PRILOG ISTRAŸIVAÑU KVALITETA I PRERADE ......drveta, kao i formirañe juvenilnog i reakcionog...

JUL–SEPTEMBAR, 2004. 75

UDK 630*81/82Nauøni rad

PRILOG ISTRAŸIVAÑU KVALITETA I PRERADE BUKOVOG DRVETA

IZ IZDANAØKIH ÅUMA

DR BORISLAV ÅOÅKIÕ

Izvod: U radu je dat prikaz istraÿivaña na poçu kvaliteta bukovog drveta, saposebnim osvrtom na poreklo sastojine. Analizirano je opadañe kvaliteta i preø-nika bukovih debla. Ukazano je na potrebu daçeg prouøavaña uøeåõa i svojstavalaÿne srøevine i iznalaÿeñe odgovarajuõih zavisnosti sa spçaåñim pokazate-çima. Otvorena su pitaña istraÿivaña uticaja porekla sastojine na kvalitetdrveta, kao i formirañe juvenilnog i reakcionog drveta, kod ovih bukovih sasto-jina. Posebno su sagledani kvalitet i svojstva drveta izdanaøkih åuma, buduõi daove sastojine øine znaøajno uøeåõe u ukupnom drvnom fondu Republike Srbije i dapitañu izuøavaña kvaliteta ñhovog drveta i moguõnosti ñegove racionalne pre-rade nije posveõena dovoçna paÿña. Na kraju su dati neki od predloga za moguõno-sti iskoriåõeña bukovog drveta iz izdanaøkih sastojina.

Kçuøne reøi: visoke åume, niske åume, juvenilno drvo, reakciono drvo, øistoõadebla, kvalitet drveta bukve.

A CONTRIBUTION TO THE STUDY OF QUALITY AND CONVERSION OF BEECH-WOOD FROM COPPICE FORESTS

Abstract: The quality of beech wood was researched with special reference to stand origin.The decrease of quality and diameter of beech trunks was analysed. It is necessary to furtherstudy the percentage and properties of false heartwood and to find out the correlation withexternal parameters. The opened questions are the effects of stand origin on wood quality, aswell as the formation of juvenile and reaction wood in these beech stands. Special attentionwas focused to the quality and properties of wood from coppice forests, as these stands have asignificant percentage in the total timber supply of the Republic od Serbia, and the study oftheir wood quality and its potential rational conversion has not been paid sufficient attentionto. Some propositions for the utilisation of beech wood from coppice stands are presented.

Key words: high forests, coppice forests, juvenile wood, reaction wood, stem purity, beech-wood quality

1. UVOD

Ukupna povråina åuma u Srbiji iznosi: 2.412.940 ha (27,3%). Povråi-na åuma na Kosovu i Metohiji je 429.121 ha, u Vojvodini 146.402 ha i u sre-diåñoj Srbiji 1.837.417 ha. Povråina bukovih åuma u Srbiji (srediåñaSrbija i Vojvodina) iznosi 372.599,51 ha. JP “Srbijaåume” gazduju sa340.027,89 ha, JP “Vojvodinaåume” sa 84,92 ha i JP nacionalni parkovi sa26.528,63 ha. Prema poreklu, u ukupnom åumskom fondu bukve (u drÿavnom

Dr Borislav Åoåkiõ, redovni profesor, Åumarski fakultet u Beogradu

Rad je finansiralo Minisrtarstvo za nauku, tehnologije i razvoj RepublikeSrbije

76 „[UMARSTVO” 3

vlasniåtvu) dominiraju visoke åume sa 258.204,80 ha (69,3%), izdanaøkeåume pokrivaju 110.055,61 ha. Visoke devastrane åume pokrivaju 3,24, a iz-danaøke devastirane åume 3,45%. Proseøna zapremina drveta u visokim bu-kovim åumama kreõe se od 197 do 333 m3/ha, a u izdanaøkom bukovim åumama87 do 233 m3/ha. Proseøni zapreminski prirast u visokim bukovim åumamakreõe se od 3,89 do 6,43 m3/ha, a u niskom 1,59 do 6,55 m3/ha (M. M e d a -r e v iõ i dr. 2003).

Buduõi da je u Republici Srbiji pokrivenost åumama oko 27%, da suliåõari zastupçeni sa oko 90%, da je od çiåõara najzastupçenija vrsta dr-veta bukva, da su mañe kvalitetne izdanaøke åume znaøajno zastupçene u na-åem åumskom fondu, da su SiCG 2000. godine ostvarile proizvodñu oko300.000 m3 rezane graæe, koja je preteÿno iåla u izvoz i da smo po proizvod-ñi rezane graæe od 0,028 m3/ stanovniku jedina od najsiromaånijih zemaça,nameõe se konstatacija da smo zemça siromaåna sa drvetom i da se naå razvoju ovoj oblasti mora ostvarivati kroz intenzivno poveõañe i poboçåañeåumskog fonda i poveõañe racionalnosti u svim fazama prerade drevta.

Promena strukture sirovine po vrsti, dimenzijama i kvalitetu nameõepotrebu stalnog prilagoæavañe tehnologije proizvodnim moguõnostimaåume. Tako, opadañe kvaliteta i sredñeg preønika debla u naåim åumamazahteva od prerade drveta da se prilagodi novim uslovima ponude. Ovajproblem je aktuelan kako kod pilanske prerade deblovine iz kultura takoi kod pilanske prerade bukovine iz izdanaøkih åuma. Buduõi da se u izda-naøkim åumama nalazi znaøajna koliøina drveta, da su starosti 50-60 godi-na, a da je period ophodñe u ovim åumama oko 80 godina, kao i da u ñima ni-su izvråene pravovremene mere nege, postavça se pitañe kako racionalnoiskoristiti drvo iz proreda niskih åuma i åta se moÿe oøekivati u naj-skorije vreme kada niske åume budu stigle za obnovu, odnosno glavnu seøu.S druge strane, naåa industrija sada ne raspolaÿe dovoçnim kapacitetimatehnoloåkih procesa za preradu niskokvaltetne oblovine i ivera, koji binastao preradom drveta iz izdanaøkih åuma, pa to takoæe zahteva sagleda-vañe moguõih reåeña za racionalnu preradu. Prema tome, zadatak ovogarada je sagledavañe bitnih kvalitativnih svojstava bukovog drveta naåihåuma, posebno izdanaøkih bukovih åuma, sa stanoviåta moguõnosti izboratehnoloåkih postupaka prerade drveta.

2. METOD RADA

Zadatak rada proistekao iz potrebe sagledavaña moguõnosti poveõañaproizvodñe drveta radi zadovoçeña narastajuõih potreba koji se, u okviruProjekta 4E7, realizuje za potrebe Ministarstva za nauku, tehnologije irazvoj Republike Srbije. U tom ciçu izvråena je analiza rezultata dosa-daåñih istraÿivaña i na øetiri lokaliteta u jugoistoønoj Srbiji obav-çeno prikupçañe materijala za ispitivañe svojstava i kvaliteta drveta.Za analizu svojstava i kvaliteta visokih åuma koriåõen je materijal salokaliteta G.J.: Bogovina I, Juÿni Kuøaj II i Gari Vrh III, a za niske åumestabla sa lokaliteta Crni Vrh- Kupinovo. Detaçniji opis metoda rada datje u radovima: Å o å k i õ, B. T o d o r o v i õ, N. (2003) i P o p o v i õ, Z. T o-d o r o v i õ, N. (2004). Na osnovu relvantnih podataka dat je predlog mogu-õih usmeravaña razvoja prerade drveta radi poboçåaña racionalnostiprerade u reprodukcionom lancu åumarstva i prerade drveta.


3. GUSTINA I SPOÇAÅÑE KARAKTERISTIKE STABLA-DEBLA DRVETA BUKVE

Gustina bukovog drveta izdanaøkih åuma, u apsolutno suvom stañuvlaÿnosti, iznosi 703 kg/m3 (577-846). U poreæeñu sa gustinom drevta sadrugih likaliteta u Srbiji ona je neåto veõa, dok je u poreæeñu sa gusti-nom bukovog drveta visokih åuma sa navedenih lokaliteta maña za oko 15kg/m3. Buduõi da razlika u gustini nije znaøajna, to se moÿe zakçuøiti dauticaj porekla sastojine nema bitnog uticaja na gustinu drveta. Kako suostala svojstva drveta u korelaciji sa gustinom drveta, to ih u ovom prilo-gu neõemo daçe komentarisati.

Nepravilnost popreønog preseka debla bukve je ñegova øesta karakte-ristika. Uzroci ove pojave su nasledni ili su posledica faktora spoçaå-ñe prirode. Najøeåõe se, kod bukve, nepravilnost popreønog preseka ispo-çava u obliku nepravilnog toka obima linije debla, na odgovarajuõem po-preønom preseku, ili u obliku elipriønosti. Konkretnih podataka o pri-sutnosti ove pojave kod stabala bukve nemamo, ali je sigurno da ñinoprisustvo smañuje kvalitet i koliøinu sortimenata koji se mogu dobiti izdebla, pa ovo pritañe zasluÿuje posebnu paÿñu.

Pravost debla je takoæe vaÿna spoçaåña karakteristika, od øijeg poz-navaña zavisi i moguõnost baziraña i prerade deblovine u primarnojpreradi drveta. Opåte je pravilo da su øetinari praviji nego liåõari.Kod bukovine, prema istraÿivañu A. T u c o v i õ a i dr.(1971), na øetirilokaliteta u Srbiju, uøeåõe pravih stabala je od 32,0 do 51,5%, jednostranozakrivçenih stabala 37,9 do 46,9 i dvostrano zakrivçenih stabala od 10,6do 20,8%. Ovi podaci ukazuju da se u bukovim åumama, zavisno od sastojin-skih prilika, pravilnom tehnologijom rada moÿe obezbediti zavidna ko-liøina drveta koju je moguõe ekonomiøno preraditi u rezanu graæu i drvnesortimente.

Prisustvo grana i slepica na stablu, odnosno deblu u visokoj je korela-ciji sa rasporedom kvalitetnih zona u deblu, pa je raspolagañe sa podacimao bioloåkoj øistoõi debla, jedana od bitnih spoçaåñih karakteristikabukovog drveta. Meæutim, vaça znati da kod bukovine deblo zauzima 55 do70, koren 20 do 25 i grane 10 do 20% zapremine stabla, åto za racionalnupreradu zahteva kombinovaña tehnoloåkih procesa prerade.

Istraÿivañem bioloåke øistoõe debla bukovih sastojina, na viåe lo-kaliteta, sa razliøitim metodologijama bavili su se A. T u c o v i õ i drugi(1971). A. T u c o v i õ je mereñem øistoõe 919 bukovih debala preønika pre-ko 10 cm, sa øetiri lokaliteta u Srbiji, grupisanih u øista, malo obrasla ijako obrasla konstatovao da je uøeåõe øistih stabala, zavisno od uslova sa-stojine i lokaiteta, 26,7 do 53,0%. Uøeåõe malo obraslih stabala je 32,3 do48,5%, a uøeåõe jako obraslih stabala 14,6 do 27,0%. Ovi podaci ukazuju naøiñenicu da se bukova stabla øista od grana, pa je kod ñih koeficijent bi-oloåke øistoõe znaøajno veõi nego, na primer, kod øetinara.

Za ovaj rad su posebno interensantni rezultati istraÿivaña J a n k o vi õ a i P r o k i õ a (1968). Ovi autori su istraÿujuõi bioloåku i tehno-loåku øistoõu u visokim i niskim åumama i ñihovu korelaciju, na osnovurezultata istraÿivaña, izradili sliku rasporeda kvalitetnih zona buko-vih staba za viåe sastojina Srbije, a neki od rezultata istraÿivaña pri-kazani su na slici 1 i u tabelama 1 i 2.


Tabela 1. Struktura debla prema spoçaåñem izgleduTable 1. Stem structure according to external appearance

At- deo debla A kvaliteta, Bt- deo debla B kvaliteta.

Tabela 2. Uøeåõe kvalitetnih delova u deblu bukve,%Table 2. Percentage of quality parts in beech stem, %

Na osnovu izloÿenih podataka, zapreminski posmatrano, kod visokihbukovih åuma u deblu ima oko 80% drveta visokog kvaliteta, dok je uøeåõeovog drveta u niskim åumama oko 37%.

Buduõi da se na radijalnoj uzduÿnoj povråini debla uoøava i projektujenajveõi broj greåaka, to se ovde najøeåõe govori o rasporedu kvalitetnihzona debla na radijalnom preseku.

Unutraåñi raspored kvalitetnih zona debla u korelaciji je sa spo-çaåñim izgledom stabla. Tako, na primer, za dva osnovna tipa stabla,stabla visoke (semene) i stabla niske (izdanaøke) åume, za bukovinu, premaistraÿivañima J a n k o v i õ a i P r o k i õ a (1968), meæusobni odnos kva-litetnih zona: A (bez kvrga), B (sa slepicama i uraslim kvrgama) i C ( sasraslim kvrgama) je:

- kod visokih åuma: 50% A, 30% B i 20% C;- kod niskih åuma: 0% A, 83% B i 17% C.Kvalitet debla kod stabala izdanaøkih bukovih åuma, na Ozrenu, pre-

ma S t o j a n o v i õ u, Ç. i drugim (2004) dat je u tabeli 3

Tabela 3. Uticaj boniteta staniåta na kvalitet debla bukovih izdanaøkih åuma

Table 3. Effect of site class on stem quality in beech coppice forests

Deo deblaVisoke åume Niske åume

duÿine zapremine duÿine zapreminePrvi deo (At) 66,6 80,0 25,0 33,3Drugi deo (Bt) 33,4 20,0 75,0 66,7

Deo debla

Visoke åume Niske åume

Uøeåõe debla % u

duÿini zapremini duÿini zapremini

Prvi deo (I) 40,0 50.0 20.0 32.0

Drugi deo (II) 26.0 30.0 4.0 5.0

Treõi deo (III) 17.0 11.0 48.0 49.0

Øetvrti deo (IV) 17.0 9.0 28.0 14.0

Kvalitetdebla u%

OBJEKAT

I II III IV VDobro 5,1 20,6 30,5 32,1 34,1

Sredñe 35,9 45,9 39,0 38,9 35,4

Loåe 59,0 33,5 30,5 29,0 30,5

Bonitet IV III II I I/IIStarost Oko 60 Oko 60 Oko 60 Oko 60 85


Slika 1. Raspored kvalitetnih zona debla bukve (Jankoviõ - Prokiõ 1968)Figure 1. Distribution of quality zones in beech stem (Jankoviõ - Prokiõ 1968)


Iz tabele 3 jasno se vidi uticaj boniteta staniåta na rast i kvalitetdebla i stabala u sastojini. Na primer, na lokalitetu I boniteta uøeåõedobrih debla je oko åest puta veõe nego na staniåtima IV kvaliteta zem-çiåta. Isto tako uoøava se da stabla V objekta, koja su oko 15 godina stari-ja od stabala sa drugih lokaliteta, imaju poveõano uøeåõe dobrih debala zaoko 2%. Na osnovu ovih istraÿivaña, ako se izuzme IV kvalitetni razred,moÿe se konstatovati da je kvalitet dobrih i loåih debala na ispitivanimobjektima oko 30%, kao i da je uøeåõe sredñe kvalitetnih debala izmeæu 35i 45%, zavisno od boniteta staniåta. Meæutim, prema S t o j a n o v i õ u idrugim (2004), kod sada predloÿenih uzgojnih zahvata, sortimenta struktu-ra je: ogrevno i celulozno drvo 85 do 95%, od doznaøene drvne mase, a teh-niøka oblovina i trupci za rezañe od 5 do 15%, åto je dosta nepovoçno.Svakim narednim zahvatom u ovim åumama, koje su starosti 50 do 60 godina,meæutim, ako se budu primeñivale seøe obnove - glavnog seka, do kraja kon-verzionog razdobça, moÿe se oøekivati poboçåañe kvaliativne struktu-re drvnih sortimenata, åto potvæuju i istraÿivaña J a n k o v i õ a i P r o-k i õ a.

Saopåteni podaci ukazuju da do sada sprovedene istraÿivaña u naåimbukovim sastojinama, iako nedovoçna, pruÿaju dobru osnovu za iznalaÿeñetehnologija prerade drveta, prilagoæenih raspoloÿivom stañu, ali na ra-cionalnim ekonomskim principima.

4. UNUTRAÅÑE KARAKTERISTIKE BUKOVOG DRVETA

Unutraåñe karakteristike bukovog debla mogu se grupisati na: prisu-stvo juvenilnog i reakcionog drveta i sadrÿaj laÿne srøevine.

4.1 Juvenilno drvo

Smañivañe sredñeg preønika oblovine, koja se koristi za preradu urezanu graæu i furnir, povlaøi za sobom preradu drveta drugaøijih svojsta-va. Taj uticaj naroøito dolazi do izraÿaja pri preradi tanke oblovine, ko-ja u sebi ima znaøajno uøeåõe juvenilnog drveta, koje, kod prerade debçihbukovih trupaca, nije dolazilo do izraÿaja i nije priøiñavalo nikakveprobleme buduõi da je bilo obuhvaõeno laÿnom srøevinom, koja se nije ko-ristila za izradu kvalitetnijih sortimenata. Na osnovu istraÿivaña B.P e t r i õ a (1986, 1985 i 1983), sl.3, juvenilno drvo bukve, mereno porastomduÿine mehaniøkih vlakanaca, traje do oko 50 godine starosti stabla, åtoznaøi do poøetka pojave laÿne srøevine kod niskih bukovih åuma. Buduõida je ugao mikrofibrila u sredñem sloju sekundarnog zida ovog drveta veõinego kod zrelog drveta, ovo drvo ima poveõano aksijalno utezañe pa je sklo-no krivçeñu i vitopereñu. Zbog ovog nedostataka, kod prerade bukovinemañih preønika, prisustvo juvenilnog drveta je aktuelno i mora se priõiñegovom prouøavañu i sa viåe aspekata.

4.2 Reakciono drvo

Kod bukovine se reakciono drvo moÿe poznati po belom tonu boje, svet-lije od okolnog drvnog tkiva. Pod uticajem svetla i kiseonika iz vazduha, ai zbog smañeña sadrÿaje vlage, posle izvesnog vremena, ton boje belog dr-veta postaje tamniji.


Gustina tenzionog drveta veõa je za 10 do 30% od gustine normalnog dr-veta. Utezañe tenzionog drveta paralelno sa vlakancima veõe je za oko dvaputa, a povråinsko neåto mañe nego kod normalnog drveta. Øvrstoõa napritisak paralelno sa vlakancima je maña, a øvrstoõa na zatezañe veõa ne-go kod normalnog drveta. Øvrstoõa na udar i tvrdoõa tenzionog drveta veõesu nego u normalnom drvetu. Deformacije - krivçeña, vitopereña i druge,posledica su drugaøijih fiziøkih i mehaniøkih svojstava ovog drveta. Ovajproblem zasluÿuje daça razjaåñavaña i prouøavaña.

4.3 Laÿna srøevina

Uøeåõe laÿne srøevine kod bukovine, prema istraÿivañima B. Janko-viõa i D. Prokiõa (1968.) iznosi: kod visoke bukove sastojine 42,4% preø-nika, odnosno 21,5% zapremine debla, dok je ñeno uøeåõe kod niskih åumabukve znatno mañe i iznosi oko 12,1% preønika i 3,2% zapremine debla.Inaøe, u praksi se øesto operiåe sa procenom da je uøeåõe laÿne srøevineoko 10% zapreminski, åto naravno, ne mora biti taøno, buduõi da se do ovevrednosti u praksi dolazi na osnovu o moguõem sadrÿaju laÿne srøevine upojedinim sortimentima, pa se na taj naøin izraøunava zapreminsko isko-riåõeñe. Prema istraÿivañu D. K a r a x i õ a (1981) uøeåõe laÿnog srca udeblu zavisi od starosti stabla, porekla sastojine, visine debla, zdrav-stvenog staña i drugog. Tako, na primer, stabla semenog porekla starosti75 do 90 godina, u 48% sluøajeva, sadrÿe laÿnu srøevinu, dok staba starostido 61 godinu u 100% sluøajeva sadrÿe laÿnu srøevinu. Za razliku od seme-nih, kod stabala izdanaøkog porekla laÿna srøevina se javça veõ u 45 godi-nu starosti. Prema istraÿivañu S. N i k o l i õ a (1971) zavisnost preønialaÿne srøevine na pañu (D1p) od preønika debla na prsnoj visini (Dx) mo-ÿe se izraziti jednaøinom:

D1p=0,82(Dx-32),

Slika 2. Uøeåõe laÿne srøevine u deblu bukve (D. Karaxiõ, 1981)Figure 2. Percentage of false heartwood in beech stem (D. Karaæÿiõ, 1981)


Zdrava laÿna i mrazna laÿna srøevina je nepromeñenih mehaniøkihsvojstava, åto znaøi da je to na prvi pogled greåka viåe estetske nego me-haniøke prirode. Meæutim, drvo laÿne srøevine ima istu ili veõu gustinuod normalnog drveta, zatim ima veõi sadrÿaj tila u lumenima traheja zbogøega loåije sprovodi teønosti, gasove, toplotu itd., åto sve ima za posle-dicu promenu fiziøkih svojstava i ograniøava upotrebu ovakvog drveta. Uindustriji je radi smañivaña kontrasta u boji izmeæu normalnog i drvetalaÿne srøevine, uveden proces pareña drveta. Meæutim, bez obzira na sma-ñeñe kontrasta u boji, drvo laÿne srøevine, po pravilu, ima ograniøenuupotrebu u proizvodñi kvalitetnog nameåtaja i najøeåõe se, ukoliko gaima u veõim koliøinama, koristi za izradu ambalaÿe.

5. MOGUÕNOSTI PRERADE DRVETA

Na osnovu ovih podataka moÿe se konstatovati da u izdanaøkim åumamaima znaøajna koliøina tehniøke sirovine za pilansku preradu, ogrevno dr-vo i proizvodñu ivera za procesnu industriju. Uøeåõe pilanske sirovine uizdanaøkim åumama moÿe se proceniti na oko 20 do 25%, a ostatak je siro-vina za iver i ogrev, åto u odnosu na ukupnu zapreminu drveta u izdanaøkimåumama od oko 17.000.000 m3 i prirast od oko 430.000 m3, predstavça znaøa-jan sirovinski resurs o øijem se iskoriåõeñu mora blagovremeno povestiraøuna.

Naåa pilanska prerada, u kojoj su preteÿno zastupçene traøne pile ti-pova od 1000 do 1600 mm, nije u moguõnosti da obezbedi racionalnu preraduoblovine sredñih preønika Ib i IIa debçinskog razreda, kakva se sirovinapreteÿno moÿe oøekivti iz ovih sastojina. Zbog toga je potrebno postepe-

Slika 3. Maåna za iverañe tañih stabala


no razvijati pilansku preradu tanke oblovine, u kojoj õe biti preteÿno za-stupçene kruÿne pile ili specijalne konstrukcije traøih pila.

Posebno istiøemo znaøajnu koliøinu materijala mañe tehniøke vred-nosti, koji se racionalno moÿe eksploatisati samo savremenijim postup-cima prerade i pretvarañem u iver ili ogrevno drvo. Smatramo da je jedininaøin za racionalno iskoriåõeñe ovog sirovinskog resursa revitaliza-cija postojeõih i izgradña novih fabrika za procesnu preradu drveta, od-nosno proizvodñu ploøa, koje bi bile u stañu da prerade deo materijala izprorednih i redovnih seøa u izdanaøkim åumama, kako nam ne bi znaøajnakoliøina ovog drveta odlazila samo u ogrev, a mi i daçe, umesto da budemoproizvoæaø i izvoznik ploøa od drveta, bili znaøajni uvoznik sa preko 60.miliona US $.

Poseban problem kod koriåõeña drveta iz proreda i izdanaøkih åumaje racionalno seøeñe, izvlaøeñe, iverañe i mereñe. Klasiønim postupci-ma ekspoatacije ova sirovina ne moÿe se racionalno iskoristiti. Ivera-ñe na terenu, pomoõi mobilnih maåina-iveraøa, koje su u moguõnosti daiveraju cela stabla i mereñe sitnog tehniøkog drveta po masi su neka odreåeña koja se mogu primeñivati i u naåem åumarstvu. Ovim reåeñimabi se ekonomiønost i racionalnost prerade u nekim uslovima mogle znaøaj-no poboçåati.

Drvo je organski obnovçivi prirodni materijal. To znaøi da sa jednestrane imamo moguõnost proizvodñe drveta, a sa druge imamo materijalrazliøite trajnosti. U nepovoçnim uslovima drvo se vrlo brzo razlaÿe,

Slika 4. Oblagañe stabala u parkovima iverom od drveta i kore


podleÿuõi prirodnim zakonima kruÿeña u prirodi, dok u povoçnim uslo-vima ima neograniøenu trajnost. Isto tako, drvo je svojom toplotnim,estetskim svojstvima i plemenitoåõu superioran materijal nad svim pro-izvodima koje je øovek do sada stvorio. Na ovim principima se u svetu raz-miåça o koriåõeñu drveta. Tako se drvo, odnosno proizvodi od drveta, mo-gu u potpunosti reciklirati i na taj naøin im se moÿe dati nova vrednost.Iver, koji nastaje iverañem prorednog ili drugog sitnog materijala, osimza proizvodñu ploøa od drveta i celuloze, åto bi trebao da bude priori-tet, moÿe se koristiti za proizvodñu komposta ili jednostavno za ekoloå-ko, dekorativno i ekonomiøno oøuvañe biçaka u parkovima i zasadima odrazvoja korova i brzog isparavaña vode. Ovo je jedna od moguõnosti kojanam, uz koriåõeñe drveta za ogrev, u øemu ostvarujemo zavidne rezultate,stoji na raspolagañu i koja moÿe imati i ekonomsku i estetsku vrednost.

6. ZAKÇUØAK

Razvoj prerade drveta u naåoj zemçi prirodno se oslañao na domaõe si-rovinske resurse. Dominantno mesto u tome zauzima bukva, s obzirom na ñe-no uøeåõe u åumskom fondu Republike Srbije. I pored toga, meæutim,istraÿivañu kvaliteta ñenog drveta nije pokloñena dovoçna paÿña. Ta-ko, na primer, o istraÿivañu rasporeda kvalitetnih zona, uøeåõu juvenil-nog i reakcionog drveta i naroøito o ñihovom uticaju na deformacije iprobleme pri preradi ovog drveta, s obzirom na poreklo stabala, nema do-voçno podataka u domaõoj literaturi. Ovaj rad je upravo imao za ciç dasintetizuje podatke nekih istraÿivaña i da istakne aktuelnost problemaporekla sastojine, kako bismo sruci pomogli da se viåe ukçuøe u osvetça-vañu ovih, po naåoj proceni, vaÿnih pitaña. Verujemo da õe opadañe kva-liteta drveta i sve veõa potraÿña za drvetom biti dovoçan motiv za veõeukçuøivañe svih potencijala domaõe nauke i struke, radi iznalaÿeña ra-cionalnih postupaka prerade ovog naåeg znaøajnog sirovinskog resursa.

Za racionalno iskoriåõeñe drveta iz izdanaøkih åuma i mañe kvali-tetnih åumskih resursa smatramo neophodnim revitalizacija postojeõih iizgradñu novih fabrika za procesnu preradu drveta, koje bi bile u stañu daprerade deo materijala iz prorednih i redovnih seøa u izdanaøkim åumama.

Poseban problem, kod reåavaña pitaña prerade drveta iz proreda iizdanaøkih åuma, u kojima je malo tehniøkog drveta, je racionalno seøeñe,izvlaøeñe, iverañe i mereñe ovog drveta, jer se klasiønim postupcima ovasirovina ne moÿe racionalno iskoristiti.

Na kraju posebno ÿelim da konstatujem da se razvoj prerade drveta nemoÿe zasnivati na izvozu rezane graæe i drugih jeftinih proizvoda od dr-veta, kao ni razvoj åumarstva na proizvodñi drveta za ogrev.

Rezime: U radu su dati podaci o povråini, zapremini i prirastu bukovih øi-stih i meåovitih åuma u Republici Srbiji. Na osnovu dostupnih istraÿivañaprikazani su podaci o spoçaåñim i unutraåñim karakteristikama debla buko-vih visokih i niskih åuma. Izmeæu ostalih, dati su podaci o gustini, øistoõi ipravosti debla bukovih åuma, kao i podaci o tehnoloåkoj øistoõi i prisustvujuvenilnog i reakcionog drveta i rasporedu laÿne srøevine u drvetu debla za vi-soke i niske åume. Posmatrani zajedno, izneti podaci pruÿaju komplementarnusliku o spoçaåñim i unutraÿñim karakteristikama drveta naåih bukovih åu-ma u ciçu iznalaÿeña tehnoloåkih postupaka za ñenu preradu.


LITERATURA

B l a g o e v, G. (2001): “Tehnologija na fasoniranite materiali i izdelija ot drevesina”,Sofija.

F u k a r e k, P. (1965): Bioloåke i ekoloåke karakteristike bukve i bukovih åuma u Jugo-slaviji”, Savetovañe o bukbi, SITÅiDI, Beograd.

J a n k o v i õ, B. i P r o k i õ, D. (1968): “Ispitivañe rasporeda øvorova kod bukovih sta-bala u odnosu na uzgojne tipove åuma i druge faktore”, Institut za åumarstvo idrvnu industriju, Beograd.

J o v a n o v i õ, B. (1967): “Dendrologija sa fitocenologijom” Nauøna kñiga, Beograd.K n e ÿ e v i õ, M: (1970): “Prerada drveta na strugarama”, Zavod za izdavañe uæÿbenika

SRS, Beograd.M e d a r e v i õ, M. B a n k o v i õ, S. P a n t i õ, D. (2003): Stañe bukovih åuma u Srbiji,

Åumarstvo 1-2, Beograd.N i k o l i õ, S. (1993): “Iskoriåõavañe åuma”, Zavod za uæÿbenike i nastavna sredstva,

Beograd.T u c o v i õ, A. i drugi (1971): “Unapreæeñe proizvodñe i prerada bukve”, Institut za

åumarstvo i preradu drveta SR Srbije, Beograd.N e ø e s a n y, V. (1958) : “Jadro buku, Bratislava.P e t r i õ, B. (1986): “Struktura drveta domaõe bukve”, Kolokvijum o bukvi, Zagreb.P e t r i õ, B. (1983): “Tanka oblovina i juvenilno drvo”, Åumarski fakultet, ZIDI br.4,

ZagrebN i k o l i õ, S. (1971): “Prilog prouøavañu veliøine i uzroka pojave laÿne srøevine

bukve na Goøu, Glasnik Åumarskog gakulteta, broj 38, Beograd.M o ÿ i n a, I. (1955): “Analiza tehniøkih osobina bukovine”, UPDI, Sarajevo.K a r a x i õ, D. (1981): “Prouøavañe uzroka nastanka laÿnog (crvrnog) srca bukve”,

Åumarstvo, Beograd.L u k i õ- S i m o n o v i õ, N. (1971): “Prilog ispitivañu tehnoloåkih svojstava bukovine

u Jugoslaviji”, Åumarstvo”,Beograd.L u k i õ – S I m o n o v i õ, N. (1964.): “Laÿna srøevina i ñena svojstva kod bukve”,

Åumarstvo, Beograd.P o p o v i õ, Z. T o d o r o v i õ, N. (2004): Osnovna fiziøka svojstva bukovine iz izdanaø-

kih åuma G.J. Crni Vrh- Kupinovo, Åumarstvo, Beograd.U g o l e v, N.B. (2001): Drevesinovedenie s osnovami lesnogo tovarovedenija, MGUL,

Moskva.S t o j a n o v i õ, Ç i drugi (2004): Prilog optimalnih uzgojnih zavata u izdanaøkim buko-

vim åumama na Ozrenu, Åumarstvo br. 3, Beograd.Å o å k i õ, B. (1983): “Uticaj aksijalnog oblika i rasporeda kvalitetnih zona nestan-

dardne bukove oblovine na tehnologiju i iskoriåõeñe”, Drvna industrija br 7/1983,Zagreb.

Å o å k i õ, B., P o p o v i õ, Z. (2002.): “Svojstva dveta”, Åumarski fakultet, Beograd.Å o å k i õ, B. i dr. (1995): Svojstva i namenska prerada bukovine, Monografija, Åumar-

ski fakultet Beograd.Å o å k i õ, B. S t o j a n o v i õ, Ç. (2002): Proizvodña I prerada bukovog drveta, Drvar-

ski glasnik 43-44, Beograd.Å o å k i õ, B. (2003): Moguõnosti koriåõeña I prerade bukovog drveta, Åumarstvo 1-2,

Beograd.S t o j a n o v i õ, Ç., K r s t i õ, M. (2000): “Gajeñe åuma”, Åumarski fakultet, Beograd.Å o å k i õ, B. T o d o r o v i õ, N. (2003): Gustina i promena dimenzija bukovog drveta sa

likaliteta Bor-Boçevac, Åumarstvo, Beograd.F r o n i j u s, K. (1989): “Spaner-Kreissëgen-Bandsëgen“, DRW- Verlag Stuttgart.


A CONTRIBUTION TO THE STUDY OF QUALITY AND CONVERSION OF BEECHWOOD FROM COPPICE FORESTS

Borislav Åoåkiõ

Summary

This paper presents the data on the area, volume and increment of pure and mixed beech for-ests in the Republic of Serbia. Based on the available studies, the data on the external and internalcharacteristics of beech stems in high and coppice forests are presented, inter alia, the data on density,?isto?i and straightness of stem in beech forests, as well as the data on technological purity and pres-ence of juvenile and reaction wood and the distribution of false heartwood in stemwood in high andcoppice forests. In general, the study data present a complementary idea on the esternal and internalcharacteristics of wood in our beech forests, in the aim of determining the technological procedures oftheir processing.

PRILOG ISTRAŸIVAÑU KVALITETA I PRERADE ......drveta, kao i formirañe juvenilnog i reakcionog...

Documents

Transcript of PRILOG ISTRAŸIVAÑU KVALITETA I PRERADE ......drveta, kao i formirañe juvenilnog i reakcionog...