Raport mbi Planin Rregullativ për Struzhe - Zaplluxhe …...Programi Mjedisor i Kosovës (PMK)...

Programi Mjedisor i Kosovës (PMK) 2016/07076 Një projekt i financuar nga Sida i menaxhuar nga Ambasada Suedeze në Kosovë

1

Raport mbi

Planin Rregullativ për Struzhe - Zaplluxhe Zona III e Parkut Kombëtar Sharri

(Stanet e Struzhes/Guri I Zi/Qafa e Elmes)

Projekti Programi Mjedisor i Kosovës Komponenti K3-A3

Forcimi i menaxhimit të zonave natyrore ndërkufitare

Aktiviteti A3.01

Zhvillimi i Planit të Menaxhimit të Parkut Kombëtar "Bjeshkët e Nemuna" dhe Planet e Rregullimit për zonat e 3-të për 2 PK

Aktiviteti A3.02

Forcimi i kapaciteteve të Drejtorive të Parkut Kombëtar për menaxhimin e burimeve natyrore

Përgatitur nga:

Daniel Bogner, Shtator 2018 me kontribute nga Tomor Qela (Maps)

Komentet e marra nga: Tomor Qela, 08 Tetor 2018 Luan Nushi, 11 Tetor 2018 Faton Deva, 23 Tetor 2018

Samil Pireci dhe Melit Muja, 18 Nëntor 2018

Raport mbi Planin e Detajuar Rregullativ për Struzhe - Zaplluxhe Zona III

i

TabelaePërmbajtjes

1 Hyrje ...................................................................................................................................................... 3

2 Metodologjia ......................................................................................................................................... 4

2.1 Historiku Ligjor ....................................................................................................................................... 4

2.2 Procesi dhe Ekipet e përfshira ................................................................................................................ 5

2.3 Arsyetimi ................................................................................................................................................ 6

2.4 Qëllimi ................................................................................................................................................... 7

3 Zona e Planifikimit ................................................................................................................................. 8

3.1 Analiza socio-ekonomike - Situata ekzistuese në Dragash dhe Prizren ................................................. 8

3.2 Përdorimi aktual i tokës në zonën e planifikimit .................................................................................. 12

3.3 Vlerësimi i gjendjes ekzistuese ............................................................................................................. 14

4 Skenarët dhe Korniza Zhvillimore (Objektivat) ..................................................................................... 16

4.1 Objektivat për Zhvillimin Hapësinor .................................................................................................... 16

4.2 Skenarët për Zhvillim ........................................................................................................................... 17

4.3 Koncepti i Zhvillimit Hapësinor ............................................................................................................ 20

5 Kushtet për rregullimin hapësinor ........................................................................................................ 21

6 Infrastruktura e Transportit ................................................................................................................. 23

7 Infrastruktura teknike .......................................................................................................................... 24

8 Infrastruktura publike dhe sociale ........................................................................................................ 24

9 Plani i Zbatimit ..................................................................................................................................... 25

9.1 Strategjia dhe aktivitetet e zbatimit .................................................................................................... 25

9.2 Treguesit dhe monitorimi i zbatimit .................................................................................................... 25

10 Menaxhimi, zbatimi dhe zbatimi i monitorimit ..................................................................................... 26

11 Vlerësimi Strategjik Mjedisor ............................................................................................................... 29

12 Shtojca - Lista e Hartave ....................................................................................................................... 29


ii

ShkurtesatdheAkronimet

UA Udhëzimi Administrativ për PDR 01/2018 (AI) PDR Plani i Detajuar Rregullativ (DRP) SIGj Sistemi Informativ Gjeografik (GIS) BNRN Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN) PMK Programi Mjedisor i Kosovës (KEP) MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor Kosovë (MESP) PZhK Plani Zhvillimor Komunal (MDP) PM Plani i Menaxhimit (MP) OJQ Organizata Joqeveritare (NGO) PK Parku Kombëtar (NP) PK-Sh Parku Kombëtar “Sharri” (NP-S) PK-BeN Parku Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna” (NP-BeN) VSM Vlerësimi Strategjik i Ndikimit në Mjedis (SEA) Sida Agjencia Suedeze për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ndërkombëtar

Ky dokument është përgatitur nën komponentën "K3-A3, Përmirësimi i menaxhimit të zonave natyrore ndërkufitare" të përshkruar në Programin Mjedisor të Kosovës (PMK), në kuadër të Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH), Qeveria e Kosovës. Është një nga tetë komponentët teknik të një Programi për menaxhimin e mjedisit, klimës dhe burimeve ujore, të propozuar nga MMPH-ja dhe financuar nga Agjencia Suedeze për Zhvillim dhe Bashkëpunim Ndërkombëtar (Sida). Dokumenti është në përputhje me komponentin e përmendur, i cili fokusohet në dy aktivitete kryesore:

• Zhvillimi i Planit Menaxhues të Parkut Kombëtar "Bjeshkët e Nemuna" dhe Planet Rregullative për zonat e 3-të për 2 Parqet Kombëtare;

• Forcimi i kapaciteteve të Drejtorive të Parkut Kombëtar për menaxhimin e burimeve natyrore.


3

1 Hyrje

Komponenti "Përmirësimi i menaxhimit të zonave natyore ndërkufitare" të përshkruar në Programin Mjedisor të Kosovës (PMK) është hartuar nga Agjencia Kosovare e Mbrojtjes së Mjedisit (AKMM), Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) dhe Qeveria e Kosovës. Përmban tetë komponentë teknikë për menaxhimin e mjedisit, klimës dhe burimeve ujore, të propozuara nga MMPH-ja dhe të financuara nga Agjencia Suedeze për Zhvillim Ndërkombëtar (Sida).

Kosova karakterizohet me biodiversitet të pasur. Fushat më të rëndësishme të biodiversitetit të vendit konsiderohen si Parqe Kombëtare të "Malit Sharr" dhe "Bjeshkët e Nemuna". Parku Kombëtar "Sharri" menaxhohet nga Drejtoria për Administrimin e Parkut Kombëtar "Sharri", i vendosur në Prizren. Parku Kombëtar "Bjeshkët e Nemuna" menaxhohet nga Drejtoria për Administrimin e Parkut Kombëtar "Bjeshkët e Nemuna" me një zyrë të vendosur në Pejë.

Të dyja drejtoritë e Parkut Kombëtar janë ende në fazën e ndërtimit të kapaciteteve të tyre dhe forcimin e funksioneve të tyre menaxheriale dhe operacionale. Prandaj, ekziston nevoja e lartë për të forcuar kapacitetet e stafit të të dy drejtorive, për të identifikuar dhe vlerësuar nevojat dhe potencialin e dy Parqeve Kombëtare për zhvillim dhe për të promovuar vlerat natyrore dhe sociale të të dyja fushave.

Një nga detyrat në kuadër të PMK-së është zhvillimi i Planeve të Detajuara Rregullative (PDR) për 2 zona në Parkun Kombëtar "Sharri" (Prevallë dhe Struzhe-Zaplluxhe) dhe 2 zona në Parkun Kombëtar "Bjeshkët e Nemuna" (Bogë dhe Gropa e Erenikut).

PDR është një mjet për planifikimin hapësinor lokal sipas Ligjit të Kosovës për Planifikimin Hapësinor 2013 dhe me këtë aktivitet PMK-ja synon të kontribuojë në zhvillimin dhe menaxhimin e qëndrueshëm të dy Parqeve Kombëtare. Rrjedhimisht, korniza më e gjerë e kësaj PDR-je bazohet në një vizion të qëndrueshëm dhe ekoturistik për zonën në fjalë.

Megjithatë, ky dokument është zhvilluar në bashkëpunim të ngushtë me palët e interest lokal nga Struzha dhe Zaplluxha; prandaj shanset për zbatimin e suksesshëm janë të larta. Një aspekt interesant që ndodhi gjatë bashkëpunimit me popullatat lokale ishte se ka emra të ndryshëm për zonën: Stanet e Struzhes/Guri i Zi/Qafa e Elmes. Prandaj, ne vendosëm t'i referohemi "zona a planifikimit" në këtë dokument për të shmangur çdo keqkuptim.

Një tjetër temë e rëndësishme është se në të ardhmen e afërt komuna e Prizrenit do të bëjë një plan rregullativ për shpalljen e zonës turistike malore të fshatit, për mundësinë e zhvillimit rural, të ecjes dhe çiklizmit nga fshati Struzhe, që lidh me zonën e tretë të Parkut Kombëtar.

Një aspekt tjetër i rëndësishëm është se ekziston prona private dhe publike në fushën e planifikimit. Zhvillimi është planifikuar në këtë dokument për të dyja.


4

2 Metodologjia

2.1 Historiku Ligjor

Metodologjia për këtë Plan Rregullativ bazohet në përvojën ndërkombëtare dhe praktikat më të mira (shih "Draft Raportin mbi Praktikat më të Mira mbi Planet Rregullative në Parqet Kombëtare" të dorëzuar në Mars 2018) si dhe në disa dokumente nga Kosova:

• Ligji për Planifikimin Hapësinor Nr. 04/L-174 (2013) • Ligji për Mbrojtjen e Natyrës Nr. 03/L–233 (2010) • Ligji për Parkun Kombëtar "Sharri" Nr. 04/L - 087 (2013) • Plani Hapësinor për Parkun Kombëtar Sharri 2013 • Udhëzimi Administrativ për PDR-të 2018 • Plani Zhvillimor Komunal (PZhK) për Komunën e Dragashit 2013-2023 • Plani Zhvillimor Komunal (PZhK) për Komunën e Prizrenit 2013-2025 • Plani Zhvillimor Urban për Prevallën 2006

Sipas Ligjit të Kosovës për Mbrojtjen e Natyrës 2010 dhe Ligjit të Kosovës për Planifikimin Hapësinor 2013 (Nenet 3, 14 dhe 17), autoritetet kompetente mund të hartojnë "Plane të Detajuara Rregullative" (PDR) ku nevojitet një rregullim dhe kontroll i zhvillimit hapësinor, sidomos për zonat në Parqet Kombëtare. PDR-të mund të konsiderohen si një instrument specifik për planifikimin hapësinor lokal. Pas udhëzimit administrativ, një PDR përmban 3 pjesë:

• Raporti i arsyetimit (shih kapitullin 2.3 Arsyetimi) • Seksioni tekstual (ky dokument) • Seksioni kartografik (harta e bashkangjitur në këtë dokument)

Parimet kryesore për hartimin e PDR-ve janë:

• PDR-të hartohen vetëm nëse ekziston nevoja specifike për kushte më të detajuara të zhvillimit hapësinor për një zonë të caktuar mbi atë që është dhënë në hartën përkatëse të zonimit;

• PDR-të mund të hartohen vetëm nëse Autoriteti i Planifikimit jep një arsyetim të qartë pse është e nevojshme rregullimi i hollësishëm i hapësirës;

• Planet e Detajuara Rregullative janë plane të detajuara për zonat e banuara ose zona të tjera ku do të lejohet ndërtimi;

• Promovimi i zhvillimit social dhe ekonomik të zonës së planifikuar; • Ruajtja e natyrës dhe e karakterit historik dhe kulturor dhe burimeve mjedisore të zonës së

planifikimit; • Sigurimi i hapësirave për infrastrukturën rrugore dhe të transportit në mënyrë efikase dhe

efektive; • Promovimi i hapësirës së hapur dhe objekteve rekreative të përshtatshme për të parashikuar

nevojat për zhvillim.


5

2.2 Procesi dhe Ekipet e përfshira

Brenda kornizës së PMK-së ky proces i hartimit të planeve rregullative është duke ndjekur një qasje të ndërtimit të kapaciteteve; procesi i hartimit të PDR-ve u udhëhoq nëpërmjet një sërë punëtorishë, të hartuara gjithashtu si një program trajnimi.

Shumë palë të interesit janë përfshirë në procesin e planifikimit gjatë një sërë punëtorive/trajnimeve; palët e interesit erdhën nga Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, Drejtoritë e Parkut Kombëtar, Komunat dhe OJQ-të. Baza për këtë proces është përshkruar në një program trajnimi për planifikimin hapësinor lokal si dhe në një raport mbi praktikat më të mira në planifikimin hapësinor lokal. Të dy dokumentet u dorëzuan në Shkurt 2018 në PMK dhe MMPH.

Hapat kryesorë përmes procesit të ndërtimit të kapaciteteve ishin:

• Përzgjedhja e 4 zonave pilot për përgatitjen e një PDR • Regjistrimi i statusit aktual në zonat pilot • Praktika më e mirë për planifikimin hapësinor lokal • Analiza + vlerësimi i statusit aktual • Përcaktimi i objektivave për zhvillimin hapësinor • Skenarët dhe korniza e zhvillimit • Prezantimi dhe diskutimi i draftit të parë të PDR-ve • Përfshirja e komenteve nga palët e interesit në rezultatin përfundimtar

Është shumë e rëndësishme të përmendet se ky plan u zhvillua gjithashtu në bashkëpunim të ngushtë me palët e interesit lokal të cilët janë pronarë të pronës private në zonën III.

Diskutim me palët e interesit lokalë/pronarët e tokave në Qershor 2018 për hartimin e planit


6

Diskutim me përfaqësuesit e administratës dhe palët e interesit/pronarët e tokave në Shtator

2018 për hartimin e planit

Punëtoritë dhe takimet me grupet e interesit u mbajtën në:

• 13 Shtator 2017 (Hotel Sharri, Prizren/Prevallë): Ngritja e grupit të punës dhe përcaktimi i kornizës së procesit;

• 08 Nëntor 2017 + 09 Nëntor 2017 (Hotel Magra, Bogë): përkufizimi i kritereve për veprim pilot dhe zgjedhja e zonave pilot me grupin e punës;

• 13 Prill 2018: Takimi me Komunën e Prizrenit dhe PK Sharri • 17 Prill 2018: Takimi me Komunën e Dragashit dhe PK Sharri • 19 Prill 2018 (Hotel Sharri, Prizren/Prevallë): regjistrimi, analiza + vlerësimi i gjendjes aktuale

në PK Sharri, zgjerimi i grupit të punës; praktikat më të mira nga vendet e BE-së; • 08 Maj 2018: Vizitë në terren në Zaplluxhe me PK Sharri • 28 Qershor 2018: Takime me palët e interesit lokale në Qafën e Elmës: Diskutim mbi

Objektivat dhe Skenarët • 06 Shtator: Punëtori mbi objektivat dhe skenarët për zonën e planifikimit • 15 Nëntor: Takimi në Prizren me palët e interesit lokalë dhe Komunën e Prizrenit për të

diskutuar draft versionin e PDR-ve dhe për të përfshirë komentet e tyre mbi planin.

Rezultatet nga punëtoritë janë të integruara në këtë raport.

2.3 Arsyetimi

Neni 7 i Udhëzimit Administrativ për PDR-të kërkon një raport arsyetimi për hartimin e një PDR-je. Synimi është që të kursejnë paratë e taksapaguesve. Megjithatë, gjithashtu thuhet:


7

5. Asnjë Raport i Arsyetimit nuk është i nevojshëm për hartimin e Planeve të Detajuara të Rregullative që lidhen me nevojat e mëposhtme:

5.1. Planifikimi dhe rindërtimi pas katastrofës; ose

5.2. Është parashikuar një Plan i Detajuar Rregullativ dhe hartimi i tij është miratuar në Planin Zhvillimor Komunal ose në Harta e Zonimit Komunal.

Meqë nevoja për Zhvillimin e Planeve Rregullative Urbane është paraparë/përmendur në PZhK të Dragashit dhe gjithashtu në Planin Hapësinor të PK Sharri, plotësohet kushti 5.2.

Për më tepër, duke ndjekur TeR të kësaj detyre në kuadër të PMK-së, Komponenti 3, Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor propozoi/kërkoi Hartimin e 3 Planeve Rregullative të mëtejshme në Parqet Kombëtare.

Megjithatë, një arsyetim për përzgjedhjen e 4 zonave pilot u bë edhe në një nga punëtoritë (08 Nëntor 2017 + 09 Nëntor 2017, mbajtur në Hotel Magra, Bogë). Gjatë kësaj punëtorie, zona e Restelicës u përzgjodh dhe pastaj u ndryshua në Zaplluxhe, në bazë të propozimit të Komunës së Dragashit.

Zona Potencial Kriteret e përzgjedhjes / arsyetimi PK Sharri Struzhe-Zaplluxhe Zona është në zonën III

Zona ka një potencial të lartë për zhvillimin ekoturistik

Pothuajse asnjë infrastrukturë nuk ekziston, por tashmë janë duke u

zhvilluar disa aktivitete zhvillimore

Ka ide për investime të mëtejshme

Ekziston kërkesa e komunës së Dragashit për zhvillimin e një PDR-je dhe zona është planifikuar për zhvillimin turistik në PZhK

2.4 Qëllimi

Qëllimi është të përgatisë një Plan Rregulativ si një shembull për të ardhmen dhe zonat e tjera në Parkun Kombëtar Sharri. Pas UA, një PDR është:

• Krijimi i kushteve për rregullimin e hapësirës në pjesë të veçanta të zonave apo zonave të planifikuara, duke përfshirë kushtet e ndërtimit. Kushtet për rregullimin e hapësirës janë më të detajuara se kushtet e përcaktuara në Hartën Zonuese Komunale dhe dokumentet tjera të planifikimit hapësinor të nivelit më të lartë.

• Krijimi i një kornize për investime kapitale dhe projekte komplekse, duke përfshirë integrimin e zhvillimit me infrastrukturën teknike, rrugore, publike dhe sociale.


8

3 Zona e Planifikimit

Zona e planifikimit në shqyrtim është pjesërisht e vendosur në Komunën e Dragashit, në afërsi të fshatit Zaplluxhe dhe pjesërisht e vendosur në Komunën e Prizrenit, në afërsi të fshatit Struzhe; më tej gjendet në Parkun Kombëtar Sharri. Zona është përcaktuar si Zona III brenda kufijve të Parkut Kombëtar Sharri. Detajet janë paraqitur në:

• Harta 1 (a-d): Gjendja ekzistuese e zonës së planifikimit duke përfshirë kufijtë e komunave, kufijtë dhe zonat e Parkut Kombëtar, orthofoto (në shkallë të ndryshme);

• Harta 2 (a, b): Parcelat kadastrale dhe pronësia e tokës në zonën e planifikimit. • Fotot nga zona: shih më poshtë

Fotografitë nga zona në Maj 2018

3.1 Analiza socio-ekonomike - Situata ekzistuese në Dragash dhe Prizren

Zona e planifikimit është e vendosur në komunat Dragash dhe Prizren; Plani Zhvillimor Komunal (PZhK) është, sipas përkufizimit në Ligjin për Planifikimin Hapësinor, një "plan multi-sektorial që përcakton qëllimet afatgjata të zhvillimit ekonomik, social dhe hapësinor". Informacioni në këtë


9

kapitull bazohet gjerësisht në PZhK-të e Dragashit dhe Prizrenit. Zona në fjalë është e vendosur pjesërisht në Dragash dhe pjesërisht në Prizren.

Komuna e Prizrenit është komuna e dytë më e madhe në Kosovë dhe qendra rajonale në juglindje të Kosovës. E vendosur nën shpatet e maleve të Sharrit, qyteti i Prizrenit është një nga vendbanimet më të vjetra të banuara në Europën Juglindore. Prizreni ka qenë gjithmonë një udhëkryq i kulturës dhe tregtisë gjatë historisë. Ekziston një rrugë e lashtë që lidh Prizrenin me Tetovën (Rruga Prizren - Shtepia e Struzhes (tani quhet Shtepia e Bjeshkatareve) - Qeshma e Dures - Qeshma e Dulles - Stanet e Struzhes - Guri i Kullkes - Guri i Zi - Uji i Derdhur - Maja e Bjeshkë - Tetovë) e cila kalon nëpër zonën e planifikimit.

Komuna e Dragashit qëndron në "Kopshtet e Kosovës", ku fokusi kryesor është në kulturë, turizëm, shërbim, tregti dhe industri bujqësore. Fushat e kullotave në Dragash dhe Parkun Kombëtar të Sharrit konsiderohen si Zona me Interes të Veçantë. Qendrat më të vogla do të kenë rol aktiv në zhvillimin e ardhshëm hapësinor, si për shembull: Zhvillimi i turizmit malor dhe kulturor, mbrojtja e trashëgimisë natyrore, kulturore dhe historike; zhvillimin e bujqësisë dhe zhvillimin e infrastrukturës.

3.1.1 Popullsia

1971 1981 1991 2008 2011 Fshati Zaplluxhe 967 1275 1504 2250 1273 Fshati Struzhe 868 864 850 n.a. 102 Komuna Dragash 26850 35054 39435 42171 33997 Komuna Prizren 97714 134526 200776 240000 n.a.

Papunësia e lartë dhe mungesa e mundësive të shoqëruara me trazirat e viteve 1990 dhe konflikti në vitin 1999 kanë shtuar modelet tradicionale të lëvizjes. Kosova ka përjetuar dhe vazhdon të përjetojë migrime të konsiderueshme të popullsisë. Pjesa më e madhe e kësaj është vërejtur në zhvendosjen nga zonat rurale në ato urbane anembanë Kosovës, si dhe në emigrimin jashtë vendit. Shumë emigrantë jetojnë jashtë vendit, kryesisht duke u kthyer në Kosovë gjatë verës. Më shumë se 90% e popullsisë në Komunën e Dragashit janë Shqiptarë. Në Prizren Shqiptarët përbëjnë 92.0% të numrit të përgjithshëm të banorëve të Kosovës. Grupet e tjera etnike marrin pjesë me 8%.

3.1.2 Sfidat

Popullsia në rajon është e re dhe aktive për punë; por në anën tjetër, shkalla e papunësisë është e lartë. Si mund të krijojnë komunat mundësi të mira jetese për të rinjtë? Si mund të krijohen vende pune dhe të ardhura për të rinjtë për të shmangur humbjen e brezit të ri me emigrim?

Zhvillimi hapësinor në komunë është konceptuar keq dhe ndërtimi nuk është i mbikëqyrur. Kushtet duhet të formohen nga ky Plan Rregullativ për të arritur rregullim të mirëfilltë të zgjerimit të vendbanimeve, të cilat do të respektohen nga qytetarët.

Toka prodhuese dhe natyra e paprekur janë burime të rëndësishme, por janë subjekt i përkeqësimit për shkak të zhvillimit aktual. Si mund të ruhet toka bujqësore dhe të pengohet degradimi i saj nga zhvillimi aktual? Si duhet orientuar strehimi në mënyrë që të minimizohet humbja e tokës bujqësore, por edhe të ruhet tipologjia tradicionale e banimit?


10

Zona karakterizohet me bar natyror - dhe shkurre të ralla ose me pyje me bimësi të rrallë. Si mund të përmirësohet menaxhimi i përdorimit të tokës, duke marrë në konsideratë ruajtjen e natyrës? Rreziqet natyrore, sidomos ortekët, erozioni dhe zjarret, janë rreziqe që duhet të merren seriozisht.

Humbja e trashëgimisë natyrore është evidente dhe shkaqet janë të ndryshme: ndërtimet kaotike pranë zonave të trashëgimisë natyrore, prerjet e pakontrolluara të pyjeve, erozionin, shkatërrimin e monumenteve të çmuara të natyrës, ndotjen e zonave kryesisht turistike, të gjitha për shkak të paefektshmërisë së organeve drejtuese për mbrojtjen të trashëgimisë natyrore në përputhje me kriteret ndërkombëtare dhe lokale, si dhe ndërgjegjësimin e ulët të popullatës për ruajtjen e zonave të mbrojtura si potencial për zhvillimin e turizmit dhe ekonomisë së vendit.

Uji është një burim i fortë natyror në rajonin më të gjerë; kryesisht ka të bëjë me ndotjen organike. Si mund të mbrohen burimet ujore nga humbja dhe ndotja? Si mund të përmirësohet cilësia e ujit?

Vetëm disa kompani janë të regjistruara në zonë. Shumica e ndërmarrjeve janë shumë të vogla, vetëm duke siguruar punësim për pronarin. Cilat kushte mund të ofrohen për të rritur numrin e të punësuarve? Ky Plan Rregullativ synon të kontribuojë në përmirësimin e tregut të biznesit në Prizren dhe Dragash.

Ekziston një sasi e vogël toke e përshtatshme për korrat në Struzhe dhe Zaplluxhe; përveç kësaj, toka prodhuese është pjesërisht e pakultivuar. I gjithë sektori bujqësor është i pa-mekanizuar.

Termi "Parku Kombëtar" shpesh është i stigmatizuar nga perceptimi i kufizimeve dhe frikës sociale se zhvillimi ekonomik do të jetë i kufizuar, që aktivitetet bujqësore duke përfshirë pyjet do të kontrollohen rreptësisht dhe se turizmi, ndërtimi dhe aktivitetet e tjera do të jenë të kufizuara. Por ky nuk është rasti. Sipas ligjit, aktivitetet që nuk dëmtojnë ndërveprimet harmonike të njerëzve me natyrën dhe zhvillimin dhe ruajtjen e natyrës, lejohen brenda një Parku Kombëtar dhe afërsisë së tij. Këto janë shpesh aktivitete që janë praktikuar me shekuj dhe formojnë një pjesë të vlefshme të Parkut Kombëtar dhe do të promovohen si të tilla.

Zona më e gjerë është një nga pikat e nxehta të Ballkanit në lidhje me biodiversitetin e saj të jashtëzakonshëm që përmban një numër të konsiderueshëm speciesh endemike dhe të rralla. Si mund të bashkëjetojnë zhvillimi komunal dhe mbrojtja e natyrës? Popullsia lokale duhet të jetë në gjendje të përfitojë nga Parku Kombëtar përmes një zhvillimi turistik të qëndrueshëm dhe ekologjikisht miqësor dhe përdorimin e pozitës, vlerave natyrore dhe kulturore.

Shërbimet e grumbullimit të mbeturinave nuk mbulojnë tërë komunën. Deponimi i pahijshëm i mbeturinave në peizazh, sidomos në lumenj, dëmton mjedisin. Si mund të krijohet një sistem efektiv i grumbullimit të mbeturinave? Çfarë duhet bërë për të rritur ndërgjegjësimin për hedhjen e duhur të mbeturinave duke pasur parasysh mjedisin natyror? Si mund të zhvillohen sistemet e riciklimit të mbetjeve për të krijuar përfitime ekonomike, për të kursyer burimet natyrore dhe për të zvogëluar sasinë e mbeturinave?

Shërbimet publike (uji, kanalizimi, furnizimi me energji elektrike, telekomunikacioni etj.) nuk mbulojnë tërë territorin e rajonit; infrastruktura ekzistuese e shërbimit është pjesërisht e vjetër dhe nuk funksionon mirë. Si mund të përmirësohen këto shërbime? Si mund të instalohet një sistem i mirë i ujit të punës i cili do të sigurojë cilësi të lartë të ujit të pijshëm dhe reduktim të humbjeve të ujit?


11

Furnizimi dhe konsumi i energjisë ndryshon gjatë vitit për shkak të rënies së tensionit dhe shtëpive të banuara përkohësisht. Si mund të sigurohet furnizimi i qëndrueshëm me energji elektrike? Çfarë lloji i energjisë së rinovueshme mund të prodhohet/përdoret në zonë?

3.1.3 Mundësitë kryesore

Burimet e pasura natyrore përfshijnë një shumëllojshmëri të madhe të bimëve, kafshëve dhe peizazheve dhe duhet të konsiderohet si forca më e madhe e rajonit. Kështu, kryesisht Parku Kombëtar Sharri ofron mundësinë për të ruajtur këtë thesar për të ardhmen, që do të jetë një vlerë e madhe si për njerëzit dhe për natyrën. Së bashku me zhvillimin e turizmit, bukuria natyrore dhe trashëgimia e pasur kulturore janë një shans realist për zhvillimin e turizmit të bazuar në natyrë që mund të sigurojë të ardhura dhe vende pune dhe kështu të forcojë ekonominë lokale.

Trashëgimia natyrore është me rëndësi të madhe ekonomike, me potencialin e zhvillimit të turizmit, i cili është një faktor kyç për zhvillimin ekonomik të vendit dhe rajonit (PZhK Prizren).

Me karakteristikat e tij të pasura natyrore, të tilla si sipërfaqja topografike, klima dhe pronat hidrologjike, si dhe biodiversiteti i florës dhe faunës, parku kombëtar është përcaktuar si qendër e kërkimit shkencor dhe arsimor në shkencat natyrore dhe zhvillimin rural ekonomik dhe ekoturizmin.

Zhvillimi i bujqësisë dhe ekonomisë lokale: Lidhur me zhvillimin e eko-turizmit, përmirësimi i prodhimit bujqësor, bashkëpunimi dhe marketingu ofrojnë potencialin për të çuar në një rritje të sasisë dhe cilësisë së produkteve dhe përmirësimin e krijimit të vlerës. Kjo mund të stabilizojë bujqësinë dhe përdorimin e tokës si bazë për zhvillimin ekonomik të Prizrenit dhe Dragashit.

3.1.4 Vizioni

Zona paraqet dhe ruan traditat. Porta jugore e Parkut Kombëtar Sharri me biodiversitet të pasur, infrastrukturë moderne me shkallën e duhur, ekonomi të qëndrueshme, burime ekologjike të përdorshme dhe bio-produkte me cilësi të lartë është një vend ku të gjithë dëshirojnë të vijnë dhe të pushojnë në natyrën e bukur dhe të pastër. Trashëgimia kulturore e pasur dhe një popullatë e gatshme për të mirëpritur mysafirët me mikpritje dhe ushqim shtëpiak tërheqin vizitorë vendas dhe ndërkombëtarë.

Vizioni i Planit Hapësinor për PK Sharri tregon qartë se aktivitetet turistike dhe njëkohësisht edhe mbrojtja e mjedisit janë elemente kyç të zhvillimit.

3.1.5 Korniza e Zhvillimit Hapësinor

Në kornizën e zhvillimit hapësinor të PZhK-ve të Dragashit dhe Prizrenit, parashikohet zhvillimi turistik. Turizmi me natyrë duhet të zhvillohet në lidhje me eko-turizmin veror dhe dimëror, peizazhe të jashtëzakonshme dhe trashëgimi kulturore. Do të ofrojnë akomodim dhe informacion turistik.

Përmirësimi i mëtejshëm i rrjetit rrugor dhe i transportit publik është i domosdoshëm për të tejkaluar largësinë gjeografike të zonës. Kjo do të përmirësojë mjetet e jetesës, do të mbështesë ekonominë lokale duke ofruar qasje më të mirë në tregje dhe do të promovojë turizmin. Rruga nga Prizreni në Zaplluxhe është përmirësuar dukshëm gjatë viteve të fundit. Rruga nga Struzhe në zonën e planifikimit quhet "rrruga e madhe" nga popullsia lokale dhe përdoret tradicionalisht për kullotjen verore, e cila tani është një mundësi për turizëm (ecje dhe çiklizëm). Gjithashtu, ka plane për të përmirësuar dhe ruajtur këtë rrugë në të ardhmen e afërt.


12

Sipas PZhK-ve zona është theksuar si një zonë për zhvillimin turistik brenda kornizës ekzistuese, e cila është mbrojtja e mjedisit dhe Parku Kombëtar.

3.1.6 Strategjitë

Zhvillimi i turizmit të qëndrueshëm - Turizmi rural; ndër detyra të tjera: Përgatitja e një plani veprimi eko-turizmi që përfshin shënimin dhe rregullimin e shtigjeve për biçikleta dhe ecje dhe renovimin dhe ndërtimin e kasolleve malore; inicimi i aktiviteteve private që janë në përputhje me qëllimet dhe kërkesat e zonave të mbrojtura dhe PK; licencimi do të kufizohet në aktivitete të tilla që janë të pajtueshme.

Themelimi i Qendrës së Informimit të Biodiversitetit në Dragash: një qendër informacioni mund të jetë në zonën në fjalë, sepse ekziston një ndërtesë ushtarake që nuk është duke u përdorur (Pronësia nuk është e qartë).

3.2 Përdorimi aktual i tokës në zonën e planifikimit

Siperfaqja totale e zonës, në të cilën përgatitet dokumenti i planit rregullative eshtë gjithsejtë 35.33 hektar. Kjo hapësirë gjeografike eshtë e mbuluar me 24.82% pyje, objekte banimi 0.28%, 3.85% rrugë dhe 71.02% hapësirë e gjelbër.

Kategoria ha % Pyjet 8.78 24.85 Banuese 0.10 0.28 Hapësirë e Gjelbër 25.09 71.02 Rrugë 1.36 3.85 Gjithsej 35.33 100.00


13


14

3.3 Vlerësimi i gjendjes ekzistuese

Ky kapitull bazohet në rezultatet e punëtorisë me palët e interesuara. Gjithashtu ofron vlerësime dhe komente bazuar në përvojën dhe praktikat më të mira ndërkombëtare, si dhe në Planin Hapësinor për PK Sharri (2013). Një vlerësim i parë dhe mjaft i përgjithshëm lidhur me objektivat (Plani Hapësinor për PK Sharri) të specifikuar në kapitullin 4.1 është paraqitur këtu:

Vendbanimet dhe Infrastruktura: Tema Vlerësimi Ndërtimi i objekteve të paligjshme, rreth 7 objekte (pronësia e banorëve të Struzhes)

Deri tani kafeja ekzistuese dhe restoranti të cilat janë finalizuar së fundi janë shumë të përshtatshme për turizëm malor ekologjikisht miqësor. Shtëpitë ofrojnë strehim, një qëndrim ditor, banjo dhe dy dhoma nën çati. Restoranti ka një kapacitet për rreth 60 mysafirë. Ndërtesat kanë

ndikim shumë të ulët në mjedis dhe pamje, sepse ato janë të vogla dhe të ndërtuara në stilin tradicional; kjo nismë e eko-turizmit është

plotësisht në përputhje me të gjitha dokumentet në nivele më të larta. Ndërtimi i një objekti para luftës së fundit (shërbeu si objekt ushtarak, tani pronë private e banorëve të Struzhe)

Ndërtesa aktualisht ka një potencial për t'u përdorur si një qendër informacioni e Parkut Kombëtar Sharri

Rrugë të pashtruara lokale dhe dytësore

Rrugët nuk janë asfaltuar, por në gjendje të moderuar; ato duhet të ruhen dhe përmirësohen

Pronat private dhe publike ekzistojnë

Dy banorë nga Struzha janë pronarë të tokës dhe tashmë kanë investuar në zonë dhe janë të gatshëm të vazhdojnë me zhvillimin

Zona III përfshin vendbanimin Zaplluxhe-Dragash dhe vendbanimin Struzhe-Prizren

Të dy komunat duhet të përfshihen në planifikimin e zhvillimit

Energjia elektrike pranë zonës Furnizimi me energji elektrike duhet të zgjatet; një palë e interest lokalë ngriti një linjë energjie elektrike me shpenzime vetanake;

furnizimi është nga Dragashi Një dyqan blegtoral në kufi me zonën e tretë

Bujqësia dhe kullotat kanë rënë gjatë viteve të fundit dhe duhet të inkurajohen dhe të mbështeten; ekziston mundësia e prodhimit të

produkteve të qumështit dhe mishit për furnizimin e zhvillimit turistik Plani Rregullativ Urban me standardet dhe kriteret e ndërtimit mungon

Ky dokument do të jetë plani për zonën

Pjesërisht mungesa e elektrifizimit Furnizimi me energji elektrike duhet të zgjatet Mungesa e ujërave të zeza Trajtimi i ujërave të zeza është një parakusht për zhvillimin turistik Mungesa e furnizimit me ujë Furnizimi me ujë është një parakusht për zhvillimin turistik; duhet të

analizohet se sa ujë është në dispozicion për qëllime turistike dhe duhet të krijohet furnizimi qendror i ujit, gjithashtu për qëllime të

mbrojtjes nga zjarri Mungesa e rrugëve të asfaltuara Rrugët nuk janë asfaltuar, por në gjendje të moderuar; ato duhet të

mirëmbahen ose përmirësohen Mungesa e parkingjeve Hapësira e parkimit është e nevojshme në rast të zhvillimit Mungesa e menaxhimit dhe trajtimit të mbeturinave

Menaxhimi i duhur i mbeturinave është një parakusht për zhvillimin turistik

Mungesa e shërbimeve sociale (Ambulanca, Emergjenca, Qendra e Informacionit, Stacioni Policor)

Shërbimet sociale ofrohen në Zaplluxhe; në rast të zhvillimit të mëtejshëm ekoturistik, duhet të krijohet një pikë informacioni në

qendër të zones Aspektet Mjedisore Tema Vlerësimi Pothuajse asnjë ndikim nga njerëzit (përveç kullotjes)

Rënia e aktiviteteve të kullotave në verë ka efekte të lehta negative në biodiversitet


15

Tema Vlerësimi Zona u përdor si zonë ushtarake Aktualisht nuk ka aktivitete ushtarake Zona po tregon një biodiversitet të lartë (bimë mjekësore) dhe burime të mira uji

Potencial për popullsinë lokale për të gjeneruar disa të ardhura; mbledhja e bimëve mjekësore kërkon rregullimin në bashkëpunim me

PK Disponueshmëria e ujit është e kufizuar

Sipas deklaratave të popullatës lokale, uji i disponueshëm është i mjaftueshëm për disa qindra turistë që qëndrojnë në të njëjtën kohë;

ky është një pengesë e rëndësishme për zhvillimin e zonës; Situata socio-ekonomike Tema Vlerësimi Përafërsisht 2000 banorë në zonën më të gjerë

Popullsia është në rënie, shumë banorë lokal migrojnë në qytete ose shkojnë jashtë vendit;

Nuk ka banorë të përhershëm në zonën e planifikimit

Zona në fjalë është e vendosur në male në tokë tradicionale sezonale të kullotave; kjo zonë nuk ka qenë e banuar përgjithmonë

Trendet demografike janë në rënie, sepse të rinjtë që kërkojnë punë migrojnë nga këto zona në qytete dhe jashtë saj

Ekziston një potencial i lartë për krijimin e vendeve të punës dhe gjenerimin e të ardhurave nëpërmjet ekoturizmit, sepse zona mund të

arrihet mjaft mirë, peizazhi përreth është i shkëlqyer, mundësitë e alpinizmit janë të shkëlqyera, po ashtu ka një shteg tradicional për të

kaluar kreshtën malore në Maqedoni, qytetin e Tetovës Banorët janë të varur nga remitancat që vijnë nga vende të huaja

Në zonën rurale nuk ka pothuajse asnjë mundësi punësimi

Është një hotel i ri që nuk punon, dhe turistët nuk qëndrojnë në atë zonë, por ata janë në tranzit.

Kjo ndërtesë është jashtë kufijve të Parkut Kombëtar dhe duhet të aktivizohet

Ndikimi nga aktivitetet njerëzore Tema Vlerësimi Pothuajse asnjë ndikim njerëzor, me përjashtim të kullotjes në verë

Kullotja ka rënë në vitet e fundit dhe ndikimi është i dukshëm

Janë ndërtuar disa shtëpi prej druri ndërmjet 24m2 dhe 72m2

Kasolle janë ndërtuar nga një sipërmarrës lokal; leja nuk është dhënë nga komuna për shkak të mungesës së një plani për zonën; megjithatë, ky aktivitet deri më tani nuk ka efekte negative në mjedis dhe është një

sinjal pozitiv për zhvillimin eko-turistik 1 restorant i vogël është ndërtuar Restoranti është ndërtuar nga i njëjti person që ka ndërtuar kasollet;

leja nuk është dhënë nga komuna për shkak të mungesës së një plani për zonën;

megjithatë, ky aktivitet deri më tani nuk ka efekte negative në mjedis dhe është një sinjal pozitiv për zhvillimin eko-turistik

Një shtallë (stan) ekziston aty pranë

Objekti i vogël tradicional për barinjtë

Banorët lokal po mbledhin bimë medicinale

Përdorim tradicional


16

4 Skenarët dhe Korniza Zhvillimore (Objektivat)

4.1 Objektivat për Zhvillimin Hapësinor

Plani Hapësinor për Parkun Kombëtar Sharri (2013) ofron një Deklaratë për Vizionin e cila mund të krahasohet me përvojat nga parqet e tjera në vendet e BE-së:

• Parku i menaxhuar me kujdes për brezat e ardhshëm, Parku i diversitetit biologjik, specialitetet e peizazhit, vendbanimet dhe mënyrat e jetesës tradicionale që vlerësohen, mbrohen dhe zhvillohen;

• Parku në të cilin përfitimet ekonomike do të shërbejnë në interesin e mbrojtjes së mjedisit dhe komunitetit të tij;

• Park i aksesueshëm, duke u ofruar vizitorëve kënaqësi të përhershme dhe mundësi rekreative, sportive, kulturore dhe aktivitete kërkimore shkencore.

Plani Hapësinor për Parkun Kombëtar Sharri (2013) ofron më shumë synime; këtu paraqitet një nënset i qëllimeve përkatëse:

• Qëllimi 2: Mbrojtja, ruajtja dhe përdorimi i trashëgimisë natyrore dhe kulturore në park dhe përreth Vendbanimet:

o Mbrojtja dhe ruajtja e biodiversitetit të parkut; o Sigurimi i ekzistencës fizike dhe ruajtja e autenticitetit të plotë të zonave dhe

ndërtesave të trashëgimisë kulturore; o Sigurimi i infrastrukturës së nevojshme për zonat dhe objektet e trashëgimisë

kulturore. • Qëllimi 3: Ndikimet e ndërsjella në mes të Parkut dhe vendbanimeve brenda dhe përreth

Parkut: o Zhvillimi i planifikuar dhe i kontrolluar në zonat brenda dhe përreth Parkut; o Bashkëpunimi ndërkomunal për zhvillimin rural ndërmjet komunave në të cilat

shtrihet Mali i Sharrit; o Mbështetje për vendbanimet rreth Parkut në prodhimin e një ofertë turistike, dhe

ofrimin e eko-produkteve tradicionale; o Ofrimi i shërbimeve publike cilësore për strehim të përkohshëm brenda Parkut dhe

vendbanimeve përreth; o Rritja e ndërgjegjësimit për ruajtjen e kulturës tradicionale të komuniteteve që

jetojnë në park dhe aktivitetet që ndikojnë në zhvillimin e ekoturizmit. • Qëllimi 4: Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik i Parkut

o Partneritetet publiko-private për tërheqjen e investimeve të reja për objektet rekreative;

o Krijimi i objekteve monitoruese dhe mbikëqyrëse për Parkun; o Të hyrat nga përdorimet ekologjike të Parkut; o Përfshirja e temave të industrisë së turizmit në kurrikulat e arsimit.

• Qëllimi 6: Zhvillimi i infrastrukturës teknike: o Një akses të përmirësuar përmes shtigjeve dhe rrugëve për të gjitha zonat e Parkut

që janë të përshtatshme dhe ja vlejnë për tu vizituar; o Sigurimi i transportit publik dhe vend parkime të mjaftueshëm;


17

o Sigurimi i furnizimit të pandërprerë të energjisë elektrike për Parkun dhe vendbanimet përreth tij;

o Krijimi i një sistemi publik të ujësjellësit dhe kanalizimit brenda Parkut dhe vendbanimeve përreth tij;

o Ofrimi i shërbimeve postare dhe të telekomunikacionit për Parkun dhe vendbanimet përreth tij;

o Menaxhim efikas i mbeturinave.

4.2 Skenarët për Zhvillim

Në këtë kapitull paraqiten dhe vlerësohen disa skenarë. Skenarët përdoren gjerësisht në planifikimin hapësinor, sepse për të mbështetur zhvillimin e qëndrueshëm me planifikimin hapësinor lokal, është e nevojshme që të ketë disa perspektiva për zhvillimin e ardhshëm; për shembull, nëse popullata në një komunë po rritet me shpejtësi, hapësira për ndërtim banimi në zona të përshtatshme do të jetë e nevojshme.

Megjithatë, çështja e parashikimit të skenarit të ardhshëm në zhvillimin hapësinor është një çështje mjaft komplekse. Ekzistojnë metoda të shumta për zhvillimin e skenarit dhe përvoja personale ka treguar se një qasje mund të rekomandohet për përdorim praktik:

1. Zero-Skenari: zhvillimi që do të zhvillohet nëse nuk ka plan;

2. Skenari ekoturistik: një zhvillim i qëndrueshëm dhe i qëndrueshëm ndaj mjedisit, i cili është planifikuar në bashkëpunim të ngushtë me palët e interesit lokale dhe ndjek objektivat dhe strategjitë e dokumenteve në nivelet më të larta dhe bazohet në përvojat nga parqet kombëtare shumë të zhvilluara;

3. Skenari i investimeve të mëdha: Disa Hotele me disa kate, të projektuara në stilin modern, por edhe shtëpi të shumta të vogla do të ndërtohen; e gjithë sipërfaqja prej 35 hektarësh e zonës III do të përdoret për ndërtimin dhe infrastrukturën e nevojshme.

Në kapitullin vijues, katër skenarë përshkruhen në bazë të një sërë kriteresh; pas përshkrimit të skenarëve është dhënë një vlerësim i katër skenarëve, bazuar në objektivat e lartpërmendura në kapitullin e mëparshëm, të cilat rrjedhin nga Plani Hapësinor i PK Sharri dhe gjithashtu nga praktikat më të mira nga vendet e BE-së.

4.2.1 Përshkrimi i skenarëve të propozuar

Skenari Indikatorët Përshkrimi Skenari Zero Procesi i zhvillimit Jo të koordinuar, që çon në konflikte

midis palëve të interesit në nivele të ndryshme dhe ka ndikim negativ në mjedis

Ndërtimi Zhvillimi i pakontrolluar; disa shtëpi më të vogla dhe disa më të mëdha mund të ndërtohen pa ndonjë standard për ndërtim

Rrugët Rrugët do të ndërtohen individualisht Mbeturinat Nuk ka të ngjarë të ketë menaxhim të

koordinuar të mbeturinave Menaxhimi i ujit të pijshëm Zgjidhje individuale për përdorim të ujit


18

Skenari Indikatorët Përshkrimi të freskët

Menaxhimi i ujërave të zeza Zgjidhje individuale për trajtimin e ujërave të zeza, me siguri tanket individuale të ujërave të zeza

Ngrohja e shtëpive Jo i koordinuar, zgjidhje individuale Parkingu Jo i koordinuar, zgjidhje individuale Elektriciteti Jo i koordinuar, zgjidhje individuale Infrastruktura sociale Asnjë infrastrukturë sociale Infrastruktura turistike Disa ski-lifta të vogël Skenari i zhvillimit lokal

Procesi i zhvillimit Zhvillimi i planifikuar në bashkëpunim të ngushtë me sipërmarrësit lokalë

Ndërtimi Zhvillimi i planifikuar; vetëm ndërtesa të vogla tipike bazuar në kritere dhe standarde të përcaktuara për qëllime eko-turistike gjatë verës dhe dimrit; max. 50 kasolle; për maks. 400 persona

Rrugët Zhvillimi i planifikuar i rrugëve Mbeturinat Menaxhimi qendror i mbeturinave në

koordinim me komunat Menaxhimi i ujit të pijshëm Zgjidhje qendrore për përdorimin e ujit

të freskët Menaxhimi i ujërave të zeza Zgjidhje qendrore për trajtimin e

ujërave të zeza Ngrohja e shtëpive Sistemi i ngrohjes qendrore; përdorimi i

energjisë diellore (solare) Parkingu Një zonë parkingu Elektriciteti Jo i koordinuar, zgjidhje individuale Infrastruktura sociale Qendra informative, tregu Infrastruktura turistike Nuk ka ski-lift; shtigje turistike për

përdorim në verë dhe dimër Skenari i investimeve të mëdha ndërkombëtare

Procesi i zhvillimit Zhvillimi po ndjek një masterplan, kryesisht për turizmin dimëror

Ndërtimi Disa Hotele me disa kate, ndërtimi i projektuar në stilin modern, por edhe shtëpi të shumta të vogla, duke përdorur të gjithë sipërfaqen prej 35 hektarësh për ndërtim

Rrugët Rrugët janë planifikuar dhe ndërtuar sipas një masterplani

Mbeturinat Menaxhimi qendror i mbeturinave Menaxhimi i ujit të pijshëm Zgjidhja qendrore për përdorimin e ujit

të freskët; me siguri uji duhet të nxjerret (pompimi) nga luginat për shkak të mungesës së ujit në zonën e planifikimit

Menaxhimi i ujërave të zeza Zgjidhje qendrore Ngrohja e shtëpive Zgjidhje qendrore Parkingu Një zonë parking Elektriciteti Zgjidhje qendrore Infrastruktura sociale Integruar në hotele Infrastruktura turistike Resort i madh dimëror me shumë ski-

lifte


19

4.2.2 Vlerësimi i skenarëve të propozuar

Në këtë kapitull, vlerësimi i katër skenarëve përsëri jepet në një shkallë/kategori krahasuar me deklaratën e vizionit dhe qëllimet përkatëse të përshkruara në Planin Hapësinor për Parkun Kombëtar Sharri:

Nuk ka konformitet Pothuajse asnjë konformitet

Pak konformitet Konformitet i mire

Konformitet i lartë

Katër skenarët që janë përshkruar më lart, do të vlerësohen shkurtimisht këtu:

Vizioni / Qëllimi Skenari Zero Skenari i zhvillimit lokal

Skenari i investimeve të mëdha

Në përputhje me Deklaratën e Vizionit

Pothuajse asnjë konformitet Konformitet i lartë Pak konformitet

Qëllimi 2: Mbrojtja, ruajtja dhe përdorimi i trashëgimisë natyrore dhe kulturore

Pak konformitet Konformitet i lartë No conformity

Qëllimi 3: Ndikimet e ndërsjella ndërmjet Parkut dhe vendbanimeve

Nuk ka konformitet Konformitet i lartë Pothuajse asnjë

konformitet

Qëllimi 4: Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik Pak konformitet Konformitet i lartë Pothuajse asnjë

konformitet Qëllimi 6: Zhvillimi i infrastrukturës teknike

Pothuajse asnjë konformitet Konformitet i lartë Konformitet i lartë

Kjo tabelë e bën të qartë se skenari "Zhvillim lokal" është opsioni i preferuar. Bazuar në këtë kapitujt e mëposhtëm përshkruaj kornizën e zhvillimit.

Përdorimi i tokës për SKENARIN nr.2 (Zhvillimi lokal) – shih poashtu Harten 3

Përshkrimi hectares % Hapësirë për Ndërtim 3.69 10.44 Hapësirë e gjelbër 18.68 52.87 Pyjet 8.78 24.85 Hapësirë për Sport 0.45 1.27 Rrugët 1.03 2.92 Grumbullimi i Mbeturinave 0.05 0.14 Parkingu 0.87 2.46 Zona për Kamping 1.55 4.39 Objekte Banimi 0.10 0.28 Infrastruktura publike 0.14 0.38 Gjithsej 35.33 100


20

4.3 Koncepti i Zhvillimit Hapësinor

Zhvillimi socio-ekonomik: Zona ka një potencial të lartë për zhvillimin ekoturistik, sepse:

• Është vendosur në rajonin e bukur malor në pjesën e jashtme të PK Sharri në Zonën III për zhvillim;

• Ka një lidhje të mirë rrugore me Prizrenin; • Ka fshatra që mund të mbështesin zonën me produkte vendore; • Ka disa palë të interesit lokalë të cilët janë të gatshëm të investojnë në kuadër të eko-

turizmit të qëndrueshëm; • Zona ka një potencial të madh për ecje (hiking), përjetimin e natyrës, ture me ski, etj; • Zona është e vendosur përgjatë rrugës së vjetër që lidhet me Tetovën, Maqedoni, e cila ofron

mundësi për zhvillim ndërkufitar; • Deri tani nuk ka demtime në natyrë dhe peizazh nga aktivitetet njerëzore.

E gjithë kjo e bën të qartë se zona është shumë e përshtatshme për zhvillim të mëtejshëm ekoturistik dhe ekologjik, bazuar në aktivitetet lokale. Kjo duhet të kontribuojë në zhvillimin ekonomik lokal, sepse ka një tendencë të madhe që njerëzit të lëvizin nga fshatrat rurale në qytete dhe fshatra kanë tendencë të jenë të braktisura.

Korniza për zhvillim është që të ketë një maksimum prej 50 shtëpive të vogla të reja për akomodimin e turistëve (rreth 400 shtretër), 4 restorante ose kafene, zona të gjelbra publike për skarë, kamping dhe aktivitete të kohës së lirë dhe gjithashtu një qendër ifnormacioni dhe infrastruktura e nevojshme për ujë, energji, mbeturina etj (shih kapitullin Infrastruktura).

Shtëpitë e reja për akomodimin e turistëve duhet të ndërtohen në pronat private të pronarëve të tokës lokale (kryesisht në pjesën veriore të Zonës III). Këto objekte nuk duhet të kenë më shumë se 1+1 kate, duke përfshirë kuzhinë dhe banjo të vogël, të projektuara me dy çati të njëanshme dhe duhet të ndërtohen në stilin tradicional nga druri dhe gurët; madhësia maksimale ndërtesave nuk duhet të jetë më shumë se 60-70 m2. (Kriteret për ndërtim jepen në Kapitullin tjetër).

Asnjë shtëpi rezidenciale nuk është parashikuar për qëndrim të përhershëm.

Asnjë vendpushim i skive nuk duhet të zhvillohet, sepse zona duhet të ketë një identitet të qartë ekoturistik dhe peizazhi nuk do të dëmtohet me infrastrukturën e skijimit (ski-liftët).

• Detajet janë paraqitur në Hartën 3 - Rregullimi i planifikuar për ndërtim: kjo hartë tregon se ku mund të ndërtohen shtëpi banimi, restorante, hotele apo shtëpi akomodimi dhe ku nuk do të ketë ndërtime: zona të gjelbra.


21

5 Kushtet për rregullimin hapësinor

Si pjesë e një PDR kushtet për rregullimin e sipërfaqes përfshijnë kushtet e zhvillimit të tokës, kushtet e ndërtimit dhe masat mbrojtëse duhet të përcaktohen. Këto janë kushte dhe masa shtesë që nuk janë specifikuar tashmë me ndonjë dokument të planifikimit hapësinor të një niveli më të lartë. Në Planin Hapësinor për Parkun Kombëtar Sharri ekzistojnë disa kushte të përcaktuara tashmë:

Brenda zonës së zhvillimit, vendbanimet në Park dhe rreth Parkut planifikohen objektet për qëllime të përziera (strehim, turizëm, tregti, etj.) Dhe hostele individuale, për të siguruar turizëm rural duke respektuar kriteret:

Ndërtimet:

1. Ndërtimet e reja duhet të projektohen në përputhje me traditën, dimensionet dhe materialet tradicionale.

2. Ndërtesat me shumë kate nuk do të lejohen. Janë të lejuara vetëm objektet individuale dhe objektet e dyfishta lejohen vetëm në raste të veçanta.

3. Objektet në parim duhet të ndërtohen me kulme të mbulimit të dyfishtë, dhe kulme me mbulime të shumëfishta vetëm për objektet publike.

4. Në parcelat e ndërtimit, përgjatë objekteve të banimit, mund të ndërtohen objekte të tjera (garazhe, kuzhina verore, dhoma anësore për mjete dhe qumështore, stalla, etj)

5. Lejohet ndërtimi i kasolleve për ndalesa, Shtepiza për vizitorë - kulmet e drurit dhe shtyllat mbajtëse janë të lejuara, kulmet e drurit dhe rrasave te gurit janë të lejuara.

6. Trolli ndërtimor ose parcela nuk mund të jetë më e madhe se 1000m2; 7. Zona e zhvillimit brenda parcelës duhet të jetë 20% e sipërfaqes së parcelës; 8. Maksimumi i kateve të objekteve do të jetë P+1 (kati përdhesë dhe katin e parë) ose Su+P

(Podrumi dhe kati përdhesë); 9. Përdorimi i gurit, drurit dhe tullave në ndërtim është i lejuar. 10. Kulmet duhet të jenë dyshtresor, në një pjerrtësi prej 30-60 gradë, me izolimin prej druri,

rrasë guri ose ndonjë material tjetër modern, në të gjitha anët

Shembuj për konstruksione në stilin tradicional: kulme me mbulim të dyfishtë, përdorimi i gurit dhe drurit në ndërtim, P+1 kate. (burimi: Plani Zhvillimor Urban për Prevallen 2006)


22

Shtëpitë prej druri ekzistuese përshtaten mirë me mjedisin (burimi: Sharri Ecotour, Bekim Bytyqi, 2018)

Furnizim me ujë:

• Furnizimi me ujë do të vijë nga sistemet lokale të furnizimit me ujë, në të cilat lejohet rindërtimi.

Menaxhimi i ujërave të zeza:

• Mbledhja e ujërave të zeza duhet të zgjidhet për çdo objekt, me gropa septike jo të depërtueshme, ose kanalizime lokale me pastrim biologjik.

• Ujërat e zeza grumbullohen nga çdo objekt individualisht, nga depozita të papërshkueshme të gropave septike, ose nga pastrimi biologjik i ujërave të zeza lokale.

• Objektet hoteliere, shtëpitë e fundjavës kërkojnë impiante të veçanta të trajtimit të ujërave të zeza, të cilat do të shkarkonin ujërat biologjikisht të pastra në natyrë.

Rrugët:

• Rrugët, rrugicat dhe shtigjet mund të rindërtohet, duke respektuar atributet e peizazhit dhe relievit të terrenit dhe do të shërbejnë ekskluzivisht për funksionet themelore të Parkut. Në rindërtimin e shtigjeve rrugore mund të preferohen muret anësore. Shtresa përfundimtare do të ndërtohet me materiale natyrore kurse asfalti mund të përdoret vetëm në raste të veçanta.

Parkingu:


23

• Në ndërtimin e parkingjeve duhet të respektohen të gjitha kriteret teknike për ndërtimin e parkingjeve. Këto rregulla lëshohen nga Ministria e Transportit dhe Postë Telekomunikacionit MTPT;

• Standardi i hapësirave të nevojshme për parking: Shërbime - 1 vend parkimi (PP) për 3 punonjës; Restorante - 1 PP për një tavolinë të konsumatorëve; Hotele - 1 PP për dhomë;

Kushtet në rastin e rindërtimit:

• Të gjitha objektet publike mund të rindërtohen brenda kufijve ekzistues dhe formave të arkitekturës, bazuar në projektin e hartuar dhe të miratuar.

• Në rastet e rindërtimit, ndryshimet në kufijtë e ndërtesave në kundërshtim me planin rregullues urban nuk janë të lejuara;

• Në infrastrukturën ekzistuese të furnizimit me ujë rindërtimi është i lejuar. • Rindërtimi i objekteve individuale dhe shtëpiake do t'i nënshtrohet dispozitave të njëjta si

ndërtimet e reja. • Në kontekstin e rindërtimit të shtëpive ekzistuese dhe objekteve shtëpiake, është e mundur të

ndryshohet përcaktimi në funksion të Parkut Kombëtar dhe/ose turizmit rural. Objektet ekzistuese mund të ndërtohen apo rindërtohen në linjë me normat e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore, domethënë përdorimin e materialeve dhe formësimin e hapësirave në mënyrë autoktone tradicionale, duke ruajtur peizazhet origjinale;

• Rindërtimi, sipas këtyre dispozitave, do të thotë: rindërtimi i ndërtesave për banim; rindërtimi i stallave; rindërtimi i strukturave të objekteve të vjetra; përshtatjen dhe rindërtimin e objekteve sanitare; ndërtimi i gropave septike të padepërtueshme; riorganizimi i brendshëm funksional i zonës së banimit; riorganizimin funksional të objekteve mbështetëse;

Objektet turistike në përgjithësi:

• Objektet turistike do të ndërtohen larg nga zonat e mbrojtjes strikte dhe qasja duhet të planifikohet dhe kontrollohet, në aspekt të kapacitetit mjedisor ose dëmtimit.

• Komplekset turistike nuk duhet të dizajnohen në zonat ku shërbimet themelore të infrastrukturës (furnizimi me ujë dhe kanalizimet, grumbullimi i mbeturinave, furnizimi me energji elektrike, telekomunikacioni dhe infrastrukturat tjera) janë larg.

Parcelizimi:

Parcelizimi i detajuara tregohet në Hartën 3.

6 Infrastruktura e Transportit

Rrugët: Ekziston një rrugë mjaft e re që lidh zonën me Prizrenin e cila është kryesisht e asfaltuar, vetëm pjesa e fundit ndërmjet Zaplluxhes dhe Qafës së Elmës nuk është asfaltuar ende por është e përgatitur; nga Prizreni zona mund të arrihet në 45 minuta me makinë.

Për zhvillimin e ardhshëm të zonës, do të nevojiten disa shtigje për në ndërtesa.

Trotuaret: Në këtë zonë parashihen trotuare dhe zona për këmbësorë.


24

Parkingu: Parkimi për turistët do të parashikohet me të gjitha lehtësitë e akomodimit. Përveç kësaj, do të parashihen dy parcela parkimi publik për madhësinë e 4 autobusëve dhe 100 automjeteve (gjithsej përafërsisht 4000 m2).

Transporti publik: Një transport publik duhet të krijohet nga/në Prizren, sidomos gjatë sezonit të verës dhe gjatë fundjavave.

• Detajet janë paraqitur në Hartën 3: Rregullimi i planifikuar për ndërtim

7 Infrastruktura teknike

Furnizim me ujë: Furnizimi qendror i ujit për të gjitha objektet e bazuara kryesisht në ujëmbledhës në jug të zonës, por edhe nga të tjerët.

Ujërat e zeza: Mbledhja e ujërave të zeza do të jetë në tre koleksionistë qendrorë; në raste të veçanta edhe zgjidhjet individuale duhet të jenë të mundshme.

Furnizimi me energji elektrike: Objektet ekzistuese (shtëpitë) furnizohen me energji elektrike me tension të ulët. Dritat për zonat dhe rrugët e këmbësorëve parashikohet të realizohen.

Telekomunikacioni: Zona duhet të pajiset me telekomunikacionin dhe internetin më modern. Gjithashtu, një telefon i emergjencës publike duhet të instalohet afër pikës së informacionit.

Pika e mbledhjes së mbeturinave: Nevojat qendrore të grumbullimit të mbeturinave janë parashikuar në një vend që është i mbrojtur nga pamja dhe era. Duhet të sigurohet një menaxhim i rregullt i mbeturinave.

Mbrojtja nga zjarri: për rastin e zjarrit duhet të ketë një strukturë zjarrfikëse.

Tualete publike: Tualetet publike janë planifikuar afër pikës së informacionit në qendër, e cila është gjithashtu afër parkimit publik. Mirëmbajtja e rregullt është e rëndësishme.

Instalimi i ngrohjes qendrore (opsional): Propozohet të krijohet një impiant ngrohjeje me dru për të siguruar ujë të ngrohtë dhe ngrohje për të gjitha ndërtesat.

Vendi i Uljes së Helikopterit: kur do të zhvillohet ecja (hiking), çiklizmi malore, turizmi dimëror, do të jetë një përmirësim i madh në qoftë se është themeluar një sistem shpëtimi malor.


8 Infrastruktura publike dhe sociale

Infrastruktura Sociale është një nëngrup i sektorit të infrastrukturës dhe zakonisht përfshin asetet që strehojnë shërbimet sociale. Shembuj të infrastrukturës sociale përfshijnë shkollat, spitalet ose gjelbërimin publik. Infrastruktura sociale zakonisht nuk shtrihet në ofrimin e shërbimeve sociale, siç


25

është dhënia e mësuesve në një shkollë. Në kundërshtim me infrastrukturën ekonomike e cila shpesh karakterizohet nga "shfrytëzuesi paguan", infrastruktura sociale zakonisht sigurohet ekskluzivisht nga një qeveri qendrore ose lokale.

Grupi më i rëndësishëm i synuar për infrastrukturën sociale në këtë rast janë turistët. Prandaj nevojat e tyre duhet të mbulohen, që është informacion rreth zonës, natyrës dhe kulturës së saj.

Në pjesën qendrore të zonës III duhet të ndërtohet një pikë informimi. Kjo info-pikë mund të përdoret për ekspozita të përkohshme dhe të përhershme për vlerat natyrore të parkut kombëtar dhe gjithashtu për traditën lokale dhe trashëgiminë kulturore; mund të promovohen edhe mjete të informimit publik si broshura, hartat per ecje (hiking) dhe biçikletat, mund të promovohen këtu dhe kontaktet me operatorët turistikë lokalë. Pika informative duhet të kombinohet me tualetet publike.

Për më tepër, siç është përmendur më parë, në pjesën jugore e cila është pronë publike, zona e gjelbër duhet të përdoret për kamping, skarë dhe aktivitete të kohës së lirë. Këtu nuk janë planifikuar ndërtesa.


9 Plani i Zbatimit

9.1 Strategjia dhe aktivitetet e zbatimit

Korniza e zhvillimit të përgjithshëm është përshkruar në kapitullin 4. Tabela në vijim paraqet një vlerësim të përafërt të kostove për zhvillimin e planifikuar të zonës, bazuar në përvojat nga rajonet tjera.

Lloji i investimit Shpenzimet e vlerësuara për investime

50 Shtëpi për akomodim 1.500.000 € 4 Restorante 600.000 € Rrugët dhe trotuaret 300.000 € 2 Vende të parkimit publik 50.000 € Furnizim me ujë 50.000 € Trajtimi i ujërave të zeza 150.000 € Pika e mbledhjes së mbeturinave 10.000 € Furnizimi me Energji Elektrike 50.000 € Info-pika me tualete publike 200.000 € Kamping 30.000 € Impianti i ngrohjes qendrore me dru 200.000 € Telekomunikacioni 50.000 € Mbrojtje nga zjarri 10.000 € Gjithsej 3.200.000 €

9.2 Treguesit dhe monitorimi i zbatimit

Tabela në vijim paraqet një listë të treguesve dhe shpjegon shkurtimisht metodologjinë


26

Emri i Indikatorit Komentet Frekuenca Numri i shtëpive për akomodimin e turistëve

Regjistrimi sasior i numrit të hoteleve ose akomodimeve sipas kategorive

Një herë në vit

Numri i restoranteve Regjistrimi sasior i numrit të restoranteve dhe/ose kafeve

Një herë në vit

Konformiteti i shtëpive me standardet e ndërtimit

Regjistrimi sasior i moskonformiteteve në kombinim me përshkrimin cilësor të moskonformiteteve

Një herë në vit

Ndërtimi i rrugëve Regjistrimi sasior i ndërtimeve të rrugëve dhe ndërtimit të trotuarëve

Një herë në vit

Mirëmbajtja e rrugëve Përshkrimi cilësor se si mirëmbahen rrugët dhe trotuaret

Një herë në vit

Ndërtimi i pikave të parkingut Përshkrimi cilësor dhe regjistrimi sasior i madhësisë/parkingjeve

Një herë në vit

Mirëmbajtja e pikave të parkingut Përshkrimi cilësor Një herë në vit Parkingu jo i kontrolluar Regjistrimi sasior i makinave të

parkuara jashtë pikave të parashikuara të parkimit

Katër herë në vit

Mbledhja dhe trajtimi i ujërave të zeza

Regjistrimi sasior i sistemeve individuale dhe qendrore të grumbullimit të ujërave të zeza dhe gjithashtu i trajtimit të ujërave të zeza

Një herë në vit

Mbledhja qendrore e mbeturinave Regjistrimi sasior i grumbullimit të mbeturinave dhe cilësia

Mujore

Çështje të tjera mjedisore Përshkrimi cilësor Sipas kërkesës

10 Menaxhimi, zbatimi dhe zbatimi i monitorimit

Cikli jetësor i zbatimit të planifikimit hapësinor përfshin zakonisht disa hapa që janë disi të lidhura me njëri-tjetrin:

• Zhvillimi i planit dhe rregulloreve të tij o Hapi fillestar nga zhvilluesit o Përfshirjen e palëve të interesit o Zhvillimi i planit: regjistrimi i statusit, vlerësimi, objektivat, skenarët, korniza o VSM për planin rregullativ o Konsultimi publik o Miratimi i planit duke marrë parasysh mendimet e Parqeve Kombëtare dhe

Ministrisë • Zbatimi

o Zbatimi: planifikimi i hollësishëm i ndërtimit të shtëpive, rrugëve, parkimit, infrastrukturës, etj

o Leje për aktivitete të bazuara në plan, duke marrë parasysh mendimet e Parqeve Kombëtare dhe Ministrisë

o Ndërtimi i objekteve • Monitorimi dhe Vlerësimi i aktiviteteve në krahasim me planin

o Monitorimi i bazuar në tregues o Vlerësimi i aktiviteteve bazuar në planin dhe treguesit e tij


27

Gjatë këtyre hapave dhe proceseve duhet të jetë e qartë, kush është përgjegjës për detyrat. Disa nga përgjegjësitë dhe detyrat tashmë janë të definuara në ligjet përkatëse, megjithatë, ka vend për sqarime dhe përmirësime.

Palët e përfshira / Palët e interesit

• Zhvilluesit: Aplikantët, personat fizikë ose juridikë që duan të ndërtojnë një ndërtesë për qëllime private, publike ose biznesi (turistike);

• Komunat: organi administrativ me Ligjin për Vetëqeverisje Lokale • Parku Kombëtar: organi administrativ për Parqet Kombëtare • Ministria për Mjedis dhe Planifikim Hapësinor • Publiku

Përgjegjësitë

• Përgjegjës: pala që ka nevojë të veprojë ose po vepron në mënyrë proaktive; • Përfshirja e detyrueshme: një palë që duhet të përfshihet për dhënien e komenteve; • Përfshirja vullnetare: një palë e ftuar për të dhënë komente; mund të jetë çdo organ

administrativ, popullata lokale, OJQ, ekspertë; komentet e tyre nuk janë të detyrueshme;

Hapat e procesit (kronologjikisht

1. Hapi fillestar: hapi fillestar është në shumë raste të marra nga çdo zhvillues, të cilët planifikojnë të investojnë në ndërtim, qoftë për arsye të tyre private ose për biznese; ky hap mund të merret edhe për ndërtim për qëllime publike, si info qendrat e Parqeve Kombëtare;

2. Përfshirja e palëve të interesit: ky hap siguron që të merren në konsideratë të gjitha perspektivat dhe aksionet përkatëse, përpara se të hartohet një Plan Rregullativ;

3. Zhvillimi i Kornizës dhe Planit Rregullativ: Bazuar në ligjet dhe dokumentet ekzistuese, duhet të përcaktohet korniza më e qëndrueshëm sa i përket skenarëve të mundshëm dhe Plani Rregullativ do të përpunohet brenda kësaj kornize;

4. VSM mbi Planin Rregullativ 5. Konsultimet publike 6. Pëlqimi për Planin Rregullativ: pa pëlqimin, ky plan nuk mund të zbatohet më tej; 7. Miratimi i Planit Rregullativ nga komuna 8. Zhvillimi i projekteve + aplikimi për leje: zhvilluesit projektojnë objekte për ndërtim dhe

kërkojnë leje nga organi kompetent; 9. Leje për ndërtim: leje e lëshuar nga organi kompetent, i cili vepron si bazë ligjore për

zbatimin e ndërtimit në përputhje me ligjin; 10. Aktivitetet e ndërtimit 11. Monitorimi i Aktiviteteve 12. Vlerësimi i Planit Rregullativ

Grafiku i mëposhtëm ofron një pasqyrë mbi palët e përfshira, detyrat dhe përgjegjësitë.


28


29

11 Vlerësimi Strategjik Mjedisor

Duhet të bëhet nga një ekspert jo i përfshirë për VSM për të shmangur konfliktin e interesit.

12 Shtojca - Lista e Hartave

1. Situata ekzistuese: a. Vendndodhja në Kosovë b. Harta me kufijtë e parkut kombëtar, 1:100.000 c. Harta me kufijtë e parkut kombëtar, 1:25.000 d. Orthofoto, 1:15.000

2. Kadastri dhe pronësia e tokës a. Kadaster b. Pronësia e tokës

3. Rregullimi i planifikuar për Skenarin 2 (zhvillimi Lokal), duke përfshirë: parcelizimin, ndërtimin, zonën e gjelbër, transportin, infrastrukturën teknike dhe infrastrukturën publike, qendrën e informacionit, ndihmën e parë, grumbullimin e mbeturinave, etj.

Raport mbi Planin Rregullativ për Struzhe - Zaplluxhe …...Programi Mjedisor i Kosovës (PMK)...

Documents

Transcript of Raport mbi Planin Rregullativ për Struzhe - Zaplluxhe …...Programi Mjedisor i Kosovës (PMK)...