REPUBLIKA SRPSKA VLADA -...

STRATEGIJA RAZVOJA MALIH I SREDNJIH PREDUZEĆA

U REPUBLICI SRPSKOJ

ZA PERIOD 2006 - 2010. GODINA

САДРЖАЈ

Banja Luka, februar 2006. godine

REPUBLIKA SRPSKA

VLADA

1

S A D R Ž A J

1. Uvodne napomene 02 1.1. Mala i srednja preduzeća – definicija i značaj 03 1.2. Makroekonomski ambijent u kojem posluju MSP u RS 04

2. Analiza stanja MSP u Republici Srpskoj 08 2.1. Struktura MSP i preduzetnika u RS 08

2.2. Analiza institucionalne podrške MSP 11 2.3. Analiza finansijske podrške MSP-u 17 2.3.1. Podrška javnog sektora 17 2.3.2. Finansijska ponuda komercijalnih banaka 17 2.3.3. Finansijska ponuda mikrokreditnih organizacija 18 2.3.3. Finansijska ponuda lizing kuća 19

3. Identifikacija prepreka za razvoj MSP u RS 19 3.1 Administrativno-pravne prepreke 19 3.2. Ekonomske prepreke 21 3.3. Društveno-političke i kadrovske prepreke 24 3.4. Demografsko-sociološke prepreke 24 3.5. Prepreke karakteristične za regionalni razvoj 25 3.6. Ostale prepreke 26

4. Identifikacija potencijala za razvoj MSP u RS 27 4.1. Prirodni resursi 27

4.1.1. Poljoprivredno zemljište 27 4.1.2. Šumski resursi 27 4.1.3. Vodni potencijal 28 4.1.4. Prirodne ljepote i ostali turistički potencijali 28

4.2. Geostrateški potencijali 29 4.3. Demografski potencijali 29 4.4. Tržišni potencijali 31 4.5. Privredna tradicija 31 4.6. Potencijali ključnih privrednih djelatnosti 32

5. SWOT analiza 36 6. Strateški ciljevi i podsticajne mjere za MSP u RS za period 2006. - 2010. godina 38

6.1. Vizija razvoja i strateški ciljevi 38 6.2. Operativni ciljevi 38

6.2.1. Jačanje finansijske podrške MSP i preduzetništva 38 6.2.2. Ubrzanje postupka i smanjenje troškova registracije poslovnih subjekata 39 6.2.3. Smanjenje fiskalnog opterećenja i poreska politika ka MSP 40 6.2.4. Jačanje institucionalne podrške razvoja MSP 40 6.2.5. Stvaranje i razvoj preduzetničke infrastrukture 41 6.2.6. Partnerstvo i klasterizacija MSP 41 6.2.7. Obrazovanje preduzetnika 41

6.2.7.1. Srednješkolsko stručno obrazovanje 41 6.2.7.2. Visokoškolsko obrazovanje 42 6.2.7.3. Neformalno obrazovanje i sticanje vještina 42

6.2.8. Jačanje inovacijske i tehnološke konkurentnosti MSP 43 6.2.9. Jačanje uloge informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoju MSP 43 6.2.10. Internacionalizacija MSP 44

6.3. Programi podsticaja razvoja MSP za period 2006. – 2010. godina 44 7. Matrica programa podsticaja sa nosiocima, vremenskim i finansijskim okvirom 50

7.1. Planirana podsticajna sredstva koja je potrebno izdvojiti za sprovođenje Strategije razvoja MSP u RS za period 2006. - 2010. godina 53

8. Monitoring sprovođenja strategije razvoja MSP u RS za period 2006.-2010. godina 53

2

1. UVODNE NAPOMENE Strategija razvoja malih i srednjih preduzeća u Republici Srpskoj za period 2006.- 2010. god. ima za cilj da kreira okvir za stvaranje dinamičnog, konkurentnog i izvozno orijentisanog sektora malih i srednjih preduzeća u Republici Srpskoj u narednom petogodišnjem periodu. Najznačajniji društveni i privredni efekti koji će se postići uspješnom realizacijom Strategije biće povećanje zaposlenosti, povećanje izvoza, smanjenje platnog deficita, ravnomjerniji regionalni razvoj i jačanje materijalne osnove za obrazovanje, zdravstvo, i druge važne društvene djelatnosti. Analiza stanja u oblasti malih i srednjih preduzeća sa prijedlogom mjera za poboljšanje uslova poslovanja, koja čini polaznu osnovu za Strategiju, pokazuje da su strateški ciljevi realni i ostvarivi. Ostvarenjem strateških ciljeva odnos broja malih i srednjih preduzeća i preduzetničkih radnji odnosno malih i srednjih pravnih subjekata prema ukupnom broju stanovnika, kao i broj zaposlenih u ovom sektoru u Republici Srpskoj značajno će se približiti prosjeku u Evropskoj Uniji. Strategiju je obradila Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa naučnim saradnicima: prof. dr Janko Cvijanović, Univerzitet u Beogradu, prof. dr Milenko Dostić, Univerzitet u Sarajevu, prof. dr Vujo Vukmirica i prof. dr Sretko Košpić, Univerzitet u Banjoj Luci, koji su obradili ključne segmente Strategije: Potencijali za razvoj MSP; Prepreke za razvoj MSP; Izvozna konkuretska sposobnost MSP i Vizija dugoročnog razvoja MSP sa ključnim programima koje trebaju stvoriti poslovni ambijent za razvoj MSP u Republici Srpskoj. Metodološki pristup u izradi Strategije polazi od sljedećih principa: usklađenost sa Evropskom poveljom za mala preduzeća, sektorski pristup razvoju malih i srednjih preduzeća, ujednačenje regionalnog razvoja Republike Srpske i jačanje lokalnih inicijativa. Usklađenost sa Evropskom poveljom za mala preduzeća ogleda se naročito kroz jeftinije i brže pokretanje malih preduzeća, bolje zakonodavstvo i propise, oporezivanje i finansijsku podršku, obrazovanje i obuku za preduzetništvo, razvijanje tehničko-inovativnih i organizacionih znanja, bolje korišćenje jedinstvenog tržišta, implementaciju informaciono-komunikacionih tehnologija i efikasnije predstavljanje interesa MSP na međunarodnom i državnom nivou. U cilju što efikasnijeg i racionalnijeg korištenja nedovoljnih finansijskih sredstava, neophodno je fokusirati podsticajne mjere na manji broj privrednih sektora i to prvenstveno na prehrambeni, drvoprerađivački, turistički, metaloprerađivački i sektor informaciono-komunikacionih tehnologija. S obzirom na vrlo neujednačen regionalni razvoj Republike Srpske u Strategiji je predviđeno posebno podsticanje manje razvijenih i pograničnih područja. Za realizaciju ovih aktivnosti neophodno je formiranje regionalnih razvojnih centara Agencije i usmjeravanje sredstava u zavisnosti od stepena razvijenosti regija. Za razvoj MSP od prioritetne važnosti je stvaranje razvojnog ambijenta na lokalnom nivou, pa je u Strategiji poklonjena velika pažnja razvoju lokalne institucionalne i preduzetničke infrastrukture: lokalne agencije, odjeljenja za privredu, info pultovi, poslovni inkubatori i poslovne zone. Praćenje realizacije Strategije će vršiti Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa Ministarstvom za privredu, energetiku i razvoj kroz četvoromjesečne izvještaje koji će se podnositi Vladi RS i godišnje izvještaje Narodnoj skupštini Republike Srpske.

3

1.1. Mala i srednja preduzeća – definicija i značaj Mala i srednja preduzeća su glavni nosilac razvoja privrede evropskih zemalja. Važni su pokretači inovacija, zaposlenja, te socijalne i lokalne integracije u Evropi. Evropska povelja za mala preduzeća, koja je obavezna za sve zemlje članice Evropske unije, zemlje kandidate za članstvo u Evropsku Uniju i zemlje Zapadnog Balkana (Albanija, Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Srbija i Crna Gora i Kosovo), ističe deset područja koji su značajni za poboljšanje poslovnog okruženja za mala preduzeća, a odnose se na reformu zakona, pristup finansijama, poslovno zastupanje, obrazovanje u preduzetništvu, konkurentnost i dr. Bosna i Hercegovina je potpisala Evropsku povelju za mala preduzeća u junu 2003. godine. Zajedno sa drugim zemljama Zapadnog Balkana, Bosna i Hercegovina dostavlja godišnje izvještaje Evropskoj komisiji o ostvarenim ciljevima Povelje. Sprovođenje ciljeva zacrtanih Poveljom predstavlja veoma značajan korak ka članstvu u Evropsku Uniju. Šta su to mala i srednja preduzeća? Postoje različite definicije malih i srednjih preduzeća. U Velikoj Britaniji mala preduzeća se definišu kao subjekti koji imaju do 200 zaposlenih, u Francuskoj mala preduzeća zapošljavaju od 6 do 50, odnosno do 100 ili 200 zaposlenih, srednja od 51 do 500 zaposlenih, dok se na primjer u Njemačkoj, za definisanje malih i srednjih preduzeća pored broja zaposlenih, uzima u obzir i ukupni godišnji prihod. Prema odredbama EU mala i srednja preduzeća imaju manje od 250 zaposlenih, godišnji promet manji od 40 miliona eura i upravljački su nezavisna. Prema OECD definiciji mala i srednja preduzeća imaju manje od 500 zaposlenih, mada se svakoj zemlji ostavlja prostor da ovaj broj smanji ili poveća (u nekim zemljama 100 ili čak 300 zaposlenih predstavlja gornju granicu). Mikro preduzeća imaju 1- 4 zaposlenih, vrlo mala 5- 19, mala 20 – 99 i srednja preduzeća 99 – 500 zaposlenih. U Bosni i Hercegovini ne postoji jedinstvena, zajednička definicija MSP. Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa BiH je krajem 2004. godine pokrenulo inicijativu za definiciju koncepta malih i srednjih preduzeća na nivou države s obzirom da se na entitetskim nivoima koriste različite definicije. U Republici Srpskoj, prema Zakonu o podsticanju razvoja malih i srednjih preduzeća („Službeni glasnik RS“, br. 64/02), preduzeća se prema veličini razvrstavaju na mala i srednja u zavisnosti od:

prosječnog broja zaposlenih ukupnog prihoda od prodaje zbira bilansne aktive.

U skladu s tim mala preduzeća se definišu kao pravna lica koja: zapošljavaju prosječno godišnje od 11 do 50 radnika, ostvaruju ukupni godišnji prihod od prodaje do 4.000.000,00 konvertibilnih maraka, ili imaju

zbir bilansne aktive u vrijednosti do 2.000.000,00 konvertibilnih maraka. U okviru malih preduzeća razlikujemo i mikro preduzeća koja zapošljavaju prosječno godišnje do deset radnika. Srednja preduzeća su pravna lica koja:

zapošljavaju prosječno godišnje od 51 do 250 radnika, ostvaruju ukupni godišnji prihod od prodaje do 20.000.000,00 konvertibilnih maraka, ili imaju

zbir bilansne aktive u vrijednosti do 10.000.000,00 konvertibilnih maraka. U cilju usklađivanja definicije malih i srednjih preduzeća u RS sa direktivama EU predviđena je izmjena u Zakonu o podsticanju razvoja malih i srednjih preduzeća u prvoj polovini 2006. godine. Prema podacima Evropske banke za obnovu i razvoj, u većini zemalja Jugoistočne Evrope učešće MSP u bruto domaćem proizvodu je više od 50%. Slika 1.1. prikazuje broj MSP na 1000 stanovnika u zemljama Jugoistočne Evrope i zemljama članicama EU u 2002. godini.1 Bosna i Hercegovina (7), Moldavija (6,1) i Srbija i Crna Gora (7,8), su u 2002. godini imale najmanji broj malih i srednjih preduzeća na 1000 stanovnika u odnosu na ostale zemlje regiona. Najveći broj MSP na 1000 stanovnika imale su Poljska (87), Mađarska (85,9) i Češka (85,1).

1 Izvor: European Bank for Reconstruction and Development, Spotlight on south-eastern Europe, 2004

4

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

Alba

nija

Bosn

a i H

erce

govi

na

Buga

rska

Hrv

atsk

a

Mak

edon

ija

Mol

davi

ja

Rum

unija

Srbi

ja i

Crn

a G

ora

Češ

ka

Mađ

arsk

a

Poljs

ka

Slov

ačka

Slov

enija

Zem

lje E

U (2

000)

Slika 1.1. Broj MSP na 1000 stanovnika u zemljama Jugoistočne Evrope

Da bi se ovakva slika o malim i srednjim preduzećima u Bosni i Hercegovini poboljšala, potrebno je stvoriti što povoljnije okruženje za razvoj ovog sektora.

1.2. Makroekonomski ambijent u kojem posluju MSP u RS Makroekonomski ambijent u kojem posluju MSP u Republici Srpskoj odnosno stanje ukupne privrede Republike Srpske prikazano je kroz nekoliko osnovnih pokazatelja, kao što su: bruto domaći proizvod, industrijska proizvodnja, ostvareni robni promet sa inostranstvom - uvoz i izvoz, pokazatelji zaposlenosti i stopa inflacije. Kao izvor podataka korišteni su podaci Republičkog zavoda za statistiku RS. Bruto domaći proizvod u Republici Srpskoj obračunat je proizvodnom metodom koja je zasnovana na konceptu sistema nacionalnih računa po kojem se osim proizvodnih djelatnosti u obzir uzimaju i neproizvodne djelatnosti kao što su finansijsko posredovanje, obrazovanje, zdravstvo, državna uprava, društvene organizacije i sl. Bruto domaći proizvod se sastoji od bruto dodate vrijednosti i poreza na promet umanjenog za subvencije. Vrijednost bruto domaćeg proizvoda u Republici Srpskoj i njegova dinamika rasta za period 2002 - 2004. godina prikazani su u tabeli 1.1 i slici 1.2.

Tabela 1.1. Bruto domaći proizvod u Republici Srpskoj za period 2002 - 2004. godina Pokazatelj/godina 2002. 2003. 2004.

Bruto domaći proizvod u tržišnim cijenama (u hilj. KM) 3417542 3717022 4225687 Bruto domaći proizvod po stanovniku (KM) 2348 2539 2871 Indeks rasta BDP 108.8 113.7

Izvor: Republički zavod za statistiku RS

0500

1,0001,5002,0002,5003,0003,5004,0004,500

2002. 2003. 2004.

(u h

iljad

ama)

0

500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

Bruto domaći proizvod u tržišnim cijenama (milioni KM)Broj stanovnika (u hiljadama)Bruto domaći proizvod po stanovniku (KM)Indeks rasta BDP

Slika 1.2. BDP u Republici Srpskoj za period 2002 - 2004. godina

5

Rast bruto domaćeg proizvoda u Republici Srpskoj je zabilježen i u 2003. i 2004. godini. Bruto domaći proizvod u 2003. godini, u odnosu na bruto domaći proizvod 2002. godine, porastao je za 8,8% što je posljedica rasta bruto dodate vrijednosti koja porasla za 10,8% i rasta prihoda od poreza na promet za 1,2%. Ovakva promjena je posljedica postepenog oporavka industrijske proizvodnje koja je u 2003. godini zabilježila rast od 5,7%. Bruto domaći proizvod po stanovniku u 2003. godini iznosio je 2.539 KM dok je u 2002. godini iznosio 2.348 KM. Rast bruto domaćeg proizvoda u 2004. godini za 13,7% posljedica je rasta bruto dodate vrijednosti za 15,6% i rasta prihoda od poreza na promet za 5,7%. Industrijska proizvodnja je takođe zabilježila rast od 9,7%. U 2004. godini je takođe obilježen rast i bruto domaćeg proizvoda po stanovniku na 2.871 KM. Vrijednost bruto domaćeg proizvoda i bruto dodate vrijednosti i njihova struktura po djelatnostima kao i indeks rasta za period 2002 - 2004. godina prikazan je u tabeli 1.2. Tabela 1.2. Struktura bruto domaćeg proizvoda i bruto dodate vrijednosti u Republici Srpskoj po

djelatnostima za period 2002 - 2004. godina

Bruto dodata vrijednoost u osnovnim cijenama (u hilj. KM)

Struktura u % Indeks

2002 2003 2004 2002 2003 2004 2003/ 2002

2004/ 2003

Poljoprivreda i šumarstvo 568596 505912 636609 21,1 16,9 18,4 89,0 125,8

Ribarstvo 1155 974 1593 0,0 0,0 0,0 84,3 163,6

Vađenje rude i kamena 41135 52202 71321 1,5 1,7 2,1 126,9 136,6

Prerađivačka industrija 231552 251372 286575 8,6 8,4 8,3 108,6 114,0 Proizvodnja i snabdjevanje el.energijom, gasom, parom i toplom vodom

174806 262375 294820 6,5 8,8 8,5 150,1 112,4

Građevinarstvo 192586 160531 180578 7,1 5,4 5,2 83,4 112,5 Ukupno proizvodne djelatnosti 1209830 1233366 1471496 44,8 41,2 42,6 101,9 119,3

Trgovina na malo i veliko 346238 446886 574071 12,8 14,9 16,6 129,1 128,5

Hoteli i restorani 100175 123486 154948 3,7 4,1 4,5 123,3 125,5

Saobraćaj i veze 322721 343982 356204 12,0 11,5 10,3 106,6 103,6

Finansijsko posredovanje 99722 123858 138858 3,7 4,1 4,0 124,2 112,1 Aktivnosti u vezi s nekretninama 46184 47723 53792 1,7 1,6 1,6 103,3 112,7

Državna uprava 373182 397267 408229 13,8 13,3 11,8 106,5 102,8

Obrazovanje 127722 135813 151186 4,7 4,5 4,4 106,3 111,3

Zdravstvo 122672 143333 155847 4,5 4,8 4,5 116,8 108,7

Ostalo 39409 88580 107789 1,5 3,0 3,1 224,8 121,7

Ukupno uslužne djelatnosti 1578025 1850928 2100924 58,4 61,9 60,8 117,3 113,5

FISIM2 -87662 -93019 -114292 -3,2 -3,1 -3,3

Ukupno po djelatnostima 2700193 2991275 3458128 100,0 100,0 100,0 110,8 115,6

Porez na proizvode i usluge 717349 725747 767559 BRUTO DOMAĆI PROIZVOD 3417542 3717022 4225687 108,8 113,7


U strukturi bruto domaćeg proizvoda u Republici Srpskoj u periodu 2002 - 2004. godina najveće učešće u odnosu na ostale djelatnosti imaju poljoprivreda i šumarstvo. Učešće industrijske proizvodnje i proizvodnih usluga je na niskom nivou što se odražava i na ostale makroekonomske indikatore kao što su stopa zaposlenosti, spoljnotrgovinski bilans i dr. U 2004. godini je u odnosu na 2003. godinu ostvaren rast proizvodnih djelatnosti za 19,3% od čega je najveći rast ostvaren u ribarstvu (63,6%), koji je u direktnoj vezi sa povećanjem broja i rastom постојећих

2 FISIM predstavlja razliku između potraživanja po osnovu kamata (aktivne kamate) i obaveza po kamatama (pasivne kamate) za institucionalne jedinice finansijskog posredovanja. Ovom stavkom je izvršena korekcija bruto dodate vrijednosti za nivo ukupne ekonomije.

6

МСП која су доминантна у овој привредној дјелатности, и вађењу руде и камена (36,6%) што за собом повлачи раст броја МСП у разним пратећим производним и услужним дјелатностима. Učešće uslužnih djelatnosti u strukturi bruto domaćeg proizvoda je veće u odnosu na proizvodne djelatnosti pa je tako sa 58,4% u 2002. godini njihovo učešće poraslo na 60,8% u 2004. godini što je posljedica rasta: trgovina na veliko i malo (28,5%) i hoteli i restorani (25,5%). Industrijska proizvodnja je povećana i u 2003. i 2004. godini pa je tako u 2003. godini u odnosu na 2002. godinu rast industrijske proizvodnje iznosio 5,7% a u 2004. godini 9,7% u odnosu na isti period 2003. godine. Najveći rast ostvaren je u vađenju rude i kamena i prerađivačkoj industriji.

Tabela 1.3. Indeks fizičkog obima industrijske proizvodnje u periodu 2002- 2004.godina

Industrijska proizvodnja/period 2003/2002 2004/2003

Ukupno industrijska proizvodnja 105,7 109,7 Vađenje rude i kamena 122,4 136,7 Prerađivačka industrija 99,5 107,2 Proizvodnja i snabdjevanje električnom enegijom, gasom, parom i toplom vodom 116,3 105,7


Spoljnotrgovinska robna razmjena Republike Srpske u 2004. godini je povećana za 29,9% u odnosu na 2002. godinu dok deficit spoljnotrgovinske razmjene premašuje 2 puta vrijednost ostvarenog izvoza. Pokrivenost uvoza izvozom u 2002. godini iznosila je 26,13%, 2003. godine 24,94% a 2004. godine pokrivenost uvoza izvozom je bila 31,19%. Razlog tome je pokretanje nekoliko značajnih kapaciteta kao što su Tvornica glinice Birač, Novi rudnici Ljubija i dr. Najznačajniji spoljnotrgovinski partneri RS u uvozu su susjedne zemlje odnosno bivše jugoslovenske republike (Srbija i Crna Gora, Hrvatska i Slovenija), Italija i SR Njemačka. Ukupna vrijednost uvoza u Republiku Srpsku u 2003. godini iznosila je 2.150.546 hiljada KM što je za 0,6% manje u odnosu na uvoz ostvaren u 2002. godini. U 2004. godini povećana je ukupna vrijednost uvoza za 25,7% i iznosila je 2.702.771 hiljada KM a najvažniji partneri RS su bili Srbija i Crna Gora (26,2%), Hrvatska (11,3%), SR Njemačka (9,1%) i Italija (9,0%). Najveće učešće u uvozu zauzima roba široke potrošnje od kojih se veliki dio može proizvoditi u Republici Srpskoj što predstavlja značajnu mogućnost za osnivanje novih MSP uz obezbjeđenje adekvatnih podsticaja za njihovo osnivanje.

Tabela 1.4. Robni promet Republike Srpske sa inostranstvom – uvoz (u hilj. KM)

Uvoz Indeksi Zemlja/godina 2002 2003 2004 I-VII 2005 2003/2002 2004/2003

Srbija i Crna Gora 553.087 487.951 706.832 394.197 88,2 144,9 Slovenija 246.092 157.303 158.961 80.483 63,9 101,1 SR Njemačka 157.192 215.309 244.592 160.152 137,0 113,6 Austrija 165.079 89.415 121.167 68.348 54,2 135,5 Italija 155.649 149.578 243.614 164.283 96,1 162,9 Hrvatska 236.434 254.865 305.518 131.499 107,8 119,9 Mađarska 160.976 191.054 155.599 58.671 118,7 81,4 Ostale zemlje 489.858 605.071 766.488 468.493 123,5 126,7 UKUPNO 2.164.367 2.150.546 2.702.771 1.526.126 99,4 125,7


U 2003. godini vrijednost ukupnog izvoza iznosila je 536.250 hiljada KM što je za 5,2% manje nego u 2002. godini. Rast izvoza od 57,2% u odnosu na 2003. godinu ostvaren je u 2004. godini i iznosio je 842.920 hiljada KM. Najznačajniji spoljnotrgovinski partneri RS u izvozu su bili Srbija i Crna Gora (30,6%), Litvanija (13,2%), Italija (12,6%) i Hrvatska (10,4%).

7

Tabela 1.5. Robni promet Republike Srpske sa inostranstvom - izvoz (u hilj. KM) Izvoz Indeksi Zemlja/godina

2002 2003 2004 I-VII 2005 2003/2002 2004/2003

Srbija i Crna Gora 277.868 222.617 258.029 117.751 80,1 115,9 Litvanija 110.913 62.111 Slovenija 33.763 37.426 60.519 41.139 110,8 161,7 SR Njemačka 29.747 28.966 53.503 33.061 97,4 184,7 Austrija 11.728 15.302 19.589 18.201 130,5 128,0 Italija 62.949 55.116 106.397 67.748 87,6 193,0 Hrvatska 50.480 58.386 87.993 60.644 115,7 150,7 Ostale zemlje 99.112 118.437 145.977 191.177 119,5 123,3 UKUPNO 565.647 536.250 842.920 591.832 94,8 157,2


U periodu januar - juli 2005. godine obim spoljnotrgovinske razmjene Republike Srpske sa inostranstvom iznosio 2.117.958 hiljada KM od čega se na izvoz odnosi 591.832 hiljade KM a na uvoz 1.526.126 hiljada KM. Spoljnotrgovinski deficit za period januar-juli 2005. godine iznosio je 934.294 hiljade KM. Pokrivenost uvoza izvozom iznosi 38,8%. Ukupan broj zaposlenih u 2004. godini iznosio je 236.239 zaposlenih što je za 1,1% veće u odnosu na 2002. godinu. Struktura zaposlenih u RS po djelatnostima pokazuje smanjenje broja radnika u proizvodnim djelatnostima a posebno u prerađivačkoj industriji, dok je najveći broj zaposlenih u trgovini. Smanjenje broja zaposlenih u proizvodnim djelatnostima je u najvećoj mjeri posljedica procesa privatizacije i otpuštanja velikog broja radnika.

Tabela 1.6. Broj zaposlenih u Republici Srpskoj po djelatnostima za period 2002 - 2004. godina

Djelatnost/godina 2002 2003 2004

Poljoprivreda, lov i šumarstvo 9913 9567 8817 Ribarstvo 279 311 304 Vađenje rude i kamena 3778 3800 3537 Prerađivačka industrija 66057 63270 59107 Proizvodnja i snabdjevanje el.energijom, gasom, parom i toplom vodom 9470 9454 9415 Građevinarstvo 13135 12249 11815 Ukupno proizvodne djelatnosti 102632 98651 92995 Trgovina na malo i veliko 34281 37090 40272 Hoteli i restorani 11664 13310 13709 Saobraćaj i veze 14333 14653 14511 Finansijsko posredovanje 3119 2815 2604 Aktivnosti u vezi s nekretninama 5068 5408 5688 Državna uprava 19870 20412 19892 Obrazovanje 14847 15272 16018 Zdravstvo 14237 14332 14396 Ostalo 13667 14499 16156 Ukupno uslužne djelatnosti 131086 137791 143246 UKUPNO 233718 236438 236239


8

2002. 2003. 2004.232

233

234

235

236

237

(u h

ilj. K

M)

Tabela 1.7. Lica koja traže zaposlenje za period 2002 - 2004. godina Broj lica koja traže zaposlenje/godina 2002. 2003. 2004.

Broj lica koja traže zaposlenje 145.490 136.726 140.837 Izvor: Republički zavod za statistiku RS

2002. 2003. 2004.132

134

136

138

140

142

144

146

(u h

ilj. K

M)

Stopa inflacije, mjerena stopom rasta cijena na malo, u periodu od 2002. do 2004. godina je bila na veoma niskom nivou i s obzirom na vrlo visoke kamatne stope (9 - 12%) negativno je uticala na investicionu aktivnost i razvoj MSP. Inflacija je sa 1,7% u 2002. godini povećana na 1,9% u 2004. godini. Najveći uticaj na rast cijena u 2004. godini imali su povećanje cijena industrijskih prehrambenih proizvoda (3,0%) i poljoprivrednih proizvoda (2,2%).

Tabela 1.8: Stopa inflacije za period 2002 - 2004. godina 2002 2003 2004

Godišnja stopa inflacije (%) 1,7 1,8 1,9

2. ANALIZA STANJA MSP U REPUBLICI SRPSKOJ 2.1. Struktura MSP i preduzetnika u Republici Srpskoj Za analizu stanja MSP korišteni su podaci Fonda PIO RS i Republičkog zavoda za statistiku RS. Svaka od ovih institucija ima različite izvore podataka. Fond PIO RS ima vlastitu bazu podataka malih i srednjih pravnih lica, gdje su uključena sva pravna lica RS. S druge strane Zavod za statistiku kombinuje dvije baze podataka: APIF-ova baza (preduzeća koja redovno podnose godišnje finansijske izvještaje) i vlastitu bazu podataka novoregistrovanih preduzeća (nema evidencije o deregistraciji) zbog čega je broj MSP znatno manji od broja malih i srednjih pravnih lica. Ova neusklađenost pokazuje potrebu za ubrzavanjem procesa definisanja zakonskog i institucionalnog okvira za formiranje jedinstvenog registra privrednih subjekata. Na taj način bi se mogli pratiti parametri koji se odnose na sve privredne subjekte, pa tako i MSP, čime bi se preciznije definisali planovi aktivnosti za njihov podsticaj i podsticaj privrede uopšte. Kao kriterij za podjelu preduzeća po veličini korišten je broj zaposlenih, jer se pokazalo da su drugi kriteriji prilično nepouzdani. Struktura malih i srednjih pravnih lica i preduzetnika u Republici Srpskoj u 2002. i 2005. godini prikazana prema podacima Fonda PIO RS je u tabeli 2.1.

Slika 1.3. Zaposleni u RS u periodu 2002 - 2004. godina

Slika 1.4. Lica koja traže zaposlenje u periodu 2002 - 2004. godina

9

Tabela 2.1. Struktura malih i srednjih pravnih lica i preduzetnika u Republici Srpskoj prema Fondu PIO RS u 2002. i 2005. godini

Broj malih i srednjih preduzeća i drugih pravnih

lica

Ukupan broj pravnih lica i preduzetnika

Struktura ukupnog broja pravnih lica i preduzetnika

(%) Veličina pravnog

lica 2002. 2005. 2002. 2005. 2002. 2005.

Mikro 9.486 11.585 26.281 36.898 90,0 91,3 Mala 2.023 2.470 2.088 2.598 7,2 6,4

Srednja 824 899 824 901 2,8 2,3 Ukupno: 12.333 14.954 29.193 40.397 100 % 100 %

Vidljivo je da se broj malih i srednjih pravnih lica i preduzetnika u RS povećao sa 29.193 u 2002. godini na 40.397 u 2005. godini što predstavlja povećanje od 38,4%. Broj malih i srednjih preduzeća i drugih pravnih lica u ovom periodu povećao se sa 12.333 u 2002. godini na 14.954 u 2005. godini što predstavlja povećanje od 21,3%. U strukturi ukupnog broja malih i srednjih pravnih lica i preduzetnika dominiraju mali subjekti koji zapošljavaju od 1 do 10 zaposlenih čije učešće je u 2002. godini iznosilo 90,0 % a u 2005. godini 91,3 %. Struktura preduzeća prema veličini u RS u periodu od 2002. do 2004. godina prema Republičkom zavodu za statistiku RS prikazana je u tabeli 2.2.

Tabela 2.2. Struktura preduzeća prema Republičkom zavodu za statistiku RS 2002. - 2004. god.

2002 2003 2004 PREDUZEĆE Broj

preduzeća u % Broj preduzeća u % Broj

preduzeća u %

MIKRO 3847 59,6 3856 58,9 3984 59,3 MALO 1649 25,5 1743 26,6 1809 26,9

SREDNJE 851 13,2 847 12,9 829 12,3 VELIKO 111 1,7 106 1,6 96 1,4 UKUPNO 6458 100,0 6552 100,0 6718 100,0


Najveće učešće u strukturi preduzeća u posmatranom periodu imaju mikro, zatim mala i srednja preduzeća, dok velika preduzeća imaju najmanje učešće.

MALO26.9%

SREDNJE12.3%

VELIKO1.4%

MIKRO59.3%

Slika 2.1. Struktura preduzeća prema veličini u RS u 2004. godini

Pored toga što mikro preduzeća imaju dominantno učešće u strukuri preduzeća evidentno je da se taj procenat iz godine u godinu smanjuje. Ovo se može objasniti činjenicom da su to uglavnom preduzeća koja se bave trgovačkom djelatnošću koja nisu uspjela odgovoriti konkurenciji velikih trgovačkih centara koja su u ovom periodu ušla na tržište Republike Srpske. S druge strane, učešće malih preduzeća u strukturi preduzeća u posmatranom periodu se povećava, dok se broj srednjih preduzeća konstantno smanjuje. U periodu od 2002. do 2004. godine zabilježen je trend rasta ukupnog broja malih i srednjih preduzeća na teritoriji RS (tabela 2.3.)

Tabela 2.3. Rast broja malih i srednjih preduzeća za period 2002 - 2004. godina INDEKS RASTA

PREDUZEĆE 2003/2002 2004/2003

MIKRO 100,2 103,3 MALO 105,7 103,8

SREDNJE 99,5 97,9 UKUPNO 101,6 102,7


10

Najveći indeks rasta u ovom periodu imaju mala preduzeća zatim mikro, dok srednja preduzeća pokazuju trend opadanja, što se može objasniti činjenicom da je u ovom periodu došlo do likvidacije velikog broja srednjih preduzeća sa većinskim državnim kapitalom ili do njihove transformacije u mala preduzeća privatizacijom državnog kapitala i otpuštanjem velikog broja radnika. Što se tiče učešća zaposlenih u MSP u ukupnom broju zaposlenih u Republici Srpskoj MSP imaju dominantno učešće (59,5% u 2004. godini).

Tabela 2.4. Učešće zaposlenih u MSP u ukupnom broju zaposlenih u RS

2002 2003 2004 UKUPAN BROJ ZAPOSLENIH U MSP 141825 142757 140504 UKUPAN BROJ ZAPOSLENIH U RS 233718 236438 236239 STRUKTURA U % 60,7 60,4 59,5


Najveći rast broja zaposlenih, u periodu od 2002. do 2004. godine, ostvaren je u malim preduzećima, zatim u mikro preduzećima, dok broj zaposlenih u srednjim preduzećima bilježi trend opadanja. Najveći procenat radnika je zaposlen u srednjim preduzećima, zatim malim, i na kraju u mikro preduzećima u odnosu na broj zaposlenih u mikro, malim i srednjim preduzećima. Međutim, treba imati u vidu i činjenicu da mikro i mala preduzeća često imaju veći broj neprijavljenih radnika dok srednja preduzeća imaju značajan broj radnika na čekanju.

0

20000

40000

60000

80000

100000

2002 2003 2004

MIKRO MALO SREDNJE

Slika 2.2. Broj zaposlenih u MSP u RS – dinamika i struktura za period 2002 - 2004. god.

Posmatrajući strukturu MSP po djelatnostima za period 2002. do 2004. godina najveći broj MSP je u trgovini, prerađivačkoj industriji, poljoprivredi i šumarstvu te građevinarstvu. Tako je, na primjer, u 2004. godini najveći broj MSP u trgovini (34,4%), prerađivačkoj industriji (17,5%), građevinarstvu (5,7%) te poljoprivredi i šumarstvu (5,3%).

Hoteli i restorani, 1,9

Trgovina, 34,4

Saobraćaj, skladištenje i veze, 6.6

Aktivnosti u vezi sa nekretninama, iznajmljivanje i

poslovne aktivnosti, 4.7

Finansijsko posredovanje, 2.6

Građevinarstvo, 5,7

Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom,

gasom i vodom, 1,8

Vađenje rude i kamena, 0,8

Poljoprivreda, lov i šumarstvo, 5,3

Ostale komunalne, društvene i lične uslužne aktivnosti, 4.6

Zdravstveni i socijalni rad, 2.5

Ribarstvo, 0,2

Prerađivačka industrija, 17,5

Državna uprava i odbrana, obavezno socijalno

osiguranje, 6.3

Obrazovanje, 5.4

Slika 2.3. Struktura MSP po djelatnostima u 2004. godini (%)

11

Dominantno učešće trgovine u odnosu na ostale djelatnosti je posljedica toga što je za bavljenje ovom djelatnošću potrebno znatno manje kapitala, nisu izraženi strogi standardi i procedure poslovanja te su manji poslovni rizici a veće su mogućnosti za sivu ekonomiju. Iz tog razloga potrebno je da se u budućem periodu definišu mjere i podsticaji kako bi se ovakva slika promjenila u korist većeg broja malih i srednjih preduzeća koji će se baviti proizvodnim djelatnostima.

2.2. Analiza institucionalne podrške MSP-u Izrazita nerazvijenost institucionalne podrške razvoju MSP, prema dosadašnjim analizama domaćih i stranih eksperata, predstavlja zajedničku osobinu zemalja u tranziciji. Republika Srpska takođe nije izuzetak ovog pravila. Ali takođe je evidentirano da se u periodu 2004.-2005. godine čine značajni napori za poboljšanje. Na republičkom nivou su učinjene sljedeće aktivnosti:

1. Osnovana i počela sa radom Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća (kraj 2004. godine),

2. Povećane aktivnosti Ministarstva privrede, energetike i razvoja ka podsticanju MSP, 3. Povećano učešće Narodne skupštine Republike Srpske kroz Odbor za privredu i finansije u

aktivnom podsticanju politike razvoja MSP, 4. Realizacija programa zapošljavanja i pokrenut projekat „Organizovanje sajmova zapošljavanja“,

gdje je nosilac aktivnosti Zavod za zapošljavanje Republike Srpske.

Na lokalnom nivou su ostvarene sljedeće aktivnosti institucionalne podrške:

1. Uspostavljen niz lokalnih (opštinskih) razvojnih agencija koje su značajnim dijelom angažovane i na poslovima razvoja MSP i preduzetništva,

2. Uspostavljeno nekoliko lokalnih (opštinskih) podsticajnih kreditnih programa i grantova baziranih na sredstvima opštinskog budžeta i iz posebnih izvora kao što su sredstva ostvarena po osnovu Zakona o naknadama za korištenje prirodnih resursa za kreditiranje razvoja MSP u opštinama: Trebinje, Bileća, Gacko, Višegrad, Rudo, Čajniče, Mrkonjić Grad, Šipovo, Ugljevik, Doboj i Foča.

Ukupni institucionalni organogram podrške preduzetništva, MSP prikazan je na slici 2.4. Prema aktuelnom institucionalnom organogramu vidi se da su na entitetskom nivou direktni subjekti definisanja, pripreme, implementacije i praćenja realizacije razvojne politike MSP, sljedeće institucije:

1. Odbor za privredu i finansije Narodne skupštine Republike Srpske, 2. Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, 3. Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća.

Slika 2.4. Organizaciona struktura institucija za podršku MSP i preduzetništva

12

Odbor za privredu i finansije Narodne skupštine Republike Srpske Prema članu 61. Poslovnika Narodne skupštine Odbor za privredu i finansije razmatra pitanja vezana za razvoj privrede, planiranje razvoja i predlaže podsticajne strategije za razvoj privrede. Odbor za privredu i finansije je predlagač sljedećih strateških dokumenata („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 47/05): Analiza stanja u oblasti malih i srednjih preduzeća sa prijedlogom mjera za poboljšanje uslova poslovanja, Strategija i politika razvoja malih i srednjih preduzeća za period 2006.-2010. godina i Zakon o formiranju Garancijskog fonda za kreditiranje malih i srednjih preduzeća.

Vlada Republike Srpske Prema Programu javnih ulaganja za period 2005 – 2007. godina, Vlada Republike Srpske će obezbjediti budžetske podsticaje za jedan broj investicija u razvojne prioritete i projekte, koji treba da smanje regionalne razlike u razvijenosti pojedinih područja unutar iste. Ministarstvo privrede, energetike i razvoja je krajem 2004. godine formiralo Resor za mala i srednja preduzeća i proizvodno zanatstvo. Aktivnosti u relizaciji su sljedeće:

1. Finansijska podrška malim preduzećima za uvođenje ISO standarda i dobijanje CE znaka, 2. Priprema prijedloga zakona o izmjenama i dopunama Zakona o podsticanju razvoja malih i

srednjih preduzeća u saradnji sa Republičkom agencijom za mala i srednja preduzeća, 3. Izrada godišnjih izvještaja o implementaciji Evropske povelje za mala preduzeća u Republici

Srpskoj, 4. Podrška u formiranju Zanatsko-preduzetničke komore RS, pet regionalnih komora i rješavanju

problema oko finansiranja zanatsko-preduzetničkog komorskog sistema, 5. Učešće u izradi Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća u BiH i 6. Koordinacija podsticajnih mjera za MSP sa razvojnim tijelima u Savjetu ministara BiH.

U skladu sa Programom rada Narodne skupštine („Službeni glasnik Republike Srpske“, br.47/05), Ministarstvo finansija:

1. Priprema Prijedlog zakona o Fondu za razvoj i zapošljavanje, 2. Izrađuje nacrt i priprema prijedlog Zakona o formiranju Garancijskog fonda za kreditiranje malih i

srednjih preduzeća.

Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća (Agencija) je neprofitna stručna organizacija sa svojstvom pravnog lica. Agencija u sistemu državne infrastrukture za podsticanje razvoja MSP i preduzetništva ima prvenstveno zadatak da prati, koordinira i daje inicijativu u radu ostalim subjektima zaduženim za razvoj MSP na entitetskom, regionalnom i lokalnom nivou. Aktivnosti Agencije su:

1. Izrada godišnjih izvještaja i planova aktivnosti za podsticaj MSP u RS , 2. Izrada strategija i politika razvoja malih i srednjih preduzeća, 3. Izrada nacrta i priprema prijedloga zakona koji se tiču MSP, 4. Izrada i održavanje baze podataka malih i srednjih preduzeća Republike Srpske, baze podataka

institucija podrške MSP i njihovih projekata, baza podataka neiskorištenih prostornih i privrednih kapaciteta (na lokalnom i RS nivou),

5. Monitoring provođenja Povelje EU o MSP u saradnji sa Resorom za MSP u Ministarstvu za privredu, energetiku i razvoj,

6. Saradnja sa lokalnim agencijama i odjeljenjima za privredu opština RS u cilju podsticanja razvoja MSP:

Analiza mogućnosti za formiranje poslovnih inkubatora, tehnoloških centara, industrijskih zona kroz saradnju sa opštinama,

Izrada elaborata o mogućnostima novih oblika angažovanja sredstava ostvarenih po osnovu Zakona o naknadama za korištenje prirodnih resursa za kreditiranje razvoja MSP u opštinama,

Pružanje pomoći na pojednostavljivanju procedure registrovanja malih preduzeća po principu – “One-Stop-Shop„ (dobijanje dozvola na jednom mjestu),

7. Saradnja sa Ministarstvom za nauku i tehnologiju, Ministarstvom za privredu, energetiku i razvoj, Gradskom razvojnom agencijom iz Banja Luke kao i odjeljenjem za privredu i društvene djelatnosti Grada Banja Luka na formiranju tehnološkog parka u Banjoj Luci,

8. Saradnja sa Savezom inovatora RS u cilju uvođenja inovacija u proizvodni proces MSP,

13

9. Saradnja sa Zavodom za zapošljavanje RS u cilju pomoći nezaposlenim u obuci za samozapošljavanje, pribavljanje podsticajnih sredstava za novo zapošljavanje u MSP, stimulisanje zapošljavanja u deficitarnim djelatnostima i dr.,

10. Saradnja sa međunarodnim organizacijama u provođenju zajedničkih projekata na području RS, 11. Saradnja sa univerzitetima RS u razvoju obrazovnog sistema za preduzetništvo, 12. Saradnja sa Centrom za preduzetnišvo i Centrom za permanentno obrazovanje Univerziteta u

Banjoj Luci u cilju edukacije stručnih kadrova i menadžmenta u MSP, 13. Organizovanje seminara i druge obrazovne i savjetodavne aktivnosti Agencije, 14. Utvrđivanje politike usmjeravanja sredstava za razvoj u skladu sa stepenom razvijenosti i

potrebama pojedinih sektora i regija.

Fond za razvoj i zapošljavanje RS Osnovni ciljevi Fonda za razvoj i zapošljavanje RS su: servisiranje obaveza RS po kreditnim linijama kojima upravlja Fond; podrška razvoju preduzetništva kroz olakšan pristup izvorima finansiranja; podrška zapošljavanju kao i stvaranje uslova za usklađivanje ponude i potražnje na tržištu rada; podrška razvoju lokalne infrastrukture; doprinos unapređenju funkcionisanja lokalnih vlasti i službi radi podrške održivom razvoju i dr.

Zavod za zapošljavanje Republike Srpske Zavod za zapošljavanje RS je težište svojih aktivnosti usmjerio na provođenje mjera aktivne politike zapošljavanja, prvenstveno kroz sufinansiranje ekonomski i tržišno opravdanih programa. Cilj navedenih mjera je unapređenje efikasnosti zapošljavanja, odnosno efikasnijeg korišćenja raspoložive radne snage i bržeg zapošljavanja novih radnika. U provođenju aktivnih mjera kroz praćenje kretanja na tržištu rada, a vodeći računa o strukturi nezaposlenih, utvrđeni su posebni kriteriji dodjele sredstava, zavisno od ciljne grupe koja se zapošljava, tako da se poslodavcima odobravaju različiti iznosi sredstava za zapošljavanje lica sa evidencije. U skladu sa usvojenom Odlukom ciljne grupe su:

lica sa završenom VSS koja se zapošljavaju u svojoj struci, lica do navršenih 27 godina starosti koja se prvi put zapošljavaju, lica koja su na evidenciji nezaposlenih duže od 5 godina i lica sa završenom VŠS koja se

zapošljavaju u svojoj struci, lica kojima je do sticanja uslova za penzionisanje potrebno do 2 godine staža osiguranja, lica sa invaliditetom, lica koja u zajedničkom domaćinstvu nemaju zaposlenih članova, pripadnici VRS i MUP – a RS koji su transformacijom sistema ostali bez posla, sva ostala nezaposlena lica sa evidencije nezaposlenih.

Kada je u pitanju zapošljavanje pripravnika Zavod učestvuje u sufinansiranju pripreme i osposobljavanja nezaposlenih lica – pripravnika sa visokom stručnom spremom. Zavod takođe učestvuje i u sufinansiranju programa pripreme za zapošljavanje nezaposlenih lica obdarenih za naučno istraživački rad (sa prosječnom ocjenom 8 i više). U tabeli 2.5. prikazani su zbirni podaci o odobrenim programima.

Tabela 2.5. Zbirni podaci o broju odobrenih programa u 2004. godini ODOBRENO

(31.12.2004.god.) REALIZOVANO (31.12.2004.god.)

R/ br

FILIJALA

Broj

odobrenih programa

Broj radnika

Iznos sredstava

Broj radnika

Iznos sredstava

Napomena

(broj radnika)

1 Banja Luka 149 632 640.270 343 459.660 54 2 Bijeljina 47 228 234.000 120 163.569 53 3 Doboj 112 457 533.500 402 452.079 88 4 Prijedor 91 429 458.000 315 332.888 73 5 I.Sarajevo 127 435 475.000 343 431.079 79 6 Trebinje 93 218 215.500 140 182.150 64

UKUPNO 619 2.399 2.556.270 1.663 2.021.425 69

Izvor: Zavod za zapošljavanje RS 79 % - sredstva

14

Lokalne razvojne agencije, lokalni grantovi i kreditne aktivnosti Lokalne razvojne (opštinske) agencije prevashodno imaju zadatak da vrše koordinaciju i olakšaju proces lokalnog razvoja sveobuhvatno, ali jedna od dominantnih aktivnosti je pokretanje i jačanje preduzetništva i privrednih kapaciteta opština. Postoji i određena raznolikost u definisanju prioriteta aktivnosti, tako da neke od njih imaju dominantnu ulogu u promociji i podršci MSP i preduzetnišva, a neke naglašavaju opšti razvoj opštine (infrastrukturni projekti, socijalni programi i sl.). Ovaj pristup ima prednosti i nedostatke, jer kroz lokalnu inicijativu opštine realnije definišu svoje lokalne prioritete, ali na drugoj strani nastaje problem sinhronizovanosti po cjelokupnoj teritoriji, što otežava saradnju pojedinih lokalnih agencija na zajedničkim subregionalnim projektima, čiji se efekti protežu na više opština. Takođe se razlikuju i po obliku organizovanja: opštinske organizacije (većina agencija), udruženja građana (npr. Teslić) i drugi oblici. Prema dobrim praksama MSP podsticajne politike iz okruženja (npr. Slovenija), vrlo je važno jačati mrežu lokalnih razvojnih agencija čiji rad koordinira i podržava centralna razvojna agencija. Takva mreža agencija pokriva cjelokupan teritorij, što mreži omogućuje fleksibilnost da nastupa na svim nivoima lokalno, regionalno ili na nivou republike, te olakšava realizaciju većih međuopštinskih projekata. Do avgusta 2005. godine u Republici Srpskoj su formirane sljedeće opštinske razvojne agencije koje uključuju podsticaj MSP i preduzetništva (poredane po hronologiji registracija):

1. Srbac – Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća (agencija privatne inicijative) - APIS Srbac – Registracija: avgust 2003.,

2. Prijedor – Prijedorska asocijacija za ekonomski razvoj; Registracija: decembar 2003., 3. Modriča – Opštinska agencija za razvoj MSP; Registracija: april 2004, 4. Gradiška – Agencija za lokalni razvoj; Registracija: juli 2004., 5. Banja Luka - Gradska razvojna agencija Banja Luka; Registracija: novembar 2004., 6. Trebinje – Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, d.o.o.; Registracija: maj 2005., 7. Teslić – Lokalna razvojna agencija Teslić; Registracija: maj 2005., 8. Novi Grad - Lokalna agencija za razvoj opštine Novi Grad; Registracija: juni 2005., 9. Mrkonjić Grad – Agencija za privredni razvoj opštine Mrkonjić Grad; Registracija: juni 2005., 10. Kozarska Dubica - Lokalna agencija za razvoj opštine Kozarska Dubica; Registracija: juli 2005.

Slika 2.5. Teritorijalna distribucija lokalnih razvojnih agencija za podršku pokretanja i razvoja biznisa

(stanje do avgusta 2005. godine)

15

Na slici 2.5. evidentna je neravnomjernost teritorijalnog rasporeda opštinskih razvojnih agencija za razvoj biznisa, gdje je njihov dominantan broj u zapadnom dijelu Republike Srpske. Iako je uspostavljanje lokalnih agencija prije svega lokalna inicijativa, to je takođe i opšti problem za Republiku Srpsku. Zato je posebno važno preduzeti neophodne mjere na republičkom nivou za podsticaj jačanja lokalne razvojne inicijative.

Privredna komora Republike Srpske Privredna komora Republike Srpske (PKRS) kao dobrovoljna asocijacija privrednika ima značajnu funkciju njihovog predstavljanja. Poslije izmjene Zakona o privrednoj komori i njene punovažnosti od 01.01.2004. godine principom dobrovoljnosti članstva, uzrokovane inicijativom Buldožer komisije iz 2003. godine i Odluke OHR-a, došlo je do pada broja članova u PKRS. I dalje postoji generalni stav o opštoj važnosti PKRS. Neophodno je jačati njene kapacitete u marketinško-informacionom smislu, boljoj informisanosti o mogućnostima business-to-business i business-to-commerce veza u internacionalnim okvirima. Ovo mišljenje slijedi upravo od izvozno orijentisanih privrednika obuhvaćenih anketama Republičke agencije za razvoj MSP. PKRS treba biti vodeći katalizator u povećanju i olakšanju uspostavljanja veza domaćih izvozno-orjentisanih preduzeća sa inostranim partnerima. Takođe je dobro da neke zemlje, posebno Italija i Njemačka kroz njihove komore pokazuju veliko interesovanje za podršku privrednim udruženjima kao PKRS. PKRS je uskladila svoje poslovanje sa međunarodnim standardom ISO 9001:2000. Takođe vrši usluge pripreme preduzeća za uvođenje sistema upravljanja kvalitetom ISO 9000 serije i CE znaka. U pripremi je pokretanje informacionog centra.

Zanatsko-preduzetnička komora Republike Srpske Na sličan način kao kod Privredne komore Republike Srpske (PKRS), i kod Zanatsko-preduzetničke komore Republike Srpske (ZPKRS) je usljed primjene principa dobrovoljnosti članstva, uzrokovane inicijativom Buldožer komisije iz 2003. godine i Odluke OHR-a, došlo do pada broja članova. ZPKRS ima veću krizu od PKRS zbog skromnije infrastrukture i mnogo nižeg stepena finansijske samoodrživosti. Vlada RS i Ministarstvo privrede, energetike i razvoja predvidjelo je da kroz Program javnih ulaganja RS 2005. – 2007. god. finansijski pomogne ZPKRS i njene regionalne centre. Dodatna poteškoća u ovom komorskom sistemu je otežana komunikacija između republičke i regionalnih komora. Zbog visokog učešća zanatsko-preduzetničke djelatnosti u ukupnom broju zaposlenih u Republici Srpskoj i značajnog učešća u prilivu budžeta, posebno je važno podržati revitalizaciju ZPKRS i nastanak sličnih preduzetničkih udruženja, kako bi zastupali zajedničke interese i ciljeve preduzetnika.

Poslovna udruženja U skladu sa Zakonom o udruženju i fondacijama koji definiše rad udruženja poslodavaca, uspostavljena su sljedeća udruženja:

1. Udruženje privatnih poslodavaca Republike Srpske, Registracija: 1993. god. 2. Savez poslodavaca Republike Srpske, Registracija: septembar 2000. god., 3. Unija udruženja poslodavaca Republike Srpske, Registracija: april 2004. god.,

Generalno, u društvu još nije dovoljno prepoznat značaj formiranja i jačanja udruženja poslodavaca. I dalje postoji izraženija svijest međusobno konkurentnog ponašanja nego udruživanja i saradnje kako vlasnika MSP, tako i preduzetnika. Individualistički nastup i međusobno nepovjerenje privrednika u Republici Srpskoj je i dalje dominantan. Na posljednjem sajmu male privrede u Minhenu (mart 2005. god.) bila je jasna poruka da je za uključivanje novih država u Evropsku zajednicu, neophodno organizovanje poslodavaca, njihov zajednički nastup i da bez toga nema pristupa fondovima EU.

Međunarodni projekti Međunarodni projekti su imali i nastavljaju sa značajnom ulogom u edukaciji i savjetodavnim aktivnostima, kako indirektno kroz jačanje institucionalne infrastrukture za jačanje MSP i preduzetništva, tako i direktno kroz osposobljavanje MSP menadžerskih kapaciteta. GTZ i USAID su dali veliki značaj u edukaciji i konsaltingu o preduzetničkoj infrastrukturi, dok je italijanski projekt GIER više prepoznao slabosti poslovnih udruženja, komorskih sistema i potrebu da se novi iniciraju i stari revitaliziraju. Opšti stav u Bosni i Hercegovini, a posebno Republici Srpskoj (zbog velike disproporcije u obimu pomoći) je nedostatak finansijske pomoći u formi investicija za pokretanje i jačanje konkretnih biznis projekata.

16

Takođe je zapaženo visoko učešće stranih konsultantskih usluga u troškovima edukativnih i konsultantskih projekata uz istovremeno značajno opadanje interesa za učestvovanjem na seminarima, što pokazuje da efektivnost takvog pristupa opada. Prema anketama Republičke agencije za razvoj MSP, pokazuje se da su tokom definisanja tema za seminare i obuku, neophodne konsultacije sa poslodavcima u cilju pripremanja specifičnih, korisnih tema.

2.3. Analiza finansijske podrške MSP-u 2.3.1. Podrška javnog sektora Na osnovu Zakona o podsticanju razvoja malih i srednjih preduzeća, kojim su definisani ciljevi razvoja malih i srednjih preduzeća i podsticajne mjere, predviđeno je formiranje Republičkog fonda za razvoj malih i srednjih preduzeća, ali se zbog nedostatka finansija i odlaganja formiranja Fonda, predviđa da Fond za razvoj i zapošljavanje RS preuzme aktivnosti podrške malim i srednjim preduzećima i da se oko 15% sredstava (planirano) Fonda usmjeri za podršku malog biznisa. Ukoliko bi se tokom 2006. i 2007. godine formirao Republički fond za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fond za razvoj i zapošljavanje RS bi nastavio sa aktivnostima kreditiranja privatnog sektora kao suplement u podsticanju malog biznisa. Fond za razvoj i zapošljavanje RS, u okviru Projekta kreditiranja privatnog sektora, upravlja revolving fondom za kreditiranje malih i srednjih preduzeća koji je nastao od dva projekta Svjetske Banke, i to od:

1) Hitnog pilot kreditnog projekta/Emergency Pilot Credit Project, implementiranog u periodu juni 1998. - juni 2000. godine,

2) Projekta kreditiranja privatnog sektora/Private Sector Credit Project, implementiranog u periodu juli 2002. – 30. juni 2005. godine.

Ukupan portfolio revolving fonda je iznosio cca. 38 miliona KM do 30.06.2005. Osnovni cilj je promocija razvoja malih i srednjih preduzeća kroz poboljšanje pristupa finansijskim sredstvima za privatni sektor. Krajnji korisnici, podobni za kreditiranje iz sredstava revolving fonda, su MSP sa najmanje 65% privatnog kapitala, koja se bave proizvodnjom ili proizvodnim (netrgovačkim) uslugama. Krediti krajnjim korisnicima se plasiraju preko 7 komercijalnih banaka u RS. Odlukom Vlade RS iz juna 2004. godine povećan je maksimalan iznos kredita sa 125.000 € na 250.000 €, što je uzrokovalo veću zainteresovanost za ove kredite. Fond u 2005. godini rapolaže sa oko 9.200.000 €, namjenjenih kreditiranju MSP. Pošto se 30.06.2005. godine završio Projekt kreditiranja privatnog sektora (Private Sector Credit Project – IDA 36080), Svjetska banka povlači svoja sredstva, tako da će Fond raspolagati samo sredstvima od povrata plasiranih kredita. Zbog smanjenog iznosa sredstava na raspolaganju za 2005. godinu u odnosu na 2004. godinu i istovremenog udvostručavanja maksimalnog iznosa kredita, broj korisnika kredita će se neumitno smanjiti. U 2006. i narednim godinama, realno predviđanje je da će Fond raspolagati sa godišnjim revolving fondom u iznosu 6-7 miliona €, što bi impliciralo i smanjenje broja korisnika. To povlači neophodnost obezbjeđenja dodatnih sredstava za razvoj MSP iz novih izvora. Kao ilustracija neophodnosti formiranja Republičkog fonda za razvoj MSP, može da posluži primjer podsticajne politike za MSP u Sloveniji i Srbiji. Banke u Sloveniji za razvojne projekte odobravaju kredite MSP-u uz kamatu od 4%, dok Fond za razvoj Srbije kreditira projekte za MSP po kamatnoj stopi od 1% za rubna područja i do 5% za Beograd. Prosječna kamatna stopa po kojoj banke u RS odobravaju kredite MSP-u iznosi 9%. Evidentna je potreba za osnivanjem fonda za kreditiranje MSP po nižim kamatnim stopama (2-4%) i znatno povoljnijim uslovima u odnosu na ponudu komercijalnih banaka. Takva situacija inicirala bi izvjesno poboljšanje kreditnih uslova kod komercijalnih banaka.

17

2.3.2. Finansijska ponuda komercijalnih banaka Pregled banaka koje posluju u RS sa sjedištima u RS i FBiH dat je u tabeli 2.6. gdje se pokazuje trend rasta broja banaka koje posluju na teritoriji RS.

Tabela 2.6. Pregled banaka koje posluju u RS u periodu od 31.12.2002. do 31.03.2005. godine

Period Broj banaka sa sjedištem u RS

Broj banaka sa sjedištem u FBiH

Broj banaka koje posluju u RS

31.12.2002. 11 - 11 31.12.2003. 10 3 13 31.12.2004. 9 8 17 31.03.2005. 9 8 17

Izvor: Agencija za bankarstvo Republike Srpske

Proces privatizacije državnog kapitala u bankama je završen 2002. godine (početkom 2002. godine u RS je poslovalo 16 banaka, od čega je 6 banaka bilo sa većinskim državnim kapitalom, a na dan 31.12.2002. na teritoriji RS je poslovalo 11 banaka). Ono što karakteriše bankarski sektor RS u periodu od 2002. do 2005. godine jeste stabilan trend rasta što se može zaključiti na osnovu kretanja bilansne sume koja je na kraju 2004. godine imala rast od 30% u odnosu na prethodnu godinu, a samo u prvom kvartalu 2005. godine rast od 5% u odnosu na kraj 2004 godine3. Likvidnost banaka je na zadovoljavajućem nivou, a na dan 31.03.2005. godine profitabilnost je značajnije popravljena. Porast i prisustvo stranih banaka na teritoriji RS i osnivanje Agencije za osiguranje depozita na nivou BiH uticalo je na rast povjerenja u bankarski sektor, što je dovelo do rasta štednje i do smanjenja kamatnih stopa i provizija, kao i na povećanje kvaliteta bankarskih usluga u ovom periodu. Iz svega gore navedenoga može se zaključiti da je bankarski sistem dovoljno razvijen u RS. Međutim, MSP se nalaze u veoma nepovoljnom položaju u pogledu dobijanja kredita. Niti jedna od banaka koja posluje u RS ne odobrava takozvane start-up kredite. Banke u RS uglavnom odobravaju kredite MSP-u do 50.000 KM i po veoma nepovoljnim uslovima i rokovima otplate. Prosječna kamatna stopa iznosi 9%, dok se naknada za obradu kredita kreće od 0.5% do 2%, u zavisnosti od banke koja kredit odobrava. Značajan problem MSP, pored visokih kamatnih stopa i nedostupnosti dugoročnih izvora finansiranja, predstavlja i to što banke koje posluju u RS zahtijevaju izuzetno visoka obezbjeđenja kredita, čime nastoje da prebace što veći rizik na korisnika. Kao obezbjeđenje obično se koriste depoziti kod banke kod koje preduzeće aplicira za kredit, garancije drugih komercijalnih banaka, nekretnine, sopstvene mjenice dužnika i drugi oblici obezbjeđenja kredita. Obimna dokumentacija koju banke zahtijevaju pri apliciranju za kredit predstavlja dodatni problem za MSP. I pored nepovoljnih uslova kreditiranja MSP-a, evidentan je rast odobrenih kredita privatnim preduzećima od strane banaka u posljednje 3 godine. Tako su na primjer iznos odobrenih kredita privatnim preduzećima za 2003. godinu porasli za 49,56% u odnosu na 2002. godinu, a krediti građanima za 92,66%. Porast kredita za privatna preduzeća iznosi 50,3 % u 2004. godini.

0

100

200

300

400

500

600)

31.12.2002. 31.12.2003. 31.12.2004. 31.03.2005. Slika 2.6. Pregled kredita odobrenim privatnim preduzećima

od strane banaka sa sjedištem u RS Možemo zaključiti da banke odobravaju MSP-u uglavnom kratkoročne i skupe kredite, pravdajući to, prije svega, visokim rizikom poslovanja u uslovima kakvi preovlađuju u ekonomiji Republike Srpske i ističući potrebu za unapređenjem pravne zaštite u oblasti naplate potraživanja i finansijske discipline uopšte.

3 Извор: Агенција за банкарство Републике Српске

(u hilj. KM)

18

2.3.3. Finansijska ponuda mikrokreditnih organizacija Prema podacima Ministarstva finansija RS u Republici Srpskoj posluje 20 mikrokreditnih organizacija. Iznosi kredita koji se odobravaju preko mikrokreditnih organizacija su uglavnom do 30.000 KM i sa rokom otplate do 36 mjeseci. Kamatna stopa se kreće od 12 do 18% na godišnjem nivou, a provizija od 1 do 2%.4 Mikrokreditne organizacije odobravaju sredstva za pokretanje manjih preduzetničkih programa, ali po veoma nepovoljnim uslovima, s obzirom da se uglavnom radi o malim iznosima i kratkim rokovima otplate, a visokim kamata koje u nekim mikrokreditnim organizacijama dostižu čak i 24% na godišnjem nivou. MSP se nalaze u nepovoljnom položaju u pogledu finansiranja preko mikrokreditnih organizacija zbog postojanja limita utvrđenog Zakonom o mikrokreditnim organizacijama, prema kojem odobreni iznos kredita jednom dužniku ne može preći 30.000 KM, a ako se radi o prvom kreditu odobreni iznos ne može preći 5.000 KM i u tom slučaju rok otplate je do 18 mjeseci. Obezbjeđenje kredita je najčešće putem žiranata. I pored toga što su prosječne stope otplate kredita mikrokreditnim organizacijama veoma visoke, nepovoljni uslovi kreditiranja se objašnjavaju nemogućnošću osnivanja mikrokreditne organizacije kao profitabilne organizacije koja bi mogla uzimati depozite, te se sugerišu izmjene i dopune Zakona o mikrokreditnim organizacijama kako bi se ovi nedostaci otklonili.

2.3.4. Finansijska ponuda lizing kuća Uobičajena praksa u razvijenim zemljama jeste da MSP sredstva za potrebe dugoročnog finansiranja, pored ostalih izvora, obezbjeđuju i putem lizinga. Finansiranje putem lizinga ima niz prednosti za MSP u poređenju sa finansiranjem preko banaka. Riječ o mnogo jednostavnijem načinu finansiranja, koji zahtijeva znatno jednostavniju proceduru i dokumentaciju kod sklapanja ugovora, a pored toga, postoje i druge prednosti vezane za finansiranje putem lizinga: npr. poreske olakšice na opremu koja se javlja po osnovu ugovora o finansijskom lizingu. Međutim, u RS je drugačija situacija, prije svega, zbog nepostojanja Zakona o lizingu i činjenice da se lizing aranžmani oslanjaju na Zakon o obligacionim odnosima i Zakon o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima. Kao rezultat toga, imamo situaciju da su lizing aranžmani veoma slični kreditima koje odobravaju banke u RS, kako u pogledu procedura i dokumentacije potrebne za sklapanje lizing aranžmana, tako i u pogledu obezbjeđenja. Dakle, neophodno je što prije donijeti Zakon o lizingu, kako bi se ovaj nedostatak otklonio i kako bi MSP u RS bila u mogućnosti da koriste prednosti finansiranja putem lizinga, kakva imaju preduzeća u razvijenim zemljama.

3. IDENTIFIKACIJA PREPREKA ZA RAZVOJ MSP U RS Identifikacija prepreka predstavlja relativno usložnjeno pitanje, zbog toga što, do sada, nije bilo temeljnih istraživanja u vezi s tim fenomenom u smislu šta on znači i da li je nešto što nazivamo preprekom zaista prepreka, kakvog je karaktera i koliko će dugo trajati. Umjesto toga, do sada su prepreke uglavnom identifikovane imajući u vidu stavove ljudi iz prakse i to uglavnom vlasnika firmi, što znači da njihovi stavovi ne moraju uvijek biti u potpunosti tačni jer fenomen privatnog interesa može da prevagne. Savremena naučno-istraživačka praksa indentifikuje i analizira prepreke za razvoj MSP, polazeći od toga koliko se rađa novih malih firmi za određeni period, koliko ih postaje samoodrživo, koliko ih propada i zbog čega. S obzirom na tu činjenicu, možemo konstatovati da u osnovi postoji višedimenzionalnost prepreka, kao što postoji više načina za njihovo otklanjanje. Imajući u vidi prethodno iznijete stavove, istraživanju prepreka bi se moglo pristupiti sa više aspekata, a što pored ostalog, treba da zavisi od svrhe i cilja istraživanja. Zbog toga smo se opredjelili za dole navedenu strukturu indentifikacije prepreka za razvoj MSP u RS. Smatramo da takav pristup može doprinijeti dobrom modeliranju strategije razvoja MSP u RS.

4 Извор: Републичка агенција за развој малих и средњих предузећа

19

3.1. Administrativno - pravne prepreke Administrativno-pravne prepreke su one prepreke koje limitiraju uspješnost osnivanja, funkcionisanja ili razvoja MSP, a dolaze iz makro okruženja. Među najvažnije prepreke mogu se navesti sljedeće:

Nedovoljno uređena legislativa za MSP Legislativa u RS i BiH cjelini, u osnovi i sa aspekta primjene predstavlja složeno područje. Mada je do sada usvojen znatan broj zakona oni se slabo sprovode u praksi na raznim nivoima a naročito tamo gdje bi se trebali primjenjivati u korist privrednih subjekata. S druge strane primjena novih zakonskih propisa predstavlja snažna troškovna opterećenja za male privredne subjekte isto kao da se radi o velikim kompanijama.

Neizgrađenost centralnog registra vlasnika računa u bankama Nedostatak centralnog registra negativno se odražava na poslovne principe i procedure svih preduzeća koja svoje poslovanje zasnivaju na savremenoj strategiji poslovanja.

Neefikasnost administracije u procesima registracije U proteklom periodu pravno–administrativne procedure osnivanja i registracije preduzeća predstavljale su jednu od najtežih i uz to vrlo skupih barijera. One su bile daleko od prakse zemalja sa efikasnim pravno – administrativnim sistemom, gdje se pridaje posebna pažnja brzom i jeftinom registrovanju firme. To je sasvim razumljivo s obzirom da svako kašnjenje i otezanje šteti državi i biznismenima. Osnivanje preduzeća, u RS, predstavlja veoma dug, komplikovan i skup proces koji uključuje čitav niz nadležnih subjekata i koji u prosjeku traje oko 30 dana. Pored vremena neophodnog za registraciju i početak obavljanja poslovnih aktivnosti, značajnu prepreku predstavljaju i administrativni troškovi koji u prosjeku iznose 1.600 KM. Okvirnim Zakonom o registraciji poslovnih subjekata u BiH od 29.07.2004. godine i Zakonom o registraciji poslovnih subjekata u RS od 26.04.2005. godine uvedene su, u proces registracije preduzeća, određene promjene u odnosu na ranije stanje. Međutim, i pored tih promjena, sistem registracije poslovnih subjekata u RS još je daleko od tačke gdje neće predstavljati značajnu smetnju za pokretanje biznisa.

Siromaštvo mjera za podsticaj razvoja MSP i mjera za ohrabrivanje preduzetništva na širem planu

Stabilno makroekonomsko okruženje uvijek omogućuje da preduzetnici prepoznaju i osjete podržavajuće institucionalne okvire u podsticanju svake vrste poslovnog preduzetništva, naročito tamo gdje se manifestuje relativno bliska uzročno posljedična povezanost ekonomske politike, obrazovanja, kulture itd. Ovi okviri mogu ohrabriti ili obeshrabriti preduzetnike koji ulaze u biznis ili se već nalaze u njemu. U RS preduzetnici još uvijek ne prepoznaju takve manifestacije, ali unazad nekoliko godina ima pomaka u nastojanju da tuđe najbolje prakse u razvoju malog preduzetništva posluže kao primjer za odnos domaćih institucionalnih faktora prema MSP.

Neadekvatne odredbe imovinsko pravnih propisa u vezi korištenja poslovnih prostora i javne infrastrukture, te njihova spora implementacija

Nesređena svojinska situacija privrednih subjekata nakon pretvaranja kategorije društvenog i državnog u privatno vlasništvo i nesređeno stanje zemljišnih knjiga te sporost sudskih organa nadležnih za zemljišne knjige i sl., predstavljaju otežavajući faktor kako u procesima dobijanja kredita na bazi kolaterala, tako i svih varijanti regulisanja založnog prava. Takvi imovinsko-pravni propisi onemogućavaju da na brz i efikasan način dođe do prostora koji bi se koristio u poslovne svrhe bez obzira da li se radi o sticanju vlasništva ili prava zakupa.

Nedovoljno izgrađena institucionalna struktura važna za MSP Po ovom pitanju RS se nalazi na pola puta. Ako se ovo pitanje posmatra unutar BiH, tada se može reći da je RS otišla dalje od ostalih jer na nivou BiH nema uspostavljenih institucija za razvoj MSP a na nivou FBiH, postoji samo ingerencija jednog ministarstva. Na nivou RS, postoje sljedeće institucije za razvoj MSP i to: Resor za mala i srednja preduzeća i proizvodno zanatstvo u okviru Ministarstva privrede, energetike i razvoja i Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća. Ove dvije institucije se nalaze u fazi jačanja i treba da omoguće razvoj mreže ostalih neophodnih institucija za MSP.

Neizgrađen koncept otklanjanja ili minimiziranja faktora visokog poslovnog rizika za strane ulagače u RS

Strani potencijalni ulagači oklijevaju sa ulaganjem u biznis na teritoriji RS jer imaju osjećaj nesigurnosti za imovinu ili osjećaj za poslovne neuspjehe zbog pritisaka, nelojalne konkurencije, sive ekonomije ili zbog

20

nečinjenja institucija vlasti u njihovu korist kada to zatreba. Iz tih razloga izostaje finansiranje projekata kako po modelu venture kapitala, tako po modelu tzv. „angel“ investitora ili drugih vidova investiranja.

Nefleksibilni zakoni koji se odnose na tržište radne snage Nefleksibilni zakoni o radu i zakoni o zaštiti zaposlenih unose poteškoće za poslodavce, ali i obrnuto.

Sporost sudskih izvršnih organa Sudski izvršni organi su nefikasni i spori u sektoru poslovnih procesa i sporova, tako da izvršenja potraživanja i zaštite prava kupaca u cjelini skoro i ne postoje.

Ekonomske prepreke Ekonomski faktori su veoma značajni za pojavu, rad i razvoj MSP, a istovremeno značajni uzroci nastajanja kriza u kompanijama. Na MSP veoma brzo utiču nekvalitetni faktori poslovanja koji dolaze iz okruženja. Jedan od primjera takvih faktora je otežan pristup dodatnom kapitalu za obrtna sredstva, da bi sanirali poteškoće u poslovanju. U našim uslovima, ekonomske prepreke se mogu posmatrati sa dva aspekta, i to internog i eksternog. a) Interni aspekti ekonomskih prepreka su :

1. Nedostatak vlastitog kapitala i kreditnih linija za pokretanje start-up Dešava se da se u malom biznisu nađu i oni koji ne raspolažu sa vlastitom ušteđevinom, nemaju nekretnina ili drugih sredstava koje bi uključili u biznis i nemaju podrške od članova porodice. Oni započinju biznise sa neadekvatnom sumom kapitala i ukoliko ne dobiju povoljne kredite ili beneficije od institucija za razvoj preduzetništva, brzo propadaju, što ide na štetu kako partnera, tako države i drugih. Interne finansijske slabosti start-up, postaju limitirajući faktori za dobijanje kredita kod komercijalnih banaka zbog upitne kreditne sposobnosti i kolaterala.

2. Nedovoljno poznavanje finansijskog menadžmenta i marketinga u biznisu Početnici u biznisu najčešće ulaze u procese poslovanja i na tržište sa visokim obavezama, niskim nivoom gotovine i pogrešnim finansiranjem aktive. Posljedice se brzo usložnjavaju naročito ukoliko se ne mogu osloniti na dobar marketing i tržišni potencijal kako bi uz pomoć visoke stope rasta prodaje savladali probleme. Uz to veliki broj menadžera malih firmi ne uvažavaju poslovanje po modelu cash-flow-a i u poslovne obaveze ulaze sa niskim nivoom gotovine što ih vodi ka gubitku i otežanim uslovima dobijanja kredita kod banaka, što je u strogim okolnostima finansijskog tržišta realno očekivati. Nedovoljno poznavanje marketinga od strane većeg broja vlasnika MSP i onih koji tek namjeravaju ući u vlastiti biznis može se smatrati ozbiljnom internom preprekom za uspjeh na tržištu i poslovni uspjeh u cjelini. Posljedice toga su: rast zaliha, zaostajanje u plaćanju dobavljača i naplata kod kupaca, loše formiranje cijena, loša kontrola troškova itd. Marketinške sposobnosti su posebno izražene u izvozu i međunarodnom poslovanju.

3. Nedovoljna sposobnost evaluacije poslovne ideje Potencijalni preduzetnici često ulaze u biznise koje dovoljno ne poznaju ili za koje se ispostavi da za njih nemaju dovoljno šansi na tržištu. Rijetko se dešava da originalnu ideju prati originalni programski pristup što je razlog da u praksi imamo pojavu registracija firmi pretežno iz tradicionalnih uslužnih i trgovačkih djelatnosti a premalo iz područja proizvodnje za kojom ima mjesta na domaćem i na globalnom tržištu. Nedostatak volje ili potrebe kod potencijalnog vlasnika firme da svoj biznis zasnivaju na dobroj originalnoj ili inovativnoj ideji doprinosi i izostanak pomoći od onih institucija čiji je zadatak podsticanje preduzetničkih procesa, edukacija preduzetnika prije ulaska u biznis, te osposobljavanje za razvoj kvalitetnih poslovnih programa.

4. Zanemarivanje biznis planiranja Mnogi početnici u biznisu zanemaruju biznis planiranje pa čak ga i izbjegavaju. Jedino su izuzetak oni kojima biznis plan traži banka ili neka druga finansijska institucija i oni koji su prošli kurseve za pokretanje vlastitog biznisa ili su taj problem uspješno savladali tokom studija. Istraživanja su pokazala da je zanemarivanje biznis plana jedan od važnih uzroka propadanja malih firmi.

5. Propusti u izboru lokacije Dobra lokacija može biti samo ona koja odgovara tipu biznisa koji se pokreće i finansijskim mogućnostima tog biznisa. Zbog toga promašaji u izboru lokacije mogu izazvati nenadoknadive gubitke. Na žalost, grešaka je mnogo za koje nisu krivi samo investitori, već i lokalne vlasti koje nemaju dobre i perspektivne planove za preduzetničke i poslovne zone za MSP. Jedan od najboljih primjera je slučaj mnogobrojnih

21

benzinskih pumpi koje bespotrebno zaposjedaju lokacije na kojima bi se trebale naći druge djelatnosti. Eklatantan je i primjer da jako mali broj MSP koristi prostor u vlastitoj kući, već koriste novoizgrađene prostore ili iznajmljene prostore za koje se ili vraća skup kredit ili plaća visoka zakupnina.

6. Nezadovoljavajući nivo društvene uloge i odgovornosti MSP, te odgovornosti države i društva za MSP

Danas je u svijetu globalnih ekonomskih kretanja društvena uloga i odgovornost MSP u rapidnom porastu. U našim okolnostima je to pitanje još uvijek zanemareno. Skromna svijest kako preduzetnika o zajednici, tako države i društva za preduzetništvo negativno utiču na razvoj strateških mjera važnih za MSP.

7. Ograničen pristup i primjena inovacija i novih tehnologija za MSP Jedna od većih prepreka za MSP, kako u svijetu, tako i u RS, jeste nedovoljan vlastiti investicioni potencijal za ulaganja u nove tehnologije, inovacije, naučno-istraživački rad itd. Samo mali broj MSP ima mogućnost da razvija nove proizvode, unapređuje kvalitet i druge performanse proizvoda i usluga. S druge strane, nerazvijeni su naučno-istraživački i stručno-tehnički potencijali RS koji bi ponudili inovacije i savremene tehnologije za MSP (nema centara za transfer tehnologija, tehničko-inovacionih centara, tehnoloških parkova i druge tehnički podsticajne infrastrukture).

8. Nedovoljno razvijena svijest o značaju stručno-tehničkog i drugog usavršavanja Menadžeri malih firmi imaju specifičan odnos prema seminarima o poboljšanju poslovanja. Oni su često skeptični kada im se govori da na seminarima imaju šta da nauče iz struke i menadžmenta firme. Na seminare gledaju više sa aspekta troškova nego sa aspekta dobre investicije u biznis. Na seminarima se njihov glavni interes svodi na eksterne uslove privređivanja, odnosno nepodsticajnost poslovnog okruženja, bez namjere da se prepoznaju i unutrašnji nedostaci kao što je svijest o menadžerskom, organizacionom, stručno-tehničkom i drugom usavršavanju zaposlenih u preduzeću.

b) Eksterni aspekti ekonomskih prepreka su: 1. Ograničene mogućnosti finansijskog tržišta

Finansijsko tržište u RS je nedovoljno razvijeno i neefikasno u ispunjavanju funkcije finansiranja start-up biznisa i poslovnog funkcionisanja MSP. Zbog toga MSP su u većini slučajeva upućena na interne vidove finansiranja svog razvoja ili prisiljena da prihvate skupe kratkoročne kredite. Nerazvijeno finansijsko tržište ogleda se i u nepostojanju dugoročnih izvora kreditiranja. Berza u Banjoj Luci je u početnoj fazi svog rada i mada već postiče jačanje tržišta kapitala, još uvijek je finansijski i organizaciono slaba u smislu stvaranja mogućnosti dodatnog mobiliziranja kapitala.

2. Nedovoljan efekat međunarodnih finansijskih institucija Međunarodne finansijske institucije u RS, BiH i cijelom regionu, igraju izuzetno važnu ulogu pokretača i implementatora ukupnog finansijskog mehanizma. Kada se radi o MSP, njihov doprinos je nedovoljan zbog izuzetno visokih kamata i strogih procedura. Posebne kreditne linije, koje je u proteklom periodu plasirala Svjetska banka, putem raznih komercijalnih banaka i mikrokreditnih organizacija, u izvjesnoj mjeri su ojačale portfolio privatnih kompanija i ohrabrile preduzetničke poduhvate i samozapošljavanje, ali je rezultat neadekvatan ciljevima upravo iz napomenutih otežavajućih okolnosti.

3. Nedostatak programa kreditiranja MSP kod komercijalnih banaka Kreditni potencijal komercijalnih banaka je na relativno povoljnom nivou s obzirom na veličinu finansijskog tržišta RS, ali strategija njihovog odnosa prema MSP je nezadovoljavajuća. One još uvijek potenciraju segment stanovništva i krajnje potrošnje na štetu poslovne ekonomije u cjelini i posebno na štetu malih preduzeća i prije svega onih koje trebaju inicijalni kapital za start-up fazu. Pored toga, konsalting banaka ka MSP je na niskom nivou i svodi se na globalan odnos u kojem su promotivne aktivnosti banke u prvom planu. 4. Mikrokreditni sektor Mikrokreditne organizacije su uspostavljene za finansiranje start-up biznisa ili za sufinansiranje već postojećih MSP. Međutim, njihovo poslovanje prati niz nepovoljnih efekata za preduzetnike i MSP, a najizraženiji su:

problem skupog kapitala što je kontraproduktivno u odnosu na njihovu misiju ( kamatna stopa se kreće od 12 do 18% na godišnjem nivou, a provizija od 1 do 2%)

nepovoljna struktura kredita ( u prosjeku kreditno su podržavani: trgovačka djelatnost sa cca. 40%, usluge 28 %, poljoprivreda sa 10 %, proizvodnja sa 8 % i ostala zanimanja sa 14 %),

22

postojanja limita utvrđenog postojećim Zakonom o mikrokreditnim organizacijama, prema kojem odobreni iznos kredita jednom dužniku ne može preći 30.000 KM, a ako se radi o prvom kreditu odobreni iznos ne može preći 5.000 KM i u tom slučaju rok otplate je do 18 mjeseci.

5. Fiskalna opterećenja Poreski sistem u RS i BiH, još uvijek je fiskalnog karaktera i ima, kao prioritetan cilj, prikupljanje sredstava za funkcionisanje državnog administrativnog aparata. Nivo direktnih i indirektnih poreza je prevelik, poreska administracija je neefikasna i skupa, prisutno je višestruko oporezivanje, tako da se može govoriti o, po biznis, zaista nepovoljnom poreskom okruženju. Poreski teret pod kojim posluju mala i srednja preduzeća je toliko velik, da preduzeća, ukoliko žele da budu konkurentna, dovodi u situaciju da moraju ili smanjiti troškove svojih proizvoda odnosno usluga, ili im povećati cijenu. Oboje je u ovakvom poslovnom okruženju gotovo nemoguće, pa se visoki porezi, zajedno sa velikim troškovima osnivanja preduzeća, pojavljuju kao jedan od osnovnih uzroka sive ekonomije, koja u BiH po procjenama Evropske komisije i Svjetske banke iznosi između 36% i 40%. Preduzeća koja posluju u neformalnom sektoru, smanjuju ukupnu poresku osnovicu i istovremeno prebacuju poreski teret na ona preduzeća koja posluju u legalnim okvirima. Nelojalna konkurencija, dakle, predstavlja veliku prepreku pokretanju domaće proizvodnje i povećanju zaposlenosti. MSP vide poreske obaveze kao troškove, pa ako ocijene da su troškovi preveliki, odnosno da ne omogućavaju razuman iznos dobiti, nastoje da te troškove eliminišu tako što svoju djelatnost vrše u neformalnom sektoru. Velika poreska opterećenja su kontraproduktivna i za državu, koja kreira poresku politiku, ako izazivaju značajnu eroziju poreske osnovice. Smanjenje poreskih stopa uz povećanje efikasnosti poreske administracije i smanjenje korupcije, može da dovede do povećanja ukupne poreske osnovice u nacionalnoj ekonomiji i na kraju do povećanja poreskih prihoda. Stabilan i jednostavan poreski sistem, od velike je važnosti i stranim investitorima, posebno u okruženju sa velikim političkim i institucionalnim rizicima.

6. Tržišna usmjerenost MSP MSP je u velikoj mjeri orjentisana na lokalna i bliže regionalna tržišta. Prema procjenama je oko 73% MSP u RS je orjentisano na lokalna tržišta, a 27% MSP na tržišta cijele BiH, i tržište ostatka bivših jugoslovenskih republika i drugih zemalja iz bližeg susjedstva. Osnovni uzrok ovakve tržišne usmjerenosti je njihova niska konkurentnost koja nastaje iz više razloga. Osnovni razlozi su menadžerske i marketinške sposobnosti vlasnika firmi za sektor spoljnotrgovinskog poslovanja, kao i skroman obim kapitala koji je potreban za unapređivanje procesa proizvodnje, kvaliteta proizvoda. Uz navedene probleme moramo ubrojati nedostatak podrške izvozu od strane države i njenih institucija.

7. Nedostatak velikih preduzeća kao važnog oslonca MSP U RS i BiH kao cjelini razgrađena je i devastirana cjelokupna privredna struktura, kako tehnološki, tako ekonomski i kadrovski osim izvjesnog broja javnih preduzeća. Još uvijek nije izgrađena nova, a pogotovo ne savremena privredna struktura. Velika preduzeća kao nosioci razvoja su nestala a na njihovim osnovama nije stvoren veliki broj malih preduzeća. Zbog toga, ekonomija zemlje ne može da podnese teret stečaja velikih bivših preduzeća. To se manifestuje kao najveća barijera bržem izlasku iz krize i konsolidaciji ekonomije RS, u čemu MSP gube jedan od važnih oslonaca za razvoj.

8. Nezadovoljavajući nivo mjera direktne i indirektne podrške MSP Vlada RS formirala je Fond za razvoj i zapošljavanje čiji su izvori sredstava Svjetske banke. Problemi vezani za ovaj fond su nedostatak obima sredstava, visoke kamate i složena procedura odobravanja sredstava. Mjere direktne pomoći koje se obezbjeđuju iz budžeta su skromne, a nema ni indirektne pomoći koja se zasniva na povlasticama. Bez obzira na budžetsko siromaštvo u slučaju mjera trebalo bi slijediti inostranu praksu. Ovakve podrške idu direktno u korist MSP i ona ih alimentiraju na razne načine. Ne treba naglašavati da se takve podrške vrlo brzo pozitivno odraze upravo na budžet države. Vlada RS bi trebala razumjeti svrsishodnost ovakve podrške MSP i stvoriti prostor za budžetsku i nebudžetsku podršku MSP.

9. Siva ekonomija Tokovi ¨sive ekonomije¨ su prisutni u cijeloj regiji pa i u RS, gdje dominiraju utaje poreza, izbjegavanje carina, neadekvatna kontrola granica, neefikasna opšta kontrola, crno tržište rada i dr., a što već duže

23

vremena remeti pravila funkcionisanja realnih tržišnih odnosa i otežava ekonomsku poziciju onih koji se lojalno ponašaju na tržištu i koji poštuju zakonske propise i poslovne običaje u praksi.

3.3. Društveno- političke i kadrovske prepreke MSP u RS se susreću sa brojnim preprekama društveno-političkog i kadrovskog karaktera. To se posebno ogleda u sljedećem:

1. Problemi MSP i njihov značaj za ukupni razvoj privrede i društva nisu dignuta na najviši društveni nivo. Za realizaciju toga cilja neophodno je u narednom periodu preciznije utvrditi ulogu države, odnosno Vlade i njenih stručnih institucija u privrednoj regulativi. U tom pravcu je potrebno novoosnovanu Republičku agenciju za razvoj MSP i mrežu lokalnih agencija za MSP kadrovski i finansijski ojačati.

2. Država nije uredila domaće tržište i zaštitu domaćih proizvođača u skladu sa međunarodnim pravilima i praksom evropskih zemalja, što posebno pogađa MSP.

3. Takođe je nedostatna pravna regulativa i institucionalna borba protiv korupcije, privrednog kriminala i antagonizma između domaćih proizvođača i domaćih lobija.

4. Sredstva za naučno-istraživačke i inovacijske procese su nedovoljna što najbolje pokazuje podatak da se za ove svrhe u uspješnim zemljama tranzicije (Češka, Poljska, Mađarska, Estonija) izdvaja preko 10 puta više sredstava u odnosu na ostvareni bruto domaći proizvod.

5. Nedostatak dovoljnog broja obrazovanih kadrova u MSP i iskusnog osoblja za sektor malog preduzetništva po modelu i manirima koji danas egzistiraju u Evropskoj uniji pa i nekim zamljama tranzicije. Procesi doobrazovanja za potrebe preduzetništva koji su se odvijali u saradnji domaćih i međunarodnih institucija dali su sa aspekta kvaliteta relativno dobre rezultate ali su, bar do sada, obuhvatili jako mali broj ljudi.

6. Nemotivisanost mladih ljudi za pokretanje vlastitog biznisa usljed neadekvatan obrazovni proces za potrebe preduzetništva i neizgrađena tržišna i marketinška orijentisanost ka vlastitom biznisu.

7. Kao sublimat svih prethodnih prepreka, usmjerenost menadžera MSP na tradicionalne proizvodnje koje se zasnivaju na veoma niskoj produktivnosti i niskom stepenu tehnologije.

3.4. Demografsko-sociološke prepreke Prepreke tipa demografskog i sociološkog okruženja takođe imaju negativan uticaj na MSP. To se posebno prepoznaje u sljedećem:

1. Struktura radno sposobnog stanovništva se drastično promjenila jer je znatan broj sposobnih stradao u ratu ili doživjelo invaliditet, drugi se preselio u kategoriju penzionera, treći su već odavno napustili zemlju itd.

2. Mnogi preduzetni i perspektivni mladi ljudi i dalje odlaze u inostranstvo i tamo započinju karijeru. Vlada ne uspostavlja mjere za njihovo zadržavanje u zemlji, kao npr. podrška razvoju omladinskog preduzetništva.

3. U populaciji nezaposlenih dominiraju oni koji su bez dovoljnog radnog iskustva i obrazovanja, što smanjuje potencijal stanovništva u cjelini.

4. Kultura udruživanja ljudi i poslovno kooperativno zajedništvo nema tradiciju i sporo prihvata tendencije koje nude globalna kretanja. Posljedica toga je npr., sporost u prihvatanju modela klastera, poslovnih centara, zona i raznih vrsta udruženja.

5. Nedostatak kulture kod građanstva u sektoru pokretanja zaštite potrošača po modelu 'konzumerizma', što već decenijama poznaju demokratski razvijene zemlje i što bi, svakako, u našim uslovima bilo krajnje neophodno.

6. Socijalne strukture ruralnog stanovništva pritiskaju urbana središta koja nemaju kapacitet da ih sve prihvate i obezbjede adekvatnu egzistenciju. Pri tome, ovo stanovništvo nije u mogućnosti da pokrene vlastiti biznis. Problem bi se mogao riješiti njihov povratkom u ruralne sredine i stvaranjem preduslova za samozapošljavanje.

7. Sistem moralnih vrijednosti i socijalnih promjena je neizgrađen za kontekst tržišne ekonomije, demokratije i globalnih preduzetničkih kretanja u cjelini.

24

3.5. Prepreke karakteristične za regionalni razvoj Smisao regionalnog razvoja svodi se na činjenicu da se rijetki resursi sa kojima raspolaže neka regija maksimalno iskoriste kroz preduzetničke inicijative i maksimalnu podršku države i njenih razvojnih institucija. Evropska iskustva u podrškama razvoju regija pokazala su da je to najefikasniji model razvoja nerazvijenih regija i regija u zastoju, jer su tamo uspješno minimizirani problemi u funkcionisanju postojećih poslovnih subjekata, pokretanju novih vidova proizvodnje, povećanju zaposlenosti i smanjenju fluktuacije stanovništva. Regionalna organizovanost u RS postoji više u globalnom a manje u konkretnom i administrativnom smislu. Do sada su poslovni subjekti izvjesno povezivani na regionalnom principu putem članstva u regionalnim privrednim i preduzetničkim komorama, kojih, prema sadašnjem uređenju ima 5 (Banja Luka, Doboj, Bijeljina, Istočno Sarajevo i Trebinje). Takođe postoje druge inicijative za formiranje regija, gdje se posebno može izdvojiti regionalizacija prema Nacrtu prostornog plana RS koji prepoznaje sljedeće regije: Prijedor, Banja Luka, Doboj, Bijeljina, Istočno Sarajevo i Trebinje. Iz navedenog pregleda stanja i uz druge aspekte razmatranja problematike regionalnog razvoja može se konstatovati sljedeće:

1. Proces regionalizacije je još u toku i nisu moguće intenzivnije mjere za korištenje komparativnih prednosti takvih regija

2. Ne postoji strategija o uravnoteženom razvoju pojedinih dijelova RS zbog čega neki njeni dijelovi i dalje siromaše, u njima se ne iskorišćavaju dati resursi a ekonomski potencijali se rasipaju i alociraju u razvijenije regije. Takva situacija ne nudi prosperitet MSP-u, svuda tamo gdje za to postoje realni izgledi.

3. Postojeći programi razvoja se nedovoljno fokusiraju na ljude koji žive u regiji i njihove preduzetničke potencijale s aspekta razvijanja važnih vještina. Nephodno je razvijanje tih vještina u cilju efikasnije eksploatacije resursa kojim raspolaže njihovo okruženje, kao npr.: poljoprivreda, šumarstvo, stočarstvo, turizam, ili specifična industrija zanatstvo itd.

4. Tekući razvojni procesi u regijama se ne zasnivaju na principima udružene ekonomije kroz izgradnju regionalne infrastrukture za poslovnu podršku, osnivanje poslovnih klastera u određenim sektorima, podržavanje poljoprivrede i razvoj ruralne ekonomije, razvoj transportne infrastrukture na relaciji selo-grad i dr.

5. Nerazvijenost partnerstva između nosilaca privatnog preduzetništva na lokalnom i regionalnom nivou sa obrazovnim sektorom u cilju razvoja kontinuiranog učenja. Prema PRSP-u trebalo bi uspostaviti edukaciju kroz tzv. regionalne obrazovne centre, po principima evropske dobre prakse.

6. Na regionalnom nivou a posebno u pojedinim opštinama osjećaju se prepreke čiji je uzrok neaktivnost opštinskih vlasti u privlačenju potencijalnih investitora na to područje. Nikakve ili loše kampanje za privlačenje investitora, čega smo sada svjedoci, odgađaju mogućnosti zapošljavanja stanovnika i njihovog izlaska iz sfere siromaštva.

7. Kod većeg broja opština javlja se nedostatak pogodnih i od strane opštine pripremljenih lokacija za sasvim nove ekonomske aktivnosti, tako da potencijalni investitori svoj kapital ulažu van opštine, odnosno tamo gdje im se nude gotova rješenja. Taj problem je naročito bitan kada se radi o modelu razvoja inkubatora, za koje u osnovi postoje mogućnosti u skoro svim opštinama u okviru regija a u jačim opštinama postoji realna mogućnost za više inkubatora.

8. Nisu uspostavljeni programi lokalnog seoskog razvoja. Posljedica toga je stihijski ili nikakav razvoj sela. Dugoročne posljedice su gubljenje interesa za život na selu, nekorišćenje važnih resursa kojima selo raspolaže, umanjivanje proizvodnje na selu, napuštanje sela i slično.

9. Neizgrađena politika seoskog turizma. S takvom politikom spriječila bi se dalja destrukcija sela i doprinijelo oživljavanju turističkog preduzetništva i ekonomije seoskih prostora.

3.6. Ostale prepreke 1. Nedostaju programi za razvoj kreativnog omladinskog preduzetništva. Nedostatak takvog

programa spriječava eksploataciju kreativnih kapaciteta mladih i rješavanja njihovih specifičnih problema. Ovdje se misli na mlade različitih dobi, kao što su mladi u osnovnom obrazovanju, srednješkolskom obrazovanju, mladi koji su na fakultetima ili su završili fakultet, bilo iz ruralnih ili urbanih područja.

25

2. Nedovoljna saradnja institucija za podršku razvoju MSP. Važne institucije, kao što su agencije, privredne i preduzetničke komore, udruženja poslodavaca, profesionalne organizacije za konsalting, institucije obrazovanja, sindikati, mediji i drugi, ako bi djelovali na bazi konsenzusa i putem dijaloga koji unapređuje, nasuprot konkuretskih ponašanja i instinskom saradnjom, mogli bi snažno doprinijeti dobrim rezultatima svake institucije pojedinačno a višestruko bi doprinijeli ostvarenju strategije razvoja MSP.

3. Preduzetnici nisu dovoljno direktno zastupljeni (delegirani ispred svojih udruženja) u državnim organima nadležnim za pitanja privrede i razvoja, što se odražava na kvalitet zakona koji se u velikoj mjeri odnose na njih.

4. Podsticajni kulturni procesi koji upotpunjuju kompleks uslova važnih za preduzetničke trendove u RS nisu dovoljno razvijeni.

4. IDENTIFIKACIJA POTENCIJALA ZA RAZVOJ MSP U RS 4.1. Prirodni resursi Prirodni resursi predstavljaju značajan potencijal RS. I pored toga što ovi resursi najčešće imaju indirektnu vezu sa nastankom i razvojem MSP (npr. slučajevi Japana, Švajcarske, Slovačke, Tadžikistana) značajni su kao opšti privredni resursi i dobra osnova za brži privredni razvoj. Najvažnije prirodne resurse na prostoru RS predstavljaju:

1. Poljoprivredno zemljište, 2. Šumski kompleksi, 3. Vodni potencijal, 4. Rudni i mineralni resursi 5. Prirodne ljepote i drugi turistički potencijali.

4.1.1. Poljoprivredno zemljište Poljoprivredno zemljište zauzima najznačajnije mjesto među prirodnim potencijalima razvoja RS. Povoljna klima i bogatstvo voda dodatno jača pogodnosti za razvoj poljoprivrede u RS. Međutim, činjenica je da te pogodnosti nisu adekvatno iskorištene. U poljoprivrednom sektoru dominira privatna svojina. Procjenjuje se da RS raspolaže sa 1.250.000 hektara poljoprivrednog zemljišta, što u odnosu na broju stanovnika čini približno jedan hektar po stanovniku što je iznad svjetskog prosjeka.5 Veličina prosječnog zemljišnog posjeda je oko 3,5 hektara sa tendencijom daljnjeg usitnjavanja, a što je u suprotnosti sa evropskim tendencijama gdje je prosječna veličina zemljišnog posjeda oko 10 hektara. Pored toga prisutni su sljedeći problemi koji mogu biti ujedno i šansa za brži razvoj MSP:

nedovoljni prerađivački kapaciteti za mlijeko, meso i vunu, devastirani su voćnjaci, vinogradi i staklene bašte i 200.000 hektara vodoobskrbnih objekata

(navodnjava se svega 0,65% obradivih površina, a u svijetu 15%), koristi se ispod 30% obradive površine (oko 250 000 domaćinstava proizvodi samo za lične

potrebe), na plodnim poljoprivrednim zemljištima nalaze se deponije smeća, izražene su erozija i poplave čime je ugroženo oko 200 000 hektara zemljišta, na plodnom zemljištu veoma je intenzivna i često neplanska stambena izgradnja (nestaje dnevno oko 8 hektara plodnog poljoprivrednog zemljišta). 6

Okrupnjavanjem posjeda, izgradnjom dobre saobraćajne infrastrukture, postigao bi se brži razvoj seoskih poljoprivrednih područja i mogućnosti za razvoj MSP u prehrambeno-prerađivačkom sektoru. Time bi se stvorile mogućnosti za otvaranje novih radnih mjesta, smanjenju siromaštva, razvoju stabilnije i zdravije ukupne ekonomije, privlačenju mladih i ostale populacije iz urbanih područja.

4.1.2. Šumski resursi Veliko prirodno bogatstvo Republike Srpske i potencijal za razvoj MSP su šume. Šume zauzimaju 48% površine Republike Srpske, odnosno 0,8 hektara šumskog zemljišta po glavi stanovnika. Šumarstvo je jedina grana privrede Republike Srpske kod koje je izvoz veći od uvoza.

5 Подаци преузети са званичне web странице Владе РС: www.vladars.net 6 Зборник радова са округлог стола „Дугорочни развој МСП у РС/БиХ“, стр. 25, мај 2005.год.

26

Tabela 4.1. Iskorištavanje šuma u RS u 000 m3 Iskori{tavawe {uma

Forest exploitation, thous. m3

Posje~ena bruto drvna masa Cutting gross volume of wood

Vje{ta~ko po{umqavawe, ha Artificial afforestation, ha

God.

Ukupno Total

Dràvne {ume State sector forests

Privatne {ume Private sector forests

Li{}ara Broadleaves

êtinaraConifers

Ukupno Total

Li{}ara Broadleaves

êtinaraConifers

1999 2.261.120 2.124.891 136.229 1.204.445 1.056.675 1.412 109 1.303 2000 2.952.981 2.757.992 194.989 1.501.199 1.451.782 1.202 125 1.077 2001 2.515.962 2.355.395 160.567 1.257.855 1.258.107 1.429 128 1.301 2002 2.782.618 2.550.393 232.225 1.550.071 1.232.547 1.514 242 1.272 2003 2.620.650 2.339.926 280.724 1.517.794 1.102.856 1.461 192 1.2697

Međutim i kod ove vrste izvoza ne možemo biti zadovoljni jer se uglavnom izvozi tehničko drvo, koje nije prošlo ni jednu fazu prerade, što je veoma nepovoljno. Posljednjih godina se sve više izvozi ogrjevno drvo što prijeti sječi šuma i uništenju prirodnih ljepota.

Tabela 4.2. Drvna zaliha po kategorijama šuma 2003. godine u 000 m3 Visoke {ume

High forests

Ukupno All

Visoke {ume sa

prirodnom obnovom

High forests with natural regeneration

Visoke degradirane

{ume High

degradated forests

[umske kulture

Forest cultures

Izdana~ke {ume

Coppices forests

Ukupno 175.835 137.067 6.093 6.653 19.675 Total Lišćari 110.784 80.260 5.995 1.706 19.455 Broad-leaved Bukva 77.036 63.229 3.098 899 7.845 Beech Hrast 15.997 8.475 1.710 271 5.031 Oak

Plemeniti 4.430 3.217 224 59 747 High quality Četinari 65.051 56.807 98 4.947 220 Conifers

Jela 29.806 28.070 14 165 36 Fir Smrča 25.961 23.437 48 1.387 25 Spruce

Bijeli bor 3.369 2.071 8 1.111 25 Scots pine Crni bor 5.278 3.209 28 1.673 128 Black pine8

Prioritetno bi se u Republici Srpskoj trebalo orjentisati na preradu drveta i izvozu proizvoda više finalizacije. Pokazatelji umanjenja potencijala šumskog ekosistema su: neposredna ratna šteta učinjena šumama cijeni se na preko dvije milijarde eura; 720.000 hektara hercegovačkog krša je ekološka pustinja; minirano je oko 540.000 hektara šumskih područja čime je blokirana sječa oko milion m³ godišnje; oko 250.000 hektara šuma se osušilo od potkornjaka; ekonomske šume nisu otvorene šumskim komunikacijama, čime je blokirano oko dva miliona m³ (etata) godišnje; pretjerana redovna i bespravna sječa uz šumske komunikacije; zalihe svakodnevne drvne mase je oko 200 m³ po hektaru, a mogla bi biti do 350 m³ po hektaru; obim i kvalitet drvne sirovine ne zadovoljava (50% je obla građa, nedostaje oko 2 miliona m³ građe, 70% cijepane drvne mase propada u šumi);

4.1.3. Vodni potencijal RS raspolaže sa veoma značajnim energetskim potencijalom voda. Taj potencijal se još uvijek nedovoljno i neefikasno koristi. Postoje velike mogućnosti u proizvodnji hidroenergije kroz izgradnju mini hidrelektrana što bi poboljšalo snabdijevanje energijom privrede i stanovništva. Bogatstvo u čistim pitkim vodama je slabo iskorišteno. Trenutno u RS postoji samo manji broj fabrika za proizvodnju vode (npr. „Vitinka“ Kozluk). U FBiH ovaj potencijal je nešto bolje iskorišten ( „Sarajevski kiseljak“, „Ilidžanski dijamant“, „Tešanjske vode“ i dr.). Kada se stave u omjer podaci o uvozu i izvozu vode za piće, pokazuje se ogromni trgovinski deficit. Činjenica je da tržište postoji, a to je dovoljan razlog za investiranje i pokretanje proizvodnje pitke vode na području RS.

7 Republički zavod za statistiku RS 8 Republički zavod za statistiku RS

27

4.1.4. Prirodne ljepote i ostali turistički potencijali Turistički položaj RS i BiH u cjelini je povoljan. Pogodnosti za razvoj ove grane privrede proizlaze iz geomorfoloških karakteristika prostora, hidrografskih potencijala, bogatog biljnog i životinjskog svijeta, prirodnih rijetkosti i zanimljivosti. Na prvom mjestu je banjski i planinski turizam. Postoje značajni potencijali i za razvoj lovnog, ribolovnog, vjerskog, manifestacionog, ruralnog i tranzitnog turizma. Banjski turizam se odvija u osam banja u RS: Banja Vrućica, Vilina Vlas, Laktaši, Kulaši, Srpske Toplice, Guber, Mlječanica i Slatina. Planinski turizam zauzima značajno mjesto sa nekoliko vrijednih destinacija, od kojih je najatraktivnija Jahorina. Vjerski turizam je slabo razvijen, a uglavnom se veže za posjetu važnih sakralnih obekata sa vrijednim spomenicima i drugim vrstama umjetnosti. Posebno su atraktivni uslovi za razvoj seoskog turizma (sa mogućnošću radne rekreacije urbanih gostiju) i turizma sa ekstremnim uslovima (opasni sportovi na divljim rijekama, ulasci u spilje, izleti u divljinu i sl.) U prethodnom periodu dominiraju domaći gosti u turističkoj djelatnosti RS. Tako je u prvih devet meseci 2002. godine od ukupno 305.313 noćenja, samo 91.152 bilo noćenja stranih državljana. Da se takav trend nastavlja i u ovoj godini pokazuje podatak da je septembru 2005. godine u RS od 44.529 noćenja, stranih lica bilo samo 9.281. Za poboljšanje ove strukture neophodne je prethodno poboljšanje asortimana i kvaliteta turističke ponude. To se posebno odnosti na seoski turizam, gde je u svijetu uobičajen vrlo visok standard smještaja, puteva i sl.

4.2. Geostrateški potencijali Geostrateški potencijali imaju korelaciju sa strateškom strukturom privrede u kojoj važnu ulogu imaju MSP. Geostrateški položaj, kao i prirodna bogastva, tradicionalno su precjenjeni na prostorima bivše Jugoslavije, pa i svih država koje su nastale na njenoj teritoriji. Danas, mada geostrateški potencijali nisu zanemarivi, neophodno je da se osmisli njihovo efikasnije korištenje uključivanjem RS u mreže međunarodnih saobraćajnih pravaca razvojem autoputeva, željeznica, naftovoda, gasovoda, aerodroma, riječnih luka itd. Znači, više nije dovoljno pasivno čekati da se potencijali geostrateške pozicije RS efektuiraju spontano, već se organi vlasti moraju aktivno uključiti, tj. angažovati na uključivanju RS u pomenute mreže transevrpskog i internacionalnog transporta roba, sirovina, ljudi i sl.

4.3. Demografski potencijali Potencijali za povećanje ukupne proizvodnje (uz ostale jednake uslove) su veći što je veći ukupni broj stanovnika. U proizvodnji učestvuje kao proizvodni faktor samo ekonomski aktivni dio stanovništva (radna snaga), dok u potrošnji (od koje zavisi kupovna moć tržišta) učestvuje ukupno stanovništvo (aktivno i uzdržavano). Osnovni podaci u ukupnom stanovništvu, te učešću, aktivnog i poljoprivrednog stanovništva dati su u sljedećim tabelama.

Tabela 4.3. Osnovni demografski podaci za RS

Broj stanovnika (procjena) Population (estimated)

Površina (prema Dejtonskom sporazumu),

km2

Area(according to the Dayton Peace Agreement)

2000 2001 2002 2003 2004

Broj stanovnika na

1 km2 Population per

1 km2

Broj opština Number of

municipalities

Broj naseljaNumber of settlements

24.857 1.469.182 1.490.993 1.455.446 1.463.465 1.471.529 59 62 2.734

Tabela 4.4. Udio aktivnog i poljoprivrednog stanovništva u RS RS BiH

Aktivno stanovništvo (%) 42,1 40,7 Poljoprivredno stanovništvo (%) 21,1 9,8 Udio aktivnog poljop. st. u ukupnom aktivnom stanovništvu (%) 23,0 11,19

Stanovništvo predstavlja subjektivni faktor razvoja kod čije valorizacije treba imati u vidu nekoliko osnovnih obilježja. To su: veličina stanovništva i porast; aktivno stanovništvo i radni kontigent; zaposlenost; kvalifikaciona struktura i dr. Uz ovo važni su stepen urbanizacije i migraciona kretanja. Na prostoru koji pokriva RS procjenjuje se da sada živi oko 1,47 miliona stanovnika, dok ih je prema popisu 9 Izvor: Republički zavod za statistiku RS

28

1991. na ovom području živjelo preko 1,6 miliona stanovnika i činilo 36% od ukupnog stanovništva BiH. Osnovni pokazatelji stanovništva RS su sljedeći:

Za RS je karakteristično visoko učešće poljoprivrednog stanovništva. To učešće je dvostruko veće od prosjeka za BiH. Što se tiče kretanja ukupnog stanovništva RS procjenjuje se da će se broj stanovnika iz 1991. godine (1,6 miliona) dostići tek 2015. godine zbog niske stope nataliteta i nepovoljne starosne strukture stanovništva. Sljedeće obilježje stanovništva RS ogleda se u tome što je gustina naseljenosti dosta niska jer na jedan km² prostora dolazi 65 stanovnika (prema popisu iz 1991.godine) prema 85 u čitavoj BiH. Sadašnja gustina naseljenosti u RS se procjenjuje na 56 stanovnika na km². Radni kontigent učestvuje u ukupnom stanovništvu sa 64% , što je približno identično stanju u čitavoj BiH.

Za RS je indikativno da je prirodni prirast stanovništva veoma skroman i kreće se od 0,1 do 0,2 % godišnje što je znatno manje od prosječnog prirasta stanovništva za BiH. Gradsko stanovništvo u RS (prema popisu iz 1991. godine ) čini 35% od ukupnog stanovništva, što je znatno niže u odnosu na prosjek za BiH. Sadašnji udio urbanog stanovništva se procjenjuje na 45% jer je u toku rata došlo do izvjesne koncentracije stanovništva u gradskim središtima.

Distribucija zaposlenih po djelatnostima u RS prikazana je sljedećoj tabeli. Tabela 4.5. Distribucija zaposlenih po djelatnostima u RS

Djelatnost 2003. 2004. 2005. A.Poljoprivreda, lov, šumarstvo 9.669 8.880 8.567 B. Ribarstvo 305 324 276 C. Vađenje rude i kamena 3904 3.626 2.994

D. Prerađivačka industrija 63.600 60.089 58.349

E. Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, gasom, parom, i toplom vodom

9.460 9.406 9.608

F. Građevinarstvo 12.126 11.610 12.017

G. Trgovina na malo i veliko, opravka motornih vozila i predmeta za ličnu upotrebu 36.268 38.996 42.707

H. Hoteli i restorani 13.024 13.687 12.711 I. Saobraćaj, skladištenje i veze 14.583 14.530 14.748 J. Finansijsko posredovanje 2.868 2.570 2.634 K. Aktivnosti u vezi s nekretninama, iznajmljivanje i

poslovne aktivnosti 5.341 5.647 8.079

L. Državna uprava, odbrana i obavezno socijalno osiguranje 20.394 19.892 18.830

M. Obrazovanje 15.134 15.984 16.744 N. Zdravstveni i socijalni rad 14.296 14.329 15.214 O. Ostale komunalne, društvene i lične uslužne

aktivnosti 13.714 16.008 17.569

Ukupno: 234.686 235.578 241.04710

U odnosu na predratno stanje značajan pad je zabilježen kod industrije i rudarstva i u RS i u BiH, a na suprotnoj strani značajan porast je registrovan kod neprivrednih uslužnih djelatnosti. Što se tiče kvalitativnih obilježja stanovništva, mjereno preko indikatora o strukturi stanovništva, o školskoj spremi (za starosnu dob od 15 i više godina) RS je 1991. godine imala sličnu strukturu kao i čitava BiH. U sljedećoj tabeli je prikazana struktura stanovništva prema školskoj spremi (zbog kašnjenja u popisu stanovništva nedostatni su svježiji podaci).

10 Републички завод за статистику РС,

29

Tabela 4.6. Struktura stanovništva prema školskoj spremi 1991. godine (%)

RS Ukupno Bih SRJ

Visoko obrazovanje 3,6 3,7 5,5 Više obrazovanje 4,6 2,8 3,8 Srednje obrazovanje 30,9 32,6 32,1 Osnovno obrazovanje 24,1 24,4 25,0 Nezavršena osnovna škola 19,2 19,6 23,2 1-3 razreda (2,8) (2,4) (2,9) 4-7 razreda (16,4) (17,2) (20,5) Bez školske spreme 14,9 14,1 9,5 Nepoznato 2,7 2,8 0,9 Ukupno 100,0 100,0 100,011

Obrazovna struktura stanovništva RS prema popisu iz 1991.godine bila je relativno povoljna. Ona se prema vršenim povremenim istraživanjima Republičkog Zavoda za statistiku RS nije bitnije promijenila. Zbog toga je ta struktura relativno dobra pretpostavka za unapređenje preduzetništva i osnivanje novih MSP, odnosno poboljšanja privredne strukture. Kada je riječ o zaposlenosti i nezaposlenosti u RS onda se mora konstatovati da je situacija dosta nepovoljna. Stopa zaposlenosti u RS sada je na nivou od 17%, a stopa nezaposlenost na nivou od 40% u odnosu na aktivno stanovništvo. Slično je i kod drugog entiteta, odnosno za BiH u cjelini.

4.4. Tržišni potencijali Osnovni problem nastanka i opstanka svakog preduzeća jeste tražnja za proizvodima i uslugama. Tržišni potencijal za MSP je jednim dijelom funkcija opšteg nivoa razvijenosti potrošačkog društva (business-to-commerce B2C), a drugim dijelom dijelom je u zavisnosti od razvijenosti i intenziteta kooperacija privredne strukture (business-to-business B2B). Odnosno, samo jedan dio proizvoda i usluga MSP ide na tržište gotovih proizvoda i usluga namjenjenih krajnjoj potrošnji, dok najveći dio ide preduzećima kooperantima za potrebe odvijanja dalje poslovne aktivnosti. Razvijenost tržišnih potencijala MSP u RS i ambijent za njegovo povećanje može se sagledati u sl.4.1. Prodajno tržište se može posmatrati u dva segmenta: poslovno tržište (B2B) i potrošačko tržište (B2C).

Слика 4.1. Везе МСП са набавним и продајним тржиштем

MSP su manje konkurentna za potrošačko tržište, posebno za inostrana. Ovaj tržišni potencijal je veliki (npr. naša preduzeća nedovoljno koriste mogućnosti izvoza za evropsko i druga tržišta), ali je neophodno povećati konkurentnost MSP. Jačanje konkurentnosti se ogleda kroz jačanje partnerstava (clustering), podugovarajućih strateških kooperativnih veza (subcontracting and supporting industry), uvođenja grupa ISO standarda kvaliteta, organizacionih i tehničko-tehnoloških inovacija i dr. Tržište RS, odnosno BiH u cjelini, je u velikoj mjeri neuređeno tj. ne postoji regulativa koja domaće proizvođače stavlja u ravnopravan položaj sa uvoznicima proizvoda iz drugih zemalja koje daju značajne izvozne subvencije za svoje izvozne proizvode. Pored toga, ne funkcionišu institucije za provjeru kvaliteta uvozne robe kao ni službe koje bi provjeravale da li su cijene uvoznih proizvoda dampinške na koje država mora reagovati. Takva situacija posebno pogađa MSP koja nemaju kondiciju da se suprostave takvoj nelojalnoj konkurenciji. Rješavanjem ovih problema dolaziće do povećanja potencijala domaćeg tržišta za MSP.

11 Статистички билтен Сарајево, бр.265, 1998. године

30

Najavljenim ulaganjem iz strukturnih fondova EU u BiH za očekivati je da će se u narednom periodu direktno povećavati investiciona potrošnja, a indirektno i opšta potrošnja.

4.5. Privredna tradicija Privredna tradicija, odnosno tradicija oblika i intenziteta privređivanja u RS opterećena je poluvjekovnim samoupravnim socijalističkim metodima i navikama poslovanja. Preuzimanje dijela privrednih inicijativa i odgovornosti sa društva na pojedince ili grupe, ide teško i sporo, jer je u ranijem periodu bilo malo primjenjivano, a često i nepoželjno. Međutim, u nekim sredinama odnosno lokalnim zajednicama i u tom periodu je bila razvijena mala privreda i u društvenom, i u privatnom sektoru, što ukazuje na to da je i u tim otežanim uslovima bilo moguće više koristiti postojeće potencijale za formiranje MSP. Npr., opština Laktaši te Gradačac, Gračanica, Visoko i neke druge opštine u FBiH su imale razvijenu društvenu, a posebno malu privredu u privatnom sektoru. Mala privreda u privatnom sektoru je posebno bila razvijena u sljedećim djelatnostima: poljoprivredi, proizvodnom i u uslužnom zanatstvu, trgovini i ugostiteljstvu, uslugama teretnog transporta, eksploataciji prirodnih bogatstava za potrebe građevinarstva i dr. U tim sektorima koji imaju tradiciju moguće je sa malo ulaganja postići veće rezultate u otvaranju malih preduzeća s obzirom da postoje iskusni kadrovi, kvalifikovana radna snaga, poslovni prostor i drugo. Treba se osloboditi predodžbe da BiH ima tradiciju u podizanju i radu velikih privrednih kapaciteta (poljoprivredni, drvoprerađivački i metalni kombinati), jer navedeni primjeri to demantuju. Bilo bi mnogo više takvih primjera da se vodila sistematska politika privrednog razvoja odnosno realizovani u većoj mjeri, dugoročni planovi razvoja u prethodnoj zajedničkoj državi. Ključne djelatnosti pogodne za preduzetništvo, odnosno za formiranje MSP su proizvodnja i usluge, a nepovoljne oblasti su transport i trgovina. Naravno, u okviru proizvodnje i usluga nisu sve djelatnosti jednako povoljne, niti su u okviru transporta i trgovine sve djelatnosti jednako nepovoljne za MSP. Ovaj problem usmjeravanja MSP zaslužuje posebnu studiju, zato što postoje pogrešna predubjeđenja o tome, pa se tako jako puno MSP formira u trgovini, a nedovoljno u nekim nekim proizvodnim delatnostima koje su inače vrlo povoljne za MSP.

4.6. Potencijali ključnih privrednih djelatnosti Ministarstvo industrije i tehnologije RS u saradnji sa „Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit“- (GTZ) je 2002. godine izradilo dokument „Sektorske strategije razvoja industrije Republike Srpske“. U tom dokumentu je prepoznato 5 sljedećih sektora: drvo i namještaj, prehrambeni sektor, metalni sektor, sektor tekstila i odjeće, sektor kože i obuće. U „Srednjeročnoj strategiji za redukciju siromaštva PRSP 2004. - 2007. god.“, prepoznate su sljedeće strateške industrijske grane u BiH, i to: drvno-prerađivačka, prehrambena, tekstilna, industrija kože i obuće, metalska, turizam, energetika i inoformaciono-komunikacione tehnologije. S obzirom na postojeće privredne potencijale i tradiciju na teritoriji RS, te analizu kretanja na domaćem i stranom tržištu, u narednom srednjoročnom periodu, prioritet u razvoju MSP trebaju imati sljedeći sektori:

1. prehrambena proizvodnja, 2. drvoprerađivačka proizvodnja, 3. turizam, 4. metaloprerađivačka i mašinska proizvodnja i 5. informaciono-komunikacione tehnologije.

U Strategiji su prikazane osnovne odrednice vezane za značaj, stanje i razvojne podsticaje za svaki prioritetni sektor koji će biti detaljno istraženi i obrađeni u posebnim elaboratima. Prehrambena industrija zauzima istaknuto mjesto u ukupnoj privredi RS i čini znatan dio u ukupnom prihodu industrije. Postoje veliki potencijali za razvoj MSP u prehrambenom sektoru od kojih su najbitniji:

dobra i pristupačna sirovinska osnova, dugogodišnja iskustva i tradicija prehrambenog sektora, velike mogućnosti na domaćem tržištu u supstituciji uvoza (npr. 2003. god. u BiH uvezeni su

prehrambeni proizvodi u vrijednosti od preko 1 milijarde KM), velike mogućnosti za proizvodnju i izvoz ekološki čiste i zdravstveno sigurne hrane.

Snažni uticaji svjetskog tržišta i liberalizacija uvoza u RS i BiH u cjelini, stavljaju u nove izazove posebno MSP iz prehrambenog sektora.

31

Da bi se rješio ovaj problem prilagođavanja novih uslova na domaćem i stranom tržištu potrebno je uraditi sljedeće:

usklađivanje zakona i propisa na području osiguranja kvaliteta i sigurnosti namirnica sa svjetskim standardima (NASSR, ISO 9000 i dr.), te uspostavljanje institucija za sertifikaciju bezbjednosti i kvaliteta hrane,

obezbjediti finansijsku i stručno-tehničku pomoć u cilju uvođenja savremenih tehnoloških rješenja proizvodnje, uvođenje standarda kvaliteta,

povezivanje poljoprivrednih tržišta sa proizvođačima, prerađivačima i preduzećima koja se bave prodajom na veliko i malo čime bi se ojačali kooperantski odnosi. Time bi se obezbjedio siguran otkup za proizvođače, kvalitetna i sigurna sirovinska baza za prerađivače, te kvalitetan, odgovorajuće količine i pravovremen (just in time) proizvod za preduzeća za trgovinu, kako na domaćem, tako i stranom tržištu,

obezbjediti finansijsku i drugu podršku za MSP koja povećavaju skladišne i rashladne kapacitete, pokreću izdvojena carinska skladišta i hladnjače uz uslov otkupa sa domaćeg tržišta,

pokretanje berzi poljoprivrednih proizvoda na regionalnom karakteru. Pored toga neophodno je izmeniti strukturu proizvodnje voća i povrća, ali i proizvodnje mesa (forsirati govedarske farme i proizvodnju mleka). Potrebno je takođe povećati proizvodnju ekološki čistih i lokalno specifičnih kultura (šumsko voće, na primjer) i proizvoda sa zaštićenim geografskim porijeklom (vina, žestoka pića i sl). Danas se kapaciteti za preradu poljoprivrednih proizvoda na području RS u većini slučajeva koriste ispod 50%. Istovremeno se skoro 2/3 potreba za prehrambenim proizvodima zadovoljava iz uvoza. Situacija će se bitno popraviti ukoliko se ekonomskom politikom bude stimulisala primjena principa „proizvoditi pravi proizvod u pravo vrijeme i na pravom mjestu“ tj. ako se stimulativnim mjerama usklade proizvodnja, otkup, prerada i izvoz poljoprivrednih proizvoda. Isto tako je bitno da se uz prirodne pogodnosti iskoriste i radom stečeni resursi. Na primjer, za proizvodnju povrća u zimskom periodu mogla bi se koristiti topla voda iz termalnih izvora (Banja Vrućica, Banja Kulaši, Banja Dvorovi i dr.), kao i topla voda iz termo-elektrana (TE Gacko, TE Ugljevik). Za prehrambene proizvode namjenjene izvozu vrlo je važno vezivanje brenda proizvoda za uže ili šire teritorijalno područje (hercegovački med, vino i ljekovito bilje; romanijski mesni proizvodi i sir; prerađevine voća, povrća i žitarica iz posavskog područja) što bi garantovalo posebna svojstva i kvalitet proizvoda.

Drvna industrija u RS je tradicionalno izvozno orijentisana. Više od 25% izvoza BiH čine proizvodi drvne industrije, na žalost, uglavnom nižih faza prerade (70% izvoza drvne industrije je rezana građa, 9% finalni proizvodi, i 21% su trupci i slično neobrađeno drvo). Bez značajnih investicionih zahvata i bez oživljavanja određenog broja velikih drvno-industrijskih kombinata i transformacija ostalih u veliki broj malih preduzeća kroz usmjerene stečajeve i na drugi način, ova djelatnost bi ušla u još veće probleme. Zbog toga je potrebno što prije preuzeti mjere i aktivnosti koji će ubrzati te procese. Takođe je potrebno da se novoformirana mala preduzeća povežu u klastere (clustering) na regionalnim nivoima i da se razvije sistem podugovaranja poslova između malih i velikih preduzeća (subcontracting). U sklopu revitalizacije ovog sektora treba rješavati problem niskog stepena obrade drveta kroz javni program pružanja finansijske i stručno-tehničke podrške MSP-u, koji proizvodi i razvija više faze prerade drveta. Zbog toga u okviru ovog sektora posebno treba izdvojiti proizvodnju namještaja koja ukoliko se revitalizuje, nudi visoke pozitivne efekte što je čini tržišno atraktivnom. Međutim, revitalizacija proizvodnje namještaja nije moguća bez značajnih stranih ulaganja u veće kapacitete („Varda“ Višegrad) i razvoja kooperacije manjih kapaciteta sa stranim kompanijama („Standard“ Prnjavor koji proizvodi elemente namještaja za švedsku kompaniju „Ikea“). Značajne mogućnosti za razvoj proizvodnje namještaja pruža i klasterizacija manjih proizvodnih kapaciteta koje su pokrenuli bivši kadrovi velikih preduzeća za proizvodnju namještaja (primjer povezivanje u klaster proizvođača nastalih na programu preduzeća „Vrbas“). Respektujući činjenicu da će ulazak na međunarodno tržište na kome vlada oštra konkurencija biti vrlo težak nameće se potreba osmišljavanja jednog kvalitetno novog pristupa tržištu, pri čemu se akcenat stavlja na:

Dizajn i druge karakteristike proizvoda, značajne sa aspekta potrošača (izgled, stil, boja, funkcionalnost, pogodnost održavanja itd.),

32

Marka proizvoda, odnosno njegov zaštitini znak, vezano za dosadašnju poziciju proizvoda na svjetskom tržištu,

Distribucija proizvoda, koja uključuje prije svega kanale prodaje i lokalitete prodaje, Cijene proizvoda u poređenju sa istim rangom proizvoda konkurentskih proizvođača, Promotivne aktivnosti i način komunikacija sa javnošću, odnosno održavanje imidža proizvoda i

preduzeća.

Turizam ima velike potencijale i značaj za razvoj MSP u RS. Geografski položaj, klimatski uslovi, očuvana prirodna bogatstva i životna sredina, kulturno-istorijsko nasljeđe predstavljaju značajne preduslove za razvoj ovog sektora u RS. RS ima perspektive za razvoj zdravstvenog, planinskog, seoskog, riječnog i eko turizma. Razvoj turizma bi za sobom povukao otvaranje novih i razvoj postojećih MSP ali i razvoj i unapređenje saobraćaja, trgovine, prehrambene industrije, poljoprivrede i sl. Prihodi od stranih gostiju u turizmu su ekvivalentni prihodima od izvoznih djelatnosti tako da turizam ima praktično izvoznu ulogu. S obzirom da je turizam radno intenzivna djelatnost i da može ostvariti značajan devizni priliv, preko ovog sektora se može mnogo doprinijeti smanjenju dva goruća ekonomska problema – nezaposlenost i platni deficit. Da bi se iskoristili veliki potencijali za razvoj ovog sektora potrebno je:

odrediti turističke destinacije koje će biti nosioci razvoja turizma i podizati nivo atraktivnosti turističkih lokaliteta

podržati domaća i strana preduzeća i ulagače u razvoju turističkih proizvoda usaglasiti zakone i propise sa standardima EU razviti i osavremeniti saobraćajnu infrastrukturu.

Uz klasične oblike turizma (zdravstveno-banjski, zimsko-sportski, tranzitni i drugi) posebno treba posvetiti pažnju seoskom i tzv. ruralnom wellness turizmu. Ovi oblici turizma postaju sve traženiji u zemljama sa očuvanom prirodom i zdravom hranom. Sela u RS po svom položaju, očuvanosti prirodnog ambijenta i ponudi zdrave hrane koja se spravlja na licu mjesta od domaćih proizvoda, mogu se ubrojiti u turističke destinacije za kojima u svijetu vlada sve veća potražnja. U svijetu vlada posebno veliki interes za seoski turizam u naseljima koja se nalaze na padinama planina što je kod nas čest slučaj. Međutim, ovakve naše destinacije treba afirmisati unapređenjem kvaliteta prilaznih puteva i komunalne infrastrukture (voda, struja, internet i dr.) Pored navedenog treba animirati strane i domaće ulagače u izgradnju manjih smještajnih objekata u seoskom stilu, a seoska domaćinstva za pružanje usluga smještaja, zdrave hrane, te omogućavanje turistima da se bave poljoprivrednim i drugim aktivnostima koje doprinose obogaćivanju ruralnog wellness turizma.

Metaloprerađivački i mašinski sektor Stepen razvijenosti, stanje i tendencije razvoja mašinske industrije jedne zemlje direktno pokazuju i stepen njene tehničko - tehnološke razvijenosti. Potvrdu ovome daje činjenica da su najrazvijenije zemlje svijeta ujedno i najveći proizvođači i potrošači proizvoda iz metaloprerađivačkog i mašinskog sektora.12 Takođe je indikativno da su sve zemlje u tranziciji (a posebno centralnoevropske zemlje CEEC) koje su izdvojile 5-6 prioritetnih djelatnosti za razvoj, jedinstveno prepoznale ovaj sektor kao jedan od ključnih, kako zbog ostvarivanja iznadprosječne novododane vrijednosti, tako i njegove važnosti za razvoj drugih djelatnosti (često je početak u dobavljačkim lancima). Dugoročno gledano, jako je važno povratiti opštedruštvenu pažnju na značaj razvoja ovog sektora, jer se njegovom revitalizacijom može obezbjediti konkurentnost cjelokupne industrije RS. Prije rata ovaj sektor je imao veliki značaj u ukupnoj industriji na prostorima RS. Ovaj sektor je činio skoro trećinu učešća u ukupnoj industriji u prijeratnoj BiH. Evidentan je njegov pad u poslijeratnom periodu, prije svega zbog gubitka inostranog tržišta, nedostatka obrtnih sredstava, zastarjelosti opreme i nedostatka doobuke za visoko kvalifikovanu i stručnu radnu snagu u primjeni informacionih tehnologija kao što su CAD/CAM alati i sl.

12 „Стање у прозводњи машина и трендови развоја у блиској будућности“ – Студија ФТН, Нови Сад, 2002. год.

33

Potencijal naših kadrova je dugogodišnje prijeratno iskustvo u ovom sektoru, sektoru u kome se same tehnologije prerade metala i procesiranje nisu radikalno promjenili, već je došlo samo do značajnog uvođenja informatike u cilju povećanja produktivnosti proizvodnje i uvođenje visokih standarda kvalitete proizvoda (set ISO standarda). U cilju pokretanja MSP iz sektora metaloprerade i mašinstva , potrebno je uraditi sljedeće:

javna finansijska i podrška za nabavku savremene CNC i druge visoko produktivne opreme za progresivna MSP,

bržem uvođenju serija međunarodnih standarda kvalitete i doobuci stručnog kadra u poboljšanju efikasnosti poslovanja (metode TQM, 6 Sigma, Lean

manufacturing, 20 Keys, SMED sistem, 5S i dr.). Pokretanjem rudnika ( Ljubija, Stanari, Srebrenica i dr.), izgradnjom hidroelektrana (Buk-Bijela i dr.) i termoelektrana (Stanari i dr.), te revitalizacijom željeznice i elektrodistributivne mreže u RS, značajno će porasti potrebe za proizvodima i uslugama malih i srednjih preduzeća u metaloprerađivačkom sektoru. Malim i srednjim preduzećima u ovom sektoru se pruža i značajna mogućnost za kooperaciju sa velikim stranim proizvođačima automobila i drugim velikim kompanijama iz mašinske industrije u bližem i daljem okruženju. Međutim, za ovaj oblik saradnje neophodno je stalno jačati konkurentsku sposobnost ovog sektora. Jačanje konkurentske sposobnosti za izlazak na strano tržište akcenat treba staviti na dvije osnovne grupe aktivnosti:

Aktivnosti vezane za proizvod što bi bio zadatak tehničko-razvojne funkcije preduzeća uz pomoć stalnog istraživanja tržišta i

Aktivnosti vezane za kanale distribucije, cijene i promotivno djelovanje, što je zadatak marketiške funkcije preduzeća.

Osnovna pretpostavka uspješnog nastupa na međunarodnom tržištu je klasterizacija malih i srednjih preduzeća iz sektora metaloprerade. Samo u slučaju osmišljene klasterizacije moguće je dobijanje proizvoda koji po kvalitetu i rokovima isporuke mogu zadovoljiti uslove koje postavlja svjetsko tržište, odnosno strani strateški partner. Dobar primjer za to može poslužiti inicijativa za klasterizaciju proizvođača autodijelova u BiH u kojem se nastoje povezati metalska proizvodna preduzeća, trgovinska preduzeća, banke, marketinške kuće i izvoznici.

Informaciono-komunikacione tehnologije Primjena informaciono-komunikacionih tehnologija (u daljem tekstu: IKT) ima veliki značaj kako na unapređivanje poslovanja MSP-a u svim sektorima, tako i na vlastiti razvojni potencijal IKT sektora, a posebno softverske usluge. Važnost ovog sektora ilustruje i podatak da nacionalne statistike zemalja OECD-a o vrijednosti proizvodnje, pokazuju da je IKT industrija u 2000. godini učestvovala sa 4% - 15% ukupne proizvodnje proizvoda i usluga bez oblasti poljoprivrede. IKT usluge, kao što su softverske i telekomunikacione, čine između 70% i 90% ukupne IKT industrije. Najdinamičnija komponenta je porast zapošljavanja u softverskim uslugama, gdje je prosjek OECD-a bio 11% godišnje. Softverska komponenta IKT-a je posebno pogodna za zemlje u tranziciji koje nisu imale razvoj proizvodnje hardvera, ali imaju ili razvijaju IT kadrovski potencijal. Tu je i šansa RS i cijelog regiona Balkana koji evidentno nema hardverski razvoj IKT. S obzirom na analizu ljudskih potencijala RS i s druge strane neophodnost povećanja konkurentnosti MSP i privrede uopšte, pokazuje se da je jedan od primarnih zadataka u narednom srednjoročnom periodu razvoj softverskih usluga i proizvoda u RS.

Pored navedenih sektora koji imaju najveći multiplikatorksi efekat na povećanje zaposlenosti, izvoza i jačanje materijalne osnove za društvenu nadgradnju i poboljšanje životnog standarda stanovništva, neophodno će biti da se podstiče razvoj malih i srednjih preduzeća i u drugim sektorima i djelatnostima. To se posebno odnosi na intelektualne usluge, te djelatnosti specifične za pojedina područja (npr. obrada kamena u Istočnoj Hercegovini; domaća radinost u ruralnim planinskim područjima; vjerski turizam na područjima na kojima postoje poznata manastirska zdanja i drugi sakralni objekti (Žitomislić, Ozren, Gomionica, Lipljane, Javorani); izletnički turizam na posebno atraktivna područja kao što je uskotračna pruga i riječni kanjoni (višegradsko područje) i drugo.

34

5. SWOT ANALIZA

SWOT analiza predstavlja sublimat prethodnih analiza, gdje su analitički, kritički i deskriptivno obrađeni sadašnje stanje MSP u RS, prepreke i potencijali za njegov razvoj.

Snage – Strengths Slabosti - Weaknesses Povoljan geostrateški položaj, Raspoloživost relativno jeftine i kvalifikovane radne

snage, Pristup određenim kvalitetnim prirodnim resursima, Jačanje finansijskog tržišta, Uspostavljen zakonski okvir podsticaja MSP sektora

i nefinansijskih institucija za podršku, Dugogodišnja tradicija u nizu privrednih sektora:

drvni, prehrambeni, metalni i dr. Sinhronizacija sa EU je u usponu, Postignuto iskustvo u tržišnom ponašanju MSP,

podstiče marketinšku poslovnu orjentaciju, Stabilna domaća valuta, Preostali veliki prostor za male preduzetnike u

proizvodnji i u nekim vidovima usluga, Uključivanje preduzetništva u programe

obrazovanja, Prepoznavanje suštinskog značaja MSP za razvoj RS

na svim institucionalnim nivoima, Mreža agencija za razvoj MSP (RARS i lokalne

agencije), Dolazak nove, mlade preduzetničke generacije

Mala zastupljenost proizvodnog sektora u MSP, Dominiraju mikro preduzeća u MSP, Niska konkurentska sposobnost MSP u izvozu, Interne slabosti malih firmi posebno u vidu menadžerskih

sposobnosti, Nedostatak finansijske podrške za start-up biznise, Neravnomjeran teritorijalni razvoj MSP i njegove

institucionalne podrške,

Nizak nivo dostupnosti novih tehnologija,

Nizak procenat izdvajanja iz budžeta za R&D (istra-živanje i razvoj),

Još uvijek komplikovane procedure kod osnivanja preduzeća i rješavanja imovinsko-pravnih odnosa,

Slabosti u primjeni savremenih modela međusobnog povezivanja MSP i kooperacije sa velikim preduze-ćima,

Nerazvijena preduzetnička kultura i poslovna etika,

Nezavršen proces privatizacije i sporost ekonomskih reformi,

Prevlast uvozničkog lobija i nelojalna konkurencija,

Nedovoljna uključenost preduzetnika i menadžera u koncipiranju zakonodavstva koji se odnosi na taj sektor

Prilike - Opportunities Prijetnje - Threats Potreba za dislokacijom proizvodnih kapaciteta iz

zemalja u okruženju koje su ušle ili ulaze u EU, Postepena ekonomska integracija RS u privredu

Evrope, Podrška EU razvoju BiH, Liberalizacija vanjske trgovine u zemljama EU, Direktne strane investicije kao devizne rezerve, Spremnost države i lokalnih zajednica da se

izgrađuje i sprovodi strategiju razvoja MSP, Proces sinhronizacije pravnog okruženja sa

okruženjem BiH, Izgradnja mreže za podršku razvoju MSP, Osnivanje fondova za podsticanje MSP, Razvoj konkurencije u finansijskom sektoru (banke,

MKO i drugi) što omogućuje izvjesno smanjivanje kamatnih stopa,

Reforma obrazovanja i uvođenje predmeta iz oblasti preduzetništva,

Prepoznavanje potreba za strateškim razvojem sela, opština i regija,

Stvaranje povoljnije klime za prekograničnu saradnju u regionu,

Stvaranje klime za direktna strana ulaganja.

Rast konkurencije proizvođača iz Azije i određenih zemalja u tranziciji,

Nedostatak motiva za strane investitore, Interes stranih investitora za kupovinu tržišta, a ne

proizvodnih kapaciteta, Izražena centralizacija na nivou BiH, Nedovoljna uključenost u velike infrastrukturne

investicije u Evropi (putevi, gasovodi, naftovodi), Nedovoljno razvijena spoznaja preduzetnika i

poslodavaca o važnosti stručno-tehničke pomoći, Korupcija, birokratija i nedovoljna politička stabilnost, Siva ekonomija, Sporo stvaranje novog preduzetničkog društva, Nedovoljno investicija u preduzetničku infrastrukturu, Visoka društvena i socijalna davanja koja opterećuju

razvoj, Pasivan odnos većine lokalnih zajednica u omasovljenju

razvoja malih biznisa na lokalnom nivou, Zanemarenost sela kao razvojnog prostora

Identifikujući uticajne faktore (unutrašnje i vanjske, pozitivne i negativne) na razvoj MSP u formi matrice, SWOT analiza predstavlja važan alat i pretpostavku za definisanje vizije i glavnih pravaca podsticajnih aktivnosti.

35

Iz matrice je evidentno da u Republici Srpskoj postoje izvjesne slabosti i prijetnje razvoju MSP, ali takođe i dovoljno potencijala i prilika za razvoj ovog sektora. Da bi se iskoristile ove šanse, neophodno je definisati realne i izvodive ciljeve i programe podsticaja koji su u skladu sa raspoloživim sredstvima, a zatim i neodložno izvršiti planirane aktivnosti. Kao što kaže japanska poslovica: „Vizija bez aktivnosti je sanjarenje, a aktivnosti bez vizije noćna mora.“

36

6. STRATEŠKI CILJEVI I PODSTICAJNE MJERE ZA MSP U RS ZA PERIOD 2006. - 2010. GODINA

6.1. Vizija razvoja i strateški ciljevi Vizija razvoja MSP u narednom petogodišnjem razdoblju u RS se može sažeti na sljedeće: Republika Srpska će postati prostor razvojnih aktivnosti MSP i preduzetništva. Poslovne inicijative će se podsticati, stvarati i koncentrisati u obliku mreže MSP usmjerenih prema tržištu BiH i okruženja. Ta klima ohrabrivanja razvoja kako u opštinama tako i u RS u cjelini osiguraće raznovrsnost proizvodne strukture, brzo prihvatanje novih vještina i brzu realizaciju dobrih ideja za poslove. Najvažniji resursi kojima će mala i srednja preduzeća i preduzetnici raspolagati u budućnosti su ideje, znanje i informacije. Ekonomski moto će biti otvorenost i otklanjanje svih barijera, što će pratiti rast kvaliteta života svih ljudi i održanje istorijskih kulturnih vrijednosti. U odnosu na sadašnje stanje broj MSP će se do 2010. godine povećati preko 3 puta, broj zaposlenih u MSP najmanje 1,5 puta. To će se pozitivno odraziti na povećanje izvoza i ukupnog prihoda MSP kao i ukupnog BDP-a i ukupnog izvoza RS. Strategija razvoja MSP-a u RS definiše logički okvir prema kome će se razrađivati jednogodišnji planovi aktivnosti za period 2006.-2010.godina. Planovi aktivnosti će definisati brojne instrumente i radikalne mjere koje je potrebno preduzeti u posmatranom periodu. Strateški ciljevi su:

1. Povećanje broja MSP 2. Povećanje ukupnog broja zaposlenih u sektoru MSP 3. Povećanje konkurentnosti MSP u cilju jačanja njihovog izvoznog potencijala i stepena

internacionalizacije 4. Povećanje učešća MSP-a u bruto dodatoj vrijednosti (BDV).

6.2. Operativni ciljevi Za ostvarenje pomenutih strateških ciljeva za period 2006.-2010. godina, neophodno je ispuniti sljedeće operativne ciljeve:

1. Jačanje finansijske podrške MSP i preduzetništva 2. Ubrzanje postupka i smanjenje troškova registracije poslovnih subjekata 3. Smanjenje fiskalnog opterećenja i poreska politika ka MSP 4. Jačanje institucionalne podrške razvoja MSP 5. Stvaranje i razvoj preduzetničke infrastrukture 6. Partnerstvo i klasterizacija MSP 7. Obrazovanje preduzetnika 8. Jačanje inovacijske i tehnološke konkurentnosti MSP 9. Jačanje uloge informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoju MSP 10. Internacionalizacija MSP

6.2.1. Jačanje finansijske podrške MSP i preduzetništva Ovo područje obuhvata niz mjera kao što su:

1. Formiranje Republičkog fonda za razvoj MSP, 2. Donošenje Zakona o formiranju Garancijskog fonda za kredite MSP i formiranje Garancijskog

fonda, 3. Unapređenje saradnje između Fonda za razvoj i zapošljavanje i Republičke agencije za razvoj

MSP, 4. Finansijska podrška za start-up kroz bespovratna sredstva Agencije, 5. Formiranje lokalnih kreditnih programa za MSP i preduzetništvo,

Potrebno je što prije formirati Republički fond za razvoj malih i srednjih preduzeća (Fond) čije je osnivanje predviđeno Zakonom o podsticanju razvoja malih i srednjih preduzeća. Sredstva za Fond će se obezbjediti iz više izvora definisanih u Zakonu. Fond će raspolagati sa 5.000.000 KM početnog kapitala, a u svakoj narednoj godini do kraja 2010. godine će se postepeno jačati njegov portfolio i kroz dodatna ulaganja. Time će se obezbjediti neophodni izvor finansiranja malih projekata pod povoljnim uslovima (odnosno sa nižom kamatom, dužim periodom otplate i dužim grejs periodom od kredita koje daju komercijalne banke).

37

Stručno-tehničke poslove za Fond će obavljati Agencija, radi racionalnosti, kompetentnosti, integrisanja konusultantske i finansijske pomoći i smanjenja administrativnih troškova što omogućuje smanjenje kamata na kredite za MSP. Posebno je važno da se integriše finansijska i stručno-tehnička pomoć MSP-u radi efikasnijeg korištenja sredstava i boljeg praćenja njihove namjenske realizacije. Fond će plasirati sredstva za podršku MSP na osnovu kriterija i uslova koje utvrdi Agencija uz saglasnost Ministarstva privrede, energetike i razvoja. Za realizaciju ovog zadatka zaduženi su Ministarstvo finansija i Ministarstvo privrede, energetike i razvoja. U skladu sa PRSP, entitetske vlade u BiH trebaju donijeti Zakon o fondu za garancije za podršku kreditiranju malih i srednjih preduzeća. Fond bi izdavao garancije za dio poslovnog rizika, što bi ohrabrilo banke da više kreditiraju sektor MSP i poboljšavaju uslove kreditiranja kroz smanjenje kamatne stope i produženje roka otplate kredita. U skladu sa unaprijed rečenim, prema Programu rada Narodna skupština RS za period april 2005. - april 2006. god. predviđeno je donošenje Zakona o formiranju Garancijskog fonda za kredite malih i srednjih preduzeća. Fond za razvoj i zapošljavanje RS i Republička agencija za razvoj MSP će sarađivati na utvrđivanju prioriteta u finansiranju projekata razvoja MSP. Prilikom određivanja kriterija za dodjelu sredstava malim preduzećima i preduzetnicima, uzimaće se u obzir odredbe Zakona o podsticanju razvoja MSP i Strategije razvoja malih i srednjih preduzeća u RS za period 2006.-2010.god. Fond za razvoj i zapošljavanje RS će prioritetno kreditirati veće projekte za MSP, dok će se manji projekti finansirati iz Republičkog fonda za razvoj MSP, pošto mikro i mala preduzeća zahtjevaju posebno povoljne uslove finansiranja. Kroz bespovratnu finansijsku podršku Agencije, posebno će se podržavati nove poslovne ideje, uvođenje standarda kvaliteta u mikro i mala preduzeća i učestvovanje u finansiranju preduzetničkih inkubatora, biznis i tehnoloških centara. Radi uspješnije realizacije strategije razvoja na lokalnom nivou, podsticaće se i podržavati lokalne zajednice u izdvajanju posebnih budžetskih sredstava za te svrhe. Agencija će posebno pružiti besplatnu stručnu pomoć opštinama koje su izdvojila vlastita sredstva i opštinama koje koriste sredstva po osnovu Zakona o naknadama za korištenje prirodnih resursa u svrhu proizvodnje električne energije. 6.2.2. Ubrzanje postupka i smanjenje troškova registracije poslovnih subjekata Postupak registracije poslovnih subjekata predstavlja značajan dio poslovnog okruženja uopšte. Kako bi se postupak registracije poslovnih subjekata u RS poboljšao, biće predloženo niz mjera u pravcu izmjene postojeće regulative i iznalaženja kvalitetnijih rješenja. Prije svega će se istaći zahtjev za ispunjenje obaveza koje nameće Zakon o registraciji poslovnih subjekata u RS, a u vezi uspostavljanja i funkcionisanja elektronskog dijela registra preduzeća. Dalje će se ići ka otvaranju servisa za registraciju poslovnih subjekata „sve na jednom mjestu“ (one-stop-shop) u sjedištima registarskih sudova u RS, koji će, u početku, preduzetnicima pružati usluge vezane za registraciju, da bi vremenom ovakav servis pružao sve veći broj usluga vezanih za poslovanje.

Osnivanje servisa koji bi bili u mogućnosti da pružaju tako širok krug usluga podrazumjeva, pored uspostavljanja elektronskog registra preduzeća, i informatičko povezivanje organa nadležnih za poslove registracije. Takvo povezivanje je dio umrežavanje cjelokupne državne uprave. Unapređenje postupka registracije, pretpostavlja smanjenje obima dokumentacije neophodne da se registruje privredni subjekat, tako da će preduzetnici biti u obavezi da, organima nadležnim za poslove registracije, dostave samo onu dokumentaciju čija je dostava zaista opravdana. Sve navedene aktivnosti imaju za cilj da se postupak registracije poslovnih subjekata pojednostavi odnosno ubrza i da se troškovi registracije smanje. Glavni nosioci ovih aktivnosti su Vlada RS i Ministarstvo pravde uz učešće opštinskih vlasti i Agencije, kao na slici 5.1.

38

Slika 5.1. Šeme postupka registracije: sadašnji postupak i postupak nakon reformi

6.2.3. Smanjenje fiskalnog opterećenja i poreska politika ka MSP Imajući u vidu da jednu od najvećih prepreka za razvoj malih i srednjih preduzeća u RS predstavljaju velika fiskalna opterećenja, predviđene su određene aktivnosti na stvaranju povoljnije poslovne klime u pogledu poreske politike. U narednom srednjoročnom periodu prioritetna je izrada programa razvojnih poreskih olakšica za MSP i preduzetnike kroz izmjene i dopune zakona o direktnim porezima (porez na dobit, porez na dohodak, doprinosi i sl.) što je u nadležnosti entiteta. Predlažu se i izmjene i dopune Zakona o posebnim taksama, Zakona o komunalnim taksama i prijedlozi drugih olakšica kao što su investiciono-podsticajne, što je u nadležnosti entiteta i opština. Pokretaće se inicijative i prijedlozi za izmjenu i dopunu propisa koji regulišu indirektne poreske oblike, čija je izmjena u nadležnosti BiH institucija. Pored navedenih mjera predviđeno je i uvođenje posebnih olakšica za poslovanje u slobodnim zonama. 6.2.4. Jačanje institucionalne podrške razvoja MSP Povećanje aktivnosti postojećih institucija za podršku MSP, posebno Ministarstva za privredu, energetiku i razvoj i Agencije, formiranje i jačanje opštinskih agencija, jačanje opštinskih odjeljenja za privredu, pokretanje biznis informacionih pultova (first-stop-shop) na lokalnom nivou, umrežavanje opštinskih agencija uz koordinaciju Agencije, podrška ravnomjernijem institucionalnom i drugom razvoju manje razvijenih područja RS, posebno istočnog dijela RS. Agencija će u istočnom dijelu RS formirati minimalno 3 regionalna razvojna centra za podsticanje razvoja MSP. Na tom projektu će se sarađivati sa univerzitetima u Banjoj Luci i Istočnom Sarajevu. Veoma je značajno da Agencija razvija regionalne centre koji će pružati usluge MSP i preduzetnicima u regijama i prikupljati povratne informacije bitne za cjelokupan razvoj RS. Neke aktivnosti kao što su organizovanje seminara i treninga, implementacija specifičnih projekata mogu biti mnogo efikasniji i sa većom geografskom pokrivenošću ukoliko se angažuju potencijali naučnih i stručnih institucija na terenu po sistemu outsorcing-a (fakulteti u Bijeljini, Zvorniku, Istočnom Sarajevu, Trebinju i Centar za preduzetništvo sa Univerziteta u Banjoj Luci). Nadgledanje sektora MSP se ne može sprovesti bez stalne i potpune statistike, koja će biti harmonizovana sa EUROSTAT metodologijom. Evidenciju i baznu analizu podataka o MSP redovno treba da radi Republički zavod za statistiku RS u saradnji sa Agencijom.

39

6.2.5. Stvaranje i razvoj preduzetničke infrastrukture Predlaže se formiranje baze podataka o pogodnom građevinskom zemljištu koji bi u skladu sa prostornim, urbanističkim i regulacionim planovima mogli biti iskorišteni za osnivanje poslovnih zona, slobodnih zona i sl. Takođe se predlaže izrada kataloga neiskorištenih poslovnih objekata u vlasništvu RS i opština koji bi mogli biti upotrebljeni za pokretanje preduzetničke infrastrukture (biznis inkubatora, tehnoloških parkova i sl.) što čini neophodnu pretpostavku za jačanje proizvodnih, organizacionih i izvoznih potencijala MSP. Potom se pristupa formiranju nove preduzetničke infrastrukture, kroz lokalne, republičke i međunarodne inicijative. Za tu svrhu će biti izrađeni posebni projekti koji će objediniti prethodne inicijative. 6.2.6. Partnerstvo i klasterizacija MSP Privatna inicijativa i udruženja poslodavaca predstavljaju bazne faktore za osnivanje klastera. Država i lokalne vlasti imaju promotivnu ulogu u razvoju klastera. Takođe država i lokalne vlasti identifikuju teritorijalni i sektorski potencijal za kreiranje klastera te podstiču povezivanje relevantnih aktera iz područja industrije, investitora, konsultanata, potrošača i snabdijevanja. Jedan od bitnih preduslova za pokretanje kooperativnih veza MSP i klaster inicijativa je podsticanje osnivanja lokalnih i regionalnih poslovnih udruženja u sektorima prerade drveta, metala, prehrambene proizvodnje, turizma i građevinarstva. Klaster projekte će inicirati udruženja poslodavaca, Agencija, mreže lokalnih agencija kroz regionalne inicijative i u saradnji sa međunarodnim projektnim jedinicama. 6.2.7. Obrazovanje preduzetnika Ovaj dio Strategije ima za cilj da razmotri promjene obrazovnog sistema za potrebe MSP i osnovne pravce promjena metoda i oblika obrazovanja za potrebe ovih preduzeća. U tom cilju potrebno je razmotriti prvo opšte elemente reforme stručnog obrazovanja, a nastaviti sa novim zahtjevima u visokom obrazovanju. 6.2.7.1. Srednješkolsko stručno obrazovanje Da bi obrazovanje odgovorilo na zahtjeve preduzetničkih firmi u obliku MSP treba da pruži:

1. Potrebno kognitivno i teorijsko znanje kako bi se omogućilo sticanje stručnih (profesionalnih) vještina koje postaju sve više sofisticirane s obzirom na tehnološke promjene u procesu rada,

2. Široke kompetencije koje su potrebne u savremenoj proizvodnji i u sferi usluga i to ne samo za trenutnu proizvodnju već za kontinuirano doživotno osposobljavanje i učenje radnika,

3. Takvo stručno obrazovanje, koje će podržati samozapošljavanje i jačati produktivnost. Osnovni praktični koraci za realizaciju navedenih zadataka zasnivaju se na:

1. uvođenju novih profila i ukrupnjavanju postojećih kako bi mogli da prate kompletan ciklus razvoja i rada preduzeća (kao što je na primjer novi profil poslovni administrator),

2. uvođenje fleksibilnog sistema obrazovanja koji omogućava laku prekvalifikaciju i mjenjanje radnih mjesta,

3. unošenje preduzetničkih vještina u obrazovanje za ove profile, 4. uvođenjem modularne nastave pojačati praktičnu primjenu znanja koja su potrebna za rad u MSP, 5. uključivanje preduzetnika i stručnjaka iz prakse u formiranje novih profila i modela, 6. zajedničko snimanje poslova u privredi koji se obavljaju sa određenim stepenom obrazovanja, što

podrazumjeva uvođenje novih vještina u proces obrazovanja. Pored toga uvođenje posebnog predmeta Preduzetništa u nastavne planove srednjih stručnih škola treba značajno doprinijeti realizaciji istaknutih ciljeva. Osnovni cilj predmeta Preduzetništva je da učenicima pruži cjelovit pregled svih pitanja relevantnih za osnivanje i poslovanje malog preduzeća, odnosno preduzetničke firme. Prijedlog ovog, nastavni program nastojao bi da obuhvati cjelovit proces počev od kreiranja poslovne ideje i osnivanja novog preduzeća, preko upravljanja njegovim tekućim poslovima, rastom i razvojem, pa sve do transformacije malog preduzeća u veliko preduzeće ili izlaska preduzetnika iz posla uz neku od strategija ubiranja efekata od vlasništva. 6.2.7.2. Visokoškolsko obrazovanje Na univerzitetskom nivou, edukacija za preduzetništvo u MSP treba da pruži studentima kvantitet i kvalitet informacija, znanja i vještina za pokretanje biznisa, razvijanje sopstvenih kapaciteta za sagledavanje relevantnih elemenata u izradi biznis plana, kao i razvoj vještina koje su bitne za identifikovanje i ocjenu poslovnih šansi i problema kao i načina njihovog rješavanja. Na Ekonomskom fakultetu u Banjoj Luci 2004. godine je počeo jednogodišnji specijalistički studij „Preduzetnički menadžment“ koji obezbjeđuje diplomu iz oblasti preduzetništva. U toku 2005. godine

40

počeo je dvogodišnji postdiplomski studij „Preduzetništvo informatičkog društva“ na Ekonomskom fakultetu u Banjoj Luci, koji takođe obezbjeđuje diplomu iz oblasti preduzetništva. Preduzetništvo kao predmet je u toku 2005. godine uvedeno na tri tehnička fakulteta (Mašinski, Tehnološki i Elektrotehnički fakultet) dok je na Ekonomskom fakultetu uveden novi odsjek „Odsjek za preduzetništvo“, koji pored navedenih teorijskih predmeta uključuje i više praktičnih predmeta koji se odnose na razvoj MSP: Klasteri i inkubatori za MSP; E-commerce, E-banking, E-marketing, E-government i dr. Proizvodne tehnologije kao poseban predmet postao je dio obrazovnog programa srednjih škola i više tehničkih fakulteta. Ipak obrazovni proces na većem broju fakulteta u RS i BiH karakteriše tradicionalni, u velikoj mjeri prevaziđeni «eh katedra« sistem koji slušaoca stavlja u poziciju pasivnog učesnika i memoratora informacija. Zbog toga treba brže razvijati proaktivni pristup koji daje daleko bolje rezultate edukaciji za preduzetništvo. Ovaj pristup podrazumijeva:

promovisanje preduzetništva kao poslovne filozofije i multidisciplinarne oblasti koja se može aplicirati u svim sferama ljudskog rada i djelovanja,

stvaranje uslova za napuštanje filozofije «dobiti posao» i prihvatanje filozofije «kreirati sam posao za sebe»,

prihvatanje promjena kao načina života, razvoj specifičnih metoda edukacije koje predavač/profesor/trener koristi u procesu asistiranja

učenika/studenata/polaznika treninga na prepoznavanju sopstvenih preduzetničkih sklonosti i uočavanju poslovnih šansi u okruženju (primjeri preduzetnika koji su ostvarili uspjeh u poslu tj. kako je preduzetnik nešto kreirao praktično od nule, poslovne igre i simulacije startovanja biznisa, testovi za samo-procjenu preduzetničkih potencijala, izdara biznis planova, workshop i brainstorming sesija kao način da se pospješi kreativnost i brže rješavanje problema, predavanja, seminari, primjeri iz prakse, rad na konkretnim projektima ).

6.2.7.3. Neformalno obrazovanje i sticanje vještina Posljednjih godina u BiH i RS učinjeni su značajni koraci u pravcu neformalnog obrazovanja i sticanja vještina kroz iniciranje brojnih aktivnosti na osposobljavanju budućih preduzetnika i vlasnika MSP. Posebno je potencirano pitanje stvaranja i jačanja tržišta treninga i konsalting usluga u BiH i RS. Iako je proces kreiranja sistema za podršku sektora MSP i preduzetništva moglo bi se reći u samom začetku, urađeno je nekoliko stvari koje su direktno u funkciji jačanja ponude trening i konsalting usluga na lokalnom nivou. Prvo, u okviru više lokalnih agencija za razvoj sektora MSP u RS, radi se na identifikaciji korisnika usluga (grupacija potencijalnih preduzetnika i grupacija postojećih vlasnika MSP) i njihovih konkretnih potreba. Drugo, izvršena je identifikacija (prepoznavanje) raspoloživih institucija koje su u mogućnosti da pruže odgovarajuće trening i konsaltnig aktivnosti za različite specijalnosti. Treće, Agencija priprema u saradnji sa univerzitetskim Centrom za preduzetništvo Univerziteta u Banjoj Luci logističku podršku za realizaciju trening i konsalting programa koji su podijeljeni u sljedeće grupe: Orjentacioni trening, Bazični trening, Follow up trening, Napredni trening, Konsalting aktivnosti.

6.2.8. Jačanje inovacijske i tehnološke konkurentnosti MSP MSP su nedovoljnih investiciono-tehnoloških kapaciteta u poređenju sa velikim korporacijama, što povlači potrebu za podrškom javnih institucija kao što su: naučno – istraživački centri i laboratorije pri univerzitetima, instituti, centri za transfer tehnologija i tehnološki parkovi. Zbog stečaja velikih domaćih preduzeća i raspada njihovih naučno-istraživačkih centara (npr. NIC-Čajavec u Banjoj Luci), odliva stručnog kadra u inostranstvo ili odlaska u druge neproizvodne djelatnosti, ostatak stručnog kadra se zadržao samo na univerzitetima, njihovim laboratorijama i nekoliko instituta. Zato će ključ oporavka tehnoloških kapaciteta MSP i privrede RS, biti angažovanje i jačanje stručno-konsultantskih resursa univerziteta. Visoko obrazovne institucije će imati misiju jačanja i diseminacije praktičnih znanja korisnih privredi, a time jačati i kvalitet predavanja što je u skladu sa Bolonjskom deklaracijom. Takođe, posebna pažnja će biti na uvođenju standarda grupe ISO 9000 u MSP i privredu RS uopšte, jer to je važan preduslov za povećanje konkurentnosti. Aktivnosti će biti usmjerene u dva pravca: jačanje internih potencijala kroz obuke menadžmenta preduzeća i eksterno kroz kvalitetniju konsultantsku uslugu za uvođenje standarda.

41

U Strategiji se predlaže da se u periodu njene primjene (od 5 godina), fazno osnivaju i razvijaju gore-pomenute institucije što će značajno povećati konkurentnost MSP i cijele privrede RS. Glavni nosioci ovih aktivnosti će biti: Ministarstvo nauke i tehnologije uz učešće Republičke agencije za razvoj MSP, univerziteti i odgovarajuće laboratorije, Savez inovatora RS, Privredna komora RS iz podršku međunarodnih razvojnih projekata.

6.2.9. Jačanje uloge informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoju MSP Kao kod tehnološke konkurentnosti, mala preduzeća neumitno zaostaju za velikim u implementaciji i razvoju informatike interno, a takođe njihova dobavljačka/prodajna informaciona mreža eksterno. Ali pošto su u IKT tehnologiji trendovi rasta investicionih troškova za softver, tu je i šansa MSP da sa kvalitetnim ljudskim resursima razvijaju i ponude softverske usluge. Ulaganja u hardver za takva preduzeća nisu velika. Takođe, u eri integrisanih informacionih mreža smanjiti troškove poslovanja kroz njihovu intenzivniju primjenu, lakše pronalazeći poslovne partnere, bržu i jeftiniju poslovnu komunikaciju i razmjenu dokumentacije. U narednom srednjoročnom periodu, javne institucije MSP podrške kao umrežene agencije (Republička i lokalne), udruženja poslodavaca, privredne i zanatsko-preduzetničke komore, moraju pokretati i upravljati informacionim centrima koji će služiti MSP-u. Takođe, MSP će razvijati i zajedničke informacione mreže (business-to-business) kroz podršku projekata. U smislu poboljšanja okruženja za MSP, posebno važno je uvesti model E-upravljanja, kao na slici 5.2.

Slika 5.2. IKT struktura u cilju razvoja poslovnog okruženja za MSP

6.2.10. Internacionalizacija MSP Internacionalizaciju MSP u RS treba posmatrati prvenstveno kroz povećanje učešća MSP u izvozu i povećanju kooperacije MSP sa strateškim partnerima iz inostranstva. Za druge vidove internacionalizacije kao što su stvaranje međudržavnih klastera (npr. klasteri vina i cvijeća u Južnoj Americi, koji su postali konkurentni evropskim proizvođačima) nije stvoren ni politički, ni ekonomski ambijent na ovim prostorima. Na nivou entiteta neophodne su stimulativne mjere u stvaranju povoljnijeg ambijenta za internacionalizaciju poslovanja MSP čiji nosioci trebaju biti Vlada RS, odnosno Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Privredna komora RS i Agencija. Pomenute institucije će podržati formiranje centra za inostranu saradnju i marketing sa nekoliko kancelarija u zemljama okruženja sa kojima se može uspostaviti intenzivna poslovna saradnja u sektoru MSP. Ovaj centar će informisati, savjetovati, tržišno orjentisati i koordinisati učestvovanje domaćeg MSP na stranim tržištima, organizovati sajmove sa posebnim naglaskom na specijalizovane sajmove, business matchmaking sajmovi zatvorenog tipa i sl. S obzirom na vrlo tešku situaciju u ekonomskim odnosima sa inostranstvom koja se ogleda u vrlo visokom platnom deficitu, neophodno je izraditi poseban program

42

aktiviranja potencijala MSP za povećanje izvoza, kooperacije sa stranim partnerima, privlačenje direktnih stranih investicija u sektor MSP i ostale oblike internacionalizacije. Na nivou BiH, nosioci podsticajnih mjera internacionalizacije MSP-a trebaju biti Savjet ministara BiH, entitetske vlade, Spoljnotrgovinska komora BiH, FIPA, IGA i druge institucije .

6.3. Programi podsticaja razvoja MSP za period 2006. - 2010. godina Za ostvarenje operativnih ciljeva za period 2006.-2010. godina, neophodno je ispuniti sljedeće programe podsticaja.

1. Jačanje finansijske podrške MSP i preduzetništva Program podsticaja 1 - Formiranje i dalje jačanje Republičkog fonda za razvoj malih i srednjih

preduzeća Rok: Formiranje Fonda prva polovina 2006. godine i dalje jačanje do kraja

2010. god., Nosilac: Ministarstvo finansija RS i Ministarstvo privrede, energetike i razvoja RS;

Program podsticaja 2 - Izrada Zakona o formiranju Garancijskog fonda za kredite MSP i formiranje Garancijskog fonda,

Rok: Izrada Zakona i usvajanje druga polovina 2006. godine i formiranje Garancijskog fonda prva polovina 2007. godine, Nosilac: Ministarstvo finansija RS i Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća;

Program podsticaja 3 - Unapređenje saradnje između Fonda za razvoj i zapošljavanje RS i Republičke agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća (u daljem tekstu Agencija) u vezi sa dodjelom sredstava za MSP,

Rok: kontinuirano, Nosilac: Fond za razvoj i zapošljavanje i Agencija;

Program podsticaja 4 - Obezbijediti finansijsku podršku za početnike u biznisu (start up) u okviru Granta Agenciji,

Rok: druga polovina 2006. godine i dalje kontinuirano, Nosilac: Ministarstvo privrede energetike i razvoja RS, Ministarstvo finansija i Agencija;

Program podsticaja 5 - Pokretanje kreditnih programa i grantova za podsticanje razvoja MSP i preduzetništva na nivou opština RS,

Rok: kontinuirano, Nosilac: Opštine RS i lokalne agencije;

Program podsticaja 6 - Pripremiti i usvojiti Zakon o finansijskom lizingu, Rok: ispuniti rokove predviđene u Programu rada Narodne skupštine RS za

period april 2005. – april 2006. godine, Nosilac: Ministarstvo finansija RS;

Program podsticaja 7 - Pripremiti i usvojiti Zakon o izmjenama i dopunama zakona o mikrokreditnim organizacijama,

Rok: ispuniti rokove predviđene u Programu rada Narodne skupštine RS za period april 2005. – april 2006. godine, Nosilac: Ministarstvo finansija RS.

2. Ubrzanje postupka i smanjenje troškova registracije poslovnih subjekata Program podsticaja 1 - Donošenje i praćenje primjene Pravilnika o korišćenju, tehničkim

karakteristikama i održavanju elektronskog dijela Registra u skladu sa Zakonom o registraciji poslovnih subjekata u RS,

Rok: druga polovina 2006. godine, Nosilac: Ministarstvo pravde, registarski sudovi RS i Agencija;

Program podsticaja 2 - Izrada softverskog programa Registra, Rok: prva polovina 2007. godine,

Nosilac: Ministarstvo pravde RS i registarski sudovi RS;

43

Program podsticaja 3 - Preuzimanje podataka o postojećim subjektima upisa sa dosadašnjih registara i unošenje podataka u elektronski dio Registra,

Rok: druga polovina 2006. – prva polovina 2007. godine, Nosilac: Ministarstvo pravde RS i registarski sudovi RS;

Program podsticaja 4 - Formiranje mreže između registarskih sudova i uspostavljanje jedinstvenog Registra,

Rok: druga polovina 2007. godine, Nosilac: Ministarstvo pravde RS i registarski sudovi RS;

Program podsticaja 5 - Podsticanje i pomoć u osnivanju servisa za registraciju poslovnih subjekata po principu „sve na jednom mjestu“ (one stop shop) u cilju bržeg i jeftinijeg osnivanja preduzeća u centrima gdje postoje registarski sudovi i u opštinama sa preko 50.000 stanovnika,

Rok: druga polovina 2007. – druga polovina 2010. godine, Nosilac: Ministarstvo za upravu i lokalnu samoupravu, opštine RS i Agencija.

3. Smanjenje fiskalnog opterećenja i poreska politika ka MSP Program podsticaja 1 - Izraditi program razvojnih poreskih olakšica za MSP i preduzetnike kroz

izmjene i dopune zakona o direktnim porezima i taksama, te inicijativama za izmjene indirektnih poreza,

Rok: druga polovina 2006. godine i pratiti ga kontinuirano, Nosilac: Vlada RS, Ministarstvo finansija i Agencija;

Program podsticaja 2 - Izraditi projekt za poreske i druge investicione olakšice za poslovanje u slobodnim zonama,

Rok: prva polovina 2007. godine, Nosilac: Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Ministarstvo finansija i Agencija;

Program podsticaja 3 - Inicirati uvođenje razvojne stope PDV-a, Rok: prva polovina 2007. godine i kontinuirano,

Nosilac: Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Ministarstvo finansija i Agencija.

4. Jačanje institucionalne podrške razvoja MSP Program podsticaja 1 - Kadrovsko i tehničko jačanje postojećih institucija za podršku MSP na

republičkom nivou: Resor za mala i srednja preduzeća i proizvodno zanatstvo Ministarstva privrede, energetike i razvoja RS i Agencija,

Rok: kontinuirano, Nosilac: Vlada RS;

Program podsticaja 2 - Formiranje regionalnih razvojnih centara Agencije, Rok: prva polovina 2006. god. - druga polovina 2008. god.,

Nosilac: Vlada RS, Agencija i opštine RS; Program podsticaja 3 - Pokretanje opštinskih agencija za razvoj MSP u većim opštinama i

institucionalno jačanje odjeljenja za privredu u manjim opštinama RS, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Opštine RS i Agencija; Program podsticaja 4 - Formiranje mreža lokalnih agencija u cilju jačanja njihove projektne i druge

saradnje, Rok: druga polovina 2006. – druga polovina 2010. godine,

Nosilac: Lokalne agencije, Agencija i opštine RS; Program podsticaja 5 - Formiranje biznis informacionih punktova (first-stop-shop), Rok: kontinuirano,

Nosilac: Opštine RS i lokalne agencije; Program podsticaja 6 - Formiranje razvojnog odbora pri Agenciji za kreiranje i intenziviranje

provođenja politike usmjeravanja sredstava za podsticaj MSP, Rok: Formiranje prva polovina 2006. god. i dalji rad kontinuirano,

Nosilac: Vlada RS i Agencija;

44

Program podsticaja 7 - Prilagođavanje metodologije obrade podataka o MSP prema EUROSTAT metodologiji,

Rok: druga polovina 2006. god. - druga polovina 2007. god., Nosilac: Republički zavod za statistiku RS i međunarodni projekti.

5. Stvaranje i razvoj preduzetničke infrastrukture Program podsticaja 1- Izrada baze podataka o neiskorišćenom građevinskom zemljištu i poslovnim

objektima u cilju pokretanja poslovnih zona, poslovnih inkubatora, biznis informacionih centara i dr.,

Rok: druga polovina 2006.godine - prva polovina 2007. godine, Nosilac: Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju, opštine RS i njihova odjeljenja za prostorno uređenje;

Program podsticaja 2- Formiranje poslovnih inkubatora i biznis informacionih centara, Rok: druga polovina 2006.godine i kontinuirano,

Nosilac: Vlada RS, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, opštine RS i Agencija;

Program podsticaja 3 - Izrada studije izvodljivosti za formiranje Tehnološkog parka u Banjoj Luci, izrada projekta i realizacija,

Rok: prva polovina 2007. godine (studija izvodljivosti i projekat) i druga polovina 2007. – prva polovina 2008. godine (realizacija), Nosilac: Ministarstvo nauke i tehnologije, Agencija i i Grad Banja Luka;

Program podsticaja 4 - Odrediti područja za izgradnju poslovnih zona od regionalnog značaja, Rok: druga polovina 2006. godine i kontinuirano,

Nosilac: Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju i Urbanistički zavod RS.

6. Partnerstvo i klasterizacija MSP Program podsticaja 1 - Podsticanje osnivanja lokalnih i regionalnih udruženja i jačanje postojećih

(u sektorima prerade drveta, metala, proizvodnja zdrave hrane, građevinarstva, turistička udruženja i dr.),

Rok: kontinuirano, Nosilac: Udruženja poslodavaca, Privredna komora RS i Zanatsko-preduzetnička - komora RS, Agencija, lokalne agencije;

Program podsticaja 2 - Podsticanje formiranja klastera (u sektorima prerada drveta, metala, proizvodnja zdrave hrane, građevinarstva, turističke djelatnosti i dr.),

Rok: kontinuirano, Nosilac: Udruženja poslodavaca, Privredna komora RS i Zanatsko-preduzetnička - komora RS, Agencija, lokalne agencije;

Program podsticaja 3 - Razvoj partnerstva između javnog i privatnog sektora radi racionalnijeg obavljanja određenih poslova po sistemu outsorcing-a (PPP public-private partnership),

Rok: kontinuirano, Nosilac: Udruženja poslodavaca i opštine RS;

7. Obrazovanje i konsalting za preduzetnike Program podsticaja 1 - Prilagoditi nastavni plan i program srednjih stručnih škola potrebama MSP

uvođenjem predmeta preduzetništva iz različitih privrednih oblasti, Rok: druga polovina 2006. - druga polovina 2007. god,

Nosilac: Ministarstvo prosvjete i kulture RS; Program podsticaja 2 - Prilagoditi nastavni plan i program visokog obrazovanja potrebama MSP

kroz uvođenje posebnih odsjeka i smjerova za preduzetništvo, Rok: druga polovina 2006. - druga polovina 2010. god,

Nosilac: Ministarstvo prosvjete i kulture RS; Program podsticaja 3 - Organizovanje seminara, treninga i radionica za osnivanje novih i

unapređenje postojećih MSP, Rok: kontinuirano,

45

Nosilac: Agencija, Privredna komora RS, Lokalne agencije za razvoj MSP i Centar za preduzetništvo Univerziteta Banja Luka;

Program podsticaja 4 - Pružanje konsultantskih usluga MSP-u i preduzetnicima, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Agencija, lokalne agencije za razvoj MSP i Centar za preduzetništvo Univerziteta Banja Luka;

Program podsticaja 5 - Jačanje konsultantskih kapaciteta lokalnih razvojnih agencija, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Agencija, Centar za preduzetništvo Univerziteta u Banjoj Luci, međunarodne projektne jedinice.

8. Jačanje inovacijske i tehnološke konkurentnosti MSP Program podsticaja 1 - Formiranje entitetskog savjeta za jačanje konkurentnosti MSP, Rok: druga polovina 2006. godine,

Nosilac: Ministarstvo nauke i tehnologije, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, univerziteti u RS;

Program podsticaja 2 - Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP, Rok: izrada programa druga polovina 2006. god., realizacija podsticajnih

mjera i godišnje izvještavanje do kraja 2010. god., Nosilac: Ministarstvo nauke i tehnologije, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Agencija, međunarodne projektne jedinice;

Program podsticaja 3 - Podsticanje uvođenja sistema standarda kvaliteta u MSP, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Agencija, Privredna komora RS i međunarodne projektne jedinice;

Program podsticaja 4 - Formiranje tehnološko-inovacionih centara, Rok: prva polovina 2007. god. (izrada projekta) i realizacija od druge

polovine 2007. godine i kontinuirano, Nosilac: Ministarstvo nauke i tehnologije, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, univerziteti RS, Agencija i međunarodne projektne jedinice;

9. Jačanje uloge informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoju MSP Program podsticaja 1 - Podsticanje razvoja MSP koje se bave proizvodnjom softvera i pružanjem

usluga putem interneta, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Agencija; Program podsticaja 2 - Uvođenje izučavanja E-business (E-commerce, E-marketing, E-banking i

dr.) u srednjem i visokom obrazovanju, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Ministarstvo prosvjete i kulture, Agencija, Centar za preduzetništvo;

Program podsticaja 3 - Jačanje elektronske komunikacije između organa javne uprave i MSP, Rok: kontinuirano,

Nosilac: Vlada RS, opštine RS, registracioni sudovi RS, Poreska uprava RS, Uprava za indirektno oporezivanje.

10. Internacionalizacija MSP Program podsticaja 1 - Formiranje Centra za inostranu saradnju i marketing, Rok: druga polovina 2006. god. izrada projekta, formiranje u prvoj polovini

2007. god. i razvoj druga polovina 2007. – druga polovina 2009. godine, Nosilac: Vlada RS, Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Agencija i Privredna komora RS;

Program podsticaja 2 - Organizovanje istraživanja inostranih tržišta i njihovih potencijala, savjetovanje MSP za nastup i učvršćivanje odnosa na inostranim tržištima,

Rok: 2007.-2010. godina,

46

Nosilac: Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Centar za inostranu saradnju, Agencija i Privredna komora RS;

Program podsticaja 3 - Izrada programa u kome će se identifikovati i podsticati veće strane kompanije za greenfield i druge strane investicije, koje bi uz povoljnije uslove angažovale MSR iz RS kao kooperante (indirektan plasman MSP proizvoda na inostrana tržišta) i realizacija,

Rok: druga polovina 2006. god. izrada programa i realizacija od prva polovina 2007. – druga polovina 2010. godine, Nosilac: Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Agencija i Privredna komora RS;

Program podsticaja 4 - Subvencionisanje početnih administrativnih troškova i drugih investicija proizvodno-izvoznih preduzeća,

Rok: druga polovina 2006.-2010. godina, Nosilac: Ministarstvo privrede, energetike i razvoja i Agencija;

Program podsticaja 5 - Kontinuirano organizovanje jednogodišnjih programa pomoći MSP za učestvovanje na međunarodnim sajmovima i specijalizovanim izložbama u zemlji i inostranstvu,

Rok: 2006.-2010. godina, Nosilac: Ministarstvo privrede, energetike i razvoja, Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Centar za inostranu saradnju, Agencija i Privredna komora RS.

Program podsticaja 6 - Produženje Protokola o saradnji sa italijanskom pokrajinom Friuli-Venecija-Đulija i projekta GIER,

Rok: Potpisivanje Protokola prva polovina 2006. i praćenje realizacije do 2010. god., Nosilac: Vlada RS, Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Ministarstvo privrede, energetike i razvoja;

Program podsticaja 7 - Realizacija saradnje između Agencije i Republičke agencije za razvoj MSP i preduzetništva Republike Srbije prema Protokolu o saradnji iz 2005. god., Rok: 2006.-2010. godina, Nosilac: Vlada RS, Vlada Republike Srbije, Agencija i Republička agencija za razvoj MSP i preduzetništva Republike Srbije.

Program podsticaja 8 - Inicirati i predlagati izradu, izmjene i dopune zakona bitnih za konkurentnost i izvoznu orjentaciju: Zakon o tehničkim zahtjevima, Zakon o ocjenjivanju usaglašenosti i opštoj sigurnosti prehrambenih proizvoda, Zakon o kontroli prehrambenih proizvoda za ljudsku i životinjsku upotrebu, Zakon o higijeni uz usaglašavanje i provođenje sigurnosnih standarda i harmonizaciji sa EU pravilima,

Rok: 2006.-2010. godina, Nosilac: Vlada RS, Ministarstvo za ekonomske odnose i koordinaciju, Centar za inostranu saradnju, Agencija i Privredna komora RS.

50

7. MATRICA PROGRAMA PODSTICAJA SA NOSIOCIMA, VREMENSKIM I FINANSIJSKIM OKVIROM

2006. god. 2007. god. 2008. god. 2009. god 2010. god. O.C. N°/ Prog. .N°

Ime operativnog cilja i/ili programa podsticaja Nosioci projekta

Pg. 1. Pg. 2. Pg. 1. Pg. 2. Pg. 1. Pg. 2. Pg. 1. Pg. 2. Pg. 1. Pg. 2.

O.C. N°1 Jačanje finansijske podrške MSP i preduzetništva Form. Prog. N° 1.1. Formiranje Republičkog fonda za razvoj MSP MPR, MF 5.000.000 3.000.000 3.500.000 4.000.000 4.500.000

Zakon Form. Prog. N° 1.2. Zakon o formiranju Garancijskog fonda za kredite MSP i formiranje Fonda MF, RARS -- 2.000.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000

Prog. N° 1.3. Unapređenje saradnje između Fonda za razvoj i zapošljavanje RS i Republičke agencije za razvoj MSP FRZ, RARS

Prog. N° 1.4. Obezbijediti finansijsku podršku za početnike u biznisu (start up) MPR, MF, RARS 250.000 300.000 300.000 500.000 500.000

Prog. N° 1.5. Pokretanje kreditnih programa i grantova za podsticanje razvoja MSP i preduzetništva na nivou opština RS OU,OOPR, LRA

opštine opštine opštine opštine opštine Prog. N° 1.5. Pripremiti i usvojiti Zakon o finansijskom lizingu MF

Prog. N° 1.6. Pripremiti i usvojiti Zakon o izmjenama i dopunama zakona o mikrokreditnim organizacijama MF

O.C. N°2 Ubrzanje postupka i smanjenje troškova registracije poslovnih subjekata

Prog. N° 2.1. Donošenje i praćenje primjene Pravilnika o korišćenju, tehnič. karakteristikama i održavanju elektronskog dijela Registra u skladu sa Zakonom o registraciji poslovnih subjekata u RS

MP, REGS, RARS Pravilnik

Prog. N° 2.2. Izrada softverskog programa Registra MP, REGS -- 145.000 -- -- --

Prog. N° 2.3. Preuzimanje podataka o postojećim subjektima upisa sa dosadašnjih registara i unošenje podataka u elektronski dio Registra MP, REGS

Prog. N° 2.4. Formiranje mreže između registarskih sudova i uspostavljanje jedinstvenog Registra MP, REGS -- 55.000 -- -- --

Prog. N° 2.5. Podsticanje i pomoć u osnivanju servisa za registraciju poslovnih subjekata po principu „sve na jednom mjestu“ (one stop shop) MLU, OU, RARS -- 100.000 100.000 150.000 150.000

O.C. N°3 Smanjenje fiskalnog opterećenja i poreska politika ka MSP

Prog. N° 3.1. Izraditi program razvojnih poreskih olakšica za MSP i preduzetnike krozizmjene i dopune zakona o direktnim porezima i taksama, te inicijativamaza izmjene indirektnih poreza.

VRS, MF, RARS Izrada Dalje

praćenje kontin.

Prog. N° 3.2. Izraditi projekt za poreske i druge investicione olakšice za poslovanje u slobodnim zonama MEO, MPR, MF, RARS Izrada

Dalje praćenje kontin.

Prog. N° 3.3. Inicirati uvođenje razvojne stope PDV-a MPR, MF, RARS = = O.C. N°4 Jačanje institucionalne podrške razvoja MSP

Prog. N° 4.1. Kadrovsko i tehničko jačanje postojećih institucija za podršku MSP na repub. nivou: Resor za MSP i proizvodno zanatstvo Mini-starstva privrede, energetike i razvoja RS i Rep.agencija za MSP

VRS

Prog. N° 4.2. Formiranje regionalnih razvojnih centara RARS-a VRS, RARS, OU 70.000 150.000 250.000 --Prog. N° 4.3. Pokretanje opštin. agencija za razvoj MSP u većim opštinama i

institucionalno jačanje odjeljenja za privredu u manjim opštinama OU, RARS

Prog. N° 4.4. Formiranje mreža lokalnih agencija u cilju jačanja njihove projektne i druge saradnje LRA, RARS, OU

Nosioci projekta: VRS – Vlada RS, MPR – Min. privr., MF – Min. finansija, MP – Min. pravde, MEO – Min. ekonom. odnose, MNT – Min. nauke i teh., MLU – Min. za upravu i lok. samoup., MPO – Min. za prost. uređ., MPK – Ministarstvo prosvjete i kulture, RARS – Rep. agen. za razvoj MSP, RCMSP – Region. centri za MSP, FMSP – Fond za razvoj MSP, FRZ – Fond za razvoj i zapoš., KGF – Kreditno-garantni fond, REGS – Registracioni sudovi, RZZZ – Republički zavod za zapošlj., RZZS – Repub. Zavod za statistiku, LRA – Lok. raz. agen. za MSP, OOPR – Opšt. Odjelj. Za privr.,OOPU – opšt. odjeljenje za prost. Uređenje, OU – Opšt. uprava, PKRS – Privredna komora RS, ZPKRS – Zanatsko-preduzetnička komora RS, UDP – udruženja poslodavaca, UNI – univerziteti, INO – međunarodni projekti

51


Ime operativnog cilja i/ili programa podsticaja Nosioci projekta


O.C. N°4 Jačanje institucionalne podrške razvoja MSP

Prog. N° 4.5. Formiranje biznis informacionih punktova (first-stop-shop) OU, LRA 20.000-30.000 (opštine)

20.000-30.000 (opštine)

20.000-30.000 (opštine

20.000-30.000 (opštine

20.000-30.000 (opštine

Form. Prog. N° 4.6.

Formiranje razvojnog odbora pri Agenciji za kreiranje i intenziviranjeprovođenja politike usmjeravanja sredstava za podsticaj MSP VRS, RARS

18000 18000 18000 18000 18000

Prog. N° 4.7. Prilagođavanje metodologije obrade podataka o MSP po EUROSTAT RZZS, INO

O.C. N°5 Stvaranje i razvoj preduzetničke infrastrukture

Prog. N° 5.1. Izrada baze podataka o neiskorišćenom građevinskom zemljištu i poslovnim objektima u cilju pokretanja poslovnih zona, poslovnih inkubatora, biznis informacionih centara i dr.

MPU, OU, OOPU 20.000 20.000 -- -- --

Prog. N° 5.2. Formiranje poslovnih inkubatora i biznis informacionih centara VRS, MPR, OU, RARS

60.000 80.000 100.000 100.000 150.000

Prog. N° 5.3. Izrada studije izvodljivosti za formiranje Tehnološkog parka u Banjoj Luci. izrada projekta i realizacija projekta MNU, RARS, Grad BL

Studija izvodlj. i izrada

projekta

Realiz. proje-

kta

Realiz. proje-

kta

Prog. N° 5.4. Odrediti područja za izgradnju poslovnih zona regionalnog značaja MPU, UZ

O.C. N°6 Partnerstvo i klasterizacija MSP

Prog. N° 6.1. Podst. osnivanja lokal. i region. udruženja i jačanje postojećih UDP, PKRS, ZPKRS, RARS, LRA

Prog. N° 6.2. Podsticanje formiranja klastera analogno kao u podsticaju za pokretanje poslovnih udruženja

UDP, PKRS, ZPKRS, RARS, LRA

Prog. N° 6.3. Razvoj partnerstva između javnog i privatnog sektora radi racionalnijeg obavljanja određenih poslova po sistemu outsorcing-a UDP, OU

O.C. N°7 Obrazovanje i konsalting za preduzetnika

Prog. N° 7.1. Prilagoditi nastavni plan i program srednjih stručnih škola potrebama MSP

uvođenjem predmeta preduzetništva MPK Prog. N° 7.2. Pril. nastavni plan i program visokog obrazovanja potrebama MSP kroz

uvođenje posebnih odsjeka i smjerova za preduzetništvo. MPK

Prog. N° 7.3. Organizovanje seminara, treninga i radionica za osnivanje novih i unapređenje postojećih MSP

RARS, PKRS, LRA, Centar za preduzetn.

Prog. N° 7.4. Pružanje konsultantskih usluga MSP-u i preduzetnicima RARS, LRA, Centar za preduzetn.

Prog. N° 7.5. Jačanje konsultantskih kapaciteta lokalnih razvojnih agencija RARS, LRA, Centar za preduzet., INO

O.C. N°8 Jačanje inovacijske i tehnološke konkurentnosti MSP

Prog. N° 8.1. Formiranje entitetskog savjeta za jačanje konkurentnosti MSP MNT, MPR, MEO, UNI

Prog. N° 8.2. Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP MNT, MPR, RARS, INO 500.000 600.000 700.000 800.000 1.000.000 Prog. N° 8.3. Podsticanje uvođenja sistema standarda kvaliteta u MSP MPR, RARS, PKRS, INO 250.000 250.000 300.000 300.000 400.000

Izrada projekta Realiz. Realiz. Realiz. Realiz. Realiz. Realiz. Realiz.

Prog. N° 8.4. Formiranje tehnološko-inovacionih centara MNT, MPR, UNI, RARS, INO -- 20.000+100.000 200.000 200.000 500.000

52


Ime operativnog cilja i/ili programa podsticaja Nosioci


O.C. N°9 Jačanje uloge informaciono-komunikacionih tehnologija u razvoju MSP

Prog. N° 9.1. Podsticanje razvoja MSP koje se bave proizvodnjom softvera i pružanjem usluga putem interneta

RARS 30.000 50.000 70.000 100.000 100.000

Prog. N° 9.2. Uvođenje izučavanja E-business (E-commerce, E-marketing, E-banking i dr.) u srednjem i visokom obrazovanju

MPK, RARS, Centar za preduzetništvo

Prog. N° 9.3. Jačanje elektronske komunik. između organa javne uprave i MSP VRS, OU, REGS, PU, UIO

O.C. N°10 Internacionalizacija MSP

Izrada projekta

Formi-ranje Razvoj Razvoj Razvoj Razvoj Razvoj

Prog. N° 10.1. Formiranje Centra za inostranu saradnju i marketing VRS, MEO, RARS, PKRS 10.000 150.000 200.000 200.000

Prog. N° 10.2. Organizovanje istraživanja inostranih tržišta i njihovih potencijala,

savjetovanje MSP za nastup i učvršćivanje odnosa na inostranim tržištimaMEO, Centar za ino.

Saradnju, PKRS, RARS Dio iz prog. 10.1 Dio iz prog. 10.1 Dio iz prog. 10.1

Prog. N° 10.3.

Izrada programa u kome će se identifikovati i podsticati veće stranekompanije za greenfield i druge strane investicije, koje bi uz povoljnijeuslove angažovale MSR iz RS kao kooperante (indirektan plasman MSPproizvoda na inostrana tržišta)

MEO, MPR, RARS, PKRS

Prog. N° 10.4. Subvencionisanje početnih administrativnih troškova i drugih investicija

proizvodno-izvoznih preduzeća MPR, RARS 200.000 300.000 300.000 500.000 500.000

Prog. N° 10.5.

Kontinuirano organizovanje jednogodišnjih programa pomoći MSP zaučestvovanje na međunarodnim sajmovima i specijalizovanim izložbamau zemlji i inostranstvu

MPR, MEO, Centar za ino saradnju, RARS, PKRS 30.000 30.000 35.000 35.000 40.000

Prog. N° 10.6. Produženje Protokola o saradnji sa italijanskom pokrajinom Friuli-Venecija-Đulija i projekta GIER VRS, MEO, MPR Potpisiva

nje

Pripre-ma

projek.

Realiza- cija

Realiza-cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Prog. N° 10.7. Realizacija saradnje između Agencije i Republičke agencije za razvoj MSP i preduzetništva Republike Srbije prema Protokolu o saradnji iz 2005. god.

VRS, RARS Pripre-

ma projek.

Realiza- cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Realiza- cija

Realiza-cija

Prog. N° 10.8. Inicirati i predlagati izradu, izmjene i dopune zakona bitnih za

konkurentnost i izvoznu orjentaciju VRS, MEO, Centar za ino.

Saradnju, RARS, PKRS

53

Planirana podsticajna sredstva koja je potrebno izdvojiti za sprovođenje Strategije razvoja MSP u RS za period 2006. - 2010. godina

Za sprovođenje programa podsticaja u 2006. godini potrebna su izdvajanja iz potrebno je obezbjediti sredstva u iznosu od 6.438.000 KM od čega se 5.000.000 KM odnosi na formiranje i rad Republičkog fonda za razvoj MSP, 938.000 KM na različite vidove podrške razvoju MSP (dodjela bespovratnih sredstava za MSP, izgradnja preduzetničke infrastrukture i dr.) i 500.000 KM na Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP (Grant Ministarstva nauke i tehnologije).

U 2007. godini potrebno je 7.368.000 KM podsticajnih sredstava od čega 3.000.000 KM predstavljaju potrebna sredstva za rad Republičkog fonda za razvoj MSP, 2.000.000 KM sredstva za formiranje i rad Garancijskog fonda za kredite MSP, 1.768.000 KM za različite vidove podrške razvoju MSP i 600.000 KM za Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP (Grant Ministarstva nauke i tehnologije).

Ukupan iznos potrebnih podsticajnih sredstava za 2008. godinu iznosi 8.073.000 KM. Iznos od 3.500.000 KM potrebno je izdvojiti za Republički fond za razvoj MSP, 2.000.000 KM za Garancijski fonda za kredite MSP, 700.000 KM za Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP (Grant Ministarstva nauke i tehnologije) i 1.873.000 KM za različite vidove podrške razvoju MSP.

U 2009. godini potrebno je izdvojiti 8.553.000 KM odnosno 4.000.000 KM za Republički fond za razvoj MSP, 1.500.000 KM za Garancijski fonda za kredite MSP, 800.000 KM za Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP (Grant Ministarstva nauke i tehnologije) i 2.253.000 KM za različite vidove podrške razvoju MSP.

Potrebna podsticajna sredstva u 2010. godini iznose 8.858.000 KM. Sredstva za Republički fond za razvoj MSP iznose 4.500.000 KM, sredstva za Garancijski fonda za kredite MSP 1.000.000 KM, 1.000.000 KM za Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP (Grant Ministarstva nauke i tehnologije) i 2.358.000 KM za različite vidove podrške razvoju MSP.

Tabela 7.1. Podsticajna sredstva koja je potrebno izdvojiti za sprovođenje Strategije razvoja MSP u RS za period 2006. - 2010. godina

U odnosu na projektovani budžet RS, podsticajna sredstva bi iznosila manje od 0,7% budžeta, što ne bi predstavljalo značajno opterećenje, a s druge strane imalo bi izuzetno značajne direktne i indirektne efekte na razvoj malih i srednjih preduzeća i preduzetništva. Posljedično, priliv budžeta RS bi bio značajno poboljšan, što nedvosmisleno opravdava pomenute podsticaje.

8. MONITORING SPROVOĐENJA STRATEGIJE RAZVOJA MSP U RS ZA PERIOD 2006.-2010. GODINA

Praćenje realizacije Strategije će vršiti Republička agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa Ministarstvom za privredu, energetiku i razvoj kroz četvoromjesečne izvještaje koji će se podnositi Vladi RS i godišnje izvještaje Narodnoj skupštini Republike Srpske.

2006 2007 2008 2009 2010 Ukupno do 2010. godine

Republički fond za razvoj MSP 5,000,000 3,000,000 3,500,000 4,000,000 4,500,000 20,000,000

Garancijski fond za kredite MSP -- 2,000,000 2,000,000 1,500,000 1,000,000 6,500,000

Različiti vidovi podrške razvoju MSP 938,000 1,768,000 1,873,000 2,253,000 2,358,000 9,190,000 Program podsticanja uvođenja inovacija i novih tehnologija u MSP 500,000 600,000 700,000 800,000 1,000,000 3,600,000

Ukupno po godinama 6,438,000 7,368,000 8,073,000 8,553,000 8,858,000 39,290,000

REPUBLIKA SRPSKA VLADA -...

Documents

Transcript of REPUBLIKA SRPSKA VLADA -...