Rozwój człowieka

Podstawowe charakterystyki rozwojowe

Główne sfery rozwoju

• Rozwój fizyczny• Rozwój poznawczy

– Mowa• Rozwój społeczny i emocjonalny

Wiek przedszkolny3-6

Osiągnięcia rozwojowe• 3 lata

- zwinnie się wspina,- biegnąc okrąża przeszkody,- przez chwilę stoi na jednej nodze,- chodzi na czubkach palców,- potrafi odwzorować koło,- zaczyna ciąć nożyczkami;4 lata - dobrze jeździ na trójkołowym rowerze,- układa puzzle z 5 - 10 kawałków,- wykonuje proste budowle z klocków,- rysuje uproszczona postać człowieka,- skacze na jednej nodze,- ubiera się i rozbiera, ale nie sznuruje sznurowadeł i nie zapina guzików;5 lat- biega lekko na palcach,- podskakuje na zmianę na jednej i drugiej nodze,- pisze kilka liter,- rysuje człowieka,- używa noża i widelca.

Clark i Ireland(1998)

Wiek przedszkolny• 4 - 5 rok życia - nasilenie zmian w rozwoju fizycznym:

– Kościec wykazuje szybsze tempo mineralizacji, – wyrzynają się zęby stałe, – stabilizują się fizjologiczne krzywizny kręgosłupa, – silniejsze stają się mięśnie szkieletowe, na skutek utraty podściółki

tłuszczowej. – Oddech dziecka staje się głębszy, rytm wolniejszy, ponieważ wzrasta

pojemność płuc. – Podobnie dzieje się z mięśniem sercowym, w którym poprzez

powiększenie masy, zwiększa się pojemność wyrzutowa, nasilają sięskurcze i zwalnia rytm. (24

– Mielinizacja tkanek nerwowych, dzięki czemu układ nerwowy dziecka działa sprawniej

– Zwiększa się bogactwo i koordynacja ruchów– Sylwetka dziecka staje się bardziej smukła. Wydłużeniu ulegają

kończyny oraz szyja. – Chłopcy między 5, a 6 rokiem - większy przyrost masy ciała

Rozwój mowy• ARTYKULACJA

- 2 miesiąc: głużenie,Głużenie charakteryzuje się wydawaniem przez niemowlę różnych dźwięków, a w tym samogłosek, spółgłosek, grup spółgłoskowych i samogłoskowych oraz towarzyszącymi im nieskoordynowanymi ruchami ciała i kończyn -źwięki typu: g, k, gli, kli, tli.

- 3 miesiąc: okres intonacji,- 6 miesiąc: gaworzenie - odruch warunkowy - zamierzone wydawanie i powtarzanie dźwięków. Na początku tego okresu pojawiają się pierwsze sylaby (ma, ta, ba, później: ma - ma, ta - ta, ba - ba), które dziecko powtarza wielokrotnie, ale nie przypisuje im konkretnego znaczenia. - 1 rok: wyrazy: mama, baba, tata- 18 miesiąc: 8 - 10 wyrazów,- 21 miesiąc: 20 wyrazów;

Rozwój mowy

- 2 lata: wypowiedzi dwuwyrazowe - 1 zdanie;- 3 lata: pojawiają się czasowniki, mowa dziecinna, potrafi użyć słowa

"ja"; używa 100 - 200 wyrazów,- 4 lata: odmienia czasowniki, nieopanowane w pełni używanie nazw

kolorów- 5 lat: język poprawny;

• Rozwój mowy trwa do szóstego roku życia. • Wszelakie zaburzenia i wady wymowy po skończeniu przez dziecko 6

lat, określane są jako opóźnienie rozwoju mowy.

Rozwój mowy

• ROZUMIENIE- 7 miesiąc: rozumienie pewnych wyrazów,- 9 miesiąc: rozumienie znaku językowego: 1 wyrazu; „rewolucja 9 miesiąca” – wymiana =>konwersacja=>uczenie się kulturowe

- 1 rok: rozumie 3 lub więcej wyrazów;- 2 lata: 500 – 1000 wyrazów;- 3 lata: 1000 – 18000 słów, rozróżnianie barw i ich nazw,- 4 lata: 1500 – 2000 wyrazów- 5 lat: 2000 – 2600 wyrazów;

Osiągnięcia rozwojowe• Dziecko 2 - letnie jest w stanie rozpoznać znajome

osoby lub przedmioty po 2 - 3 tygodniach rozłąki, a na początku 3 roku życia już po miesiącu.

• Dziecko 3 - letnie pamięta imiona osób nieobecnych tu i teraz i rozpoznaje bliskich po kilku miesiącach rozłąki.

• Pięciolatek potrafi podjąć zabawę tematyczną, a to wiąże się z rozwojem pamięci świadomej i celowej.Rozwój pamięci krótkotrwałej obserwuje się przez odtwarzanie przez dziecko ciągów liczbowych. – trzylatek powtórzy dwie liczby, – pięciolatek już trzy do czterech liczb, – 6- 8 - letnie dzieci powtarzają pięć liczb, – natomiast 9 - 12 - lenie sześć liczb.

Rozwój społeczno - emocjonalny

• Mechanizm myślenia 3-latka ma charakter globalny, – postrzega elementy otocznia jako całości mało jeszcze zróżnicowane.

– niezdolne jest do procesów analizy i syntezy,

– w coraz silniejszym stopniu myśli za pomocą słów.

– myśli chętnie za pomocą zespołów, kojarzy i łączy ze sobą sprzeczności.

– nie potrafi początkowo ani opisywać, ani opowiadać, fantazjuje.

– nie potrafi wyjaśnić tego co widzi zgodnie z zasadami przyczynowości, przypisuje motywacje ludzkie zjawiskom naturalnym.

– zabawa, najchętniej indywidualna, lub z opiekunem jest naturalnym rodzajem aktywności.

– Dotąd niechętne stopniowo staje się otwarte na współpracę. Teraz chętniej odda zabawkę i bawi się z innym dzieckiem.

– nawiązuje pierwsze przyjaźnie.

Rozwój społeczno - emocjonalny

• Dziecko koło czwartego roku życia– nabiera zwinności, staje się wrażliwsze na muzyczne rytmy lubi tańczyć,

– odczuwa chęć podobania się,

– pragnie skupiać na sobie uwagę.

– lubi przeciwstawiać się wszelkim poleceniom które do tej pory wykonywało grzecznie i dokładnie. Bezcelowe jest wtedy stosowanie jakichkolwiek kar. Bardzo potrzebna jest w tym okresie określenie jasnych granic, stanowczość i konsekwencja.

– w miarę upływu czasu wzrasta opanowanie nad sobą, wzrasta jego poczucie bezpieczeństwa.

– zabawy wzbogacają się o pomysłowe i złożone działania dziecka starszego.

– rozwijaj formy współpracy.

– większość dzieci w tym wieku przejawia wręcz fanatyczny stosunek do prawdy. Intencje innej osoby są tu mniej ważne niż prawda. W wieku czterech lat dzieci zaczynają rozumieć, że oszustwo jest czymś złym.

Rozwój społeczno - emocjonalny

• Dziecko koło piątego roku– powraca do równowagi. Staje się pogodzone z sobą, spokojne, przyjacielskie,

można na nim polegać.

– zabawa wzbogaca się o dodatkową formę aktywności - jest nią praca (dziecko nie przerywa wykonywanego zadania, jest wytrwałe w swojej intencji i dopiero z chwiląukończenia pracy oddala się od niej)

– między czwartym a szóstym rokiem życia świadomość moralna dziecka przestaje być wiązana z możliwością otrzymania nagrody czy kary, a zaczyna obejmowaćogólniejsze, abstrakcyjne standardy przekształcające się w dalszych latach do ocen moralnych czy słuszności.

– w miarę rozwoju zdolności postrzegania i umiejętności poznawczych, dzieci coraz sprawniej uczą się dostrzegać sygnały wskazujące na trudną sytuacjęemocjonalną innych ludzi i potrafią odpowiednio zareagować.

Rozwój społeczno - emocjonalny

• sześciolatek– znowu nadmierne emocje, czasami skrajne.

– ponownie chce być w centrum uwagi, chce być najbardziej kochany, najlepiej oceniany, mieć wszystkiego najwięcej.

– zachowanie zaczyna przypominać zachowanie 2 1 latka.

– dzieci w tym wieku bywają często krnąbrne, niegrzeczne. Gotowe są dyskutowaćo każdym poleceniu godzinami.

– zdobywając nowe doświadczenia, chcą często zbyt wiele na raz. Bardzo pomocne są wówczas motywacje zawierające podziw i uznanie dla osiągnięć dziecka.

– pod koniec szóstego roku powraca etap uspokojenia, pewności siebie i zadowolenia.

Rozwój społeczno - emocjonalny

• siedmiolatek– często markotnieje, patrzy i słucha pozostając na uboczu.

– często zbyt wiele od siebie wymaga.

– zaczyna dostrzegać różnice pomiędzy swoimi umiejętnościami i rówieśników -potrzebuje wsparcia i życzliwości. Oczekuje wysłuchania jego żalów i rozterek poważnego traktowania.

– wiek siedmiu lat stanowi o rozwoju i umacnianiu się fazy empatii poznawczej(umiejętność spojrzenia na pewne sprawy z punktu widzenia innego człowieka i stosowne do tego punktu widzenia zachowanie - decentracja). Umiejętność ta sprawia, że dziecko wie kiedy ma podejść do smutnego przyjaciela, a kiedy pozostawić go samego. Empatia poznawcza nie wymaga komunikacji emocjonalnej (np. płaczu) ponieważ dziecko rozwinęło już wewnętrzny punkt odniesienia odczuwa co przezywa inna osoba w trudnej sytuacji.

Późne dzieciństwo(wiek szkolny) 6/7-10/12

Rozwój mózgu

• Kończy się ok. 5-8roku

7-11 lat• Rozwój poznawczy

– dziecko potrafi dowolnie koncentrować uwagę– obejmuje uwagą 3-6 elementów– dowolne stosowanie strategii uczenia się (np.

powtarzanie)– rozwija się metapamięć – wiedza na temat własnej

pamięci– operacje konkretne– Nabycie operacji na jednym materiale nie przenosi się

na inny materiał (dodawanie elementów nie ułatwia dodawanie kilogramów)

7-11 lat• Rozwój społeczny

– Dziecko staje się członkiem formalnej grupy (klasa szkolna)

• umiejętności komunikacyjne, wrażliwość społeczna

• Pozycja w grupie jest zmienna (ale wyjątek – dziecko odrzucone)

• Przyjaźnie oparte na wzajemnym zaufaniu i pomaganiu sobie – przyjaźń oparta na cechach a nie na posiadanych przedmiotach => pod koniec tego okresu pojawiają się trwałe relacje oparte na podobieństwie zainteresowań i osobowości

7-11 lat• Rozwój osobowości:

– Utrwalone wcześniej (3-6) podstawowe rysy osobowości

– Rozwój zainteresowań – ukierunkowanie sięaktywności poznawczej, zależy od:

• Płci• Zdolności• Środowiska społecznego• Oddziaływań szkoły

– Kształtowanie obrazu samego siebie• Sądy o sobie – początkowo opisowe, nietrwałe i niezależne

zaczynają łączyć się w wiązki

DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA

Dojrzałość szkolna AGotowość dziecka do podjęcia nauki szkolnej poprzez osiągnięcieokreślonego poziomu rozwoju fizycznego, umysłowego, społecznego i emocjonalnego. Dzięki tej gotowości dziecko ma możliwość sprostania wymaganiom stawianym przez szkołę.

Dojrzałość fizyczna- ogólna sprawność i zdrowie fizyczne- wystarczająca sprawność w zakresie małej motoryki- odpowiedni poziom koordynacji wzrokowo – ruchowej- odpowiedni poziom koordynacji ruchowej- świadomie kieruje ruchem własnego ciała

Dojrzałość szkolna BDojrzałość umysłowa- umiejętność czytania i pisania- zainteresowania poznawcze- zainteresowanie uczeniem się- odpowiedni do wieku zasób pojęć, wiedzy, myślenia

przyczynowo-skutkowego- wyrobiona zdolność koncentracji uwagi- umiejętność uczenia się na „żądanie”, a nie tylko wówczas gdy

odczuwa się taką potrzebę- umiejętność swobodnego i zrozumiałego dla otoczenia

wypowiadania się, opowiadania- adekwatny do wieku poziom analizy i syntezy wzrokowej- potrafi klasyfikować przedmioty- dodaje i odejmuje na konkretach w zakresie 10.

Dojrzałość szkolna CDojrzałość społeczna:- potrafi prawidłowo nawiązywać kontakt z

rówieśnikami i dorosłymi- potrafi przestrzegać reguły życia w grupie - jest zdyscyplinowane, obowiązkowe i wytrwałe- samodzielne w zakresie samoobsługi- umiejętność podporządkowywania się- umiejętność uczestniczenia w zajęciach grupowych.

Dojrzałość szkolna D

Dojrzałość emocjonalna:- zdolność do odczuwania szerokiej gamy emocji- umiejętność panowania nad własnymi emocjami- zmniejszona impulsywność- wytrwałość w działaniu, nie załamywanie się z

powodu uwag ze strony nauczyciela czy rówieśników

Przykładowe zadania z testu dojrzałości szkolnej A

(http://wyborcza.pl/1,84877,4478906.html)

1. Dobór podpisów do obrazków. Kolejne zadanie pozwalające rozwijaćanalizę i syntezę wzrokową.

Dam ci teraz cztery obrazki i cztery podpisy do nich. Dobierz podpisy do obrazków.

KANGUR SOWA MOTYL KOT

Przykładowe zadania z testu dojrzałości szkolnej B

(http://wyborcza.pl/1,84877,4478906.html)Ważna w nauce jest również umiejętność myślenia przyczynowo-

skutkowego. Rozwijają ją historyjki obrazkowe wymagające dostrzeżenia logicznego następstwa zdarzeń.

Dam ci teraz rysunki przedstawiające pewną historyjkę. Przyjrzyj się im dobrze i ułóż je w kolejności od tego, co wydarzyło się najwcześniej, do tego, co wydarzyło sięnajpóźniej.

• Warto zapytać dziecko, który obrazek jest pierwszy, bo dzieci układają historyjki w różnych kierunkach (od góry do dołu, od dołu do góry, od lewej do prawej i od prawej do lewej). Po ułożeniu historyjki prosimy dziecko o jej opowiedzenie.

Przykładowe zadania z testu dojrzałości szkolnej C

(http://wyborcza.pl/1,84877,4478906.html)Także sprawność fizyczna jest bardzo ważna. Można ją

rozwijać podczas zabaw z dzieckiem, ćwicząc na przykład:

- rzuty woreczkiem znad głowy (prawą i lewą ręką),

- chwyty woreczka (prawą i lewą ręką),

- rzuty i chwyty piłki obiema rękami,

- kopnięcia piłki do bramki prawą i lewa nogą,

- skoki na prawej lub lewej nodze,

- skoki na obu nogach.

Przykładowe zadania z testu dojrzałości szkolnej D

(http://wyborcza.pl/1,84877,4478906.html)

Układanka obrazkowa. To zadanie rozwija analizę i syntezęwzrokową.

Poniżej widzisz 5 części. Ułóż pocięty obrazek w całość.

• Zadanie różni się od klasycznych puzzli, bo elementy obrazka mają inny kształt, a całość trzeba ułożyć bez porównywania ze wzorem. Do tego typu zadań można wykorzystywać różne obrazki przecinane na różne sposoby. Części nie mogą byćzbyt małe i nie może być ich zbyt dużo.

Przykładowe zadania z testu dojrzałości szkolnej E

(http://wyborcza.pl/1,84877,4478906.html)

W nauce czytania istotna jest umiejętność analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej. Dziecko ma nie tylko opanowaćprawidłowe spostrzeganie liter, ale też wyodrębnianie odpowiadających im głosek na początku, końcu i w środku wyrazu, dzielenie wyrazu na sylaby i głoski, łączenie sylab i głosek w wyraz.

Powiedz, co słyszysz (jaką głoskę słyszysz) na początku wyrazu "oko"?

Powiedz, co słyszysz na końcu wyrazu "sok"?

Powiedz, co słyszysz w środku wyrazu "kot"?

Powiedz, jakie sylaby słyszysz w wyrazie "koło"?

Powiedz, jakie głoski słyszysz w wyrazie "koc"?

Jakie słowo powiedziałam "ko - za"?

Jakie słowo powiedziałam "l - a - l - a "?

Główne sfery rozwoju

• Rozwój fizyczny• Rozwój poznawczy• Rozwój społeczny i emocjonalny

Okres dorastania 10/12-18/20• Trudności w oznaczeniu granic wiekowych –

bardzo indywidualna kwestia• Dwie fazy:

1. Pokwitanie (faza pubertalna) – zmiany biologiczne dojrzewanie do zdolności prokreacji

2. Adolescencja – zmiany psychiczne dojrzewanie do zdolności decydowania o sobie odkrywanie sensu własnego istnienia ukształtowanie się własnej tożsamości Przebieg procesu dojrzewania zależy od kontekstu społeczno-

ekonomicznego

Pokwitanie• Zmiany: pierwszorzędne i drugorzędne cechy płciowe

– Pierwszorzędne – produkcja komórek jajowych/spermy; powiększenie pochwy i łechtaczki/ powiększenie penisa i jąder; miesiączkowanie

– Drugorzędne – zmiana proporcji ciała, owłosienie na ciele, powiększenie się piersi/ mutacja głosu

• Skok pokwitaniowy– Chłopcy: między 12-15 rokiem – wrażliwsi na zmiany

socjoekonomiczne– Dziewczęta: od 10 i trwa krócej

• Zmiany w czynności gruczołów skórnych – trądzik, potliwość

• Ogólny wzrost

Pokwitanie• Rozwój motoryczny

– Zróżnicowanie zależne od płci (poznać płeć po ruchu)

– Zróżnicowanie indywidualne: indywidualny styl ruchowy

– Destrukturalizacja wyćwiczonej motoryki dziecięcej => pogorszenie się motoryki – może to prowadzić do rezygnacji z aktywności ruchowej (to źle, bo dzieci uprawiające sporty przechodzą pokwitanie łagodniej)

Rozwój psychoseksualny• Faza I

– Potrzeby seksualne – ogólne pobudzenie organizmu

– Przyjaźnie między rówieśnikami w obrębie tej samej płci – dobór na zasadzie podobieństwa psychicznego

– Kierowanie uczuć do osoby dorosłej tej samej płci (bohaterowie, gwiazdy itd.)

– Antagonizm w stosunkach między płciami (szybszy rozwój dziewcząt)

– Masturbacja – sposób na realizację popędu seksualnego (ok. 90% chłopcy; ok. 40% dziewczęta)

– Obdarzanie uczuciem – na krótko – osoby płci odmiennej

Rozwój psychoseksualny• Faza II

– Rozluźnienie związków z osobami tej samej p łci – tworząsię przyjaźnie heteroseksualne

– Miłość szczenięca – ważniejsze jest samo kochanie niżobiekt uczucia

– Miłość romantyczna – idealizowanie obiektu uczuć– Popęd seksualny:

• Necking – pieszczenie górnej części ciała• Petting – pieszczenie narządów płciowych – prowadzący

do orgazmu- Inicjacja seksualna (pełny stosunek seksualny)

* u dziewcząt w wieku 18,9 (10% przed 15 r.ż.)* u chłopców 17,9

Rozwój poznawczy• Stadium operacji formalnych

– Myślenie werbalne, logika formalna, co umożliwia pojawienie się (i ćwiczenie!) takich zachowań jak:

• Refleksyjność• Krytycyzm• Metaforyczne ujmowanie zdarzeń• Niezależność od sądów innych osób• Formułowanie własnych opinii

– Rozwija się wyobraźnia i otwarcie na doświadczenia => twórczość

Rozwój poznawczy• Wrażliwość zmysłowa

– Osiąganie najniższych absolutnych progów zmysłowych (wzrok najlepszy ok. 15 roku; słuch muzyczny – pod koniec adolescencji)

– Rośnie wrażliwość na różnice - obniżają się progi różnicowe (np. rozróżnianie jasności barw)

– Duża tolerancja na silne bodźce (np. głośna muzyka, ostre kolory itp.)

• Uwaga bardziej pojemna• Pamięć dowolna, strategiczna i logiczna (oparta na

rozumieniu materiału) – acz na początku okresu dojrzewania – pamięć i uwaga bardzo słabe!

• Procesy metapoznawcze

Rozwój tożsamości• Refleksja nad tym, kim jesteśmy – kryzys

tożsamości (Erickson); poszukiwania tożsamości w:

– Stałości stosunku do rodziców– Tworzenie nowego wizerunku własnej osoby (często

przez przejmowanie cudzych zachowań i sądów)– Sprawdzanie swoich możliwości fizycznych i

psychicznych

• Pod koniec okresu adolescencji wybory sąbardziej racjonalne i pragmatyczne

• Eksperymentowanie z tożsamościąnegatywną

Etapy kształtowania się tożsamości(A.I.Brzezińska,2005: 368)

I. EKSPLORACJA:- Rozpoznanie swoich kompetencji/ zasobów indywidualnych;- Rozpoznanie zasobów otoczenia;- Rozpoznanie relacji łączących jednostkę z innymi ludźmi;- Poznanie tego, jak widzą jednostkę inni ludzie.

II. PODJĘCIE ZOBOWIĄZANIA:- Podjęcie decyzji co do dalszych poczynań;- Przyjęcie na siebie odpowiedzialności za konsekwencje bliskie i

dalekie podjętych decyzji;- Osobiste zaangażowanie się w jakieś zajęcia;- Świadome zainwestowanie swojej energii w określonym

obszarze praktycznym (podjęcie pracy, założenie rodziny) lub mentalnym (wybór ideologii, określonego światopoglądu);

- Uzyskanie poczucia ciągłości w czasie i przestrzeni:

Moratorium – zaprogramowane opóźnienie – czas na dokonanie własnych wyborów.

Obszary eksploracji w procesie budowania tożsamości

• Eksperymentowanie z własnym ciałem np. strój, zabiegi zmieniające wygląd i kondycję ciała.

• Eksperymentowanie w zakresie możliwości własnego organizmu z jednej strony sprawdzanie jego wydolności fizycznej i intelektualnej z drugiej tendencja do zachowań ryzykownych.

• Eksperymentowanie w obrębie relacji społecznych i ich wytrzymałości np. Zachowania prowokacyjne, łamanie reguł społecznych.

Mechanizm toMechanizm tożżsamosamośści negatywnejci negatywnej(A.I.Brzezi(A.I.Brzezińńska,2005: 261)ska,2005: 261)

Najważniejsze zagrożenia dla prawidłowego przebiegu rozwoju

• Zaburzenia łaknienia (np.anorexianervosa, bulimia nervosa).

• Depresja młodzieńcza.• Uzależnienie od alkoholu i narkotyków.

Rozwój społeczny• Konflikty z dorosłymi

– Wzrastający krytycyzm– Bardziej restrykcyjne zachowania dorosłych –

dążące do opóźnienia wejścia w dorosłość– Weryfikacja autorytetów

• Silne więzi z rówieśnikami– Paczki – grupy oparte na ścisłych, intymnych

związkach interpersonalnych• Początkowo jednopłciowe, potem mieszane – wspólne

zainteresowania, podobne środowiska

– Przyjaźnie – związek intensywny i intymny –wpływa na poczucie własnej wartości

Okres burzy i naporu?• Mead - dorastanie w kulturach innych od

zachodnich. – dorastanie przebiega gładko i spokojnie. Dla

większości młodzieży – okres szczęścia, folgowania sobie, względnej beztroski oraz bezkonfliktowego stylu życia.

– => trudny okres dorastania nie ma charakteru uniwersalnego i nie zawsze jest czasem konfliktu i zamętu.

Wpływ różnic w dojrzewaniu• Wiek w którym rozpoczyna się

dojrzewanie ma wpływ na • chłopców – wcześniej dojrzewający:

– są bardziej sprawni fizycznie, – wcześniej osiągają śmiałość w kontaktach z

dziewczętami• dziewczęta – wcześniej dojrzewające –

bardziej niezadowolone z własnego wyglądu

Dorosłość

Rozwój osób dorosłych

• Niezauważany bo nie spełnia kryteriów rozwoju biologicznego:

– Ukierunkowanie zachodzących zmian na jeden, z góry wiadomy stan końcowy

– Powszechność zmian w danej populacji– Powiązanie zmian z wiekiem– Przewidywalność zmian

Dorosłość

• Dojrzałość psychiczna - Chlewiński:– Autonomia jednostki

• Stabilność podmiotowego działania mimo czynników zakłócających

– Wgląd we własne motywy– Stosunek do ludzi

• Odpowiedzialność• Szacunek dla innych

Kryteria podziału okresu dorosłości

1. Kryzysy życiowe (Erikson)2. Zadania rozwojowe (Havighurst)3. Zmiany w strukturze życia

związane z wydarzeniami typowymi dla różnych faz dorosłości (Levinson)

Wczesna dorosłość: 23/25 - 35

• Zadania rozwojowe (Havighurst)– Wybór małżonka– Uczenie się współżycia z nim– Założenie własnej rodziny– Wychowanie dzieci– Prowadzenie domu– Rozpoczynanie pracy zawodowej– Podjęcie obowiązków obywatelskich– Znalezienie pokrewnej grupy społecznej

Wczesna dorosłość

• Levinson – wczesna dorosłość: 22-45rż„Struktura życia”– 17-22 }Okres przejścia do wczesnej

dorosłości– 22-28 }faza nowicjatu– 28-33 }faza pośrednia– 33-40 }faza kulminacji– 40-45 }okres przejścia do średniej dorosłości

Wczesna dorosłośćZmiany fizyczne• Największy przyrost masy ciała• Największa wydolność organizmu (zużycie

tlenu)• Optymalne warunki przekazywania materiału

genetycznego: ♀ 25-30 i ♂ 30-35• Większe pole widzenia peryferycznego, wzrasta

wrażliwość oka na światło (ok. 25rż, po 30rżspada)

• 20-30rż – najlepsza ostrość słuchu• Działanie stresu

Wczesna dorosłośćZmiany poznawcze• Od ok. 30 rż zaczyna się obniżać IQ (głównie w skali

bezsłownej), lepiej rozw. problemy społeczne

Myślenie postformalne:• Pojawia się myślenie dialektyczne (teza-antyteza-

synteza) – godzenie sprzeczności przez znajdowanie odpowiedniej nadrzędnej perspektywy poznawczej

• Relatywizm myślenia (Sinnot – operacje relatywistyczne)– Od bezkrytycznej wiary w świadectwo zmysłów i autorytetów –

do doceniania kontekstu i względności wiedzy

Wczesna dorosłość

• Zmiany społeczne– Założenie rodziny– Pierwsze dziecko– Rozwód – Praca zawodowa

• Eksploracja• Stabilizacja• Status quo• Schyłek

Wczesna dorosłość

Osobowość• Odpowiedzialność• Zintegrowanie Ja idealnego i Ja realnego• Operowanie na wszystkich horyzontach

czasowych przeszłość-teraźniejszość-przyszłość i branie za nie odpowiedzialności

Wiek średni: 35/40 – 55/60rż

Zmiany fizyczne• Wzrok ulega pogorszeniu (ostrość i tolerancja

na słabe oświetlenie), pojawia siędalekowzroczność

• Powolne obniżanie się sprawności słuchu, spadek słyszalności wysokich dźwięków

• Wrażliwość smakowa obniża się ok. 50rż.• Przekwitanie (klimakterium) po 50rż – zmniejsza

się wydzielanie estrogenu => osteoporoza• Mężczyźni – spadek aktywności seksualnej

Wiek średniPraca zawodowa• Stres jest związany z długością życia• Syndrom wypalenia zawodowego• Ekspertywność

Rodzina• Dorastanie dzieci – kryzys wieku średniego• Faza opuszczonego gniazda (częściej kobiety)• Opieka nad starzejącymi się rodzicami

Wiek średni

Zmiany poznawcze• Spadek IQ• Obniża się stopniowo szybkość,

wydajność oraz zakres przetwarzania informacji

• Mądrość– wiedza faktualno-proceduralna– wiedza ewaluatywna

Starzenie się

Zmiany biopsychologiczne• Depresje• Otępienie

Zmiany poznawcze• Obniżenie sprawności pamięci operacyjnej• Obniża się inteligencja płynna

Starzenie się

Wydarzenia społeczne• Emerytura• Pojawienie się wnucząt – rola dziadków• Śmierć współmałżonka

Starzenie sięLęk przed śmiercią• Silniejszy u młodych niż starych• Słabszy u osób szczęśliwych• Przyjęcie do wiadomości własnej śmiertelności

Fazy umierania• Zaprzeczenie diagnozy• Gniew• Układy, pertraktacje (z Bogiem o przedłużenie życia)• Depresja (poczucie utraty sił, przewidywanie utraty

bliskich)• Akceptacja śmierci (spokój)