CONCEPT BEVINDINGEN OVER WATER EN WATERBEHEER

IN EN ROND DE HOSTERMEER

Prof. Dr. Ir. Bart Schultz

Prof. Land and Water Development, UNESCO-IHE Voormalig Top Adviseur Rijkswaterstaat

President honoraire International Commission on Irrigation and Drainage (ICID)

In 1992 gepromoveerd op:Waterbeheersing van de Nederlandse droogmakerijen

m+NAP 7 - 8

5 - 6

4 - 4.5

3 - 3.5

2 - 2.5

1 - 1.5

0 - 0.5

-1 - -0.5

-2 - -1.5

-3 - -2.5

-5 - -4

-7 - -6

MerenVerveningen

WATERBALANS VAN EEN POLDER

IN = UIT + BERGING

IN: neerslag, kwel, ingelaten/ingemalen water

UIT: verdamping, afgelaten/uitgeslagen water BERGING: overschrijdingen streefpeil in sloten

stijging grondwaterstanden

Over een jaar is de BERGING ongeveer nul (0)Wat er in komt gaat er ook uit

KWEL Definitie: (1) grondwaterstroming door drukverschil;

(2) naar de oppervlakte gerichte grondwaterstroming; (3) water dat hierdoor uit de bodem treedt

normaal in droogmakerijen 1-2 mm/dag jaarlijkse neerslagoverschot is ongeveer 350 mm 1 mm/dag kwel vrijwel gelijk aan jaarlijkse

neerslagoverschot en leidt tot verdubbeling in de bemalingkosten

Enkele droogmakerijen met veel kwel: Horstermeer (15 mm/dag), Bethune (18 mm/dag), Koekoek (10-25 mm/dag)

Kwel in de droogmakerijen

0 – 0,50,5 – 1,0

1,0 – 2,02,0 – 5,0

5 -1010 – 25

Leeghwater maakte in zijn Haarlemmermeerboek al in 1641 melding van kwel

'Het is mij wel bekend, dat er eenige Meren zijn, wier droogmaking niet wil gelukken; maar daar is de reden van;

of omdat de klei te diep ligt, of omdat die Meren aan een bergachtig land, of grof zand gelegen zijn, dat geen water schut, zoo als ik hetzelve wel gezien en bevonden heb; of

omdat de grond met struiken of bladen van boomen opgehoogd en bezet is, en hierdoor lek en sponsieus blijft.

Gelijk het ook blijkt, dat eenige dezer Meren niet vast toevriezen, al vroor het bijkans nog zoo sterk; hetgeen een

teeken is, dat de grond open, sponsieus en lek is'.

DE HORSTERMEER

droogmakerij: drooggemaakt meer oppervlakte: 610 hectare octrooi 19 februari 1612 eerste poging droogmaking start 1612, droog 1629.

Vanaf 1649 heeft men de polder niet meer bemalen problemen met het vele kwelwater in 1882 is de polder met behulp van stoombemaling

opnieuw drooggemaakt

Afvoer gemaal met bemalingrichting Stuw en afvoerrichting

Opvoer gemaal met bemalingrichting Inlaatwerk

Horstermeer, Overmeer en Meer-uiterdijkse Polder

Vecht-boezem

Kortenhoef en

Hilversums Kanaal

Spiegel-polder en

Blijk polder

Wijde Blik

Loenderveense Plas

’s Graven-landsche Polder en’s Graven-

landse Vaart

‘s Gravenlandse Vaart

Hollands Ankeveense

Polder

Stichts Ankeveense Polder

Horn en

Kuyer Polder

Blijkpolder

Loosdrechtse Plassen

Heintjes-rak en

Broeker-polder

VERTIKAAL/HORIZONTAAL PROFIEL

Horstermeer

DOORSNEDE WEST - OOST

Polder K

ortenh

oef

‘s Graveland

se Vaart

‘s Gravelan

d

WATERBEHEER HORSTERMEER

polderpeil van 1882 t/m heden ongeveer 3,45 m-NAP gemiddelde grondwaterstand 1999-2007 3,15 m-NAP boezem: Vecht 0,40 m-NAP, open boezem kwel: ongeveer 15 mm/dag polderpeilen omringende polders 1,20 – 1,80 m-NAP invloed Utrechtse Heuvelrug/ Het Gooi

0

100

200

300

400

500

Jan Feb Mrt Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec

Maand

mm

/maa

nd

Neerslag Verdamping Kwel

HORSTERMEERNEERSLAG, KWEL EN VERDAMPING

BEMALING

oorspronkelijk door windmolens bemalen 1882: gang van twee stoomgemalen 1895: een stoomgemaal 1910: 1 diesel en 1 stoomgemaal 1917: elektrisch gemaal

PROBLEMEN MET WATER verdroging Vechtplassen gebied wateroverlast verontreiniging van Vechtwater en waterbodem door

Arseen in kwelwater van Horstermeer met Arseen verontreinigde waterbodem in de

Horstermeer Chloride gehalte in oppervlaktewater Horstermeer

PLAN PROVINCIE juni 2007 aanzet voor plan ontwikkeld uit alle

varianten van MER rapport 2003. Gesteld wordt dat hierin waterberging, randvoorwaarden bewonersvereniging en aanvullende doelen zijn meegenomen

opdracht aan Royal Haskoning om deze aanzet verder uit te werken

REKENING HOUDEN MET maximale bergingsbehoefte en effecten van

piekwaterberging toetsing aan de drie D’s:

Duidelijk: duidelijkheid over toekomst polder Droog: geen schade door vernatting Duurzaam: geen ingrijpende plannen in 50 jaar

gedetailleerde beschrijving effecten en waar nodig maatregelen beschrijven

raming en specificatie kosten aandachtspunten info bijeenkomsten 25, 28 juni 2007

VOORTGANG 14 december 2007 concept rapport Royal Haskoning deskundigen oordeel geohydrologisch onderzoek en

monitoring plan Horstermeer 14 januari 2008: grondwater model aanpassen om effecten van peilwijzigingen

betrouwbaar te kunnen berekenen op enkele percelen verloop grondwaterstand en stijghoogte

bepalen voor beter drainagemodel topsysteem verzamelen bestaand kaartmateriaal en voor zover nodig

aanvullende waarnemingen analyse gemeten stijghoogten en grondwaterstanden kalibratie grondwater model, mogelijkheden verticale

drainage, stapsgewijze invoering en evaluatie van peilveranderingen

RAPPORT ROYAL HASKONING rapport d.d. 15 augustus 2008 opgesteld door Royal

Haskoning onder verantwoordelijkheid van Dienst Landelijk Gebied, Regio West

aspecten: natuur, landbouw, recreatie, landschap en cultuurhistorie, water en milieu, wonen en bedrijvigheid

uitwerking in twee stappen: voorstel voor ruimtelijke zonering van bestemmingen voorstel voor bijbehorende waterpeilen

gesteld wordt dat alle opmerkingen deskundigen verwerkt, behalve m.b.t. verticale drainage

HOOFDLIJNEN WATER ASPECTEN

in Horstermeer waterberging en natuur 320 ha resterend oppervlak in Horstermeer 290 ha waterbeheer en 834.000 m3 waterberging afkomstig

uit Hollands Ankeveense Polder, Stichts Ankeveense Polder en Kortenhoefse polder (is op 320 ha 26 cm)

geen schade door vernatting

VOORGESTELDERUIMTELIJKE ZONERING

centrum: woningen, bedrijven en huiskavels drie gebieden buitenzijde: natuurontwikkeling en

piekwaterberging zuidwesten polder: landbouwgebied Voorgestelde waterpeilen:

Noordwesten en Noordoosten: 2,40 m-NAP Zuiden: zuidelijk deel 1,95 m-NAP, noordelijk deel 2,30 m-

NAP Rest huidige polderpeil

PEILEN EERSTE AANZET

DWARSDOORSNEDE HORSTERMEER

KWELINTENSITEITVERANDERING IN MM/DAG

25 - 60 20 - 25 15 - 20 12,5 - 15 10 - 12,5 7,5 - 10 5,0 - 7,5 2,5 - 5,0 0 - 2,5

EXTRA PEILSTIJGING IN PERIODEN VAN PIEKBERGING

Scenario Maximum 2050 noordwesten uit de Hollands Ankeveense Polder en

de Stichts Ankeveense Polder 330.000 m3 (47 cm peilstijging) en in het zuiden uit polder Kortenhoef 488.000 m3 (34 cm peilstijging). 16.000 m3 voor Horstermeer. Totaal: 834.000 m3

Scenario Midden 2050: 586.000 m3

PLAN WEIDE MEREN circa 50 meervaarten van ongeveer 20 m breed en meerakkers van circa 20 m breed op dijkhoogte

(0,50 m+NAP) handhaven Keur met polderpeil 3,45 m-NAP

Opmerkingen: in 1999 is ontheffing verleend aan Natuurmonumenten

voor 5 jaar t/m 2004. Het is mij niet duidelijk wat daarna is gebeurd

stand van zake nieuw peilbesluit is van belang

ALGEMENE OPMERKINGEN

ik ga alleen in op de wateraspecten ik ken inmiddels het gebied in detail, maar slechts een

deel (samenvattingen) van onderliggende rapportages en van de belangrijke gegevens

ik heb mijn concept bevindingen midden februari toegestuurd aan de provincie

in mijn concept zitten nog zeer veel vragen waarop je mijns inziens een antwoord moet hebben alvorens besluiten te kunnen nemen

aanbod provincie mijn vragen te beantwoorden en inmiddels zijn enkele vragen beantwoord

ESSENTIEEL BIJ ELK PUNT

wat is precies het probleem welke oplossingen zijn in principe aanwezig wat is daarvan de beste oplossing

OPMERKINGEN VERDROGING - I

er zitten nogal wat verschillen in de getallen in verschillende publicaties (hoogste waarde 17 miljoen m3/jaar. Is helft van de kwel in de Horstermeer)

hoeveel schoon kwelwater uit de Horstermeer kan worden gebruikt in droge perioden (momenteel 3,8 miljoen m3/jaar, gemaal de Kwakel)

hoe kan wateraanvoer worden geoptimaliseerd om zoveel mogelijk kwelwater te benutten, waardoor zo min mogelijk Vechtwater nodig is.

OPMERKINGEN VERDROGING II

0

500000

1000000

1500000

j f m a m j j a s o n d j f m a m j j a s o n d j f m a m j j a s o n dAan

voer

in m

3 /maa

nd

Vechtboezem De Googh Kwakel Noordersluis Stuw Anko etc.

2006 2007 2008

OPMERKINGEN WATEROVERLAST - I

welke situatie is maatgevend 10% per jaar (landbouw en natuur) of 1% per jaar (bebouwing)

is 5 cm extra peilstijging in een natuurgebied gedurende een extreme periode een probleem?

hoe is gekomen tot noodzaak van 834.000 m3 water berging, over welke periode is dit en hoe vaak en waarom in de Horstermeer

is Vecht nog steeds een open boezem waarop vrij geloosd mag worden

waarom peilverhoging in deelgebieden (werkt m.i. negatief), beter op huidige maaiveld

OPMERKINGEN WATEROVERLAST II door hoge peilvakken zal totale kwel in Horstermeer

wellicht iets afnemen, maar zich nagenoeg volledig concentreren op gebied met een peil van 3,45 m-NAP

mogelijke invloed op woningen (verticale drainage is voor zover mij bekend niet bekeken)

wateraanvoer in hoge peilvakken betekent m.i. geen waterberging als het nodig is, of dit water moet eerst worden afgelaten. Betekent extra uitmalen.

alternatieve logische oplossingen voor berging, bijv. Spiegelplas, Blijkmeer

hoeveel extra bemaling capaciteit is nodig in de Horstermeer

OPMERKINGEN WATEROVERLAST III

0

50000

100000

150000

200000

250000

2006 2007 2008 2008

m3/dag

2006 2007 2008

BERGING

OPMERKINGENARSEEN EN CHLORIDE

thans beschikbare rapportage geeft mij geen inzicht mijn vragen zijn:

waar zou het Arseen, of het zout na 130 jaar forse kwel nog vandaan moeten komen?

waar zitten deze kwelprocessen precies in de Horstermeer

welk percentage vormen zij van de totale kwel hoe verloopt het uitputtings proces? als je deze zaken weet wat is dan het probleem?

OPZETTEN PEILEN in brief AGV d.d. 16 februari 2010 wordt gesteld dat

grondwaterstanden buiten de momenteel verhoogde compartimenten niet (merkbaar) hoger zijn, dan voor het opzetten. Met Royal Haskoning model wordt juist daar grotere kwel berekend. Hoe kan deze schijnbare tegenstelling worden verklaard?

ook vanuit de opgezette peilvakken is er kwel naar het middengebied

ENKELE VOORLOPIGE AANBEVELINGEN - I

bepaal eerst goed wat de problemen echt zijn doe zo min mogelijk in de Horstermeer zelf en los

eventuele problemen bij voorkeur in de omgeving op benut het goede deel van het kwelwater in de

Horstermeer zoveel mogelijk voor aanvulling omgeving in droge perioden

vakken met verhoogd peil zijn nadelig voor waterberging en door toename kwel middengebied, zo nodig berging op huidige maaiveld

wijzigingen in kwel en wegzijging in de omgeving dienen ook in kaart te worden gebracht

ENKELE VOORLOPIGE AANBEVELINGEN - II

als plannen toch worden doorgezet dient mogelijke schade aan bebouwing (verticale drainage) vooraf goed in kaart te worden gebracht en dient er een goede schade regeling te zijn

eventuele problemen met Arseen en zout/brak kwelwater dienen goed in kaart te worden gebracht, alsmede hoe de plannen bijdragen aan het oplossen hiervan

WAT WIL IK VERDER DOEN

nadere analyse als gegevens beschikbaar zijn overleg over grondwatermodel afronding en indien gewenst bespreking van mijn

rapportje wellicht een presentatie over eindconclusies met belangstelling de verdere ontwikkelingen volgen

IK DANK U VOOR UW AANDACHTIK HOOP DAT U ER WAT AAN HEEFTVEEL WIJSHEID IN KOMENDE TIJD