë në mbledhje, përsëri “pa dijen-inë” e kryetares, por me siguri me di-jeninë e shtabit politik të partisë që eka emëruar. Krejt këto opstrukcioneinstitucionale nuk ishin të rastit – nekërkonim shpjegime se pse kishtendryshuar (për të mos thënë falsi-fikuar) – këtu, se atje në mbledhje dyherë e kam kërkuar përgjegjësinë e sajpër këtë.

Metodologjia e miratuar në mars 2011

Kaosi, parregullsia dhe mungesa epërgatitja dukej në të gjitha segmentet– që nga niveli më i thjesht teknik ederi te dimensionet më komplekse.

Kështu doli shumë i saktë parashikimiynë se nuk do të mundemi as për sëaf ër mi t'i plotësojmë konkurset tonanë sa si, sepse për cilësi as të mosflasim: që nga aspekti i trajnimevejoadekuate, mu ngesa e qëllimshme ematerialeve në gjuhën amtare e deri teinstruksionet e njëanshme të instruk-torëve të drejtores (që sipas Ligjit iemëron dhe udhë z on ajo vet). Krejtkjo imagjinoni ndo dhte vetëm 3-4 ditëpara fillimit të pro cesit. E të mosflasim për aspektet gjat ë procesit dheposaçërisht gjatë përpunimit të shën-imeve të grumbulluara.

Pas përpjekjeve maksimale për tanormalizuar kaosin e krijuar me qël-lim, vetëm dy ditë para fillimit të pro-cesit (28 shtator) kërkuam ta analizo-jmë sistematikisht procesin në tërëterritorin, duke iu referuar secili anë-tar i KSHR-së regjionit(eve) prej kuvinte dhe mbulonte (sipas një ndarjeparaprakisht dhe vullnetarisht tëdeklaruar – së paku te ne shqiptarët).Ideja jonë ishte që së bashku (pa dal-lime etnike) të konstatojmë se procesiështë absolutisht i papërgatitur. Po atënatë Qeveria mbante mbledhje të za-konshme dhe unë e kam informuarme shkrim anëtarin shqiptar në qeveripërgjegjës për këtë situatë duke i sug-jeruar që të kërkojë anulimin e afatit.Madje, arritëm deri aty saqë nga gjith-sej 18 anëtarë të KSHR-së, sa ishinprezent në atë mbledhje (nga gjithsej


Opinion

25), 16 ishin unanimisht të mendimitse procesi është i papërgatitur, njëishte i përmbajtur dhe vetëm një ishtekundër, por maqedonasit thoshin se"nuk mund t'i kërkojmë me shkrimQeverisë që ta spostojë afatin, sepsekryetarja e paska kërkuar gojarishtkëtë!" Interesant – ajo që ishte kundërkëtij vendimi, u bë kryetare e komi-sionit! Lexuesi le të gjykojë vetë pse?

Me këto rrethana e njoftova edhekreun politik të subjektit shqiptar nëQeveri, duke u sugjeruar që tanimëkemi konstatime të përbashkëta (padallim etnie) për këtë gjendje. Krejtkëtë e bënim me të vetmin qëllim që tëmos futemi në proces me kaq rreziqetë mëdha – që në shikim të parëdukeshin shkaqe teknike, organiza-tive, operative, por që pasojatpadyshim ishin politike – kryesishtpër ne shqiptarët. Fatkeqësisht edhepse me terrenin e përgatitur për këtëvendim, ne nuk arritëm ta procedojmëdhe ta bindim faktorin politik për këtëveprim në kohë.

Kur të nesërmen u pa se gjendjamadje ishte në tendencë keqësimi (de-batet rreth metodologjisë, doku-menteve të fotokopjuara, pastaj sekush, kë, mund dhe duhet ta regjistro-jë, përfshirja e punëtorëve tanë nëpunë të përkohshme/emigrantët, bileedhe argumentet për kontributet etyre ekonomiko-sociale nuk i bindënpër nevojën e përfshirjes), u pa qartëse procesi mund të na dalë krejtësishtprej kontrolli, madje që në fazën egrumbullimit të shënimeve, e lëre mënë aspektin e përpunimit. Prandaj udesh ta marr përgjegjësinë dhe tëbëhem "dëmi kolateral" i parala-jmërimit serioz se procesi nuk do tëmund të realizohet siç pretendonimne. Kështu pa hamendje e bëraveprimin e duhur – dhashë dorëheq-jen dy ditë para fillimit, ngase isha ibindur se problemet e natyrës teknike,organizative dhe operative do të jenënë dëm tejet të madh për shqiptarët.Këtu patjetër e kam ta theksoj edhepërvojën time prej më se tre dekadashnë këto çështje, të cilat gjithsesi kanëkarakter politik. Unë isha i vetëdi-

jshëm se, po qe se regjistrimi zhvillo-hej ashtu siç ishte paramenduar, ai dotë ishte tejet i dëmshëm për shqip-tarët. Për këto arsye nuk desha t'i kri-joj asnjërës palë, përfshirë edhendërkombëtarëve (që ato ditë ishinshumë të brengosur, por pa asnjë efektndikimi) alibi për kritikë destruk-tiviteti, andaj edhe pse u tërhoqa ibindur thellë në pamundësinë e për-fundimit të procesit, gjithkujt i sug-jeroja të përkushtohet për procesindhe në këtë fazë "ta mbushim koshin",siç thoshte me të drejtë një koleg i yninë KSHR. Kjo mund të tingëllojë pak-sa paradoksale, por e dija epilogun.

Ndërprerja e procesit

Të gjendur në këtë situatë, nukishte shumë vështirë ta parashikoshepilogun e një procesi kur në çdo hape sheh qëllimin, mendimin dheveprimin e "kundërshtarit". Përshumë gjëra në këtë “teatër” i kamparalajmëruar edhe “aktorët” e tjerëpërgjegjës në proces, si deklaratatpolitike të palës maqedonase që nëkohën e draftimit të ligjit (më shumëse një vit më parë) se “do t'i tregojmëBrankos (mendohet në liderin opozi-tar maqedonas) si numërohen shqip-tarët”, pastaj shifra e publikuar për120 mijë shqiptarë më shumë në vitin2002 ka qenë shpesh e përfolur edhenë debate kuluaresh në KSHR, rrezikupër 20%-shin e qytetit të Shkupit (dal-limi është shumë i hollë – për vetëm0,6% duhet shumë pak hile të shembetky numër) dhe shumë aspekte tjerame shkallë të lartë të papërcaktuesh-mërisë. Megjithatë si duket dikushedhe këto simptoma sipërfaqësores'deshi t'i shohë dhe vazhdoi të mb-jellë optimizëm irracional që mund tëpërfundonte me pasoja të parikupe-rueshme!

Përgjatë gjithë kohës sa zhvillohejkështu ky proces dhe ne vazhdimishtnë mënyrë më transparentë komu-nikonim me publikun, personalishtisha i vetëdijshëm se ekziston rrezikqë dikush të mendojë se dua të bëjëpolitik, por e dija se një ditë (bile

shumë shpejt) e vërteta do të dalë nëshesh. Do të ishte jokorrekte po qe senuk do të ritheksoja edhe publikishtpërkrahjen dhe angazhimin e veçantëtë vetë kryetarit të BDI-se, z.Ahmeti, icili së paku më shumë se ata që ishindrejtpërdrejt përgjegjës në ekzekutivpër këtë proces, gjente kohë t’i dëgjo-jë brengat tona dhe të na inkurajojëpër përkushtim. Por, fatkeqësisht kjonuk mjaftonte. Procesi mbeti shumë irrezikuar dhe pasojat do të ishin tëmëdha, pavarësisht se kush ishte faj-tor. Prandaj "tregimin" e fillova meparadoksin “mirë që dështoi!”. Më nëfund mirë që edhe kolegët që i mbetënbesnik procesit dhe ata që u inkuadru-an më vonë e pranuan një epilog tëkëtillë. Aspektet e tjera politike s'de-sha t'i elaboroj më gjatë këtu, sepsekëto ditë kur unë po shkruaj këtë ar-tikull po zhvillohet debati për këtëçështje në parlament.

Personalisht shumë besoj se nëMaqedoni nuk do të kemi më kushtepër një regjistrim të këtillë fizik dhe senjë ditë “do të azhurnohen" evidencatnga librat e amzës, ku janë të gjithëqytetarët që kanë vendbanim dhevendqëndrim, qoftë edhe në kasolletmë të thjeshta të tyre. Në epokën eteknologjisë informatike kjo mund tëbëhet me një proces shumë më tëthjeshtë dhe pastaj regjistrimi fizik ibanesave dhe pasurive tjera është mëpak problematik. Zaten ne nuk kemiarritur në standardin e projeksionevetë politikave publike të bazuara në ev-idenca dhe statistika, siç pretendondikush. Shumë kohë më parë dhe disaherë deri më sot (bile para një dekade)e kam trajtuar problemin e statistikavenë përgjithësi, por në rastin e Maqe-donisë në veçanti. Dikur e kam nisurshtjellimin me thënien e njohur të ish-kryeministrit britanik Dizrael se“ekzistojnë tre lloje gënjeshtrash: gën-jeshtra, gënjeshtra të mëdha dhe sta-tistika” Kjo vazhdon të vlejë ende nëMaqedoni!�

(Autori është ish-nënkryetar i Komi-sionit Shtetëror të Regjistrimit në R. eMaqedonisë)


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion

Zhvillimet kulturore nëShqipëri që prej viteve’90-të po kalojnë në një

proces transformimesh, të cilat kanëndryshuar rrënjësisht stilin e jetesëssë shoqërisë, gjë që ka çuar në prior-itete të reja në planin kombëtar, poli-tik, ekonomik, kulturor e moral. Aspi-rata e përgjithshme e një Shqipërieeuropiane evidenton shumë nga pro-jeksionet intelektuale, por edhe kom-plekset psiko-sociale që veprojnë nëvetëdije të shoqërisë sonë. Europa për-bën një prioritet që ka arritur të gjejëtashmë konsensus të gjerë te shqip-tarët për aq sa kjo shoqëri shfaqet etërhequr prej stilit perëndimor tëjetesës. Hedonizmi dhe luksi i botës sëkonsumit, natyrisht që bëhet joshëspër një popull të mbetur pa ideale, tëmbrujtur me ideologji materialiste, përmë tepër, të formësuar në kushte të

një privimi deri në asketizëm prejnevojave më elementare të jetesës.

Parulla kryesore e lëvizjeve që sol-lën rrëzimin e diktaturës “E duamShqipërinë si gjithë Europa”, përm-bledh jo etjen e shqiptarëve për vleratpolitike, ideologjike, kulturore emorale europiane, por për konfortindhe mirëqenien ekonomike të këtyrevendeve, të cilat për një kohë të gjatëkanë qene tundimi lunatik i përdit-shëm i shqiptarëve, duke intensifikuartensionet në nënvetëdijen e njëshoqërie të hermetizuar e pa valvolashkarkimi. Në këtë mënyrë, lëvizjet qësollën thërrmimin nga brenda tëkështjellës së pamposhtur të komu-nizmit shqiptar, erdhën më tepër sipasojë e një shfrimi popullor prej njëngarkese të tillë sesa prej një vetëdije-je të qartë kolektive antitotalitare. Kjoshpjegon edhe dështimin e më-

passhëm për të ndërtuar aspiratën eëndërruar gjatë ditëve të ndërrimit tësistemit, dështim i kurorëzuar nëspektaklin e shpërthimit neurotik tëdemonstruar në ‘97-tën.

Ëndrra europiane vazhdon tëmbetet në sytë e shoqërisë shqiptare sibusull e lakmisë për të jetuar në bol-lëkun e dëshiruar që herët. Padurimipër të realizuar standardet e dëshiru-ara të jetesës është shkaku kryesor itensioneve të shumta sociale, kultur-ore e, sidomos, politike. Agresivitetishoqëror është pasojë e një mjedisineurotik që buron nga etja për të miratmateriale të munguara. Ky mjedis kul-tivon armiqësinë ndërmjet grupeve so-ciale, të cilët i zbrazin njëri-tjetrit tëgjithë zemëratën e tyre për dështimete përbashkëta. Kjo situatë dëshmohetnë të gjitha aspektet e marrëdhënieveshoqërore në planin politik (e majtë/e

KRIJIMI I MITEVE POLITIKE DHE SHOQËRORE

Integrimi iSHQIPËRISË në McEuropeShoqëria shqiptare është sot një sfungjer i tharë, i gatshëm të përthithë çfarëdo modeli

që i vjen nga wonderland-i global. Shqiptarët duken ende të magjepsur nga “mrekullia

ekonomike” globale, të etur për konsum, përkundrejt çdo çmimi kulturor.

� Ergys MËRTIRI, Shqipëri


djathtë), kulturor (lindor/perëndimor),fetar (mysliman/i krishterë), gjeografik(veri/jug) etj. Kjo bën që tjetri të shihetjo si një alternativë për shoqërinë, porsi një objekt ku mund të adresohetgjithmonë faji. Gjuha e vrerit dhe mal-lkimit që haset masivisht në shtypin epërditshëm po dëmton ekuilibratshoqërorë dhe po sjell një frakturë tërëndë që vështirë se mund të menax-hohet, për më tepër, në një klimë tëtillë vesi dhe inkoherence që karakter-izon elitat shqiptare.

Miti i modernizimit

Në fakt, është e vështirë të përcak-tosh se çfarë kuptojnë saktësisht shqip-tarët me “integrim në Europë”. Padashur të ndalemi në këtë diskutim,në një ide të përgjithshme ky proceskonceptohet si një përpjekje kolektivepër të adaptuar modelet shoqërore,kulturore e politike perëndimore. NëShqipëri, Europa, si edhe Perëndimi,konceptohen si entitete të përfunduaradhe unikë, ndryshe nga ç’janë në tëvërtetë. Qasja ndaj tyre është mitike,larg një konceptimi racional objektiv.Perëndimi shihet si barasvlerës imodernitetit dhe ky i fundit është bërëtashmë sensi dominues i orientimitshoqëror, kulturor e politik. Modern-izimi konceptohet si projekt patriotik,

i barasvlershëm me atë të integrimit tëEuropë, që tashmë ka fituar prioritetndaj çdo aspirate kombëtare. Rrjed-himisht, edhe çdo element jomod-ernist, tradicional ose konservator shi-het si një sëmundje shoqërore që mbanpeng zhvillimin dhe kërcënon inte-grimin, duke i parë në shumë raste mesy armiqësor.

Moderniteti përbën sot buriminkryesor të narrativës mitologjike përshqiptarët. Duke dashur të jenë tëzhvilluar, të jenë të pasur, të qytetëru-ar në terma perëndimorë, ata përpiqentë brendësojnë dhe implementojnë mepërpikëri modelet kulturore që vijnënga vendet e zhvilluara perëndimore.Në një dialektikë redukcioniste, kyproces është konceptuar si një trans-formim rrënjësor, që duhet realizuarduke flakur tej gjithçka që vjen ngatradita dhe e kaluara jonë. Kjo dialek-tikë shoqëron mentalitetin shqiptar nëtë gjitha sferat e komunikimit, që prejelitave e deri në nivelet më të thjeshta.Gjithçka që çon përpara është mod-erne, e përparuar, perëndimore, ndër-sa gjithçka që na pengon prej zhvil-limit është tradicionale, eprapambetur, orientale. Në këtëmënyrë, projekti i ri kombëtar përshqiptarët – projekt i cili i ka lënë nëhije problemet e vërteta kombëtare –është ai i tjetërsimit të kësaj shoqërie

në përputhje me një vizion modernist,liberal, në armiqësi me çdo elementkulturor tradicional e konservator.

Kërcënimet e akulturimit global

Miti i modernitetit ka sunduargjatë ideologjinë perëndimore dheende ushtron ndikim, me gjithë kri-tikat e shumta që bota akademike kaprodhuar në këtë fushë. SamuelHuntington-i është një prej atyre që, nëemër të modernitetit, ka kontribuarpër polarizimin e botës në fund tëviteve ’90-të. Ai flet për superioritetinperëndimor, që vjen prej faktit se,sipas tij, Perëndimi është qytetërimi ivetëm që promovon vlerat e lirisë dhedemokracisë, gjë që i jep përparësi dhetë drejtë për të dominuar kulturat etjera. Kjo teori ka provokuar reagimetë shumta, gjë që ka stimuluar një moriveprash, që synojnë të ofrojnë reflek-tim mbi problemet e botës modernedhe vendeve të industrializuara.

Benjamin Baber, duke kundërsh-tuar Huntington-in, shpreh nevojën qëPerëndimi t’i kthehet vetvetes dhe t’injohë më mirë problemet e veta. Sipastij, shoqëritë perëndimore duhet tëlenë mënjanë materializmin radikal,të përhapur në kulturën e konsumit.Ai shprehet se fuqitë e mëdha tregtarejanë bërë gjithnjë e më të pakontrol-

Opinion


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion

lueshme duke penguar demokracinëdhe zhvillimin e ekonomive tëvendeve të ndryshme. Ai e quan këtërealitet “McWorld”, bota që domino-het nga një kulturë popullore materi-aliste agresive, e krijuar ekskluzivishtnga tregu. Kjo kulturë ka prirjen tëpërhapet kudo, nëpërmjet marke-tizimit të shoqërizimit dhe shndërrimittë gjithçkaje në objekt të tregut. Përpasojë, shumë vende bëhen pre espekulimeve të fuqive të mëdhatregtare e industriale, të cilat jo vetëmqë imponojnë diktatin e tyre mbiekonomitë lokale, por imponojnë edhenjë transformim të tërësishëm të kul-turës në kundërshtim me kushtetlokale ku ato veprojnë.

Globalizimi po sjell transformimetë mëdha kudo në botë, duke njëtra-jtësuar kulturat dhe sistemet sociale.Kjo gjë ka vendosur në alarm studiuestë shumtë, për vetë faktin që shoqëri tëndryshme vuajnë nga një paaftësi efrikshme e ruajtjes së kohezionit so-cial. Megjithatë, ajo që vihet re kudo,është fakti që ky fenomen ka pro-vokuar një reaksion të madh. Nëshumë vende këto procese kanë pro-vokuar reagime të forta, të cilat janëvënë në përballje ndaj asimilimit nëmbrojtje të veçantisë së tyre kulturore.Një zinxhir barrierash, jo vetëm kul-turore, por edhe ekonomike e politike,po synojnë të ndalin ekspansionin eglobalizimit në shumë prej vendeve tëkërcënuara prej tij dhe kjo i ka bërëstudiues të ndryshëm të promovojnë,skicojnë, një panoramë të re të botës sënesërme, larg pretendimeve globaliste.

McWorld, magjepsja e shqiptarëve

Këto dukuri përbëjnë realisht kër-cënimin më të madh për shoqërinëshqiptare, si në planin kulturor, ashtuedhe në atë ekonomik e politik. Dukeqenë një vend i vogël, ne jemi krejtë-sisht të pambrojtur përballë kapitalit,mallrave dhe modeleve kulturore tëhuaja, të afta të gëlltisin çdo prodhimvendas. Mundësitë konkurruese për-ballë një mekanizmi të tillë janë inferi-

ore dhe, për më tepër, shoqëria dukete paaftë për të kuptuar problematikënqë ka trokitur. Shoqëria shqiptareështë sot një sfungjer i tharë, i gatshëmtë përthithë çfarëdo modeli që i vjennga wonderland-i global. Shqiptarëtduken ende të magjepsur nga“mrekullia ekonomike” globale, tëetur për konsum, përkundrejt çdo çmi-mi kulturor. Madje, mund të thuhetse ata janë sot populli më i gatshëmpër t’u përfshirë në këtë proces akul-turimi, pa pasur thuajse asnjë merakpër identitetin apo autenticitetin kul-turor vendas.

Ndryshe nga ç’ndodh nëPerëndim, shqiptarët nuk kanë asnjëqasje kritike ndaj modernitetit, pavarë-sisht se ky proces ka filluar tashmë tëshfaqë krizën e vet sociale. Asnjëdiskurs serioz që ta adresojë këtë prob-lematikë nuk ofrohet në opinioninpublik ose në qarqet akademike. Kjoka bërë që, në të shumtën e rasteve,problemet sociale të mos trajtohen siçduhet duke mbetur thjesht në rangkonstatimesh, të cilat me të padrejtë nëshumicën e rasteve i faturohen tra-ditës. Moderniteti vijon të jetë ikërkuar dhe i dëshiruar me forcë dukeu shtrirë në çdo hapësirë e duke përha-pur njëkohësisht edhe të gjitha së-mundjet e veta. Në fakt, paradoksal-isht, ai po hyn në këtë vend kryesishtme sëmundjet. Ndërkaq shoqëriashqiptare po rend drejt intensifikimittë dëshirës për t’u identifikuar, qoftëedhe sipërfaqësisht me vlera të cilat,kudo në botën perëndimore, janë ob-

jekt i kritikës dhe skepticizmit intelek-tual. Kjo vjen nga një prirje komplek-sive për t’u shfaqur sa më perëndi-morë, gjë që fortifikon një logjikëantagoniste mbi qytetërimet, dukeriprodhuar me besnikëri skematradikale të përjashtimit kulturor. Hal-li i elitave shqiptare sot nuk janë prob-lemet e shumta shoqërore, por arratis-ja nga pala inferiore e frontit tëndeshjes së qytetërimeve. Kjo përbënnjë kompleks superioriteti kulturor (qënë fakt buron nga kompleksi i inferi-oritetit), të veshur me një krenari ab-surde për një qytetërim, të cilit njëmasë të konsiderueshme nuk ipërkasim – të paktën në kuptimin që epërkufizojnë Perëndimin, antagonistëtmë të mëdhenj të traditës.

Elitat shqiptare janë elitat më hant-ingtoniane në konceptimin e raportevendërmjet qytetërimeve, përkundërfaktit që tezat e Huntington-it janëtezat më problematike për aspiratëneuropiane të shqiptarëve. Ajo që nukkuptojnë shumë njerëz është fakti qëteza të tilla përjashtuese rëndojnë pikësë pari mbi vende të tilla si ato ballka-nike, ku bëjmë pjesë edhe ne. Nëse kavërtetë ndonjë mundësi për integrim,kjo nuk mund të vijë pikërisht pa çlir-imin prej mentaliteteve të tilla të për-jashtimit kulturor. Vetëm një qasjejepluraliste, e aftë për të konceptuar njëshoqëri europiane kulturalisht tëlarmishme, krijon shanse që vende tëtilla si Shqipëria të mund të gjejnëhapësirën e tyre në Europën sënesërmes. �


Në vitin 1994 ne gazetën qëbotoja në Sarandë publikovanjë intervistë, ndoshta të

parën dhe të vetmen në shtypin shqip-tar, me një prej shqiptarëve të mëd-henj të gjysmës së dytë të shekullit tëkaluar, arvanitasin Aristidh Kola, metitull: “Ne shqiptarët kemi çelësin eBallkanit”. Me gjithë vërtetësinë e kon-statimit të Kolës, besoj se atëherë pakvetë, brenda dhe jashtë Shqipërisë, ar-rinin ta kuptonin dhe ta perceptoninkëtë rol të shqiptarëve. Një konstatimtë tillë e kishte bërë në fillim të shekul-lit të kaluar një tjetër shqiptar i madh,

Kristo Dako, në librin e tij “Shqiptarët,çelësi i lindjes së afërt”. Mirëpo, duketse u desh shumë kohë që kjo mundësie shqiptarëve të fillojë të konkretizohetnë zhvillimet rajonale. Prani e fortë eshqiptarëve në të paktën shtatë shtetetë rajonit ballkanik (Shqipëri, Kosovë,Maqedoni, Greqi, Mal të Zi, Serbi dheTurqi) e bën të padiskutueshëm rolin etyre në zhvillimet e rajonit. Ballkani,që nga shekulli i fundi i shekullit XVI-II, mund të konsiderohet si më itrazuari e më i destabilizuari në tëgjithë Evropën. Ka shumë arsye të këtijdestabiliteti, por besoj se më kryesore

janë padrejtësitë në ndarjen e terri-toreve, pas rënies së Perandorisë Os-mane. Nuk besoj se gjendet kombtjetër, i cili është i detyruar të jetojë indarë në pesë shtete, si ne shqiptarët.Rreth 100 vjet nga copëtimi zyrtar qëfuqitë e mëdha i bënë popullit më tëvjetër të kësaj pjese të Evropës, autorëte copëtimit e kanë kuptuar se qetësianë Ballkan pritet të vijë nga shqiptarëtdhe prej shqiptarëve, që do të thotë sevetëm qetësimi i tyre do të mund tësjellë stabilitetin e krejt rajonit dhe mëgjerë. Mirëpo, duket se me shqiptaretështë lidhur edhe fati i të tjerëve, që

GJEOPOLITIKA DHE MASAT E DUHURA

SHQIPTARËT, çelësi i Ballkanit Orientimi plebishitar dhe miqësia e aleanca e fortë me fuqinë më të madhe të botës

mund të konsiderohet pa frikë një pasuri kombëtare e jona. Jorastësisht ky shtet e

komb na është gjendur me momente të vështira si në momentin e pavarësisë pas

Luftës së Parë Botërore, por edhe në çlirimin dhe pavarësinë e Kosovës.

� Nebil ÇIKA, Shqipëri


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion

për arsye e rrethana nga më të ndrysh-met, janë detyruar të jetojnë me ta. Sh-përbërja e Jugosllavisë ishte vetëm nis-ja e një procesi të rikthimit në realitettë hartës politike të Ballkanit të kon-figuruar artificialisht. Sipas të drejtësndërkombëtare, duket se marrëveshjessë Londrës, 1913, po i skadon afati.Skadimi i kësaj marrëveshjeje në dëmtë shqiptarëve përbën dhe momentin erritjes dhe riformatimit të fuqisë dherolit të shqiptarëve në rajon, rol qëkanë filluar ta kuptojnë, pranojnë,madje t'i kenë nevojën, edhe të tjerëtrreth e rrotull nesh. Patjetër që zgjidh-ja ballkanike është pjesë e një procesitë përbashkët të kombeve dhe popu-jve, por për arsye të pranisë në të gjithashtetet ballkanike, shqiptarët kanëmundësinë e ndikimit të drejtpërdrejtëtë garantojnë mbarëvajtjen dhe suk-sesin e këtij procesi stabilizimi. Njënga konfliktet më akute në Ballkanështë ai greko-maqedonas për shkak tëemrit kushtetues të shtetit të Maqe-donisë. Mendoj se pikërisht ky kon-flikt nxjerr më në pah rolin e rëndë-sishëm të shqiptarëve. Sipasnjoftimeve zyrtare, në kuadër të përp-jekjeve për zgjidhjen e konfliktit greko-maqedonas takohen në fund të muajittetor zëvendëskryeministrat e të dyvendeve, Teuta Arifi e Maqedonisëdhe Teodor Pangalo i Greqisë, që tëdy prej racës shqiptare. Mediat kanëspekuluar me konstatimin që “ata dotë komunikojnë shqip me njëri-tjetrin”,gjë që pavarësisht realizimit teknik tësaj përbën një mundësi të jashtëza-konshme përafrimi dhe raporti mesdy shteteve që përfaqësojnë. Padyshim, Arifi edhe Pangalo janë më tëftohtë ndaj arsyeve të sherrit greko-maqedonas, pasi, të lindur etnikishtshqiptarë, ata nuk e kanë të nevojshmetë përfshihen emocionalisht në sherrinpër pronësinë e emrit. Një raport i tillë,takimi i dy përfaqësuesve pa ngarke-sat “patriotike” të dy vendeve për em-rin Maqedoni, krijon kushtet qëndoshta për herë të parë të bisedohetftohtë, realisht dhe seriozisht përçështjen. E kam thënë edhe më parë setë vetmit që kanë një lidhje reale me

Maqedoninë e vjetër janë shqiptarë,për shkak të ADN-së së njëjtë meLekën e Madh, por kjo nuk është njëçështje politike e jona. Nuk do ta kishamenduar kurrë kur e botoja intervistëne Aristidh Kolës, se 17 vjet më vonë dyshqiptarë do të takoheshin për tëzgjidhur një nga problemet e mëdha tëBallkanit. Fakti që njëri prej tyre ështëshqiptar i Greqisë (arvanitas), mëduket edhe mik i Aristidh Kolës, e bënedhe me domethënës konstatimin e tijse “ne jemi çelësi i Ballkanit”. Mund qëtakimi midis dy përfaqësuesve shqip-tarë të Greqisë dhe Maqedonisë të mosshënojë ndonjë përparim në zgjidhjene krizës greko-maqedonase, por besojse fryma e takimit do të jetë pa dyshime ndryshme nga të mëparshmit

Copëtimi dhe diktaturat si fatkeqësi mbarëkombëtare

Roli i shqiptarëve ne Ballkan në100 vjetët e fundit ka qenë shumë largmundësive e potencialit që kombi ynëmund te japë në zgjidhjen për-fundimtare të sherrit ballkanik. Arsyetkanë qenë të shumta, mirëpo besoj sesundimi i diktaturave në shumicën ehapësirës ballkanike për periudha ko-hore të gjata e dëmtoi rëndë faktorinshqiptar. Në Ballkanin e formatuar et-nikisht keq nga fuqitë e mëdha, pasLuftës se Parë Botërore, vetëmShqipëria arriti të hedhë themelet e njëshoqërie demokratike. Që nga qeve-ria e parë e Ismail Bej Vlorës u ndër-morën akte të tilla kushtetuese që syn-onin ngritjen e një shteti modern, të

qeverisur nga vullneti i shumicës, gjëqë u sanksionua përfundimisht nëKongresin e Lushnjës, 1920. Qeverisjame zgjedhje të lira që do të vazhdontederi në pushtimin fashist në 1939, mepërjashtim të një periudhe 6-mujorenë vitin 1924, pas revolucionit të Nolit,ndërkohë që fqinjët tanë qeveriseshino nga junta ushtarake o nga monarkiabsolute. Për të kuptuar nivelin edemokracisë që Shqipëria u munduata aplikojë, mjafton të kujtojmë tëdrejtën e grave për të votuar, të sank-sionuar në vitin 1920. Shqipëria ështëvendi i dytë në botë me këtë të drejtëtë rëndësishme, pas Danimarkës në1912 dhe para SHBA-së më 1924 dheItalisë më 1945. De facto kjo kishtendodhur që në ditën e parë të theme-limit të shtetit shqiptar, kur MarigoPozio, qëndistarja e famshme e flamu-rit ishte zgjedhur anëtare e parlamen-tit të parë shqiptar (senatit) më 1912.Por, derisa shqiptarët në shtetin amëpo mundoheshin të ngrinin një shtetkombëtar dhe demokratik, shqiptarëtqë ngelën jashtë kufijve u përballënme trajtimin çnjerëzor të qeverive dik-tatoriale dhe raciste të vendeve që ianeksuan padrejtësisht. Vrasjet bastis-jet, grabitjet e pronave dhe, sidomos,spastrimet etnike, ishin disa nga for-mat më të ashpra që u ndërmorën ndajshqiptarëve autoktone. Mijëra familjenga Nishi dhe zona të tjera të banuaranga shqiptarë në Jugosllavi u depor-tuan me dhunë për në Turqi, sipasmarrëveshjeve të shkëmbimit të pop-ullsisë që Turqia firmosi me disa prejvendeve ballkanike pas rënies sePerandorisë Osmane. E njëjta politikëu ndoq edhe me çamët myslimanë, tëmbetur në shtetin grek nga qeveriadiktatoriale e Venizellosit, gjë që undërpre pas ardhjes në krye të qev-erisë greke të Theodhor Pangalosit (iVjetri), gjyshi i zëvendëskryeministrittë sotëm të Greqisë, në vitet 1925-1926.Mid’hat Bej Frashri, në atë kohë am-basador i Shqipërisë në Athinë, e kashpjeguar më se miri rolin e kryemi-nistrit Teodoros Pangalos (të Vjetrit)në ndërprerjen e depërtimit të dhun-shëm të çamëve nga tokat e tyre

• Teuta Arifi


Opinion

stërgjyshore, një veprim që i dedikohetpas së gjithash gjakut dhe ndërgjegjesshqiptare të tij. Jo vetëm kaq, por gjatëqeverisjes së shkurtër rreth dyvjeçaretë tij u lejua edhe rihapja e disashkollave shqipe, si dhe disa të drej-tave elementare kombëtare. Gjatë kësajperiudhe shqiptaret e tjerë të Greqisë,arvanitasit, flisnin lirshëm gjuhënshqipe, pavarësisht trysnisë se shtetitgrek për të mos u deklaruar shqiptarë.Pozita e arvanitasve në politikën grekenë atë kohë ishte ende e fortë përshkak të kontributit të madh të tyrenë revolucionin grek dhe themelimin eGreqisë. Dihen botërisht gjeneralët,politikanët dhe shtetarët e parë shqip-tarë të Greqisë, si dhe elita kulturore eekonomike, përmendja e të cilave nukmund të realizohet vetëm me njëshkrim. Shumë studiues grekë dhe tëhuaj e kanë vlerësuar rolin parësor tëshqiptarëve në themelimin dhe kon-solidimin e Greqisë. Por, fatkeqësia mëe madhe e shqiptarëve erdhi pasLuftës së Dytë Botërore, kur në tëgjithë hapësirën ballkanike u instaluansistemet politike diktatoriale.Shqipëria, Jugosllavia dhe Greqiakaluan dekada të tëra në diktaturë,nga të cilat më e rënda dhe më edëmshmja ishte ajo e shtetit amë. Dik-taturat, si ajo komuniste e aplikuar nëShqipëri e Jugosllavi dhe ajo ushtarakee aplikuar në Greqi, shtypën vlerat na-cionaliste dhe mohuan të drejtat kom-bëtare të shqiptarëve, duke ndrydhurkështu me dhunë edhe rolin e tyre nërajon. Shteti amë nën sundimin ko-munist nga mbrojtësi i të drejtave tëshqiptarëve u transformua në armikune tyre, pasi shpalli nacionalizmin dheidetë e vlerat kombëtare dhe mbartësite tyre si armiqtë parësorë të tij. Mijërapatriotë, intelektualë ose pinjollë tëfamiljeve më të shquara të racësshqiptare u vranë, u burgosën e inter-nuan vetëm për faktin se ishin na-cionalistë ose familjarë të tyre. Si kri-jesë e komunistëve jugosllavë,PKSH-ja, që sundoi Shqipërinë përafro gjysmë shekulli, ishtebashkëpunëtorja më e madhe e dik-taturës jugosllave (serbe) në politikat e

shtypjes, terrorit dhe krimeve të kryerandaj shqiptarëve të mbetur në këtështet. Nga masakra e Tivarit në vitin1945, ku armata jugo sllave masakroimë shumë se tre mijë shqi ptarë tëKosovës nga 14 deri në 30 vjeç, pasi udorëzuan të tradhtuar nga ko munistëtshqiptarë e deri te burgosjet ose rik-thimi në Jugosllavi i shqipta rë ve të ar-ratisur, numërohen mijëra kri me qëdiktatura shqiptare i kreu për llo gari tëJugosllavisë. Por, edhe vetë di ktaturajugosllave veproi ndaj shqiptarëve meegërsi gjakatare. Numri i jashtëzakon-shëm i të vrarëve, të burgosurve dhepersekutuar në akuzat si nacionalist,separatist e terrorist shqiptar në tëgjithë Jugosllavinë dhe ve ça në risht neKosovë, flet vetë për masën e shtypjesndaj shqiptarëve ne këtë shtet.Bashkëpunimi shqiptaro-jugo sllav idiktaturave komuniste përbën kri minmë të madh që u është bërë shqi p-tarëve ndonjëherë në histori. Por, edheshqiptarët e Greqisë nuk iu shm a ngëndot fatit të bashkëkombësve të tjerë tëtyre. Gjenocidi dhe spastrimi et nik, iushtruar ndaj popullsisë myslimaneçame në vitin 1945 nga bandatshtetërore greke, është një nga krimetmë të mëdha kundër njerëzimit pasLu f tës se Dytë Botërore. Pasojë e kësajmasakre nuk ishte vetëm spastrimi et-nik i asaj pjese të shqiptarëve të përzg-je dhur sipas kriterit fetar, por edheshty pja e terrorizimi i shqiptarëve

orto do ksë në Çamëri, si dhe të arvan-itasve të shpërndarë në të gjithë Gre-qinë. Deklarimi shqiptar i tyre pasmasakrës çame konsiderohej një krimdhe vete masakra nënkuptontendëshkimin e tij. Kjo solli një tkurrje tefaktorit shqiptar në Greqi. Arvanitasitdhe shqiptarët e tjerë të fesë ortodokse,të mbetur në zonën nga Preveza derinë Kostur e Follorinë, patën një mo-ment tjetër terrori e presioni kur gjatëdiktaturës së kolonelëve iu ndryshuame dhunë nga regjistrat zyrtar kom-bësia dhe origjina etnike, ndërkohë efolura shqip në publik u konsiderua sikrim i rendë. Në kushtet e sundimit tështetit amë nga klika gjakatare e anti-shqiptare e Hoxhës shqiptarët jashtëtrojeve shtetërorë u ndjenë të braktisure të tradhtuar, gjë që e bëri edhe më tërëndë situatën dhe shumë më tëvështire rezistencën. Kjo gjë nxori nëplan të parë mbijetesën, gjë që besoj seu realizua me sukses.

Ringritja si reagim gjenetik

Gjysma e dytë e shekullit të XX,thuajse gjysma e periudhës që nga sh-pallja e pavarësisë, rezultoi e keqe dhee errët për shqiptarët. Megjithatëduket se dielli, me vonesë, por lindiedhe për ta. Dielli, kësaj here, siç i kën-doi poeti ynë kombëtar Naim Frashri,lindi andej nga perëndon. Rënia e ko-munizmit në Evropën Lindore sollirënien e diktaturës në Shqipëri, sh-përbërjen e Jugosllavisë, hapjen meGreqinë dhe Turqinë dhe rivendosjene kontakteve mbarëshqiptare tëshkëputura me dhunë për 50 vjet.Edhe pse në kushte të mjerueshme,shteti shqiptar postdiktatorial u rik-thye në rolin e vet të mbrojtjes se in-teresave kombëtare dhe të drejtave tëshqiptarëve në të gjithë hapësirën etyre në Ballkan. Kosova u bë objektivii madh kombëtar dhe sot është njështet i pavarur. Statusi i shqiptarëve nëMaqedoni është përmirësuar duk-shëm dhe ata janë element parësorshetformues në këtë vend. Çështjaçame, një tabu në krahun e diktaturës,mori rëndësinë e vet dhe aktualisht

• Teodor Pangalo


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comOpinion

është çështja kryesore e shtruar përzgjidhje në marrëdhëniet shqiptaro-greke. Përmirësim kanë edhe shqip-tarët në Malin e Zi, ndërkohë që nukmund konsiderohet e vështirë as pozi-ta nacionale e shqiptarëve neë Serbi(Presheva, Bujanoci etj.), si dhe ajo earvanitasve si entitet shqiptar në Gre-qi. Në Greqi ndodhi një fenomen tjetërqë gjallëroi ose, të themi, riaktivizoigjenin shqiptar të arvanitasve, poredhe të ça më ve ortodoksë. Mbërritjanë këtë shtet (sipas statistikave greke)të rreth 600 mijë emigrantëveekonomike shqiptarë bëri që gjuha efolur të rikthehej si mu n dësi komu-nikimi edhe për ata që u ishte ndaluarta përdorin publikisht dhje tëra vjet.600 mijë shqiptarë do të thotë afro 5-6% të popullsisë aktuale të Gre qisë, qëllogaritet rreth 11 milionë; po t’i shtoshkësaj edhe numrin rreth 2 milionë ar-vanitasve, sipas A. Kolës dhe studiue-sit arbëresh Anton Belushi, shqiptarëte Greqisë mund të përbëjnë një pozitëdominuese politike e sho që rore të ng-jashme me atë të sotmen të shqip-tarëve në Maqedoni. Rritja e au-toritetit nacional politik, ekonomik ekulturor e shqiptarëve në hapësira etjera të tyre në Ballkan, artikulimi dhembrojtja e te drejtave etnike nga shtetiamë, si dhe rënia e pozitës ndërkom-bëtare si pasojë e situatës së vështirëpolitike, ekonomike e morale të shtetitgrek për shkak të krizës së borxheve,ka bërë që shqip ta ret e Greqisë të nd-jehen më të sigurt e të fillojnë tadeklarojnë përkatësinë. Hapja e çësht-jes së Çamërisë nuk përbën më njëproblem e nuk shkakton panik përçamët ortodoksë që jetojnë ende atje,ndërkohë që numri i atyre që edeklarojnë publikisht etninë e tyreshqiptare po bëhet gjithnjë e më imadh. Para 10 apo 15 vjetësh ishin tërrallë ata që guxonin edhe të flisninshqip në publik.

Dinjiteti kombëtar e qytetar simundësi imponimi

Në këto 20 vjet atmosferë lirie ar-ritjet nacionale të shqiptarëve janë

spetakolare, por natyrisht të pam-jaftueshme për të përmbushur aspi-ratat etnike, por edhe statusin e tyre sizotët e shtëpisë (autoktonët) në këtëpjesë të rëndësishme të Evropës. Ori-entimi evropian në rajon përkon measpiratat, por edhe interesat, kom-bëtare të shqiptarëve. Si kombi më ivjetër evropian, shqiptarët e kanë mëtë natyrshme e më legjitime përpjekjenpër rikthim në shtëpi, siç konsiderohetrëndom rruga e tyre për integrim eu-roatlantik. Pavarësia e Kosovës dhe,sidomos, anëtarësimi i shtetit amë,Shqipërisë, në NATO, i ka forcuardukshëm pozitat e shqiptarëve në ra-jon, ndërkohë që një anëtarësim i prit-shëm edhe Maqedonisë, Kosovës dheMalit të Zi do ta rriste shumë forcën,por edhe rolin shqiptar në rajon. Pesëvota shqiptare ose të përcaktuara prejvullnetit të tyre në një organizatë siajo e Atlantikut të Veriut, janë njëmundësi e madhe për kombin e pop-ullin tonë. E njëjta gjë vlen edhe përBE-në, OKB-në, OSBE-në dhedhjetëra organizma prestigjiozebotërore e rajonale, shumë të rëndë-sishme për funksionimin e rendit të ribotëror, në të cilat shtetet e banuaranga shqiptarët janë anëtarësuar oseaspirojnë ta bëjnë një gjë të tillë. Rrit-ja e autoritetit dhe dinjitetit kombëtarështë pa dyshim rruga e vetme për t'udhënë shqiptarëve vendin e merituarnë rajon e me gjerë. Një ndihmë ejashtëzakonshme në formatimin tonëkombëtar është pa dyshim orientimipolitik e gjenetik drejt vlerave dhedielave reale. Orientimi plebishitardhe miqësia e aleanca e fortë mefuqinë më të madhe të botës mund tëkonsiderohet pa frikë një pasuri kom-bëtare e jona. Jorastësisht ky shtet ekomb na është gjendur me momentetë vështira, si në momentin e pavarë-sisë pas Luftës së Parë Botërore, poredhe në çlirimin dhe pavarësinë eKosovës. Pa dyshim që shqiptarët ekanë merituar miqësinë amerikane,rëndësinë dhe mirënjohjen ndaj tëcilës nuk lënë moment pa e demon-struar. Një rol të veçantë shqiptarëveu jep pa dyshim edhe pozita gjeopoli-

tike, efektet e së cilës janë tashmë tëdukshme në planin politik ushtarakdhe ekonomik. Aspekti ekonomik pomerr një rëndësi të veçantë dheshumë shpejt shqiptarët do të jenë njëfuqi e konsiderueshme ekonomike ra-jonale. Duke llogaritur edhe shqip-tarët e Greqisë dhe të Turqisë, numrinë gjithë Ballkanin shkon në mëshumë se 15 milionë. Afro 10 milionëjanë të vendosur e shpërndarë në njëhapësirë të përbashkët, në të paktënkatër shtete: Shqipëri, Kosovë, Maqe-doni, Mal të Zi e Serbi. Kjo hapësirëpërbën njëherazi një treg homogjennga më të rëndësishmit në rajon,ndërkohë që pasuritë e jashtëzakon-shme natyrore e rrisin edhe mërëndësinë e hapësirës ekonomikembarëshqiptare. Ky është një treg idominuar dhe orientuar nga shqip-tarët dhe çdokush e ka të vështirë tëoperoje në të, pa miratimin e tyre dhe,aq më keq, në armiqësi me ta. Mendojse rritja e pozitave ekonomike, poli-tike, ushtarake, sidomos e Shqipërisëdhe Kosovës, çon në masën e duhurdinjitetin tonë kombëtar të domos-doshëm për të mundësuar rolin tonëhistorik në rajon.

Pa dyshim që nuk kemi mbërriturte maksimumi ynë i rolit dhe influ-encës, por fakti, që përmenda në kryetë shkrimit, i mundësisë së zgjidhjesse krizës greko-maqedonase nga dyshqiptarë, Teuta Arifi e Teodor Pan-galos, është prova më e mirë e gjend-jes se çelësit ballkanik në duar tëshqiptarëve. Sigurisht që tema që potrajtojmë është aq e gjerë, saqë njëshkrim nuk mjafton për ta trajtuar netërësinë e saj te fakteve dhe argu-menteve që janë tejet të shumta, porshpresoj që lexuesit ta kapin sa mëqartë idenë dhe aktualitetin e kësajçështjeje të trajtuar ne këtë shkrim,ideja për të cilën më lindi pas lajmit tëtakimit Arifi- Pangalos, lajm që mësolli në kujtesë përcaktimin dheparashikimin e saktë: “Ne shqiptarëtkemi çelësin e Ballkanit”, që i përn-drituri Aristidh Kola na kishtedeklaruar në intervistën e tij që nëvitin 1994. �


28 N

ËNTO

RI

Edhe këtë fundnëntor, si gjatëgjithë këtyre tri dekadave tëfundit, teleshikues shqiptarë të

gjithnjë e më shumë trojeve, inshallah,do të kenë mundësi të ulen kokë mëkokë, përballë altarit familjar,shumëfishuar në rrjet kapilar, dhe t’ibashkëngjiten ashtu për më shumë senjë orë një simulimi simbolik tërrugëtimit të vështirë të kombit drejtpavarësimit, pas jo më pak, jo mëshumë se 500 vjetësh robëri, në njëkarrocë që përparon përmes baltëravee kurtheve të larmishme, ngarkuar ngahistoria me shëmbëlltyrën e IsmailQemal beut me shokë, deri nëmomentin final, sa shkëputet embërrin në apoteozë e ngrihet lartkarroca e bëhet ballkoni i njohur mepatriotë nga ku ia beh flamuri mesbrohorie popullore ndërkrahinore:nuk dihet sa për qind e të vjetshmëvedo ta shfrytëzojnë këtë ofertë edhegjatë këtij viti, mirëpo gjithçka do tëpërsëritet me përpikëri edhe vitintjetër, përmes kanalesh televizive

kombëtare e lokale, publike a private,me datë 28, Kinostudio Shqipëria e ReParaqet, në klube të errësuara mebatanijet në dritare të Europës veriore,do shfaqet me DVD, në përkujtim tëshfaqjes së parë, (me një kasetë tëtrafikuar VHS, me frikë ngaatentatorët UDB) dhe aktivistët, përarsye të ndryshme, nuk i kanë mëlotët, as balluket e fundviteve ’80-të.

Disa ditë më pas, globalisht këtëherë, diçka e ngjashme do të përsëritetpërvit, dhe nuk e kam fjalën këtu përasnjë karrocë tjetër që mbart ndonjëplak mjekërbardhë në vitrina: jo, bëhetfjalë për grupin skulptural tëpërmasave a materialeve të ndryshme– nëse nuk është thjesht pantomimëme aktorë që mbajnë frymën – kupërnderohet e inskenuar Lindja ePastër e Mesisë, në oborre me dëborë,kthina kishash, parvaze dritaresh dhepersonazhet përmasohen aty një nganjë, që nga Virgjëresha me Foshnjën,deri te Barinjtë e të Urtët që ndjekinYllin, njashtu siç shkruajnë ungjillorët.

Skena e Lindjes së Shqipërisë, njëjtëmbush me dritë vatrat e shqiptarëve,ditën e shënuar, në çdo ekran, të gjithëaty aktorët, Artistë të Popullit njësuarnë grim me Heronj të Popullit, në njëroad movie kombpërtëritës, se rrugëtjashtë janë stolisur me pankarta, siharqe triumfesh e banderola të kuqevaren në çdo shtyllë, në pritje, dhekarroca e Ismail Qemalit me shokërrethuar me kalorës anonimëqeleshebardhë trokëllin përmesshtëpive tona, po ka pengesa deri sa tëngrihet flamuri, dhe janë të shumta:është pashai dhe prifti dhe hoxha qëbishtnojnë me sy, që thonë fjalë tëhuaja, që kërcënojnë e dredhintespihet; janë bejlerët që presin rrugënme sejmenë, janë rrugët vetë (për ibret)që kafshojnë rrotat e karrocës, por nukështë punë të ndalet ajo.

I kanosur me vdekje, me arrestimedhe lodhje, portreti nën fes i Patriarkutvlonjat fanepset duke lëvizur vetëmbuzët përnën protezën e mjekrës;gjysma e filmit ndodh kryesisht në ato

28 NËNTORI

Nëntorii Dytë

“Këto gjethe të reja në shiritë filmi të vjetër…”(Whole Lotta…)

Por tashmë, Dita e Çlirimit të Shqipërisë festohet një-po-një-jo, në datë 29 kur

pushtetin e kanë Socialistët, dhe në 28 kur e kanë Demokratët, të cilët pretendojnë

të provojnë se Nëntori i Tretë ka ardhur me saktësi gjenetike mu në datën e pritur

kombëtare dhe se shtyrja njëditore e festimit të çlirimit ishte vetëm një bidat i

Enver Hoxhës.

� Ervin HATIBI, Shqipëri

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

buzë të holla kaligrafike që lëvizin paprá, që e kthejnë në katedrale fjalinëdhe ajo kumbon; buzë vizionari tëmirrosura me rrëshirën e një dashurieplagosëse për paraardhësit, peizazhin,popullin e thjeshtë (“kush është shqiptare bir shqiptari”, thërret ai me ashk dheja ku shpërbëhet batalioni osman qëdoli ta arrestojë – bie atllasi ipelerinave ushtarake dhe dalin tërilindur shqiptarë); buzë në ethe tëThemeluesit, të një plaku të bukur,antologjik, ku presja në fjali është fjala“bir” dhe pika fjala “histori”, deri nëfund, teksa karroca (ku vazhdonrrotullohet gjysma tjetër e filmit) ështënë garë me kohën, kundër akrepave tësahatit, pasi Plaku duhet të mbërrijë nëVlorë për të ngritur flamurin në tënjëjtën datë kur Skënderbeu ka ngriturtë njëjtin në Krujë, 500 vjet më parë:kombi i ka lënë takim vetes në kujtesë,shekuj më parë, në rikthimin e madh,në kabalën e shifrave që përputhen siogure të mira; profecia nëvetëpërmbushje e sipër shenjtërohetdhe nuk ka këneta thithëse ta ndalinmë Karrocën, nuk ka sirena apo Skila eKaribda që të mund ta vonojnë ruletëntë puqë 28 mbi 28. Në Vlorë Ismail beudo të mbërrijë në datën e pritur, pra sitë thuash ia mbërrin të takohet meSkënderbeun e të bëhet Ai; por mosharrojmë se teksa përshëndoshet medelegatët që kanë ardhur të ligjërojnëPavarësinë nga mbarë Shqipëria,shpërndarë nëpër kostumet e dialektetpërkatëse, ai pa humbur kohë do tështrëngojë dorën edhe me dikë që nathuhet se është Hysen Hoxha,përfaqësues i Gjirokastrës. Në tëvërtetë ky është xhaxhai i EnverHoxhës ose baba Çeni përndryshe,dhe filmi – të mos harrohet – është ihapur për seri, për rimorkio, se quhetvetëm “Nëntori i Dytë”.

Hysen Hoxha, duke qenë nërealitet më pak se figurant, gatitransparent nga pikëpamja arkivore,zbret këtu në histori përmeskinematografisë si një lloj mëkëmbësia mishëruesi i Enverit, i cili më vonëdo të vijë me Nëntorin e Tretë tëpërmbyllë trekëndëshin me

Skënderbeun dhe Ismail Qemalin.Enveri simbolikisht është kulmi i këtijtrekëndëshi dybrinjënjëshëm, pra, kupërmbyllet rrugëtimi i kombit; kulm,përderisa vendosi që Nëntori i tij tëishte Një më shumë se i të tjerëve. Nukmund të pranohet që kush shpuriShqipërinë aty ku e shpuri, prapërpara, të rikthehej i bindur siornamenti i radhës për të nënvizuarkalendarin e tjetërkujt, e të rreshtohejushtar pas Skënderbeut mesjetar: jo, jo,dita e tij do të qe e ardhmja e ndritur,përtej, revolucionare, thyerje dhe risi –e njëzet e nënta e nëntorit, dita kur aido të çlirojë vendin nga pushtuesitfashistë dhe bashkëpunëtorët e tyrevendas dhe duke i hapur rrugën ekomunizmit pushtetit të popullit etj.

Por tashmë, Dita e Çlirimit tëShqipërisë festohet një-po-një-jo, nëdatë 29, kur pushtetin e kanë Socia li -stët, dhe në 28, kur e kanë Demokratët,të cilët pretendojnë të provojnë seNëntori i Tretë ka ardhur me saktësigjenetike mu në datën e priturkombëtare dhe se shtyrja njëditore efestimit të çlirimit ishte vetëm një bidati Enver hoxhës. Socialistët, përku -ndrazi, pretendojnë se Demokratët, bijtë profashistëve, duan të mohojnë oseanashkalojnë trashëgiminë e luftësçlirimtare partizane, duke rreshtuarÇlirimin pas Pavarësisë. Data 29shërben kështu si kufiri i zjarrtë

etikopolitik, në dy anët e të cilit karespektivisht një të Djathtë ish-kuislinge e një të Majtë ish-partizane,të cilat ritualizojnë përvit dasinë dukeperformuar në të njëjtën varrezëdëshmorësh dy festa komb ëtarezyrtare në opozitë me njëra-tjetrën.

Në një Shqipëri praktikisht tëdepolitizuar, data 29 ofron gjethen edafinës dhe të fikut bashkë për kastëndypartiake të politikanëve shqiptarë, ecila në mungesë të një truku më tëbesueshëm, aty gjen përligjjenmadhore për pluralizmin dhe dalliminideologjik.

Po historianët, ç’bëjnë vallë parakësaj lojë me nëntor e me data, flenë?

Përgjigjen përmbyllëse do tëpërpiqemi ta marrim nga dikush qëështë edhe historian, edhe politikan,shtetar i lartë i Republikës së Kosovës,dr. Jakup Krasniqi:

“Me të tillë “historianë”, jo vetëm qënuk shkruhet historia shkencore, por nukshkruhet as një përrallë didaktike epërsëritur shpesh pas darkave për t’i vërënë gjumë fëmijët, duke qenë se gjumi i rritfëmijët, por jo edhe kombet të cilat gjumi ishpie në harresë. Kjo e fundit, në fakt ishtenjë porosi e urtë e të mençuritmjekërbardhë, Ismail Qemali e thënë nëfilmin “Nëntori i Dytë”. Shqiptarët nukfjetën, veçse nuk qëndruan as pa gjumë, siçi porosiste Ismail Qemali.” (GazetaShqiptare: 12.10.’11) �



28 Nëntori

Njeriu i pavarësisë sëShqipërisë, Ismail Bej Qe-mali, përkundër asaj që tek

opinioni ynë njihet si kundërshtar dhearmik i shtetit osman, gjatë jetës së tij etërë veprimtaria e tij jetësore përfshihetnë shërbimin ndaj këtij shteti. Vlen tëtheksohet se populli shqiptar ishte ko-munitet i integruar në Perandorinë Os-mane dhe që kishte mundësinë einkuadrimit në hierarkinë drejtuese tëkësaj perandorie. Siç e përmend edhevet Ismail Bej Qemali në librin e tij tëkujtimeve, familja e tij ishte drejtuesedhe administruese e shumë pronavenë Shqipërinë Jugore. Gjenealogjia efamiljes së Ismail Beut dërgon deri teksadrazami (kryeministri) Koxha SinanPasha, i cili jetoi në shek.XVI dhe që në

historinë e shtetit osman njihet për suk-seset e tij si udhëheqës ushtarak dhepolitik. Edhe paraardhës të tjerë të Is-mail Bej Qemalit ishin zotër të tokavenë Shqipërinë Jugore dhe njëkohësishtmbanin lojalitetin e tyre ndaj shtetit os-man.

Një jetë në administratë

Të qenit nëpunës në administratënosmane nënkuptonte që, krahas aftë-sisë për menaxhim, nëpunësit të kishinnjohuri të gjuhëve perëndimore, poredhe gjuhëve orientale, si arabishten,persishten, si dhe gjuhën e adminis-tratës së atëhershme, gjuhën osmane.Shkollimi privat, si dhe më pas ai nëLiceun Zosimea, i mundësoi Ismail Bej

JETA DHE VEPRA E ISMAIL BEJ QEMALIT

Shërbyes i denjë i Perandorisë,themelues iShqipërisë

Aftësitë e tij prej drejtuesi janë vlerësuar nga shtetarë të tjerë dhe kanë shërbyer

për ngritjen e tij në hierarkinë e lartë shtetërore. Vendet si Libani, Iraku dhe Libia,

të cilat ishin pjesë e shtetit osman, për shumë shqiptarë qenë vende ku admin-

istruan dhe punuan duke lënë gjurmë të suksesit

� Kushtrim SHEHU, Kosovë


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

Qemalit mësimin e këtyre gjuhëve dhei hapi dyert për shërbim në adminis-tratë. Karrierën e tij si funksionarshtetëror e filloi në moshën 16-vjeçarepranë zyrës së përkthimeve të shtetitosman. Vlen të përmendet se e tërë kar-riera e tij përfshin periudhën më tëndërlikuar politike dhe më mendryshime dinamike të shtetit osman.Përpjekjet për modernizim lansohennga vetë shteti dhe administrata sibartëse e këtyre përpjekjeve përjetonndryshimet e thella dhe të shpeshta. Is-mail Bej Qemali, pas punës së tij nëzyrën e përkthimeve, filloi punën nëVilajetin e Janinës si nëpunës i lartë nëmarrëdhëniet me jashtë. Më pas do tëgjendej si ndihmës i valiut të Tërhallës,për të vazhduar në poste të ndryshmeadministrative pranë Vilajetit të Danu-bit. Pikërisht bashkëpunimi që kishteme Mithat Pashën si udhëheqës i këtijvilajeti u bë përvojë e suksesit përmbarë vilajetet e tjera të shtetit osman.Detyrat dhe postet e njëpasnjëshme qëmori u bënë mundësi për fitimin e për-vojave të ndryshme në menaxhim, porishin edhe fusha ku ai tregoi sukseset etij personale në administratë.Bashkëpunimi me liderët lokalë, qof-shin politikë, fetarë dhe ekonomikë,ishte risi në udhëheqjen osmane dheishte botëkuptim modern qeverisës.Hapja e bankave dhe institucioneve tëtjera ekonomike me karakter zhvil-limor, mundësoi përparimin eekonomive vendase dhe përhapjen eliceve dhe shkollave profesionale, sidhe krijoi kuadrin e përgjithshëm për

administrim lokal. Tërë kjo orvatje kri-joi një mirëqenie, e cila ishte e lak-mueshme për tërë vilajetet e tjera tëPerandorisë Osmane. Përveç punës sëtij në pjesën evropiane të shtetit osman,veprimtaria e tij shtrihet edhe në qytetetë rëndësishme të Anadollit. Qytetet siKütahya, Bolu, Eskişehir, Mardin, Geli-bolu, Kırşehir dhe Bursa janë vendetku Ismail Bej Qemali solli frymën e ad-ministratës moderne. Aftësitë e tij prejdrejtuesi janë vlerësuar nga shtetarë tëtjerë dhe kanë shërbyer për ngritjen e tijnë hierarkinë e lartë shtetërore. Vendetsi Libani, Iraku dhe Libia, të cilat ishinpjesë e shtetit osman, për shumë shqip-tarë qenë vende ku administruan dhepunuan duke lënë gjurmë të suksesitdhe modernizimit të jetës dhe institu-cioneve administrative. Pikërisht nëkëto vende edhe Ismail beu ishte pjesëe administratës shtetërore. Përveçveprimtarisë së tij në sferën e admin-istrimit lokal, shkaku i afërsisë së tij mevlerat liberale, emri i Ismail beut ishte injohur në nivel qendror. Afërsia dhebashkëpunimi me Mithat Pashën bëriqë ai të ishte personalitet i mirënjohuredhe nga vetë sulltani për të cilinvazhdimisht përgatiste raporte përçështje të ndryshme të shtetit. Mu përkëtë për disa herë me radhë ka qenë igraduar me Medalje të Lartë Osmanepër efikasitetin në shërbime adminis-trative dhe nga vetë sulltani ka qenë ishpërblyer me asistencë nga thesariperandorak. Shërbimi në Ministrinë eJashtme dhe në Këshillin Shtetëror përÇështje Juridike janë detyrat ku Ismail

beu shfaqi afinitetin e tij për udhëheq-je dhe kuptimin e vlerave të reformaveqë duhej ndërmarrë udhëheqjashtetërore në nivelin qendror. E gjithëveprimtaria e Ismail Bej Qemalit ishtepërvojë e suksesshme dhe ishte po ash-tu përvojë e dalluar shkaku i aftësivepersonale për të bashkërenduar sis-temin tradicional osman me vleratmoderne në të cilat kishte hyrë shoqëriaosmane. Koordinimi i të dyjave sëbashku spikati vlerat e tij dhe bëri që aitë jetë personalitet i dalluar në udhëhe-qësinë osmane.

Shpresat dhe rendi i ri

Pakënaqësitë lidhur me zhvillimetshoqërore që ngjanë pas vitit 1878 bënëqë mes shqiptarëve dhe qendrës os-mane të fillojë një tjetërsim i marrëd-hënieve të ndërsjella. Mungesa e plan-ifikimit ndaj kësaj problematike ngritipolitizimin e çështjes shqiptare.Shqetësimet ndaj zhvillimeve të reja,popullsia shqiptare përveç shtruarjessë kërkesave në rrugë institucionale,shumë herë kërkesat e saj i shtrontepërmes kryengritjeve që shfaqeshin sireaksion shoqëror ndaj paaftësisë sëpushtetit për zgjidhje të problemeve.

Shqetësimet ndaj ecurive të reja tështetit osman nuk ishin vetëm pjesë eshqiptarëve, por e gjithë pjesës ud-hëheqëse, intelektuale ose, thënëshkurt, elitat osmane ishin tejet të pakë-naqura me zhvillimet që ngjanin. Lid-hur me këtë filloi zhvillimi i njëbotëkuptimi të ri që ishte tejet opozitarnë nivelin politik. Botëkuptimi i ri filloitë formojë një bindje e cila akuzonteudhëheqjen dhe sistemin ekzistent. Njëmendim i tillë u institucionalizuapërmes organizimit të Komunitetit“Bashkim dhe Përparimi” (İttihat veTerakki Cemiyeti), i cili brenda vetesmblodhi forcat dhe ithtarët e idesë përmodernizim më të thellë të sistemitpolitik osman dhe ndërtimin e konsti-tucionalizmit, i cili ishte abroguar më1878. Ky komunitet veprimtarinë e vete zhvillonte në vendet evropiane, kukrahas kongreseve të shumta botonteedhe gazeta të ndryshme, përmes të

• Çeta ushtarake që kërkonin shpalljen e konstitucionalizmit


28 Nëntori

cilave synonte vetëdijesimin përndryshimet që duheshim ndërmarrë.

Brenda komunitetit kishte person-alitete të ndryshme, qoftë nga jeta poli-tike e fetare, por edhe shumë krerëushtarakë ishin element të këtij komu-niteti. Vlen të përmendet se roli i Is-mail Bej Qemalit në këtë komunitetishte i rëndësishëm shkaku i shfaqjesdhe përkrahjes së vlerave liberale.Përvetësimi i sistemit decentralist dhembështetja e individualizmit ishin re-flektim i rolit të tij. Meqenëse tërë anë-tarët nuk ishin të një mendimi lidhurme vlerat të cilat duheshin ndërtuar,kjo bëri që të lind fraksionarizmi për-brenda komunitetit. Ky fraksionarizëmdo të vërehet edhe në ngjarjet e më-pasme dhe do të karakterizojë tërë peri-udhën dinamike në të cilën do të kalo-jë shteti osman. Megjithatë,domosdoshmërisht ekzistonte një pozi-cion i përbashkët lidhur me idenë endryshimit të sistemit shtetëror. Po ash-tu e tërë kjo lëvizje, ndonëse veprim-tarinë kryesore e zhvillonte jashtështetit osman, qe përpjekje e forcave tëbrendshme për ndryshimin e sistemitdhe ndalimin e degradimit të mëtut-jeshëm të shtetit osman. Komunitetikishte lindur nga pjesëtarë të shoqërisëosmane dhe ishte i nxitur nga faktorëshoqërorë të ndërlidhur drejtpërdrejtëme situatën politike në të cilën gjendejshteti osman.

Kryengritja që shpërtheu në Malës-inë e Gjakovës, u zgjerua në tërëKosovën dhe tubimi tejet i madh ikryengritësve në Ferizaj rritishqetësimin në Stamboll. Njëjtë sikursetubimi në Ferizaj, dezertimi i disa gru-pacioneve ushtarake në Vilajetin eManastirit, të cilat kërkonin shpalljen ekonstitucionalizmit, implikoi krerët eKomunitetit “Bashkimi dhe Përparimi”të cilët duke shfrytëzuar pakënaqësitë emasave arritën t'i adresonin qëllimet etyre për ndryshimin e sistemit ud-hëheqës shtetëror. Telegrafët e dërguarnë qendrën osmane nga krerët emasave të tubuara në Ferizaj qenëvendimtar për shpalljen e konstitu-cionalizmit nga ana e sulltanit. Vlugu ishumtë i kërkesave të qyteteve të

ndryshme nga Ballkani/Rumelia drej-tuar kryeqytetit, gjegjësisht PallatitPerandorak Jëlldëz, me qëllim hyrjennë fuqi të kushtetutës dhe mbledhjen eparlamentit, bëri që të shpallej dekretiperandorak dhe ngjarja të cilësohej si“Shpallje e Lirisë”. Pas 30 viteve prapëkushtetuta dhe parlamenti zunë vendnë shtetin osman.

Mbështetja dhe tradhtia

Premtimet e bëra ndaj shqiptarëvenga Komuniteti “Bashkimi dhe Për-parimi” ndikuan në rritjen e përkrahjessë krerëve shqiptarë ndaj këtij komu-niteti. Shpallja e konstitucionalizmitishte pritur me atmosferë të mahnit-shme e festive në Stamboll, por edheqytetet e tjera, si Shkupi, Prishtina,Manastiri dhe Prizreni e kishin festuarkëtë ngjarje. Konstitucionalizmi ngamasat ishte kuptuar si mundësi përzhvillim dhe kapërcim të gjendjesekzistuese. Afër tridhjetë përfaqësuesshqiptarë do të zinin vend në parla-mentin osman. Kështu çështjashqiptare përmes deputetëve ishte epranishme në institucionin më të lartështetëror dhe tashmë nuk kishtemundësi që ajo të neglizhohej.

Ismail Bej Qemali në parlamentinosman ishte përfaqësues i zonës zgjed-hore të Beratit. Aktiviteti i tij prej de-puteti, përveç adresimit të çështjesshqiptare, përfshin edhe shqetësimetlidhur me qeverinë e formuar nga Ko-muniteti “Bashkimi dhe Përparimi”,

shqetësime këto që lidheshin me pa-përvojën lidhur me udhëheqjen, sido-mos me çështjen e koncesioneve që ujepeshin kompanive ndërkombëtarepër ndërtimin e rrjetit të hekurudhave,transportit rrugor dhe krijimit të trans-portit ujor. Diversiteti i ideve lidhur meshtetin kishte fraksionarizuar krerët eKomunitetit “Bashkimi dhe Përpari-mi”, por marrja e pushtetit qe bërëshkak për thellimin e kundërshtive dhefillimin e armiqësive. Duhet përmen-dur se premtimet e bëra nga krerët eKomunitetit “Bashkimi dhe Përparimi”nuk u realizuan, por ato shkuan më tejnë përkeqësimin e gjendjes eventuale tështetit osman. Qëllim i tyre u bë elim-inimi i çdo elementi opozitar, duke mosnjohur asnjë mjet etik politik, por vetëmarritjen e qëllimeve të tyre. Organizimipër ndërrimin e Sulltan Abdylhamitit IIishte komploti fillestar që arritën ta re-alizonin ata. Përpjekjet për eliminimine opozitës në parlament po ashtu ishinvazhdë e mentalitetit të tyre. Masat emarra në vilajetet e banuara me shqip-tarë nuk nxitën gjë tjetër, pos pakë-naqësinë e shqiptarëve ndaj shtetit os-man. Tjetërsimi i tillë i pushtetitqendror zhvilloi një opozitë tëfuqishme në të gjitha anët dhe në tëgjitha pjesët e shoqërisë osmane.

Opozitës së formuar në parlamentvazhdimisht i printe Ismail Bej Qemali.Besimi që kishte ai në parlament ngaanëtarët e opozitës, qofshin shqiptarë,arabë dhe turq, vinin si shkak i përvo-jës së duhur dhe elokuencës së pashoqe

• Hapja e Parlamentit të I-rë Osman më 1876


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

të tij. Ai fillimisht u printe opozitarëvetë mbledhur rreth Partisë Liberale(Ahrar Fırkası), e cila më vonë do tëbashkohej nën Partinë Liberalët eBashkuar (Mutedil HürriyetperveranFırkası), për të përfunduar më vonë ebashkuar në Partinë për Marrëveshjedhe Liri (Hürriyet ve İtilaf Fırkası).Opozita e formuar akuzohej për tradhtindaj shtetit osman nga anëtarët e KBP-së, që ishin njëkohësisht pjesë e qev-erisë. Përkatësia e ndryshme etnike eanëtarëve të opozitës, edhe pse ishtearmë e fortë kundër kësaj akuze, prapëqëllimisht ishin të identifikuar për na-cionalistë dhe tradhtarë të shtetit. Këtoakuza të bëra nga ana e anëtarëve tëKBP-së ishin të paqëndrueshme, ngasevetë sadrazami i asaj kohe shqiptarët ikishte quajtur si brilantë të kurorës os-mane. Akuzat gjoja se Ismail Beu ishteagjitator anglez dhe punonte për in-teresat angleze ishin joreale. VlonjatiIsmail Bej Qemali u bë lider i natyr-shëm i opozitës, pasi prapa tij qën-dronte dija shoqërore-politike,ekonomike, diplomatike, kultura epërgjithshme, si dhe forca e talenti i tiji ligjërimit politik. Po të lexohen pro-cesverbalet e parlamentit osman tëviteve 1908-1912, do të shihet se IsmailBej Qemali është sikurse një hero i ro-maneve në këtë periudhë dinamike.Diskursi që ngjante në parlament ishterezultat i kundërshtive të thelluara mesdy grupeve, sidomos qëndrimi dhe kri-tikat e opozitës përmes Ismail Bej Qe-malit bënë që në parlament të ketë edhepërleshje fizike.

Ndasitë dhe shtigjet e reja

Polarizimi i jetës politike osmanesjell përvoja të reja dhe dinamizëm tëpaparë më herët. Përkrahësit e sistemitekzistent shfaqjen e institucioneve tëreja shtetërore dhe fuqizimin e person-aliteteve të reja politike e shihnin sirrezik për sulltanin dhe Perandorinë. Tëtillë përkrahës më së shumti ishin ele-menti fetar, të cilët ndjenin shqetësimpër rendin e ri dhe rrëshqitjen e sis-temit nga ligjet islame në të cilat i kishtethemelet shteti osman. Një shqetësim i

tillë fiton vëmendje me kryengritjen enjohur të 31 marsit në Stamboll –ushtarakë nga garda personale e sull-tanit dhe elementë fetarë të cilëtshqetësimet e tyre për të ardhmen eshtetit dhe institucionit të sulltanit ishfaqnin me mosbesim ndaj institu-cioneve të reja të lindura pas shpalljessë konstitucionalizmit. Masat e mllefo-sura i drejtohen edhe Parlamentit, ndajtë cilit shfaqën pakënaqësinë e tyre përneglizhimin e vlerave tradicionale. At-mosfera e tendosur bëri që brenda Par-lamentit të ketë edhe vrasje. Në nego-ciata me masat deputetë të Parlamentitu munduan të gjenin marrëveshje dhetë qetësonin situatën e krijuar. IsmailBej Qemali, si personalitet i besueshëmnga të dyja anët, arriti që të marrë nëdorë situatën dhe të krijojë atmosferënnegociuese mes kryengritësve dhe de-putetëve. Këto negociata më vonë do tëkalojnë edhe në vijë më të lartë institu-cionale, për të arritur deri te sulltani.Bisedimet e Ismail Beut me sulltaninsollën ndryshimet qeveritare për të cilatpjesëtarë të KBP-së ishin të pakënaqur.Lidhur me këtë garnizoni i tretë iushtrisë osmane nga pozicioni i Se-lanikut niset për në Stamboll nën ko-mandën e Mahmut Shefqet Pashës.Ardhja e këtij garnizoni u proklamuasi garanci e rendit të ri politik dhe kjoishte e koordinuar me KBP-në. Qëllimiparësor i ardhjes së tyre ishte riven-dosja e pushtetit të KBP-së në institu-cionet shtetërore. Propagandimikundër sulltanit dhe deputetëve opoz-itarë, ku merrnin pjesë edhe shqip-tarët, qe pjesë e qëllimit të tyre për eli-minimin e pjesës kundërshtuese dhemarrjen në dorë të pushtetit. Në drej-tim të deputetëve Ismail Bej Qemalidhe Myfit Bej Libohova u bënë shpif-je të planifikuara dhe u kërkua gjyki-mi i tyre nga gjykatat ushtarake. Is-mail Beu akuzohej për puç kundërinstitucioneve shtetërore dhe aktivitetii tij ndërlidhej me ngjarjen e 31 marsit.Për gjykimin e Ismail Beut nevojitejheqja e imunitetit të deputetit gjë përtë cilën u bë një diskutim i gjatë nga tëgjithë deputetët dhe u përfundua se,përveç rolit ndërmjetësues të Ismail

Beut, nuk kishte fakte për implikimine tij në ngjarjet e 31 marsit. Vendosursipas komisionit parlamentar, ështëvërtetuar se Ismail Bej Qemali nukështë përgatitës ose nxitës i ngjarjes së31 marsit. Akuzat dhe seria e shpif-jeve nga pjesëtarët e KBP-së morën njëhov të jashtëzakonshëm. Shkrimet nëgazeta me përmbajtje kundër IsmailBeut bënë që ai të kërkojë sqarime rel-evante nga autorët dhe mbështetësit eshkrimeve. Duke kërkuar përgjegjësitpër serinë e shpifjeve që i bëheshin nëgazetat e kohës, gjoja se kishte marrëryshfet për destabilizimin e jetës poli-tike, pasuan me konfliktet fizike, ku Is-mail Bej Qemali në një seancë parla-mentare pati rrëzuar për toke Dr.Ismetin, zyrtarin për çështje të pub-likimeve në kuadër të Parlamentit Os-man. Si qortues i politikave qeveritare,ai kërkonte transparencë të vazh-dueshme nga qeveria. Gjatë një fjaliminë Parlament lidhur me këtë çështje,anëtarët qeveritarë, ministrat dhe de-putetët përkrahës të qeverisë të gjithëpërnjëherë ia mësyn Ismail Beut. Këtërrëmujë të krijuar në Parlament diti tashfrytëzojë deputeti i Serezit, DervishBeu, i cili në tollovi e godet nga prapame shuplakë në qafë plakun Ismail BejQemali. Po atë ditë në mbrëmje tëgjithë krerët e Qeverisë, të Parlamentitdhe të jetës politike turke kishin luturIsmail Bej Qemalin për kthimin në de-tyrën e tij të deputetit në ParlamentinOsman. Dervish beu, përkundër qëkishte pritur për orë të tëra para hotelit“Pera Palace”, nuk ishte pranuar ngaIsmail Bej Qemali. Kthimi i Ismail Beutnë Parlament ishte mirëpritur nga tëgjithë deputetët. Deri në zgjedhjet ereja të vitit 1912 roli i tij ishte tejet ak-tiv dhe eminent në kuptimin e zhvil-limeve politike, që i nevojiten një ven-di për vendosjen e mentalitetitdemokratik.

Gjithë këto ngjarje ishin përvoja jotë dëshiruara për njerëzit si Ismail Beudhe shumë të tjerë, të cilët tërë jetënishin përpjekur për vendosjen emirëqenies dhe modernizimin e insti-tucioneve shtetërore dhe të jetës sëqytetarëve në shtetin osman. �


28 Nëntori

Historiografia shqiptare pasviteve të ‘90-ta, falë disapërpjekjeve individuale, ka

bërë hapa që të ndriçojë këtë figurëmadhore të kombit tonë, por harresa

ideologjike e diktaturës komuniste kabërë që ky emër për 50 vjet të mospërm endej gati fare. Kështu qëll i m -shëm është hedhur pluhuri i harresësmbi njeriun që firmosi pavarësinë e

Shqipërisë më 28 Nëntor 1912 nëVlorë. Me plotë të drejtë nga disastudiues këtë figurë, por edhe disafigura të tjera shpirtërore, e vlerësuansi klerik të harruar të Pavarësisë.

HAXHI VEHBI DIBRA (1867- 1937)

Njeriu që firmosipavarësinë eSHQIPËRISË Në Kuvendin Kombëtar të Vlorës, më 28 nëntor 1912, do të thoshte: “Kristiani e

myslimani janë vëllezër shqiptarë të pandarë. Armikut të atdheut i pritet hovi e

guximi në qoftë se na shef të bashkuar e të lidhur për një qëllim të naltë”.

� Nuridin AHMETI, Kosovë


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

Megjithatë, pas këtij “çlirimi”ideologjik, historia shqiptare ka filluart’i kthejë gjërat në vendin e tyre tëvërtetë. Këtu e gjen vendin e tij edheVehbi Dibra. Ai është në mesin eshumë figurave që kontribuuan dukepropaganduar për të mirën e vendittonë, duke mos kursyer asgjë ngavetvetja.

Personaliteti i Vehbi Dibrës

Haxhi Vehbi Agolli (Dibra) lindinë Dibër të Madhe më 12.03.1867.Ishte i biri i Ahmetit, njërit prejveprimtarëve fetarë e kombëtarë tëdalluar të asaj ane. Studimet e larta nëshkencat islame i mbaroi në Stamboll,ku gjatë studimeve do të bie nëkontakt më një numër veprimtarëshatdhetarë shqiptarë që veproninasokohe në Stamboll. Pas kryerjes sëstudimeve dhe specializimit në fushëne filozofisë islame, logjikës, shkencavejuridike etj., emërohet myfti i Dibrës,detyrë që e ushtroi deri më 1912. Kuru emërua në këtë detyrë, Vehbi Dibraishte 25-vjeçar, ndërkohë që zotërontearabishten, turqishten dhe persishten.

Pas largimit të PerandorisëOsmane nga tokat shqiptare, u ndienevoja e formimit të KomunitetitMysliman në Shqipëri, me qëllim tëmbrojtjes e të përkujdesjes ndaj këtijkomunitetit. Andaj pas Luftës së ParëBotërore Haxhi Vehbi Dibra ethemeloi Komunitetin MyslimanShqiptarë dhe u emërua myfti iShqipërisë, post që e mbajti deri më1929.

Gjatë kësaj kohe KomunitetiMysliman në krye me Haxhi VehbiDibrën mori një varg iniciativash dhezgjidhi shumë probleme. Ai i sistemoitë gjitha pronat e vakëfeve, i evidentoikëto me dokumentacionin përkatës tëpërpiktë, e normalizoi shërbimin fetarnë qytete e fshatra dhe realizoi njëvarg reformash centralizuese,sidomos në drejtim të vartësisë sëfaltoreve dhe kuadrove. Po meiniciativën e Haxhi Vehbi Dibrës filloitë botohej edhe revista e përmuajshme“Zani i Naltë”, e cila luajti një rol të

madh në thesarin e kulturëskombëtare në atë kohë. Ai bëri edhehapjen e “Medresesë së Naltë” nëTiranë. Në këtë mënyrë, autoriteti iKomunitetit Mysliman Shqiptar u rritshumë dhe ai vendosi lidhje meshumë vende islame. Personaliteti iHaxhi Vehbi Dibrës u veçua edhe sikomentues i Kuranit në gjuhënshqipe.

Si mendimtar dhe bartës i vizionittë islamit ndër shqiptarët, HaxhiVehbiu i kuptoi qartë problemet dhevështirësitë para të cilave gjendejKomuniteti Mysliman Shqiptar, tëcilin ai e kryesonte. Ai e kuptoi seIslami në Shqipëri duhej t’i hynte njërruge të re, për të vazhduar misionindhe rolin e tij mirëbërës e civilizues nëndërtimin e të ardhmes së Atdheut.Vdiq në Tiranë më 24 mars të vitit1937.

Kontributi kombëtar

Vehbi Dibra ishte prej atyrefetareve e atdhetarëve të gjithanshëm,i cili qysh në moshën e re i përqafoiidetë e Rilindjes Kombëtare, ide këtoduke i propaganduar në mesin e atyreku jetonte dhe vepronte. Ai mori pjesëgjallërisht edhe në Kongresin eManastirit më 1908. Po ashtu mbajtilidhje edhe me shumë figura tëshquara të Rilindjes Kombëtare, siIsmail Qemalin, Dervish Himën,Hoxhë Vokën etj. Në vitin 1909 mori

pjesë edhe në Kongresin e Dibrës, kuu zgjodh kryetar, por pas zbulimit tëqëllimit të xhonturqve për të bërë përvete shqiptarët, Haxhi Vehbi Dibrareagoi me shumë delegatë të tjerë dhei hetoi synimet e xhonturqve. Në vitin1908 në Dibër u hap klubi “Bashkimi”,ku Vehbi Dibra ishte ndër më aktivëtdhe më në zë së bashku me kryetarine këtij klubi hafiz Sherif Langun. Ishinkëto dy personalitete, ndër të parët qënë këshillat e xhumasë (hytbetë) do tëpredikonin në gjuhën shqipe.

Më 1912 ai shkon delegat nëKuvendin Historik të Vlorës, kuzgjidhet kryetar i Pleqësisë (Senatit –organ konsultativ në ndihmë tëQeverisë së Përkohshme të Vlorës)dhe e zëvendësonte Ismail Qemalinkur ai mungonte. Më 28 Nëntor 1912në mbledhjen e parë të KuvenditKombëtar të Vlorës u nënshkruaDeklarata e Pavarësisë së Shqipërisë.Deklarata është dokument i shkurtërdhe i shkruar me dorë, i nënshkruarnga delegatët e Kuvendit, ndër të cilëtkishte vënë firmën edhe Haxhi VehbiDibra, njëri nga delegatët më aktiv tëkëtij Kuvendi.

Ngritjen e Flamurit në Vlorë më28 nëntor 1912 dhe personalitetin eVehbi Dibrës revista “Zani i Naltë” epërshkruan në këtë mënyrë: ”Goja etij e ëmbël e bekoi për herë të parëveprën e shenjtë të ngritjes sëflamurit. Flamuri ynë i dashur do tëvalojë gjithmonë, pse se pati fati e

“Injorancën s’mund tajustifikojmë mepleqërinë tonë, as memungesën e shkollavenë atdheun tonë... psejemi urdhnue për tëstudue deri kur tëvdesim, jemi urdhnueme udhtue deri nëvendet më të largëtapër të studiue.”

Haxhi Vehbi Dibra


28 Nëntori

lumnushëm qi t’a fillojë tallazin eparë më bekimin dhe uratën e njëfetari të vërtetë”.

Fryma e mirëkuptimit ndërfetar

“Për zgjidhjen e objektivave tëLëvizjes Kombëtare Shqiptare, toler-anca fetare fitoi statusin e potencialitmë të fuqishëm për progresinshoqëror të vendit. Kjo u bë çelësikryesor i zgjidhjeve të problemeve aqtë mprehta të kohës. Elementi mysli-man, që përbënte shumicën për real-izimin e objektivave të LëvizjesKombëtare Shqiptare, arriti të krijojënë kushtet e sundimit osman njëunitet ndërmjet përfaqësuesve të kat-egorive të ndryshme si dhe të elemen-tëve të ndryshëm të besimit. Ky

vëllazërim përpara detyrës kryesore tëkombit nuk njohu klasë, racë, ngjyrëose ndryshime të tjera. Dhe, nëpërmjetkësaj lidhjeje, dashuria dhe vëllazëria,duke qenë secili përgjegjës për ekzis-tencën e tjetrit, për rrjedhojë patënndikim edhe për ekzistencën e kom-bit, sepse duke dashur njëri-tjetrinkanë dashur edhe kombin”. Në këtëkontekst në planin politik te HaxhiVehbiu gjejmë një kontribuues tëshkëlqyer, që punonte gjithmonë përmbarëvajtjen e këtij fenomeni.

Në unitetin dhe bashkimin e gjithëshqiptarëve, ai shihte të vetmen rrugëpër të siguruar të ardhmen tonë. Aimendonte se, duke i lënë mënjanëkonfliktet dhe mosmarrëveshjet,shqiptarët do t’u japin rrugë të mbarëçështjeve të kombit. Ai në Kuvendin

Kombëtar të Vlorës më 28 nëntor 1912do të thoshte: “Kristiani e myslimanijanë vëllezër shqiptarë të pandarë.Armikut të atdheut i pritet hovi eguximi në qoftë se na shef të bashkuare të lidhur për një qëllim të naltë”.Kurse, më tutje, deklaronte: “Naltë si -mi e përparimi i një vendi varet nësigurimin e qetësisë së brendshme.Atje ku mungon qetësia, nuk mund tëpërparojë industria, tregtia e burimete tjera ekonomike që e lumturojnë njëpopull”. Haxhi Vehbi Dibra jo vetëmqë e shprehu me fjalë mirëkuptiminndërfetar, por këtë e jetësoi edhe nëpraktikë, duke bashkëpunuar ngusht -ësisht edhe me Atë Marko Mokçen(prift ortodoks) dhe Dom NikollëKaçorin (prift katolik) dhe BabaSelimin e Tepelenës, në mbarëvajtjensa më të mirë të Kuvendit të 28Nëntorit 1912, që do të kurorëzohejme shpalljen e pavarësisë sëShqipërisë, duke u bërë kështu ndërfigurat qendrore të këtij kuvendi.

Përfundim

Nga sa shihet më lart, mund tëpërfundojmë se këtu kemi të bëjmëme një personalitet të gjithanshëm,me një njëri të mençur, patriot, dijetartë shquar, njeri i cili në momentevendimtare për atdheun që e lindidhe rriti, diti të rreshtohej ashtu siçduhej dhe siç i kishte hije njëpersonaliteti siç ishte Haxhi VehbiDibra. Puna e tij e palodhshme përmbrojtjen e kulturës e të gjuhës tonëamtare dhe kontributi i tij në shpalljene pavarësisë së Shqipërisë, mundësoiqë më 28 Nëntor të vitit 1912 ai të jetënë mesin e atyre burrave të shquar tëkauzës sonë kombëtare.

Edhe pse ideologjia komunistepunën dhe veprën e Haxhi VehbiDibrës nuk e vlerësoi dhe, sikurseshumë figurave të tjera shpirtërore tëndritura të kombit tonë, nuk ia dhavendin që i takonte, ai prapëseprapëdo ta ketë vendin në historinë tonëkombëtare, jo vetëm pse hyri nëhistori, por sepse edhe e bërihistorinë. �


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Fillimi i shekullit XIX për gjithëEvropën, sidomos për botënshqiptare, është një epokë e kthe-

save dhe e transformimeve të mëdha.Po binte Perandoria Osmane, e me këtëedhe një rend që kishte mbizotëruar për500 vjet në këto anë. Në këtë kohë nëterritoret shqiptare po shtoheshinkryengritjet për autonomi. Në mesin eshumë prijësve shqiptarë në rol të

veçantë luajti Isa Boletini, i cili, me gjithëkufizimet e tij, mbetet një luftëtar imadh që bëri emër edhe jashtë krahi-nave shqiptare, një njeri i guximshëm qëluftoi sa kundër xhonturqve, pastajkundër pushtuesve serb, aq edhe dukeiu gjetur pranë Ismail Qemailit, princitgjerman të Shqipërisë, Wilhelm Widit, sidhe duke shpresuar se një ditë kauza etij do të triumfojë, pa e ditur kurrë se ky

rrugëtim do të jetë i gjatë, me plotësakrifica të shumë brezave, gati njëshekull, periudhë kjo kur emri dhekarizma e tij u bë forcë mobilizuese.

Isa Boletini, si luftëtar i rryer,kërkonte të gjente interesin më të për-shtatshëm midis balancave të Fuqive tëMëdha dhe atyre ballkanike, andaj llog-ariste në një aleancë të mundshmemidis shqiptarëve dhe austro-hun-

Njeriu që kurrënuk e theuBESËN

PORTRETIZIMI I ISA BOLETINIT NGAGAZETA “FREMDENBLATT”(1916)

Kur filloj Lufta Ballkanike, edhe Isa, nga Komiteti Qendror

Shqiptar, e kuptoi shpejt kërcënimin e një pushtimi të

Shqipërisë nga serbët dhe malazezët, andaj i telegrafoi

Stambollit për armë dhe municion dhe e njoftoi se ai do të

ishte i gatshëm që deri në ardhjen e trupave të rregullta me

10.000 trupa të tij ta mbronte territorin kundër depërtimit

të serbëve dhe malazezëve.

� Sylë UKSHINI, Kosovë


28 Nëntori

garezëve për ta hequr qafe pushtiminserb e malazez. Në të kaluarën, veçanër-isht gjatë luftërave ballkanike, ai bërialeancë edhe me serbët, duke shpresuarse kjo ishte edhe në interes të dy popu-jve fqinj dhe në funksion të ruajtjes sëstatus quo-së politike në Ballkan dheme këtë edhe të Perandorisë Osmane.Mirëpo, më në fund, pas shpërthimitluftëtarëve ballkanike dhe pushtimitserb të Kosovës, do ta kuptojë se Serbiambështetej te shqiptarët vetëm kurduhej të luftonte për interesat e veta nëraport me Perandorinë Osmane dheAustro-Hungarisë. Kjo do të bëjë që IsaBoletini përfundimisht të bëhet rival ipërjetshëm i Serbisë dhe Malit të Zi dhenë të njëjtën kohë bie në krahët e Aus-tro-Hungarisë, te mbështetja e së cilës aishihte të vetmin vend aleat për të fituarlirinë personale dhe të atdheut të tij.

Jeta 60-vjeçare e Isa Boletinin mbu-lon një periudhë vendimtare, një peri-udhë kthese në jetën e popullit shqiptar,që shkonte nga sundimi osman tepavarësia e Shqipërisë, e deri te okupi-mi serb i Kosovës, përkatësisht Lufta eParë Botërore. Është kjo periudha në tëcilën ai nuk qe vetëm dëshmitarë për-jetues, por edhe pjesëmarrës aktiv nëngjarje e procese më domethënëse. IsaBoletini i përjetoi këto zhvillime dhe ubë pjesë e tyre, madje bëri përpjekje qët’u japë përgjigje pyetjeve të kohës së tij.

Portreti i heroit

Lidhur me këtë veprimtari dhe mefatin e Isa Boletini, si prijës i njohurshqiptar, gazeta austro-hungareze“Fremdenblatt”, e datës 16 janar 1916,sjell një artikull analitik përmes të cilit ibëhet një portretizim këtij prijësi shqip-tar me rastin e vrasjes së tij të papriturnë Mal të Zi nga trupat ushtarakemalazeze.

Ky artikull fillon me informacioninpër vrasjen e Isa Boletinit në Cetine,pikërisht në kohën ku ushtritë austro-hungareze po depërtonin në kryeqen-drën e këtij shteti ballkanik, aty ku deriatëherë ndodhej si internuar prijësi injohur kosovar. “Para pak kohe ngaMali i Zi erdhi lajmi se Isa Boletini, një

besnik i austro-hungarezëve nëShqipëri, pasi në pushtimin e Shkodrëskishte rënë në duart e malazezve, kishtevdekur në Cetinje. Me atë ka vdekurnjë nga prijësit dhe udhëheqësit shqip-tar, një luftëtar trim dhe shembull ibesnikërisë së patundshme. Një njohësee mirë e Sulltanit, M.J.Frein von Godin,solli së fundi disa të dhëna karakteris-tike për udhëheqësin e sapovdekur, përtë cilin më poshtë do të shkruajmë”,konstaton në fillim të artikullit të sajgazeta “Fremdenblatt”.

Në vazhdim konstatohet se Isa Bo-letini, i lindur në rrethinën e Mitrovicës,"është rritur në mesin e trazirave, të cilatu bënë ferr edhe për Maqedoninë dherrethin e saj në 40 vitet e fundit. Ishtenjeri rrezikues, trim dhe me iniciativë,veçanërisht kishte një cilësi për tëndikuar dhe për të fituar në rrethin e tij.Nuk qëndronte anash, por inkuadrohejnë konflikte: kundër serbëve dhe përshqiptarët, myslimanët e fisit të tij".

Po kështu duhet shtuar se ky ar-tikull ka një mbështetje të fortë doku-mentare dhe, në shumë pikëpamje, tëdhënat e tij përputhen me ato të doku-menteve arkivore, siç është rasti mekonstatimin se “Sulltani, në atë që Isame thellësinë e tij fetare e adhurontekalifin e tij, i dha atij kullën në Mitro-vicë, si dhe hapi shkollat më të mira përdjemtë e tij, si dhe i dha atij një dorë tëlirë.” “Dhe një pjesë edhe për xhepat etij, për të mbledh për vete edhe plaçkë.Ai dëshmoi diçka të pazakonshme, se

Isa kishte gjithashtu aftësi të rralla për tëvënë rend edhe në Shqipëri në mesin etrupat ushtarake. Me shpirtin e tij ai ifrymëzonte njerëzit e tij, në mënyrë qëata të ishin një tërësi e plotë, të bashkuarme të, shumë bukur dhe për të qenëmjet i gatshëm në dorën e tij të fortë.Kur ai dhe vartësit e tij sulmonin njëfshat serb për të kërkuar hakmarrje përnjë padrejtësi, për t’i ndihmuar njëshoku, kurrë nuk bëhej fjalë për ‘3000shqiptarë që e kanë pushtuar fshatin’,por çdo gjë ishte e tmerruar dhe njerëz-it bërtisnin: ‘Isa Boletini është këtu!’;2000 njerëz ishin në përcjellje të Isës dhenipave dhe djemve të tij, konstaton“Fremdenbllatt”.

Raportet me Abdylhamitin II

“Pastaj u rrëzua Abdylhamiti, ndër-sa Isa Boletini tregoi besnikërinë e mirëtradicionale shqiptare se ishte i gatshëmta ruante me çdo çmim. Abdylhamiti urrëzua përmes elementëve të përparuarshqiptarë, të cilët në Kosovën jugore ikishin bërë gjërat e përbashkëta, me sh-presën se me një qeveri kushtetuese dotë fitonin autonomi dhe mundësi zhvil-limi të vërtetë të shqiptarëve dheShqipërisë. Atëbotë Shqipëria nukparaqiste ende asgjë, gjithçka ishte sull-tani dhe zotëri i tij i mëshirshëm. Pastajxhonturqit bënë gabimin, ia morën pa-surinë, të cilat Abdylhamiti ia kishtedhënë atij”, thekson mes të tjerash“Fremdenblatt”.

Duke u ndalur rreth qëndrimit dheraporteve mes xhonturqve dhe Isa Bo-letinit, në artikull theksohet se në vendqë ai të bëhej i parrezikshëm, ashtu siçpritej, me konfiskimin e pronave të Isës,ata ndikuan që ai dhe vartësit e tij të nis-nin rezistencën kundër regjimit xhon-turk. “Kështu Isa Boletini së bashku meBajram Currin dhe Riza bej Gjakovën,një feudal i madh nga rajoni i Duk-agjinit, ku xhonturqit dëshironin tëeliminonin të drejtat feudale, filluan njëkryengritje në krejt veriun dhe ver-ilindjen e Shqipërisë. Asokohe ai kishtemarrë edhe para serbe”, konstatohet nëvazhdim të këtij artikulli.

“Në ndërkohë, shton kjo gazetë, in-


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

teligjenca shqiptare ishte thyer edhe meTurqit e Rinj, dhe ata e kishin kuptuar seqeveria xhonturke, pavarësisht ngapremtimet e saj të mëparshme, nukishte e prirë për përmbushjen e kërke-save kombëtare të shqiptarëve, andajshtrohej pyetja se si të fitohen Isa Bole-tini, Bajram Curri dhe Riza Bej Gjakovapër idealet kombëtare, që kryengritjet etyre të fitojnë një ndërgjegjësim përkryengritjen shqiptare. Kur Isa Boletiniqëndroi në Mal të Zi, gjatë kryengritjessë madhe më 1910, për të fituarmbështetjen e malazezëve, në emër tëKomitetit të Fshehtë Shqiptar atje qën-dronte i urti dhe i shkathëti Hasan bejPrishtina, dhe ai, i zgjuar dhe trim siIsa, ia doli për ta fituar atë për çështjenkombëtare shqiptare. Pra, kështu erdhite kryengritjet e Isës dhe të Bajram Cur-rit, që u zgjeruan gjithnjë e më shumë nëvitet vijuese. Bejlerët e fuqishëm shqip-tarë në Samboll, si dhe emigrantëtshqiptarë nga pjesë të tjera të botës, embështetnin lëvizjen me sakrifica mëtë mëdha financiare. “

Lufta ballkanike

“Kur filloj Lufta Ballkanike, edheIsa, nga Komiteti Qendror Shqiptar, ekuptoi shpejt kërcënimin e një pushtimitë Shqipërisë nga serbët dhe malazezët,andaj i telegrafoi Stambollit për armëdhe municion dhe e njoftoi se ai do tëishte i gatshëm që deri në ardhjen e tru-pave të rregullta me 10.000 trupa të tij tambronte territorin kundër depërtimittë serbëve dhe malazezëve. Për fatke-qësinë e saj, qeveria nuk i besonte atij,andaj nuk i dërgoi armët e nevojshme,ashtu që Isa pas një lufte të shkurtër medisa qindra besnikë të tij u detyrua tëlargohej në Shqipërinë Perëndimore”,konstaton gazeta “Fremdenblatt”.

Më tej në këtë artikull thuhet se “kjoishte koha kur Ismail Qemal Vlora, pashumbjes së turqve në Luftë Ballkanike,në Vlorë e ngriti flamurin shqiptar dhee shpalli pavarësinë e Shqipërisë. Nërrugën për në Vlorë, Ismail Qemali utakua me Isa Boletinin në Durrës. NëAsamblenë Kombëtare ai mori nëpërgëzim të madh fjalën dhe deklaroi se

do të jetë bashkudhëheqës në luftën epritshme për liri, edhe pse në zemër qënga ajo ditë ai do të ishte shumë i pakë-naqur, për shkak se as ai e as besnikët etij nuk ishin në gjendje ta përballonindhimbjen e një ‘Shqipërie pa Kosovë’,ashtu që do ta ndjenin veten gjithmonëtë syrgjynosur.”

Raportet me Wilhelm Wied-in

“Kur në Shqipëri erdhi princi Wil-helm Wied dhe kundër tij shpërthyentrazira, Isa Boletini iu bashkua luftëskundër kryengritësve ditë e natë dhenuk e lëshoi armën nga krahu i tij. Pas-taj në llogore ruante dhe i inkurajontenjerëzit e tij të vazhdonin qëndresën.Gjithmonë kishte shpresa, gjithmonëkishin besim në atë dhe kjo dihej. Kur aidhe nipi i tij, Tafili, i cili kishte besimine tij, ruanin, atëherë mund të shkohej nëmënyrë të sigurt për çlodhje”, thuhejmes tjerash në këtë artikull.

Duke u ndalur rreth situatës kur for-ca të ndryshme shqiptare, të nxituaraedhe nga qarqe të shteteve ballkanike, tëcilat dëshironin që këtë situatë të shfry-tëzonin për t’i realizuar pretendimetterritoriale mbi shtetin e brishtë shqip-tar, gazeta “Fremdenblatt” konstatonse princi gjerman, i cili ishte emëruarnga fuqitë e mëdha evropiane për tëdrejtuar Shqipërinë, thekson se “princii ftoi shërbëtorët e tij për t'u konsultuarme ta lidhur me gjendjen e vështirë. Nëkëtë situatë Isa u ngrit dhe tha: "UnëSulltanit, Zotëriut tim, i kam qëndruarbesnik. Tani që unë e di se ai kurrë nukmund të kthehet, të kam dhënë ty fjalëntime të nderit. Unë nuk tërhiqem prapa.Për sa kohë që të qëndroni mes nesh, neluftojmë për ju dhe askush juve nuk udëshiron të keqen, askush nuk mund t'uafrohet juve, përveç mbi trupin tim tëvdekur dhe mbi farefisin tim tëvdekur", theksohet në artikull, dukeshtuar se “atëbotë asnjë zemër nukmbet pa lëvizur nga fjalët Isës”.

"Kurrë nuk pinte alkool"

“Çfarë mund të thuhet më shumëpër Isa Boletinin? Se kurrë nuk kaloi

nëpër buzët e tij një pikë e alkoolit? Qëfjala e tij e saktë, e fuqishme dhe plotë-sisht me ngrohtësi ishte një ofertë? Se aiishte në gjendje për të shkatërruar njëvezë me një armë në njëqind metra dhearmiqtë edhe më mirë me shtënën eparë në 1000 metra? Se mund të ulej nëgjysmën e natës në tavolinë pa ngrënëpothuajse asgjë, pa thënë pothuajse as-gjë dhe se asnjë sekondë nuk është har-ruar nga miq të ftuar se Isa ishte i pran-ishëm? Se ai nuk e dinte se çfarë ështënjë gënjeshtër dhe ishte i matur, si asnjëtjetër?”, shkruan “Fremdenblatt”.

Në pjesën e fundit të këtij artikullitkronologjik theksohet se “kur sh-përtheu lufta evropiane, nga ky mo-ment Isa Boletini ishte ndryshe. Ai ekishte kuptuar se tani ose kurrë Mitro-vica dhe tërë Kosova do të çlirohen ngaserbët. Dhe tani ai qëndronte ulur meduart e tij të lidhura në Durrës dhe nukmund t’ia thyente fjalën princit. Prandaju desh të qëndronte aty. Ajo e brentedhe e thyente plotësisht. Lutja e tij evazhdueshme ishte: "Sikur Austria t’imund serbët, vetëm sikur ju të hyni nëMitrovicë, dhe sikur unë juve, atëherëdo të mund të ndihmojë!"

“Kur Princi Wilhelm u largua ngaShqipëria, urdhëroi ai nga Italia që t’isjellë më parë me një anije nëShqipërinë e veriut në Shkodër, pranëgrykëderdhjen e gjerë të Bujanës, IsaBoletinin, Bajram Currin dhe njerëzit etyre besnikë, sepse ata nuk bën të biennë duart e kryengritësve, sepse ky dokishte do të ishte një krim. Isa Boletininga Shkodra shkoi në malet e Gjakovës,ku mblodhi disa qindra njerëz dhe sul-moi serbët, por u tradhtua nga një dez-ertor. Pasi forca e tij e vogël u shkatër-ruan pothuajse në tërësi, ai u kthye nëShkodër, atëherë ra në duart emalazezve dhe vdiq. Mënyra e vdekjessë tij është e panjohur. Ai që kishte qën-druar mbi dyqind herë në beteja lufte,shpirtin e tij nuk e la në fushën e bete-jës”, konstatonte gazeta autoritative“Fremdenblatt”, duke përfunduar se“tani Mitrovica është e jona, FushëKosova është e lirë, por Isa Boletini nuke sheh më lirinë e Kosovës së tij tëdashur". �


28 Nëntori

Me fillimin e përleshjeve të ar-matosura në pjesën e parë tëvitit 1912 në Vilajetin e

Kosovës, ndërmjet kryengritësve shqip-tarë dhe forcave osmane, në skenëpërkrah shqiptarëve shfaqet diplomaciaaustro-hungareze. Në këtë vijë gazeta“Preporec” (21.07.1912) në një editorialme titull “Ofensiva austriake e shqip-tarëve”, thuhej se konti Erental nëtakimet me burrështetasit në PerandorinëOsmane u propozonte atyre që në njëperiudhë kalimtare, të caktohej një gu-vernator shqiptar, i cili do të qeveristeme Shqipërinë.

Shtypi bullgar

Në faqet e shtypit bullgar të kohësmbisundonte konstatimi se diplomaciaaustro-hungareze ishte në korrelacion mekryengritjen e përgjithshme në Shqipëri.Revista bullgare “Iskra”, që botohej nëSelanik, shkruan se më 12 gusht Shkupiçlirohet nga kryengritësit shqiptarë dheditën e nesërme diplomacia austro-hun-gareze shfaqet në skenë me propozimkonkret për të bashkuar katër vilajetetshqiptare. Ndërkaq në faqet e gazetës“Vesti” u botua një shkrim me titull

“Vazhdimi i Betholdit”, ku potencohej se14 kërkesat e parashtruara nga Hasan Pr-ishtina deri te mareshali Ibrahim Pasha,janë plotësisht të pranueshme për Aus-tro-Hungarinë. Propozimi i kontitBerthold për decentralizimin e Peran-dorisë Osmane kishte marrë përkrahjen eplotë nga Gjermania.

Gazeta “Rabotiçeski Vestnik” në njëshkrim me titull “Austro-Hungaria përnjë autonomi të Shqipërisë dhe Maqe-donisë” shfaq opinionet e gazetaveevropiane për propozimin e kontitBerthold për decentralizim. Sipas gazetëslondineze “Daily Mail”, konstatohej seVjena zyrtare do t'u bëjë propozimFuqive të Mëdha për të njohur qeverisjenautonome në Shqipëri dhe Maqedoni.Ndërkaq, në gazetën social-demokrategjermane “Arbeiter Zeitung”, “Konstato-het se Perandoria Osmane u tregua epaaftë të rregullojë situatën politike eshoqërore dhe të zbatojë format e decen-tralizimit në Shqipëri dhe Maqedoni”.

Gazeta “Preporec” e nxjerr në faqet esaj komentin e gazetës “FrankfurtenCaitung”, ku komentohej se propozimi ikontit Berthold për decentralizim i qetë-son grupet nacionaliste që ishin nëkuadër të Perandorisë Osmane dhe ishte

SHTYPI BULLGAR RRETH SHPALLJES SË PAVARËSISË

Propozimi i Bertholditi parapriu krijimit tështetit shqiptar

Shtypit bullgar konstatonte se Austro-Hungaria ia impononte

programin e decentralizimit Perandorisë Osmane, ndërsa me

qëllim që t’i realizojë aspiratat e veta, ajo synonte krijimin e

një Shqipërie me katër vilajetet shqiptare (të Shkodrës, Mana-

stirit, Janinës dhe Kosovës).

� Skender ASANI, Maqedoni


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

në favor të interesave të Gjermanisë, sepsee qetësonte Ballkanin dhe Evropën për njëperiudhë. Gazeta ditore “Vardar” jepte ko-mentin e një gazetari gjerman për ngjarjetnë Shqipëri, pas çlirimit të Shkupit: “NëShqipëri po vendoset fati i fundit i Peran-dorisë Osmane. Në qoftë se në Shqipërinuk krijohet rendi dhe paqja, nuk përjash-tohet mundësia që Evropa ta ngrejë çësht-jen kur një shtet nuk është në gjendje tëvërë rend”. Ndërsa, po në një shkrim tjetërnë faqet e kësaj gazete, komentohej seri-ozisht se po trajtohej gjendja në Perandor-inë Osmane në kuadër të rrethanave tëpërgjithshme politike. Kjo gjendje ndikonnë politikën e Perandorisë Osmane dhesidomos lufta me Italinë dhe ndikimi iAustrisë te prijësit e Lëvizjes KombëtareShqiptare, duke dashur t’i realizojë aspi-ratat në këtë mënyrë në Ballkan.

Frika nga bashkimi

Gazeta bullgare “Vesti” në faqet e sajhuazon një shkrim të botuar në gazetënserbe “Tërgovinski Gllasnik”. Në këtë shk -r im përmblidheshin reagimet negative qëki shte shkaktuar në Beograd propozimipër decentralizimin e Perandorisë Osmanenga konti Berthold. Më tej thuhej se “neserbet pa rezervë jemi kundër këtij projek-ti, i cili në kurriz të shteteve të tjera ballka-nike po krijon Shqipërinë dhe Maqedoninëau tonome dhe bie ndesh me interesat epr etendimet e koalicionit ballkanik. Këtijpr ojekti popujt ballkanikë, përveç shqipta -rë ve, do t'i kundërvihen me parullën ‘Siu-jdhesa ballkanike për popujt ballkanik’”.

Po gazeta “Vesti” në faqet e saja e botonopinionin e gazetës ruse “Novoe Vreme”,për propozimin e kontit Berthold për de-centralizim, ku thuhej se ky propozim kaardhur në periudhën kur po diskutohetseriozisht nga Fuqitë e Mëdha situata epaqëndrueshme në Perandorinë Osmane.Në këtë drejtim kjo gazetë propozon seduhet shkruar një recetë e saktë për shumësëmundje që e lëngojnë Perandorinë Os-mane, ndërsa shteteve ballkanike u sug-jerohej të jenë të përmbajtura. Më tej nëkëtë shkrim potencohej se provincën bal-lkanike të Perandorisë Osmane e përbëjnëpopuj, si serbët, bullgaret, vllahët, turqitdhe shqiptarët. Shqiptarët e fituan atë që

duhet me propozimin e Bertholdit dhe,për të pasur stabilizim të përhershëm nëBallkan dhe Evropë, domosdoshmërishtduhet zgjidhur edhe çështja e popujve tjerënë Ballkan.

Shtypit bullgar konstatonte se Austro-Hungaria ia impononte programin e de-centralizimit Perandorisë Osmane, ndërsame qëllim që t’i realizojë aspiratat e veta,ajo synonte krijimin e një Shqipërie mekatër vilajetet shqiptare (të Shkodrës, Man-astirit, Janinës dhe Kosovës). Po sipasshtypit bullgar defilimi i kryengritësveshqiptarë në Shkup, Kumanovë e Velesdhe paralajmërimet se do të shkojnë drejtSelanikut, bëhej nën moton e decentral-izimit. Propozimi Austro-Hungarez përdecentralizim kishte shqetësuar tejmasealeancën ballkanike dhe Rusinë, sepse atodrejtpërdrejt binin ndesh me synimet ekësaj aleance pansllaviste për Ballkanin.

Në muajin shtator shtypi bullgar filloitë propagandojë me të madhe luftën qëduhet ndjekur aleanca sllavo-ballkanikeme moto për shpëtimin e të krishterëve,me synim parapengimin e propozimit tëBertholdit për bashkimin e katër vilajeteveshqiptare. Gazeta “Dnevnik” në një edito-rial të saj konstaton se kryengritësit shqip-tarë gabuan që nuk e shpallën pavarësinëkombëtare më 12 gusht, atëherë kur de-filuan në Shkup dhe kështu u refuzuan tëjenë shteti i pestë në aleancën ballkanike.

Në këtë drejtim gazeta “Makedonia”në një shkrim me titull “Koha për inicia-tivën e Bertholdit”, në tërësi e jep komentine artikullshkruesit ku polemizohej me kon-tin Berthold për decentralizimin e Peran-dorisë Osmane dhe bashkimin e katër vi-lajeteve shqiptare. Artikullshkruesi ia zëpër të madhe kontit Berthold se ai poangazhohej vetëm në kufijtë e Shqipërisëdhe se pas formulës së decentral-izimit fshihej projekti që, nëpërmjetkrijimit të shtetit shqiptar, t’ikundërvihet aleancës sllavo-ballka-nike dhe Rusisë. Ndërkaq gazeta“Vardar” citonte komentin e gazetës“Reisport”, ku shkruante se“Shqipëria do të shtrihej deri në Var-dar” dhe, nëse nuk do të pranohejpropozimi për decentralizim ngakonti Berthold, Austro- Hungaria dotë veprojë kokë më vete.


28 Nëntori

Vlora heroike është “veshur metë kuqe” nga shitësit ambulan-të që i shikon anës rrugëve.

Këta të fundit kanë nisur tregtinë e fla-mujve dhe suvenireve të ndryshme.Edhe pse duhet edhe një muaj që fes-ta e pavarësisë të trokasë në dyert eshqiptarëve, qyteti i Vlorës është i pariqë hap dyert e mikpritjes. Muzeu tash-më është mbushur plot e përplot mevizitorë të ardhur nga trevat endryshme shqiptare, duke mos për-jashtuar dhe vizitorët e huaj që janëprezent çdo ditë. Konaku i vlonjatëve

çelet thuajse çdo ditë dhe mirëpret nëodat e tyre vizitorë të çdo kombësie.Ndërsa të parët e Qeverisë së ParëShqiptare me skulpturat e tyre duketsikur janë të gjallë. Muzeun e gjejmë tëmbushur plot me vizitorë. Në prag të100-vjetorit të shpalljes së pavarësisë,Muzeu që pasqyron këtë periudhë his-torike do të ridimensionohet.

Ridimensionimi i Muzeut

“Muzeu Kombëtar i Pavarësisë nëVlorë do të ridimensionohet për 100-

vjetorin e shpalljes së pavarësisë”, tre-gon njëri nga punonjësit e muzeut qëe takojmë në ambientet e hapura përvizitorët. Aktivitetet për festimet mad-hështore të këtij viti ende s’janë zyr-tarizuar. Nga punonjësit e Muzeutmarrim vesh se këtë vit do ketë fes-time si në vitet e tjera. Vlora dogumëzhijë nga mysafirë e të ftuar ngavetë vlonjatët. Por, një kalendar ak-tivitetesh në rang kombëtar ështëparashikuar më shumë për vitin 2012– me rastin e 100-vjetorit historik. Sinjë nga objektet simbol, Muzeu i

REPORTAZH NGA MUZEU HISTORIK NË QYTETINBREGDETAR TË VLORËS

Shtëpia e pavarësisënë ditët e sotme“Muzeu Kombëtar i Pavarësisë në Vlorë do të ridimensionohet për 100-vjetorin e

shpalljes së pavarësisë”, tregon njëri nga punonjësit e muzeut që e takojmë në am-

bientet e hapura për vizitorët.

� Agime Kastrati-BASHA, Shqipëri


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com28 Nëntori

Pavarësisë është përfshirë në listën eprojekteve që do të duhet të realizo-hen me financime të veçanta nga qev-eria. Drejtuesit tregojnë se nëbashkëpunim me Drejtorinë Rajonaletë Monumenteve të Kulturës kanëhartuar një projekt të detajuar përndërhyrjet që duhen bërë në godinë.

Në fakt, pika e parë e projektit ka tëbëjë me kërkesën për ndërtimin e njëgodine të re, krahas asaj aktuale. Atasqarojnë se bëhet fjalë për ringritjen egodinës së gardës, ashtu siç ka qenëpara se të prishej. Për hartimin e pro-jektit specialistët janë bazuar në fo-tografi të vjetra. “Ne mendojmë se mengritjen e kësaj godine do të pasurohetkompleksi i pavarësisë. Nga ana tjetër,kjo godinë e re do të na shërbejë për taçliruar Muzeun nga hapësira që sot zëadministrata e tij. Nuk është normaleqë në të njëjtën godinë ku gjendetdokumentacioni historik, të jenë edhepunonjësit e këtij muzeu”, sqaron njëringa punonjësit e muzeut.

Muzeu Kombëtar i Pavarësisëdisponon mjaft objekte dhe doku-mente origjinale. Së pari, objektetmuzeore nisin me vetë godinën, e cilaka shërbyer si seli e Qeverisë Provizoretë Vlorës. Rreth tre vite më parë, his-toriani vlonjat Bardhosh Gaçe dorëzoinë Muzeun Historik Kombëtar një fo-tografi që, sipas tij, tregonte shtëpinë evërtetë ku u mblodh Qeveria e Vlorës.Në këtë muze gjendet kabineti iKryeministrit Ismail Qemali me mjaftobjekte origjinale, si karrige, tavolinë,etazher, perde, literaturë dhe fotofamiljare, si dhe fermanin në gjuhënosmanishte për emërimin në funk-sione të larta në Perandorinë Osmane.Të ekspozuara janë pullat e PostësShqiptare me fytyrën e Heroit Kom-bëtar, Gj. K. Skënderbeut, pjesë tëaparatit Mors, përmes të cilit u dër-guan telegrame ministrave të Jashtëmtë Fuqive të Mëdha për shpalljen epavarësisë, kutia e duhanit e atdhetaritIsa Boletini, flamuj origjinalë të çetavepatriotike të viteve 1905-1908, flamurii çetës së Sali Butkës, fotografia embërritjes së Isa Boletinit, së bashkume bashkëluftëtarët kosovarë në

qytetin e Vlorës, fotografia e qendrëssë qytetit të Vlorës e vitit 1912, fo-tografi e vitit 1913 gjatë përshëndetjessë popullit nga Ismail Qemali dhe anë-tarët e qeverisë në ballkonin e kësajgodine, pushkë të ushtarëve të Qev-erisë Provizore, shpata të kësaj peri-udhe etj. Në fakt, në prag të 100-vje-torit të pavarësisë është normale tëpresësh të shohësh në këtë muze ob-jekte, dokumente ose fotografi origji-nale të panjohura deri më tani. MuzeuKombëtar i Pavarësisë është një desti-nacion turistik i pashmangshëm, sido-mos për shqiptarët. Gjatë këtyre vitevemë të interesuarit kanë qenë shqip-tarët e Maqedonisë, Kosovës dhe tëdiasporës.

Historiku i Muzeut

Godina ku është vendosur MuzeuKombëtar i Shpalljes së Pavarësisë nëqytetin e Vlorës është ndërtuar nëshekullin XIX. Ajo është një ndërtesëdykatëshe dhe ndodhet në afërsi tëportit. Për rreth 6 muaj në vitin 1913ajo shërbeu si rezidencë për qeverinë eparë shqiptare të drejtuar nga IsmailQemali. Godina ka 8 dhoma dhe ështëpajisur me mobilie të shekullit kurështë ndërtuar. Në mjediset brenda sajveçohen zyra e kryetarit të qeverisë, Is-

mail Qemalit, salla e mbledhjeve tëkësaj qeverie etj. Më 28 Nëntor të vitit1913, aty u përkujtua përvjetori i parëi shpalljes së pavarësisë. Për vlerat e sajarkitektonike e historike, ndërtesaështë shpallur monument kulture.Katër vjet më parë, Muzeu i Shpalljessë Pavarësisë u shpall objekt muzeorkombëtar në varësi të Ministrisë sëTurizmit, Kulturës, Rinisë e Sporteve.Të gjithë vizitorë që takojmë në muzejanë tejet të emocionuar nga orenditë emoçme që ato shikojnë. Suveniret eqeverisë së parë shqiptare janë ruaj-tur tejet me kujdes dhe me shumëpërgjegjësi. Askujt prej vizitorëve nuki bëhet që të dalë jashtë dyerve tështëpisë më të vjetër të shtetit shqiptarpa fotografuar çdo detaj. Muzeu tëduket sikur të fton për t’u futur sa mëthellë në brendësinë e tij. Ambientetjanë shumë madhështore dhe të mah-nitshme. Madje, të duket sikur të ftone të mirëpret aty pranë oxhakut mad-hështorë ku lindi e u rrit shteti shqip-tar. Nuk të bëjnë këmbët të ikësh qëandej, por koha s’na prêt dhe ikim memendimin që do të jemi prezent në atoambiente kur pavarësia e shtetit shqip-tar do ta shënojë vitin e 100-të nëkalendar. Dhe, neve s'na mbetet gjëtjetër, pos të urojmë me zemër një vittë mbarë. �


28 Nëntori

Pak nga pak dhe në prag do iabehë si për vit festa e Pavarësisë,pikërisht 28 nëntori – një datë

kyçe për historinë tonë. Duke qenë sefestat shënjojnë, revokojnë (ri)përvijojnëvazhdueshëm një ngjarje ose njëpersonazh të caktuar, ia vlen që, ndër tëtjera, ta presësh me një përsiatje përfaktin që është e tillë ose përçastngjizjen që e ka bërë të tillë.

Çfarë thonë fjalorët

Në Fjalorin e shqipes së sotme tëAkademisë së Shkencave – Instituti iGjuhësisë dhe i Letërsisë, që ështëparaqitur si ribotim (i ripunuar) ngaShtëpia Botuese “Toena”, gjejmë këtëpërcaktim për zërin pavarësi:

PAVARËSĺ,~A f. 1. Të qenëtekonomikisht e politikisht i pavarur.Pavarësia kombëtare. Pavarësia ekonomike(politike). Lufta për liri e pavarësi. Shpalljae pavarësisë. 2. Të qenët i pavarur ngadikush tjetër ose nga shkaqe e rrethanatë caktuara. Pavarësia e gruas nga burri.Pavarësia e mendimeve.

Ndërsa te Dictionary.com në internet,zëri independent përcaktohet në këtëmënyrë: I pandikuar dhe ipakontrolluar nga të tjerët në çështjet e

opinioneve, sjelljeve etj.; me mendueose me veprue për veten: një mendimtari pavarur. Të mosqenurit subjekt i njëautoriteti apo juridiksioni tjetër;autonom; i lirë: një biznesmen i pavarur.Që nuk ndikohet nga mendimi dhesjellja e të tjerëve: studiues i pavarur.

Për sa i takon përkufizimit që na jepFjalori i shqipes së sotme, duket qartë qërëndësia kryesore i jepet pavarësisëshoqërore, nga këtu edhe ilustrimet mefjali si: “Pavarësia kombëtare. Pavarësiaekonomike (politike)”. Ndërkohë,pavarësia individuale është dytësore:“Të qenët i pavarur nga dikush tjetërose nga shkaqe e rrethana të caktuara”.Në fakt, në këtë fjali duket sikur çdo gjëështë në rregull, madje mund të themise është thelbi i pavarësisë individuale,por gjithnjë për aq sa nënkuptojmë njëthelb tjetër që zakonisht i ndan njerëzitnë dy kategori.

Ndërkaq te Dictionary.com për zërini pavarur shohim se kemi tre shpjegimepak a shumë të njëjta në thelb, por tënjëjta edhe në një pikë tjetër delikate –pikërisht formulimi tipik që buron ngafryma e filozofisë moderne e cilabazohet tek individi ose, më saktë, tekulti i individit, pra tek individualizimi,që është një varësi edhe më e madhe sevarësia nga të tjerët ose nga rrethanat,

pasi fare mirë kjo varësi mund tëkthehet në një modus vivendi pa ekuptuar – siç e shohim sot anekëndbotës në përmasa të frikshme – dhe, përrrjedhojë, çdo gjë bëhet normale dukehumbur dhe duke u davaritur paq ajoqë ndryshe mund të emërtohet siopozicioni i domosdoshëm, që na bën tëpërjetojmë motivin e të jetuarit për tëruajtur njerëzoren.

Prandaj, pyetja e nxjerr kryet vetë: Amund të ketë pavarësi ko m bë -tare/shoqërore dhe politike nëse nukështë kuptuar apo arritur pavarësiaindividuale?

Besojmë se thelbi i kësaj pyetje ka tëbëjë me shumëçka që është vendosur,hequr ose që duhet vendosur nëraportin e individit me shoqërinë. Le tashohim më gjerë këtë raport.

Personaliteti dhe “individishoqëror”

Tragjedia e krishterimit si dukurihistorike, vihet re në dy fakte ose tëdhëna: inkuizicioni dhe utopia e parënë Evropë, e cila për nga origjina ështëe krishterë (Civitas solis, TommasoCampanella).

Civitas solis – “Mbretëira e diellit” emurgut Campanella është një vizion

INDIVIDI DHE SHOQËRIA

Me pak fjalë, kemi të bëjmë me dy botë – duke ardhur te raporti i individit me

shoqërinë – ku secila ka natyrën dhe mëvetësinë e saj të ndryshme nga tjetra dhe

përderisa janë (ashtu siç janë), synojnë të jenë në kuadër të njeriut.

� Edison ÇERAJ, Shqipëri

Varësia ngaPAVARËSIA

tipik antikrisht, sepse orvatja është përMbretërinë Tokësore dhe jo për atëQiellore dhe për arsye se, në përputhjeme këtë, ai flet për shoqërinë dhe jo përnjeriun. Mbretëria e Diellit është heqjadorë nga qëllimet thelbësore tëKrishterimit dhe shënon fillimin eepokës së teorive ekonomiko-sociale nëEvropë dhe më gjerë.

Qëllimi i religjionit nuk është tërregullojë botën e jashtme, prashoqëroren. Ai është aspiratë dheobligim, pra jo komoditet dhe mënyrëpër një jetesë më të mirë. Krishti nukështë një reformator shoqëror, ndërsaRevolucioni Francez dhe progresishkencor nuk janë rrugët e sendërtimittë idealeve të krishtera të dashurisë dhepaqes, siç besonte dhe shkruante nëformë naive Ernest Renan-i. Jezuimerrej me fatin e shpirtit njerëzor dhetë shpëtimit, ndërsa utopia është njëëndërr naive njerëzore për shoqërinëideale të harmonisë dhe të paqes sëpërjetshme. Nuk ka asgjë të përbashkëtndërmjet religjionit si historimartirizimi njerëzor dhe “suksesit”naiv e plot shajni të utopive. Njëra ështëMbretëria e Qiellit, kurse tjetraMbretëria e Diellit – Civitas Dei dheCivitas Solis. Këto dy mbretëri nuk ipërkasin të njëjtit rend gjërash. (A.Izetbegović, Islami ndërmjet Lindjes ePerëndimit)

Drama nuk e njeh nocionin e

“sigurisë sociale”, sikundër që nuk enjeh utopia nocionin e dinjitetitnjerëzor. Së këndejmi Marksi flet për tëeksploruarit, ndërsa Dostojevski për tëposhtëruarit dhe të fyerit.

“Utopia sociale kërkonte lumturinënjerëzore, kurse e drejta natyroredinjitetin njerëzor. Utopia socialeparashtron marrëdhëniet ku njerëzitpushojnë së martirizuari dhe sërobëruari, ndërsa e drejta natyrorekonstruktoi ato marrëdhënie ku nuk dotë ketë më të poshtëruar dhe të fyer.”(Ersnt Bloch)

Kur Campanella shkroi vizionin e tijpër shoqërinë ideale, pa dyshim që qe ifrymëzuar nga dashuria e krishterëndaj të afërmit. Por, në këtëbashkëpërjetim të murgut të ngratë,nuk ia doli të vinte re që në vizionin e tijnuk kishte kurrfarë të afërmi ose tëlargëti. Ai u përhumb në raportetprodhuese, konsumuese dhe të ndarjessë punës. I afërmi, sipas vizionit të tij,nuk dashuron e nuk urren; nuk është asi keq e as i mirë; ai s’ka shpirt; ai ështënjë individ anonim, por i përkryer, qëka një vend të caktuar në skemën eMbretërisë së Diellit dhe kryenfunksionet e veta pa bërë gabime, qyshprej lindjes e gjer në vdekje. (A.Izetbegoviq)

E kundruar në këtë mënyrë, utopiatregohet si pamja e një ane të realitet, siçështë rasti me dramën që është një

rrëfim për anën tjetër. Shekspiri dheDostojevski mund të shërbejnë për tëilustruar pamësinë e dytë. Në romanete Dostojevskit, përpara syve tanëshfaqet shpirti njerëzor në gjithëmadhështinë e vet tmerruese, ndërsaproblemi i brendshëm, ngjarjet ebrendshme, janë aq të mëdha, saqë egjithë bota e jashtme, me pasurinë dhevarfërinë e saj, me shtetet dhe gjyqet eveta, me fitoret dhe humbjet na duket eparëndësishme. Imazhet e botës, tëpara nga perspektiva e një drame dhe enjë utopie, në thelb nuk kanë asgjë tëpërbashkët. Ato janë në pole opozitaredhe kanë të njëjtin raport si cilësia dhesasia, njeriu dhe shoqëria, liria dhedomosdoshmëria. Te utopia shohimbotën, kurse njeriu është vetëm njëinstrument ndihmës për të parë skicënapo skemën. Ndërkaq te drama njeriume madhështinë e vet mbulon gjithëbotën, që tanimë është pothuaj njëshajni. Me pak fjalë, kemi të bëjmë medy botë – duke ardhur te raporti iindividit me shoqërinë – ku secila kanatyrën dhe mëvetësinë e saj tëndryshme nga tjetra dhe, përderisa janë(ashtu siç janë), synojnë të jenë nëkuadër të njeriut.

Çështja nuk është për të zgjedhurnjërën duke refuzuar tjetrën, por lipsettë vendosen përparësitë, që në rastintonë duhet të jetë individi paindividualizëm; pra, pa një pavarësiindividuale (duke luftuar për të qenëlarg çdo varësie përveç varësisë ngaQenia) nuk ka se si të ekzistojëpavarësia e njëmendëtkombëtare/shoqërore. Përndryshe, kjoe fundit mbetet një iluzion ose njëdëshirë që herë çelë e herë zbehet.

Në mënyrë paradoksale, pikërishtqë nga viti që ne shpallëm pavarësinë,kemi pasur një raport të vështirë me të,sidomos gjatë kohës së diktaturëskomuniste. Por, edhe në këto njëzet vitene kemi kaluar jo pak përvoja tëhidhura (njëfarë varësie për tranziciontë vazhdueshëm), të cilat na japin tëkuptojmë se ne nuk kemi ndërtuarakoma raportin e duhur me Pavarësinë,e cila nis pikërisht së brendshmi, në njëformë dëlirësisht vetjake. �

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com



KONG

RESI

I MA

NAST

IRIT FTESA PËR KONGRESIN E MANASTIRIT

Alfabeti shqipdhe Bibla

Një ndër organizmat më të rëndësishëm, për të cilët ngulitja e shkronjave të

shqipes lidhej ngushtë me punën e tyre, ka qenë Shoqëria Biblike Britanike dhe për

Vendet e Huaja (anglisht shkurt BFBS)

Nuk është e zakonshme përgjuhët e tjera që të flitet përalfabet kombëtar. Sipas

rrethanave historike, një popull kazgjedhur një alfabet, përgjithësisht tëmarrë nga shkrimi i një vendi tjetërdhe të përshtatur për gjuhën e vet.Mirëpo, deri në fillim të shekullit tënjëzetë ne kishim në përdorimshumë alfabete. Kur më 1879 u ngritShoqëria e të Shtypurit ShkronjaShqip në Stamboll, ajo ndërtoi njëalfabet, të cilin dëshironte që tëzbatohej nga gjithë shqiptarët dhe tëmënjanoheshin sistemet e tjera tëshkrimit. Ai nisi të quhej edhealfabeti kombëtar, domethënë kytogfjalësh ka kuptimin: alfabeti ipërbashkët për gjithë kombin. Në tëvërtetë ky synim nuk u arrit, vijoiprania e alfabeteve të tjera,rrjedhimisht, me gjithë peshën e tij,ai ishte alfabeti i Stambollit,domethënë përsëri njëri nga alfabetete shumta në qarkullim.

Ndërkaq, vendosja e një alfabetitë vetëm për shqipen nuk ishtevetëm një çështje e bashkimitkombëtar. Siç e kam dëshmuar nëlibrin “Rreth alfabetit të shqipes”(2008), këtu kishte edhe një aspektndërkombëtar. Për shkrimin e

� Xhevat LLOSHI, Shqipëri


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comKongresi i Manastirit

shqipes ishin të interesuar edhe tëhuajt, duke nisur nga dijetarët e derite politikat e huaja, që donin tashfrytëzonin këtë për qëllimet e tyre.Një ndër organizmat më të rëndë si -shëm, për të cilët ngulitja e shkro -njave të shqipes lidhej ngushtë mepunën e tyre, ka qenë ShoqëriaBiblike Britanike dhe për Vendet eHuaja (anglisht shkurt BFBS).Ndonëse kam botuar mjaft prej dok -umenteve nga thesari i pashteruar iarkivit të saj, përsëri mbeten gjëra tëreja për t’i nxjerrë në pah.

Përfaqësuesi i BFBS-së në Stam -boll për Perandorinë Osmane,Aleksandër Tomsoni, i ka shkruar njëtrajtim të hollësishëm Komitetit tëBotimeve në Londër më 30 maj 1888.Po e nis me këtë, sepse është njësintezë e thukët. Botimi i përkthimittë parë ishte bërë më 1827 në Korfuzme përshtatjen e shkronjave tëgreqishtes për toskërishten, ndërsaqë nga viti 1866 përkthimet përgegërishten u bënë me përshtatjen eshkronjave latine. Pasi e quan tëarsyeshme për kohën këtë praktikë,tashti Tomsoni vëren: “Por kjomënyrë ishte doemos vetëm e përko -hshme dhe mund të parashi koh ej melehtësi, që kur të ngrihej frymakombëtare dhe kur të kapërceheshinrivalitetet e ushqyera nga qeveria[osmane] midis toskëve e gegëve, dotë ishte shumë e dëshirueshme që tëkishte një mënyrë të vetme shkrimipër të gjithë vendin. Kjo kohë, siçduket, tashti ka ardhur ose, tëpaktën, po agon.”

Si shenjën më të mirë të këtijagimi të ri Tomsoni shihte ngritjen eShoqërisë së Stambollit. Jo vetëm qëai nuk e ka quajtur këtë si cenim tëpunës së deriatëhershme të BFBS-së,por anasjelltas, edhe anëtarët eShoqërisë së Stambollit i janëdrejtuar atij si autoritet për tëbashkëpunuar. Tomsoni vijon:“Anëtarët e këtij Komiteti [Shoqërisësë Stambollit] shprehin falënderimetpër Shoqërinë [BFBS] që ka çarërrugën dhe u ka dhënë dijet më tëmira njerëzve në gjuhën amtare dhe

dëshirojnë të bashkëpunojnë me ne”.Qëllimi kryesor i Shoqërisë sëStambollit ishte që edhe BFBS-ja tëzbatonte alfabetin e saj: “Ky Komitettani ka ardhur me kërkesën që tëbotojmë Ungjillin e Mateut dhePsalmet në njërin nga përkthimet qëkemi, por me alfabetin e ri, dhe atapremtojnë që do t’i përdorin nëshkollat e tyre, e njëkohësisht do tëmbështesin mes bashkatdhetarëveshitjet e Shkrimeve me alfabetin greke latin, që Shoqëria i ka tashmë tëgatshme.” Tomsoni nuk mund tavinte në jetë menjëherë këtëbashkëpunim, sepse duhej miratiminga Londra, meqë lidhej meshpenzime jo të vogla. Prandajngarkoi Gjerasim Qiriazin që tadiskutonte me degën e Shoqërisë sëStambollit në Bukuresht për çmimete shtypit, llojet e letrës, tëshkronjave, si dhe për ndreqjen ebocave. Dhe me të vërtetë më pasjanë bërë botime të tilla nëBukuresht. Madje Tomsoni shprehetse, meqë Komiteti shqiptar kaanëtarë letrarë, do të ishte mirë tëdëgjoheshin propozimet e tyre mbi

tekstin që duhet pranuar dhe mbidialektin që duhej marrë si bazë.

Një muaj më pas Qiriazi, pasi ekishin pritur përzemërsisht nëBukuresht, i ka dhënë shpjegimeTomsonit, i cili ka arritur në njëpërfundim lidhur me shqipen eshkruar dhe e ka paraqitur këtë më 3korrik 1888: “Perspektiva është që,ndonëse pak trajta fjalësh e shprehjetë gegërishtes mund të përfshihen nëgjuhën letrare, ajo do të jetë në thelb,në mos tërësisht, toske. Unë e shohkëtë si mjaft të kënaqshme.”

Megjithëse K. Kristoforidhi ushkëput nga BFBS-ja që më 1883,Tomsoni vijonte të interesohej për të.Në një letër të 21 shtatorit 1893, qëtashti e kam të plotë, e ka përsëriturqëndrimin e vet dashamirës përzhvillimin e mëtejshëm të çështjes sëalfabetit: “Ka edhe diçka, që është njëshenjë e madhe e përparimit:përdorimi i alfabetit të ri, të miratuarnga Komiteti në Bukuresht, nga tëgjitha shtresat e popullsisë. Unë nukmund të them se është zgjidhja më emirë, që mund të gjendej, por në rastse u pëlqen njerëzve, kjo është gjëjakryesore.” Tomsoni nuk do takundërshtonte një alfabet të ri, më tëmirë edhe se ata të pranuar ngaBFBS-ja, mjafton që të kënaqte tëgjitha palët: “… kam përdorur dyalfabete të ndryshme vetëm që të dyndarjet e kombit të ishin në gjendjemenjëherë të lexonin Biblën me atoshkronja që ata i njihnin, porgjithashtu shpresoja të shihnim njëditë, kur të përdorej një alfabet ipërbashkët prej gjithë kombit.”

Në vitin 1896 peizazhi i lëvrimittë shqipes në përkthimet ndryshoitërësisht. Kristoforidhi dhe GjerasimQiriazi nuk jetonin më. Në vend tëtyre e vijuan punën Gjergj Qiriazidhe Thanas Sina. Edhe AleksandërTomsoni e la detyrën, së cilës i kishteshërbyer me aq përkushtim dhe nëvend të tij më 10 shkurt 1896 erdhi nëStamboll Thomas RobinsonHodgson-i (Hoxhsoni). Porse një gjëvijoi të mbetej si strumbullar:përcaktimi i alfabetit të vetëm të

• Gjerasim Qiriazi

shqipes. Sipas nënkonsullit të njohuraustriak në Manastir, A. Kralit, në njëraport të 14 korrikut 1901, Qiriazidhe Sina ishin gati ta përdornin edhenë shkollën e tyre alfabetin eStambollit, “të cilin dikur një kuvendatdhetarësh e ka shpallur si të thuashnë mënyrë zyrtare, dhe që prej mëtepër se njëzet vjetësh është nëpërdorim, e prandaj shihet si njëzbulim i lartë, si një krenarikombëtare, që nuk mund të preket.Brezi i vjetër nuk do ta pranonte njëndryshim të kësaj gjendjeje.” Ndërsasërish sipas A. Kralit, brezi do tapranonte “vetëm atëherë nësealfabeti i ardhshëm i përbashkët dotë vendosej në një kuvendatdhetarësh të shquar, me delegatë tëdërguar prej atyre vetë.” Pa dyshimkështu ia kishte shtjelluar GjergjQiriazi.

Mbledhja e Kongresit tëManastirit më 1908, rrjedhimisht,është njohur si domosdoshmëri që nëmesin e vitit 1901. Ai do të ishtekuvend delegatësh të zgjedhur ndëratdhetarët e shquar. Por, deri më sotnuk është përmendur se nismëtarët eKongresit dëshironin që në këtëmbledhje historike të merrnin pjesëedhe përfaqësues të vendeve tëhuaja, që të shihnin drejtpërdrejtarritjen e bashkimit të shqiptarëvepër një çështje që simbolizontebashkimin kombëtar përgjithësisht.Është krejt e natyrshme që njëri ngaorganizatorët kryesorë, GjergjQiriazi, do të interesohej edhe përkëtë aspekt të Kongresit. Ai kishteedhe mundësi konkrete, sepsendërsa vijonte të punonte me BFBS-në pas vdekjes së të vëllait, ishteedhe dragoman honorar iKonsullatës austro-hungareze nëManastir prej 1 marsit 1905, kursemë pas u bë edhe nënkryetar i Klubit“Bashkimi” të Manastirit.

Nga gjithçka u shtjellua më sipër,del e qartë se për Kongresin eManastirit do t’u bëheshin ftesa edhedisa përfaqësuesve të huaj, e nëradhë të parë atyre nga BFBS-ja. Më22 janar 1909 T. R. Hoxhsoni në

raportin për Londrën lidhur mepunimet e Kongresit, ka shkruar:“Më vjen shumë keq që nuk patamundësinë të përfitoja nga ftesa edërguar prej organizatorëve tëKongresit, Klubit shqiptar që ështëformuar i ri në Manastir.” Ështëdiçka mjaft kureshtare, që Hoxhsonie quan aty se Shoqëria Biblike upërfaqësua në mënyrë të denjë nga z.Gjergj Qiriazi, ndërkohë që ishte vetëGjergji, i cili e kishte ftuar në emër tëKlubit shqiptar.

Kohët e fundit, me ndihmënfisnike të jashtëzakonshme nga XhonKuanrudi (John Quanrud), njëstudiues që ka botuar “Kresto mac -inë” e Gjerasim Qiriazit (1991) dhenjë libër kushtuar jetës së tij (“Besë,shpresë dhe dashuri”, 1998), më karënë në duar fotokopja e ftesës,dërguar pikërisht T. R. Hoxhsonit.Ngaqë fotokopja nuk lexohet edheaq qartë, ndërsa alfabeti është ai iShoqërisë së Stambollit, po e ripro -dhoj këtu të plotë faqen e parë shqip:

FtimPër Kongren’ e Abecesë Gjuhësë

Shqip

I nderçim z. Rev. T. R. HodgsonAgent.

British Foreign Bible Society.Shoqëria e Klubit ‘Bashkim’ me anë

të Pleqësisë saj merr nderë t’u ftonjë tëurdhëroni e të ndodhi ndë Kongren’ ePërgjithçme, e cila do të hapetë më 1e tëvjeshtësë IIIe ditën e shtunë ndëManastir ndë Klub ‘Bashkimi’. S’kemidyshim se gjithë mirëdashësit vëllezërëshqipëtarë, “si edhe Zotëria juaj” prejshumë kohësh e tëhu do të kenë ndjerënevojën e madhe për të dhënë një funtçështjesë Abecesë. Edhe me qënë që sotardhi një dit’ e pëlqyerë për istorinë tonë,që të nisim liruar e pa pengim tëpunojmë për mbrodhësin’ edhe lumërin’e kombit t’onë, jo me barut edhe mearmë, po me kartë e pendë, andaj kjoçështje e Abe-cesë lipsetë të jetë fillimi,që pa të nuku do mundimë të harijmëqëllimetë t’ona të lartëra për mbrodhësitë gjuhësë. Parandaj pra u lutemi t’i

jepni kësaj çështje rëndësinë që lypsetë,të nderoni kombinë me të ardhurit ezotërisë tuaj ndë këtë Kongre [mbledhje]e cila do të mbaronjë një punë përlumërin’ edhe lartësin’ e gjuhësë kombitshqipëtar.

Me vendim të shokëvet e me kujdesitë Pleqësisë Klubit ‘Bashkim’ u bë e ushkrua t’u dërgonetë Z/së t’uaj.

Manastir më 14/27 të vjeshtësë Ie 1908.Pleqësi e Klubit

Bashkim.

Përmbajtja e kësaj ftese tëshkëlqyer nuk ka nevojë përkomente. Dëshiroj të shënoj se ështëhartuar që më 27 shtator. Ma merrmendja se është mbështetur në ftesënqë u është dërguar pjesëmarrësve tëtjerë shqiptarë dhe është përshtaturedhe për Hoxhsonin, në veçanti dukei vënë në thonjëza fjalët “si edheZotëria juaj”. Faqja e dytë e ka ftesënosmanisht me alfabetin arab dhe dotë ishte me interes të përkthehej përtë parë se ndoshta është thjesht tekstipër pjesëmarrësit shqiptarë. Në fundështë shtuar anglisht: “Ftesë përKonferencën shqiptare, që do tëbëhet në Manastir më 1/14 nëntor1908.” Është vënë edhe vula, qëthotë: “Klub’ i Shqiptarëve nëManastir 1908”, kurse në qendër kady duar të bashkuara, emblemë eqëllimeve të Klubit.

Pavarësisht se nuk mundi tëmerrte pjesë, T. R. Hoxhsoni dërgoinë Londër raportin e hollësishëm, qëpërmenda më sipër. Nuk ka dyshimse gjithë të dhënat i janë dërguar ngaGjergj Qiriazi. Hoxhsoni e kapërfunduar me dëshirën për të bërënjë vizitë në Manastir, kurse edhe mëpas e ka ndjekur punën në Manastir,ku më 20 dhjetor 1910 u rihapshtypshkronja, në të cilën do tëvijonte shtypja e përkthimeve tërishikuara. Rrezatimi nga Manastirii shkrimeve shqipe u ndërpre pasngjarjeve tragjike, që pasuan LuftënI Botërore, por besoj se kjo ftesë do tapasurojë muzenë e Kongresit tëManastirit.�


Kongresi i Manastirit


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja


Nga gjysma e dytë e shek. XIXderi në fillim të shek. XX-të,krahas disa alfabeteve të njo-

hura e të përdorura nga autorë krye-sorë si De Rada dhe Sami Frashëri,shumë të tjerë për t`i qëndruar besnik

dialekteve të veta lokale, merrninshkronja hua nga alfabeti sllav e grekdhe krijonin një farë alfabeti, duke sh-pallur se ky është më i miri. Në pragshek. XX, në shkrimet shqipe ishin nëpërdorim, mos më shumë, tetë alfabete

të ndryshme, por numri i përgjithshëmi tyre arrinte deri në shtatëmbëdhjetë.Edhe në përpjekjet e bëra herë pas herepër hartimin dhe unifikimin e një alfa-beti të vetëm të gjuhës shqipe, pengesatishin të pakapërcyeshme. Pas çdo

103-VJETORI I ALFABETIT SHQIP

KONGRESI I MANASTIRIT (14-22 nëntor 1908)

� Hasan BELLO, Shqipëri

Kur Patër Fishta mbaroi bisedën dhe po zbriste nga platforma, Hafëz Efendi

Hoxha nga Shkupi u sul drejt tij, e përqafoi me sytë e mbushur me lot dhe e puthi.

Kjo skenë në praninë e treqind-katërqind njerëzve, nga të cilat tri të katërtat ishin

myslimanë, la një përshtypje të madhe mbi të gjithë.



shkronje turrej dhe kapej një fuqi e huajdhe me mjetet e saj ushtronte ndikimkulturor e politik te shqiptarët.

Pas revolucionit xhonturk të vitit1908, anëtarët e partisë Bashkim dhePërparim (Ittihad ve Terakki) u përpo-qën, siç kishin premtuar edhe përpararevolucionit, të krijonin një klimëbashkëpunimi mes të gjithë elementëvetë Perandorisë Osmane. Në këtë kuadëredhe marrëdhëniet shqiptaro-xhon-turke përbëjnë një “muaj mjalti”. Dukeshfrytëzuar këtë situatë, disa përfaqë-sues të klubeve patriotike shqiptare qëishin krijuar në mbarë vendin, me mi-ratimin e autoriteteve lokale osmane sidhe me pëlqimin e Austro-Hungarisë,e cila në këtë periudhë ndiqte një poli-tikë që synonte formimin kombëtarishttë popullit shqiptar brenda kuadrit tëregjimit turk, filluan përpjekjet për or-ganizimin e një kongresi në Manastir. Uzgjodh pikërisht ky qytet, për vetë fak-tin se bashkë me Selanikun kishin qenëvatrat e revolucionit. Nga Manastiri,Niaziu së bashku me Ejup Sabriun, qëtë dy oficerë xhonturqë me origjinëshqiptare, në krye të një grupiushtarësh ishin rebeluar ndaj Abdyl-hamidit II, duke dalë në mal, deri kurky i fundit ishte detyruar të shpalltekushtetutën.

Manastiri po ashtu ishte një qytetme përbërje heterogjene – në këtë qytetjetonin etni të ndryshme, të cilat për-bënin zonën më problematike të Peran-dorisë. Por, kishin edhe vëmendjen mëtë madhe të shteteve evropiane. Fakti sepikërisht këtu lejohej organizimi i njëkongresi shqiptar, në të cilin merrtepjesë edhe guvernatori i qytetit HivziPasha, ishte diçka që do të tregonte sexhonturqit e mbajtën “fjalën” – devizae revolucionit liri-barazi-vëllazërim pogjente zbatim.

Në vjeshtë të vitit 1908 kryesia eKlubit “Bashkimi” të këtij qyteti me anëtë një letre ftonte të gjitha krahinat, klu-bet patriotike, si dhe disa nga person-alitetet më të njohura të kombit shqip-tar në një kongres, i cili do të përpiqejpër hartimin e një alfabeti të vetëm tëgjuhës shqipe. Kongresi i zhvilloipunimet me 14-22 nëntor 1908-të dhe,

megjithëse nuk ia arriti qëllimit finalpër përcaktimin e një alfabeti të vetëm,përsëri hodhi bazat që kjo gjë të reali-zohej në një të ardhme të afërt. Në prin-cip u vendos që, përpara hapjes sëdiskutimeve, si model të merrej alfa-beti me germa latine.

Se si rrodhën ngjarjet e këtij eveni-menti kulturor, më saktë na dëshmondokumenti i mëposhtëm, i cili ështëhartuar nga nënpresidenti i këtij kon-gresi, z. Gjergj Qiriazi, përfaqësues i“British and Foreing Bible Society” dhepërkthyesi i konsullatës austro-hun-gareze të Manastirit. Dokumenti ështëhartuar në trajtë relacioni dhe, më pas,i është dërguar nga konsulli Posfai,Ministrisë së Punëve të Jashtme nëVjenë.

RELACION I GJERGJ QIRIAZIT PËRKONGRESIN E MANASTIRIT 14-22

NËNTOR 1908

[…] Duke pasur qëllimin e lartë përta forcuar regjimin e ri dhe për për-parimin e arsimit dhe të industrisë, sigjithë kombet rreth e përqark, shqip-tarët vendosën të hedhin themelinduke zgjedhur një alfabet të për-bashkët. Duke pasur këtë qëllim nëmendje, Klubi i Manastirit vendosi tëmbajë një kongres dhe ftoi përfaqësuesnga gjithë Shqipëria.

Gjer më sot shqiptarët kanë për-dorur gjashtë gjer më shtatë alfabete tëndryshme, porse katër kanë qenë mëshumë popullore. Njëri nga këta ështënjohur me emrin “Alfabeti i Stambollit”dhe përdoret kudo në Toskëri. Këtë kapërdorur shkolla shqipe e vajzave nëKorçë dhe shumë libra për tekstetshkollore janë shkruar me të etj. NëShkodër, në Shqipërinë e Veriut, kanëqenë përdorur tre alfabete: njëri syreshnjihet si “Alfabeti Jezuitëvet”, i dyti si“Alfabeti i Bashkimit”, dhe i treti si “Al-fabet i Agimit”. Me alfabetin e Jezuitëvejanë shtypur vetëm disa libra kishtarëdhe ndonjë revistë mujore. Ky alfabetka qenë përdorur për treqind vjet. Dy tëtjerët janë përdorur dhe përdoren nëshkollat katolike në Shkodër dhe nëfshatra rreth e përqark këtij qyteti.

Duke pasur kaq shumë alfabete, li-brat, revistat e të tjera botime nuk patënqarkullim të mirë, se nuk mund të lex-oheshin prej cilitdo. Kjo ka qenë njëpengesë e madhe për mbarësinë egjuhës. Dhe Kongresi ka pasur këtëparasysh, që ta shërojë këtë plagë fatale,që i ka bërë shqiptarët të humbasingjithë energjitë e tyre dhe të mos mund-nin të bënin një çap përpara drejt për-parimit, për të mos përmendur këtupengesën e madhe prej qeverisë, emadhe sa askush nuk guxonte tëthoshte se ishte shqiptar. Kryetar (Pres-ident) nderi i Kongresit u zgjodhshkëlqesia e tij, guvernatori ipërgjithshëm Hifzi Pasha dhe kryetarëveprues Rexhep Efendia dhe Feim Beu.Kongresi u mbajt në dhomat e Klubitshqiptar “Bashkimi”. Ai u çel me 1/14 tënëntorit (vjeshtë e tretë) 1908; në orënkatër pasdreke del akti i parë që tëzgjidhte kryesinë e Kongresit. Delegatëtqenë këta

1. Sotir Peci për Bukureshtin2. Sotir Peci për Amerikën3. Dhimitër Buda për Elbasanin4. Simon Shuteriqi për Elbasanin5. Kamber Efendiu për Elbasanin6. Lef Nosi për Elbasanin7. Refik Beu për Tiranë8. Leonidha Naçi për Vlorën9. Rauf Beu për Gjirokastrën10. Fehmi Efendiu për Gjirokastrën11. Naim Beu për Gjirokastrën12. Çerçiz Topulli për Gjirokastrën13. Behxhet Beu për Gjirokastrën14. Mid`hat Beu për Janinën15. Shefqet Beu për Korçën16. Thoma Avrami për Korçën17. Sami Beu për Korçën18. Gligor M. Cilka për Korçën19. Mihal Grameno për Korçën20. Mehmet Emini për Korçën21. Ali Vasfiu për Korçën22. Selahedin Beu për Manastirin23. Gjergj D. Qiriazi për Manastirin24. Ibrahim Efendiu për Shkupin25. Emin Beu për Shkupin26. Haxhi Jashar Efendiu për Shkupin27. Rrok Berisha për Shkupin28. Akil Eftimiu për Kostancën29. Hil Mosi për Shkodrën

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja



30. Luigj Gurakuqi për Shkodrën31. Mati Logoreci për Shkodrën32. Patër Fishta për Shkodrën33. Dom Mjeda për Shkodrën34. Serafedin Efendiu për Shkodrën35. Luigj Gurakuqi për Italinë36. Shahin Beu për Kolonjën37. Sulejman Efendiu për Starovën38. Adam Shkaba për Sofjen 39. Dhimitër Mole për Filipopolin40. Nyzhet Beu për Beratin41. Zejnel Beu për Leskovikun42. Fehim Beu për Egjyptin43. Patër Nikoll Kaçorri për Durrësin44. Aziz Efendiu për Bërzeshtën45. Fahri Beu për Resnjen46. Zejnel Beu për Dishnicën47. Malik Elmaz (?)48. Xhemal Beu për Ohrin49. Bekir Dalipi për Ohrin50. Sadullah Efendi për Matin51. Ramiz Beu për Dibrën52. Izet Beu për Follorinën53. Abdyl Beu për Starjen54. Sadik Efendiu për KërçovënDelegatë prej Stambolli qenë:55. Fazil pashë Toptani56. Riza Bej Mirallaj57. Haxhi Vildan Efendi Dibra

Mbledhja e parë dhe e dyta që mba-jtën përkatësisht të shtunën dhe tëdjelën, qenë të hapura për gjithë pub-likun. Në këto dy mbledhje u biseduaçështja e alfabetit dhe kushdo qe i lirë tëshfaqte mendimin e vet. Delegatëtzgjodhën për president të KongresitMit`hat bej Frashërin; për nënpresiden-të z. Gjergj D. Qiriazin dhe z. Luigj Gu-rakuqin; për sekretar Nyzhet bej Vrion-in nga Berati për turqisht dhe Hil Mosindhe Thoma Avramin për gjuhën shqipe.

Kongresi u hap në praninë eShkëlqesisë së tij, guvernatorit tëpërgjithshëm Hifzi Pasha dhe shumëzyrtarëve të tjerë lartë, si Teki Pashadhe të tjerë oficerë të rangut më të lartë,të gjithë shqiptarë. Aty kishte të pran-ishëm edhe shumë grekë, bullgarë, vl-lahë e të tjerë dhe arriti gjithë-gjithënumri katërqind. Oratori i parë qe Fe-him bej Zavalani, president i klubit“Bashkimi”. Në pak fjalë ai paraqitipërpara të pranishmëve qëllimin eKongresit dhe mbaroi me një lutje tëgjithë fuqishmit (Perëndi), dukekërkuar ndihmë dhe mençuri për gjithëdelegatët që kishin në duart e tyre njëçështje kaq të rëndësishme; ua kishte

lënë atyre në dorë kombi vetë, i cili pretqë kjo (çështje) të përfundojë mebashkimin në mes të shqiptarëve, nëmënyrë që (kombi shqiptar) të jetë ilumtur aq sa kombet e tjerë. Zoti Gjergj.D lexoi emrat e delegatëve të ardhurnga viset e ndryshme të Shqipërisë.Nga çdo zone dy delegatë qenë thirrurdhe vendi që pati dërguar vetëm njëdelegatë pati të drejtën e dy votave. Upranua me votë që Zoti Gjergj D. Qiri-azi të ishte presidenti veprues gjersa tëarrinte në Manastir Mit`hat Beu, i cilipritej të nesërmen.

Selahudin Beu, një shqiptar ngaPrizreni, oficer e kajmekan (dhe anëtarëi Xhemijetit) qëndroi si delegat i Man-astirit. Ai na mbajti një fjalim intere-sant e të fortë mbi qëllimin e Kongresit.Ai iu referua edhe faktit se sa të lumturqemë ne të mbanim një kongres në ko-hën kur parlamenti po hapej në Stam-boll. Ai tha: “Unë e quaj veten të lum-tur të shoh se dashuria vëllazëroreekziston midis të krishterëve dhe mys-limanëve”. Shumë persona të tjerë emorën fjalën dhe, pas fjalimeve, sekre-tari z. Hil Mosi lexoi disa telegrame tëdërguara prej shqiptarëve të Italisë, prej



Bibë Dodë Pashës së Mirditës,prej Primo Doçit, Abatit tëMirditës dhe prej jezuitëve tëShkodrës. Kur patën mbaruarme telegramet, Patër A. Mje-da, prifti katolik në Shkodër,mbajti një fjalim nga më in-teresantët mbi subjektin e al-fabetit nga pikëpamjafilologjike. Shumë të tjerë pa-suan, por secili prej tyre embaroi fjalimin e tij duke thënëse duhej të sakrifikonin intere-sat vetjake të gjithë për të sjel-lë një unitet ndër shqiptarëtpërmes alfabetit.

Kjo seancë zgjati gjer vonëpasdreke. Mbledhja u çel atëditë pasdreke në orën tre. Ulexua një telegram i ardhur ngaklubi shqiptar në Ko-standinopojë, që i këshillonteshqiptarët të ishin gati tëmbronin atdheun e tyre, nërast se armiqtë do të dëshi-ronin ta copëtonin. Të tillatelegrame dërguan nga të katëranët e Shqipërisë. Sapo arritënkëto telegrame në drejtimet etyre, kudo u mbajtën mitingje,në të cilët gjithë shqiptarëtdhanë besën e tyre se do tëluftonin kundër armiqve dhedo të jepnin jetën për atdhe.Këtë pasdreke, përveç telegrameve ushqyrtuan edhe punë të tjera. U paraqitçështja e alfabetit. Zoti Cilka i dharëndësi alfabetit të Stambollit, sepse kyështë ai që njihet më mirë nga gjithëtoskët dhe sepse mësohet kaq lehtë,duke pasur cilado shenjë e shkronjavenjë tingull etj. Mbledhja mbaroi herët,sepse pritej që në mbrëmje të vinte ngaSelaniku presidenti i Kongresit; kështupo atë mbrëmje gjithë delegatët mba-jtën një tjetër mbledhje.

Kur Mit`hat Beu u përgëzua dhe umirëprit, fshati i vogël i Shqipërisë,Frashëri, u lavdërua për atë që pati lin-dur burra kaq të shënuar, të cilët i kanëbërë shërbime të mëdha atdheut shqip-tar. Mit`hat Beu iu përgjigj folësit (del-egat nga Shkodra) duke numëruargjithë shërbimet që Shkodra i pati bërë

gjuhës shqipe, sepse, kur shqipja qendaluar kudo gjetiu, Shkodra pati priv-ilegjin të vazhdonte dhe ta përdortedhe të punonte për përparimin e saj.

Dita e dytë

Më parë se të hapej mbledhja,shkollarët e idadijes (gjimnazit) u pritënnë një sallë të madhe, ku kënduanshumë këngë patriotike. Pas këngëve, uçel mbledhja dhe morën pjesë këta per-sona: z. Hil Mosi, Luigj Gurakuqi, del-egatët e dërguar nga Italia dhe ngaShkodra, Leonidha Naçi, Mihal Gra-menoja, Refik Toptani dhe DhimitërBuda. Të gjithë këta shprehënmendimin e tyre për sa i përket alfa-betit, i mbyllën fjalimet duke thënë se tëgjithë duhet të sakrifikonin interesat

vetjake që të sillnin unitet midisatij (alfabetit) të gegërishtes nëveri dhe të toskërishtes në jug.

Të djelën mbrëma, më 6-11pas dreke, u mbajt mbledhja, nëtë cilën disa autorë folën mbiçështjen më interesante,domethënë alfabetin: ShefqetBeu, Patër A. Mjeda, L. Gu-rakuqi, Fehmi Efendiu, B. Top-ulli, Selahedin Beu, M. Gra-menoja dhe Ferit Beu. Secilisyresh shfaqi dobitë, që do tùsjellë bashkimi i shqiptarëvedhe tha se është fare e nevo-jshme që gjithë përgjegjësia tìngarkohet një komisioni dheanëtarët e tij le tì japin fund siçështë mirë për të gjithë. Feridbej Ypi mbajti një fjalim shumëinteresant. Ai vërejti se nukështë e drejtë të themi Alfabeti iFrashërit për atë që njihet meemrin i Stambollit, sepse, kur ukrijua më 1879 në Ko-standinopojë, qe një shoqëri etërë që e caktoi; krah për krahme Sami bej Frashërin qenëVaso Pasha prej Shkodre, Ko-standin Kristoforidhi nga El-basani, Jani Vretua nga Poste-nani, Tahsin Hoxha nga Filati,dhe disa të tjerë shqiptarë tëshquar.

Presidenti e mbylli mbledhjen dukelajmëruar të pranishmit se mbledhjatjetër të nesërmen në mëngjes do tëmbahej në orën 9:00. Të gjithë u njoftu-an se vetëm delegatët do të merrninpjesë e do të votonin për zgjedhjen e njëkomisioni, i cili do të merrte përsipërpërgjegjësinë për të vendosur mbiçështjen e rëndësishme të Alfabetit.

Dita e tretë.

Të hënën në mëngjes mbledhja uhap në orën 9:00 të mëngjesit. Autori iparë qe Dom Nikollë Kaçorri, një priftkatolik nga Durrësi, tema e të cilit qe“Alfabeti”. Ai vuri në dukje humbjen emadhe që Shqipëria pati pësuar gjeratë kohë duke mos përdorur një alfabettë njëjtë, si dhe rëndësinë që kishte


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja


uniteti në këtë çështje. Si delegat i Dur-rësit, ai tha se do ta adoptonin me gëz-imin më të madh të përdornin atë alfa-bet që do të caktohej. Pas atij PatërFishta mbajti një bisedë të shkëlqyer pombi këtë temë. Ai foli mbi punën erëndësishme që pati bërë alfabeti“Bashkimi” dhe mbaroi duke thënë:“Unë nuk kam ardhur të mbroj ndon-jërin nga këto alfabete, por kam ardhurtë bashkohem me ju dhe të adoptoj atëalfabet, të cilin Kongresi do ta vendosësi alfabetin më të rëndësishëm përngritjen e popullit”. Ai u zgjat mëshumë mbi humbjen e madhe që patënshqiptarët në lëmin e qytetërimit dhe tëarsimit nga mungesa e një alfabeti tëpërbashkët. Ai foli edhe mbi dobinë qëdo ketë qeveria vetë, po të ndihmontekështu në qytetërimin e popullit shqip-tar. Ai foli për dobinë, që ka pasur qev-eria nga ushtarët shqiptarë dhe kjo dobido të jetë edhe më e madhe po tëedukohet populli në të gjitha degët e di-turisë. Ai shtoi: “Armiqtë që e kanërrethuar Shqipërinë janë shumë dhe se-cili prej tyre përpiqet të rrëmbejë përvete një copë. Por ne, edhe po të mosmundim ta mbrojmë atdheun mefuqinë morale që kemi, ne do ta mbro-jmë me armë në dorë dhe nuk do tëlëmë armiqtë tanë të marrin qoftë edhenjë pëllëmbë tokë shqiptare”. Unë nukdo të jem i zoti të shkruaj në letër gjithëkëshillat e vlefshme të Patër Fishtës,me të cilat secili nga ne u impresionua;ai na preku zemrat aq shumë, saqëmyslimanë e të krishterë nuk mundëmtë mbanim lotët. Kur Patër Fishtambaroi bisedën dhe po zbriste nga plat-forma, Hafëz Efendi Hoxha nga Shkupiu sul drejt tij, e përqafoi me sytë embushur me lot dhe e puthi. Kjo skenënë praninë e treqind-katërqindnjerëzve, nga të cilat tri të katërtat ishinmyslimanë, la një përshtypje të madhembi të gjithë.

U vendos që të zgjidhej një Komi-sion, i cili do të vendoste mbi çështjen ealfabetit. Meqenëse bisedimet do të en-deshin më shumë rreth të tre alfabetevekryesore – të Stambollit, të Bashkimitdhe të Agimit – delegatët menduan tëzgjidhnin anëtarët e Komisionit nga

mesi i atyre që përdornin njërën ngakëta të tre. Zgjedhjet u bënë me vota tëfshehta. U bisedua se a duhej tì jepejfuqi e plotë Komisionit; në vendosjen ekësaj çështjeje të rëndësishme delegatëterdhën në përfundim që Komisionit tìjepej fuqi e plotë të vendoste mbi çkamendonte të ishte më e mirë dhe kjo dotë pranohej nga gjithë shqiptarët. Komi-sioni i zgjedhur përbëhej nga njëmbëd-hjetë anëtarë. Shumë u fol përrethpërgjegjësisë që kombi linte në duart eKomisionit dhe për atë që anëtarët e tijduhet të ishin nga shkrimtarët më tëmirënjohur në gjuhën shqipe dhe ngaata që kuptojnë se cili alfabet do të ishtemë i mirë për kombin.

Këta janë anëtarët e zgjedhur:1)Patër Fishta, 2) Luigj Gurakuqi, 3)Sotir Peci, 4) Mit`hat Frashëri, 5) Shahinbej Kolonja, 6) Dhimitër Buda, 7) DomNdre Mjeda, 8) Gjergj D. Qiriazi, 9) Feh-mi Efendi Topulli, 10) Nyzhet bej Vrionidhe 11) Grigor M. Cilka.

Kjo mbledhje u mbyll, pasi u për-shkrua protokolli i zgjedhjes së Komi-sionit nga gjithë delegatët, dhe u ven-dos që Komisioni të mblidhej tënesërmen në orën 9:00 në mëngjes përtë filluar punën e tij të shenjtë.

E martë, e mërkurë dhe e enjte, këtotri ditë qenë ditët kur Komisioni patimbledhjet e tij të mbyllura mbi çështjete alfabetit.

Kryetari i Komisionit, Patër Gj. Fish-ta, hapi mbledhjen duke bërë disa vëre-jtje shumë të rëndësishme. Ai tha se kjodetyrë, që kombi na ngarkon, është njëdetyrë e madhe, sepse alfabeti, mbi tëcilin do të vendosim, është boshti ikombit dhe i vetmi mjet, me të cilinkombi do të përparojë. Duke vazhd-uar, ai tha se ne duhet të harrojmë in-teresat tona vetjake dhe do të përpiqe-mi të vendosim një unitet kombëtarpërmes alfabeteve, të bashkojmë kom-bin shqiptar, në mënyrë që të përparo-jë, të rritet e të lulëzojë në arsim dhe lit-erature. Cilido anëtar, madje dhepresidenti kishte të drejtë të përdortedy vota. U vendos që të gjithë anëtarëte Komisionit tì jepnin fjalën e “besës”njëri-tjetrit dhe që asgjë të mos i kum-tohej njeriu përjashta Komisionit de-

risa të zgjidhej çështja e alfabetit. U ven-dos të adoptohej alfabeti latin si bazëdhe pastaj të vendosej se çfarë tingullitì jepej çdo shenje. Dhe, sa për shenjate tingujt e gjetur në alfabetin latin, do tëpranohej çdo lloj shenje që do të cak-tonte Komisioni, sipas nevojës së tin-gujve që kërkon gjuha shqipe.

U vendos që të gjitha bisedimet embledhjeve të Komisionit të shkruhendhe të ruhen. Pas vendimit përfundim-tar të alfabetit, u mbajt një protokoll ipërgjithshëm dhe u nënshkrua prej tëgjithë anëtarëve të Komisionit dhe cili-do delegat u pajis me një kopje, që do tamerrte me vete.

Vendimi i Komisionit mbi çështjen e alfabetit

Pasi u lexuan bisedimet që u mba-jtën në tri ditët e shkuara, ne pamë sepuna që ishte bërë, ishte mjaft e mirë,por jo aq e mirë sa të na kënaqte ne tëgjithëve dhe që të mund tì shërbentegjuhës sonë, por edhe përparimit tëshkencës në mesin tonë; duke qenë tështrënguar gjithashtu edhe nga disashkake të jashtme, ne hodhëm një çapprapa dhe me pëlqimin e gjithë anë-tarëve të Komisionit u vendos të pra-nohet alfabeti i Stambollit (Frashëri)dhe bashkë me të, një tjetër thjeshtë lat-in, alfabet latin, dhe këto dy alfabete tëmësohen dhe të përdoren nga të gjithëshqiptarët. Të gjitha shkollat shqipe dotë jenë të detyruara tùa mësojnë fëmi-jëve të dyja alfabetet.

U propozua dhe u aprovua me en-tuziazëm të madh prej Komisionit qëpas dy viteve një tjetër Kongres duhettë mbahej atje ku edhe kur ta vendosteKomisioni i sotëm, me qëllim që të ven-dosë mbi çështjen e ortografisë dhe tëliteraturës shqipe. Nënshkruar: PatërFishta, Luigj Gurakuqi, Mit`hat bejFrashëri, Dhimitër Buda, Sotir Peci,Dom Mjeda, Shahin bej Kolonja, Gj. D.Qiriazi, Nyzhet bej Vrioni dhe Fehmiefendi Topulli. Vendi i Komisionit tëposaçëm u pranua nga të gjithë dele-gatët e Kongresit të cilët e nënshkruanduke dhënë besa-besën që ta mbajnë eta mbrojnë. […]



Një letër e gjatë u mor nga D. Kuir-ilis, i cili u rekomandonte me të madheshqiptarëve të adoptonin alfabetin grek.Kjo letër u la mënjanë, mbasi Komisionipat marrë qysh më parë vendim që përbazë të merrej alfabeti latin. U vendosqë Komisioni të mos bënte asnjëveprim veçse po të ndodheshin tetëveta e sipër të pranishëm. Mbledhja umbyll më tre pas dreke për të vijuarmë vonë. Pas dreke u vendos që nëmungesë të presidentit të zgjidhet njëtjetër anëtar i Komisionit me vota tëfshehta. Presidenti i caktuar iparashtroi mbledhjes këto pika:

1) Në duhet të adoptojmë njërinnga të tria alfabetet kryesorë: të Stam-bollit, të “Bashkimit” ose të “Agim-it”?

2) Ne duhet t`i kombinojmë të trianë një?

3) Ne duhet ti lemë mënjanë të triadhe të adoptojmë një të ri fare?

Komisioni u mor gjatë mbi pikat epërmendura më lart dhe më në fundarriti në përfundimin që vijon: Të mosmarrë parasysh asnjërin nga tre alfa-betet, veçse të marrë për themel alfa-betin latin dhe t’i japë cilësdo shkron-je tingullin e duhur sipas nevojës sëgjuhës, kështu ato formojnë një alfabettë ri kombëtar. Gjithë shkronjat e alfa-betit latin u shqyrtuan me kujdes dheu pranuan me disa ndryshime duke udhënë shkronjave një tingull tëndryshëm nga ç’e ka në latinisht.Shkronjat dh, ll, gj, th, sh, xh i shkak-tuan Komisionit shumë vështirësi. Dyseanca iu kushtuan vetëm germës dhdhe prapë Komisioni nuk arriti dotnë një fund të kënaqshëm. Duke mar-rë parasysh mundin e kushtuar vetëmnjë shkronje, mund të shihni fare lehtëç`vështirësi do të përballonin përshkronjat e tjera, d.m.th. për ll, gj, th,sh, xh, prandaj u propozua dhe upranua të adaptohej Alfabeti i Stam-bollit me pakë ndryshim dhe një idytë i cili do të ishte i tëri në latinishtme njëzet e pesë dhe për pjesën tjetërtë shkronjave të gjenden trajta dukebashkuar dy shkronja për tingujt që inevojiten gjuhës shqipe. Ky propozimu pranua prej të gjithë anëtarëve të

Komisionit. U votua dhe u pranua qëpasdreken e po asaj dite të sillej vendi-mi i marrë për alfabetin përpara dele-gatëve dhe përpara gjithë shqiptarëve.

Ditën e shtatë. E premte.

Salla e madhe e Klubit qe mbushurplot e përplot me shqiptarë, që prisninme padurim të dëgjonin rezultatet eçështjes së rëndësishme që i përkisteçdo shqiptari. Presidenti i Kongresit,Mit`hat Beu, hipi në platformë dhe tha:“Komiteti i zgjedhur nga delegatët eShqipërisë e mbaroi detyrën, duke upërpjekur e shpresuar për bashkim”.Pas këtyre fjalëve z. Luigj Gurakuqi sol-li dërrasën e zezë, mbi të cilën qenëshkruar shkronjat e Alfabetit. Patër Gj.Fishta tha se Alfabeti i Stambollit ështëi mjaftë për t`ju përgjigjur nevojës sëkombit, porse, që të mund të shtype-shin libra përjashta Shqipërisë dhe përtë dërguar telegrame jashtë, kemi nevo-jë të zotërojmë një alfabet me shkronjakrejt latine. Për këtë arsye Komisioni ushtërngua të pëlqejë dy alfabete. Gjer-manët edhe sot e kësaj dite bëjnë pokështu – ata përdorin edhe gërmat la-tine edhe gërmat gotike. Gjithë mbled-hja shprehu gëzimin e madh dukeduartrokitur e duke brohoritur “RroftëAlfabeti”.

Të premten pasdreke mbledhja uhap në orën dy pasdreke dhe u mbyllmë shtatë pasdreke. Abdyl Ypi foli mbitemën “Dobia e bashkimit të shqip-tarëve ndërmjet vedit dhe meXhemietin”. Fjalët e këtij zotnie qenë tëzjarrta. Ai tregoi se ç`fuqi të madhemund të ketë kombi shqiptar, po tëbashkoheshin shqiptarët. Bashkimi dot’i zhvillonte ata mendërisht, moralishte materialisht dhe do t’i sjellë shërbimetë mëdha kombit për mbarësinë e tij nëqytetërim, si dhe në të tjera gjëra. Ai upasua nga të tjerë autorë: Dom NikollëKaçorri, Arkipeshkv i ardhshëm i Dur-rësit dhe delegat po i atij qyteti tha:“Detyra e cilitdo shqiptar është të ndih-mojë materialisht për përparimin ekombit të vet”. Po këtë vijë ndoqënedhe fjalimet e z. Gj. D. Qiriazit, z. G. M.Cilka, të cilët folën për besimin që sjell

midis njerëzve dhurimi për kombindhe për bukurinë që ka kjo veprimtari;këto lehtësojnë mjerimin, shpëtojnëjetën dhe gëzojnë zemrën e atij që bënmirë. Po atë ditë një komision i Klubitshqiptar të Stambollit pritej të vinte; aido të udhëtonte nëpër Shqipëri për tëkëshilluar klubet shqiptare. Komisionipërbëhej nga tre anëtarë: Haxhi Vildanefendi Dibra, Fazil pashë Tirana, mi-rallaj, dhe Riza bej Dibra. Gjithë anë-tarët e Klubit, sikundër edhe delegatët,vajtën në stacion për të pritur këtazotëri të nderuar.

E teta ditë – e shtunë.

Mbledhja u hap në orën 9:00 nëmëngjes dhe pati pjesëmarrje më tëmadhe se kurdoherë më parë. Si sallonii madh, ashtu edhe të katër sallat e tjera,po të mëdha rreth sallonit të mbled-hjes, qenë mbushur plot. Në njërëndhomë qenë 70 studentë të shkollësturqishte idadije. I pari orator qe Vildanefendiu, i cili foli mbi rëndësinë e Kon-stitucionit duke përmendur qeverinëdespotike të së shkuarës. Oratori i dharëndësi të madhe nevojës së bashkimit.Shqiptarët duhet të jenë të bashkuar,sepse kështu do të jenë të zotët të mbro-jnë veten e tyre, si dhe mbretërinëotomane. Folësi përmendi ditën e lum-tur që kemi arrirë ne shqiptarët, me tëtilla raste të arta për bashkim. Shqipëriaështë e lumtur, sepse tani është ebashkuar me mjetin e alfabetit, i ciliështë një nga instrumentet më të forta emë të mira për të propaganduar për-parimin në mes të popullit. Cilidokomb ka shkronjat e tij për të shkruargjuhën e nënës dhe ka të drejtë të zg-jedhë për vete ato shenja, me të cilat mësë miri mund të shprehë mendimet nëatë gjuhë. Shqiptari zgjodhi latinishteme disa shtresa për të shkruar gjuhën evet. Vetë turqit nuk kanë shkronjat eveta, porse përdorin ato të arabëve. Përtë shkruar, jemi të lirë të nisim nga emajta ose nga e djathta, së sipërmiposhtë ose së poshtmi lart. Shkrimiështë një instrument për lartësimin ekombit. Kur vjen puna e fesë, kjo ështënjë gjë që i përket zemrës dhe secili

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com



është i lirë të ketë pikëpamjet e veta.Por, le të mos harrojmë që jemi të gjithëbijtë e Adamit – kemi një prind dhe njëatdhe. Oratori foli shumë gjatë mbi këtëtemë dhe la një përshtypje të thellë nëmendjen e shumë myslimanëve, që janëfanatikë dhe mendojnë se nuk ështëmirë të shkruajnë ashtu si shkruajnë tëkrishterët dhe nuk bën t’i përfillin tëkrishterët si vëllezërit e tyre. Patër Gj.Fishta qe oratori tjetër. Ai tha: “Jeta eqeverisë osmane është shqiptari. Shkodhe pyet dhe do të gjesh që janë atashqiptarët që luftuan për këtë Peran-

dori; dhe është shpata shqiptare, qëngadhënoi mbi armiqtë e atdheut tonë.Dhe, sa më shumë të ngrihet, aq mëshumë do të rritet e fuqishme materi-alisht dhe mendjerisht. Unë u bëj lutjekëtyre zotërinjve të nderuar, si valiutdhe gjithë zyrtarëve të qeverisë, që nakanë nderuar me pjesëmarrjen e tyre, tëna ndihmojnë me çdo mënyrë përmbarësinë e këtyre qëllimeve të shenj-ta kombëtare. Le ta dinë se shqiptarëtkurrë nuk do të kursejnë pikën e fundittë gjakut të mbrojnë Perandorinë Os-mane dhe Atdheun tonë të dashur”.

Pas atij atij e morën fjalën Fehim beu,Abdyl bej Starja, Mjeda, Don N. Kaçor-ri dhe të tjerë. Nga gjithë sa u tha atëditë, zemrat e gjithë dëgjuesve umbushën me entuziazëm të madh –myslimanë dhe të krishterë. Mbrëmjene kësaj date Klubi i Manastirit dha njëbanket për të gjithë delegatët duke qenëi pranishëm valiu i Manastirit dhe disazyrtarë të tjerë të qeverisë. Këtë mbrëm-je u mbajtën fjalime nga Patër Fishta,Patër Mjeda, Haxhi Vildan efendiu e tëtjerë. Lartësia e tij, valiu, shprehu gëz-imin e tij të madh për bashkimin e këtijkombi që do të bëhet edhe më ifuqishëm me anën e alfabetit.

Dita e nëntë – e djelë.

Në këtë mbledhje vetëm delegatëtqenë të pranishëm dhe u aprovuan dyrezoluta: 1) Gjithë klubet dhe shoqëritëqë ekzistojnë në Shqipëri t`i dërgojnënjë relacion një herë në muaj klubit“Bashkimi” të Manastirit dhe kështu tëveprojnë në pajtim me relacionin epërgjithshëm, që do t`u dërgojë ky klubgjithë klubeve dhe shoqërive tëShqipërisë. 2) Pas dy vjetëve, më 10 ko-rrik 1910, një tjetër kongres të mbahetnë Janinë për të diskutuar një tjetërçështje të rëndësishme, siç është ajo egjuhës dhe e literaturës së saj. Mbledh-ja u shty për tjetër herë, pasi presiden-ti Mit`hat Beu u shprehu falënderimettë gjithë delegatëve, që na nderuan mepraninë e tyre. Ai gjithashtu shprehugëzimin e madh që ndjente në zemërpër dashurinë vëllazërore dhe gëziminqë mbretëron në të gjithë vëllezërit. Nëmbrëmje u dha një banket për anëtarëte klubit të Manastirit dhe për të gjithëdelegatët. Të gjithë shprehën gëzimin etyre të madh për këtë kongres të parëshqiptar, që s`është mbajtur ndonjëherënë këtë Perandori, Kongres që ështëhapi i parë drejt bashkimit dheqytetërimit. Shumë shqiptarë të shquarqë dhanë jetën për atdheun e tyre, upërkujtuan po kështu edhe shumë tëtjerë të huaj që pastaj na kanë ndih-muar neve si, bie fjala Miss Stone, MissDurham (dhe bashkë me këta edheshqiptarët e shquar), si Abdyl Beu,



Naim Beu, Sami Beu dhe Shoqëria Bib-like etj. Kështu ky kongres bëri punë tëmirë duke hedhur themel të fortë përShqipërinë e ardhshme. Ditën tjetërshumica e delegatëve u larguan, disasyresh shkuan në Korçë për ku ishinftuar. Pa dyshim frytet e këtij kongresido të duken më vonë, porse ne duhet tëpranojmë që edhe sot disa nga çështjete arritura janë rezultat i këtij kongresi,bie fjala: bashkimi i toskëve dhe igegëve dhe rregullimi i çështjes së al-fabetit, i cili me siguri ka për të forcuaredhe më shumë bashkimin e shqip-tarëve. Kështu ne shpresojmë që paskë-taj edhe shqiptarët do të mund të gë-zojnë lirinë e gjuhës dhe të arsimit.

Përse u zgjodhën dy alfabete

Kongresi i shqiptarëve, që u mbajtnë Manastir kryesisht për të diskutuarçështjen e rëndësishme të alfabetit, ishtekongresi i parë që shqiptarët kanë mba-jtur ndonjëherë. Shumica e njerëzve tëmësuar të Shqipërisë, që kanë dëgjuarpër këtë, menduan se nuk do të ishtekoha për një gjë të tillë dhe shumësyresh erdhën në të vetëm sa për t`undodhur atje, duke mos pritur ndonjërezultat të dobishëm. Porse rezultatet emira të Kongresit provuan që ata qenëtë gabuar.

Gjithë delegatët e ndryshëm, të dër-guar nga viset e ndryshme, u përpoqëntë mbrojnë alfabetin, për të cilin kishinmarrë porosi ta ruanin; por ishte detyrëpara kombit që të vendosej ai alfabet qëdo të bashkonte toskët me gegët. KurKongresi u hap, kur gjatë tri ditëve tëpara u mbajtën fjalime të zjarrta dhekur të gjithë panë se edhe Shqipëria kaburra të zotë për të punuar për mbro-jtjen e kombit të tyre, cilido syresh eharroi veten duke parë nevojën e mad-he për të zgjedhur një alfabet që do tëbashkonte toskët me gegët, me zemëre shpirt u dha pas kësaj pune. Të gjithëthanë: “Edhe shkrimin kinez a japonezle të kemi, vetëm të vendoset kjo çësht-je, se, po të mos i japim fund kësaj,Shqipëria do të pësoi humbje të mëd-ha”. Duke qenë të frymëzuar në këtëmënyrë, ata zgjodhën Komisionin, të

cilit i dhanë fuqi të plotë të bënte atë qëai do ta mendonte si gjënë më të mirë.Ky komision, siç u tha më lart, barti njëpërgjegjësi të rëndë, atë të gjithë kom-bit. Ajo qe një detyrë e shenjtë që duhettë plotësonin, sepse ai komision do tëvendoste se a mund të kishte bashkimnë mes të shqiptarëve, se nga rezul-tatet e tij do të varej jeta, përparimi dheqytetërimi i kombit. Gjithë letrat etelegramet që erdhën në kongres ngaanët e ndryshme të botës, shprehninkëto urime të përzemërta për suksesine Kongresit. Që shqiptarët janë shumëprapa në literaturë, duket sheshit, porsi të bënin ndonjë përparim, kur për-doreshin shtatë-tetë alfabete tëndryshme. Telegramet e ardhur ngaGegëria na luteshin të merrnim alfa-betin e Bashkimit dhe telegramet e ard-hur nga Toskëria na luteshin të për-dornim atë të Stambollit ose tëashtuquajturin të Frashërit. Komisioniduhej të merrte parasysh gjithë këtoletra dhe telegrame, sepse, po të in-joronim njërën ose tjetrën anë, do tëshkaktohej pengesë e madhe në për-parimin e kombit. Dhe, pasi këto qenëpërdorur në shkolla, njëri në Gegëri etjetri në Toskëri, ne vendosëm me votaunanime të adoptojmë dy alfabetet, atëtë Bashkimit dhe atë të Frashërit, medisa ndryshime, sipas nevojës sëgjuhës. Që të dy alfabetet do të për-doren për t`u mësuar në të gjitha shkol-lat e Shqipërisë dhe do të mësohen nëmënyrë të detyruar prej të gjithënxënësve shqiptarë. Por, kushdo do tëjetë i lirë të përdorë cilin të dojë kur tështypë libra. Brenda këtyre dy vjetëve,përpara se të mblidhet kongresi tjetër,do të kuptohet se cili do të përdoret mëshumë dhe ky do të adoptohet si Alfa-bet Kombëtarë.

Nga delegatët e Kongresit, ata që epëlqyen më shumë alfabetin e Frashërit(të Stambollit) janë: 1) Bajram EfendiTopulli, 2) Mit`hat bej Frashëri, 3)Nyzhet bej Vrioni, 4) Shahin bej Kolon-ja, 5), Patër A. Mjeda.

Ata që pëlqyen më shumë alfabetine Bashkimit janë: 1) Dhimitër Buda, 2)Grigor M. Cilka, 3) Patër Gj. Fishta, 4)Sotir Peci, 5) Luigj Gurakuqi, 6) Gjergj

D. Qiriazi. Sikundër e kemi treguar më lart, të

dy alfabetet u pranuan si AlfabeteKombëtare dhe u vendos që të gjithashkollat të detyrohen t’i mësojnë që tëdyja dhe cilido të përdorë atë që tëpëlqejë më shumë që të mos luftojë tëdytin dhe me shpresë që një ditë njërialfabet do të mbetet i vetëm.

Nga sa u tha gjer tani, ne shohim sekomisioni bëri çmos që të plotësojë mësë miri detyrën kundrejt atdheut. Këtoqë vijojnë janë disa nga rezultatet eKongresit.

1) Shqiptarët patën shtatë alfabetetë ndryshëm, së shpejti do të kenëvetëm dy, ashtu siç i kanë të tjerëkombe të qytetëruar.

2) Në Gegëri, më shumë në Shkodër,përdoreshin tre alfabete. Tani do të për-doret vetëm një, atë të latinishtes.

3) U krijua bashkimi, që forcoishumë kombin shqiptar, dhe do tëndihmojë të përhapë dituri etj.

Unë jam shumë i kënaqur të themse gati të gjithë delegatët, që morënpjesë në Kongres, shprehin mirënjohjene tyre të madhe dhe se sa shumë janë tëdetyruar ndaj Shoqërisë Biblike përgjithë sa ka bërë për kombin shqiptarë.

Delegatët folën edhe për detyrimine madh që ndjejnë ndaj kësaj Shoqërie,sepse ka bërë kaq shumë therori përndriçimin e kombit tonë. Shërbimet ekësaj Shoqërie nuk do të harrohen kur-rë nga shqiptarët mirënjohës, sepsegjatë kohëve vetëm Shoqëria Biblikemund të qarkullonte Biblën në gjuhëntonë amtare.

Në Kongres çdo njeri u prek thellëdhe shprehu mirënjohjen që Shoqëriaka në plan të shtypë librat e tjerë tëDhiatës së Vjetër që nuk janë përkthy-er ende. Ndër ata që shprehën këtëmirënjohje qenë shumë myslimanëdhe mjaft nga ata më thanë t’i shprehfalënderimet e përzemërta Shoqërisënë emër të tyre për sa ka bërë dhe ka nëplan të bëjë. �

Manastir, 20 janar 1909(Burimi arkivor:

Haus und Hof Staats Archiv. Politisches Archiv, Albanien)


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja


Revolucioni i korrikut të vitit 1908, i njohurme emrin Revolucioni Xhonturk, e detyroiPortën e Lartë që t’i pranojë kërkesat e Lëviz-

jes, midis të cilave edhe shpalljen e Kushtetutës.Kontribut të çmueshëm për këtë dhanë edhe shqip-tarët, posaçërisht ata të Vilajetit të Kosovës, të cilëtduke iu bashkangjitur Lëvizjes Xhonturke, më se8.000 burra të armatosur nga të gjitha viset e këtij vi-lajeti, përreth tre javë qëndruan në Ferizaj, dukeshtruar një varg kërkesash kombëtare. Zyrat diplo-matike austro-hungareze nga Shkupi, Mitrovica dhePrizreni në raportet e tyre e konsideronin KuvendinShqiptar të Ferizajt si një ngjarje më kulminante tëndodhur në këtë vilajet gjatë trazirave të korrikut.Ata, në mënyrë të veçantë e vlerësojnë rolin kyç tëkrerëve shqiptarë nga Shkupi, të cilët me 18 korrikdo t’u bashkëngjiten atdhetarëve të tjerë në Ferizaj.

Roli i Shkupit

Vajtja e krerëve të Shkupit si duket do të ndiko-jë pozitivisht në marrjen e qëndrimeve, sepse vetëmnjë ditë më pas, konsulli austro-hungarez njoftonte

SANXHAKU I SHKUPIT PARA DHE PAS KONGRESIT TË MANASTIRIT

Beteja për ALFABETINNga radhët e deputetëve shqiptarë u krijuan dy rryma: rrymën e parë, që embronte alfabetin latin, e udhëhiqte Nexhip Draga, ndërsa si përkrahës të tijishin: Esat Pasha, deputet i Shkodrës, Hasan bej Prishtina – Prishtinë, HafizIbraim efendiu – Kosovë, Sherif Efendiu – Prizren, Ismail Qemali – Vlorë...,ndërsa rrymën që e mbronte alfabetin arab e përbënin këta deputetë: Haxhi Aliefendiu – Elbasan, Sait efendi Hoxha – Shkup, Shaban Emin Efendiu – Prishtinë,Fuat Pasha – Prishtinë etj.

� Qerim LITA, Maqedoni



se në Shkup po qarkullon njëtelegram i lëshuar ngambledhja e Ferizajt, në të cilinkërkohej “nga Sulltani riven-dosja e Kushtetutës së vitit1876”. Në anën tjetër, atasheuushtarak në raportin e 22 kor-rikut dërguar Ministrisë sëLuftës në Vjenë, veç tjerash,vinte në dukje se: “shqiptarëtqë akoma gjenden të mbled-hur në Ferizaj, marr vesh ngaburime të sigurta se paradërgimit të telegramit Sulltanit,kanë vendosur një besëlidhje, ecila përmban tre pika: 1) Tëpushojnë gjakmarrjet për mua-jt e ardhshëm; 2) Të solidarizo-hen me Lëvizjen Xhonturke tëkorpusit të oficerëve; 3) Të moskryejnë asnjë dhunë kundërvendasve e të huajve”.

Pranimi i Kushtetutës ngaana e Portës së Lartë u parala-jmërua më 24 korrik, kur nëpërdisa qendra të Vilajetit tëKosovës, autoritetet e qeverisjeslokale “kënduan një ferman peran-dorak mbi futjen e përfaqësisë pop-ullore parlamentare...”, ndërsa cere-monia zyrtare me rastin e pranimit tëKushtetutës u mbajt në Shkup më 25korrik, ku ishin të ftuar të gjithë kom-bësitë dhe besimet, përfshirë këtuedhe krerët shqiptarë të Shkupit, qënjë ditë më parë ishin kthyer nga Fer-izaj. Ndër krerët shqiptarë më meemër nga Shkupi u dalluan Nexhipbej Draga, Sali Beu, Munir Beu, EminBeu, Jashar Erebara, Sali Gjuka etj.

Është e një rëndësie të veçantë tëthuhet se gjatë fushatës parazgjed-hore, e cila kishte filluar që nga filli-mi i shtatorit, krerët shqiptarë tëShkupit kishin arritur një bashkim tëfuqishëm midis tyre. Më 10 shtatorkonsulli austro-hungarez nga Shkupinjoftonte për themelimin e një klubishqiptar në Shkup, ku ishin tubuarmbi 120 anëtarë të profesioneve tëndryshme, si nëpunës, oficerë etj.dhe: “çka bie në sy, edhe më shumëkatolikë”. Më tej raporti bënte fjalëedhe për programin e tij, i cili siç

thuhej: “...nuk merret më me idetëpolitike, as me decentralizmin me au-tonominë, por vetëm me ngritjen endërgjegjes kombëtare, të cilat do t’iarrijnë përmes gjuhës amtare”. Sa ipërket hapjes së një shkolle shqipenë Shkup, krerët e Klubit mendoninta zgjidhnin pas zgjedhjeve tëpërgjithshme; “mbasi Komiteti Qen-dror në Stamboll të ketë akorduar tëhollat e nevojshme për këtë qëllim;edhe atëherë do të pritet vendimi nëçështjet e alfabetit.” “Përveç kësaj”,vazhdonte raporti, “Nexhip Draga kamarrë angazhimin që në këtë kohë aido të drejtojë propagandën, nëmënyrë që qytetet vartëse të sanx-hakut të zëvendësojnë dalëngadalëshkollat turke me shkolla shqipe. Sëfundi flitet me siguri se së shpejti dotë dalë këtu një gazetë...., redaktor isaj thuhet se do të jetë Jashari ngaDibra”.

Përplasja për alfabetin

Klubin “Bashkimi” të Shkupit, nëKongresin e Parë të Alfabetit që u

mbajt në Manastir (14-22 nëntor1908), e përfaqësuan Hafëz Ibrahimefendiu dhe Emin Beu, që të dynëpunës. Është për t’u theksuar fak-ti se, krahas frymës kombëtare që ud-hëhiqej nga krerët e klubit të sipër-përmendur, në këtë qytet veprontefuqishëm edhe propaganda xhon-turke, e cila në mënyrë të prerë ekundërshtonte përdorimin e alfabetitlatin në shkollat shqipe. Në krye tëkësaj propagande qëndronte deputetiSait Hoxha, i cili së bashku me Rex-hep Vokën, Arif Hiqmetin, Haxhi AliElbasani etj, bënin shtypje te qeveriaxhonturke, që “në gjuhën shqipe tëfutet alfabeti arab”. Për këtë qëllim,ata gjatë vitit 1909 në Stamboll kishinhapur një shoqëri të veçantë –“Mahveli”.

Lufta e ashpër midis përkrahësvetë alfabetit latin dhe atij arab gjatëvitit 1910 u zhvillua edhe në Parla-mentin turk, ku Sait Hoxha ra nëkonflikt edhe me deputetët shqiptarë,të cilët mbronin qëndrimin se gjuhashqipe duhej të shkruhet me alfabetinlatin e jo arab. Kundërthëniet sa vinine thelloheshin, ndaj nga radhët e de-

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com


putetëve shqiptarë u krijuan dy rry-ma: Nga radhët e deputetëve shqip-tarë u krijuan dy rryma: rrymën eparë, që e mbronte alfabetin latin, eudhëhiqte Nexhip Draga, ndërsa sipërkrahës të tij ishin: Esat Pasha, de-putet i Shkodrës, Hasan bej Prishtina– Prishtinë, Hafiz Ibraim efendiu –Kosovë, Sherif Efendiu – Prizren, Is-mail Qemali – Vlorë..., ndërsa rrymënqë e mbronte alfabetin arab e për-bënin këta deputetë: Haxhi Aliefendiu – Elbasan, Sait efendi Hoxha– Shkup, Shaban Emin Efendiu – Pr-ishtinë, Fuat Pasha – Prishtinë, AliVasfi efendiu – Taslixhe, Sait Jahjaefendiu, Riza efendiu – Shkodër,Murteza efendiu – Shkodër, MehmetVasif efendiu – Manastir, MahmutBedriu – Pejë, Ahmet Hamdi – Pejë,Hasan Basri efendiu – Dibër dheHasan Mydin efendiu – Senicë.

Në janar të vitit 1910 Nexhip Dra-ga nga Stambolli erdhi në Shkup, kupati disa takime me krerët shqiptarëtë këtij qyteti, nga të cilët kërkoi që tëagjitonin për përdorimin e alfabetitlatin në shkollat shqipe. Në njëmbledhje të organizuar nga qarqet

progresiveshqiptare në Shkup, Draga kishte“folur për nevojën e përdorimit të al-fabetit latin në shkollat shqipe”. Ponë këtë kohë në Shkup erdhi edheSait Hoxha, i cili për t’ju kundërvënëqëndrimeve të Dragës, në xhaminë“Murat Pasha” të Shkupit organizoinjë miting me ithtarët e tij. Lidhurme këtë e përkohshmja periodike eserbëve osmanlinj nga Shkupi “Var-dar”, përveç tjerash, shkruante: “Tëmërkurën u mbajt një miting i madhnë Murat-xhaminë e këtushme...Shkaku për këtë miting ishte ardhja eNexhib Dragës – deputetit të kë-tushëm shqiptar – nga Stambolli, qëtë agjitojë ndër shqiptarët përpërvetësimin e latinishtes. Për këtëshkak kërkuan që i përmenduri N.Draga ta dorëzojë mandatin e de-putetit të Shkupit në Parlament”.

Propaganda për alfabetin

Ithtarët e alfabetit arab, në propa-gandën e tyre me masën, i prekninedhe ndjenjat fetare të shqiptarëve,duke thënë përveç tjerash se “alfa-

beti latin i takon botës kr-ishtere katolike” dhe se“është kundër parimeve tëKur’anit”. Të mbështeturnga valiu i Vilajetit tëKosovës, Mazar Beu, SaitHoxha me shokë synoi qëkjo frymë të depërtojë edhenë viset e tjera të Vilajetit tëKosovës. Konsulli austro-hungarez, në telegramin elëshuar më 13 shkurt të vitit1910, shkruante: “Kajmeka-mi i sapoemëruar i Gucisë,Zija Nexhib efendiu, u ndalkëtu (Prizren – Q. L.) përdisa ditë duke kaluar nëpërShkup në udhëtimin e tij përdetyrën e re. Ai, një prizre-nas i lindur, që më përparaishte këtu spiun pallati dhepër shërbimet e tij u mor nëshërbimin e shtetit, sipasnjoftimeve të dhëna prejburimeve absolutisht të be-sueshme, është ngarkuar prej

valiut që edhe këtu të organizojë njëmiting kundër alfabetit latin, pasi qënë këtë drejtim që në Shkup patipunuar me shumë sukses. Mirëpo,orvatjet e tij dështuan prejplogështisë së plotë.”

Për rrjedhojë, Ministria e Arsimitnëpërmjet një telegrami, do tanjoftonte valiun Mazar Beun, senëpër shkollat shqipe të atij vilajetidetyrimisht duhej të përdoret alfa-beti arab. Në telegram thuhej: “... Prejraporteve tuaja njoftohemi se popul-li i Vilajetit të Kosovës u deklaruakundër përdorimit të alfabetit latin.Sipas asaj, ju njoftojmë se nevojitetqë gjuha shqipe në të gjitha shkollatnë brendi të Vilajetit të mësohetvetëm me shkrim arab”.

Nga sa u tha më sipër, mund tëkonstatohet se përkundër përpjek-jeve të pareshtura nga ana e atd-hetarëve shqiptarë që në Shkup tëngjallet vetëdija kombëtare shqiptare,kjo, falë elementeve të ndryshmeklerikale, nuk u arrit. Ata, më pas dotë pendohen, mirëpo ky pendim ishteshumë i vonuar. �



70 SHENJA • MAJ, 2011

Të gjendur për shekuj me radhënën sundimet e huaja, procesetintegruese brendakombëtare te

shqiptarët u bënë pothuajse të pa-mundshme. Strukturat e organizimitshoqëror, gjithandej në trojet tona et-nike, mbetën të konservuara dhe tëidentifikueshme me stadet e orga-nizimit feudal, karakteristikë e të cilitishte pjesëzimi i tërësisë. Megjithëse, tëshumtën e kohës, ishin pjesë të së njëjtësperandori, çuditërisht mbi këto mikro -struktura nuk vepruan, sikundër mundtë pritej, faktorë konvergjentë, duke ru-ajtur kështu ndjeshëm veçoritë krahi-nore. Në qoftë se nuk bëhet fjalë për njëstrukturë unike të organizimit shoqëror,është krejt e kuptueshme se nuk mundtë bëhet fjalë as për një hapësirë të për-bashkët e funksionale kulturore kom-

bëtare. Jemi dëshmitarë të faktit se derinë periudhën e Rilindjes Kombëtarekultura jonë u zhvillua e kufizuar bren-da qarqesh të caktuara, të cilat shpër-faqnin qoftë veçoritë krahinore, qoftëato të përkatësisë fetare të autorëve e tëambientit ku krijoheshin dhe, si të tilla,nuk e kishin përmasën kombëtare. Re-likte të kësaj ndasie do të përvijoheshin,madje, edhe në gjysmën e parë tëshekullit XX, por tani fatmirësisht pandonjë peshë për rrjedhat e gjithëm-barshme për kulturën kombëtare.

Rilindja Kombëtare dhe njësiakulturore shqiptare

Gjithsesi autorët tanë deri në peri-udhën e Rilindjes, sado që dallonin meautorë jashtë qarkut të tyre kulturor në

planin e tematikës, sado që ishin for-muar nën ndikimin e burimeve tëndryshme, vepra e tyre, madje jo rrallë,kishte edhe dedikime të veçanta, të vet-men pikë takimi kishin gjuhën, pavarë-sisht se në cilin dialekt ishin shkruarato. Pa dyshim se një dëshmi e karak-terit heterogjen të kulturës sonë të kësajperiudhe është edhe mungesa e një al-fabeti të përbashkët. Kështu, nga rastinë rast, shqipja shkruhej me alfabete la-tine, greke, cirilike, arabe, të cilat, jonjëherë, për t’i përmbushur kërkesat efonologjike të shqipes, këto alfabetekombinoheshin, por edhe plotëso-heshin edhe me grafi të veçanta etj.

Rilindja Kombëtare ishte një hap irën dësishëm drejt krijimit të njësisë kul-tur ore kombëtare të shqiptarëve. Nëkëtë vazhdë letërsia shqipe e romantiz -

KONGRESI I MANASTIRIT – PROVA E PARË

Fryma bashkuesekulturore kombëtare

Kongresi i

Manastirit ishte

në vazhdën e për-

pjekjeve kulturore,

e përgjithësisht

shoqërore, për

zgjidhjen e njërës

ndër çështjet kyçe

të shqiptarëve.

Vërtet, a mund të

paramendohej

kërkesa e një

kombi për shtet sa

kohë ai nuk e

kishte zgjidhur

çështjen e abesë?

� Hysen MATOSHI, Kosovë

SHENJA • MAJ, 2011 71

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja


m it tematikisht u bë kombëtare, në as-pe ktin tipologjik më e llojllojshme dheart istikisht dukshëm më e avancuar kra-ha suar me atë pararendëse. Megjithatë,edhe në këtë periudhë problem i mpre-h të mbetej çështja e mungesës një alfa-be ti unik me të cilin do të shkruhejshqipja. Përveç faktorëve konvergjentëkultur orë, që kishin bërë mjaft për kri-jimin e një vetëdijeje kombëtare, në fa-vor të kri jimit të një hapësire unike kul-tur ore ishin edhe rrethanat e për gj i-th shme shoqërore. Kështu, kërkesat po -li tike të shq iptarëve për më shu më au-to nomi nga Perandoria Osmane ku lmu -an me krijimin e Lidhjes Shqi p t a re tëPri zrenit, e cila ishte dëshmi se një ritndër kombet më të lashta të Ballka nitnuk i mu n g onte zotësia për t’u ba shk u -ar në rru gën e realizimit të aspira tës përtë qe në zot i vetvetes. Edhe pse Lidhja ePri zrenit nuk ia doli t’i real izonte sy ni -met e saj, në kujtesën e ko m bit mbeti siprovë e një përpjekjeje që, nëpërmjetbashkimit, të gjendej rruga e daljes ngarobëria dhe prapambetja shekullore.

Kongresi i bashkimit

Kongresi i Manastirit ishte nëvazhdën e përpjekjeve kulturore, epërgjithësisht shoqërore, për zgjidhjen enjërës ndër çështjet kyçe të shqiptarëve.Vërtet, a mund të paramendohej kërke-sa e një kombi për shtet sa kohë ai nuke kishte zgjidhur çështjen e abesë? Amund të kërkohej një shtet shqiptar nëtrojet etnike pa e pasur qoftë edhe njëprovë të suksesshme të bashkimit? Tëvetëdijshëm për këtë, intelektualët mënë zë të kohës punuan për një alfabet tëgjithëpranueshëm të gjuhës shqipe.Kongresi i Manastirit ishte edhe provae parë – plotësisht e suksesshme – që edhamë si komb, ishte ngjarja që, më sëshumë se çdo tjetër, është meritore përpërparimin kombëtar të shqiptarëve,rezultatet e së cilës pothuajse nuk janëkontestuar asnjëherë seriozisht. Nukështë vetëm nevoja e madhe për ta pa-sur një alfabet unik ajo që e bën tëpadiskutueshme vlerën e vendimeve tëKongresit të Manastirit, sado që ajo nukmund të mohohet, por këtu duhet thek-

suar sidomos edhe faktin se zgjidhja ekësaj çështjeje ishte rezultat i disku-timeve të gjata e shteruese në periudhëne Rilindjes Kombëtare, i një diskutimi tëhapur e në frymën e argumenteveshkencore. Megjithëse jo gjithnjë kishtedakordim për rezultatin përfundimtar,madje për këtë flet edhe aprovimi i dyvarianteve të alfabetit, ndër kontribut-dhënësit e kësaj ngjarjeje historikenumërohen figura të krahinave tëndryshme shqiptare dhe të përkatësivetë ndryshme konfesionale, gjë që eshton dhe e bën edhe më bindëse vlerëne bashkimit në këtë drejtim. Koncepti ibashkimit përbënte filozofinë zotëruesetë Kongresit të Alfabetit. Fryma eunifikimit kombëtar, si aspiratë e elitëskulturore shqiptare, fliste edhe nëpër-mjet faktorëve të kësaj ngjarje historikepër kombin. Sikundër dihet, Kongresine organizoi klubi shqiptar “Bashkimi” iManastirit, për alfabet të shqipes uzgjodh fillimisht si opsion dhe më vonëu jetësua alfabeti i Shoqërisë kulturore efetare “Bashkimi” të Shkodrës, ndërsafillimi i botimit të gazetës javore tëemërtuar “Bashkimi i Kombit” ishte sh-përfaqje e synimit përfundimtar të kësajndërmarrjeje të shqiptarëve. Po kështu,me gjithë kundërshtimet e autoritetevetë kohës, në shenjë përkrahjeje tëvendimeve të Kongresit të Alfabetit nëvende të ndryshme shqiptare u for-muan klube që kishin synim mësimin egjuhës shqipe me alfabetin e ri, por edheu mbajtën aktivitete përkrahëse – mit-ingje – në të cilat morën pjesë deri medhjetëra mija shqiptarë. Në letrat drej-tuar Klubit të Shqiptarëve të Manastir-it theksohej rëndësia e zgjidhjes sëçështjes së alfabetit dhe veçmas qën-drimit të tyre të bashkuar kundruallrrezikut të përçarjes që, pa dyshim,yshtej nga armiqtë e kombit. Për ta ilus-truar këtë që thashë do të citoj pjesë nganjë letër e dy atdhetarëve lunxhiotë:“Zemëra jon ndjen një gas të madhëduke parë qëllimet të nalta të këti Kllu-bit prej cilit do hapet rrug’ e mbrothësisëpër Shqiptarët”. Se cilat ishin përmasate mbështetjes së vendimeve të Kongre-sit të Manastirit dhe fryma epërgjithshme bashkuese rreth tyre

dëshmon edhe ky telegram inënkryetarit të Klubit Arsimor Shqiptartë Korçës, Thoma Heqimit, drejtuarKlubit Shqiptar të Ohrit, ku thuhej: “Jujapim sihariqin se sot u bë një meting irregulltë ku morën pjesë plot dymbëd-hjet mijë vetë për të përkrahur alfabetintonë kombëtar”. Gjithsesi kjo ngjarjemadhore dhe kthesë në historinë mod-erne të shqiptarëve ishte një shtysë emadhe për të ecur në rrugën e për-parimit e të modernizimit krahas pop-ujve të tjerë të Evropës. Kështu, klubetshqiptare u angazhuan që të hapningjithandej shkollat në gjuhën shqipe.

Përfundim

Është i kuptueshëm dhe i natyr-shëm fakti se kombet e përmasës nu-merike e zhvillimore të shqiptarëve,gjithnjë kundruar në kontekstin evropi-an, ngjarjeve historike, edhe kur në duk-je të parë janë të një karakteri pak ashumë të kufizuar, ua japin dimension-in e rëndësisë së përgjithshmeshoqërore. Ky fakt është hetuar edhenga pjesa dërrmuese e studiuesve tëKongresit të Manastirit. Përveçse mbol-li frymën e bashkimit kombëtar, Kon-gresi i Manastirit u bë një pikë kthese nëhistorinë tonë edhe sa i përket mobi-lizimit të përgjithshëm kombëtar për t’idhënë fund robërisë shekullore.Kryengritjet e viteve në vijim janë njëdëshmi e përpjekjeve për ta theksuargjithnjë e më shumë individualitetintonë kombëtar dhe për ta afirmuar atëjashtë cilësdo koniunkturë gllabëruese.Kështu, bie fjala, 60 vjet më vonë, dukendjekur gjedhen e suksesit të ngjarjeskulturore, rinia shkollore e studentore ePrishtinës dhe e mbarë Kosovës, efrymëzuar nga puna e mbarë e Kon-sultës Gjuhësore, nga hapi vendimtardrejt krijimit të gjuhës standarde shqipe,demonstroi për më shumë të drejtakombëtare për shqiptarët e mbetur nënrobërinë jugosllave. Gjithsesi, në histor-inë tonë ka edhe shembuj të tjerë qëdëshmojnë se fryma e bashkimit kul-turor u bë frymëzim për të ecur nërrugën e përparimit të gjithëmbarshëme të bashkimit të Kombit.�



Cila është ABC-ja e perspektivëssonë!

Ata që u dhanë fund

dilemave të shumta

rreth shkronjave të

gjuhës shqipe jo

vetëm që ishin

pishtarët më të denjë

të atdhetarizmit, por

ishin edhe parala-

jmërues të një epoke

përplot me sfida që

kërkonin sa guxim aq

edhe mençuri

NJËQIND VJET MË VONË

� Shkëlzen HALIMI, Maqedoni


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja


Kongresi i Manastirit jo vetëm qëështë një nga ngjarjet me tëndritshme të popullit shqiptar,

por njëherazi ka edhe simbolikën e tij,përkatësisht është një shembull ikristaltë i unitetit që aktualisht, nëhapësirat shqiptare, fatkeqësisht nukgjen zbatim.

Nëse kemi konstatuar se ALFA-BETI kombëtar mënjanoi gjendjenkaotike në shkrimin e shqipes, forcoiunitetin dhe shprehu qartë para botësqenien e kombit shqiptar si komb mëvete, atëherë shtrohet pyetja se çfarënë të vërtetë po ndodh me shoqërinëshqiptare që harxhon kaq shumë en-ergji duke u marrë me vetveten!

Është e njohur se Kongresi i Mana-stirit u përshkua me shumë mosmar-rëveshje të natyrave të ndryshme, pornë fund, siç edhe u dëshmua, të gjithëpjesëmarrësit e Kongresit e kishin tëqartë se ishin orët e fundit për ta shpë-tuar qenien tonë kombëtare nga rrez-iqet e shumta.

Sot, njëqind vjet më vonë, përfaqë-suesit e shoqërisë shqiptare jo vetëm qënuk e kanë mësuar leksionin e atd-hetarëve më të devotshëm, por ABC-nëtonë të shenjtë, mbase vlerën më sub-lime kombëtare, e shfrytëzojnë për tëshpërndarë mesazhe urrejtjeje ndër-shqiptare. Sot, në vend të luftës përshumësi idesh, për unitet, për prestigjndërkombëtar, për projekte bashkuese,për mirëqenie në të gjitha hapësiratshqiptare në Ballkan, subjektet tonapolitike bëjnë vetëm një luftë – atë përpushtet, të cilën e zhvillojnë grupa-cione të caktuara që i bashkon interesii njëjtë dhe provincialistët muskulorë,që pretendojnë se janë “shpëtimtarët”e kombit.

Është fakt i pamohueshëm se elitatpolitike shqiptare, as për çështje mad-hore, shpesh nuk mund të gjejnë gjuhëtë përbashkët. Atëbotë, njëqind vjet mëparë, shqiptarët, ndonëse u detyruan tashkruajnë gjuhën e tyre herë me shkro-nja latine, herë me shkronja greke eherë me shkronja arabe, prapëseprapëu morën vesh për një zgjidhje të shpe-jtë fatlume. Ndërsa zgjidhja ishte një al-fabet i vetëm për të gjithë shqiptarët,

pasuria jonë më e madhe shpirtërore.Ata që i dhanë fund dilemave të

shumta rreth shkronjave të gjuhësshqipe jo vetëm që ishin pishtarët më tëdenjë të atdhetarizmit, por ishin edheparalajmërues të një epoke përplot mesfida që kërkonin sa guxim, aq edhemençuri. Sot kur Shqipëria ka nevojëpër një unitet të spektrit politik, kurKosovës vazhdojnë t’i kullojnë plagët,kur shqiptarët në Maqedoni ende kanënjë perspektivë të mjegulluar, kur Lug-ina e Preshevës përballet me një poli-tikë ngulfatëse alla-serbe, vetvetiu im-ponohet nevoja për një kongres tjetër,për një Kongres të Bashkim Sh-pirtërore, ku do të përcaktoheshinshtyllat për hartimin e një libri të his-torisë shqiptare, për hartimin e njëAbetare, një gramatike, një librit tëletërsisë, një libri të gjuhës shqipe ekështu me radhë.

Nëse njëqind vjet më parë shqip-tarët përdornin lloj-lloj germash për tëshprehur, sot, njëqind vjet më vonë,shqiptarët fatkeqësisht kanë disa his-tori, disa abetare, disa gramatika, disalibra të ndryshme të gjuhës e letërsisëshqiptare. Kjo kërkesë nuk është errezikshme, por përkundrazi legjitimedhe nuk e cenon gjuhën, kulturën ehistorinë e asnjë populli të Ballkanit tëtrazuar dhe me teke të shumta. Kjombase do t’u jepte fund tendencave tëshumta për minimizimin e historisësonë të bujshme, por edhe të tenden-cave që të tjerët të na e shkruajnë his-torinë, duke na përbaltur dhe duka na

paraqitur në pamjet më ofenduese, siçna prezantuan në EnciklopedinëMaqedonase. Janë me qindra argu-mente që e mbështesin këtë kërkesë,sado që “miqtë” tanë në fqinjësi do tëmendonin ndryshe.

Bashkimi shpirtëror nuk njeh kufij,e as barriera të tjera dhe nuk cenon ter-ritore, siç u tregua edhe në rastin eKongresit të Alfabetit tonë, që ishtevetëm një kërkesë imanente përlehtësimin e komunikimit midis shqip-tarëve me një lloj shkronjash. Ky për-caktim i rilindësve tanë, edhepërkundër faktit se pati kundërshtarëtë shumtë që preferonin alfabete tëtjera, megjithatë u tregua se ishte për-caktimi që e shpëtoi kombin nga asim-ilimi total.

Prandaj, ardhmërisë shqiptare,duke i pasur parasysh përpjekjet eshumta për një rend të ri botëror, inevojitet ABC-ja e qartësimit të per-spektivës së saj (ardhmërisë). Rilindësittanë për kauzën kombëtare nuk ekursyen as jetën e as pasurinë, sepseata kishin vetëm një qëllim. Ndërkaq,elitat e tanishme politike interesat etyre klanore e provinciale duhet t’i lënënën interesat e popullit dhe duhet tëjapin një përgjigje: për cilën kauzëangazhohen?! Të gjithë kanë ABC-në etyre: edhe fitimtarët, edhe humbësit,edhe tradhtarët. ABC-në, me të cilën ushërbyen edhe humbësit edhe trad-htarët, na e krijuan fitimtarët.

Po si do të na trajtojnë nesër gjen-eratat që vijnë.... �


Koha e ndritur, kur atdhetarëdhe arsimdashës shqiptarëtuboheshin në Manastir për të

sjellë vendime të rëndësishme për his-torinë, kulturën dhe zhvillimin e kom-bit, i ka mbetur historisë. Nga qytetiku 103 vite më parë u unifikua alfabetii gjuhës shqipe vijnë vetëm dramarrëqethëse dhe tablo të zymta përshkollimin në gjuhën shqipe. Nëshekullin XXI, kur bota e qytetëruar kanisur të praktikojë deri edhe mësiminnë distance (on-line, përmes inter-netit), në Manastir, ashtu si edhe nëshumë vise të tjera të Maqedonisë,vazhdon të mbetet e diskutueshmeçështja e shkollimit në gjuhën amtare.Shqiptarët e Manastirit jo vetëm qëduhet të mësojnë në paralelet maqe-

donase të shkollave të mesme, por nuke kanë të siguruar krejtësisht as ar-simin fillor në gjuhën amtare. E, qëironia të mos mbetet vetëm me kaq,nëpër shkollat e Manastirit ështërrezik të punësohen deri edhe pastruesshqiptarë.

Dështimi i dy ministrave

Strukturat albanofobe, sikurse podëshmohet gjatë këtyre ditëve, janë tëzonja të çojnë peshë gjithë shkollat eqytetit, të alarmojnë vendin me bo-jkote dhe protesta vetëm sepse në njëshkollë është punësuar një shqiptarpër të punuar gjithë ditën me fshesëndhe leckën në dorë ose sepse në njëshkollë tjetër nxënësve maqedonas u

është caktuar për mësuese njëshqiptare (e diplomuar për studime tëgjuhës maqedonase me notë mesatare9.5 në Universitetin “Kirili dhe Meto-di” të Shkupit). Për rastet pa fund tëmoslejimit të paraleleve me mësim nëgjuhën shqipe, të punësimit të arsim-tarëve maqedonas (jo shqipfolës) përparalelet fillore shqipe, për mungesëntotale të personelit pedagogjik epsikologjik e, në fund të fundit, përmungesën e arsimtarëve shqipfolës, tëcilët do të mësonin nxënësit shqiptarë,nuk shqetësohet askush. Qasje të këtil-la obskurantiste, të një shteti i cili syn-on anëtarësimin në NATO dhe BE igjen në çdo hap, pa përjashtuar as SHF“Goce Dellcev” në qytetin e Manastir-it (e vetmja ku mësimi zhvillohet në

PARADOKSE

Qyteti i Alfabetit nuk ka një shkollë shqipe

Qyteti prej ku, para më tepërse një shekull, mori udhëABC-ja e gjuhës shqipe, nuk umundëson sot shqiptarëveshkollim në gjuhen amtare jovetëm në nivelin e shkollavetë mesme, por as në shkollatfillore. 20 kilometra në lindjetë Manastrit, aty ku shtrihenfshatrat Armatush e Novac,fëmijët nuk do të mësojnë as-njëherë të shkruajnë dhe tëlexojnë gjuhën shqipe, sepsemungojnë shkollat në këtëgjuhë

� Laura PAPRANIKU, Maqedoni


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

gjuhën shqipe), si dhe SHF “KërsteMisirkov” të fshatit Këshavë.

Në këto 20 vitet e pavarësimit tëMaqedonisë nga ish-Jugosllavia, mespartnerëve të koalicioneve ë ndryshmeqeveritare nuk është bërë asnjë përp-jekje serioze që shqiptarëve të Manas-tirit t’u sigurohet shkollim i mesëm nëgjuhën shqipe. Në shtator të vitit 2003,kur ministër i Arsimit ishte Aziz Pol-lozhani, u formua një paralele shqipee drejtimit të gjimnazit, mirëpo meqëe njëjta u kundërshtua nga prindëritmaqedonas dhe Këshilli i Shkollës,shqiptarët u detyruan ta shpërngulinparalelen në një shtëpi private. Dra-ma nuk mbaroi as me kaq. Nxënësitmaqedonas, të të gjithë shkollave tëmesme, u ngritën në protesta, të orga-nizuar nga shkollat, partitë politikemaqedonase dhe komunat e tyre, dheia mësyen para ambasadave dhe in-stitucioneve në Shkup çdo ditë derisaministri u detyrua të sjellë vendim përmbylljen e paraleles. Nxënësit dheprindërit shqiptarë u ndjenë të “trad-htuar” edhe në vitin 2007 kur porto-folin e Arsimit e mbante një tjetër min-istër shqiptar, Sulejman Rushiti.Përpjekjet e tij dështuan njëlloj si tëparaardhësit të tij, sepse ndërkëm-bëzat u vinin prej partnerëve qeveri-tarë, Pollozhanit prej so-cialdemokratëve (partisë së LSDM-së),kurse Rushitit prej revolucionarëvemaqedonas (VMRO-së)

Gjendja aktuale

Vitin shkollor 2010/2011 në Mana-stir klasën e tetë e kryen me sukses 59gjysmëmaturantë, numër ky i

mjaftueshëm për dy paralele. Mirëpo,në Manastir nuk u hap as edhe njëparalele, pasi as përfaqësues të Min-istrisë së Arsimit dhe Shkencës(MASH) dhe as përfaqësues të institu-cioneve relevante (parti politike, orga-nizata joqeveritare) nuk u ndodhënpranë prindërve dhe nxënësve për tëkthyer besimin e humbur në gjithëkëto vite. 47 nxënësit që mbaruan nëSHF “Goce Dellçev” dhe 12 të tjerë nëSHF “Kërste Misirkov” u tretën ose nëparalelet maqedonase ose nëpërshkollat e mesme shqiptare tëqyteteve të tjera.

Sabrie Dauti, e ëma e Afërditës ecila tani është regjistruar në një shkol-lë private në Shkup, thotë se nukprovoi fare që ta regjistronte vajzënnë ndonjërën prej tre paraleleve tëcilat ishin lejuar me konkursin e siv-jetmë. "Askush nuk jepte garanci sedo të formohet paralelja e mjekësisë,pra se do të bëhen minimumi 24nxënës. Prandaj, vrapova ta regjistrojnë këtë shkollë private, derisa nukishin zënë vendet, pasi këtu kemiedhe djalin e kunatës”, tregon Dauti.Për regjistrimin në këtë paralelenxënësve u nevojiteshin 60 pikë, kursenumri i nxënësve me sukses absolut tëshkëlqyeshëm nuk mbërrinte as gjys-mën e numrit të kërkuar. Për shkaqe tëkësaj natyre dështuan edhe paralelet etjera. Agron Mahmudi, zëvendësdrej-tor i SHF “Kërste Misirkov” të fshatitKëshavë, po ashtu e mbështet këtë ar-syetim: “Në çdo afat të regjistrimit tënxënësve nëpër shkolla të mesme,prindërit dhe nxënësit gjenden mesdëshirës për t'u shkolluar në gjuhënamtare dhe frikës nga përvojat e vje-

tra”. Në Manastir, thotë ai, bëhetpropaganda e fuqishme për “pasojatnë rast të regjistrimit në paraleletshqipe”. Në fakt, katër vite më parë 11nxënës u detyruan “të shpërngulen”nga shkollat e Manastirit. Ata i kishindorëzuar dokumentet në paralelenshqipe, por meqë ajo nuk u formua,duhej të kalonin në paralelet maqe-donase. Moshatarët e tyre maqedonasu uruan “mirëseardhjen” me grushte,pasi i shihnin si “armiq”. Që të shpë-tojnë prej situatave të këtilla, u de-tyruan të kërkojnë zgjidhje në Strugë,Kërçovë ose në qytete të tjera. NëMaqedoni janë me qindra paralele tëcilat numërojnë nga 11, 9 ose 6 nxënësnë klasë. Madje, për një nxënës tëvetëm në fshatin Mariovë të Komunësë Prilepit, MASH ka angazhuar njëarsimtare (me rrogë të benificuar) qëtë udhëtojë çdo ditë deri atje vetëm qëtë mos ndërpritet tradita e shkollimitnë atë fshat.

Manastiri, nga kryeqendra e njëritprej vilajeteve shqiptare, është shndër-ruar në vendin me më pak perspek-tivë për ta. Vetëm në periudhën eviteve 1951-1968 prej këtu u shprën-gulën mbi 38 000 shqiptarë. Fshatra siSëngova, Armatushi, Dreveniku oseZllakuqani nuk llogariten as si struk-tura banimi. Dhëmbi i historisë pogërryen edhe shumë fshatra të tjeradhe, bashkë me këtë, edhe gjeografinëe shkronjave shqipe. Fëmijët e Arma-tushit dhe Novacit, për shembull nukdo të mësojnë asnjëherë të shkruajnë etë lexojnë në gjuhën shqipe, sepse nukka shkolla në këtë gjuhë. Këto fshatrandodhen 20 kilometra në lindje tëManastirit. �



Shtëpia e Alfabetit në Manastirështë një ndër objektet e vetmesinjifikative të shqiptarëve, vendi

ku supozohet se mund të ringjallëndonjë shkëndijëz kulture për pop-ullsinë e asaj zone. Por, në fakt dryninuk është hequr, përveçse në rastet kurrealizohej konstruktimi i godinës, oseedhe në vigjilje të shënimit të Ditës sëAlfabetit. Disa shoqata dhe buxheteminimale të akorduara nga shteti nukmund të ndërrojnë asgjë në favor tëgjallërimit të jetës kulturore të banorëvetë kësaj zone. Madje edhe një shoqëriartistike, e quajtur “Bashkimi”, kapezulluar aktivitetet, ndërsa ngjitjet nëskenë të artistëve shqiptarë që vijnë përtë performuar nga qytetet e tjera të ven-dit ose edhe nga Kosova a Shqipëria,janë shumë të rralla, po aq të rralla saedhe vetë festivalet e këtij lloji.

Qyteti pa shqiptari

Që aktivitetet kulturore janë mepikatore, të organizuara në momentet e

fundit, nuk është e vështirë të kuptohetpasi vetëm disa kohë përpara shënim-it të 103-vjetorit, ende nuk ka një kalen-dar aktivitetesh në nivel shtetëror. Nëfakt edhe banorët e zonës tregojnë seajo që ndodh më pak në qytetin e tyreështë organizimi i aktiviteteve kultur-ore. Presin datën e shënuar, 22 nën-torin, atëherë kur ngjiten në skenëgrupe artistike ose edhe kur mbahensimpoziume a ndonjë mbledhim mekarakter shkencor. Në Qeveri pohojnëse ende nuk është definuar kalendari iaktiviteteve, por shënimi i radhës i Fes-tës së Alfabetit do të përfshijë një sërëaktivitetesh në nderë të kësaj date. Nëprogramin e sivjetshëm qeveritar,2011-2015, që u prezantua pas zgjed-hjeve elektorale, parashihen edhe dyprojekte për këtë qytet. Njëri prej tyre,që është edhe më domethënësi përtrashëgiminë kulturore shqiptare,është edhe Shtëpia e Alfabetit, e cilaprej më shumë se prej tre vjetësh, qëkur ka filluar rikonstruktimi që endenuk ka përfunduar me të gjitha para-

metrat e nevojshëm, për shkak se kon-testet juridike e mbajnë këtë objektpeng të mosmarrëveshjeve. Ai vijon tëgjysmëfunksionojë, edhe pse pretendi-mi ishte që të funksionojë si muze, gjëe cila nuk u arrit. Madje, ky objekt qën-dron i mbyllur edhe për vizitorë dhemë shumë sesa muze, ky objekt ështënjë shtëpi përkujtimore, me asnjë ek-sponat që do t’i përkiste kohës dheprofilit të saj. Vendasit të thonë se nukka asnjë lloj eksponati i cili do të ishtei denjë për t'u vendosur.

“Muzeu, nëse do ta quanim ashtuështë bosh. Qëndron i mbyllur dhe asqë funksionon si vend i cili mund tëvizitohet, po edhe nëse do të dëshi-ronte dikush që ta shohë, aty s’ka asgjë,përveç mureve”, thonë në KëshillinDrejtues të Muzeut.

Një tjetër projekt që parashikohetnë programin katërvjeçar të Qeverisëështë edhe nisma për shpalljen eshtëpisë së familjes Qiriazi në Manas-tir si objekt kulture të mbrojtur ngashteti, kur në fakt kjo shtëpi as që

KULTURË ME PIKATORE

MANASTIRI,qyteti i trashëgimisësë kyçur Që aktivitetet kulturore janë me pikatore, të organizuara në momentet e fundit,

nuk është e vështirë të kuptohet pasi vetëm disa kohë përpara shënimit të

103-vjetorit, ende nuk ka një kalendar aktivitetesh në nivel shtetëror. Në fakt edhe

banorët e zonës tregojnë se ajo që ndodh më pak në qytetin e tyre është organizimi i

aktiviteteve kulturore.

� Evis HALILI, Maqedoni

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

ekziston. Ish-shtëpia e Qiriazëve, e cilau ble prej pinjollëve të familjes nga njëpronar vendas, u shemb dhe në tëështë ndërtuar një shtëpi e re. Nuk di-het se formulimi në program ështëpjesë e ndonjë pakujdesie ose mungesee informimit ose, thjesht, bëhet fjalëpër ndërtimin e ndonjë shtëpie të re.

Manastiri në ditët e sotme

Qyteti i Manastirit numëron mbikatër mijë shqiptarë, ndërsa për vend-asit indiferenca e autoriteteveshtetërore për të ruajtur trashëgiminëkulturore dhe historike të zonës ështëe pajustifikueshme. Por, fragmentitjetër i jetës shoqërore prej vitesh etike-tohet si i diskriminuar. Respektimi i tëdrejtave dhe lirive fetare shprehet nëkryqet e vendosura në objektet etrashëgimisë së pjesë myslimane tëqytetit, përkatësisht në Kullën e Sa-hatit. Ashtu si edhe gërmimet e nisuraprej pak vitesh në brendësi të JeniXhamisë, me pretendimin e zbulimit të

një katedraleje apo kompleksi kishtarortodoks. Në Bashkësinë Fetare Islametë Maqedonisë (BFIM) pohojnë semungesa e vullnetit politik për të kor-rigjuar gabimet është edhe shkakukryesor që popullsia shqiptare e kësajzone do të vazhdojë të jetë e diskrim-inuar. “Kemi kërkuar që t’i kthehet au-tenticiteti këtyre objekteve, të pezullo-hen gërmimet në Jeni Xhami, të hiqenkryqet nga Kulla, por problemi qën-dron se ato janë vendosur me vendimepolitike, marrëveshje partnerësh nëqeverisje, që edhe pse përbëjnë shkeljeflagrante dhe fyerje të ndjenjave tëmyslimanëve të kësaj zone, do tëduhen vendime politike për t’i kor-rigjuar”, thotë Driton Dikena ngaBFIM-ja.

Por, si është të jesh qytetar dhepjesë e shoqërisë civile në Manastir.Fërgim Demiri, kryetari i shoqatës“Kongresi i Bashkimit” prej disa viteshmundohet të ndryshojë diçka nga epërditshmja e këtij qyteti. Me doza tëtheksuara pesimizmi, ai konstaton se

jeta kulturore dhe trashëgimia his-torike shqiptare është e destinuar tëshkatërrohet. “Që të jetosh dhe të nd-jehesh si shqiptar në Manastir ështëshumë e vështirë, për të mos thënë epamundur. Vazhdimisht duhesh tëjesh i përqendruar dhe të kesh një fuqiqë do të mbajë gjallë. Jeta kulturore katre vjet që është fikur. I vetmi objekt,Shtëpia e Alfabetit, qëkur pretenduanta kthenin në muze, e kanë shndërruannë kasollen e Xha Tomit, ia kanë mbyl-lur dyert dhe tani s’kemi as mjediseku do të mund të kryenim aktiviteteose të funksionojmë si shoqata. Diskri-minimi kulturor që na bëhet është imadh, por më e keqja është se po nabastardohen edhe ato objekte tëtrashëgimisë”, thotë Demiri. Manastiriose Qyteti i Konsujve, i njohur për jetëndhe zhvillimet dinamike që kanëshënuar edhe kthesa të rëndësishmenë historinë e shqiptarëve, është kthy-er në provincën më të largët kulturoretë vendit, por edhe në vendin ku vetëmmund të pëshpëritësh se je shqiptar. �


Të shkruhet sot për Manastirin,qytetin që dikur ishte qendër etë gjitha lëvizjeve shqiptare, do

të thotë të shkruhet për mjerimin mëtë madh të një qendre prej ku filloi

dhe u zhvillua lufta e gjatë dhe emundimshme për ruajtjen e iden-titetit të shqiptarëve të atakuar ngapretendimet e shumta asimiluese.Periudha historike para dhe gjatë

Kongresit të Alfabetit, sipas të gjithagjasave, duhet të ketë qenë periudhae shkëlqimit të Manastirit. Në këtëperiudhë, sipas të dhënave të statis-tikave osmane, qyteti i Manastirit me


Sllavizimi i Manastirit,vendlindjes së alfabetit shqip� Qenan HASANI, Manastir – Maqedoni

Nëse shqiptarët

myslimanë strehim

kanë gjetur në

Turqi, me ata të

besimit ortodoks ka

ndodhur më e keqja

– ata janë asim-

iluar. Për të shpë-

tuar jetët e tyre,

përmes kishës janë

sllavizuar, kështu

që sot, edhe pse janë

në numër të madh,

ata nuk e flasin

gjuhën shqipe.

KUR SHKËLQIMI DHE MJERIMI BËHEN TOK


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja


rreth 31 mijë shqiptarë, në mesin e tëcilëve edhe nja tetë mijë shqiptarë tëbesimit ortodoks, si qendër vilajetidhe qendër konsullore, ka qenëqyteti më i përshtatshëm për qën-drimin e rilindësve dhe patriotëvetanë. Dhe jo rastësisht në Manastirqë themeluar Komiteti i Fshehtë përÇlirimin e Shqipërisë, pastaj klubi ifamshëm “Bashkimi”, i cili pati përdetyrë bashkimin e të gjithë klubeveshqiptare kudo që vepronin nëpërbotë dhe organizimin e kongresit his-torik të alfabetit (1908), në të cilin,sipas të dhënave historike, krahaspërpilimit dhe unifikimit të një alfa-beti për të gjithë shqiptarët, janë tra-jtuar edhe tema të nxehta politike.Kështu, sot shumë historianë pohojnëse Kongresi i Manastirit ka trasuaredhe rrugën drejt shpalljes së Pavarë-sisë së Shqipërisë, që u realizua katërvjet më vonë (1912). Nga ajo epokë ebujshme për shqiptarët, për t’i përku-jtuar ato momente, sot ka mbeturvetëm objekti ku është mbajtur Kon-gresi i Alfabetit dhe asgjë më tepër.

Pasojat e luftërave

Luftërat ballkanike, Lufta e ParëBotërore dhe copëtimi i tokave etnikeshqiptare kanë qenë fatale për shqip-tarët e Manastirit dhe të atyre të vi-seve periferike të shkëputura ngatrungu i shtetit amë. Të rënë nënrobërinë e gjakatarëve serbo-sllavë,fillon asimilimi dhe masakrimi ishqiptarëve. Që nga viti 1920 fillondëbimi masiv i shqiptarëve mysli-manë për në Turqinë e largët, kështuqë në mënyrë permanente pakësohetnumri i shqiptarëve. Nëse shqiptarëtmyslimanë strehim kanë gjetur nëTurqi, me ata të besimit ortodoks kandodhur më e keqja – ata janë asim-iluar. Për të shpëtuar jetët e tyre,përmes kishës janë sllavizuar, kështuqë sot, edhe pse janë në numër tëmadh, ata nuk e flasin gjuhën shqipe.Në këtë drejtim dukshëm kanëndikuar edhe martesat e përziera,kështu që në të shumtën e rasteveidentifikohen si sllavë ose si aru-

munë. S’është i vogël numri i atyre qëintimisht kanë ruajtur gjuhën shqipe,por publikisht nuk e përdorin. Nëmesin e këtyre të fundit, janë edhepasardhësit e familjes më patriotikeshqiptare, familjes e cila i dha luftë-tarët më të denjë për ruajtjen dhepërhapjen e gjuhës shqipe në të gjithatrojet shqiptare, Qiriazëve. KristoQiriazi, nipi i pronarit të shtyp-shkronjës universale, në të cilën janëbotuar librat dhe gazetat në 13 gjuhë,sot mezi flet ndonjë fjalë në gjuhënshqipe. ”Pas okupimit të tokaveshqiptare nga ana e sllavëve, na qendaluar përdorimi i gjuhës shqipe”,thotë Kristoja, duke shtuar se “njëgjuhë që nuk përdoret dihet se çkandodhë. Ne, edhe sot e kësaj dite jeminë shënjestër të kërcënimeve, shan-tazheve e përbuzjeve”.

Meri Kavkaleva – Stoilkova, njëpianiste e dalluar, e cila me krenarideklarohet se nga ana e nënës ështëpuro shqiptare, kurse nga ana ebabait vllahe, thotë se ndjehetshqiptare. Ajo në takimet e shpeshtainsiston që të flasim në gjuhën tonë tëbukur. Si profesoreshë e artitmuzikor në Fakultetit Pedagogjik tëManastirit, studentëve shqiptarëvazhdimisht u sugjeron që gjuhënshqipe të përdorin në çdo mjedis dhetë mos turpërohen fare. Ajo gjithash-tu studentëve shqiptarë, sipasdëshirës së tyre, u mundëson qëprovimin e lëndës që ligjëron ajo, tajapin në gjuhën shqipe, duke mos ufrikuar aspak për pasojat e këtij qën-drimi të saj.

Pastrimi etnik

Pas Luftës së Dytë Botërore, kurshqiptarëve si pjesëmarrës të drejt-përdrejtë u premtohej barazi e plotënë të gjitha sferat e jetës, vazhdoipolitika e njëjtë për spastrimin etniktë këtyre trojeve, në këtë kuadër edhetë Manastirit. Vazhduan atëbotë tërealizohen planet për sllavizimin ehapësirave shqiptare të mbeturajashtë shtetit amë. Që nga viti 1950fillon eksodi i dytë i shqiptarëve të

Manastirit. Sërish pasojnë shpërn-guljet masive drejtë Anadollit. Meqindra familje shesin ose ia lënështetit pasurinë dhe kërkojnë shpë-tim në “tokën e premtuar”. Në vendtë tyre vendosen maqedonasit e ikurnga Greqia dhe kështu ndryshon har-ta etnografike e qytetit, që dikur ishteqendër shqiptare.

Rreth viteve të gjashtëdhjeta për-fundon shpërngulja e shqiptarëve,por duke rënë në mënyrë drastikenumri i tyre. Në atë kohë për fat tëmirë, disa familje shqiptare ngaPrilepi e Krusheva, pastaj edhe ngaStruga e Prespa, fillojnë të vendosennë Manastir. Kjo sado pak, për të mosthënë në mënyrë simbolike, ndikoiqë të ruhet fryma shqiptare e këtijqyteti. Në vitin 1968 një grup in-telektualësh shqiptarë në mënyrë tëorganizuar, me qëllim të ruajtjes sëgjuhës shqipe, parashtrojnë kërkesënpër hapjen e një gjimnazi në gjuhënshqipe. Por, autoritetet e pushtetitlokal dhe republikanë me qëllim estërzgjatin shqyrtimin e kërkesës sëintelektualëve shqiptarë. Kërkesa mëvonë do të trokasë edhe në dyert ekabinetit të Titos, nga ku, sipas disatë dhënave jozyrtare, do të vijëpërgjigje pozitive, por që politikanëtmaqedonas do ta fshehin në sirtarët ekabineteve të tyre dhe kjo kërkesë edrejtë e shqiptarëve kurrë nuk do tërealizohet. Pas ngjarjeve të 1981-shitnë Kosovë do të fillojë edhe ndjekja eintelektualëve shqiptarë, përkatësishte iniciatorëve të kërkesës për hapjene gjimnazit në gjuhën shqipe. Shu-mica prej tyre strehim do të gjejnë nëKosovë.

Ndryshim të pozitës politike, kul-turore e arsimore të shqiptarëve tëManastirit, nuk solli as pluralizmipolitik. Shqiptarët e Manastirit, tëinkurajuar nga pluralizmi, vazhdu-an me kërkesën për hapjen, tani jo tëgjimnazit, por të një apo dy para-leleve të arsimit të mesëm me mësimnë gjuhën shqipe, tani për shkak tënumrit të kufizuar të gjysmë-matu-rantëve shqiptarë në dy shkollat fil-lore me mësim edhe në gjuhën



shqipe. Edhe pse shqiptarët ishinpjesë e qeverisë së Maqedonisë,kërkesa e shqiptarëve vazhdimishtbllokohej nga politikanët maqedonasme pretekst se ”nuk janë krijuarkushte të volitshme politike për hap-jen e paraleleve”, por edhe nga vetëqytetarët maqedonas të Manastirit,të cilët vërshonin rrugët e qytetitduke protestuar kundër hapjes sëparaleleve në gjuhën shqipe dheduke shprehur ksenofobinë dhe anti-shqiptarizmin e tyre, që në mënyrëkonkrete u shpreh dhe u zbatua gjatëvitit 2001 me djegien e pronave tëshqiptarëve. Brenda 37 ditëve, në dyraste, shqiptarët ishin të detyruar që,për të shpëtuar jetën e pasardhësve tëtyre, t’i braktisin vatrat e tyre e tëstrehohen në qendrat e banuara meshumicë shqiptare, në Strugë, Dibër,Kërçovë, Gostivar, Tetovë, ndërsadisa shkuan edhe në Turqi. Anti-shqiptarët ishin të bindur se kësajradhe ia dolën ta pastrojnë qytetin

nga shqiptarët, por u zhgënjyen.Shqiptarët, edhe pse të lënë nëmëshirën e Zotit, jo që nuk e brak-tisën qytetin, por para fillimit të vititshkollor u kthyen në shtëpitë eshkatërruara, duke u vendosurpërkohësisht te njëri-tjetri. Pastajndodhi edhe fenomeni i shtimit tënumrit të filloristëve shqiptarë, qës’do mend se ishte ky një momentkrenarie, por..

Rinia shqiptare e këtij qyteti nukështë ajo rini e dikurshme. Sot të rin-jtë shqiptarë, edhe pse shkollat emesme në të shumtën e rasteve i krye-jnë në gjuhën maqedonase, arsimimine tyre e vazhdojnë në dy universitetetnë gjuhën shqipe. Tashmë ka shumë tërinj të cilët presin inkuadrimin e tyrenëpër institucionet dhe ndërmarrjetshtetërore e publike. Fatkeqësisht, nëhorizont shihet edhe diskriminimindërshqiptar, sidomos me punësimetnë baza partiake, e jo në baza të vler-ave të vërteta profesionale. Kjo ka bërë

që kjo rini shqiptare sërish t’i kthehetemigrimit në shtetet tejoqeanike, nëAustralinë e largët, prej ku kurrë mënuk do të kthehen në qytetin e tyre qëka një histori të bujshme dhe të rëndë-sishme për kombin tonë. Ndarja nëbaza partiake është edhe më tragjikese çdo ndarje tjetër dhe lë pasoja qës’do të riparohen asnjëherë. Nësedikur shqiptarëve problemet u vininnga pala maqedonase, sot këto prob-leme u vijnë nga vetvetja.

Megjithatë, ndonëse të diskrimin-uar edhe nga vetvetja, një numër rel-ativisht i mirë janë të qëndrueshëmdhe të vendosur që të qëndrojnë atyku i kanë varret e prindërve, gjyshërvedhe stërgjyshërve të tyre, me shpresëse një ditë do të ndryshojnë raportet,fillimisht ndërshqiptare, pastaj edheato ndëretnike dhe se do të zhdukenparagjykimet dhe njerëzit do të vlerë-sohen sipas vlerave intelektuale, kul-turore, ekonomike, e jo në baza fetaree etnike. �

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com


BOTË

Vendi nga ku nisi PranveraArabe, Tunizia, do të jetë vendii parë arab që, në kohën e

shkrimit të këtij artikulli, përgatitet tëshkojë drejt zgjedhjeve të lira. Venditjetër i Lindjes së Mesme që me suksesarriti të rrëzojë regjimin diktatorial,Egjipti, po jeton pasigurinë që vjen ngaforcimi i vazhdueshëm i rolit tëushtrisë dhe zvarritjes së procesit

demokratik. Jemeni, e veçanërisht,Siria po jetojnë ende nën dhunën e dik-tatorëve që po refuzojnë ta lëshojnëpushtetin. Parë nga ky prizëm, Tuniziaka avancuar më mirë se çdo vend tjetërarab i përfshirë në valën endryshimeve politike të rajonit. Por, nëTunizi si gjetkë në Lindjen e Mesme,një nga debatet më të nxehta ka të bëjëme rolin që synojnë të luajnë partitë

fetare, të njohura ndryshe si partitë is-lamiste. Reporterë prej një sërë pub-likimesh perëndimore shkruajnë se nëshumë vende arabe konkurrenca evërtetë do të jetë rreth varianteve tëndryshme të artikulimit politik të kë-tyre partive islamiste. Është folurshumë për modelin turk dhe shumënga këta islamistë kanë deklaruar se eshohin me interes modelin e is-

Dilema e PranverësArabe si dilema evjetër e Algjerisë

MES SKEPTIKËVE DHE REALISTËVE

Shumë nga ata që i shohin me skepticizëm islamistët kthejnë sytë nga veprime në ak-

tivitetin politik në të kaluarën e tyre. Studiuesi francez, Francois Burgat, autor i librit

Islamic Movements in North Africa, i cili ka studiuar dhe intervistuar për një kohë të

gjatë disa nga figurat kyçe të lëvizjes islamiste, kujton se edhe shumë lëvizje e poli-

tikanë të majtë evropianë në vitet ’60-të kanë pasur politika më radikale.

� Besnik SINANI, Shqipëri


lamistëve light të Erdoganit, por pati is-lamistë egjiptianë që u shprehën meforcë kundër deklaratave të Erdoganitnë Egjipt për nevojën e barazlargimit tëfeve nga politika. Kjo ka sjellë që disafigura të njohura islamistësh me qën-drime më liberale nga një gjeneratë mëe re të krijojnë parti të reja.

Frika e pabazë

Duke parë fuqinë elektorale tëpartive islamiste, segmente të popull-sisë së shekullarizuar të Lindjes sëMesme dhe Afrikës Veriore popërsërisin të njëjtat pyetje e shqetësimesi në vitin 1992, kur Fronti Islamik iShpëtimit i fitoi zgjedhjet në Algjeri: Ado t’i anulojnë islamistët të drejtat egrave, a do ta imponojnë vënien eshamisë, çfarë qëndrimi do mbajnëndaj turizmit evropian, ndaj tregtisënë përgjithësi apo po ndaj minoritetevetë feve të tjera?

Përgjigja që i dhanë shumë banorëshekullarë të Lindjes së Mesme apo tëkrishterët, ashtu si qeveritë ePerëndimit këtyre pyetjeve në atë kohë,kur islamistët fituan zgjedhjet në Al-gjeri e po fitonin popullaritet gjetkë,ishte mbështetja për diktaturën.Shqetësimi që po ngrenë monitoruesnga rajoni dhe nga jashtë sot është sePerëndimi po përpiqet të ndikojë qëfigura nga ish-regjimet të marrinpushtetin politik ose ushtria në vendetsi Egjipti të mbajë kontroll mbipushtetin real duke krijuar aparencëne një jete parlamentare. Shumë të in-tervistuar nga Egjipti këto ditë kon-fliktesh sektare kanë shprehur bindjense ushtria qëndron mbrapa nxitjes sëincidenteve ndërfetare, që të justifiko-

jë marrjen e rolit kontrollues si shpë-timtar ndaj alternativës së kaosit. Al-ternativa që duket t'u ofrohet popujvetë Lindjes së Mesme, së paku atyre qëarritën të rrëzojnë diktaturat, është al-ternativa midis kaosit dhe njëdemokracie formale.

Shumë nga ata që i shohin me skep-ticizëm islamistët kthejnë sytë ngaveprime në aktivitetin politik në tëkaluarën e tyre. Studiuesi francez,Francois Burgat, autor i librit IslamicMovements in North Africa, i cili kastudiuar dhe intervistuar për një kohëtë gjatë disa nga figurat kyçe të lëvizjesislamiste, kujton se edhe shumë lëviz-je e politikanë të majtë evropianë nëvitet ’60-të kanë pasur politika mëradikale (kujto Joschka Fischer), porkoha dhe angazhimi politik ka njëefekt moderues.

Tunizia dhe zgjedhjet

Me këto dilema në mendje, të ng-jashme me diskutimet e viteve ‘80-’90-të, njerëzit e rajonit dhe nga jashtë do tëshohin zgjedhjet këtë muaj në Tunizi,ku islamistët e partisë Enahda pritet,sipas sondazheve, të fitojnë 20% tëvotave.

Kreu i Enahda është RashidGanushi, një 70 vjeçar i shkolluar nëUniversitetin e Kajros dhe të Sorbonës,i cili prej shumë vitesh ka qenë azilantpolitik në Londër. Ai ka qenë i burgo-sur dhe torturuar nga regjimi iBurgibas, i cili ishte i qartë në qën-drimin kundër fesë dhe demokracisëdhe që në vitin 1975 detyroi parla-mentin ta shpallte president të përjet-shëm. Ganushi u lirua në një momentliberalizimi dhe në vitin 1989 partia e tij

doli e dyta në votime me 17% tëvotave, votime për të cilat shumë tu-nizianë besojnë se po të kishin qenë tëlira, Enahda do kish fituar shumicën.

Ganushi ka pranuar në intervistaqë islamistët kanë qenë përgjegjës përdisa sulme në atë kohë kundërndërtesës së partisë në pushtet osehoteleve turistike, por mohon që ai kadhënë urdhrin për ato sulme. Ai e kadeklaruar veten kundër “ideve të errë-ta të Sejid Kutubit,” intelektualit egjipt-ian vepra e të cilit besohet se ka shër-byer si gjeneza ideologjike e Al Kaidas.Në një intervistë me gazetën britanike,The Guardian, ai deklaroi se nuk syn-on ta implementojë ligjin islam – She-riatin – në Tunizi dhe se do ta respek-tojë karakterin shekullar të Tunizisë:“Populli i Tunizisë e ka çliruar vetendhe nuk do të pranojë diktator të ri meçfarëdolloj emri, islamik ose ndonjëtjetër.”

Partia Enahda e ka deklaruar pro-gramin e saj prej 365 pikash, porshumë tunizianë shekullarë ende vazh-dojnë të jenë skeptikë. “Si do mund tëlejojë Enahda pijet alkoolike dhe bikinitnë plazh e të vazhdojë të jetë is-lamike?”, pyesin shumë prej këtyreskeptikëve. Zgjedhjet e këtij tetori dhepeizazhi politik që do dalë prej tyre, dojenë, ndoshta, fillimi i përgjigjeve tëkëtyre pyetjeve. Ato do hapin një faqetë re për angazhimin politik të partivefetare të rajonit, një epokë kur is-lamistët nuk do kenë komoditetinmoral të të qenit thjesht kritikë të qev-erive diktatoriale, por të të qenit edhevetë pjesë e procesit politikëbërës, bër-jes së kompromiseve politike që siste-mi dikton dhe gjetjen e zgjidhjeve përsfidat ekonomike. �


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comBotë

“Pranvera arabe” ende nuk ishijoi siç duhet frutat epara, kur filloi “vjeshta

manhataniane”. “Wall Street” ose“Rruga e Murit” i referohet qarkutfinanciar nё qytetin e Nju-Jorkut meqendёr nё njё rrugё jo mё tё gjatё segjashtёbllokёshe. Nё kёtё rrugё, nёkёtё “mur” dikur radhiteshin zezakёtskllevër pёr ekspozitё tregtie nёkohёrat para se tё çligjёsohejskllevёria nё Amerikёn moderne.Parё nё dritёn historike, se lёvizjetpopullore zakonisht galvanizohennёn dёshirёn “pёr tё çliruar” diçkaose pёr tё ripёrvetёsuar dhe jo për tëpushtuar, vetё emri i lёvizjes “Tёpushtojmё Wall Street-in” paraqet njёparadoks simbolik. Pse jo tё

“Çlirojmё Wall Street” apo tareformojmё atё nga praktikat ekorruptuara operuese? Siç duket,populli mё nё fund e ka spikatur“dorёn e fshehtё” tё Adam Smith-itqё rregullon jo vetёm tregjet lokale ebotërore, por edhe vetё ligjet dheshtetet. Me gjasё, populli paskahumbur besimin nё institucionet etilla financiare tё cilat po blejnё dheshesin “demokracinë” e vendit sipasinteresit ditor, po financiojnë luftëragjetkё pёr imponimin e njёdemokracie tё tillё përfituese, qёndёrmjet tjerash shkaktuan hudhjennё rrugё tё 8 milionë amerikanёvebrenda pak muajve “tё gabimeve” tёtyre spekuluese. Nё tё vёrtetё,kёrkesat pёr tё ndaluar manipulimin

e politikёs shtёpiake dhendёrkombёtare nga dollarёt ekorporatave, presioni pёr tёpavarёsuar qeverinё nga bankat, pёrtё shpёtuar demokracinё e vёrtetёnga makinacionet e fondacioneve tёpaana, tё derdhura me plan grabitqar,pёr t’i çliruar tё drejtat themelore tёqytetarit, si edukimi dhe shёndeti,nga kthetrat e sofistikuara legale tёmultiorganizatave, paraqetplatformёn bazё tё lёvizjes. Ky ёshtёqytetari i rёndomtё kundrejt njёsistemi me traditё tё ngjeshtё, viktimae gjymtosur kundrejt kryemjeshtrit.Ironia nuk ka mbarim kurvetëdijesohemi se si korrupsioni dheabuzimi i autoritetit shpërfytyrohetnёpёr histori sidoqoftё dhe

NGA PRANVERA ARABE NË VJESHTËN AMERIKANE

Flet 99-përqindëshi

Pёrderisa protestat ‘Tё pushto-

jmё Wall Street” po mbushin

muajin, nё evolimin e saj nga

njё nismё modeste posikur njёkarnival i rёndomtё, nё vёr-shimin gradual pothuajse

gjithёpёrfshirёs nё qytetet

amerikane, flamurtarёt e saj

po brohoritin moton e re ‘Jemi

99-pёrqindёshi”. Motoja kёrkon

tё vё ne pah dallimin as-

tronomik ndёrmjet elitёs sёstёrpasur 1%, qё kontrollon mёse 40% tё pasurisёmbarёkombёtare dhe 99%-shi

tjetёr i popullsisё qё ballafaqo-

het me vorbullёn gjithnjё e ёrritje tё varfёrisё ekstreme.

� Elma Berisha BERKOLLI, Malajzi

Botë


kurdoqoftё qё i jepet rasti: dikurndarje e shtetit nga kisha, sotkёrkohet ndarje e shtetit nga banka!Tingёllon thuajse profetike thёnia eThomas Jeferson-it mё 1802: “Besoj seinstitucionet e bankave janё mё tёrrezikshme pёr liritё tona se sa ushtritёkonkrete okupuese. Nёse populli amerikando t‘u lejojё ndonjёherё bankave privateta kontrollojnё qarkullimin monetar, sёpari me inflacion pastaj me deflacion, atobanka dhe korporata qё do tё mbijnё dherriten pёrreth kёtyre bankave do t’iprivojnё njerёzit nga gjithё pasuria e tyre– aq sa fёmijёt e tyre tё zgjohen nё njёmёngjes pa kulm mbi kokё nё vetёkontinentin qё gjyshёrit e tyre e patёnpushtuar. Pardon: e kishin ‘pushtuar’ dhejo ‘çliruar’.”

Numri i njerёzve tё papunё pёrmё shumё se 26 javё nё rresht sot nёAmerikё i tejkalon edhe figurat epasluftёs sё Dytё Botёrore. Pothuajse29 milionё njerёz kanё mbetur tёpapunё ose janё detyruar, pёrk und -rejt pёrgatitjes sё tyre profesionale, tёmbahen me punё honorari. Njerёzitёkanё marrё rrugёt dhe pёr kёtё nuk udeshёn tё derdhen milionat efushatave tё sponsoruara nga “WallStreet”, ashtu siç derdhen zakonishtnё fushatat elektorale. Ndoshta mjetetduhet tё derdhen vetёm atёherё kurlumit synohet t’i ndërrohet shtrati oset’i prapёsohet kahu, që ashtu tёmanipulohet rrjedha e tij natyrore.Mjetet e komunikimit nё ditёt e para ipёrjashtuan protestat si çiliminj tёpavyer dhe problematikё, porse mekohё qёndrimi metastazoi nё analizamё tё balancuara dhe autoritete tёndryshme, pёrfshirё ekonomistёnobelistё, që filluan tё shfaqen nёradhёt a tyre. Media po ashtu filloi t’imbulonte brengat e protestuesve. NёParkun e Lirisё, njё kёnd i posaçëmёshtё sajuar nё ekspozitё rrёfimesh tёvёrteta dhe foto tё personave tёatyshёm si ilustrim i gjallё auto -biografik i motosё “Ne jemi 99 pёrqi -ndshi”.

“Quhem Allison, jam njё trem -bёdhjetёvjeçar...bёj vetёm disa orё gjumёnё natё, por nuk ia zbuloj kёtё prindërve,

sepse s’dua ta dinё se varem nga tabletatpër gjumë. Unë kam filluar tё shfaqsimptome skizofrenie, por as kёtё nukmund ta flas, sepse e di se nuk do tё mundta paguajmё ndihmёn e duhur mjekёsore.Prindёrit e mi janё tё shastisur, ngase ataduhet tё lajnё borxhin e hipotekës,ndёrkohё qe mjetet nuk na mjaftojnё pёrjetё. Edhe ngrёnien e kam pakёsuar dukeshpresuar se mbetet mjaft edhe pёr tёtjerёt. Prindërit e mi nuk e dinё se unё edi se ne jemi bёrё me 99-perqindëshin”

“Sot profesori i sociologjisё pyeti njёklasё prej 35-40 studentёsh nё njёuniversitet tё respektuar publik se sa prejnesh shpresonim tё gjenim punё pasdiplomimit... Askush nuk e ngriti dorёn.Atёherё ai e ndёrroi pyetjen se nё sa prejnesh kishim akumuluar mё se $10,000 nёhuarmarrje shkollimi... Pothuajse tёgjithё ne, pёrfshirё edhe mua, e ngritёmdorёn. Ne jemi 99 pёrqindëshi”.

Njerёzit janё qenie me afinitet tёnatyrshёm pёr ardhmёrinё – merrjauose jepjau tё tёrёn sot, nuk u bёndallim nёse ua dhunon shpresën e tёnesёrmes sё tyre. Kjo psikologjikishtkrijon njё konditё tё padurueshme, tёpagёlltitshme. Mё se 900 qytete nёbotё sot janё solidarizuar me protestat“Ta pushtojmё Wall Street-in” via sajtittё tyre. Njё mesazh akoma mё i thellёpo ndahet sinqerisht nga pjesajoamerikane e botёs “Ju jeni 99%-shi iAmerikёs, por mos harroni, se jenivetёm 1% e popullsisё sё plagosur tёpjesёs dёrrmuese tё globit!”. Dhe,natyrisht, mesazhet e tilla, shoqё roh -en me fotografitё e fёmijёve afrikanёtё vdekur urie. Ёshtё gjerёsisht e diturse diktatorёt arabë ishin dhe janёdrejtpërdrejt tё mbёshtetur nga WallStreet-i dhe krahu i tij politik, porёshtё fare pak e njohur se kondita esotme mizore e shumё vendeveafrikane ёshtё shkaktuar siste ma tik -isht dhe gradualisht, pikёrisht ngaplangrogramet “e zhvillimit stru kt u -ral strategjik” tё drejtuara ngainstitucionet financiare inter naci on -ale, masha e internacionalizuar e WallStreet-it mu nё prehrin e OKB-sё.Natyrisht kjo nuk mund tё besohet.Nuk mund të jetё njerёzisht e mundur.

Por, sikur tё kёndellemi pёr njё çastme faktin se disa nga mekanizmat everbёr globale e vendosin profitin nёrrafsh tё rёndёsisё sё parё dhe njeriunsi qenie individuale dhe shoqёrore nёprapavijё, ndoshta ndodhi ashtu qёbrenga se çka do tё bёhet me kёtapopuj tё mjerё, 10 vjet, 20 vjet ose 50vjet pas ndonjё intervenimiinteresshkurtёr pёrfitimi, u neglizhua‘pa qёllim’. Si ёshtё e mundur qё nga11 milionё amerikanё, tё mbytur nёborxhin e hipotekave prej njё shumetotale prej $766 miliardash, xixa qёndezi barotin e tёrё krizës ekonomike,shumё u nxorёn legalisht nё rrugё.Ndёrkohё qё qeveria i dhuroi WallStreet-it mё se $10 trilionë nёpёrmjetprogrameve tё ndryshme, kur shpёr -blimet fundvjetore qё u shpërndanёnёpёr disa nga këto banka nё vijim,arritёn dyfishin e milionave qёhuamarrёsit kishin kontraktuar tёpaguanin normalisht pёr vit. Vetëmgjysma e kёtyre shpёrblimeve tësakrifikohej anualisht, do tё aftёsohejnormalizimi i proceseve nё fjalё, tёnxirreshin nga kriza 11 milionё ngaqytetarёt e kurthuar nё marifetet eWall Street-it. Por, problemi ёshtёshumё mё i thellё. Flasim pёr banesa,por siç duket edhe vetё Parku i Lirisё,njё ndёr qendrat ku protestuesit “Tёpushtojmё Wall Street’ janё fushuar,qenka bёrё pasuri private. Protes -tuesit legalisht nuk kanё të drejtё tёjenё aty, nё Parkun e Lirisё. Linjalogjike sjell mundёsinё qё njё ditё,nёse status quo-ja nuk pёrmirёsohet,rrugёt, bulevardet, parqet, uji, madjeedhe ajri, do tё menaxhohen ngakorporatat private. Nuk ёshtё largmendsh që “spekulimet” ala-WallStreet tё mund tё pёrfundojnё mekonkludimin se populli qё frymёlirondyoksidin e karbonit edhe ёshtё idёmshёm pёr ambientin. Pra, nёsekoka e pёrbindëshit imperialistgoditet kёsaj here nё Wall Street,pothuajse ёshtё e mundshme qё edhetentakulat e saj, qё kanë ngёrthyerglobin nё njё pёrqafim frymёzёnёs,financiarisht dhe militarisht, tёzbuten nё neutralizim. �


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Tregimet e thëna mbi holo -kaustin, me gjithë fabrikimet,shpifjet e të vërtetat brenda tij,

vazhdojnë të vijnë. Një prej tyre ështëdramatizuar në filmin francez “LesHommes Libres” (Njeriu i Lirë), mbishpëtimin e çifutëve, që u bënëmyslimanët në një xhami të Parisit.Sipas këtij tregimi, në fillimin e vitit1940, një numër i madh i popullatës tëAfrikës Veriore u lejua të hyjnë nëFrancë, me to edhe mijëra çifutësefardikë. Çifutët flisnin arabisht dhepraktikonin tradita identike me arabët:as myslimanët, e as çifutët nuk e hanëderrin, ashtu si myslimanët edheçifutët (meshkuj) bëhen synet, ndërsaemrat e myslimanëve dhe të çifutëvejanë shumë identikë.

“Shumëçka është shkruar përkolaborimet e myslimanëve me nazistët,por nuk dihet asgjë për ndihmën qëmyslimanët u kanë dhënë çifutëve. Kashumë tregime që duhet të thuhen, qëduhet të shkruhen”, thotë BenjaminStora, historian dhe konsultant i filmit.Filmi është drejtuar prej IsmailFerroukhi-t, por është i bazuar nëngjarje reale. Michael Lonsdale luanrrolin e Benghabrit, një hoxhë dhe njëaktivist politik (i lindur në Algjer), i cililejon gjermanët që me familjet e tyre tëstrehohen në xhaminë e Parisit, ndërsa

në të njëjtën xhami shpëton edheçifutët. Mahmoud Shalaby, aktorpalestinez që jeton në Izrael, luanSalimin, një këngëtar i njohur imuzikës arabe, i cili i shpëtoi holo -kaustit duke u shtirë si mysliman.

Lidhur me këtë ngjarje është thënëse në këtë xhami shumë çifutë kanëqenë të pajisur me karta të identitetittë myslimanëve. Boubakeur-i i kishtedhënë Robert Satloff-it (“Among theRighteous” 2006) kopjen e njëdokumenti nga Ministria e Jashtme(1940), ku shfaqeshin dyshime tëautoriteteve okupuese rreth personelittë xhamisë, i cili u lëshonte dokumentefalse të identitetit mysliman përçifutët. Saltoff-i kishte thënë në njëintervistë telefonike se numri i çifutëveqë u strehuan dhe u shpëtuan në këtëxhami ishte një numër i vogël, porështë një tregim që bartë një mesazh tëfortë politik dhe meriton të thuhet.

Dokumentari televiziv i vitit 1991“Une Resistance Oubliie: La Mosqueede Paris” (Një rezistencë e harruar:Xhamia e Parisit) nga Derri Berkani, sidhe libri për fëmijë “The GrandMosque of Paris: A story of HowMyslims Saved Jews During theHolocaust” (Xhamia e madhe e Parisit:tregimi se si myslimanët shpëtuançifutët gjatë holokaustit) e publikuar

më 2007, gjithashtu zbuluan këtëngjarje.

Filmi i fundit u xhirua në Marokodhe u ndihmua nga qeveria eMarokos, pasi xhamia e Parisit refuzoikërkesën për xhirim, sepse ajo ështëaktive në pesë kohët e ditës dhe nukdëshiron për xhematin asnjëinkonveniencë. Sidoqoftë, gjatëfilmimit, u zbuluan edhe histori të reja.Një grua pyeti Ferroukhi-n dhe Satloff-in se përse nuk përmenden në filmçifutët ashkenazi, me origjinë ngaEvropa Lindore, të cilët gjithashtu ikanë shpëtuar holokaustit në këtëxhami. Për këtë Stora ishte arsyetuar senuk ishin intervistuar çifutëtashkenazi të cilët nuk e flisninarabishten dhe nuk e njihnin kulturënarabe.

“Ajo më tha – thotë Stora – se nukështë e vërtetë! Nëna ime më katreguar se ka qenë e mbrojtur dhe eshpëtuar me një certifikatë prej kësajxhamie”.

Filmi do të shfaqet së shpejti edhenë Norvegji, Zvicër, Belgjikë dheSHBA. �

[Shkruar sipas Elaine Sciolino:“Heroic Tale Of Holocaust With a Twist”,seksioni i Artit, AR1 dhe AR2, The NewYork Times, 4 tetor 2011]

FAKTE HISTORIKE TË PREZANTUARA PËRMES FILMIT

Çifutët e holokaustitqë u shpëtuan në njëxhami të Parisit

Lidhur me këtë ngjarje është thënë se në këtë xhami shumë çifutë kanë qenë

të pajisur me karta të identitetit të myslimanëve. Boubakeur-i i kishte dhënë

Robert Satloff-it (“Among the Righteous” 2006), kopjen e një dokumenti nga

Ministria e Jashtme (1940), ku shfaqeshin dyshime të autoriteteve okupuese

rreth personelit të xhamisë.

IMPR

ESIO

NEFIL

MI

� Hajrudin S. MUJA, SHBA


PEIZ

AZHE

SHQI

PTAR

E

Malin e Sharrit e kemi dëgjuartë përmendet në historinë eshqiptarëve prej kur nuk

mbahet mend. Shpateve të tij kanëluftuar ndër vite trimat e shumtë, qënga ilirët e dardanët, arbërit e luftë-tarët e fundit të UÇK-së. Luginave ekrojeve thuhet se kanë jetuar e lodrojnëzanat e shtojzovallet. Bukurive e his-torive të tij i kanë kënduar lahutarët, ikanë thurur vargje poetët. Kosova nukmund të identifikohet kurrsesi pavargmalet e Sharrit. Por, tashmë kohëtkanë evoluar dhe interesat e njerëzvegjithashtu. Të tjera preferenca, të tjeratendenca nga viti në viti. Në këtë ud-hëtim përgjatë Sharrit do të shohim njëanë tjetër të tij, aspektin turistik.

Udhëtim përgjatë Sharrit

Destinacioni i radhës për të gjithëata që kërkojnë të zbulojnë atraksione

turistike nëpër shqiptari: vargmali iSharrit, vërtet do të ishte një zgjedhjee zgjuar dhe mbresëlënëse. Vargmalete Sharrit shtrihen në pjesën jugore tëKosovës dhe janë një ndarje thuajsenatyrale me Maqedoninë. Peizazhi ikësaj zone është mjaft atraktiv, memaja të larta, ku spikat ajo e Luboten-it, me kroje, ujëvara, liqene malore,përrenj, me florë e faunë të pasur.Natyra i ka falur Sharrit të gjitha in-strumentet për ta kthyer në një parajsëtokësore.

Rruga për të prekur majat e Sharritështë e tejet e lehtë. Së pari duhet tëshkosh në qytetin me tradita historiketë Prizrenit. Mandej, duhet të marrëshrrugën përballë xhamisë së madhe tëkëtij qyteti, ku një tabelë rrugore tre-gon drejtimin e Brezovicës. Rruga ekëtij itinerari është e thjeshtë dhemund të realizohet me çdo lloj autom-jeti në të gjitha stinët, ndërsa në dimër

duhet të pajisesh me zinxhirë. Nga qyteti i Prizrenit, atraksionet e

të cilit tanimë janë përmendur me qin-dra herë, rruga nis e merr për nëbrendësi të jugut të Kosovës. Sapo lëpas këtë qytet, shfaqen me gjithë mad-hështinë e tyre vargmalet e Sharrit.Gjatë rrugës janë ndërtuar me dhjetërabare, restorante e hotele të cilat ako-modojnë turistët ditorë e disaditorë.Rruga jonë për të eksploruar Sharrinposa ka nisur, ndaj i lëmë pas këto fa-cilitate akomodimi dhe vijojmë më tej.Pasi kalon disa qendra të banuara mepopullsi kosovare dhe serbe, nis ngjit-ja për në pjesën më malore të Sharrit.Duhet të theksojmë se menjëherë posangjitesh, përballesh me një pikë turis-tike, e cila veç akomodimit të turistëve,ofron dhe një pamje mbresëlënëse tëSharrit. Nga ana tjetër këtu mund tëorganizohen dhe seminare, takime ekonferenca të ndryshme.

NGA PRIZRENI NË BREZOVICË, MALI QË SHFRYTËZOHETPËR TURIZËM VEROR DHE DIMËROR

Sharri, aty ku lodrojnëzanat e luftojnë trimatRruga për të prekur majat e Sharrit është e tejet e lehtë. Së pari duhet të shkosh në qytetin

me tradita historike të Prizrenit. Mandej, duhet të marrësh rrugën përballë xhamisë së

madhe të këtij qyteti, ku një tabelë rrugore tregon drejtimin e Brezovicës. Rruga e këtij

itinerari është e thjeshtë dhe mund të realizohet me çdo lloj automjeti në të gjitha stinët,

ndërsa në dimër duhet të pajisesh me zinxhirë.

� Fabjola BRAMO, Shqipëri


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

Vetëm pak minuta më tej, në ngjit-je, ndeshim Prevallën. Fshati piktoreskofron mjaft mundësi argëtimi për tur-istët. Veç peizazhit të bukur, mesmaleve, Prevalla ka një pistë skishmjaft të përshtatshme për të mësuardhe ushtruar këtë sport dimëror. Pistanuk ka përqindje të lartë pjerrtësie, çkae bën atë të përshtatshme për të gjithamoshat dhe nivelet e skijimit.Ndërkaq, fakti që Prevalla është mëpranë Prizrenit, ka bërë që atje të nisinndërtimet e vendeve të akomodimit,komplekseve të reja të pritjes. Çmimetnë Prevallë janë të një niveli me ato tëvendeve të tjera në vargmalin e Shar-rit. E gjithë zona nga Prizreni deri nëPrevallë karakterizohet nga e njëjtatraditë kulinarike. Ushqimet që ofro-hen në pikat turistike janë biologjike,pasi natyra dhe klima favorizojnë kul-tivimin dhe mbarështimin e tyre pakimikate. Ushqimet më karakteristikejanë flija, e cila gatuhet dhe në veriune Shqipërisë, buka e misrit, bulmeti iSharrit, specat e furrës me gjizë, mishii edhit dhe viçit në furrë.

Brezovica

Pasi lë pas Prevallën, rruga vijonsërish mes maleve, derisa mbërrin, pas12 kilometrash, në Brezovicën fshat.Pranë saj është qendra turistike. Bre-zovica ka qenë deri pak vite më parë evetmja qendër kosovare e turizmitdimëror, që shfrytëzohej në stinën edimrit për sportin e bukur të skive.Ajo gjendet në Komunën e Shtërpcësdhe vijon të mbetet në top-listën evendeve më të vizituara në Kosovë.Nga Prizreni deri në Brezovicë një tur-isti i duhet të përshkruajë mesatarisht1 orë e 20 minuta, nëse preferon të shi-

jojë dhe peizazhin përreth. Në stinën edimrit, kalimi duhet të bëhet me zinx-hirë pasi mund të ketë ngrica. Emegjithatë duhet pranuar se aksesi-biliteti i infrastrukturës reflekton nështimin e numrit të vizitorëve nga vitinë vit. Qendra turistike e Brezovicësgjendet pak kilometra larg fshatit metë njëjtin emër. Në periudhën e totali-tarizmit, pushteti jugosllav i kishtedhënë mjaft prioritet asaj, duke e kthy-er në një qendër të mirëfilltë, ku mundtë organizoheshin dhe lojëra me karak-ter kombëtar e ndërkombëtar. E gjithëqendra e skive në Brezovicë kap njësipërfaqe prej rreth 2.500 hektarëshndërsa pista në vetvete së bashku meshtigjet arrin në 4 km. Te vendi i qua-jtur Livadhi i Madh është vendosurdhe teleferiku së bashku me gondolatpër ngjitje. Janë 5 linja të teleferikut.Lakueshmëria e pistës arrin në shifrëne 38% dhe me një lartësi maksimaleqë luhatet nga 1718-2522 metra mbinivelin e detit. Në pistën e Brezovicësmund të zhvillohen gara me ski dheslalom.

Sikurse dhe në gjithë shtrirjen evargmaleve të Sharrit, edhe në Bre-zovicë janë 3 hotele për pritjen dheakomodimin e turistëve. Gjithashtu,aty ofrohen dhe pajisjet e duhura për

ski kundrejt tarifave të caktuara të cilatndryshojnë nga viti në vit. Krahasuarme Mavrovën në Maqedoni, Brezovi-ca është më e lirë dhe më e prekshmepër të gjithë klasat e shoqërisë. Duhettë theksojmë se në Brezovicë ofrohenkryesisht ushqime komerciale tëkuzhinës ndërkombëtare, nëndryshim nga zonat e tjera të Sharrit.

Qeni i Sharrit ose Qeni Ilir

Kjo kafshë është unike në llojin esaj. Për të pasur një qen Sharri ose, siçnjihet në Enciklopedia Britanica, QenIlir, duhet ta porosisësh atë thuajse njëvit më parë tek ata që i mbarështojnëkëto kafshë. Çmimi për një këlyshluhatet nga 150-250 euro. Qeni i Shar-rit njihet si një kafshë mjaft besnikedhe e fortë. Përgjithësisht ai merretnga familje që kanë bagëti të shumtanë numër, pasi ai është i fortë në fizikdhe mund të përballojë sulmet eujqërve ose të kafshëve të tjera tëegra. Të tjerët i mbajnë qentë e Shar-rit në shtëpitë e tyre për të ruajtur.Kjo kafshë arrin nga 50-80 kg sipasgjinisë, ka kokë të madhe dhe sy tëmprehtë. Ngjyrat e qenit ilir të Shar-rit mund të jenë të larme, gri, e bard-hë, por më tipikja është ngjyra bezhëme turinj, veshë dhe gjymtyrë tëzeza. Madje, banorët e Sharrit men-dojnë se kjo racë qeni vjen e paprekurqë nga periudha ilire dhe shpesh aiquhet edhe “Qeni Dardan”. Gojëd-hënat rrëfejnë se qeni i Sharritmundte në duel edhe luanët, elefan-tët ose kafshët e tjera mitike. Këtëfakt e përforcojnë monedhat antike tëgjetura në Maqedoninë Veriore, kushfaqet Aleksandri i madh me njëqen Sharri për dore. �

“MENYJA TRADICIONALE E SHARRITFliDjathë SharriMish i pjekur edhiSuxhukBukë misriSpeca të furrës me gjizë


Një zë me një muzikalitet tëveçantë sikur del ngainstrumentet muzikore dhe

jo nga një grykë goje njeriut tëzakonshëm. Kur ka kënduar “Janinoç’të panë sytë”, kritika muzikore equajti zërin e tij dhe këtë këngë “njërisi në isopolifoninë shqiptare, mënyrëtë kënduari unike jo vetëm nëShqipëri, por në mbarë botën”. Sa herë

ta dëgjosh këtë këngë, duket sikurvetë jeta është një këngë që duhetshijuar. Bëhet fjalë për Nazif Çelajn,bilbili e polifonisë labe, i cili ështëtipiku i vlonjatit mikpritës. Zëri i tijështë skalitur në mendjet tona dhe,kur e takojmë në jetën e përditshme,na duket e pabesueshme. Pasi ështëpo i njëjti që ne e shohim nëpërkanalet muzikore. Ka filluar të

këndojë në skenë dekada më parë,kur ishte vetëm 14-vjeç. Muaji nëntorpër këngëtarin vlonjat është një ndërmuajt më të preferuar dhe më tëdashur nga ana e tij. “Tani jam nëpërgatitje e sipër për albumin tim të riqë së shpejti ndoshta dhe për festënflamurit mund të dalë në treg”,tregon me shumë entuziazëm Çelaj,këngëtari vlonjat që numëron më

ZËRI S’NA KA IKUR,JEMI PO ATA QË KEMI QENË“� Agime Kastrati-BASHA, Shqipëri

“Unë isha 14 vjeç

atëherë kur këndoja

së bashku me

shokët e klasës ose

të lagjes. Për herë të

parë jam ngjitur në

skenë në moshën

14 vjeç me grupin e

fshatit, “Grupin e

Lapardhasë” së

Vlorës”, thotë

Nazif Çelaj.

INTERVISTË ME NAZIF ÇELAJN, KËNGËTARIN E ISOPOLIFONISË LABE

PORT

RET


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comPortret

shumë se 30-vite që i këndon IsmailQe malit dhe Pavarësisë, gjuhësshqipe. Menjëherë nis vargjet ekëngës “Ku e shkove djalërinë SmailQemali me derte, në Stamboll a nëJaninë, diplomat në Parlamente”.Ai nuk ngurron nga askush, sepse këngën e ka në gjak dhe kudoqë ai ndodhet mjafton që frymëzimi itij të ceket sadopak dhe kënga fillone buçet.

E klientët e rastit në lokalin ku etakojmë e duartrokasin me shumëpërzemërsi. Madje, edhe pse nëkryeqytet, bilbili i Labërisë i fton meshumë përzemërsi dashamirësit e tijqë të jenë prezent në koncertin erealizuar me rastin e pavarësisë nëVlorë. “Kam kënduar gjithmonë nëballkonin e Qeverisë së parëShqiptare, që u themelua në Vlorëntime të dashur. Vitin e ardhshëm, merastin e 100-vjetorit të saj, mendoj sedo të kem disa surpriza. Për këngë tëreja e kam fjalën”, shton këngëtariduke qeshur. Sipas tij këtë vit dorealizohen koncertet e përvitshme merastin e kësaj feste, por më e

shumëpritura do të jete ditëlindja e100-të e pavarësisë.

Shenja: Kur kënduat për herë tëparë?

Nazif Çelaj: Që në moshë të vogëlshkoja dhe dëgjoja në fund të odësbabin dhe xhaxhallarët teksakëndonin në dasma e sebepe. Kam

qene vetëm 7 vjeç kur kam nisur tëkëndoj. Më pas kënga më lindi nëshpirt dhe zuri vend tek unë. Mëpëlqente shume babai me zërin e fortëe të fuqishëm që buçiste në gjithëfshatin, por më shumë e gjeja vetendhe më pëlqente shumë xhaxhai im qëkishte një zë melankolik që mëpërshtatej më shumë dhe mua si tip.Unë kam jetuar në fshat. Në fshatin ebukur të Lapardhasë, që ka nxjerrënjerëz të pushkës, të penës e të këngës.Në fshat unë isha i zbuluar si talent nëvete. Por, ai që më tha se ke zë të bukurdhe të veçantë, ka qenë rapsodi FetiBrahimi, i njohur në gjithë jugun përtekstet e këngëve dhe rapsoditë e tij.

Shenja: z. Nazif kur keni filluartë këndoni në skena të mëdha përherë të parë isopolifoninë?

Nazif Çelaj: Unë isha 14 vjeçatëherë kur këndoja së bashku meshokët e klasës ose të lagjes. Për herëtë parë jam ngjitur në skenë nëmoshën 14 vjeç me grupin e fshatit,“Grupin e Lapardhasë” së Vlorës.Nga mosha 14 deri në moshën 18 vjeç

“TRASHËGIMIA FAMILJARE

"Ashtu siç e kam trashëguarunë nga të parët e mi, edheunë ua kam trashëguar fëmi-jëve. Puna e të kënduarit nëfamiljen time është në gjak,na buron në vena. Vajza imeEvgjenia, edhe pse me profe-sion mjeke, këndon jashtëmase shumë bukur, por nëskenë ende nuk ka dalë mendonjë këngë të veten. Tanipër tani këndon nëpër se-bepe familjare."

unë kreva studimet e shkollës sëmesme në Kotë të Vlorës. Aty uaktivizova me aktivitetet rajonale ekombëtare gjithmonë me zërinmelankolik të grupit. Ndërkaq Fetiufilloi të më aktivizojë në koncerte tëndryshme që jepeshin nëpër fshatra sinë Kotë, por edhe në Vlorë, porgjithmonë si plotësues

Shenja: Kur u vlerësuat meçmime?

Nazif Çelaj: E kujtoj me shumëmall atë ditë kur mora çmim si laureati festivalit. Ka qenë dita më e rën dë si -sh me e jetës sime. Ka qenë festivali iGjirokastrës, ai i përvitshmi, kur unëmora pjesë ne festival me grupin e fsh -atit, “Grupi i Lapardhase” në Fe sti va -lin e Gjirokastrës në vitin 1983. Atykëndova të famshmen këngë “Janinëç‘të panë sytë”. Në atë festival zuraçmi min e parë. Ishin momente ma gji -ke. Kur këndoja atë këngë, dua r tro ki -tj et nuk kishin të sosur. Ishte një këngëqë u pëlqye nga të gjithë dhe çmimim’u dha në mënyrë unanime. Spe -cialistët thanë se kanë një të veçantë nëkëtë grup, ashtu si grupet e tjera kanëmënyrat e tyre të të kënduarit.

Shenja: Po në festivale të tjerakeni marrë pjesë?

Nazif Çelaj: Po, kam marrë dhevazhdoj të marr pjesë në festivaletndërkombëtare. Marr shkas tëpërmend këtu Festivalin e Ohrit mekëngën “Legjenda e Urës”, ku mora

çmim të parë. Më pas kam marrë pjesëdhe në festivalin e Gonatit në Francëme grupin e Labërisë, ku po ashtumorëm çmimin e parë.

Shenja: Tashmë ispolifonia labenjihet në të gjithë botën. Në sa vendetë botës keni shkuar me grupin tuajdhe sa çmime ndërkombëtare kenimarrë?

Nazif Çelaj: Ku s‘kemi vajtur.Pothuajse në gjithë Evropën. Jemimirëpritur në mënyrë të shkëlqyerdhe kemi marrë 5 çmimendërkombëtare, si në Gjermani,Holandë, Izrael, Itali, Greqi. Në Greqikemi qenë me ansamblin “Tomori”.

Shenja: Po me regjisorë të huajkeni bashkëpunuar, pasi thuhet sekeni pasur kërkesa bashkëpunimi?

Nazif Çelaj: S’u njoha unë. Mëgjeti ajo. Në festivalin e Gonatit nëFrancë regjisorja e huaj na spikatineve. Ajo donte të vinte ne skenëElektrën, por i duhej një kor, me zëratë veçantë që qajnë. Pra, i duhej njëgrup prej 4 ose 5 vetash që tarealizonin këtë pjesë.

Ajo kishte kërkuar kudo, pors’kishte munduar të gjente atë qëmendonte, s’kishte mundur t’i kapteato zëra që ishin brenda idesë së saj.Prandaj u detyrua të kërkonte nëinternet. Papritur gjen në internet disanga këngët e mia, sidomos këngën e

Janinës. Siç më thoshte më vonë, ajo ubefasua kur dëgjoi Janinën dhe ngeli emahnitur. Që atë çast e vendosi se dotë më gjente dhe do më merrte. Ukrijuan lidhjet nëpërmjet internetitdhe unë shkova në Holandë. Kurkëndova në prova, aty regjisorja mëshikonte sikur të isha alien. Nuk enjihte mirë isopolifoninë, edhe psetashmë UNESKO e ka marrë nënkujdestarinë e saj.

Grupi im rrinte në sfond dhe prejaty këndonte në të qarë në rolin eElek trës. Ndërsa, kur e dhamë shfa -qjen. ishte një befasi e dytë. Publiku umrekullua me këtë mënyrë të qari.Duartrokitjet s‘kishin të sosur. Ishtenjë nga eksperiencat më të bukura tëjetës sime. Nga një rastësi u zbuluaedhe një visar joni në Holandë.

Shenja: Ke ndonjë peng nëskenë?

Nazif Çelaj: Jo. I kam arrit tëgjitha. Vetëm do të doja që të kishaedhe në këtë kohë më shumëangazhim. Neve zëri s’na ka ikur,jemi po ata që kemi qenë në zë.

Shenja: Po tashmë shikonindonjë deformim të isopolifonisë?

Nazif Çelaj: Sot kanë dalë lloj-llojrrymash të të kënduarit dhe në disaraste është hyrë dhe në isopolifoninë.Por, ajo nuk mund të deformohet,është unike në botë. �


Portret

“Kujdesi për isopolifoninë?Nazif Çelaj: Jo sa duhet dhesa i takon këtij zhanri. EdheFestivali Gjirokastrës vitet efundit më duket shumë ivakët. Nuk është ai interesimqë tregon bota për isopoli-foninë, pasi kur shkojmëjashtë nuk merret me mendse si na presin. Ndërsa nëvendin tonë shohim një llojnënvleftësimi.


Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com

KULT

URA

SHQI

PTAR

E

Si grup u formuan në vitin 1996.Eedhe atëherë edhe sot anëtarët egrupi janë: Genc Prelvukaj dhe

Milot Hasangjekaj. Të pyetur se çka ku-jtoni nga ftillimet në fushën e muzikësGenci përgjigjet: “Janë disa momenteqë nuk kujtohen në mënyrë të pastër. Samë shumë vite që kalojnë, ato zbehen.Realisht datën e fillimit të krijimeveprofesionale në muzikë e mbajmë nëmend për shkak së e kemi shënuar(ndryshe edhe atë do ta harronim), pordetajet tjera pjesërisht. Në mënyrë tëpërgjithshme them se ndjenja përmuzikën nuk lind brenda ditës, ajondërtohet gradualisht”.

Para se ta emërtonin grupin, ata ekishin formuar ndjenjën për muzikëndhe kishin parë se talenti i tyre po jeptefryte. Genci kujton se edhe atëherë, siedhe sot, kanë menduar që emri nuk karëndësi krahasuar me krijimet konkretemuzikore. "Emri ishte spontan, jo imenduar gjatë. Në fakt, kishim incizuardisa këngë dhe nuk kishim emër ende",kujton ato ditë Genci. Kjo tregon se tal-enti i dy djelmoshave ishte i madh, tal-ent i cili i dha frytet e veta në vazhdim.

Duke u kthyer prapa në kohë, Gen-ci kujton se, për shkak të rrethanave,nuk e kishte paramenduar grupin ash-tu si është sot. Ai shprehet: "Ne qëllime

kishim, por shumë të limituara, ngasesituata në atë kohë ta kufizonte edheëndrrën edhe imagjinatën. Krijimet ederiatëhershme i bënim për shkak tëdashurisë ndaj muzikës dhe jo për për-fitime materiale, edhe pse këto të fun-

KRIJIMTARIA NË KOHË LUFTE

Hip-hopi nga shumëkush është konsideruar si

vlerë në tregun muzikor shqiptar. Me fjalë të

tjera, dikush do të thoshte se është krijuar një

traditë e këtij zhanri muzikor ndër ne. Një nga

grupet më të vjetra shqiptare dhe shumë të

suksesshme, që e kultivuan këtë

zhanër muzike, është grupi

“Etnoengjujt”. Ne patëm

kënaqësinë që lexuesit të

revistës tonë t’ia sjellim një

profil të këtij grupi të suksesshëm.

"ETNOENGJUJT",grupi që bashkoishqiptarët� Naim BERISHA, Kosovë


Kultura shqiptare

dit erdhën me kalimin e kohës. Kështuqë edhe nuk e çanim kokën të ndër-tonim qëllime të mëdha në fillim. Por,pas çlirimit gjërat ndryshuan rrënjë-sisht dhe filluam të mendonim nëmënyrë më të përgjithshme".

Që nga koha kur ata filluan të mer-reshim me muzikë e deri më sot kakaluar një periudhë e gjatë. Një rrugë-tim i tillë e vë në dilemë Gencin se si dota quante veten: këngë-tar, kompozitor apoçka? "Tanimë ndodhemnë një pozitë të çudit-shme. Unë jam marrëme muzikën një kohëshumë të gjatë. Sot e bëjsërish, por me kufizimeshumë të theksuara. Nëanën tjetër kam mbaru-ar shkencat politikë dhepunoj me to. Profesionmë duket më e drejtë taquaj punën që e bëj tani,në përputhje me atë që kam studiuar",rrëfen ai.

Kur pyetet se a ka pasur grupi juajmomente të vështira gjatë karrierës,Genci shprehet se: "Padyshim që mo-mentet e luftës. Jo vetëm në lidhje mekarrierën, por edhe me të gjitha aspek-tet tjera. Meqenëse flasim për grupin,atëherë do të shpjegohem vetëm nëkëtë kontekst. Kishim realizuar disakëngë dhe nuk kishim asnjë metodë tëmundshme për t'i prezantuar në pub-lik. Në anën tjetër izolimi nga gjendja e

vështirë më shtynte të shkruaja gjatëgjithë ditës derisa në mbrëmje ndod-hesha në dyshim nëse ia vlente tëpunoja në atë drejtim apo jo. Shpeshedhe e kam grisur atë që e kam shkru-ar. Kjo ndodhte për shkak se nuk ekishim idenë se si do të ishte dita enesërme e mos të flasim se a do të real-izoheshin ato tekste ndonjëherë".Megjithatë ata ia dolën që “hobin e sh-

pirtit” ta kultivojnë nëvazhdimësi dheshumë suksesshëm.

Kur flet përmuzikën që kultivo-het sot në përgjithësi,ai e nis kështu: "Këngashpeshherë fletshumë. Ka edhe tëtilla që përmbajnëmesazh të mirë e tëqartë, por mos ta nën-vlerësojmë edhemuzikën që nuk ka

mesazh, por realisht u shërben mo-menteve dëfryese. Është një botë e tërë,ku secili e gjen atë që i fle atij. Sa u për-ket imitimeve, ato nuk janë zbulimeshqiptare. Ka edhe shumë e shumëvende në botë që krijojnë në mënyrë tëtillë. Kjo që e thashë, mos të nënkupto-het si arsyetim. Është gjë negative nëçdo rrethanë dhe meriton të luftohetnë çdo formë. Në fund secili artist osegrup zgjedh mënyrën e tij për të krijuardhe pastaj publiku e vlerëson cilësinë.Një gjë që nuk tjetërsohet është fakti që

origjinaliteti madhëron krijimtarinë enjë individi ose një kolektivi të ndër-lidhur me një qëllim të caktuar".

Tashmë kur jemi në prag të festës sëmadhe të mbarë kombit shqiptar 28Nëntorit, ne biseduam me Gencin rrethkëngës së tyre shumë të suksesshme“Albanian”, këngë e cila u vlerësuashumë dhe u shpërblye me shumëçmime. Kjo ishte kënga e cila i bashkoizemrat e të gjithë shqiptarëve anekëndbotës.

Si kulm të karrierës së grupit Gencie konsideron këngën “Albanian”, mad-je ai thotë se: "Kënga ‘Albanian’ ështëajo që na identifikon dhe, përmes saj,gjeneratat që vijnë do të na kujtojnë.Shpesh njerëzit e kanë barazuar rëndës-inë e saj me vepra të ndryshme mad-hore të ndërlidhura më kombin. Sido-qoftë, të gjithë kanë të drejtë për tavlerësuar në mënyrën e tyre. Unë evlerësoj si këngë që ka ardhur në mo-mentin e duhur dhe kohën e duhur.Është e qartë dhe e fuqishme. Unë nukdo të bëj diçka më të mirë asnjëherë mësa i përket muzikës. Mendoj që edhemesazhin për çdo 28 Nëntor e kamdhënë përmes saj".

I pyetur se sa është e lehtë të arrishfamën dhe sa është e vështirë ta mbashatë, Genci me një modesti të pashoqeshprehet se: "E para është shumë evështirë, por kur të arrihet, e dyta tëbëhet një barrë jashtëzakonisht e rëndë.Në fakt më e vështirë se e sfida e parë– arritja".

“Etnoengjujt” kanë realizuar disabashkëpunime shumë të suksesshmeme grupe dhe këngëtarë të tjerë.

Genci thotë se bashkëpunimi nëmuzikë, si edhe në çdo sferë tjetër, gjith-një është pozitiv. Është diçka mëndryshe. Një ndërlidhje e shijeve për-reth një krijimi të vetëm. �

“PLANET PËR TË ARDHMENPër planet në të ardhmenGenci thotë se janë në konsultime e sipër se çfarëdo të bëjnë në vitet që vijnë.Nuk mund të them asgjë tanipër tani.

“Të arriturat e deritanishme“Etnongjujt”, grupi më i vjetër shqiptar ihip-hopit deri tani ka realizuar 6 albume.I fundit është në vitin2009 – “Ethnomenon”.Po ashtu ka realizuaredhe shumë video-klipe.

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comKultura shqiptare


Fillimi i tetorit i mblodhi në Shkuprreth 60 studiues nga Shqipëria,Kosova dhe Maqedonia, të cilët

shpalosën të arriturat më të reja ngafusha e gjuhësisë, letërsisë, historisë dheetnokulturës. Seminarin V Ndërkom-bëtar i Albanologjisë, i organizuar ngaUniversiteti Shtetëror i Tetovës (USHT)më 3 dhe 4 tetor, ishte ngjarja më e mad-he kulturore e muajit. Seminari i sivjet-më i zhvilloi punimet në Shkup, në ob-jektin e USHT-së, që ndodhet aty.“Qyteti i Shkupit historikisht ka qenënjë nga qendrat më të rëndësishmeshqiptare, qendër e Dardanisë antikedhe e Vilajetit të Kosovës, i cili ndërshekuj e ruajti shqiptarësinë. Në njëvepër të tij Nikollë Ivanaj shkruante:‘atë që e përgatiti dhe duhej t’i mbetejlavdi Shkupit, rrethanat e diktuan qëajo t’i takonte Vlorës’”, tha drejtori iSeminarit, prof. dr. Fehari Ramadani.

Rektori i USHT-së, prof. dr. AgronReka, tha se e veçanta e SeminaritNdërkombëtar të Albanologjisë ështëse e ka krijuar identitetin e vet dhe syn-

on ta ruajë kontinuitetin nga viti në vit,me pasurimin e përmbajtjeve të tij dheashtu të transformohet aq sa lejonkarakteri i tij si institucion, me tema tëreja, trajtim problemesh, si edhe mepjesëmarrjen e studiuesve të rinj nëpunimet e këtij seminari. “Seminaret ekësaj natyre dhe manifestimet shken-

core të këtij niveli organizohen me qël-lim të shpalosjes së prurjeve të reja ngafushat shkencore përkatëse. Seminari iAlbanologjisë e ka po këtë synim dhepërherë do të mbetet manifestimndërkombëtar në shërbim të këtij qëlli-mi", tha Reka. Seminari Ndërkombëtari Albanologjisë përfaqëson veprimtarinë

SEMINARI V I ALBANOLOGJISË, NGJARJA MË E MADHEKULTURORE E TETORIT

Shkupi mblodhistudiuesit e trojeve shqiptareSeminari Ndërkombëtar i Albanologjisë përfaqëson veprimtarinë më të rëndësishme

shkencore, në hapësirat shqiptare në Maqedoni. Ai, përmes veprimtarisë së tij, jep

mesazhe bashkëpunimi e respekti jo vetëm për botën shqiptare, por për të gjithë

ata që e çmojnë shkencën, kulturën, dijen dhe vlerat e tjera njerëzore

� Anila LIMANI, Maqedoni


Kultura shqiptare

më të rëndësishme shkencore nëhapësirat shqiptare në Maqedoni. Ai,përmes veprimtarisë së tij, jep mesazhebashkëpunimi e respekti jo vetëm përbotën shqiptare, por për të gjithë ata qëe çmojnë shkencën, kulturën, dijen dhevlerat e tjera njerëzore. Seminari ishte indarë në katër sesione shkencore, në tëcilat studiuesit nga fusha të ndryshmetë albanologjisë mbajtën kumtesa nëlëmi, si: gjuhësia, letërsia, historia dheetnokultura. Referimet u shoqëruan medebate të frytshme shkencore. “Shqipjastandarde dhe shoqëria shqiptare”,“Romani shqiptar pas viteve të 90-ta”,“Shkupi qendër e rëndësishme politike,ekonomike, shoqërore dhe kulturore nëshek. XIX-XX”, “Toponimia në trevatlindore, dëshmi e autoktonisëshqiptare”, ishin temat kryesore të se-sioneve shkencore të gjuhësisë, letër-sisë, historisë dhe etnokulturës.

Profesor Salajdin Saliu, pjesëmarrësnë këtë manifestim të rëndësishëm,gjykon se seminari i sivjetmë ishte i suk-sesshëm, edhe pse, siç thotë ai, mund tëpërsoset edhe më tej. “Seminari VNdërkombëtar i Albanologjisë sivjet ufokusua në disa tema që mendoj se janëme shumë interes për botën kulturoredhe shkencore shqiptare. Do të veçojatemën bosht ‘Sfidat e kulturës shqiptarenë shekullin e ri’ dhe temën bosht të se-sionit të letërsisë ‘Romani shqiptar pasviteve 90-të’. Janë dy tema për të cilat jovetëm debatohet në sisteme të tjera kul-turore, por iniciohen edhe projekte tëshumta dhe të shtrenjta. Gjatë sesioneve

dhe debateve, pas tyre u vërejt se kashumëçka për t’u trajtuar”, tha Saliu. Aibeson se rezultatet e Seminarit do tëshihen atëherë kur do të përmblidhenkumtesat dhe do të paketohen si libër,me qëllim që të lexohen më ngeshëm.“Kam bindjen se do të reflektojnë mëshumë. Unë gjykoj se seminari i sivjet-më ishte i suksesshëm, edhe pse mundtë përsoset edhe më tej. Shumëçkakushtëzohet nga mjetet financiare. Uni-versiteti Shtetëror i Tetovës e trajton meshumë seriozitet këtë seminar me qël-lim që të dalë sa më i suksesshëm”,thotë ai duke shtuar se të arriturat nukpërcillen me bujë, sepse nuk është man-ifestim që ka synim publicitetin. “Qëlli-mi kryesor është që të dalin në pah të ar-riturat e studiuesve shqiptarë në fushatë ndryshme. Me këtë rast vlen të për-mendet edhe zemërgjerësia e komunëssë Çairit, gjegjësisht kryetarit të saj, z.

Izet Mexhitit, i cili e ndihmoi Seminar-in, për çka e falënderoj publikisht dhepërzemërsisht. Nuk e falënderoj për t’ibërë qejfin apo se kam pasur ndonjë in-teres personal. Aspak. Interesi im dhe iatyre që e organizojnë është që Seminaritë dalë sa më i suksesshëm dhe ta ruajëvazhdimësinë. Është satisfaksion morale jo material”, thotë ai. Saliu është ibindur se, nëse ky aktivitet do tëmbështetej edhe nga kryetarë të tjerëkomunash dhe veçmas nga institu-cionet përkatëse, Seminari, krahas se-sioneve përkatëse, ku morën pjesë emraeminentë të shkencës dhe kulturësshqiptare, do të shoqërohej edhe me ak-tivitete të tjera: kurse, ligjërata, botimespeciale, me prani shkencëtarësh, studi-uesish e studentësh nga vise tëndryshme të botës etj. Drejtori i Semi-narit, profesor Fehari Ramadani është ibindur se bashkërisht kanë arritur t’ipërmbushim të gjitha detyrat e progra-muara që Seminarin V ta bëjnë plotë-sisht të suksesshëm. “Kumtesat e pjesë-marrësve të këtij seminari janë përcjellëme një interesim të madh jo vetëm ngaana e studiuesve, por edhe nga studen-tët e Universitetit tonë, për të cilët kjo dotë jetë një përvojë e paharruar. Kumtesate seminaristëve ishin shumë të rëndë-sishme, pasi në to u trajtuan tema ak-tuale dhe me interes nga fusha tëndryshme të albanologjisë. Të katër se-sionet shkencore të Seminarit janëkarakterizuar nga një atmosferë evërtetë pune. Rreth 60 kumtesat e lexu-ara në këto sesione shkencore shpreso-jmë t’i kenë çuar përpara studimet në tëkatër fushat e albanologjisë, duke dhënënjë kontribut të çmueshëm përshkencën shqiptare”, thotë ai.

Në Maqedoni aktivitetet kulturoreshqiptare janë mjaft të dendura. PërveçSeminarit, që është ngjatja më e madhee tetorit gjatë këtij muaji, artdashësitpatën rastin të shohin edhe një komedidhe një ekspozitë. Në Teatrin Shqiptartë Shkupit u shfaq komedia urbane“XXL TV”, e shkruar nga dramaturguStefan Çapaliku dhe regji të AgronBibës, ndërkaq në galerinë “OKO” uhap ekspozita personale e piktorit Re-shat Ahmeti. �

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.comKultura shqiptare


Në kujtimtë

aktorit AliAhmeti

Para disa ditëve skenateatrore kosovare humbinjë nga veteranët e saj, ak-torin Ali Ahmeti. Ai ndër-roi jetë në natën e 15tetorit të 2011-tës, pas njësëmundje të rëndë më tecilën u ballafaqua një kohëtë gjatë. Ahmeti i takonplejadës së humoristëvekosovarë të cilët për njëkohë të gjatë ishin ikonatë ekranit të televizionitdhe filmit në Kosovës. Indjeri kishte interpretuarshumë role në skenën eteatrin dhe filmit nëKosovës, por famën e arri-ti me serialin humoristi“Autobusi”, ku luajti roline Delisë, një serial i real-izuar dekada më parë nëish-TVP.

Viteve të fundit, ngaviti 2004 e deri në vitin2011, po ashtu ishte nëskenë me rolin e Elezit nëserialin televiziv, “Kafene-ja jonë”. Vdekja e tij ështëcilësuar si një humbje përvetë artin dramatik dhefilmik të Kosovës. I.V.

Shtëpia Botuese “Epër7shme” ka botuar sëfundmi librin “Testamentete tradhtuara” nga shkrim-tari i njohur Milan Kun-dera. "Testamentet e trad-htuara” është njëpërmbledhje esesh mbiartin e romanit, të mbajturanga autori në Universitetine Sorbonës në Paris. Nënëntë pjesët përbërëse tëlibrit, autori prek një spek-tër të gjerë temash, mebosht qendror në estetikëne romanit. Emblematike përautorin është “tradhtia” eshumëfishtë që Maks Brodii bën Franc Kafkës: duke ishkelur testamentin e dukemos i shkatërruar ato vepraqë Kafka i donte të shkatër-ruara; duke krijuar një mit,një projeksion të paqenë tëpersonit Kafka; duke i bo-tuar mikut të tij edhe ditarëtintimë dhe korrespon-dencën me familjarë e tëdashur. Për Kunderën,vepra e artit duhet kuptuarnjëkohësisht si një produktme unitet dhe autonomi

vetjake, por edhe si qën-drim i artistit ndaj ekzis-tencës. Ai e godet me ash-përsi çdo përpjeke për tatradhtuar këtë identitet tëveprës, qoftë kur tradhtiabëhet nga një përkthyes ipasaktë, nga mbivendosja ejetës së autorit me veprën etij ose nga tentativa për t’iveshur veprës një mantelpolitik a një sistem filozofiktë caktuar.Kundera digre-son vazhdimisht nga kybosht qendror: ai heq para-lele e bën krahasime tëzhvillimit historik të ro-manit modern me muzikëndhe prek në mënyrë tëpërsëritur tema, si komu-nizmi, fëmijëria e tij, emi-grimi, turpi dhe privatësianë shoqërinë moderne,duke futur në valle, përnevojat e argumentimit tëvet, autorë, artistë e filozofënga më të ndryshmit. PërKunderën është thelbësoretë rilexohen nën këtë es-tetikë shumë nga artistët efilozofët më të rëndësishëm(Kafka, Broch, Musil, Niçe,

Heidegger, Stravinski,Janacek, sa për të përmen-dur disa), në mënyrë qëveprat e tyre të vendosennë kontekstin e duhur.

Ky libër është një tekstbazë për të kuptuar, në rad-hë të parë, vetë shkrimtarinKundera, por, më e rëndë-sishmja, ai ofron një kënd-vështrim origjinal dhebrilant për të parë gjithëartin modern. Me ironinëqë e karakterizon edhe nëveprat e fiksionit, autorilëviz me zhdërvjelltësi dhepa e humbur kurrë ritminnë një territor kulturorjashtëzakonisht të gjerë.

Përktheu: B. Gjini

Botohet për herë të parënë shqip një grumbull eseshnga filozofi i njohurbashkëkohor amerikanRichard Rortry. Nën titullin"Filozofia dhe e ardhmja",ky libër përmban njëmbëd-hjetë ese kulturologjike mbifilozofinë, letërsinë dhe kul-turën bashkëkohore.

Nga shumë studiuesRortry merret si një ngafilozofët më me ndikim nëAmerikën e pasluftës dheështë i njohur si një ngapërkrahësit e relativizmit.Ai konsiderohet një nga

etërit e postmodernizmitamerikan dhe atij perëndi-mor, duke ngërthyer nëfilozofinë e tij nga shumëdisiplina, si gjuhësia, esteti-ka, politika dhe feminizmi.

Kësisoj diskursi i tij përqen-drohet mbi traditën filo-zofike dhe atë historike, sidhe rolin e saj në kontek-stin bashkëkohor.

Në këto ese te ky libër aina paraqet disa trajtesa in-teresante mbi historinë eletërsisë dhe filozofisë si dymënyra të përafërta mendi-mi dhe refleksioni. Po ashtuinteresante janë edhe esetëe tij mbi historinë eshkencës dhe kulturësbashkëkohore dhe prob-lemet e saj.

Përktheu: A. Anxhaku

"Testamentet e tradhtuara"nga Milan Kundera

Richard Rortry vjen shqip


Kultura shqiptare

Këto ditë doli ngashtypi libri studimor ngafusha e folklorit “Folkloripërtej kufijve”, i studiusesArbnora Dushi. Libri sjellrisi në studimet shqiptaretë folklorit, veçanërisht nëmetodologjinë studimore.Studiuesi Sali Bytyçi vlerë-son se me sintagmën ‘folk-lori përtej kufijve’ studiues-ja pretendon një qasje tëpakufizuar ndaj materies folklorike,që në këtë rast fjala është për qasjenpërtej kufijve të njohur të përkufizim-it të kësaj materieje në folkloristikënshqiptare. Libri “Folklori përtej kufi-jve” është i ndarë në tre pjesë: “Folk-lori: një përpjekje për ripërkufizim”,“Lidhja e folklorit me historinë” dhe“Nga praktika e jetës zakonore”. Nëpjesën e parë janë përfshirë nëntëstudime: “Objekti i folklorit: kënd-vështrime të reja”, “Folkloristikashqiptare në Kosovë: historia estudimeve përballë ekzistencës et-nokulturore”, “Çështje të termi-

nologjisë në folkloristikë”,“Folklori dhe folkloristikashqiptare në tranzicion”,“Vendi i traditës gojore nëprogramet shkollore: shem-buj nga praktikat ndërkom-bëtare”, “Folklori në për-ballje me anominë” etj.; nëpjesën e dytë janë përfshirëdhjetë studime: “Midisfolklorit dhe historisë:çështja e besueshmërisë së

burimeve gojore”, “Beteja e Kosovës(1389) në këngët epike dhe në njëvepër të Kadaresë”, “Historia gojore simjet argumentimi në Apologjinë përSkënderbeun të Frang Bardhit”, “Dyhistori gojore nga zona e Hasit” etj.,ndërsa në pjesën e tretë janë përfshirëdy studime: “Virgjëreshat e përbetuarashqiptare: nga praktika e jetës za-konore në objekt studimiantropologjik dhe në subjekt trajtimiletrar” dhe “Tradita e moçme eahengut të quajtur ‘Dhjetë sahatë’”.Librin e botoi Instituti Albanologjik iPrishtinës.

Botime të reja

Sapo ka dalë nga shtypilibri më i ri i studiuesit AdilOlluri “Romani postmodernshqiptar”. Libri është studimme vlerë që zgjeron listën eemrave të autorëve post-modernë shqiptarë, qoftëduke provuar një hierarki ak-siologjike, qoftë duke bërëthjesht evidencim. Duke epranuar romanin “Vdekja mëvjen prej syve të tillë” si para-digmë të postmodernizmitshqiptar, Adil Olluri në këtë studimkërkon romanet që e pasojnë këtë mod-el, të cilin e sheh si model me perspek-tivë. Kështu shprehet studiuesi AgApolloni për këtë studim të Ollurit.Ndërsa studiuesi tjetër, Basri Çapriqi,ka shkruar se libri studimor i Adil Ol-lurit “Romani postmodern shqiptar”

është një veprimtari seri-oze kërkuese në fushën estudimeve letrareshqiptare. Në sferën estudimeve për postmod-ernizmin letrar, të cilatmungojnë në studimettona, ky libër paraqet njëvlerë të veçantë, sepse metë evidencohet prania emodelit postmodern nëromanin tonë. Qasja kri-tike e Adil Ollurit

mbështetet mbi parimet funksionale tëkërkimit, interpretimit dhe analizës le-trare, duke sjellë një model të veçantënë shqyrtimin e fenomeneve dhedukurive letrare që kanë të bëjnë mepostmodernizmin dhe veçoritë e tij, tëcilat janë të pranishme në romaninbashkëkohor shqiptar.

“Romani postmodern shqiptar”

“Folklori përtej kufijve”

Përgatiti: I.V.

Në Prishtinëështë

promovuarfjalori

Arabisht -Shqip

Profesor i Orientalistikës nëUniversitetit e Prishtinës, IsaMemishi, ka promovuar në Pr-ishtinë fjalorin Arabisht –Shqipnë dy vëllime me dy mijë faqe dheme mbi 100 mijë fjalë. Krejt kjopunë kishte nisur kur vetë ai, nëkohë studimesh, qe përballur metelashe të shumta në mungesë tënjë fjalori të tillë. Tani kjo vepërështë cilësuar si një e arritur emadhe e leksikografisë shqiptare.Ndërkaq nga studiuesit ështëvlerësuar si një fjalor që ka qenë ishumëpritur për opinionin shqip-tar, për studiuesit, për publicistët,shkencëtarët, madje edhe përnjerëzit kureshtarë që dëshirojnëta pasurojnë kulturën personaledhe të hapin horizonte të reja tëdijes. Ndërsa vetë autori i këtijfjalori është shprehur se, dukemarrë parasysh literaturën klasikeshumë të pasur, krahas leksikutbashkëkohor të gjuhës arabe,është dashur që në këtë projekt tëpërfshijë edhe mjaft shprehje tëvjetra.

Shqip

ër i-K

osov

ë-Ma

qedo

ni

ww

w.r

evis

tash

enja

.com


SPOR

TISH

QIPT

AR

Një sfidë për t'u fituar, një fi-tore për t’u festuar, një mo-ment për të përshëndetur,

dhe… një kuqezi që thërret: “Hej…hej… thuaju të gjithëve, nuk ndërrohetkombësia, nuk shitet shqiptaria”. Ështëmomenti pas fitores me Bjellorusinë 1-0 në “Qemal Stafa” dhe ai që ndez vul-lkanin kuqezi është Lorik Cana. Pamjamahnitëse në pak minuta ka bërë xhi-ron e botës. Mund ta bënte çdokush një

deklaratë të tillë, por askush si ai nukmund të ndizte një stadium të tërë. Memijëra të pranishëm, nga të gjitha trojet,e kanë përshëndetur. Është i dashur përtë gjithë. Njeriu që i bashkon dhe për-faqëson të gjithë kur flitet për ngjyratkuqezi. Është si një urë lidhëse, ndonësevetë Cana kërkon të jetë modest,pavarësisht nga impakti që dha në njëmoment të caktuar. Ai vendos në plan tëparë skuadrën, fanellën kuqezi. “Unë

një urë lidhëse? Jo, jo, të mos e ekzagj -erojmë. Unë besoj se ne si skuadër kemirealizuar një ëndërr, bashkimin e trojeveshqiptare. Nuk e kemi realizuar këtë nëpolitikë ose diçka tjetër, por ne e kemirealizuar. Kombëtarja dhe fanella e sajështë bërë një simbol i bashkimit. Përkëtë ajo ka një mbështetje të madhe ngaTirana, Prishtina ose Tetova. Është njënder dhe krenari që të luajmë për Kom-bëtaren, ajo është edhe e jona. Mundo-

LORIK CANA,heroi i gjallëNë çdo vend ku ka shkelur, në çdo vend ku kua luajtur, është

munduar të mos shkëputet nga Shqipëria. Gjithçka që e rrethon,

gjithçka flet shqip. Është gjithmonë i gatshëm, në çdo moment,

kur bëhet fjalë për Shqipërinë, për shqiptarët.

EMRI: Lorik CanaDATËLINDJA: 27 korrik 1983 VENDLINDJA: PrishtineGJATËSIA: 1.86 m

� Ardia PANA, Shqipëri

VITI SKUADRA NDESHJE GOLA2002–2005 Paris Saint-Germain 69 (2)2005–2009 Marseille 122 (8)2009–2010 Sunderland 31 (0)2010–2011 Galatasaraj 24 (1)2011– Lacio 2 (0)

FUTBOLLISTI QË KA NË ZEMËR SHQIPTARINË


Sporti shqiptar

hemi të japim më të mirën”, deklaronLoriku. Në çdo vend ku ka shkelur, nëçdo vend ku ka luajtur, është munduartë mos shkëputet nga Shqipëria. Gjithç-ka që e rrethon, gjithçka flet shqip. Ështëgjithmonë i gatshëm, në çdo moment,kur bëhet fjalë për Shqipërinë, përshqiptarët. Kërkon që të gjithë të shiko-jnë më parë interesin e vendit. “Unënuk po bëj ndonjë gjë të madhe, thjeshtpo kaloj një mesazh që besoj se e duantë gjithë shqiptarët: të shikojnë interesine vendit para atyre personale”, thotë ai.Të gjithë e dëgjuan, të gjithë e mbës ht -et ën thirrjen e tij dhe askush nuk e ku -ndërshtoi. Është i dashur për të gjithë,një lojtar me emër të madh, një kapiten.

Luftëtari kuqezi

I fortë, i shpejtë dhe i frikshëm përkundërshtarin. Ka treguar tempera-mentin e tij kudo ku ka shkelur, në çdostadium. Ka shkëlqyer gjithmonë mevrullin e tij, duke fituar shumë epitetenë fushën e blertë, por ai që i shkon mëshumë për shtat është “LUFTËTARI”.

Lorik Cana ka lindur në Prishtinë,në kryeqytetin e Republikës së Kosovës.Që në fëmijëri u largua nga vendlindjae tij për t'u vendosur në Zvicër. Fillimete tij i ka me skuadrën e Lausanne Sport.Talenti i tij zgjon vëmendjen e skuadrësfranceze Paris Saint Germain, e cila errëmbeu në moshën 16-vjeçare. Në fil-lim aktivizohet me skuadrën e të rinjve,por pa mbushur akoma 19-vjeç kalon nëskuadrën e parë. Menjëherë në lëvizje uvu dhe Federata Shqiptare e Futbollit, ecila në vitin 2002 i bëri një ftesë për tepërfaqësuesja e 21-vjeçarëve. Kjo ftesë urefuzua nga Loriku, pasi dëshira e tijishte Kombëtarja. Në vitin 2003 dëshirae tij u realizua, por në të njëjtën kohë njëinteresim tregoi edhe Arsenali. Disaprobleme administrative bënë që kalimii tij në kampionatin anglez të mos llog-aritej për momentin. Tri vite te ParisSaint Germain-i dhe në vitin 2005, pasmosmarrëveshjeve me trajnerin eskuadrës, u detyrua të largohet me des-tinacion Olimpikun e Marsejës. Në vitin2009 i realizohet një ëndërr e vjetër –kalimi në kampionatin anglez, me

skuadrën e Sanderlendit. Një vit teSanderlendi dhe destinacioni i radhësështë kampionati turk, skuadra e Gal-latasarajit. Aventura në Turqi nuk zgjatshumë, pasi italianët e Lacios e donin nëradhët e tyre. Loriku aktualisht ështëpjesë e skuadrës së Lacios. Shumëshëtitje, shumë skuadra, por ka mbeturi njëjti, “luftëtar” në fushën e lojës.

“Pritja në Maqedoni, madhështore”

Nuk mund të mungonte në Maqe-doni, ku skuadra e tij, Lacio, u përballme Rabotniçkin, takim ky i vlefshëmpër Ligën Europiane. Nuk mund tëmungonin dhe tifozët, nuk mund tëmungonte dhe pritja madhështore.“Lorik Cana ti je krenari, Igli Tare leg-jenda je ti”, ishin thirrjet e tifozëve tëvendosur në grupet e tyre: “Ballistët”,“Kastriotët” dhe “Sokolat”. “Ishte ejashtëzakonshme, me shumë emocione.Nga pritja në aeroport, në hotel e deri nëstadium, ishte fantastike. Nuk e kishaimagjinuar”, deklaron Cana.

Përkrah emrave të mëdhenj

Ka shëtitur shumë, ka pasur fatin tëketë përkrah emra të mëdhenj, njëko-hësisht edhe përballë. Te PSG-ja kishteshokë skuadre Ronaldinjon, te Marsejakishte Riberinë, por është përballuredhe me emra të mëdhenj, ku mund tëpërmendim Runin në Angli. Ai e kon-sideron veten me fat për atë që ka për-jetuar dhe mësuar nga yjet e futbollit.“Të luash me disa nga lojtarët më tëmëdhenj, është kulmi i karrierës. Prejtyre kam mësuar shumë dhe me shpe-jtësi të madhe. Kjo më ka ndihmuar tëbëhem më i fortë si njeri dhe si futbol-list”, thotë Cana.

“Vetëm muzikë shqiptare”

Nuk ka rëndësi se cilës rrymë i për-ket, e rëndësishme është që të jetëmuzikë shqiptare. Lorik Cana i prefer-on që të gjitha. “Në makinën time, nën-tëdhjetë për qind e këngëve janë nëgjuhën shqipe. Më pëlqejnë këngët e të

gjitha rrymave. Kam disa këngëtarë tëpreferuar, por më shumë më pëlqenShkëlzen Jetishi”.

Cana pa futbollin

Në maksimum e shfrytëzon kohën elirë. Ai e organizon me përpikëri pro-gramin për atë periudhë që nuk është iimpenjuar me futbollin. Në çdo vend kuka luajtur, Francë, Angli, Turqi dhe, sëfundmi, në Itali mundohet të mos shkë-putet nga Shqipëria. Televizionin e kon-sideron shumë të rëndësishëm, kukanalet shqiptare zënë pothuajse tëgjithë kohën. Nuk lë mënjanë asshoqërinë. Është edhe një lexues i rreg-ullt, nuk i mungojë librat. Edhe çështjete bamirësisë zënë një vend të rëndë-sishëm në agjendën e tij. Lojtari kuqezii konsideron si gjëra që nuk të marrinshumë kohë, por që janë shumë tërëndësishme. Nuk mund të lëmë papërmendur arkeologjinë. Ai mundohettë shkojë kudo, të vizitojë çdo vend.

Koka e Zeusit

Cana së bashku me Igli Taren kanëbërë të mundur rikthimin e kokës sëZeusit, pasi paguan një shumë prej 20mijë eurosh nga llogaria e tyre. Një ud-hëtim në Itali, për të ndjekur derbin La-cio-Roma, solli dhe idenë për të rikthy-er një vlerë kulturore aty ku i takonte –në Butrint. Zemërgjerësia e tij dhe e IgliTares bëri që koka e Zeusit të rikthehejaty ku ishte marrë shumë vite më parë.

Me Aleancën Kuqezi

Është pjesë e Aleancës Kuqezi, përtë mos thënë imazhi i saj, një lëvizje mengjyra të forta kombëtare. Premton sedo të japë maksimalisht kontributin etij. Ai në asnjë moment nuk dëshiron tëngatërrohet me ndonjë parti politike, emajtë ose e djathtë qoftë. Madje, as-njëherë nuk ka dalë hapur për tëmbështetur një lëvizje. Por, në këtë rastgjithçka ka ardhur natyrshëm, pasisipas tij AK ka synime të qarta: njëlëvizje që kërkon mbrojtjen e intere-save të kombit. �

Revista SHENJA, Nr. 8, Nentor 2011

Documents

Transcript of Revista SHENJA, Nr. 8, Nentor 2011