Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 2.

8/6/2019 Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 2.

http://slidepdf.com/reader/full/origen-opera-omnia-caillau-guillon-eds-1829-volume-2 1/607



COLLECTIO

SELECTA.

SS. ECCLESI^ PATRUM.

VIII.

PATRES TERTII ECCLESI^E SiECULL

ORIGENES.

IL

iI-HIAMaX»'TnUK ATSia



PROSTAT INSUPER VENALH

LUGDUNIy

APUD RUSAND, BIBXIOPOLAM ;

MONTIS PESSULANI,

APUD VIREBTQUE, bibliopolam;

FARISIIS,

APUD GAUME FRATRES, BIBLIOPOLAS;

ROMMy

APUD MERIiEf BIBLIOPOLAM.

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO COSSON,

YIA VULGO DICTA SAINT-GERMAlN-DES-PBis ,««> 9.



COLLECTIOSELECTA

«.ECCL(»jyE PATRUMEXiîîîTissTivryr"^

TUiM DOGMATICA EtNqÎA, jTWbC >t<)^(

ACCURAirriBUS

ET ORATOR/A;

D. A. B. CAILLAU,MISSIOWDM |AI,L1CARUM PR^BTTillO,

NONINULLISQUE CLERI GALLICANI rRESBYTERIS,

UNA CUM

D. M.N.S. GUILLON,IW KACULTATE THEOLOGI^ rARISIENSI ELOQUENTI^ SACR^ PROFESSORE

PRiEDICATORE REGIO, AUCrORE LIBRI CUI TITUI.US GAILICE :

miiUOTHEOUE CHOISIE DESPERES GRECS ETLATINS

TOMUS OCTA\ US.

PARISIIS,APUD MEQUIGNON-HAVARD, EDITOREM,

VIA VULGO DICTA DES SAINTS-rKRES.

BRUXEI.I.IS, APUI> EUraBXM.PARISIIS, APUD A. POILLEUX, Bim.IOPOLAM

,

VlA VULGO DICTA DV Cl W ETI E R ES.- AI« C B t-IlES- A RC».

M. DCCC. XXLX.



i^ «O'

^ll>.i

r;iiiii4

oTian .afiA )/i01

.«H1 OOJUV /-.i V

.«13iiJEJC^r^is..'.

, T/ A .

.; n:j'f^.-; '?;/'!

y.i/.A . iJJQ .M



ORIGENIS

CONTRA CELSUM

LIBRI OCTO.



VV\VWvVVV\\ VVVVVVVV\VVV VVVVVVVVVVVVv\VvVVVVV\/VVVVVVVVVVVVV^VVVVVA<VV\\^^VVVVVVVVVvvvvvv vv^

OMGENIS PRJEFATIO

AD LIBROS CONTRA CELSUM.

I. SALVATOft acDomlnusnoster JesusChristus*,cumfalsis

premebatur tcstimoniis , obticuit : ad crimlna objecta nihll

tepoudit, quippe qui persuasum habebat tota vita sua re-

busquc inter Judieos gestis melius falsa testimonia dilui, et

crlmina repelli, quam si uUis se s(irmonibus defendisset.

Tu vero, ple Ambrosi , nesclo,qua causa voluerls me de-

pellere calumnlas et crlminatlones, quas contra Chrlstia-

nos Eccleslarumque fidcm scripto Celsus edldit : quasi eas

aperte non falsl convincerent res ipsae , nec easobtereret

doctrina quovis scrlpto pra^stantior, et quae ne quidem Illis

ullam probabllitatem relinquit, qua quidquam virlum ha-

beant. Jam vero Jesum tacuisse , cum falsa contra illum dicta

lestimonla sunt, satis in proesentl constablt ex Matlha^I ver-

bis,quibus fere slmlHa scripslt Marcus. Matthcei verba licec

sunt : « Prlnceps autem sacerdotum et omne concllium quc-c-

»rebant falsum testlmonlum contra Jesum, ut eum morti

» traderent,et non invenerunt , cum multi falsi testes ac-

* Vide D. Gnillon, tom. ii,pag. 9 «t seqq.

3^/444



4 ORIGIiNIS PRiEFATIO

» cessissent. Novissime autem accedentes duo dixerunt : Hic

» dixit : Possum destriiere templum Dei , et post triduum

» reaedillcare. Et surgens princeps sacerdotum ait illi : Nibil

» respondes ad ea ,qure isti adversum te testificantur ? Jesus

» autem tacebat^ » Sed et nihil respondisse fidsa crimina ob-

jicientibus, hcnec testimonio sunt : « Jesus autem stetit ante

»prcesidem , et interrogavit eum dicens : Tu es Rex Judreo-

»rum? Dicit iUi Jesus : Tu dicis. Et cum accusaretm' a

«principibus Sacerdotum et Senioribus, nihil respondit»

» Tunc dicit illi Pilatus : Non audis quanta adversum te di-

»cunt testimonia? Et non respondit ad ullum verbum, ita

»ut mirarelur Praises vehementer^ »

II. Atqueetiamerat,quod vel mediocriter prudentes ad-

mirarentur, qui falso accusatusse ipse defendere , nuliius-

que sceleris reum se demonstrare; qui vitae suffi laudes vir-

tutesque vere divinas praidicare poterat, quo viam Judici

ad a^quiorcm sententiam aperiret^ eum ha^c non modo noQ

fecisse , sed etiam despexisse et magno animo contempsisse

accusatores. Nam Jesum a Judice sine mora absoWendum

fuisse , si quid ad propulsandas criminatlones dixisset,per-

spicuum est ex iis ,quae Pilatus dixisse memoratur : « Quem

»vultis ex duobus dimittam vobis? Barabbam, an Jesum,

» qui dicitur Christus^ ? » Et exhis qua? proximesequuntur :

« Sciebat enim qMod per invidiam tradidissent eum \ » Jesus

io^itur scmper falsis testimoniis premitur; et quia semper

inest hominibus mahtia, semper accusatur. Siietquidem ad

hrec hodieque , nec quidquam voce respondet , sed germa-

i Matth. XXVI ,59.-2 ij, xxvii ,11. — * Hjid. ly. — '' Ibid. 18.



AD LTBROS COIVTRA CELSUM. 5

norum ejus discipulorum vita defenditur. Haec enim falso-

rum testiumperfidia validior falsa testimonia calumniasque

redarguit atque evertit.

III. Quximobrem affirmare non dubito quam a me defen-

sionem parari postulas , ea illam debilitari,quae rebus et

factis constat , simulque illam Jesu potentiam, quas non om-

nino stupidis evidenter apparet. Tamcn ne tua jussa detrec-

tare videar, conatus sum pro viribus ad singula quae Celsus

objicit , id respondere quod ea evertere visum est : tametsi

non arbitror ullum e fidelibus esse,qui scriptis ejus com-

moveri queat. Nam prohibeat Deus , ut quisquam sit, qui

,

postquamtantamadeptusest charitatem Dei inChristoJesu,

verbis Celsi ejusve similium a proposito dimoveri possit. Ac

neque Paulus inter innumeras illas res,quae alios a charitate

Christi et a charitate Dei quae est in Christo Jesu separare

solent, sed quae superaverat illa, qua ipse ardebat , chari-

tas; sermonem non recensuit. Adverte enim illum primum

dicere : « Quis nos separabit a charitate Christi ? an tribu-

»latio? an angustia? an persecutio ? an fames ? an nuditas ?

» an periculum ? an gladius ? (sicut scriptum est : quia prop-

« ter te mortificamur tota die ,• a^stimati sumus sicut oves oc-

» cisionis.) Sed in his omnibus supervincimus propter euni

»qui dilexit nos*. » Secundo loco enumerat alia, quce parum

firmos in pietate

plerumque separant: «

Certus sum enim ,

» inqutt, quia neque mors , nequc vita , neque angeli , ne

»que principatus, neque instantia, neque futura, nequepo-

«testates, neque altitudo, neque profundum , neque crea-

^ Rom. viii , 35.



6 ORIGKNIS PRiEFATIO

» tura alia poterit nos separare a charitate Dei quae est \n

»Christo Jesu Domino nostro^ »

IV. Ac nos quidem gloriari sequum fuerit , si nec tribu-

latio , nec alia qufe post illam numerantur incommoda,nos

avellant : non item Paulum et Apostolos aut si quis alius

illis evasit simiiis; propterea quod sit his rebus longe supe-r

rior qui dicit : «In his omnibus supervincimus propter eum

» qui dilexit nos^: » Quod majus est quam vincere.

Quod si

Apostolos gloriari oporteat ,quod a charitate Dei quaj est

in Christo Jesu Domino nostro non separentur; laudi pro-

fecto ducerent se a charitate Dei quae est in Christo Jesu

Domino nostro neque morte , neque vita ,neque Angehs

,

nequeprincipatibus , neque aUis qucne sequuntur, separari

posse. Quaremihinequaquamplaceretis cujus fides in Chris-

tum aut scriptis Celsi, qui defunctus jam pridem hanc vi-

tamvivere desiit, aut aha sermonis probabiKtate subverti

posset. Nec scio quo loco habendus ille esset, cui scripta

opus essent ,quibus se adversus Celsi contra Christianos cri-

minationes muniret , averteret ea qu^ fidem convellere pos-

sunt, et in ea sese confirmaret. Attamen quia fieri potest,

ut in vulgo fidehum reperiantur ,quibus edtio esse possent

Celsi scripta; saluti autem defensio ,qUcT dilueret Celsi ca-

lumnias et stabihret veritatem; statui tua jussa capessere,

scriptumque quod ad me misisti confutare:

quod quidem

scriptum Ucet inscribatur a Celso Sermo veras ;neminem

tamenputo , si modoin phUosophia tantulum profecit,hanc

iUi laudcm concessurum fore.

i Rom. vm, 35. — ^lhn]. 87.



HJ) LIBBOS COHTRA CKLSUM. 7

V. Sane Paulus , cui non latebat multa esse in Philosophia

Grsecorum non contemnenda , imo quae , tametsi falsa , spe

cie tamen veri multis fucum facere possint , sic de illis lo-

quitur : « Videte ne quis vos decipiat per Philosophiam et

» inanem fallaciam , secundum traditionem hominum ,se-

»cundum elementa mundi , et non secundum Ghristum *. »

Et cernens in sermonibus sapientiae hujus mundl videri

quiddam magnificum, dixit Philosophorum illorum sermo-

nes esse secundum elementa hujus mundl. At Celsi scripla

nemo sanae mentis dixerit esse secundum elementa hujus

mundi. Et illa quidem Philosophorum scripta, quod quid-

dam fallax et captiosum proe se ferant , inanem faliaciam

vocavit; forte ut illam ab alia fallacia distingueret qua3 non

est inanis, quamque in animo habens Jeremias , Deo di-

cere ausus est : « Seduxisti me , Domine , et seductus sum,

» fortior me fuisti et invaluisti ^ » At Celsi scripta nullam fal-

laciam haberemihi vidcntar, atque adeone vanam quidem :

quaUs eorum Philosophorum est, qui sectarum auctores

fuere, quique ad reshujusmodi ingenium non vulgareattu-

lerunt. Nam quemadmodum non quamlibet falsam in geo-

metricis theorematibus propositionem ,pseudographa) no-

mine appellaverit quispiam, aut describeret iis qui se in

hac scientia exercent : sic , ut opera quajdam , velut eorum

qui sectarum in philosophia parentes fuerunt , « inanis fal-

«lacia et traditio hominum secundum elementa mundi »di-

cantur, oportet ut eadem arte composita fuerint.

V. Jam eo mcahc-ec defensio pervenerat, ubi Celsus Ju-

' Coloss. II, 8. — ^ Jercm. xx

, 7.



8 ORIGltN. PRJ2FAT. AD LIBR. C. CELS.

dasum cum Jesu disputantem inducit , cum in mentem venit

hanc Praefationem ante operis initium coliocare : ut qui in

hoc opus inciderit, statim a limine intelligat id

nonfuisse

lidelibus elucubiatum ; sed iis, aut qui fidei in Christum

gustum non habent, aut quos infirmos In fide vocat Apos-

tolus , ubi ait : Infirmum In fideassumlte^. Haec Praefatio me

etiam lectoriexcusabit, quod ahaminitio, aliam in sequen-

tibus refellendi Celsi rationem secutus sim. Nam primum

rerum capita , et quae contra dici possent , paucis annotare

constitueram , haec omnia postea in sermonis veluti corpus

redacturus : deinde vero res ipsa monuit satius fore , si tem-

pori parcerem, conlentusque iis quae initio Celsi crimina-

tionibus objeceram, in consequentibus pro virili contra eas

decertarem. Quapropter ignoscas vehm iis,quae post hanc

Praefationem initio sunt. Quod si neque tibi faciunt satis,

quae sequuntur; ilHs quoque similem petens veniam, mitto

te ad sapientiores , et qui dictis scriptisque, illius hominis

contra nos calumnias refellere valeant. Sapit tamen ille

magis , qui illud Celsi scriptum legens , defensione omnino

non indiget , sed totum quantum est contemnit, Quod sim-

plex quisque fidehs per inhabitantem in se spiritum non

immerito facit,

* Ilom. XIV, 1.



'VV»IVV\VV\%V»>/V»(VV»/VV»%V\'VV\IVV*<VV\%%\"VV\VV»\V\*A/»V\^^AAVV>^^VWSVV»IVVAVV^V»'^

ORIGENISCONTRA CELSUM

LIBRI OCTO.

LIBER PRIMUS.

I. VoLENS Celsus invidiam Christianismo conflareSquod

fcedera inter se

clamineant Christiani legihus vetita , hoc

primum ait aha esse foedera quae fiunt palam , aha quai oc-

cuhe : illa legihus permitti, haec legihus prohihita. Nempe

vuUineamquam Christiani mutuam vocant Agapen ,odium

excitare, quasi communis pericuh causa instituta fuerit , et

vahdior sit omni sacramcnto. Quoniani igltur jactitat publi-

camlcgcm , et iham viohiri dicit Christianorum foederibus ,

respondendum est ,quemadniodum si quis apud Scythas

peregrinus qui nefariis legibus utuntur, nuham inde disce-

dendi occasionem reperiret , cogereturque intereos vivere ,

is profecto utpareat veritatis legi quam ilh nefariamputant,

jure cum iis qui eadem secum sentirent , foedera iniret le-

gihus Scytharum vetila ; sic apud veritatem judicem ilias

gentium lcges quse statuarum cuUum sanciunt , et inducta

deorum muUitudlne Deum e medio tollunt, leges esse Scy-

thicas , aut si quid est legihus Scylhiciis irrchgiosius. Non

igitur absurdum est foedera contra leges inire , veritatis de-

^ Vide D. Oaillon, tom. ii, pag. l5 et seqrj.



1 ORKJHNIS

fendse causa. Sicut eiiim si qui clam foedera inter $e inirent

utTyrannum urbem invadentem e medio tollant,. illi recte

facerent; ita Christiani , diabolo mendacioque apud ipsos

tyrannidem exercentibus , merito , etiam perfractis diaboli

leglbus, contra diabolum ipsumfoedera ineunt , sicque dant

operam eorum saluti quibus persuaderi potest , ut hanc vel-

uti Scythicam et tyrannicam legem excutiant.

II. Deinde ait Barbaram esse Christianse doctrinae origi-

nem; qua procul dubio Judaismum intelHglt , e quo tan-

quam appendltur Christianismus. Hic saltem hanc servat

sequitatem ut id ilH non vitio vertat. Nam ipse Barbaros

laudat ut qui dogmata excogitare possint. Sed addit non

alios esse, qui meKus Graecis inventa Barbarorum dijudi

cent, argumentis confirment, ad virtutisusum accomodent.

Ex ejus igitur dlctisid primum ad Christianarum veritatum

defensionem conigendam, si quis Graecanicis

discipHnis

imbutus in ilsque exercitatus ad nos transierlt, eum non

modo judicaturum vera esse quae credlmus; sed etiam ra-

tionum momentis firmaturum , additurumque ea,

quae

deesse videntur, ut Graecarum scholarum more et legibus

demonstrari queant. Sed adjicio doctrinam Christianam sua

quadam propria ratione demonstrari. Divina est haec ratlo

,

et ad eam Graecorum Dialectlca ne comparari quidem po~

test. Illam sitam esse docet Apostolus « in ostensione spiri-

» tus et virtutis *: » splritus quidem ,

propter prophetias

,

quarum omnium perspicuitaset evidentia quemvis lectorem

persuadere potest ut ea praesertim credat qua3 ad Christum

pertincnt ; vlrtutls autem,propter miracula ,

quorum pa-

trandorum vlm ac potestatem penes Christianos esse , cum

ex multis aliis , tum inde maxime efficltur, quod eorum ad-

huc supersint vestlgia apudeos,quiex legis Christianae prae-»

ccptis vitam suam moresque exigunt.

* l Cor. II, 4.



CONrRA CELSUM LIB. I. J 1

III. Postea cum dixisset Christianos ,quae lubet

,facere

et docere clanculum, et id quidem magna rationc;

sic

enim capitalcm sibi intentatam poenam effugere :illorum

periculum confert cum periculis quai ob Philosophiam adiit

Socrates : adderepoterat Pythagoram, ahosquePhilosophos.

Cui dicendum Alhenicnses confestim pccnituisse sui in So-

cratem facinoris , suumque odium omnino posuisse ,que-

madmodum et ahi crga Pythagoram ,siquidcm Pythagorici

diu scholas habuerunt in ea Italiae parte ,quai Magna Grai-

cia vocabatur; sed ad Christianos quod spectat ,

Senatuni

Romanum, Imperatores diversis temporibus, mihtes, po-

pulos, ipsos eorum qui credebant parentes , in eorum doc-

trinam conspirasse ; ut tot undique hostium insidiis cir-

cumvallata haud dubie oppressa fuisset, nisi divina virtute

sustentata non modo evasisset atque emersisset , sed etiam

orbem universumvicisset vel in se conjuratum.

IV. De nostra quoque morum disciplina videamus quo-

modo delrahere se putet tanquam nec gravi nec nova,

propterea quod ea nobis sit communis cum aliis Philoso-

phis : cui ita respondendum est : Nisi omnes haberent com-

muncs quasdam de moribus regendis noliones in animis

impressas; ctiam qui justum in se Dei judlcium accersunt

atque attrahunt, illi debitam suis peccatis pcenam dccliaa-

rent. Quare nihil mirum Deum ,qua? per Prophetas et

Salvatorem docuit , eadcm in omnium hominum animis

impressisse : ut Deo judicante nullus excusatione uti possit;

cum nullus sit, quin« sensumlegis in corde suo scriptum^»

habeat. Atquc id obscure subindicant Scriptura) , ubi nar-

rant, quod Grteci fabulam esse volunt , Deum prcecepta

proprio digito scripta Moysi tradidissc , eaque confracta

fuisse malitia eorum qui vitulum conflaverant; quasi dice-

^\\(\e D. Guillon, toni. ri , p;ig. i (> ct scf|q.

' Rom. ti, iD. Exod. xxxi , i S ; xxxn , 20.



J 2 CRIGENIS

rent ea scelerum proluvie oLliterata fuisse : Deum iterum

eadem in lapideis tabulis a Moyse excisis exarasse, Moysi-

que dedisse : nimirum prophetico sermone animam post

primum peccatum ad secundas Dei litteras praeparante.

V. Ouod autem Christiani de Idololatria sentiunt, id ipse

exponit et veluti confirmat dicens ab illis propterea deos

manufactos non existimari, quod a recta ratione alienum

sit deorum in numero habere, improborum, perditis mo-

ribus , ssepe etiam injustorum artificum opera. Deinde ut

ostendat neque hanc sententiam esse Christianorum pro-

priamautab illis inventam, Heracliti verba refert dicentis:

« qui ad res inanimas, tanquam dii essent, accedit, eum

» perinde facere , ac si quis cum parietibus confabuletur. »

Verum hsec , ut et alia quse ad Ethicen pertinent , docent

insitoe hominum animisnotiones. HinchausitHeraclitus, aut

quisquis alius e Crsecis vel Barbaris idem astruere cogita-

vit : nam et Persas in eadem sententia fuisse versatos affir-

mat, Herodoti fide. Cui addo ego Zenonem Cittiensem,

qui in libro de Republica ait : « Nihil opus erit sacella con-

»strui. Nihil enim sacrum, nihil alicujus pretii , nihil sanc-

» tum existimandum est, quod a fabris operisque cons-

))truitur. » Liquet igitur etiam de hoc dogmate lilteris Dei

inscriptum esse hominum mentibus quid sequendum sit.

VI. Postea Celsus nescio qua re motus ait , quam Chris-

tiani videntiir habere potestatem , eam ipsos habere ex

quorumdam dnemonum nominibus et incantationibus , opi-

nor , subindicans ea quse faciunt apud nos ii,qui dsemones

incantant et expellunt; in quo manifeste nos calumniatur.

Neque enim huiusmodi incantationibus potestatem habere

videntur , sed pronuntiando nomine Jesu recitandisque

Evangeliis : haec enim saepe ex hominibus daemones extru-

serunt , idque maxime cum ii qui recitant ,puro animo re-

citant et integra fide. Quin imo tanta nominis Jesu contra



tONTRA CELSUM LIB. f. l3

daemones vis est et potentla , ut eos aliquando vincat eliam

ab improbis pronuntiatum. Quod nobis Jesus ipse praj-

nuntians ait : « Multi dicent mihi in illa die : In nomine tuo

»da;nionia ejecimus, et virtutes fecimus*. » Quod nescio

sponte-ne ac mab*gne prncterierit Celsus , an prorsus ignora-

verit. Accusat postea et ipsum Salvalorem, quod magicis

artibus fecerit ea ,quce facere visus est; et quod , cum praj-

sciret multos postea futuros, qui earumdem artium periti

eadem ac ipse eflicerent jactarentque se divina efTecisse

potentia,iIIis sua societate interdixerit : illum enim, si juste

alios rejecit, improbum esse, cum eorumdem criminum sit

reus ; aut si cum h^ec A^cit extra culpam est , abesse eliam a

culpa eos qui eadem faciunt. Verumtamen hcet qua vir-

tute Jesus haec fecerit , demonstrari posse non videretur

,

nihilominus evidens est nullam a Christianis incantatio-

num artem adhiberi , sed Jesunomen aliaque nonnulla

,

quse scripturai dlvinae credenda esse docent.

VII. Quoniam vero in sequentibus clanculariam sa^pe

vocat nostram doctrlnam , etiam in hoc confutaudus est

,

cum illa sit toti orbi magis cognita, quam ipsamet placita

Philosophorum. Quem cnini fugit Jesuni natum esse ex

Vlrgine et sulfi.vuni cruci , ct quod jam tct homines cre-

dunt, illum e morluls surrexisse, vcnturum esse judicium,

quo injusti meritls suppllcils, justi meritls pr.Tmlis affici

debentPEt mysteriumresurrectlonis nonne in ore est etiam

inndelibus, quibus deridiculo est, quia illud non intelli-

gunl? Post ha3c ineptus sane fuerit, qul nostram doctrinam

occukam esse diceret. Caeterum esse quaedam recondltlora

necomnibus retecta, id Christiana3 doctrIna3 commune est

cum philosophla, ubi qucTdam exteriora

, quaidam etiam

interiora sunt. Nam quibusdani P) thagor.-e discipulis satis

erat: Ipse dlxit : cum alil clam docerentur, qure profanis-

* Miilth. VII, aa.



necpurgatls auribiis tutum non erat committere. Denlque

nec Gr^ecis unquam nec Barbaris vitio dafum est,quod sua

mysteria occultarent. Perperam igitur nec accurate quoe

sint Christianoram occulta mysteria intelligeas ,illa crimi-

natar.

YIII. Nemo non crederet yehementer illum favere iis

,

qul in profitendo Christianismo ad mortem usque constan-

ter perseverant , cum ait : « Neque id cum dlco ,mens mea

»est, eum qui rectam doctrinam semel amplexus est,ab

» illa discedere , aut ab illa allenum se simulare , aut illam

» prorsus abjicere debere , cum ob eam in perlcubam ab ho-

ominibus atque In dlscrimen vocatur. » Quibus improbat

eos ,qul , cum Intus Christianam teneant rellglonem ,

fin-

gnnt tamen se non tenere , aut id aperte negant. Dlcit

enlm : « Qul doctrlnam amplexus est, eum non debere aut

» ab ea se slmulare allenum , aut illam abjlcere. » At In hls

secum dlscordare convincendus est Celsus. Nam ex ahis

ejus scrlptis ilium Epicureum esse persplcltur. Tamen ,ut

crlmlnatio qua in nos utitur, magls vldeatur plauslbilis ,

quc^ Eplcuri sunt obtengens , slmulat se quld in ho-

mlne agnoscere corpore praestantlus ,quodque cum Deo

affinltatem habeat. Sic enlm ille:

«li in quibus hoc »

(id est anlma) « bene se habet ,ilUus quicum cognatlo-

»ne quadam conjunctl sunt , hoc est Dei deslderlo fla-

»grant, et de Illo semper aliquld audlre et cogltare concu-

»plscunt. » Vlde Igltur parum sincerum homlnls Ingenium.

Supra dixlt: « Non debere eum, qul semel rectam senten-

»tiam amplexusest, ab ea desciscere , aut ab Illa allenum

»se fmgere, aut illam prorsus ejurare, tametsi propterea

»perlculum slbi ab hominibus Intentetur; » ipse In contra-

ria omnia incidlt. Noverat enim se non posse Eplcureum

confiteri, quin fidem iis detraheret, quae dicturus erat in

eos qui saUem providentiam admittnnt et Deum res creata»



r.ONTRA CEI.SUM Llli. I. l5

curantem. Duos aulem accepimus liiisse Celsos Epicureos,

alterum qui Nerone Imperatore , hunc vero qui Adriani

eetateet postea vixit.

IX. Post haec hortatur ut in admittenrlis dogmatis ratio-

nem et rationabilem sequamur ducem : hac sine cautione

quibusdam assentientes errorem omnino non posse fugere :

qui imprudenter et inconsidcrate credunt , similes ilHs esse,

qui Metragyrtis , Divinis , Mithris , Sabbadiis, Hecatae ahus-

que daemonis aut daemonum spectris credulos se prasbent

sicut enim illorum inscitiae verba dant improbi homines

eosque pertrahunt quo hibet; idem Christianis accidere so-

lere : «Quidam ex ilHs, inquit^ y neque dare neque accipere

» causas vohint eorum ,quibus adhaeserunt. Sed hoc illa-

»rum est : Noh inquirere, crede polius; et , Fides te serva-

)) bit. » Ilhs etiam tribuit istud : « Mala est hujus vitae sapien-

»tia , bona autem stukitia. » Ad hoec ego: si

fieri posset

,

ut homines , rehctis hujus vitae negotiis , in solam philoso-

phiam incumberent, nulla sane via esset potior. Invenietur

enim in Christianismo non minor ( ne quid arrogantius di-

cam ) tum eorum quse creduntur disquisitio , tum prophe-

ticorum aenigmatum , evangehcarum parabolarum , et sex-

centorum id gcnus quse figurate gesta vel sancita sunt,

explanatio. Siautem id ab hominibus impetrari nequit, sive

propter hujus vitse necessitates , sive proptcr eorum infir-

mitatem, qunc in causa sunt cur perpauci huic se studio

dedant: ecquse ratio majori hominum parti subveniendi ex-

cogitari potest ea commodior, quam Jesus Gentibus tra-

didit? Nam sciscitemur ab eorum qui credunt muUitudine

,

quique peccatorum sordes, in quibus antea vohilabantur,

eluerunt , utrum sit ilhs conducibihus , sine examine cre-

didisse , et credendo supplicium peccata praemiaque virtu-

trm manere, correxisse mores; an , spreta fide simplici

,

* Vide D. Guillon , rom. ii,pag. i 8 el seqq.



^gOttlGElNIS

non anteillam morum emendationem aggredi, quam doc-

trinse principia penitus investigaverint ? Manifestum est ,

perpaucis exceptis , reliquos ne id quidem assecuturos

,

quod alii simplici fide consecuti sunt, seu in corruptissima

sua vita remansuros. Quocirca inter argumenta quibus con-

stat tam salubrem hominibus doctrinam Deo auctore ad

eos pervenisse; hoc, si quod aliud, locum habere debet.

Nam nemedicum quidem corporum, qui multos in melio-

rem statum restituerit , arbitrabitur vir pius ad urbes et

gentes advenisse sine Dei providentia, qua sine nihil ho-

minibus contingit boni. Jam vero si qui corpora multoram

sanat aut ad meliorem statum reducit, is nihil horum facit

sine divina opei quanto magis id dicere de illo oportet,qui

multorum animas convertit, ad meliorem frugem revocat,

qui docet suas omnes a summo Deo suspensas habere vitae

rationes , ex ejus voluntate omnia metiri, et omiiiafugere

vel minimadicta , facta, cogitata ,quae iUi dispUcere possunt.

X. lllam igitur sine examine fidem de qua lot turbas agunt,

experti quam sit plerisque utiUs , fatemur a nobis commen-

dari iis ,qui reUnquere negotia omnia non possunt

,ut se to-

tos perscrutandse doctrinai tradant. Iin autem ,quanquam

fateri erubescunt,idemfaciunttamen. Nam quisad philoso-

phiaj studium incitatus etin aliquam Philosophorum sectam

autsorte autquod in talem magistrum incidit, seconjiciens ,

ahter ad eam seappHcat, quam quia iUam credit reUquis

prffistantiorem ? Neque enim, ut Platonicus , aut Stoicus,

aut Peripateticus , aut Epicureus fieret, aut cujuscumque

sectse , expectavit , dum aut sectae suam quaeque doctrinam

expUcassent , aut rationis momenta quibus quaedam niteren-

tur ,quffidam autem refeUerentur , audiisset :

sed cceco quo-

dam impetu, etsi fateri id nolunt, Stoicae exempU causa

adhffisit cajterasque rejecit, aut Platonicam ut humUiorem,

aut Peripateticam ,quia ad humanos affectus nimium se



CONTRA CELSUM LIB. I. ,^

(lemittit, ct phis quam caeterae sectac, liumana agnoscitbona. Ac nonnuIJi

,ut primum Providentia? mentio facta

est,perturLati iis

, qu.e hicprohis improbisquc contingmit,

pracpropere in hanc abiere sententiam qu« Providontiam'tollit, Epicuroque ct Celso se addixerunt.

XI. Ergo si ratio docuit credendum esse unicuipiam co-rum qui Sectas apud Gra^cos et Barbaros induxerunt

, quantomagis Deo rerum omnium Domino, et ei qui docet huncsohim esse colendum; Ccelera vero neghgenda qua^

vel nonsunt,vel si sunt

, honore quidcm digna sunt , at cultum et

adorationem non merentur: de quibus qui non solum credit

,

sed et ratione res contemplatur, proferet eas qu« sibi oc-currerint

,et quas accurata investigatione eruerit demon-

strationes. Quomodoigitur Deo credere non sit rationi con-sentaneum magis, cum a fide omnia humana pendeant ^

Quis enim navigat,aut uxorem ducit, aut liberis dat ope-

ram, aut m terram spargit semina, quin ad ha3c faciendaiide mohoram adducatur, quamvis secus possit accidereet ahquando accidat ? Quin illa fides meliora esse eventura

'

omn.aque ex voto successura, facit ut audacter ctiam om-nes aggred.antur incertas res et dubii exitus. At si in omni

actione cujus incertum est quis futurus sit exitus , spes etde futu.is potiorfides vitam continent, cur non rationabi-liori de causa quam qui vel maria navigant, vel tCTam se-runt, vel uxorem ducunt, ca^teiusque negotiis humani.dant operam, hanc ille fidem assumpserit qui Deo rerumillarum omnium opifici credit, et illi qui ut omnibus qufubique

ten^arum sunt mortalibus hanc doct.^inam palefaceret pr.ecellenli mentis altitudine , divinaque animi ma-ni-lud.ue s..mma pericula subiit, et pro hominibus morLmopm.onevulg. igno.niniosam oppetiit, quique docuit eosquos ab ,n.t.o sua^ doclri.ia3 adminisl,>os esse persuasit in'ler omn.a pe.>icula mortesque continuo impendeutes audce

VI. I.

2



CONTRA CtLSUM LIB. I. iq

<3urantur a peritis viris,qui interiorem eorum rationem per-

spectamhaLeut; dum plebsimpcrita quaepraeter rerum su-

perficiem niliil videt , externa tantum signa consectatur.

Idem etiam dicendum de Syris, de Indis et de omnibus

apud quos fabtdac et lilterae reconditiores habentur.

XIII. Quoniam vero tanquam a multis Christianis usur-

patum Celsus posuit istud : « Mala res est in hac vita sa-

«pientia; bona autem stultitia *: » respondendum adulte-

rari ab eo Pauli locum , nec ipsa verba referri qute sic

habent : « Si quis videtur inter vos sapiens esse in hoc sse-

»cuIo, stultus fiat ut sit sapiens. Sapientia enim hujus

»mundi, stultitia est apud Deum ^.»Ergo non simpliciter

ait Apostolus sapientiam esse stultitiam apud Deum, sed

sapientiam hujus mundi. Neque dicit simpliciter : Si quis

videtur inter vos esse sapiens, stultus fiat; sed , stultus fiat

in hocsccculo , ut sit sapiens. Sapientiam igitur hujussicculi

dicimus eam philosophiam,quse falsis opiuionibus tota plena

est, et qurc secundum Scripturas inutilis et supervacua red-

ditur. Necetiamstultitiam vocamus simpHciter bonam;sed

eain, qua quis huic saeculo stultus vidctur : quo sensu Pla-

tonicum qui animam immortalcm , eamque e corpore in

aliud corpus emigrare credit , stultum esse diceremusquantum ad Stoicos , Peripateticos , et Epicureos ; Stoicos

quidem, qui haccce dogmata exsibilant; Peripateticos, qui

Platonis argutias derident; Epicureos denique, quibus su-

perstitiosi sunt ii qui admittunt providentiam, Deumque re-

bus omnibus praeficiunt. Practerea etiain ex nostra doctrina

praestare multo ratione et sapientia persuaderi,

quam sim-plici fide; et

, si \erbum quibusdam in circumstantiis

postremam hanc viam iniri voluit , hoc idcirco voluisse ut

ne homines esse pateretur, quos non adjuvaret, declarat

* Vide D. Goillon, lom. rr

,pag. 23 cf soq.

* I Cor. rri , i8, 19.



OBIGEMS

oernianus Jesu discipulus Panlus cum ait : « Nam qu.a u<

^Dei sapientia non cognovit muudus per sapientiam Deum

,, placuit Deo per stultitiamprajdicationis salvos facere cre-

»,lentes' »Ex quibus liquet in Dei sapisntia Deum opor-

tuisse cognosci; quod quia non factum est, visum postea

Deo fuisse , ut salvos faceret credentes , non simpliciter per

stultitiam , sed per stultitiam prsdicationis. Quod en.m

Jesus Christus crucif.xus pra^dicatur, hoc est sUdUha prrc-

clicatlonis,

quemadmodum et illud intelligens Paulus a.t :

« Nos autem pr.-edicamus Jes«m Christum eumque cruc.-

„f.xum; Judîs quidem scandalum ,Gra^cis autem stul-

» titiam : ipsis autem vocatis Judaîsâtque Gra^cis Chr.stum

» et Dei virtutem et Del sapientiam '. »

XIV Cum Celsus' nationes plurimas existimet rat.oms

eiusdem quadam coguatione esse conjunctas ,omnes iUas

enumerat qua. principium cuidam dogmati dedennt. Nesc.o

autem cur solis Judîs inferat injuriam quos ca^ter.s non

accenset sive ob studiorum, sive ob opinionum s.ve ob

multorum dogmatum similitudlnem. Lubens ego lUum m-

terrogaverim , cur de antiquitate iUorum ,quos nom.nat.m

recensuit,Barbai'orum et GrKCorum histOT.is adjungit 1.-

dem; ut fabulosas autem respuit hujus gentishisl...-ias. Nam

si eorum quisque summa f.de narravit quae ad se pert.ne-

bant , cur solis Judaôrum prophetis abrogemus fidem? Aut

si Moyses et Prophet» in conscribendis Judaôrum rebus sua^

o-enti plus a^quo gratificati sunt, cur non idem dicemus ab

aliarum nationum scriptoribus esse factitatum ? An meren-

tur fidem ^gyptii , cum in suis ipsorumh.stor.is Juda=os

iniuriis lacessunt : cum vero Judsi scribunt se.psos multa

ab ^gV-pHis injuste passos fuisse atque idcirco dlos a Deo

fuisse punitos, mentiuntur? Neque id de soUs yEgypt..s d.-

1 I Cor. 1,21. — ^ Iliid. 23.

3 Yide D. GuiUon, tom. n,png. 24 et se<iq.



COIVTnA CELSLM LIIJ. I. 2 1

cenduiii , sed et de Assyriis. Lt enim ilioruai historici anti-

qtii narrant quae prailia cum Judais commiserint; sic ini-

micos sibi fuisse Assyrios tradunt Judaeorum non dico

Prophety., ne id pracjudicare videas, sed scriptores. Hinc

vide quantum pra^judicatis suis opinionibus indulgeat qui

ahis nationibus fidem habct ut sapientibus , ahas autem

spernit quasi comrnuni sensu plane carerent. Audi enim

Celsum : « Sententia est, ingult, jara a priscis temporibus

wrecepta, de qua sapientissimae nationes, urbes, et sapien-

» tes homines consentiunt. » Sed noluit Judaeos nationem sa-

pientissimam dicere , nec saUem /Egyptiis , Assyriis , Indis

,

Persis, Odrysis, Samothracibus, Eleusiniis ea in re aequi-

parare.

XY. Quanto aequior Celso Pythagoricus ille Numenius

quem multa ejus scripta probant luisse doclissimum, qui

multaperscrutatus est dogmata, et ex multis collegit quae

vera sibi visa sunt. Is in libro primo quem inscripsit de

Bono, loquens de gentibus quae Deum incorporeum esse

judicabant, illis et Judaeos annumeravit : quin eum non

piguit in hoc suo ope^-e Propheticis uti sermonibus , eosque

ad liguras dcfleclere. Fertur et Ilermippus in primo dc Le-

gislatonbus prodidisse , Pythagoram a Judaeis in Gr^eciam

traduxisse suam philosophiam. Hecataei quoque circumfer-

tur de Judaeis libellus, in quo hujus gentis usque adeo sa-

pientiam probat, ut Herennius Philo in suo de Judc^is libro

dubitet primum an illius historici scriptum illud sit , deinde

addat, siquidem illius opus sit, verisimile esse illum fuisse

captum veritatis luce quam prae se fert Judaeorum doctrina,

illiquc assensum prccbuisse.

XVI. Miror autem qui Celsus Odrysas , Samothracas

,

Eleusinlos, Ilypertoreos inter vetustissimas sapientissimas-

que gentes numerare; et Judcxis neque inter sapientes neque

antiquos populos locum dare dignatus fucrit, tametsi muUi



22ORIGEKIS

sint %yptii, Phcenices et Graeci ,qui Judajorum testifi-

centur antiquitatem. Scriptores iUos inutile fuerit in me-

dium afferre,quos in duobus Josephi de Judaeorum anti-

quitate hbris cuivis videre licet. Ibi enim multi ab auctore

illo coUecti sunt, qui Jud.-eorum antiquitali testimomum

prfebent. Sed et Tatiani junioris in omnium manibus ver-

satur liber adversus Gentiles , in quo eruditissime histori-

cos prolert qui Juda;orum et Moysisantiquitatem testantur.

Constat igitur Celsum ha3C non veritatis amore ,sed infenso

odio ductum dixisse. Nempe illius consihum fuit criminandi

Christiana; religionis originem qu£e a Judaeis ducitur. Qu.n

et Homeri Galactophagos, Gallorum Druydas Getasque,

qui multa judaiccE doctrins finitima prof.teutur, quorum

nescio an aliqua extent scripta, sapientissimas gentes anti-

quasque appellat. Soli Hebrsi sunt quibus,quantum in se

est, sapientiam et antiquitatem abjudicet. Rursus ub. viro-

rum priscorum sapientumque catalogum texit,qui sus sta-

tis homines opera ,posteros scriptis juverint ,

Moysen e sa-

pientum albo exclusit : cum Lini , cui primum assignat lo-

cum , nulla^ leges ,sermones nuUi ferantur ademendationem

gentium curationemve instituti ; Moysis vero leges gens

intec^ra circumfcrat pcr totum orbem disseminata.Yide

icritur an non malevolo prorsus animo ,Moysen e sap.entum

.^talogo excluserit . Linum vero ,Mus.-eum ,

Orpheum,Phe-

recTdem , Pei-sam Zoroastrem , Pythagoram ,d.xerit de dog-

matibus quibusdam disseruisse , eaque suis inseru.sse hbris ,

et adhuc dogmata iUa observari. Quin data opera fabulam

silentio prajterit, quam Orpheusmaxime adornavit dedi.s,

quibus humanos affectus omnes ascribit.

XYH. Postea criminatur Moysis Ubros,et culpateosqm

tropologiis et allegoriis iUos interpretautur. Hic mer.to qu.s

,-o-et eg.egium iUum hominem et suum librum ven ser-

monis titulo ornantem. Quid, o bone !deos, qui m tales



COWTRA CELSUM LIB. I. 2^>

hicideruiil casus quales sapienles tui Poelaj ac Philosoplii

describunt , qui deteslabilibus spurcitiis se fcEdaverunt ,qui

cum suis parentibus bella gesserunt ,qui eorum virilia am-

putaverunt ,

gloriaris talia memorari ausos esse,perpe-

trasse, pertulisse : a Moysc autem deceptos et in errorem

inductos putas qui se ejus legibus subdidere, quamvis ille

nec de Deo , nec de Angelis similia scripserit, imo multo

leviora dixcrit de hominibus? Nemo enim in illius Hbris

est, qui tale quid ausus sit,quale Saturnus contra coelum,

aut Jupiter contra patrem. Non est apud illum pater homi-

numque deumque ,qui cum propria fdia concubuerit.

Mihi videtur Celsus quid idem facere ac Thrasymachus ille

Platonicus ,qui nolebat Socratem dc justitia respondcre

quod is voluisset. « Cave , Inqalebat , quod utile est , id aut

))justum, aut necessarium , aut quid simile dicas. )) Nam

Celsus eodem modo ,postquam insectatus est , ut sibi vi-

detur , Mosaicas historias , eosque culpavit qui illas allego-

riis explicant , impertita tamen eis majoris «quitatis laude,

prohibet accusationibus suis , ne qui possent , defendant ut

velleut , et prout rcrum natura postulat.

XYllI. Scd provocemus illum ad Hbros cum libris con-

ferendum. Age , Celse,profer in medium Lini , Musaei,

Orphei poemata , et Pherecydis historiam. Compara haec

scripta cum Moysis Icgibus, illorum historias cum ejus his-

toriis , morales illorum regulas cum ejus legibus et praecep-

tis. Considera utra sola lectione auditores a vitiis avocare

,

utra in pravum indurare magis valeant. Et animo tecum

cogita tuos illos scriptores nullam pene vulgarium lecto-

rum habuisse rationem, sed suam iis solis ut vocas Philo-

sophiam scripsisse ,qui tropologiis illam allegoriisque in-

terpretariscirent. At Moyses haud sccus ac strenuus orator,

qui aliquam dicendi figuram meditatus nullum verbum pro-

fertquod duplicem seusum caperc uon possit, in suis quiu-



24 ORIGENIS

que libris eamdem oLservavit regiilam : itaut neque multi-

.

tudini Judasorum qui cjus legibus regebantur, dederit in

moribus peccandi locum ; neque sagacioribiis lectoribus

qui rari sunt, legislatorisque voluntatem indagare volenti-

bus, altiora perscrutandi materia defuerit. Adde quod tuo-

rum sapientum Poetarum libri excidisse jam videntur ; qui

certe servati fuissent, si,qui in illos incidit, binc aliquem

fructum percepisset. At scripta Moysis etiam illis, qui a Ju-

d^eorum ritibus alieni erant, persuaserunt , eum ,qui leges

illas primus posuit Moysique tradidit ,

Deum esse hujusmundi conditorem , ut illa ipsa scripta testantur. Decebat

enim hnnc totius orbis opificem,qui toti orbi leges impo-

suerat , vim suis sermonibus indere ,qua? universos sibi ho-

mines subjicere posset. Atque hsec dico nihildum de Jesu

inquirens ; sed ut ostendam Moysen , etsi Domino longc

inferiorem ,tuis

tamensapientibus Poetis Philosophisque

multo praestare. Verum de hac re infra.

XIX. Postea Celsus volens occulte calumniari ea ,quae

de mundi creatione narrantur a Moyse, ex quibus evidens

fit mundum decem mille annorum nondum esse, imo

multo esse recentiorem , occultat quid ipse de hac re sentiat

,

assentiturque iis,

qui mundum increatum putant. Nam

quod ait multas ab omni saeculo conflagrationes accidisse

multaque diluvia ,qucrum postremum Deucfilionis setate

nonitapridemfactumest, id satis declarat ei qui intelligere

potest , Celsi sententiam esse , mundum non esse creatum.

Dicat iile fidei Christianae accusator, quibus argumentis

inductus ad credendum fuerit multas jam conflagrationes

contigisse multaque diluvia; horumque ultimumfuisseillud

quod terram Deucallonis tempore miscuit , et postremam

conflagrationem aetate Phaethontis accidlsse. SiPiatonisDIa-

logos objicit , dicemus Ilcere nobis etiam credere , in pura

piaque aolma Moysls, qui sese super creatas res omnes



CONTRA CELSLM LIB. I. 2

evexcrat totumque Deo commiscrat , iiihabitassc ilivinum

spiritum,qui longc clarius quam Plato ullusve e Graccis

aut Barbaris sapicntibus , res divinas cxhibuerit. Quod si

poposccrlt a nobis rationcm hujus fidei , reddat ipse prior

rationcm eorum quae sinc ulla auctoritate protuht : tum

nos quoque nostra haec ita se habere probabimus.

XX. Ca3terum Celsus vel invitus testificatus est recen-

tiorcm esse mundum , nccdum deccm annorum millia com-

plcvissc , cum dlxit a Graecis res illas antiquas existimari

,

quia proptcr diluvia ct conflagralioncs, ncmo antiquiorcs

vidit aut Iltterarummonumentis mandavit. Sibi vcro habeat

Cclsus magistros dc conflagrationibus et diluviis /Egyptios,

qui ipsi videntur omnlum sapicntissimi. Egregla scilicct

tantsc sapienticT reliqucrunt vcstigia,qui et animalla ralio-

nis expertia adoraverunt , ct sermonibus probare conati

sunt cultum sic Deo tributum rationi congruere, et arcanis

quibusdam abstrusisque rationibus slabillri. Ac /Egyptli

quidcm, cum suam Dci colendi rationcm in colcndis ani-

malibus positam cxtollunt , sapientes sunt : at si quis Ju-

dieorum lcgi legislatoriquc assenticns omnia ad universa-

rum rcrum conditorem et solum Dcum rcferat , Celso

ejusquc similibus vidctur co cssc inferior, qui naturam di-

vinam non ad rationabilia tantum et mortalia animalia , scd

ctiam ad ea qugc ralione crrcnt , domitlit : quod Impietalc

longe superat labulosam e corporlbus in corpora transmi-

grationcm, qua ficrct ut anima e codU fornicibus dclapsa In

brutas animantes tam mansuctas quam fcras dcsccndcret.

Cum hujusmodi fabulas narrant /Egyptll : nimirum rccon-

dita ct arcana scrutari putantur; (juas vero historias, quas

Icgcs loti gcnli Moyscs rellqult ^ ca3 videntur inanes fa-

bubc, nec ejus sermones allegorlcum sensum putantur ad-

miltere.

XXI. Alquc hcTC (^clsi Epicurcorumquc scnlcntia cst.



CONTRA CLLSLM LIB. I. '^/

» hami » invocant , etiamsi nesciant quis ille fuerit Abralia-

mus. Quod idem de Isaac , de Jacob ,de Israel dicendum

cst: quffi nomiua, licet , ut in confesso est, hebraica sint,

in suis tamen ritibus adhibent /Egyptii , cum aliquid mira-

rabilc pollicentur. Quod ad circumcisionem spectat, qua

primus Abrahamus usus cst ^quamque Jesus a suis discipu-

lis observari noluit, ejus rationes exponere nunc non co-

gito , nec illius exphcandcTe hic opportunus est locus ,sed

pugnandum est contra Celsum; et quia putavit falsi con-

victurum se facilius christianismum, si judaicam rehgionem

cui suam origincm debet , falsam esse ostenderet, funditus

everti oportet quidquid calumniarum in illam rehgionem

fudit.

XXIII. Pergit Celsus : « Hi Moysen suum ducem secuti

» caprarii oviumque pastores , rusticanis doHs decepti unum

wDeumessecrsdiderunt.» Ostendat igitur quomodo, dum

caprarii oviumque pastores nulla , ut putat , ratione a deo-

rum cultu dcficiunt, ipse approbare possit multitudinem

deorum, quos Grseci aliique Barbari colunt. Dicat quid

rei,qua natura sit Mnemosyne ,

quai jMusas ex Jove genuit

,

vel Tliemis, qu?e Horas. Gratias.semper nudas probet re-

vera existcrc. At non poterit illa Graicorum figmenta,qui-

bus corpora tribui videntur, cx illoriim operlbus deos esse

demonslrare. Cur enim verc-e magis essent illne GrcTCorum

de diis fabulo} ,quam, vej^bi causa, iEgyptlorum

,quorum

lingiia nec Mnemosynem novem IMusarum matrem , nec

Themidem Horarum , nec Eurynomen Gratiarum , nec

aha Grajcorum nomina admittit? Quanto igitur evidentlns,

quc^nto his omnibus figmentis melius est argumentum quo

quisexpraecliirorerum qucX in mundo conspiciuntur, ordine

pcrsuasus , illius mundi veneratur conditorem , unius sc-

cumque omni ex parte consentientls uniim. Qua quidem

partium omnium conspiratione et consensu liqiiet munduni



i>8 ORIGEMS

a pliiribus creari non potuisse, neque pluribus aniaiabus

regi quae totum coelum moveant : cum una ferendo ab

oriente in occidentem flrmamento sufficiat continendisque

partibus,quae , ut ex se perfectae non sint, mundo tamen

sunt necessariae. Quidquid enim in mundo est , mundi sunt

parles, non totius autem pars Deus. Nam pars est quid im-

perfectum ,quod Deo minime convenit. Forte etiam , si qui

voluerit altius scrutari , Deum nec partem , nec totum esse

probaverit. Sane totum constat ex partibus. At ratio nun-

quam summum Deum admitti patietur ex partibus confla •

tum,quarum singuke non possunt quod reliquae omnes.

XXIV. Sequuntur haec Celsi : « Hi caprarii et pastores

» unum esse Deum crediderunt, sive illum Excelsum, sive

» Adonai, sive Coelestem , sive Sabaoth, sive quovis alio no-

» mine hunc mundum appellare malueriiit; neque quid ultra

» c^gnoverunt. » Et paulopost : « Nihil interest quo nomine

» vocetur Deus sive Jovis , ut apud Graecos , sive aho quoli-

»libet apud /Egyptios aut apud Indos usurpato. » Quibus

respondendum , altam et arcanam esse de nominum natura

quffistionem ; utrum , sicut placet Aristoteli , ex instituto

imDOsita sint rebus vocabula : an , ut volunt Stoici , ex na-

tura sinl,primis vocibus res ipsas imitantibus, unde post

m.lix nomina fuerint; quod ex nominum originationibus

eruere sibi visi sunt : an, ut docuit Epicurus a Stoicis dissi-

dens , natura quidem nomina sint , sed ita ut primi homi-

nes quasdam voces efFuderint diversas pro diversis , in quas^

incidebant , rebus. Hic igitur si probare possumus natura

vim inesse quibusdam nominibus ,quibus utuntur aut ^gyp-

tiorum sapientes, aut apudPersas eruditiores Magi , aut in-

ter Philosophos Indos Brachmanes , vel Samanaei , et apud

alias gentes; si planum facere possumus, quam vocant ma-

giani , eam non esse , ut Epicuri et Aristotehs assecKs visum

est ,rem omnino futilem; sedcertam potius constantemque

,



C01NTR4 CliLSUM LIR. I. 9A)

ut cjus perlti doccnt , tametsi reconditas habcat rationesper-

paucis cognltas : tunc dicemus nomlna Sabaoth , Adonai',

aliave apud Hebraios magna veneratione pervulgata, vulga-

rium non esse creatarumquererum , sed ad reconditam quan-

dam Thcologiam pertinerc, qua? tcndlt mcntemque erlglt

ad rerum omnlum conditorem. Quamobrem haec nomina si

ea quam inter sc habent, naturaH serie pronunclentur , in-

signem vim habent. Unde etiam fit , ut aha TEgyptlacc pro-

nunciata in quosdam daemones quorum potcstas ad ha^c aut

illa sola pertingit , alla Perslce in alios dccmones , et slc per

slngulas gentcs ad quosdam usus adhlbcantur. Atque ita in*

venlctur pro varils varlorum locorum daemonlbus propria

horum locorum gentiumque usurpari vocabula. Quisquls

igltur ingcnloslus ad has rcs vcl modlcc anlmum adverterlt

,

is cavebit ne allcna rcbus nomina accommodet : idem allo-

quin peccaturus ac Illi , qul Dei nomen imprudenter in ma-teriam inanimam.transferunt : vcl qui boni appcllalloncm

primai causoe aut virtuti et honesto detractam In caccas dl-

vitias, in aptam carnium, sanguinis , ossiumque composi-

tioncm In quabonus corporls habitus posltusest , aut In eam

quam ^ocant gencris nobllitateni conferunt.

XXY, Nec fortasse minus pericull fuerlt Dei aut boni

nomen ad ca deducerc ad qua? non oportet,quam nomina

in arcanls discipllnls adhlberl solita permutare , ita ut detc-

rlora potloribus,pollora dctcrlorlbus aptcntur. Pra^terco

Jovis nomen non audlri, quln statim animo se offcrat Sa-

turni et RhccC fdlus , Junonls conjux, Neptuni frater , ]\Ii-

nervaj et DlaUcC parens , Proscrplnaj proprlc-e fillcne stuprator :

ncque possc ApoIIIncm nomlnarl,quin in anlmum subeat

LatoiicTC et Jovis fdius , Diana? frater fratcrque Mercurii eo-

dcni patrc prognatus ; ct quiccumquc alia finxerunt saplcn-

tos,ut vult C^clsus , dogmatum parcntes

,prlscique Graeco-

rum Theologi. Oua enim sorte is qui Jupiter proprie voca-



5o ORIGENIS

tur, Saturnum pro patre, Rheam pro matre non haberet?

Idem de alils qui dii appellantur , dicendum. Quod crimen

non cadit in eos,qui Sahaoth , Adonai, aut ahud nomen

occulta quadam ratione Deo imponunt. De appellatione au-

tem Ano-elorum Dei,quorum aUus Michael , ahus Gabriel

,

ahus Raphael nominatur, quisquis in arcana nominum dis-

ciphna versatus fuerit, reperiet indita iUis fuisse nomina

convenientia rebus ,quas Dei summi voluntate in universo

mundo administrant. Atque ad hanc nominum discipUnam

pertinet etiam Jesu nostri nomen , quod innumeros ex ani-

mis corporibusque dsemones palam omnibus fugavit , vim

exerenssuam in eos , e quibus ejecti sunt iUi dcTemones. Addo

quod testantur in incantandi arte exercitati , incantationem

propria Ungua pronunciatam efficere quod poUicetur, in-

cassum autem cadere , nec quidquamposse , cum aUena qua-

vis Ungua facta est. Quamobrem non in sensu rerum,

sed

in vocum quaUtate et proprietate vis hujus aut iUius rei ef-

ficiendc-esita est. Achisquidem rationibus defendemusetiam

Christianos ,qui pro sua reUgicne certantes mori prseop-

tant ,quam Deum Jovis nomine , aut iUum aUena Ungua ap-

peUare. Aut enim iUum simpUciter nuncupant Deum aut

nominiaddunt, omnium conditorem, aut cceU et terrje opi-

ficem ,qui ad genus humanum quosdam sapientes misit

,

quorum nominibus adjectumDei nomen vim quandam apud

homines exerit. MuUa hoc loco et aUa de nominibus dlci

possent adversus eos,qui putant nihll referre quomodo eis

utamur. Nam si Platoest admirationi quod , cum PhUebus

cum Socrate coUoquens voluptatem appellasset Deum , So-

cratis in ore id responsl posuerit : « Magna mihi est erga

» deorum nomina religio :

»quanto magis probanda est Chris-

tianorum pietas,qui nomen fabuUs celebratum rerum om-

nium conditori accommodare nohmt. Verum hac de re im-

prsesentiarum satis.



CONTRA CELSUM LIB. I. 6l

XXVI. Nunc vidcamus quo pacto Celsus ille qui se om-

nia scire profitetur , calumnietur Juda^os dicens : « Angelis

«eos culium tribuere , magicisque artibus dare operam qua-

wrum illis Moyses doctor fuit. » Quonam enim scriptorum

Moysis loco invenerit ab isto legislatore tradi cultum Ange-

lorum , dicat ille qui rerum Christianarum Judaearumquc

tam peritum se jactitat. Quomodo ctiam magicaj artes lo-

cum habeant apud Moysis discipulos qui in ejus libris lege-

runt illud : « Incantatorlbus non adha^rebitls, ut polluamini

» per eos^? »

Deinde reciplt se ostensurum,«

quomodo Judoei

))decepti ignorantla aberraverlnt. » Equidem si Judaiorum

de Jcsu Christo Ignorantiam deprehendisset,qucT Inde nata

est quod prophetlas non Intellexerint , vere cstendlsset quo-

modo Judael aberraverlnt. Sed ad id ne advertere quldem

volult : prolnde errorem numero habet , qul errores minime

sunt. Postea polllcitus de Juda;orum rebus dlsserturum sese

alio loco ^, prlmum de Salvatore nostro sermonem facit ut

de societatis Insiltutore qua Chrlstlani sumus; aitque • « il-

»Iumpaucis admodum abhlnc annis hanc doctrlnam in-

» vexisse , fuisseque Dei fdlum a Christlanls existimatum. »

Ad id quod dioit illum antc paucos annos cxortum esse , slc

respondeo. An Jesus suam dlssemlnare doctrlnam volens,

sine Deo potult paucls his annis tantum perficere, ut In

multls hujusce nostri orbis locis , multos Gra^cos et Barba-

ros , multos saplentes et ignaros ad suam doctrinam alllce-

ret ct ita persuaderet , ut,quod de alla religlone nunquam

audltum est , ad mortem certare pro Chrislianlsmo, qiiam

illum ejurare mallent. Ego quidem non quo meae religioni

assentari velim, sed res suo quamque momento ponderans,

dlcere ausim,qui sibi proponunt aegrls corporibus restituere

sanitatem, eos hunc linem non assequi sine Dei voluntate.

^ Lev, XIX , 3i.

2 Vide D. Guillon, tom. tt,pag. 3o et seq.



5*2 ORIGENIS

At si quis posset a vitiorum colluvie , a libidine , a nequitia,

a contemptu Numinis animas avertere, tantique operis spc-

cimen in centum hominibus ( exemplo sit numerus ) dedis-

set, quos revocasset ad meliorem frugem; hunc nemo jure

dixerit sine Deo centum illos homines a tantis vitiis libera-

visse. Quod si qui haec prudenter recogitans concesserit

,

nihil boni sineDeo hominibus accidere , quanto fidentius id

de Jesu affirmabit, cum eorum qui Christi doctrinae adhae-

seriot,pristinos cum novis mores comparabit , animadver-

tetque quantis spurcitiis , quantis injustitiis , quantis cupidi-

tatibus dediti illi ante iuerint,quam decepti , ut Celsus sui-

que similis loquuntur, fuissent , hancque amplexi essent

doctrinam ,quoe illorum judicio est humanse ^itc-epernicies;

quanto autem , ex quo illi doctriuce se dociles praebuere

,

aequiores,graviores , constantioresque sint redditi , ut eo-

rum quidam cum cximiaepuritatis

amore, tumquo castius

ad cultum divinum accedant , venereis voluptatibus etiam

lege permissis abstineant.

XXVIl. Haec qui secum reputaverit, is Jesum et majora

humanis viribus ausum esse, et quae ausus est,perfecisse

intelliget. Nam vel ab initio nemonon impedire conatusest,

quo minus Jesu doctrina per totum orbem spc^rgeretur, re-

ges cujusque aetatis , exeicituum praefecti et duces,qui-

cumque, ut verbo dicam , aliqua potestate pivTediti fuerunt,

praeterea qui in urbibus auctoritate pollebant , mihtes ,po-

puH. Hos omnes vicit, quippe quae doctrina Dei erat, et

natura hujusmodi,quae nec impediri posset , et adversarios

omnes superaret. GrcTeciam omnem , majorem Barbararum

gentium partem subegit , innumerasque animas ad Dei cul-

tum, quem docebat, ascivit. Quoniam autem plures ubi-

que sunt ignari et rustici ,quc^m in scieutiis exercitati; ne-

cesse fuit in tanta eorum muUitudine ,qui doctrimTe manus

dabant, phires esse rudes et rusticos, quam htteratos. Ta-



COATRA CF.LSUM LIB. I. 55

men Celsus nolens ad liaec animum advertere , Lenignam

hanc doctrinam, et pertingentem ad omnem animam solis

ortum, pro simplicitate habet, putatque illa doctrina solos

rudes devictos esse , proptereaquod rudis ipsa est et nequa-quam ad persuadendum efficax. Neque tamen solos simpli-

ces dicit hac doctrina ad Dei secundum Jesum cultum ad-

ductos fuisse : fatetur enim ex eis multos esse modestos

,

temperatos, prudentes , et idoneos qui allegoriam intelli-

gant.

XXVIII. Quia vero puerulum imitans quem Rhetor exer-ceret, personas fmgit , Jud:eumque inducit objicientem

Jesu puerilia qucedam et prorsus indigna Philosophi cani-

tie, age et hnec pro virili examinemus , ostendamusque

illum Judseo personam formasse,qu.x non ubique sibi con-

stat. Apud illum igitur Judaeus cum Jesu colloquitur, ipsum-

que multis , ut putat , nominibus reprehendit. Acprimum

,

« quod se fmxerit natum ex virgine; » deinde vitio dat

,

« quod cx vico Judaico sit ortus % atque ex matre indi^-ena

))et paupercula, nendoque victum quoeritante; » tum «quod

»ejusmateraconjuge,quifabererat, cxpulsa fuerit, adid-

» terii convicla. wPra^tcrea « quod hacc a conjngc extrusa et

))vagata turpiter clanculario partu Jesum ediderit; quod-

»que is propter paupertalem in /Egypto mercede operam

wsuam locans, ibi arcanas quasdam artes, quas /Eo-yptii

wmagni acstimant, didicerit; et postea in patriam reversus

vtantum se propter illas artes extulerit, ut etiam se Deum» appellaret. » IMihi vero

, qui nihil possum ab infidelibus

audire quin discutiam et a fundamentis perscruter, hcec

omnia simul fidem facere videntur dignum extitisse Jesumprophetia qua filius Dei nuncupatur.

XXIX. Nam genus qiiidem, parentum dignitas et pr.T-

cellentia, ampI.T. eorum ad fdium liberaliter educandum

' Vide D. (Tnillon , tom. ri,pag. 82 el seq.

VIII.3



5y^oniGENii

facaltates , splendlda et illuslris patria ,multum conferunt

ad splendorem , ad gloriam , ad nominis celebritatem t

quando vero aliquis, cui haec omnia secus contigerunt, po^

test e tot difficultatibus ad claritatem emergere , commo-

vere sui fama audientium animos, fieri celebris et clarus

,

famaque sui nominis universum orbem implere insolita de

ipso pr^edicantem ,quis indolem hujusmodi sponte et ex

seipsa generosam , magnis rebus operam dantem,eximia

fiducia praditam non admiretur ? Si quis autem ahius scru-

tari veht, an non is quaesiturus est , quonam modo iUe

parce et in paupertate educatus , nuhisque hberalibus dis-

ciphnis eruditus, rudis et imperitus artium, quae sunt ad

flectendos ,demulcendos ,

concihandosque sibi piurium

auditorum animos accommodse ,aggressussit novadogmata

promulgare, doctrinamque in genus humanum invehere

,

qua et Judffiorum ritus, intactis tamen eorumprophetis,

abolet, et maxime Grfficorum de Numinis cuhu leges ever-

tit? Qui fieri potuit, ut idem ihe sic institutus,nihilque

magnum, ut ipsi ejus obtrectatores confitentur, ab homine

edoctus, de Dei judicio, de criminum pcenis, de virtutum

prgemiis taha tamque non contemnenda dissereret ,ut non

agrestes modoet iUitteratos , sed etiamnon paucos ex iis ad

se aUiceret ,qui acutiore ingenio erant et poterant arcana

perscrutari ,qu?e rebus specie vUioribus ,

ut ita dicam

,

velut involuta latebant. Apud Platonem cum Seriphius qui-

dam exprobrasset Themistoch beUicae virtutis gloria cele-

berrimo ,quod non propria virtute splendorsm esset asse-

cutus , sed quia patria iUi contigerat totius Graeciae claris-

sima, is gratus in patriam, quam ad suum honorem con-

tuhsse noverat, respondit : « Nec ego ,si Seriphius essem,

),ita clarus; nec tu, si Atheniensis ,fuisses Themistocles.

Noster autem Jesus, cui probro datur quod ex vico ortus

sit eoque non Grjecanico nec ahns gentis celebratae,qui



C6NTRA CELSUM LIB. I. ^5

mate audlt quod paupcrculae operariiCque matrls sit filius,

quod inopia coactus patriam reliquerit , suamque in ^Egypto

mercede locaverit operam; Jesus ille,

qui non solum Seri-phius, ut eodem exemplo utar, ex minima despicatissima-

que insula ortus; sed etiam Seriphiorum, ut ita dicam

,

ignobihssimus erat, valuit permovere totum orbem, non

modo magis, quam Atheniensis Themistocles , sed etiamquam Plato, aut Pythagoras, aut quidquid sapientum, re-

gum, imperatorumque totoorbe fuit.

XXX. Quis igitur, qui naturam rerum haud negligenter

consideret, non admiretur eum gloria potuisse vincere efc

ea omnia,quae infamia^ esse poterant, et quotquot unquam

celebres fuerunt ? Nam ex iis qui sibi inter homines nomenfecerunt, paucos reperias, qui pluribus simul nominibusgloriam comparaverint. Ahus quidem sapientia

, ahus im-peratoriis artibus, quidam exBarbaris portentosa incanta-iionumpotestate, alii aliis virtutibus enituere fueruntqueadmiratloni

,non multis simul. Ille autem pr.-eter ca^lera et

sapient.a et mlraculorum potestate et imperandi scientlafuit admirabllis. Neque enlm ut Tyrannus qulbusdam per-suasit secuni a Icglbus dcficere; nec ut latro qul adversus

homlnes suos armat asseclas; nec ut opulenlus qui obviosalhcit largitionibus; nec ut quispiameorum quorum a-cndiratio manifeste est vituperanda; sed ut magistcr qui summiDei doctrinam, cultum

,omnemque morum tradit dlscipli-

nam,quae suprcmo Deo conclliare potest quicumque suos

ad eam mores composuerint. Ac Themlstoclis quldem autulhus

vu^orum illustrium nihil erat quod glorla^ adversare-tur. Jllc autem prn.ter jam dicta

, qua3 tenebris obrucrepolerant mdolem quamllbet gencrosam

, sublatus in crucemmortem passus est

,qu.e visa fuit ignomlniosa

, et qu.e erathujusmodi ut ea vel jam ante comparata gloria obliterarl.bahenar, ab ,pso qulcumque

, ut putant qui ejus doct..-nam



5G OKIGENIS

non receperunt, decepti fuerant, et ad damnatidum im-

postorem excitari potuissent.

XXXI. Mirumetiamestundediscipulis,qui, ut obtrec-

tatores Jesu dicunt , nec eum a mortuis suscitalum vidis-

sent, nec eum divinum quidpiam esse persuasum liaLuis-

sent, in mentem venisset non reformidare quai magister

passus fuerat , intrepide se periculis committere ,patriam-

que relinquere , ut ex voluntate Jesu doctrinam sibi ab ipso

traditamdocerent. Nam arbitror neminem fore qui

,rebus

diligenter perpensis, dicat illos tumultuosam vitam propter

Jesu doctrinam electuros fuisse, nisi eos vebementer per-

suasisset et exsuis prseceptis vivereet alios ad ea capessenda

adducere : prsesertim cum , ut sunt humange res,in prffisens

exitii periculumse conjiciat ,quisquis novaquocumque pro-

mulgare audet , infensosquc sibi reddere ,quicumque sunt

priscis dogmatibus et consuetudinibus addicti. An non id pe-

riculi viderunt Jesu Apostoli , cum ausi sunt non solum Ju-

daiis ex propbeticis sermonibus probare ,eum esse ,

quem

prophetJB prsedixerant; sed etiam reliquis gentibus eum

,

qui heri et nudius tertius cruci affixus fuerat, hanc ultro

mortem pro humano genere subiisse; eis hac in re similem ,

qui mortem oppetierant , ut patriam suam a grassante pes-

tilentia, aut sterilitate aut tempestatibus hberarent? Ita

enim natura comparatum videtur ob arcanas maltisque dif-

ficiles captu rationes , ut unius justi mors sponte suscepta

dsemones illos averruncet ,qui pestilentia , sterilitate ,

aut

tempestatibus , ahisque idgenuscalamitatibus terras vexant..

Dicant igitur, qui nolunt credere Jesum in cruce hominumcausa mortem obiisse, an non muUarum Grsecarum etBar-

bararumhistoriarum fide credant quosdam pro salute com-

muni occubuisse morte, ut ab urbibus gentibusque cala-

mitates averterent? An hoc quidem factum est, sed a vero

ahenumest, eum, qui pro homine habitusest, mortem



58 ORIGIiMlS

qui aut cum Platone sentit, aut saltem Platonica adducit :

Qui animas homiimm immittit incorpora, is turpissimo

omnium ortu ac ne pcr legitimas quidem nuptias in vitam

hominum induxerit eum , qui tanta aggressurus , tot erudi-

turus, tammultos homines a vitiorum proluvie revocaturus

erat? An nonmultoprobabilius est animam occultis quibus--

dam rationibus (loquor nunc juxtaPythagoram ,Platonem,

Empedoclem, quos ssepe Celsus nominavit) , addictamcor-

pori , corpori addici pro meritis prneteritisque moribus ? Ve-

risimile ergo est eam animam, quoe multis hominibus (non

dico omnibus , ne nimium praejudicare videar )utilior fu-

tura erat humano generi , opus habuisse corpore ,quod non

sokmi esset humanis corporibus perfectius ,sed etiam prae

omnibus excelleret.

XXXIII. Nam sihscc vel illa anima occultis quibusdam

causis non merita quidembrutse animantis corpore includi ^

neque digna tamen ,quse rationaUs animantis corpus occu-

pet , induitur portentosum corpus , 'jta ut ob caput reliquo

corpori minus attemperatum nimisque angustum ratio suas

fanctiones exsequi nequeat ; alia vero tale corpus accipit ^

ut paulo plus quam illa sapiat; ac rursum alia magis, prout

natura corporis magls minusve rationi refragatur :quid ve-

tat esse aliquam animam , cui novum insolltumque corpus

detur, quod quidpiam cum ahls humanis corporibus com-

mune habeat quidem ,quo cum aliis versari possit; sed

quod tamen alils antecellat, ut anima queat immunis ab

vitio permanere? Quod si etiam verum est quod affirmant

Physiognomici , ut Zopyrus , Loxus ,Polemon ,

aut quilibet

eorum qui hac de arte scripserunt magnaque se scire prae-

dicant , corpora omnia esse morlbus animarum accommo-

data; an oportuit illi animae ,qure singulari modo in hanc

yitam ventura erat magnasque res factura ,tribui corpus

,

quod , ut opinatur Gelsus , ex Pantherse et virginls adulterio



CONTRA CELSUM LIB. I. St)

natum fuisset? Sane ex hoc impudico coitu prodiisset potius

insanus quispiam , hominum pernicies , intemperantia^ et

injustitiaj reliquorumque vitiorum magister, quam tempe-

rantia;, justitiae cajterarumque virtPitum doctor.

XXXIV. Verum , ut etiam Propheta^ pra^dixerunt , ex

virgine ( hoc enim promissum signum fuit ) nasci debuit is

,

cujus nomen cum rebus gestis consentaneum fuit , et ex

cujus ortu cognitum est Deum fore cum hominibus. Ac Ju-

daji prosopopoea3 opportune objecturum me arbitror Isaiae

vaticinium , quo pra;nunciatum est Emmanuel ex virgine

nasciturum. Illud non retulit Celsus, sive nescierit, quam-

vis omnia se scire profiletur, sive sclens volensque dissimu-

laverit, ut ne sententiam suo proposito adversam invitus

astruere videretur. SIc autem habet : « Et adjecit Dominus

»loqui ad Achaz : Pete tibi signum a Domino Deo tuo in

sprofundum,

sive inexcelsum. Et dixit Achaz

:

Non petam»et non tentabo Dominum. Et dlxit : Audite ergo , domus

»David: numquid parum vobis est molestosessehominibus,

» quia molesti estis et Dco meo ? Propter hoc dabit Domi-

» nus ipse vobis signum. Ecce virgo concipiet , et pariot fi-

»lium,et vocabitur nomen ejus Emmanuel, quod interpre-

itatur nobiscum Dous \ » Hoc autem vaticinium a Celso

fuissc malo anlmo prajtermissum hlnc mihi perspicuum est

,

quod, quamvis multa ex Mattha^i Evangello , ut exortam

in Jesu nativitate stellam aliaque mlracula memoraverit

,

dc illo ne verbum quidem faciat. Quod si Judaius de voce

rixari volet negabitque scriplum esse : « Ecce virgo; sed

»Ecce adolescentula : » dicemus vocem Alma, quam sep-

tuaginta Interpretes per virglnem, alii per adolesccntidam

verterimt,in Dculeronomio

, ut aiunt , repcriri , ut viro-i-

nem significet. Sic enim ibi : « Si puellam virginem des-

»ponderIt vir, et invenerit eam aliquis in civitatc et concu-

* Isai. !! , ro.



/q origenis

>,buerit cum ea ,educetis utrumque ad portam eivitatis

„illius, et lapidibus obruentur et necabuntur :adolescen-

),tula, quia non clamavit cum esset in civitate; vir, quia

,)hnmiliavit uxorem proximl sui '. Et deinceps : Sin autem

„in agro repererit vir puellam, qua? desponsata est, et ap-

))prehendens concubuerit cum ea , ipse morietur solus

,

), p ueila nihil patietur, nec est rea mortis \ )>

XXXV. At ne videamur hebraicam adhibere vocem,ut

iis ,qui an huic assentiendum sit nec ne ,

nesciunt,persua-

delmus ortum ejus , de cujus generatione dictum est nobis-^

cum Deiis, a prophetis fuisse pronunciatum; age exipsismet

verbis quod dicitur astruamus. Narratur Dominus dixisse

Achaz : « Pete tibi signum a Domino Deo tuo in profun-

» dum sive in excelsum. » Sequitur signum datum,nempe :

Ecce virgo concipiet et pariet fdiam. Ecquod autem signum

est parere puellam non virginem? Etutri mulieri magis

coQvenit genuisse Emmanuel aut nobiscum Deum, ei, quae

virum experta solito foeminarum more conceperit; an illi

,

quae pura et intacta virgo concepit? Gerte hanc magis de-

cet generare prolem , de qua nata dicatur :Nobiscum Deas.

Si quis cavilietur dictum esse Achaz : « Pete tibi signum a

»Domino Deotuo; » interrogabimus quis temporibus Achaz

genuerit proiem de qua nata dictum sit ,Emmanael

,quod

est, nobiscam Deas. Quod si nullus inveniatur, manifestum

estid quod dictum fuit Achaz , domui David dictum fuissc;

quia scripturse testantur Saivatorem secundum carnem ex

Davidis semine natum esse^ Signum autem dicitur « in

«profundum aut in excelsum » esse petendum; propterea

quod « qui descendit , ipse est et qui ascendit super oinnes

),ccelos, ut impleret omnia^ » Alque ha3C dico quasi rem

habens cum Juda^o qui propheti.ne adjunglt fidem. Dicat

vero Celsus aut aliquls ejus sodalium ,qua mente propheta

1 Deat. xxri , .3. - ^ Ib-Kl. ^5. - ^ Joan. vii,4^- - " Kpb«s- vi

,lo.



CONTRA CELSUjM LIB. I. /î

de fuluris haec aliavê in prophetiis scripta prnedicat,prae-

sagane futurorum an non ? Nam si praescia futurorum , di-

vinum spiritum habebant prophetae : sin futurorum ignara

,

explicet quodnam menlis genus habeat^ qui tam audacter

de futuris rebus pronunciat, et qui prophetiis in sui admi-

rationem Judicos rapit.

XXXVI. Quoniam vero in Prophetarum mentionem in-

cidimus, non Judacis tantum

, qui credunt eos divino Spiritu

locutos fuisse, utiha erunt quae addituri sumus , sed etiani

iis, qui inter Graecos aequi fuerint, His ergo dicimus admit-

tendum esse necessario ^, apud Juda3os fuisse prophetas :

siquidem in datis sibi legibus contincri , credere conditori

quemadmodum acceperant , nec a lege occasionem sumere

dcbuerint ad Gentihum deoram multitudinem deficiendi.

Hoc autcm necessario admittendum essc eilicio. Scriptum

est in

Judaeorum lege : « Gentes divinationes et vaticinia

»audient%-» illi autem populo dicitur : « Tibi autem non

»sic dedit Dominus Deus tuus. Et mox : Prophctam cx fra-

»tribus tuis suscitabit tibi Dominus Deus tuus. » Cum igi-

tur futurorum cognilionem genles quaererent sive ex ora-

cuhs,sive exauguriis

, sive exauspiciis , sive ex ventriloquis

,

sive ex aruspicibus, sive ex Chakkcis

genethliacis , qua)omnia Judaîs erant prohibita : hi, si nullam ahunde ha-

huissent res futuras cognoscendi viam , vel solo hominibus

msito hujus notitioc; pruritu adducli, sua sprevissent quasi

nihd iHis divinum incsset , non alium })ost Moyson prophe-

tam recepissent, eorum sermones litteris non mandassent

,

transfugissent ad oracula divinationesque genlium , aut si-

mile quidpitim apud se inslituere conati fuissent. Itaque

nihil mirum apud illorum prophetas etiam de vulgaribus

rcbus esse vaticinia, ad eorum solamen qui ejusmodi rerum

Vide D. Gnillon, tom.'ir

, p;.g. 3^ ct seq.

2 ])eut. xvrtc, j^ , i5.



/J2ORIGKNIS

desiderio lenerentur. Hujusmodi vaticinia fuerunt Samuelis

de asinis perditis^ et Ahics de morbo filii regis^ cujus me-

minit liber tertius Regum'. Alioquin quomodo potuissent

leo-is Judaicse pr.-econes increpare eum qui idolorum oracula

cousulere voluisset ,quemadmodum Elias his verbis Ocho -

ziam increpasse invenitur : « An propterea quod non sifc

))Deiis in Israel, vos itis in Baal inquirere muscam Deum

» Accaron^ ?»

XXXYII. His omnibus mihi satis probatum videtur et

Salvatorem nostrum ex virgine nasci debuisse , et apud Ju-

dseos fuisse prophetas ,qui de rebus futuris prfedicerent

non ea tantum qufe omnes homines s&que spectabant ,ut

qu^ de Christo , de terrenis regnis , de iis quae ^lsraeU ad-

ventura erant, de gentibus quse Salvatori crediturae erant

,

aliisque ad Christum pertinentibus dicta sunt; verum etiam

quc-e singulorum scire intererat , ut quo loco perditaeCis

asinte invenire poterant; quis futurus erat morbi ,quo segro-

tabat fdius Regis Israel , exitus; aut si quid aKud ejusdem

o-eneris in sacris htteris notatur. Id etiam dicendum GrGecis

,

qui nolunt credere Jesum esse natum ex Yirgine ,condito-

rem in variorum animaUum generatione declarasse hanc

slbi fuissepotestatem , ut , si Ubuisset ,

quod erga ur^m

fecit, id in cstera atque etiam erga hominem faceret. At

inter animantes quaedam foeminae sunt ,quae ,

tametsi cum

masculis nou jungantur , sui tamen generis successionem

servant, sicut produnt de vuUuribus u qui de dnimaUbus

scripsere. Quid igitur incredibile est , aDeo, qui divinum

quemdammagistrum al humaaum genus mittere volebat

,

provisum fuisse, ut nasciturus Christus aiia ratione iu lu-

cem prodiret , ac caeteri homines qui ex viri cum foemina

consortio nascuntur ? Quid quod et ipsi Graeci fatentur

non omnes homines prognatos esse ex mare et fcemina. Si

1i Reg. IX ,

20. -- 2 „1 Reg. xiv , 12. - ' iv Rcg. i,3.



CONTRA CELSUM LIB. I. 4'^

enlm factus est mundus, quod mullls etiam Graecorum pla-

cet , necesse est primos homines non fuisse hoc modo na-

tos , sedpotius exterra, quae ralionem seminum continebat.

Quod quidem mihi longc minus proLabile videtur, quamJesum nasci perinde ac ca^teros homiues , dimidia saltem

ex parte. Sed quoniam cum Gnecis agimus , non alienum

fuerit etiam Graecis hisloriis uti , ut ne soh rem tam insoli-

tam referre videamur. Non dubitarunt quidam scribere

,

cum non veteres et heroicas , sed res novissime gestas nar-

rarent ,

Platonem ex Amphictione esse natum, Aristonique

interdictum fuisse ne ad illam accederet, donec fdium ex

ApoIIine conceptum pepcrisset. Verum ha^c merce sunt fa-

bulae hoc consilio excogitatae, ut quem homincm sapientia

et virtute caeteris antecellere existimabant, is a praestantio-

rft)us divinioribusque principiis suum corpus traxisse puta-

retur : quasi id deceret eos, qui majores sunt,

quam homi-nes esse solent. Quod autem Celsus Judaeum inducit, qui

cum Jesu colloquens fictam ejus, ut putat, ex Virgine na-

tivitatem convitiis incessit eamque loco habet fabularum,

quas dcDanae, Melanippe, Auge , et Anliope Gr.xci fmxe-

runt; id scurram agentis, non serio scribentis hominis est.

XXXVIIJ. Praeterea ex Evangclio secundum Maltha^um

decerpit historiam de Jesu in /Egyptum niigratione. Sed

miraculis tunc patratis et admonitioni ab Angclo facta; de-

negans fidam , nec investigans numquid mystorii innuat

haec Judica) derelictio et in /Egygtum fuga, quiddam con-

fmgit aliud, assensumque quodammodo pnebet miracidis

qua) Jesus fecit, et quibus multos adduxit, ut ipsum tan-

quam Christum sequerentur. At miracuia illa non divina

virtutc, sedmagicis arlibus factaesse cahnnnialur. Ait cnim

« dhmi clam educatum, cum in /Egypto suam locasset ope-

»ram arlesque cfriciendimiraculadidicisset , hinc reversum

»esse denique, et propter illa miracula se pro Dco vendi-



^ÔRIGENI5

))tasse. )) Ego vero non intelligo quomoclo magus docuisset

homines in omnibus suis actibus cogitare , Deum olim illo-

rum omnium judicem fore , atque ita suos discipulos insti-

tuisset, quibus suai doctrinse administris usurus erat. Nam

an discipuli sic instituti miraculis capiebant auditores,aut

sine miraculis? Dicere nullaeos fecisse miracula, sed cre-

didisse duntaxat et nulla adjutos persuadendi peritia ,qua-

lemapudGraiCOsDialecticadocet, novam doctrinam ,quo-

cumque ituri erant ,promulgare agressos esse ,

perabsurdum

est. Qua enim fiducia hanc prêdicarent doctrinam, et no-

varentomnia? Si autem miracula patrabant , an simile veri

est magos se tot in pericula conjecisse, ut doctrinam evul-

garent, quae magicas artes vetat?

XXXIX. Quee dicta sunt non serio , sed risus captandi

gratia tantum , ea refellere non videtur operae pretium.

Hujusmodi sunt hcec : « Pulchrane erat Jesumater

,

atque

«idcirco iilam Deus, quem sua natura non patitur humanae

))formc^ amore capi , amplexus est? an illum non decebat

))deperire muherem, quse nec opibus pollebat ,nec regio

))erat genere, utpote quam ne in vicinia quidem ullus cog-

y> noscehni? Pergitnagator lUe: Illam nec divinapotestasnec

))oratio ad faciendamfidem apposita servavit ,

quominus

),odio habita a fabro expelieretur. Nihil igiûr horum om-

))nium, Imiuit, ad regnum Dei pertinet. «Nonnetibivideris

audire eos, qui injuriis quosdam in triviis lacessunt,nuUa

habita honesti et decori ratione ?

XL. Deinde ex Evangeho secundum MatthGeimi, for-

tasse et ex ahis Evangehis arripit quod dicitur de cohimba

quffiin Salvatorem nostrum a Joanne baptizatumdescendit

,

idque pro figmento haberi vult. Postquam autem, ut putat

,

satis exagitavit de Salvatoris nostri ex virgine ortu historiam

,

non qua^ sequuntur ordinepersequitur. Nihil enimhabet or-

1 Mat-li. irr, 16.



CONTRA^ CELSUM LIB. I. 4'^

ainatum ira et odlum. Qui rapiuntur hujusmodi perturba-

tionibus, ii in eos ,quos aversantur, fundunt quidquid pri-

mum in buccas venit; quippe quibus per eos affectus non

licet accusationum capita prudenter suo quseque loco dis-

ponere. Ordinem enim si servasset , sumpto Evangelio cujus

impetendiconsiliumceperat, a primae historiae confutatione

ad alteram refellendam sicque ad caeteras progressus fuisset.

Contra vero Celsus ille, qui nostra omnia callere se jacti-

tat, post ortum ex virgine, Spiritus sancti specie columbae

in baptismo descensum impugnat: deinde cakimniatur vati-

cinia de nostri Salvatoris adventu : tum regreditur ad stel-

lam nascente Jesu , ut scriptum est , exortam , et ad Magos

qui ex Oriente pucrum adoraturi venerunt. Sic multa tu

ipse hbrum evolvens confusa nulloque ordine congesta repe-

ries. Atque hoc argumento erit iis qui qurcrere ordinem et

servare norunt , quam temeraria ostentatione suum Hbruminscripserit sermonem verum ,

quod nuHus unquam e doctis

Philosophis feclt. Phito negat hominis prudentis esse quid-

quam asscvcrare de rebus obscurioribus. Et Chrysippus

sa^pe , expositis quibus ipse motus fuerit rationibus , Ire ju-

bet ad eos, qul mehus ipso disscrant, Scd Celsus sapien-

tior scihcet ilhs rchqulsque Gra^cis , sicut professus est se

scire omnia , sic suo hbro tltulum dedlt sermonis verL

XLl. Ne vero quis suspicetur nos de industria transihre.

ejus Ccipitula,propterea quod deest quo illa refellantur; vi-

sum est pro virlbus unumquodque confutare : non servato

ordine quo res inter se cohaerent , sed quem Ipse suo in 11-

Lro secutus est. Vldeamus igltur quld dlcat ut Spirltum

sanctum corporea columbne specle a Salvatore conspectum

inficletur, Sic adhuc Judseus alloqultur Jesum quem nos-

trum Domlnimi esse confitemur : « Ais tu in te a Joanne

» lotum ex aere simulacrum avis involasse. Quis

,

pergit scisci-

y>tari Ju(l(tas, quis fide dlgnus id a se visum teslatur? Quis



46 ORIGKNIS

» praeter te et alterum , si tlLi fides cst , ex iis qui tecum

»poena mulctati sunt, audivit vocem te Dei fdlum e coelo

» declarantem?

XLII. Priusquam defensionem aggrediamur , monendum

est vix ullam esse hlstoriam,quam , etsi vera est , integram

argumentls constltuere et persuadere non slt difBcIllImum ,

et In qulbusdam impossiblle. Finge animo negari a quopiam

uUum unquam fulsse bellum Trojanum, idque eo, quod

multa slnt hulc hlstorlae admlxta,quse nunquam contln ~

gere potuerunt , ut Achillem fuisse deae marlnae Thetidis et

Pelei hominis fillum , Sarpedonem Jovls , Martls Ascala-

phum et Jalmenum , yEneam Venerls. Quo argumentohanc

historiam astruemus ? Quo modo nos expedijmus ex fa-

bulls quse receptae oplnlonl bellum vere Gra^cos inter et Tro-

janos ad Trojam gestum fulsse , contextae sunt ? Fac etlam a

quopiam rejici quae de OEdlpode et Jocasta eorumque llberis

Et eocle et Polynice narrantur,qula Inserta fuerlt de sphinge

semipuella mentlo. Habemusne quo hlstoriae illa? verae essei

demonstrentur ?Idem sentiendum de Eplgonis , tametsl nihil

simile assutum narratloni fuerlt; aut de Heraclldarum re-'

verslone alllsque Id genus quamplurlmis. Qulsquls Igltur

legerlt historlas aequo anlmo , nec tamen in illis decipi vo-^

luerit, dljudlcablt quibusnam habenda slt fides; quae alle-

goriis interpretanda sint ex mente eorum,qui ha?c vel illa

commenli sunt ;quae etiam indigna fide sint utpote ad adu-

lationem composita. Atque hls lectores in uni.versam Jesu

Christi hlstorlam pra^occupare visum fuit, non quo acu-

tlores ad nudam expertemque ratlonis fidem incltaremus

sed ut moneremus , ils,qui hanc hlstoriam lecturi sunt

,

candldo animo , dillgentl Investlgatione , et in mentem

scriptorum, sl ita loqui fas est , introductione opus esse,

ut invenlatur ,quo quldque conslllo scrlplum fuerit.

XLUI. Primum igltur dicemus : si qul credere mn vult



CONTRA CELSUM LIB. T. l^n

Spiritum sanctum specie columbaB visum fuisse, Epicuri

aut Democriti sectator esset aut Peripateticus , locum uti-

que haberet quaj introducta} personae tribuitur oratio. Sed

non animadvertit Celsus , homo ille sapientissimus , afRn-

gere se haec verba Judaeo, qui multa ex Propheticis htteris

et incredibihora credit, quam quod narratur de columba^

specie. A Judaeo enim incredulo et hanc historiam quasi

fabulam respuente requisierit quispiam : Heus tu , unde pro-

bes Dominum Deum Adam , Evae , Cain, Noe, Abraham,

Isaac, Jacob dixisse, quae ilhs dixisse tuae testantur Scrip-

turae? Atquc ut opponam huic historiae historiam , dixe-

rim ego Judaeo isti : Haec tui sunt Ezechielis : « Aperti sunt

» cceli et vidi visionem Dei *: quam enarrans sabjlclt : HcTC

«visio similitudinis gloria^ Domini. Et dixit ad me. » Si

falsa sunt quae de Jesu scripta sunt, quia nobis deest, ut

putas, unde ea vera esse evidenter demonstremus utpotequa3 ab illo solo, et, ut tibi observasse videris, ab altero

exsupplicii sociis visa et audita fuerunt; quanto magis di-

eere licebit mera portenta fmxisse Ezechielem , cum ait

apertos fuisse ccelos, et caetera quae sequuntur? Et haec

Isaia;: « Vidi Dominum Sabaoth sedentem super solium ex-

»celsum et elevatum, et Seraphim stabantcirca illum. Sex

» alae uni,et sex alae alteri \ » et ca^tera: unde habes vere

ab illo fuisse conspecta ? Nihil enim , o JudcTe ! in iis rebus

suspicare mendacii, credis non modo eas a Spiritu sancto

ostensas fuisse ProphetcT , sed illum etiam ab eodem spiritu

afllatum eas et dixisse et litteris consignasse. Utri vero ma-gis adjungenda fides est, iHi qui sibi dicit apertos fuisse

coelos, vocem exaudivisse , vidlsse Dominum Sabaoth se-

dentem super solium excelsum et elevatum, an Jesu? Nihil

enim fecerunt Isaias et Ezechiel,quod cum iis

, qua? Jesusfecil, comparari queat; hujus autem virtutes non enituere

^Ezech. I, T,si8; ir, i. ~ 2 Isai. yi, i.



^g ORIGElMS

solum tempore illo ,quo corpus indutus cum hominibus

versatus est; sed usque adhuc ejus potestate fit, utquiDeo

per illum credunt , a vitiis ad mehorem vitam revocentur,

Quam morum niutationem ejus potestate fieri planum et

evidens hincest, quod, cum , ut ipse dixit et experientia

comprobatur , omnino deficiant qui messi animarum ^ dent

operam , tot animae tamen in areas Dei,quee sunt Eccle-

sia3 , comportentiir^ et congregentur.

XLIV. Atque his Judaeum nrgeo , non quod Ezechiel

et Isaise testimonlo fidem abrogem ; nam Christiauus ego

sum : sed usus sum iis,quae una mecum credit , ut persua-

derem Jesirni magis,quam prophetse , fide esse dignum

,

cum dixit, et suis discipuhs, ut credibiie est, narravit se

taUa vidisse et vocem audiisse. Dixerit fortasse ahus ,qui

historiam de specie cohimbse et de coelesti voce scriptis

mandarunt, non eos omnes affuisse quidem, cum ha3C dis-

cipuhs enarraret : sed spiritum illum ,qui Moysen edo-

cuit historiam longe ipso antiquiorem qua^que a creatione

mundi ad Abraham usque gentis Judaicae auctorem pertinet

,

scriptoribus Evangehorum revelasse prodigium, quod tem-

pore baptismi elesu apparuerat. Quae autem causa fuerit

,

quamobremaperti fuerint cceli , cur columbae species visa

fuerit , cur columbae , et non alterius animantis specie

Spiritus sanctus Jesu aspectabilem se prsebuerit, is exponet,

qui dono quod sapientics sermo ^ vocatur , ornatus fuerit. Haec

explicare nostri non est instituti. Id enim nobis propositum

est ostendere a Gelso male inductum fuisse Judaeum ,qui

ejusmodi argumentis in dubium revocaret rem quam acci-

disse multo magis probabile sit ,quam ea, quae credit.

XLV. Memini autem me quondam , cum haberem collo-

quium cum Judaeis ex eorum numero quos sapientes vo-

cant , idque multis astantibus qui judices essent , his verbis

*Matth. IX, 3;. ~ 2 I Cor. xii,8.



CONTRA CliLSUM LIB. I. 4 9

usum esse : « Dicite , sodes , cum duo quidam ad liominum

))genus advcnerlnt, de quibus stupenda et quas naturam hu-

))manam superant, littcris mandata sunt, vester, inqiiam,

))legislator Moyses qui dc se ipso scripsit, et Jesus magis-

»ter noster qui nullum de se scriptum reliquit, sed de quo

))discipuli ejus in Evangeliis testimonium perhihent : qua^-

)) nam haic partitio estMoysi quidem haberi fidem ut veraci,

)) quamvis /Egyplii impostorem eum fuisse et magis artibus

))prodigia edere visum esse calumnientur; Jesu vero om-

»nem abrogari fidem, quia vos illum incusatis? Nam utri-

y> que sua gens patrocinatur : Juda^i quidem Moysi ; Chris-

))tiani vero quae de Jesu ab ejus discipulis scripta suntpro-

))digia, provcris habcnt; neque idcirco Moysis prophetiam

))repudlant; imo hinc maxime confirmant quae de Jesu cre-

)) dunt. Quod si nostrae de Jesu fidei rationem poscitis,

)) priusvos dicite cur Moysi credatis qui illum pra?cessit :

))nos delnde dicemus cur isti credamus. Sed si tergiverse-

))mini et rccusetls probare cur ei credatls, nos impr£esen-

))tiarum vos imltabimur, et nostra argumenta tacebimus.

))NihilomInus faleamlni nullas vos de Moyse probatlones

)) habere , ct audlte noslras de Jesu ex lege et prophetls de-

))sumptas. Elquod mirablle prorsusest, quoe nobls de Jesu

))lcxetpropheta3 argumenla suppeditant, ilsdem Moysen et

))prophelas demonslratur fulsse Dei prophetas. ))

XLVI. Cacterum Lex et prophetie referti sunt rcbus in-

solitls, quoe sunt ejusdem fere natura? ac quod scrlptum est

de specle columbse et voce e ccclo mlssa cum Jesus bapti-

zaretur. Splrllum autem sanctum fuisse, qui tunc sub spe-

cle columbai vlsus est, probare pulo Jesu miracula,quie ut

calunuiletur Celsus, ait ca fuissc ab eo edlta artlbus quas

apud /Egyptlos dldlcerat. Nec iis solls utar; verum etiam,

ut par est , iis qua? patraverunt Jesu Apostoli. Neque enlm

sine miraculls prodlgiisque potuissent induccre eos, quibus

VIII.^



CONTRA CELSUM LIR. J. 5l

nis et Jesu fuil, Joannis mentionem lecisse et baptismi ab

eodem in remissionem peccatorum collati. Nam Josephuslibro decimo octavo antiquitatum

testatur Joannem fuissebaptistam, quique iis , qui baptismum reciperent, pollice-

baturfore, ut eorum peccata diluerentur. Idem, quamvisJesum pro Christo non agnosceret , dum inquirit qua decausa Herosolymae eversae fuerint et templum solo a^qua-tum

,non dicit quidem

, quod dicere debuit , in causa fuisse

msidias, quas Jesu struxerant, mortemquequam Christoa Prophetis promisso intulerant; sed tamen quasi invitus a

veritate non multum recedit. Ait enim kec Judieis conti-gisse

,ut Jacobus Justus

, qui frater erat Jesu qui vgcabaturChristus, vindicaretur; quoniam justissimum illum virummterfecerant. Jacobus ille est quem Paulus verus Jesu dis-

cipulus ait se vidisse ut fratrem Dcmini; fratrem autem

,

non tam ob sanguinis cognationem communemque ipso-rum educationem, quam ob mores et doctrinam*. Si ergodicit excisaspropter Jacobum fuisse Hierosolymas, cur noniuerit ral.oni magls consentaneum dicere id accidisse prop-ter Jesum qui Christus est ? cujus divinitalis testes sunttot EccIesKTc hominum

, qui a vitiorum colluvie aversi,

coudilori se lotos addicunt , et in omnibus illi placere stii-

dent.

XLVHI. Etsi igitur non habebit Judreus quo Ezechielemet Isaiam defcndat

,quia qua^ nobis de apertis Jesucoelis et

audita voce objecit, eadem aut iis similia in illis aut in alioquopiam propheta reperimus; nos certe quantum in nobisest causam

noslram tuebimur, dicentes, quemadmodumapud omnes

,qui admittunt providentiam , in confesso estm multis per somnium sive perspicue , sive subobscure

imprim, visa, qua^dam de rebus divinis, qu.Tdam de futuris'

qua) ad hanc vitam pertinent, ita nihil absurdi esse, qua vi

* Galat. 1,19.



r., ORIGENIS

per somnium ,eadem ct per vigiliam v.sa msculp,

.qu=B aut

flli ipsi , cai tribuuatur ,prosint , aut illis

,qu.bus est enar-

raturus. Et sicutper somnium noLis videmur pulsat.s au-

ribus audire, et cernere oculis, tamets. nee aures nec

oculi, sed sola mens permota fuerit; s.c n.hd absurd, fue-

rit hoc idem accidisse Prophetis ,quoties leguntur aut pro-

diAosa qusedam vidisse ,aut audivisse Dom.n. verba

,aut

cc^los apertos fuisse conspicati. Neque enim arb.tror ne-

cesse esse apertum fuerit sensibile hoc ccelum aut e,us cor-

pus iissum. ut ha,c E^echiel scribere potuer.t. V.de ergo

ne forte hoc etiam modo ,quod de Salvatore narratur

,

.n-

telligere debeant .qui prudenterEvangeUum leg,.nt :

quam-

vis W scandalo esse possit simplicioribus ,qu. pro ea qua

sunt simpUcitate, mundum istum commovent tot.usque c«eh

corpus compactum scindunt. Sed qui alt.us ha3C r.mab. u.

,

is dicet quemdam ex scriptura generalem esse sensum dxv,-

num ,quem sohas beatus invenire novit ,

s.cut Salomon a.t

„ SensL divinum invenies' :»cumquesensusm,us spec.es

sint, visus aptus ad contemplandas res corpo.-.bus prsstan-

tiores , ut Cherubim et Serophim; auditus ,qu. voces cap.at

aUas ab iis qu.-e in aere for.Bantur; gustus.cm pams v.vus

etde coelo delapsusSitamque mundoconferens sap.at; ol-

fctus, qui h.c vel iUa odoretur ex quibus Chr.st. bonum

odoremDeo Paulus se esse dicit' ; taclus den.que, qualem

habuit Joannes.qui ait se manibus Yerbum v.la. contrec-

tasse' : beatos Prophetas .cum divinum Ulum sensum asse-

cuti essent, atque adeo di.ine viderent, div.ne aud.rent

,

divine gustarent . et olfacerentsensu ,

,.t ita loquar, sensus

eKperte^ et f.de Verbum ita tangc^ent, ut ejus defluvMum

manaret inipsos sanitatem conferens ,vidisse qua= se v.d.ssc

scribunt , audiisse qu» sibi audita esse dicunt,

ahaque ex-

pertos esse similia ,quemadmodum scr.bunt se hbr. s.b.

1 P,ov. n , S.- ' Joan. .., «. - - . Cor. xv - ' l Joan. .

,

x.



CONTRA. CELSUM LIB. I. 55

oblati comedisse inillum*. Sic Isaac odorem,qui e divinis

(ilii vestibus alUabatur, olfecit, atque hanc spiritalem im-

pertiit benedictionem : « Ecce odor fdii mei , sicut odor agri

|)leni cui benedixit Dominus^. Sic etiam Jesus spiritali ma-

gis quam corporeo leprosum tetigit sensu ^ , ut illum mea qui-

dem sententia dupliciter purgaret, a lepra quidem corporis

corporeo tactu , ut multi intelligunt; et ab alia lepra tactu

vere divino. Sic igitur et Joannes testatus est, cum ait ;

« Vidi spiritum descendentem quasi columbam de coelo, et

» mansit super eum. Et ego nesciebam eum : sed qui misit

» me baptizare in aqua , ille mihi dixit : Super quem videris

» spiritum descendentem , et manentem super eum , hic est

» qui baptizat in Spiritu sancto. Et ego vidi et testimonium

»perhibui quia hic est fdius Dei\ »Et, Jesu quidem coeli

aperti sunt, nec ullus tunc praeter Joannem scribitur coelos

apertos vidisse :

Sed Salvator suis apostolis pracdicens fore

,

ut ccelos apertos et ipsi cernerent , ait : « Amen , amen dico

» vobis , videbitis ccelum apertum , et angelos Dei ascenden-

»tes et descendentes super fdium hominis ^ » Sic et Paulus

raptus est in tertium coelum^ cum illud prius apertum vi-

disset , ut pote JesuDiscIpuIus, Explicare autem cur dixerit

« sive in corpore , nescio; sive extra coi^dus, nescio : Deus

» scit , non est pracsentis temporis ^ » Hoc addo falli Celsum,

cum putat Jcsum ipsum suis discipulis naiTasse coelorum

apcrtionem ct Spiritus sancti in se specie columbae ad Jor-

danem descensum. Nullo scripturarum loco Jesus hajc se

vidisse narrat. Nec vidlt nobilis ille vir male convenire ei

,

qui de visione quae in monte contigerat discipulis dixerat

» Nemini dixeritis visionem , donec lilius hominis a mortuis

resurgat ', » nt disclpulls quod visum a Joanne ad Jordanem

et auditum fuerat , commemoret. Atque ex tota Christi vita

» Kzech. III, 1. — 2Qen xxvii .27. — •* Matth. viii, 3. — * Joan. i, 3^.

» Ihid. 5i. — ^ 0. Coi\ XII, 2. -— ' Malth. xvn , y.



54 ORIGENIS

facile videre est quantum de se loqui effugerit. Quocirca

dicebat : « Si ego testimonium perhibeo de me ipso , testi-

»

moniummeum non est verum\ » Nec alia causa ,

nisi quia

de se loqui fugiebat , et Christum se esse malebat operibus

quam dictis comprobare,ei Judsei dicebant : «Si tuesGhris-

))tus, dic nobis palam^ )) Quoniam vero apud Celsum Ju-

dseus est qui loquens de Spiritu sancto in columbae specie

,

Jesum sic alloquitur : « Nemo id vidit praeter te et quem

)) in testimonium advocas tui supphcii socium : » necesse est |

ostendere quam et ha^c inepte Judaî personae attributa sit

oratio. Nec enim Judaei Joannem cum Jesu consociant ,nec

Joannis supphcium cum Jesu supphcio conjungunt. Quod

argumento est,qui se omnia scire gloriatur , eum nescivisse

qu3e verba Judsei Jesum alloquentis personae assignari opor-

tuerit.

XLIX. Posthsec nescio quomodo velut data opera prne-

termittit argumentum ,quo maxime ea qu.-e ad Jesum spec-

tant, conhrmantur; nempe illum a Judgeorum Prophetis, a

Moyse , et ab iis qui ante et post Moysen vixerunt ,fuisse

prsenuntiatum. Opinor, non potuit refellere argumentum

inde ductum, quod neque Judaî , neque uUa usquam hsere-

sis Christum praidictum esse negaverint. Fortasse etiam dla

de Jesu vaticinia nesciebat. Ahoquin si scisset quae Chris-

tiani dicunt , multos Prophetas de Salvatoris adventu fuisse

prffilocutos, non tribuisset Judaeo orationem ,qua Samarita

autSadducffius usus fuisset multo convenientius : neque fic-

titius ille Judaûs locutus esset sic : « Meus autem Propheta

» dixit ohminHierosolymisventurumesseFihumDei,piorum

» judicem , et improborum punitorem. » Nec enim e Prophe-

tis unus de Christo pra^dixit. Et ut SamaritcC et Sadducaî

,

qui solos Moysis hbros recipiunt, dicerent Christum in iihs

esse pronunciatum ; certe non editum est hoc vaticinium

Moan. V, 3i. 2iJx,24.



CONTRA CEL8UM LIB. I. 55

Hlerosolymis cujus urbis nomen ne Moysis quidcm aetate fue-

rit. IJtinam omncs nostrae doctrina? calumniatores in eadem

non modo rerum , scdetiam litlcrarum scripturae ignorantia

versentur, ut illorum oratio ne minimam quidcm prohabi-^

litatem habcat, quae pcrverlcrc possit noQ dico fidem, sed

exiguitatcm fidci eorum,qui parum firmi ad tempus crc-

dunt. Neque vero Judoeus fatebitur praedictum a quopiam

Propheta , fore ut fdiusDci veniat. Quod enim dicunt, illud

est, venturum esse Christum Dei. Undc fit, ut saepc nos

interrogent de fdio Dci, quasi nullussit, aut ilhus nunquam

Propheta? fcccrint mcntionem. Atquc hoec dicimus , non quo

negemus fdlum Dei pra^nunclatum fuisse; sed ut ostenda-

mus Judneo huic rci minime assentlenti male adscrlbi hsec :

« Meus prophcta in Hierosolymls ollm dlxit, venturum esse

»Dci Fihum. »

L. Deinde quasi hoc solum dc Chrlsto praBdlctum fuisset,

illum forc et piorum judiccm et punitorem Improborum,

ct Prophetse de ilHus ortu , de supplicio quo illum necaturi

crant Judjci , de resurrectlone , miracuhsque ab illo patran-

dis omnino siluissent , ait : « Qui magis in te valicinium is-

))t'id convenit, quam in sexcentos ahos, qui post illud nati

» sunt ?» Tum qiiasi persuadere vellct alios fulsse, qulbus hoc

vaticinlum accommodarl potulsset, asserit nescio quo argu-

mcnto frctus, « fanatlcos ct Impostores esse, qui se dicant

» filium Dei esse Illum,qul ccclitus venerit. » Neque enim au-

dlvimus in confesso esse tale quippiam apud Juda^os accl

dissc. Primum igitur respondenduai est multls a Prophetls

varia dc Christo edita esse vaticinia, quoe alil aeniguiatls oc-cultaverint, alll Involverlnt allegoriis aut aliomodo, alii di-

sertis verbls conccperint. Et quia commentltius Celsi J«i-

daeus in sequenlibus Improbe et malo anlmo dicit iis qui e

suo populo crcdunt, vulgata de Chrlsto vaticinia posse et

ad alia negotia pertinerc; pauca e multis exponemus, quic



^^ORIGEIHIS

si quis pervertere voluerit, proferat quidquitl habet validius

quodque putat magis posse a fide deterrere eos,qui pruden-

ter credaut. .

LI. Ac de loco quidem ubl nasciturus eratS pr3edicitur

fore ut ex Bcthleem prodeat, qui princeps futurus erat.

Prophetse verba sunt : « Et tu Bethleem domus Ephratha,

«non minima est ut sis in miUibus Juda. Ex te enim mihi

),eo-redietur qui sit dominator in Israel ,et egressus ejus ab

» initio, a diebusieternitatis \ )> Hoc vaticinium nuUi fanatico,

nuUi impostori , nuUi eorum qui se cffilitus venisse prjedi-

cant , utait Celsi Judaus ,accommodaveris ,

nisi is demons-

tretur in Bethleem natus, aut , ut aUus forte dixerit, ex

Bethleem egressus ad regendum populum. Jamsiqms hoc

Michcea3 yaticinio historiaque in Evangelio a Jesu discipuhs

scriptaminime contentus, uUra qua^sierit quidpiam ahud

quo persuadeatnir Jesum in Bethleem natum esse; is reco-

gitet in Bethleem monstrari speluncam in qua natus est,

et in spelunca prsesepe , ubi est fasciis obvolutus :quce om-

nia consentanea sunt narratce in EvangeUo de ortu ejus his-

toria^. Atque hoc in locis UUs pervulgatum est atque etiam

apud fidei hostes celebratum , in iUa spehmca natum esse

eum ,quem Christiani adorant et admirantur Jesum. Equi-

dem'existimo Principes Sacerdotum et Scribas popuU vel

ante adventum Christi propter perspicuitatem et evidentiam

prophetia3 docuisse Ghristum in Bethleem nasciturum. Imo

apud muUos e Judais percrebuerat hic rumor. Unde et He-

rodem rem sciscitatam ex Principibus Sacerdotum et Scribis

popuU", id ab eis responsi tuUsse scriptum est , Christum

in Bethleem Jud«a3 nasciturum esse ,qucne fuit Davidis pa-

tria. Quin et in EvangeUo secundum Joannem Judc-ei dicunt

venturum Christum « de Bethleem unde eratDavid\« Sed

1 Yide D. Gaillon , tom. ii, pag. 38 et scq.

ifMicb.v, 2.— =^Mnltb. II, 5. — ''Joan. vii,^2.



CONTUA CELSUM LIB. I. 67

nato Chrlsto, qul enlxi sunt, ut impedlrent quin ejus na-

tivltatis locus crederetur jamdudum esse praenunciatus , ab

ea re docenda abstlnuerunt. Inquo plane germani fuerunt

iis,qui milites sepulchri custodes et oculatos resurrectionis

testes admonuerunt hrcc : « Dicite qula dlscipuli ejus nocte

» venerunt , et furatl sunt eum nohis dormientibus. Et si hoc

»auditum fuerlt a prapside, nos suadebimus ei , et securos

/j vos faclemus \ »

LII. Qulppc hanc vim habent contentlonis amor ct pne-

concepta opinlo, ut, qui iis assueti sunt, il rebus etiam

perspiculs refragentur potius quam oplnionesponant qulbus

eorum anima imbuta est. Ac multo faclllus dc aUis rebus

consuetudlnes rehquerlt quispiam, quamvis ab ilhs dlfficile

adoiodum avellatur, quam quie ad dogmata pertinent. Nec

tamcn illas alias , ubi scmel involvcrint, facile excutiat.

linde vix adduci possunt homines, ut aut domos, aut ur-

bes, aut vicos, aut homlnes deserant, quibuscum junxere

consuetudlnem? IIoc igltur in causa fuit , cur e Judaeisetiam

multi vaticiniorum, ac miraculorum qua? Jesus fecit , evi-

dentia) resisterent, nec circumstantiis percellerentur eo-

rum qusc eum perpessum esse scriptum cst. Ilis autem

aircclibus obnoxiam csse humanam naturam , evidens fiet

cogilanti,quam dlilicile ab ils qujc sibl a parentibus conci-

vlbusque tradlta fuerunt, avellantur qui semel iis fuerunt

occupatl, quamhbct erubescenda ct stulta sint. Itaque vix

ab iligyptlo crlpere possis , ut spernat ca qua? a parcntibiis

accepit,ut nc hanc anlmantcm rationis expertem pro Deo

habcat, et ne mori mallt quam hujusce animalis carnes de-

gustare. Etsi vero ha^c fuslus pcrsecuti diutlusque In va-

ticuno de Bcthlcem edlto immorali sumus, putamus id fac-

tuni necessarlo ut els respondcamus qul forte dicturlsunt :

Si tam clara fusrunt apud Judaios de Jesu vaticlnla , cur,

1 Mattb. xxvm, i3, 14.



58 ORIGENIS

postquam ad illos venit , rion statim ejus doctrinae consen-

scrunt, nec ad meliora qua3 illis commonstrabat ,conversi

sunt? Nobis vero credentibus nemo tale quicquam expro- ,

bret, cum videat fidem in Jesum solidis astrui rationibus

ab iis qui illas explicare didicerunt.

LIII. Sin etiam opus est altero vaticinio *, quod nobis ad

Jesum manifeste pertinere videatur, exponemus iUud quod

multis annis ante quam Jesus adveniret, scriptum est a

Moyse , qui narrat Jacob ,

cum vitae finis immineret ,

sin-

guHs fdiis vaticinatum esse , et inter alia Judie dixisse hsec :

!( Non deficiet princeps ex Juda et dux a femoribus ejus

,

» donec venerint qua3 reposita sunt ei \ » Hoc vaticinium le-

genti, quod licet revera sit antiquius Moyse, a Moyse ta-

men editum infidelium aliquis forte suspicabitur, hoc pri-

mum admirationi erit, quomodoMoyses , cum Judaeorum

sint duodecim tribus ,praedicere potuerit eos ,

qui populum

gubernarent, ex tribu Juda exorituros esse ,unde Juda^o-

rum nomen natum est : ab una tribu penes quam regnum

erat, denominata gente universa. Hoc etiam admirabitur

candidus iUius praidictionis lector, quomodo ,postquam

dixerat e tribu Juda oriundos fore qui popuU principes es-

sent ac duces , constituerit illius potestatis fmem his verbis :

« Non deficiet princeps ex Juda et dux e femoribus ejus ,

vdonec venerint quse reposita sunt ei : et ipse expectatio

,)gentium^ >> Yenit enim cui reposita sunt, Christus Dei,

promissionum Dei princeps. Solus ille non ex iis duntaxat

qui ante ilkim , sed etiam , audacter dicam ,ex iis qui post

vixerunt , fuit , ut manifestum est , expectatio gentlum. Fue-

runt enim ex omnibus gentibus, qui per illum Deo crede-

rent, et gentes in ejus nomine spem suam collocaverunt :

quod ab Esaia pra^dictum fuerat his verbis : « In nomme

1 Yide D. Gaillon , tom. n, pag. Sg.

2Gen. xi.ix, lo.— 'Ibid.



CONTRA CELSUIVI LIB. I. 5q

» ejiisgenlessperabunt \ ,, Ipse est qai dixit iis qiii in vinculis

erant (nam nemo est, quin suis peccatis velut catenis con-

stringatur)

:

Exlte ; et iis qui in ignorantia : Venite ad iu-cem \ Hacc enim pracnunciata fuerant hoc modo : « Dedi te

»in focdus gentium, ut suscitares terramet possideres hre-

» reditates dissipatas, ut diceres his

, qui vincti sunt , Exite;

»et hls, qui in tenehris, Revelamini \ » Et videre est in

hujus adventu propter eos qui ubique terrarum simpliclter

credunt,exitom habuissc illud : «

Super omnes vias pascen-»tur, et in omnibus semltis pascua eorum^ »

LIV. Quia vero Celsus, qui nostram doctrinam sibi pe-

nitusperspectamesseprofitetur, exprobrat Salvatori, quod,

dum pateretur, ipsi Pater non tulerit auxilium, aut ipse sibi

auxdio essc non potuerit; respondendum passionem ejus

fuisse pra^dictam, nec id solum , sed etiam passionis cau-sam

: nempe qula in rem hominum erat , ut pro illis mor-lcm subiret

,et damnatus vulnera perferret. Prccdictum

quoque est fore, ut ex gentibus, apiid quas non fuerantProphcta^, essent qul iHum agnoscerent, illumque inter

homines vlsum iri spccle qua^ illis contemnenda videretur.

Sk enim habent prophetla? verba : « Ecce intelllgot puer

»meus, et cxaltabitur, et glorlficabltur, et sublimls erit

»vafde. Sicut stupebunt super tc multl, slc inglorla erlt ab«homlnibus species tua , et gloria tua a fillis hominum. SIc

»mirabuntur gentes multa3 supcr eo , et reges continebunt»os suum

: quia quibus non est annuntiatum de eo , vide-

» bunt; et qul non audierunt , intelllgent. Domine, qiils cre-

«didit auditui nostroPEt brachium Domini cui revelatum»est? Annuntlavimus quasi parvulum in conspectu ejus :

»siciit radix in tcrra sitienti. Non est species ei, neque glo-

» ria:et vidimus eum

, et non habebat speciem , neque deco-»rem

:sed spccles ejus inhonorata et deficiens pra^ omnibus



(^QORIGEKIS

„ hominibus. Homo in plaga positus , el sciens ferre infirmi.a-

„ tem : quia aversa estfacies ejus , despecta el non reputata.

..Istepeccatanoslraportat, etpro nobisdolet : etnosreputa-

„ vimus eum esse in labore , et in plaga , et in afllictione; .pse

„ autem yulneratus est propler peccata nostra,et mfirma-

„ tus est propter iniquitates nostras. Disciplina paos nostr»

»super eum, livore ejus sanati sumus. Omnes quasi oves

, erravimus. Homo in via sua erravit , et Dommus trad.cl.t

„eum propter iniquitates nostras, etipse propter affl.ct.o-

„nem non aperit os su.im. Sicut ovis ad victimam ductus

„est, et quasi agnus coram tondente mutus ,s.c non aper.t

„ os suum. In humilitate judicium ejus sublatum est. Gene-

„rafcionem ejus quis enarrabit? Q.da tollitur de terra v.ta

„ejus; propter iniquitates populi mei ductus est ad mor-

»tein

LV. Memini me olim , cum disputarem adversus illos ex

Judteis qui sapientes voca.itur, usum esse iUis vat.c.m.s.

Ouibus unus ex eis rcposuit , iUa intelligenda esse de uno

e^oque integro populo ,disperso et percusso ,

ut occas.one

dispersionis Judajorum inter plurimas gentes mult. prose-

lyti fierent : atque ita interpretabaiur illud : « Inglor.a er.t

«abhominibus species tua; »et iUud : . Quibus non est

„an.umtiatum deeo, videbunt; » et illud : «Homo m plaga

„positus. ..Hic multa quidem dixi ut ostenderem quam .m-

iBerito, qua: de uno quopiam pr,xdicta fuerant,ad un.ver-

sum populum referrent. Rogabam quis esset ille qu. d.cebat

a Iste peccata nostra fert, et pro nobis dolet; .. et .stud :

«Ipse autemvulneratus est propter peccata nostra , et .n-

„firmatus est propler iniquitates nostras; » et hoc al.ud :

« Livore ejus sanati sumus. » Gkrum est ennn eos,qu.

apud Prophetam res futuras videntem taliaque velut perso-

1 Isai. LTi , i3.

2 Vide D. GuiUon ,tom. n

,pag. 39 et seqq.



COKTRA CliLSU« LIB. I/ Gl

nis alUatLi sancti Spiritus accommodantem ha3C loquuntur,

csse homincs , sive cx populo Judaico , sive ex gentibus,qui

peccatis dudum obnoxii Salvatoris passione sanati sunt.

Sed illos maxime premere visum est istud : « Propter ini-

» quitates popuh mei ductus est ad mortem. » Si enim po-

pulus est, utvolunt, de quo prophetatum sit, quomodo

propter iniqullates popuH Dei hic ad mortem ductus dici-

tur, nisi slt allus a Dei populo? Quis ille est autem , nlsi

Jesus Chrlstus , « cujus Ilvore sanatl sumus » quotquot In

eum credlmus, « qui expollans prlnclpatus et potestates ,

))traduxlt eas confidenter In Ilgno. »SIngulas hujus prophe-

im partes explanare nlhllque Indlscussum prsetermlttere

,

non est hujus temporls. llnec tamen paulo uLerius discep-

tare necessarium visum est, ut quae Judaeus apud Celsum

dlclt , refellercntur.

LVI.Id autem et Cehum et illius Jud<3eum et quotquot

Jesu non credunt latuit duos a Prophetls praedictos esse

Christi adventus : priorem humilem et humanis infirmlta-

tlbus obnoxlum , ut cumhominlbus degens eos doceret vlam

quGC ducit ad Dcum , nulllque hominum rellnqueret locum

excusandi scruturi judlcii ignoralione : alterum glorlosum,

divlnum tantimimodo , et ubi divinllas nihll humanai Infir

mitalls admlxtum cst habltura. Longum esset prophelias

in mediuni prolerre. Salls hlc fuerlt ex psalmo quadrage-

simo quarto , cujus in tilulo ha^c inter alla Icguntur : Can-

tlcum pro dilecto, hacc verba adducere , ubi ille evldenler

Deus pronuntlatur : « DlfTusa est gratia in lablls tuls,prop-

wterea benedlxit te Deus in ieternum. Accingere gladio tuo

» super femur tuum ,potens , specle tua et pulchrltudlae tua

«inteudc,prospere procede et rcgna. Propler verltatem et

» mansuetudinem et justitlam et dcducet te mlrablllter dex-

» tera lua. Saglttne tuae acutae,potcns ,

popuh sub te cadent

* Coloss. it , i5.



()2 ORIGEIVIS

)) in corde inlmlconim Regls \ » Adverte anlmum ad ea qua;

sequuntur, et qUcTe Illum Deum enuntlant : « Sedes tua I)eus

)) in saeculum snecull , vlrga dlrectionls , vlrga regnl tul. Di-

))lexistl justltiam et odlsti iniqultatem, propterea unxit te

»Deus Deus tuus oleo laetltlse prae consortlbus tuls. )) Ani-

madverte quod Propheta Deum alloquens, cujus sedes est

in sa3culum sa^culi , cujus vlrga directlonls est vlrga regni

ejus, hunc ipsum Deum ait fulsse unctum a Deo, qui erat

iUIus Deus; unctum fulsse autem,quia prae consortibus suis

dilexit justitlam et inlqultatem odlo habuit. HIs verbis me-

mlni me ohm multum molestlae creare Judaeo qui saplens

habebatur apud suos ; qui cum se admodum torsisset , dixit

tandem quae a Juda^o expectare debul : Dixit de Deo uni-

versorum scrlptum esse : « Sedes tua Deus in saeculum sae-

» cuh , virga dlrectlonls , virga regnl tui ; )) de Ghristo autem

«Dilexlstl justitlam et ©dlstl inlqultatem, propterea unxit

»te DeusDeus tuus, »et rehqua.

LVII. Adhuc apud Celsum Judasus Salvatorem sic allo-

qultur : « Si Id dlcis quemhbet homlnem qui juxta dlvlnam

» providentiam natus fuerlt, esse liHum Dei ,qualn re dlstas

Kalils?» Cui respondebimus esse quldem Del fdlum, quis-

quis , ut Paulus docet , tlmore non ducitur, sed vlrtutem

propter Ipsam amplectltur; hunc vero longe discrepare ab

iis qul propter vlrtutem fihi Dei nomhiantur, ut qul eorum

sit veluti fons et princlpium. SIc Paulus : « Non enlm acce-

wplstls spirltum servltutis iterum in tlmore, sed acceplstis

))splritum adoptlonls fihorum in quo clamamus : Abba

»Pater^! «Rursus apudCelsuin Judaeus : «Innumerl, Inqult,

» Jesum coarguunt , dicentes de selpsls acclpienda esse quae

» de illo praedicta fuerant. » Equldem nescimus an Celsus

quospiam cognoverlt ,qui , dum In hac vlta erant , eadem

quse Jesus facere , et fihos Dei se Deique potentlam appel-

i Psal. xLiv , 3. — 2RonQ. viii , i5.



CONTRA CELSUM LIB. I. Q^

lire voliieiint. Cum aulem magao veritatis amore quaeunus-

quisque locus oflert, expendamus, dicemus , fuisse ante-

quam Jesus nasceretur, Theudam quemdam apud Judc-eos,

qui se magnum quempiam jactaret : at vix animam efllave-

rat, cum dissipali sunt ii, qui ab illo decepti fuerant. Se-

cundum illum, census tempore, quando constat riatum

esse Jesum, Judas quidam Galilaeus a populo Judaico defi-

ciens multos secum traxit , tum sapientia quam simulabat,

tum novis quas moliebatur rebus. Sed postquam ipse scele-

ris pcenas dedit,extincta statim est ejus doctrina , nec nisi

apud perpaucos nullius nominis obtinuit. Post Jesu tem-

pora voluit et Dositheus quidam Samarita suis persuadere

,

se esse Christum illum, quem Moyses praedixerat, visusque

est nonnullos sibi sua doctrina conciliare. Sed Gamalielis,

de quo fit in Apostolorum Actis mentio , sapiens efl^atum

proprius hic est memorandi locus. Hoc enimprobat maxime

illos a promissione alienos, non fdios Dei , non Dei fuisse vir-

tutes, scd Jesum Christum vere Dei fdium fuisse. Sicautemillic Gamaliel : « Si est ex hominibus consilium hoc, aut opus

,

))dissoIveturS » sicut et iflorum dissolutum est post eorumobilum

; « si vero ex Deo est , non poteritis dissolvere hanc)) illius doctrinam

, ne forte et Dco repugnare inveniamini . »

Voluit et Simon Magus Samarita suis magicis artibus quos-

dam decipere, et tuiic decepit quidem : nunc vero non ar-

bitror in toto orbe reperiri posse triginta Simonianos. Acfortc, plures dixi quam revera sunt. Perpauci quidem ad-huG in Palestina versantur; scd in reliquo orbe nullibi no-

men ejus in ea est gloria quam de se disseminare voluit.

l bi cnim cognoscitin-, eo nomen ejus Apostolorum Actadetulerunt

: Christianis debet qux de ipso dicuntur; atque

etiani res ipsa declaravit nihil divinum in Simone fuisse.

LVIII. Postea Judaeus apud Colsum, pro Magis de qui-

» Arl. V, 36. — 2ibid. 37. — ' Ibid. 38.



^/ ORIGENIS

bus agitar in Evangelio , ait : « Jesum dixisse Cbaldaeos oria

«ejus^^permotos venisse ut illum adhuc puerum quasi Deum

«adorarent; idque iHos Herodi Tetrarchoe indicasse; hunc

» vero misissequi inteTficerent omnes hoc ipso tempore na-

,)tos , ratum fore ut ille etiam cum ahis periret, ne regnum

» si pcrveniret ad cTtatem idoneam, occuparet. » Hic observes

yehm errorem hominis ,qui I\Iagos non distinguit a Chal-

dieis , nec utrorumque professiones ,quam diversas sint ,

animadvertit, ideoque scripturam Evangehcam aduUerat.

Nescio autem qua causa silentio praeterierit id quod Magos

impuht; nec dixerit steUam fuisse visam ab iUis in Oriente,

sicut scriptum est. Ad haec igitur quid respondendum sit,

videamus'

. SteUam ,quae ab iUis in Oriente conspccta fuit

novam fuisse opinamur nec uUi earum simUem,quae vel m

firmamento sunt vel in orbibus inferioribus ,sed fuisse ex

earum genere, qua? nonnunquam exoriuntur, quaeque vel a

com.^, vel a trabis , vel a barbc-e , vel a dohi simihtudine

apud Grsecos qui earum differentias propriis vocabuhs de-

signant , nomen habent. Hanc autem opinionem nostram

sic astruimus.^

LIX. Observatum est in magnis eventibus ,et maxmiis ,

quce in terris accidunt , mutationibus ,oriri hujusmodi as-

tra . quse aut regnorum translationes , aut beUa portendunt,

aut quidquid inter homines contingere potest et res huma-

nas concutere. Legimus autem in Cha^remonis Stoici h-

beUo de cometls quemadmodum exoriantur ahquando co-

metceetiam rerum utihum praenuntii; idque exempiis con-

firmai. Si ergo ad regnorum novationes cihosve inslgnes ca-

sus cometa ahudve simile sidus excitatur; quid mirum,nas-

cente iUo, qui nova inter homines mohturus, suamque

doctrinam non capud Judaeos tantum , sed etiam apud Grae-

cos muUasque barbaras nationes pervulgaturus erat,

siel-

1 Malth.ii, 2.



CONTRA CELSUM LIB. I. g-

lam cxortam esse? ac de comotis quidem dixerim n„lli,mcircumfcrr. vaticinium, quod erga hoc aut illud rcRnumhoc vel «llo tempore oriturm esse cometam significet : ouodvero ,n ortu

Jesu sidus apparuit, illud Balaam pra^dixeratSic emm is apud Moysen : . Orietur stella ex Jacob et con» surget vir de Israel V » Q„od si examinari oportet ei ea qua,de Magisstellaqueab illis nascennte Jesu conspecta scriptasunt, ahocum Gra;cis, alio cum Juda;is sermone utar

LX. Gr.Tcis quidem dicam Magos qui cum d^moniiscommere.um

habent , quique illa ad ea qu^ volunt iuxtaeas quas d.d.ccrunt artis su.e leges .advocant, id ipsum ef-ficere

,quamdiu nihil divinius , nihilque da.monibus aut

evocante .llos .ncantatione fortius aut appa.-et aut nomina-tur: s.n autem aliqua scse vis divinior exerit, daBmoniorumv.rtutcs pessumdari, nec divinitatis posse sustinere splen-dorem. yer.s.m,le

ergo est cum natus est Jesus, quoliammuIt,tudo m,l.t,a, ccelest.s, ut Lucas narrat et ego credolaudavt Deum his verbis : . Gloria in Excelsis Llu:»terra pax ,n hominibus bona voluntas ^ . proptc-ea da.mo-ma suas v,res et potentiam defecisse, dcprehensis "^1

pra s ,g„s,et ,rr,ta facta virtute. Atque id effccit non modo

Angelorum ad loca terr.-e vicina

adventns , sed et virtusJesu,et qua. ,n ,Ilo crat divinitas. Itaque Magi , cum facerc

frustra tentasscnt qua, prius pcr incanta.ioLs arcanaquemag,ca facere solebant, hujus rei causam

, non vul™esse co„pc.entes, qu.esierunt

: et viso in ccelis prodio-ioVKore quod

.lo s.gnificabatur voluerunt. Sic e.-grmih?vi'

u.,habcrent vat.cinia a Moyse quoquc scriptis'trad

t. e.1 .c de ste la Ieg.ssent istud : . Ostendam ei et noh m do..beatum fac.o et non propinquabit- . co.,jeeerunt Wi'.-en..l.um,q,ueumste.lap..™i,,,,f;„^^;;j-^^^^

VIII.'•

5



r,^ ORIGOIS

lucem prodiisse; cumquej am inde animo pra=cepisse„l iUum

se dLoniis et spiritibus qui 'P-^PP---—solebant pra^stantiorem ,

adorare statuerunt. In Jud«am

gt' Jrunt, pro certo habentes quempiamregem na-

tum esse ,

quamvis et quodnam regm genus hab.turus,et

ubTnascimrus esset , ignorarent , sumptisque secum xnune-

Hbus ,qu=e veluti symbola iUi qui ex Deo et homn.e mortah

e set utitadicam, compositus, darent;postquam d.d.ce-

It ubinam natus fuisset , ut regi aurum ut mor.turo

myrrham, utDeo thus obtulerunt.Sed quon.amDeus erat

Servator ille generis humani , Angelis qu. homm.bus aux.-

hrpa.stanUonge subUmior; Angelus Magorum, qm Je-

um adoraverant, pietati pr..mium retukt ,admonens « ne

""urent ad Herodem . sed per aUam v.am re.erterenta,

» in reîonem suam .

LXL Insidias vero ab HerodeJesu nato structas esse,

tametsi id non credat apud Celsum Juda=us m.n.me mi-

a^d m est. C.ca enim res est malitia,

et fatum .psum

quasi fortioresset, supe,âre valt. Quo e. morbo laborans

Herodes, et credidit Judaîs natum esse regem, et cons.-

Uum cepit huic persuasioni nuUo modo consenta.ieum. N.-

mirum nonvidit aut omnino regem esse ,

et regnaturu.r.

Tu non regnaturum, et frustra i..terfectum .n. Interf.c.

•lur vola.l pugnantes in sententias improb.bate raptus

Satusque a cL'o improboque diabolo ,qui Sa vator. jam

ab initio insidlatus est , opinatus eum et esse et fore mag-

num. Quare Angelus ,qui , Ucet id Celsus non credat

,

or-

dinirerum sese accommodabat , Josephum monu.t ut cum

puero et matre ejus in ^gyptum fugeret. Herodes autem

Lotquot erant in Bethleem oppido ejusque fm.bus recens

Lti trucldari jussit, quasi cum eis interfecturus esset na-

tum Juda.or«m regem : sed non advertit potent.am esse.

1 Matth. II, 12.



CONTRA CEXSUM LIB. I. 6«

quae perpetuo invigilat dignis qui ad hominum salutem ser-

ventur,et inter cos principem et dignitate et prastantia lo-

cum tenere Jesum ; qui quidem rex erat futurus, non tamenutcxistimabatllerodes, sed

qucmadmodum decebat regemcsse

,cui Deus regnum contulerit : nempe qui subditisbene

laceret, non tribuendis mediae naturc-e et, ut ita loquar,

indifFerentibus beneficils, sed erudiendo eos regendoquelegibus vere divinis. Quod sciens Jesus negansque se eosensu esse regem quo plerique intelligunt, ac docens quantosit excellentius regnum ejus, ait : « Si

ex hoc mundo esset»regnum meum, ministri mei utique decertarent, ut non»traderer Judceis; nunc autem regnum meum non est ex»hocmundo\ » Hasc si Celsus intellexisset

, non dixisset

«Sin ideo, ne tu loco illius regnares postquam ad adultam»aetatem pervenisses; cur

, postquam pervenisti, non reg-

» nas ,sed ille Dei fdius mendicando vagaris

pra metu sup-»plex et miseriis oppressus ? » At ignavum non est pruden-ter declinare pericula , non mortis metu, sed aliis in vitaprodesse desiderio; donec ei, qui naturam humanam in-duit, opportuna se det occasio humanam mortem appetendiqUcT quidpiam utilitatis hominibus afFerat. Quod quidemmanifestum est intelligenti Jesum hominum causa

mortemsiibiisse : de qua re pro viribus superius diximus.

LXIl. Posthaec quoniam ne numerum quidem sciens

Apostolorum ait : « Jesum ascitis decem aut undecim homf-«nibus famosis, publicanis nautisque nequissimis

, huc illuc

))cum illis fugitasse turpiter et a^gre cibos colligentem,r> age

et dehis pro virili disseramus. Qui Evangelia versaverunt

qua? Celsus videtur ne legisse quidem , ii norunt duodecim'electos a Jesu fuisse Apostolos^- publicanum quidem fuisseMatthaeum nomine^

: quos vero nautas promiscue vocat

^Joan.xvin,36.-2Mauh.x, r. Marc. rn, t^- Lnc. vr, i3. - 3^,,,^x,3.



()0

inteliigitfortasse Jacohum et Joanncm qu.a rel.ct. nave

etpatêsuoZebedxosecuti sunt Jesum'. âm Petrusejus-

,ue fratcr Andrcas qui retibus necessar.um s.b. v.ctum

qu.rebant, ..on inter nautas , sed ut scr.ptum cstmter

piscatorcs numerandisant^ Sit et Lev. publ.canus qu. Je-

s m sccutus sit'; at non fuit iUc ex Apostolorum numcr .

riuxta qua^dam Evangelii secundum Marcum exempla-

ri

'

Qua vero arle c^teri, priusquam disc.puh Jesu f.crcnt

Tct m sibi comparaverint, nobis incompertum cs Ergo

ad hiBC respondeo, qui prudenter etcand.dc res ab Apos-

oli Jcsu U- possuntexaminare, iis man.fcstum f.er

h divina virtute roboratos fuissc oportere ut edocerent

Cbistia.>am reUgionem et homi..es verbo Dc. sub,.ccre.U.

Non cnim eis secundum artes Gra.corum d.alect.cas au-

rheto.-icas dlcendi facultas et dissercndi rat.o .ncrat qua au-

d ter sibi conciliarent. Atqucetiam ,

si Jcsus eleg.sset et

do :in. su. ministros adhibuissct eos , Tî -uUormn opr-

nionc sapicntes habcntur, et aut cog.tand. subt.htate aut

"rmonis facundia m.dtitudinis plausus captâre possunt

urmco quidem Judicio suspicio fuisset sim.h eum rat.one

lue via usum fuissc ,qua Philosophi sect« cu.usp.am

auctorcs usi sunt , nequequod promissum cst dc doctr.na,

e-u divi-t^te ,vidcretur adimpletum. Nam scrmo et pr.-

Tatt fuissct in persuasio..e illius sapient.ê,

qu. vcrb -

:Z lcocinia ct apt. compositionis Mand.t.as affectat:e

fides ha=c nostra perinde ac ea ,qnam su.s dogmat.bus haben

hu us mundi Philosophi , fuisset « in sapicnt.a hom.num ct

„ „on in virtute Dci\ » Nunc autem ecqu.s est, qu., cum v.-

d t piscatores et publicanos vel primorum elementorum

toperitos (id enimde iUis scriptura testatur, et Celsus .ps.s

iXtiam suam vere describentibus crcdit ) ,conf.de..ter

, Q 3 IVTarr II. l4. — ^ld. III, l8.

iMarc.i,20.-2Matlb, V, i8. - Marc. ii, 14.

& I Cor. II ,5.



CONTjaA CELSUM LIIT. I. (}(.

de fidc Jesu adJLingenda non modo apud Juda^os dlsputare,sed etlam apud relirjuas gentes prospere Jesum annuntlare,'non quPGsIerlt unde illls Inesset persuadendi facultas ? nequeenlm erat vulgarls. Ecquls nou dixerit Jesum In Apostollsdivnia quadam vlrtute executum fuisse quod his promlse-rat verLIs: « Venlle post me, faclam vos piscatores homi-))num*?)) Hanc eamdem virtutem commendans Paulus , utsupra dlximus, ait: « Et sermo meus et pra^dlcatlo mea non))m persuasibinLus humanae sapientl^ verhis, sed In osten-r> slone splritus et vlrtutls

, ut fides nostra non sit in sapien-))tla homlnum, sed in vlrtute DeP. „ Nam , ut pr^dlctum

fuerataProphetisprcnBdicatIonemEvangehIpr.xnuntiantIbus,

«Domlnus dedlt verbum evangellzantibus vlrtute muha rex))virtutum dilecti^

: >, at impleretur et istud vatlclnlum •

«Veloclter currit sermo ejus\ « Et quldem jam vldemus« in omnem terram exivlsse sonum » Apostolorum Jesu« et in llnes orbis terrae verba eorum \ . Quoclrca qul au-dumt verbum cum virtute pra^dicatum

, replentur et ipsivirtute, quoe cum in eorum affectibus actibusque , tum inconstantia ad mortem pro verltatls defensione perferendamelucet

: quidam autem vacui sunt , etlamsl Deo per Jesum

credere profiteantur , qul vlrtute divina carent, et specietenus verbo Dei adha^rescunt. Etsi vero supra memoraviquod Salvator in Evangello dlxit : nihllominus tamen idemrursus huc et quldemopportune adducam. Hlnc enlm quivlsperspiclet et Evangelli pra^dlcatlonem a Salvatore nostrodivuie fu.sse pra^vlsam

; et quanta sit verbi ilhus vls qua3

et.am sine maglstrls subdlt sibi eos, qui f.dem amplectun-Iwr, q,.arn ,ps,s amplectendam dlvina vlrtus pc^suasit, AltJesus,-c<Mess,s quidem m.dta, operarii autempauci: ro^^ate

))ergoDom.nummessIs,utmIttatoperarIosInmessemsuam^.

i5.— M(l. xv.cr, 5. — CM.-Ufh. XX, 3-.



^QORIGKNIS

LXIII. Quomam autem Gelsus etiam infames fuisse ho-

mines dixit Apostolos quos publicanos et nautas nequissi-

mos vocat , ea de re respondebimus ipsum videri,ut ob-

trectet nostra^ doctriuc^, ex iis qu^ scripta sunt ehgerepro

libidine quod credat , et omnino non credere Evangeliis,ne

divinitatem in illis libris evidenter demonstratam confiten

cogatur : cum contra deceret eum, qui ,qua sinceritate

auctores illi scripserint , videbat , eo magis divinioribus re-

bus quas narrant fidem adjungere, quod ne abjectiora qui-

dem pratermiserant. Verum est in Barnab^e epistola, unde

fortasse Gelsus hauserit Apostolos infames fuisse et neqms-

simos,legi Apostolos a Jesu fuisse electos ,qui improbi

erant ut nuUi magis. Et in EvangeUo secundum Lucam

dicit ad Jesum Petrus : « Discede a me ,quia homo peccator

),sum, Domine^» Sed et Paulus qui et ipse postea factus

est Jesu Apostolus, in epistola adTimotheum, sic scribit:

«FideHs sermo, quod Ghristus Jesus venit in hunc mun-

»dum peccatores salvos facere, quorum primus ego sum^»

At nescio quomodo oblitus fuerit aut ne cogitarit quidem

mentionem facere de Paulo ,qui post Jesum Ecclesias in

Christoconstituit^ Verisimile est illum vidisse non posse

se de Paulo loqui, quin simui rationem redderetcur, qui

fueratEcclesiamDeipersecutus,fideles acerrime insecta-

tus fuerat, Jesu discipulos morti tradere obstinaverat,

is

usque adeo mutatus fuerit, ut a Jerusalem ad Illyricum

Evangelium Ghristi evulgaret\ tantoque studio fungeretur

hoc munere, ut in alieno fundamento aedificare nolens, ea

loca peteret , quo nunquam Deiin Ghristo Evangelium per-

vaserat. Quid ergo absurdi est , si Jesus ostendere volens

humano generi quam efficacia sint quae moibis animarum

adhibet remedia , infames et nequissimos elegerit, illosque

eo provexerit, ut purissimae vita3 exemplum essent iis,

iLuc. V, 8. - 2 I Tim. i, 5. - ^ Act. ix, i. - ' Rora.xv, 19.



COWrUA CliLSlliVI LIB. I. -i

cjui eoruin minislerioad Evangelium Christi adducerenlur?

LXIV. Sed si qui mulatis vivunt moribus , illis pristina

crimina exprobare liceat, Pkcdonem, etiam postquam ad

philosophiam se contuht, Hcebit in jus vocare; quippe

quem ferunl e prostibulo in scholam philosophicam fuisse

traductum a Socrate. Polemonis etiam qui Xenocrati suc-

cessit, hbidinosamvitam exprobrabimus Philosophia? , cum

ci potius laudi tribuendum sit,quod persuadendi quse utri-

que inerat fVicultate potuerinteos a tantis vitiis avocare qui

prius iis occupati erant.

Ac apudGracos quidemunus Phaj-don

(an alter fuerit nescio

) , uuus Polemon , exutis turpi-

bus flagitiosisque moribus , Philosophiie se dediderunt : at

in Jesu schola non soli duodecim iila aetate , sed et omni

postea tempore fuerunt plurimi,qui iu sapientum chorum

asciti de sua pristina vita dicerent : « Eramus aliquando et

)> nos insipientes, increduli , errantes , servientes

desideriis»et voluptatibus variis , in malitia et invidia agentes, odi-

)'biles, odientes invicem. Cum autem benignitas et huma-«nitas apparuit Salvatoris nostri Dei

, per lavacrum rege-

)> ncrationis et renovationis Spiritus sancti quem effudit in

)) nos abunde ^ , » tales eflecti sumus. « Misit cnim Deus , ut

» Proplicta In Psalnns docet , verbum suum , et sanavit eos,

))et eripuit eos de corruptionibus eorum^ » Addiderim su-

pradictis Chrysippum in libro de curandls Perturbatlonlbus,

ut in hominibus animarum allectus cohibeat, parum cu-

rare qualenam sit verilatis dogma , scd iis qui vitils occu-

pantur,remedia conari adhibere secundum varia sectarum

pnncipia. Dicit autcm : a Si voluptas summum bomnnsit,

»hacratione curari oportet pcrlurbationes : sin tria sint

))bonorum genera, hac itidem sentcntia ulenduin erit ad

»sanandos illos qui perturbationibus vexantur. » At reli-

gionis noslrai cahimniatores non vident quot fuerint, quo-

' Til. lu, j. — 2Psalm. cvu, -^.o.



^2 ORIGiiNIS

rum perturbationes compescuerit; quot, quorum vitla re-

presserit; qiiot, quorum efferatos mores doctrina mansue-

fecerit. Atqui aequum erat illos,qui suum erga societatem

tantopere studium venditant , doctrinae nova ratione homi-

num morLis medenti gratias habere , faterique eam , si vera

non est , saltem humano generi esse utilissimam.

LXV. Quoniam autem Jesus discipulos docens ne teme-

rarii essent, dixit illis : «Dum persequentur vos in civitate

»ista, fugite in aliam. Si in hac vos persequantur ,rursus

» in aham fugite * ; « simulque se iUis exemplum constantis

tranquilLTque vitse praibuit , dum ipse cavebat ne temere ,

aut intempestive , aut inconsuUo in pericula irrueret; hoc

rursum Celsus maligne carpit, et sic apud ipsum Judaeus

Jesum alloquitur : « Cum discipulis hac illac fugitas. » Quod

tamen Jesu et ejus discipuHs crimini vertit , idem fecisse

iegitur Aristoteles. Is enim ,

cum inteUigeretsibi tanquam

impio propter quaedam suae Philosophiai dogmata quae Athe-

nienses impia esse judicabant , conflari judicium; rehctis

Athenis , in Chalcide scholam habuit : hac suis famiharibus

reddita fug^e ratione: «Discedamus Athenis , ne iterum de

» tur Atheniensibus locus committendi sceleris,quale in

«Socratemcommiserunt; neve iterum impie agant in Phi-

»losophiam. » Dicit pra^terea « Jesum cum discipuhs huc il-

luc vagabundum cibos coUegisse ; » sed indicet vehm unde

didicerit turpem hanc sordidamque mendicationem. Nam

Evangeha narrant fceminas quasdam,quae fuerant suis in-

lirmitatibus hberatae, inter quas et Susanna erat ,discipuhs

victum e suis facukatibus praebuisse'. Ecquis vero Philo-

sophorum non accepit ab iis ,quos sibi notos erudiebant

qua3 sibi erant necessaria ? Scihcet id facere ,decorum ahis

et honestum fuit : cum autem idem faciunt discipuli ,quasi

turpiter et sordide corrogent cibos ,culpantur.

iMaUh. X, a3. — ^Luc. vnt, 3.



CONTRA CELSUM LIB. I. .^3

LXVI. Pergit apud Celsum Judasus interpellare Jesum«Quid opus erat te adhuc parvulum in ^gyptum trans-

» portari ? ne necareris ? at metus mortis in Deum non cadit.

» Angelus e coelis delapsus te jussit et tuos fugere, ne com-»>prehensi morte periretis. At non potuit magnus ille Deus,«qui jam duos propter te Angelos miserat, te proprium))suum fdium domi tutum praestare? )> Ex his videtur Celsi

esse sententia, nihil aut in humano Christi corpore, aut in

anima fuissc divinum, nec corpus ejus talefuisse, quale

descrihunt Homericoe fahula3. Jocans igitur in sanguinem,quem in cruce Jesus profudit , ait sanguinem illum nonfuisse

Huic siinilem, sacro qui manat corpore Divum.

Nos vero qui Jesu de ea quse in ipso erat divinitatc dicenti

«Ego sum via, veritas, et vita^)) aut ahud simile; huma-num autem se hahere corpus sic affirmanti : « Nunc autem

))qu?eritis me interficere , hominem qui veritatem locutus

))sum vohisS» fidem hahemus; ilhim quid compositumfuisse profilemur. Oportuit igitur ut

, qui humano morevivcre inter homines decrevcrat , non intempestive se in

mortis discrimcn conjiccret : sed paleretur se ducia nutri-

tus, quos Angelus a Deo missus pra^monuerat : primumquidcm his verhis: « Joseph , fdi David, noli timere acci-

))pere Mariam conjugem tuam; quod cnim in ea natum est,

))de Spiritu sancto est^ ; secundo autem sic : Surge et accipe

))puerum et matrem ejus, et fuge in .^gyptum, et eslo ihi

)) usque dimi dicam tihi : futurum est enim ut Herodes qucT-

))rat puerum ad perdendum cum '. » Uhi nihil scriptumquidem cst, quod mihi admodmn insolens videatur. Inulroque enim Scriptunc loco narratur Angelus JosephumaHocutus fuissc per somnium : at plurihus aliis contigit,

'Jo.ir.xiv, (i. — Md.vur,4o. — •"Maril,. x, 20.— ''Iil.n,i3.



nl^ ORIGENIS

ut per somiiium admonerentur quid facto opus esset; sive

Angelus , sive qua^dam alia res in anima imagines efforma-

verit. Quid igitur absurdi est , ei,qui semel naturam hu-

manam susceperat , humano more provideri ut pericula

decUnet ? Nou quod ahter id fieri non potuerit; sed quia

via et ordine saluti Jesu provideri oportuit. Ac certe satius

erat parvulum Jesum Herodis insidias vitare ,in /Egyp-

tumque cum nutritiis fugere donec insidiator moreretur,

quam si aut Providentia rebus Jesu consulens prohibuisset

ne Herodi parvulum illum interficere Hberum foret, aut

Jesus decantata a poetis Plutonis galea aiiove munimento

instructus fuisset, aut satellites adillum occidendum missi,

ut Sodomitie , exccecati fuissent'. Nec enim insohtum auxi-

Uum et supra modum illustre conveniebat ei, qui ut homo

testimonio Dei probatus docere volebat in se ,homine iUo

quem omnes videbant , inesse quiddam divinius ,

nempe

proprie dictum Dei fdium , Deum verbum ,Del potentiam,

Dei sapientiam , eum qui vocatur Christus. Sed de illo com-

posito , et de iis ex quibus Jesus homo factus constabat

non est hujus temporis disserere, cum de illa re quaidam

inter fideles et domestica , ut ita loquar ,qusestio habeatur.

LXVH.PosteaJudieus apud Celsum, quasi Grsecus quis-

piam eruditus Utterarumque Gra3carum peritus ,«Priscae fa-

vbulce, Inqalt, qu^e Perseum , Amphionem, yEacum, Mi-

» noaque narrant e diis esse natos , nobis non faciunt fidem.

))Tamen, ne omni probabilitate destitui videantur, res ab

)) ilUs hominibus gestas referunt magnas certe ,admirabiles

» et quse vires humanas superant. Tu vero quid insigne,quid

)) admirandum dictis aut factis praestitisti ? nihil hactenus :

wquamvis in templo te provocaverint Judsei , ut manifesto

)) ahquo signo te Dei fdium esse declarares^ » Adquae conf-i-

tanda , a Grsecis postulo , ut indicent quid tantum,tam

i

Gen. XIX, ii. — ^ Joan. x, 24-



CONTftA CELSUM LIB. I, ^5

splendidiim , tam utllc, tam nepotibus futuris profuturum,

illi homines cdiderint , ut fabulai,qua? illis divinum ortum

tribuunt, mereantur fidem. Sed nihil afFerent, quod vel

longo intervallo accedat ad ea quai Jesus fecit : nisi fortcnos

ad labulas historiasque suas rclegabunt, quasi vellent nos

illis sine ulla ratione credere , nostris vero rebus quamvis

cvidenter demonstratis derogare fidem. Affirmamus ergo,

quid Jesus feccrit, toto jam orbe innotescere, quippe ubi

Dei per Jesum fundatic sunt Ecclesia) ex iis, qui a malis in-

numcris fuerunt admeliorem mentem conversi. Ethodieque

Jesu nomen perturbatos animos componit, exigltdsemones,

medelur morbis , miram quoque mansuetudinem inserit,

mores in ofTicio continet , humanitatem , comitatem , suavl-

tatem inspirat iis, qui, non propter \iisc commoda huma-

nasque necessitates se Cliristianos simulant, sed quo par

est animo traditam de Deo , Christo , futuroque judicio doc-

trinam amplexantur.

LXYIII. Deinde Celsus olfaciens adductum iri quoe Jesus

fecit miracula et ex quibus pauca delibavlmus , fmgit se

concedere vera esse qu?e scripta sunt de curationibus , de

resurrccllone , de paucis panlbus cx quibus post multos sa-

turatosmulta supcrfuerunt , et quotquot exlstimatmirum in

modum ab Apostolis amplificata fuisse , tum , « Age , Inqalt,

«demus Iltc a tc gesta. » Sed confestim eodem illa numero

habenda esse ait, ac ea quae praesliglatores faciunt majora

sempcr acmajora polllcentes : et qua3 faciunt qui sunt/E-m)-

tiacis artibus eruditi, qui medlo In foro, paucis obolis ve-

uerandas suasartes venditant , da?moniaexhomlnibus prolli-

gant, exulllant morbos ^ heroum animas evocant, oplpara

convivia, mensas , bellarla , opsonla qua^ numquam fuerunt

cxhibcnt, agltaat anlmalia quai vere nulla sunt, sed vanaj

dumlaxat animantlum imaglnes. Mox ail : « An quia h(ec illl

«faciunt, Idcirco credendum nobis erit illos esse Dei filios?



h6 origenis

» Anpotlus dicendum improborum etnebulonum essehujus-

»modi artes? » Hinc perspicis Celsum ab admittenda magia

non alienum esse admodum. Nescio tamen an ille ipse sit

qui multos contramagiam libros conscripserlt. Verumtamen

quia hoc ejusproposito commodum erat,quae de Jesu nar-

rantur, comparat cum iis quae magia efficit. Et essent simi-

Ha si Jesus , ut qui magicas artes profitentur , nihil pra^ter

vanam speciem ostendisset. Nunc vero nullus praestigiator

per ea quse facit , spectatores ad morum emendationem ex-

citat , aut Dei timorem docet qui spectacuHs stupent , aut

studet persuadere ut vivant ,quasi Deo rationem reddituri.

Nihil horum pra3stigiatores faciunt quia non possunt, aut

non consihum habent, aut nolunt corrigendis hominibus

operam-dare, quippe qui ipsi turpissimis infamissimisque

vitiis referti sunt. Hic vero, qui miracuhs suis spectatores

eorum qucT bene faciebat ad morum correctionem adduce-

bat,quomodo non erit existimandus sepraebuisse non sokim

iUis qui proprie discipuH ejus vocati sunt , sed etiam rehquis

omnibus , exemplum optimae vitae ? Discipuhs quidem ut ex-

citarentur ad homines docendos quae sit voluntas Dei; re-

Hquis vero hominibus , ut ejus verbis et moribus potius,

quam miracuHs edocti quomodo vivere oporteat , eo spec-

larent, ut qucecumque facerent, Deo placerent omnia. Si

autem Jesu vita fuit ejusmodi ,quo jure quis eum cum praes-

tio-latoribus conferat, et non potius crediderit eum, cum

Deus esset, ut promissum fuerat, visum fuisse in humano

corpore , ut nostro generi prodesset ?

LXIX. Permiscet postea sermonemGelsus, et quae aqua-

piam secta dlcta sunt, omnibus Christianam doctrinam

consectantibus ut communia objlciens , «Dei corpus ,inquit,

»non esset, cujusmodi est corpus tuum. »Nos ad hcTec : Je-

sus in hac vita corpus humanum suscepit, quale a foemina

susciperepoterat , iUudque morti humaucE obnoxium. Quare



CCMRA CKLSUM LIB. I. nn

inlcr alia dlcimus illum fiiisse magnum pngilem, proptcr

humanum corpus , « per omnia tentatum * , » ut ceteri ho-

mines; non tamen ut ca^teri homines, cum peccato; sed

prorsus « sine peccalo. » Perspicuum enimnobis vide-

tur, eum « non fecisse peccatum , nec inventum esse dolum

»in ore ejus; » et quod « peccatum non cognoverit^ »

ideo ilium ut purum a Deo traditum esse proptcr omnes qui

peccaverunt. Deinde ait Celsus : « Dei corpus non ita satum

«fuisset, ac tu , o Jesu, satus es. » Suspicahatur tamen , si

natus est Jesus quemadmodum scriptum est, ejus corpus

posse aliquo modo caeteris esse divinius , et aliquo sensu Dei

corpus. Atque ideo negat verum esse, quod scriptum est,

iilum e Spiritu sancto esse conceptum;, creditque ex Pan-

theraj cum virgine congressu natum esse. Qua causa dicit

« Corpus Dei non ita satum esset ac tu satus es. » Sed de

his plura superius.

LXX. Pergit : « Neque corpus Dei talihus vescitur cihls : »

quasi ex Evangeliis prohare posset , Jesum cihis usum esse

et qualihus cihls usus fucrlt. Verum esto , dlcat eum man-

ducasse Pascha cum disclpulls , et non solum dlxisse : « De-

»siderio desideravi hoc Pascha manducare vohiscum% » sed

etiam revera manducavisse; addat etiam sitientem ad pu-

teum Jacoh hlhisse'', quid hoc contra ea quae de ejus cor-

pore dlclmus? Constat eum post resurrectionem piscem

edlsse\ Nostra enim sententia est, illum induisse corpus,

utpote natum e fcemina. « At tali voce , inqult, non utltur

sDelcorpus, nec talihus persuadcndi modis. » Hoec etiam

vilia sunt ac valde contemnenda. Nam Celso quls dixerlt Py-

Ihium qul a Gra^cls Deus hahetur, et Dldymeum ejusmodi

uti vocc, nempe Pythlae aut IMIletinfe prophetidis ; nec id-

circo lamen e numero deorum excludl Pythium aut Didy-

*Heb. IV, i5. — 2lsai. nu, 9. i Petr. 11, 22. 2 Cor. v, ai. — ^

hxxc.

XXII, i5. — '• Joaii. iv,6. — ^ld. xxr, i3.



1^8ORIGENIS

meum vel quemlibet alium similem graecanicum Deum in

uno loco constitutum.Multoautemsatius fuitDeum uti voce

quae propterea quocl cum potestate pronuntiaretur ,ineffa-

bili quadam ratione persuaderet auditores.

LXXI. Deinde convicium Jesu faciens ille, qui propter

impietatem pravaque opinamenta Deo , ut sicloquar, invisus

est , dicit , Iijec omnia esse praistigiatoris Deo invisi et sce-

lerati : quamvis , si proprie res et nomina examinentur,fieri

nonpossit ut Deo homo odiosit. Deus enim amat omnia quse

sunt , et nihil eorumqua3 fecit , odio habet. Neque enim

odio habens creasset. Si quid vero dictum est a Prophetis

quod id significare videatur, id generaU hac regula expH-

candum erit , scripturam de Deo ita loqui quasi humanis sit

obnoxius affectibus. Jam* quid me respondere oporteat ad

hominem ,qui in sermone ubi apta ad persuadendum argu-

mentapolUcitus erat , sibi rem agendam putat maledictis et

convicns quibus Jesum tanquam sceleratum et prsestigiato-

rem proscindit ? Hoc certe non est philosophi qui rem de-

monstrat, sed ejus ,qui , ut e faece plebis homines, ira se

transversum agi patitur : cum contra decuerit, re exposita,

de qua controversia erat , candide eam expendere ,et pro

viribus afferre quae ad propositum assequendum in mentem

venissent. Sed cum hic desinat sermo ,quem Juda^us apud

Celsum cum Jesu habuit , hic et nos Ubro primo contra iUum

scriptofinem imponemus. Deo autemdante veritatemillam,

qux falsos sermones disperdit ,juxta iUud : « In veritate tua

» disperde illos % » aggrediemur in sequentibus alteram pro-

sopopoeam , ubi Judaeus ab ipso inductus sermonem vertit

ad eos ,qui Jesu crediderunt.

» Vide D. Gaillon ,tora. ii

,pag. 53.

2 Psal. LTv, 5.



CONTR\ CliLSUM LIH. U.79

^A^VV»/V^^WrVV\\V*VVV'VV\'VK>/VV\VVNVV%W»'VVVV/V»N,V»VVXVV\VV.(VVXVV%^VV>VVXlV^

LTRER SECUNDUS.

I. Privio nostrarum ad eum qucm Celsus inscrlpsit ser-

monem verum responsionum llbro qul Ibi termlnatur ubi

ficta Judcei persona Jesum alloqui dcsinlt, quique in justam

excrevit molem, liunc subjungere statuimus, quo crlmlna-

tlones ab eodem Judoeis ad fidem in Jesum conversls vh-

jectcT repellantur. Ac primum illud mlramur, cur Celsus,

cum personas fingere statuisset ,

non Judaeum induxerit

potius cum iis e gentibus, qul fidem amplexi sunt, loquen-

tem,quam cum Juda^is. Sic enlm verislmilis admodum vi-

sus fuisset sermo contra nos compositus. At fortasse nescivit

ille,qui se omnia scire prcxdlcat

, quld hoc loco personis

fic'Js Irlbuere conveniret. Conslderandum Igltur quld dlcat

ad eos e JudcTls qiii credunt. Ait eos « rellctapatrla le^^-e

)) demulsos a Jesu, prorsus ridicule esse deceptos

, et in allud

wnoinen aliamque vltam transfuglsse, » Sed non advertit

eos qui e Judacis in Jesum credunt non patriam deserulsse

legem. Vivunt enim ex illlus praescrlpto nomenque suumducunt a paupertate sucTB legls secundum verborum si"^nlfi-

cationem interpretatcTB. Nam Eblon apud Judieos pauperemsonat

,et Ebionacl illi vocantur, qui e Judcxis Jesum pro

Chrlsto receperunt. Quin et Petrus ritiis JudcVicos Mosaica

lege prcTscrlptos observasse diu videtur : ut qui a Jesu non-

dum didicerat a lege secundum litteram sumpta ad leoem

sccuudum spiritum intellectam ascendere : quod quidem



3q origenis

Apostolorum Acta nos docent. Postridie enim quam Ange-

lus Cornelio visus fuerat monueratque ut in Joppen mitteret

ad Simonem qui cognominabatur Petrus : « Ascendit Petrus

»in superiora ut oraret circa horam sextam. Et cum esu-

«riret, voluit gustare. Parantibus autem illis, cecidit super

«eummentis excessus, et vidit coelum apertum, et descen-

» dens vas quoddam velut linteum magnum ,quatuor initiis

» de ccelo submissum in terram , in quo erant omnia qua -

» drupedia , et serpentia terrae et volatilia coeli. Et facta est

» vox ad eum:

Surge, Petre , occide et manduca. Ait autem

wPetrus : Absit Domine ,quia numquam manducavi omne

«commune et immundum. Et vox iterum ad eum : Quae

»Deus purificavit, tu communia ne dixeris^ » In his ad-

verte quomodo Petrus repraesentetur ut Judaicorum de

mundis et immundis rituum adhuc observantissimus^ Quae

sequuntur, manifestumfaciunt illum opus habuisse visione,

ut CorneHum sanguine non IsraeHtam et eos qai cum eo

erant , doctrinae fidei participes faceret : quippe Judaeus et

ex Judaicis traditionibus vitam exigens , contemnebat qui-

cumque extra Judaismum vivebant. Et Paulus in sua ad

Galatas epistola testatur Petrum metu Judaeorum , cum Ja-

cobus ad eum venisset , cum gentibus edere desiisse , « se-

» que ab iUis segregasse , timentem eos qui ex circumcisione

» erant ^ , » idemque rehquos Judaeos et Barnabam fecisse.

Atque consentaneum erat eos a Judaicis ritibus non disce-

dere ,qui ad Judaeos tum missi fuerant , « cum ii qui vide-

» bantur columnae esse , dextras dederunt Paulo et Barnabae

»societatis, ipsique in circumcisionem abierunt^ » ut illi

gentibus Evangelium annuntiarent. Et quid dico eos se gen-

tibus subtraxisse, qui Judaeos EvangeHum docebant? Imo

Paulus « Judaeis Judaeus factus est , ut Judseos lucraretur \ »

Qua de causa et ipse , ut in Actis Apostolorum narratur

^Act. X, 9.— ^ia. X, 34. — 3 Galat. n, 12.— ^lbid. 9. — 5 i Cor. ix, 20.



CONTRA CCLSUM LIB. II. g,

oblationem ad altare obtulit , ut Juda;is persuaderet , selcgis non esse dcsertorem'. Ha;c omnia si nosset Celsus,non his verbis fidcles ex Judajis iuterpellasset fictus ab illo

Judajus: « Quso vos intemperia; agebant, o cives, ut pa-

» triam legem relinqueretis, et ab illo quem modo alloque-

..bamur, allecti prorsus ridicule dcciperemini, et a nobis»in aliud nomcn aliamque vilam Iransfugeretis ? »

II. Scd quia sermo incidit de Petro et iis qui Christianamrehgionem eos qui ex circumcisione erant , docuerunt , nonahcnum fuerit hic

ex Evangelio secundum Joannem quod-dam Jesu dictum referre et enarrare. Sic autem habet •

« Adhuc mulla habeo vobis dicere; sed non potestis nor-» tare modo. Cum autem venerit ille spiritus veritatis , ducet» vos m omnem veritatem. Non enim loquetur a semetipso»sed quoccumque audiet loquctur^ » Hicqua^rimus ccqu.-e-nau. luermt multa illa qua;

Jesus discipuhs suis dicere ha-bebat, et qua; tum portare non poterant. Et dlco: Fortequia Juda;i erant Apostoll et Mosaica lege secundum litte-ram acccpta innutriti

, ha;c fuerunt qua. illis dicere habe-ct

:quocnam esset vera lex

, quarum rcrum co^lestiumumbra signisque cultus Judalcus constaret

, qua; futurabona pr;cscripti do cibo ct polu, dc feslis,

Neomeniis etsabbalis ritas ad.mibrarent. Ilujusmodi multa erant qua;habebat eis diccre; cum aulc.n dogmata qua; pene cono-c-nita et ad vir.Iem usq.ie aetatom coalita eiant, qu£eque%tdivina esse et sine impictate tolli non posse sibipcrsuaserant

" qiu .psa susceperant, perdiflicilc esse cerneret ex aninia

revellore,et pra; excellsnli qux secundum Christum

id e.tsccundum veritatem est, cognitione ostcndere et auditori-b..s pcrsuadore ilhi esse stercora et dctrimcnta-' , tempus o„po.aun...sexpectavit,dumvidelicet ct crucem passus essetet fuLsset c mortuis suscitatus. Eni.nvero auxilium intem-

' Ao,. x:.vr,, ,(i. - 2 Jo.-,,,. xvr, „. _ 3r|,i|;,,,,. ,,, g

G



o,. ORIGENIS

pcslivciis pr.Tslilnm q.i iHml nondn.a capere poterant

iverlcrc potuisset .pinioncm ,q«am de Jesn ctmceptam

animo habeb.nt , eum esse Christum el -vf"*- »- F''"™-

Et vide an non recta sH sententia huius loc. :« Multa habeo

„yobis dicere, sed non potestis portare modo.

»Multa

sunt enim i„ lege, qu. sensu sphitali ed.sser. ct exphcar.

debeant : nec ea ullomodo tunc mtelhgerc poterant Apos-

toh nati inter Jad.eos ct edncati. Credo eqmdem. qno-

nlam fignra crant Juda.ci iUi ritus ,veritns autcm qu. Sp^-

ritus S^nctus eos docturus erat , propter hancrem d,ctum

esse•

« Quando vencrit iUe Spiritus ventat.s, ducet vos .n

„ omnem veritatem^ : ,- quasi diceret , in omnem ver.tatem

rernm ,quarum hcet figura. tantum apud vos fuermt , verum

«ihilomiLns Dco cultum a vobis exh.ber. P" ftat.sÂûe ,

„t Jcsus pvomiserat ,venit Spir.tos ver.tat.s .n Pe .

.m

Cue dc 'quadrapedibns ,

serpentibus tcr.â, ct vola .hbus

cS dixit . Su.ê , Petre , occide et man.k.ca'

» Et vcn.t

ad eum supcrstitilne adhuc laborantem. Ad d.v.nam cn.m

vocem rcspondet: « Absit Domhie, cpna "«^- ---

«ducavi on.ne commu..e aut .mmundum. »ium Sp...lu,

nclus doccns quid.am do cibis ex vcr.tatc ct sp.r.iahter

e se senticndam:« Qua=, /n,«<XDensp..r.ficay.t, tucom-

Tmunia ne dixeris. » Post hanc visicnem Sp.r.tus yer.tat.s

Petr m in o.Bnem veritatem duxit ,eique mx.t multa

,

qu«,

dl adhuc cnm iUo Jesus secundum carnem versaretur.

nla e nonpotuerat. Verum de his aha se dab.t d.sserend.

S:,cum agcturde iis qu. ad htteralem leg.s Mosa.ca.

~Xc":! ' prop-iU.m est nobis Celsi ignorantiam

red ;.ûe.c, apud quem Judêus his verb.s suos popularey

.J..an.xv,,..-.lo»n.xv,,l..-'Ac..:s.3.

„VideD.Guilio„, tom.n.r»S.5"='»"l'l-



COIVTRA CELSUW LIB. 11. §5

»intcmperirc agcbant,ut palriam legem relinqueretis ?» et

reliqua. At quomodo a lege patria defecerunt, qui ejus

parum studiosos objurgant sic : « Dicite mihi, qui legem

«legitis, legcm non auditis ? Scriptum est enim, quonlam«Abraham duos filios habuit^« et qua3 scquuntur, ad ha3Cverba

: « Quae sunt pcr allcgoriam dicta. >, An patriam de-seruere Icgcm

,qui eam nunquam non in ore habent, di-

centes: « An et Icx ha^c non dicit? scriptum est enim in

»Iege Moysi: Non alligabis os bovi trituranti^ Numquid

» de bobus cura est Dco ? an propter nos utique h^c dicit ^

»Nam propter nos scripta sunt^ etc. » Sed h^c omnia Ju-da3us apud Celsum coufundit; cum longe probabilior ejusfuisset accusatio, si dixisset : « Quidam ex vobis pristinos)>ritus rcliquerunt exphcationum et allegoriarum nomine :

»nonnuIIi illos inlerprctati, ut loqui amatis, spiritali sensu

,

»mhiIo secius patria obscrvatis instituta : ahi quidam litte-»rali sensu contenti in eoque totum contineri spiritalem»scnsum arbitrantes, vultis simul et Jesum agnosci pro eo»qucm pra^nuntiaverunt Propheto^, et Mosaicam Icgem ex))inslituto majorum suorum observare. » At unde^ Celsotanta fuissct in his distingucndis pcrspicacitas

, qui in se-qucnlibus impiarum

omninoque a Jesu alicnarum hffireseonmcminit, imo et quarumdam, qua3 suprcmum prorsus ab-negant conditorem

; nequc novit Jsraelitas, qui , servata

patria legc,in Jesum credidcrint ? Nec cnim ei propositum

fuit sincero vcritatis studio omnia hoc loco investigare utsi quid utile nancisceretur, id admitteret : sed anfmo in-fenso hoec scripsit

, totus adevertcadum intentus simul al-

que audierit.

IV. Dcindc iUius Judreus cos, qui e populo Jesum secutisunt

,sic alloquitur

: a Hcri et nudius tertius, cum iii eum

»qui vobis os sublinebat, animadvcrsum est , a lege paliia

^ Galar. IV, a r. - - i)eut. xxv ,4.-3 ,, Cor. ix, 8.



o /ORIGENIS

54

..dclecistis, . Ubi nihil quiaem accuratum «d.t m us qua>

dixit , »t iam probatum est. Qu» sequuntur ahqu.d pondem

habere videntur : « Quomodo , cum a nostns sacns ducat.s

„initium, paulo progressi eadem iUa contemmtK,? Neque

„enim aliud vestroe doctrina. dicere habet.s m.t.um quam

. nostram legem. » Verum et Mosaic^e legis ritus htterasque

propheticas esse rehgionls Christianx pr.ma velu ..ud-

menta, et ab eis progressos tum prof.cere, cum .Ua scra-

rantur eorumque mentem inspicim.t ,cum quxrunt « se-

cundum revelationem mysterium tempor.busa^tern.s

»tncitum quod nunc patefactum est per scr.pturas Pro-

I tr,m' » et Dominl nostri Jesu Christi adventum. At

2n ;r: quod dicitis, qm prohciunt ab eis Mosa.cam

k.em despicatui haberi. Imo plus Uh honor.s delerun.

ostendu.n enim quam alta, quam abstrusa s.t sap.ent.a

eorl qua3 s„b iUls latent lltteris, inquas nunquam Judoe.

, trospexerunt,ut qui iUis legendis in superf.c.e et fabul.s

Lre.U. Quid vero absurdum est iegem esse nostra. doc-

trin=e, seu ,quod idem est , EvangeUi p.nnc.p.um cum

pse iesus Dominus ..oster iis ,qui .ps. fidem ..on habe-

h.nt dixerit : « Si crederetis Moysi ,crederct.s ct m.h.

:

de

»Be enim lUe scripsit : si autemiUius litteris non cred.t.s,

lomodo vcrbis meis credetis ' ? » Sed et Marcus unus ex

Etangehstis ait : « Initlum Evangch. noslr. Jcsu Chr. t.

M scriptum est in Isaia Propheta : Ecce cgo m.tto An-

ITum Inra .nie facicm tuam, qu. pra^parab.t v.am

uam a..tc tc ': » quibus docet Evangehi m.t.um a ser.p-

uris Judaicis pendere.Quid ergo nob.s adversatur .d,

;„ d Celsi Judius ait : « Sl quis enim vobis pr.d.x.t r.h.,m

^Dei inter homi..es esse venturum ,fuit is noster ct nostr.

L Propheta. » Quid cont.-a Christ.an,«mum fac.t Joa. -

:!! ii^Jcsum baptizavit , fuisse Jud..,m ? Nec cn,m mdc

K 2 Tnan V, 46. — ^ MaiC. I,

I.

1 Rom. xvr , 25. — ^ Joan- V' ^"



CO?(TRA CELSUM LIIl. II. 8j

conscquens est, ut omnis qui credit, sive aL gcntibus, sive

a Judaeisad Christianam doctrinam accedat, Mosuicam le-

gem litterali sensu interpretatam observare dcLeat.

Y. Postea etsi repetit Celsus quod antea de Jesu dixerat,

lilum apud Judacos suorum scelerum pcenas luisse , nos noniterabimus defensionem, cumprior abunde sufficiat. Deinde

quoniam ejus Judaeus ut absoleta et rancida despicit qua;

apud nos de mortuorum resurrectione , de Dei judlcio, de

mercede justis destinata, de igne qui injustos manet, tra-

duntur; videturque sibi Christianismum subvertisse , cumdicit nihil novum in istis a Christianis doceri; ad hcec res

pondendum est Jcsum nostrum cum videret nihii a Judseis

fieri, quod propheticis documentis dignum esset, parabola

significasse fore, ut ab illis auferretur regnum Dei, et o-en-

tibus daretur, Quamobrem vere nunc videre est Judseos

nihil pra3ter fabulas nugasque consectari , quippe qui lu-

mine careant quod illos in cognitionem Scripturarum de-ducat; penes autem Ghristianos esse veritatem, qua homi-nis anima et mens erigi atque attolli possit, qujEque illos

persuadet,

ut civitatem habeant , non qualem terrestres

.^ud.Ti,tcrrenam

,sed ccelestem \ Id manifcstum est in iis,

quiLegis propheticarumque sententiarum sublimitatem

perspiciunt, eamque aliis aperire possunt.

Vl. Esto,Jesus ritus omncs Judaicos observaverit, etiam

eos qui ad sacrificia pertinent, quid istud impedit, quo-minus illi ut Filio Dei credatur ? Jesus igitur est fdius illius

Dei,qui et Lsgem et Prophetas dedit : nec nos

, qui in Ec-clesia sumus, violamus Icgem, sed,

sprelis Juda^oram fa-bulis, investigando Lcgis et Prophetarum occulto sensuemcndamur atque erudimur. Enimvero Prophetc-e ut quiscnsum eorum qu^c dicunt

, simplici historia legisquc ver-bis et littera non circumscribant

, aliquando sicloquuntui-,

^lVIaiib. XXI, 43. - 2philij,p. itr, uo.



gg ORIGENIS

nimirum historias narraturi : « Aperiam os meum ,loquar

«propositiones ab initio

': )> aliquandoLegis ,

ut rei obscura^

et quse nonnisi auxiliante Deo capi potest, intelligentiam

postulant his verbis : « Revela oculos meos , et considerabo

» mirabiUa de Lege tua ^ »

VIL Ostendaut vero ubi vel in speciem arroganter dic-

tum a Jesu ahquid inveniatur. Quomodo arrogans ,qui ait

: ^

« Discite a me quia mitis sum et humihs corde,

et mve-

«nietis requiem animabus vestris^?» Quomodo arrogans

qui post coenam, veste coram discipuhs deposita, accinc-

tus hnteo, aqua in pelvim injecta, singulorum abluit pe-

des ' , et eos porrigere recusantem increpat his verbis :

« Nisi lavero te, non habebis partem mecum' ?» Quomodo

arrogans ,qui dicit : « Ego in medio vestrum sum, non ut

»qai recumbit, sed ut qai ministrat « ? « Arguat eum qms-

piam, quod falsa protulerit; atque ut probet magna ejus

fuisse mendacia, dicat quae magna, quae parva mendacia

sint. Est et aha ihum refehendi via. Nam falsum non est

ahud aho magis minusve falsum; quemadmodum nec ve-

rum est ahud aho magis minusve verum. EcqucTuam autem

impia commisit Jesus ? Haec iudicet Judc^us Celsi. An im-

pium fuit, neglectis, qu^e corporum erant , ca^remoniis ,

circumcisione, sabbatis , diebus festis , Neomeniis, et pu-

rorum ab impuris discrimine, evehere meutem ad legem

Deo dignam , veram, spiritalem, simukjue efficere, ut,qui

legatione fungitur pro Christo'

, sciat « Judgeis Judaeus fieri,

>,ut Judceos lucretur; iis qui sub lege smit ,quasi sub lege

,) esse , ut eos , qui sub lege sunthicrifaciat

'? »

^

VIIL Addit Juda3us apud Celsum , « muUos alios iis,qui

» decipi voluissent , tales potuisse videri ,quahs fuit Jesus.

)>^

Ostendat igitur non multos , non paucos ,sed unum

,qm

1 Psal. i^xvii , 2. - nd, cxvrn , i8. - ^Matth. xi, 29. -^ Joan. xiii, 4-

~ ^ Ibid. 8. - «Luc. XXII, 27. ~ '2 Cor. V, 20. - »I Cor. ix, 20.



CONTRA. C£LSUM LIB. H. 87

lanla cum potcslaic doctrinam .'cquc Iiujnauo gcncri uli-

Icui , icque a pcccaloruui colluvic avocanleui tradidcrit,

Quod ait Judccos ab iis qui in Christum credunt rcos agi

ijuod Jcsum ut Dcum rcciperc nolucrint ; ad id jam supra

responsum cst, ubi dcclaravi simul et quomodo Dcum illum

intclligimus, et secundum quid bomincm esse dicimus,

« At, Lnfjuit,quomodo nos , per quos omnibus hominibus

wnuntiatum est venturum a Deo ,qui dc improbis suppli-

);cium sumcret , eum ignominia afFccimus,postquam vc-

»nit? ^)Tam inepta3 intcrrogationi respondere videtur essc

ineptum. Pcrinde est cnim ac si quis diceret , nos qui tem-

perantiam docuimus, quomodo in hanc virtutem peccassc-

mus? Nos qui justitia) partes tuemur,quomodo injuste

egissemus? Ut enim apud homines ista invcniuntur , sic hu-

manum crat Christo, postquam juxta prophctias vcnit, fi-

deui non habcrc , qui Prophetis Christum vcnturum prae-

nuntiantibus crcdere se profitcbantur. Quod si addcnda est

eiiam alia causa , dicemus hoc ipsum a prophetis luissc

pncdictum. Clarc euim Isaias dicit : x Auribus audictis et

))noji intelligciis; oculis aspicieiis , ncc iamcn iniuebiaiini.

» iucrassaium est eniiu cor populi hujusS » clc. Dicant

nobis quid islud sit, quod, licct auditurict aspccturi craut

Jud.ci, pr.edictum tamcn Tuit forc, ut nccintelligerent, nec

aspiccrent quomodo aspici oportiiit. Perspicuum est ipsos

Jcsum videntes, nesciisse quis cssct; nec illuni audientes,

cx ejus diciis iniellexisse qua3 in co crat divinitatcni, quaj

pcculiarcm Dei erga Judaios curam et vigilantiam, in cos

Iransfercbai qui e gcnlibus in ipsum credcrent.

Quam-obrcm videre esi Judccos cx quo Jesus advenit, omuino dc-

rclictos, nec quidquam jam habere eorum, qua^ olim illis

digua vcucralione videbaniur, nullimi signum idlam eis

adcsse divinitatcm. Non enim amplius eis sunt Prophclic,

' Ls.ti. VI, (j.



§g ORIGENIS

non miracula : cum contra opud Christianos etiamnum mi-

raculorum aliquantiim supersint vestigia ,imo majora

,

quam apud illos fuere , aliquando fiant : et si hac in re quid

ponderis hahet nostrum testimonium , nos ipsi vidimus.

« Qua causa, » pergitCelsi Judaeus , « ignominiose a nohis

»ille hahitus est quem prsenuntiavimus ? An ut majores

»quam alii demus poenas? » Certe, inquam ego,majores

ahis dahunt Judsei , cum propter suaio in Christum incre-

dulitatem, tum propter aha opprohria, quibus illum affe-

cerunt : neque supphcium in judicii quodcredimus tempus

differetur; jam dederunt. Ecquse enim gens ,praiter solos

Judaios , a sua prsecipua urhe et a loco expulsa est, uhi pa-

trius cultus fuerat peculiariter constitutus ? Id tamen passi

sunt ut vilissimi homines , non tam propter alia sua crimi-

na ,quse sane multa perpetrarunt ,

quam oh ea ,quse in Je-

sum ausi sunt.

IX. Dicit postea Judseus : « Quomodo Deus a nohis hahi-

» tus fuisset is,qui

,prout vulgo ferehatur, nihil praestitit

»eorum quse promiserat; qui postquam a nohis convictus,

» damnatus , dignusque supplicio judicatus est,qua^sivit la-

»tehras et turpissime fugiens captus est, proditus ah iis

»ipsis quos discipulos nominahat? Atqui non conveniehat

»ini ,qui Deus esset, fugere, et vinctum ahduci :

indignis-

» simum autem eo ,qui Servator, Dei maximi fdius

,Ange-

»lus credehatur, relinqui et prodi ah iis quihuscum vixerat,

» quos sihi in suis omnihus privatis rehus conscios fecerat

» quique illo ut magistro utehantur. » Ad quai respondeo

Deum a nohis non existimari corpus illud Jesu quod suh as-

pectum cadehat et suhjectum sensibus erat. Quid dico

corpus ? Id ne de anima quidem a nobis creditur ,de qua

dictum est : « Tristis est anima mea usque ad mortem*. »

Sed quemadmodum qui dicit : « Ego Dominus Deus omnis

1 Matth. XXVI , 38.



COINIRA CELSUM LIIJ. II. g^

«carnis^; » et: . Antc me non est formatus Deus, ct post

>>me non erit\ » crcditur ctiam a JucLxms Dcus esse quianima et corpore Prophctoe tanquam instrumcnto utitur

quemadmodum etiam Graeci, qui ha3C dc se pra^dicat

iEquoris et spatium et numenis mihi nolus arenae :

Calleo muli animum, et fiintis nihil audio vocemS

eum judicant Deum esse voce Pythia? et auribus ntentcm :

sic ex nohis Vcrhum Dcus et Dei univcrsorum filius dixit

m Jesu: « Ego sum via

, veritas et vita ' ; » ct istud : « Ego»sumostiumS- »ct hoc ahud : « Ego sum panls vivus quimIc ccoIo dcscendiS ,>et si quid aliud his similc. Damusigitur Juda^iscrimini

, quod Jesum non existimaverint Deumesscquamvis Prophctic illum magnam potentiam et se-cundo post rerum omnium Deum et patrem loco Dcumessetestiflcati fuerlnt. Asserlmus enim patrem in creationc aMoysc descrlpta juhendo illi dixisse : « Fiat lux, ct , fiat fir-

'>mamcntum% «ci qua^cumquc Deus alia ficrl impcravlt :

eidem illi dlxisse :« Faciamus hominem ad imaginem et sl-

^m.htud.ncm nostram« : «Vcrhum autcm , ut jussum illl

luerat, fccisse omnia qux illum Patcr facere jussit. Atquchaec dicimus non quasi conjectura ducti; scd ipslsmct Pro-phctarum lcstimonils ctiam apud Jud.xos rccoptis nilimurin qu.hus dc Dco rehusquc ah illo conditls ha^c dicunturconccptLs vcrhls : « Ipsc dlxlt , et facta sunt ; ipse mandavit»etcrcata sunt ^ « SI enlm Dcus jussit , ct rcs creaLT sunt

'

qiiem juxta mentem propheticl spiritus putahimus talc Pa-

tns unpcnum cxequi potuissc, pra^cr eum, qui Vcrhum

est, ut ita loquar, animatum et vcrltas? Jam eum qul InJesu dicit :

«Ego sum vla , vcritas ct vita-, . „on esse ex

- li.al.cxr,vui, 5.- 10j^.,,^ ^^^.^ ^,_



f.^OIUGILINIS

Evangeliis circiimscripium quempium ,ita ul exlra am-

mam et corpus noii sit , expluribus locis eflici potest:pauca

tantum afferam. Joannes Baplista praedicens Lrevi fore ut

Dei Filius aclesset , non illo corpore illaque anlma circum-

scriptus, sed ubique proesens , de illo dicit :«Medius ves-

)) trum stetit ,quem vos nescitis ,

qui post me venlurusest *.

Si censuisset Dei fdium ibi tantum esse ,ubi Jesu corpus

videbatur, quomodo dixisset : «Medius vestrum stetit,quem

»vos nescitis? » Et Jesus ipse mentem discipulorum ad su-

blimius de Filio Dei sentiendum erigit , cum ait : « Ubi sunt

» duo vel tres congregati in nomine meo ,ibi sum in medio

))eorum \ ))Nec absimilis est ejus ad discipulos promissio

dicentis : « Et ecce ego vobiscum sum omnibus diebus us-

))quead consummationem Sc^cuii^ )>HaiC autem non eo di-

cimus ut Filium Dei a Jesu separemus. Verbum enim Dei

cum anima et corpore Jesu unum maxime post dispensatm-

nem factum est. Nam si quisquis intelligit quld sit adhffirere

Domino , et iili adhseret, is cum ipso unus est spiritus,ut

Paulus docet his verbis : « Qui adha^ret Domino ,unus spi-

)) ritus est " : )) quanto divinius ,quanto subhmius unum cum

Verbo Dei factum est id quod tum cum iHo compositum

fuit. Atqae etiam ipse apud Judseos manifeste declaravit .e

revera esse Dei potentiam, editis nempe miracuhs, quae

quidem Gelsus prsestigias fuisse censet; Judaji vero nescio

unde id docti tribuebant Beelzebul, dicentes : « !n Beelze-

,) bul principe da^moniorum ejicit dsem^nia \ )> Quod ab iUis

absurdissime dictum esse arguit Sahator noster, hac ra-

tione, mahtise regnum nondum fmem accepisse. Id hquebit

prudenter legenti hunc Evangehi locum; quem enarrandi

non est hic locus.

X. Quid vero Jesus promisit quod non prcTstiterit ? Id

1 Joan. I, 26. — 2 Malih. xviu ,20. — ^ Mallb. xxvirr

,20. -^ ^- i Cor.

Yi, 17.—

s Maltb. xir, 24.



CONTRA CELSUM LIR. II. qi

noLis probet ct ostendat Cclsus. At nLinquam poterit; namquidquid conlra Jesum aut contra nos affert , id vcl ex nar-

ralionihus maleintcllectis, vcl ex quibusdam Evangelii locis

prave dclorlis, vel ex Judaicis fabulis depromit. Sed quo-

niam rursus ait : « Nos illum convictum , damnatum , atquc

«supplicio di-num fuisse judicavimus; )> ostendant cujus

criminis illum conviccrint ii, qui contra illum falsa testi-

monia coinparare studuerunt : nisi forte magna causa fuit

quam accusatores protulerunt , illum dixisse : «Possum de-

» struere templum Dei et in triduo reparare \ » At quod dice-

bat de tcmplo corporls sul\ id illi, qu£e mens loquentis esset

non intelligentes, dictum putaverunt de templo lapideo

quod majore in lionore habebant, quam verum Dei Verbi

sapientiffi, vcritatis templum; quamvis hoc potissimumho-norari oporteret. Dicat quis quo pacto Jcsus iurplssimc lati-

tarit et effugium (/uasicrit. Et quid hac in re fecit, quod ipsi

vcrti dedecori possit? Sed, inquit , captus cst, Si capi , no-lentis cst

,non captus est Jesus. Nam opporluno tempore in

polcstatem hcminum venire sc passus est ut agnus Dei, quo

peccatum mundi lollcret': « Jesus itaque sciens;omnia quce

»veiUura crant supcr eimi, processit et dixit eis : Quem

»quicritis?Responderuntei :

Jesum Nazarenum. Diciteis :

»Eoosum. Slabat autem et Judas, qui tradebat cum, cum

»ipsis. Ut ergo dixit eis : Ego sum : abierunt retrorsum , et

«cecidcrunlin tcrram. Iterum er-o inlcrrogavit eos: Quem«qua^ritis? Illi aulem rursum dixerunt : Jesmn Nazarenum.» llespondil illis Jesus : Dixi vobis

, quia ego sum : si ergo me«quicritis

,

sinite

hos abire".

» Quin et ad eum qui opem elferre volcbat, servumque ponliflcis pcrcusserat atque ejusabsciderat »uriculam

, dixit :« Converle gladium tuum in^^locurn suum. Omnes enim qui acccperint gladium

, gladio«penbunl. An pulas

, quia non possum rogarc patrem



2 ORIfiENIS

» meum , et exhibebit mihi modo plusquam duodecim le-

»giones Angelorum? Quomodo ergo implebuntur Scrip-

»tura3, quia sic oportet fieri * ? » Quod si quis haec Evange-

Hstarum figmenta esse opinatur : cur non potius figmenta

fuerint ,qu^ adversus Jcsum et Christianos infensum odium

commentum est; veritas autem, quse Ktteris mandaverunt

ii ,qui omni poenarum genere propter Jesu doctrinam per-

ferendo demonstrarunt ,quam sincero erga ilhmi animo

essent ? Tanta enim , tam firma ad mortem usque constan -

tia argumento est , discipulos Jesu non fuisse eos , qui fm-

gerent de magistro suo quae neutiquam erant : Apostolos

autem pro certis habuisse quse scripserint ,sequis rerum

^estimatoribus inde perspicuum est, quod tot ac tanta per-

tulerint propter eum ,quem Dei fdium esse credebant.

XI. Deinde quod ait Gelsi Judaeus , Jesum ab iis proditum

esse, quos suos discipulos vocaverat , didicit quidem ex

Evangehis, sed plurium discipulorum numero unum Ju-

dam ea mente significavit , ut accusationi plus ponderis

adderet. At quae de Juda scripta sunt , non satis considera-

vit , Judam nempe contrariis de magistro distractum judiciis,

nec ex toto animo servasse debitam magistro reverentiam.

Nam illum proditurus ,

hoc turbae ad comprehendendumvenienti signum dedit : «Quemcumque osculatus fuero ,ipse

» est , tenete eum \ » Qua in agendi ratione nonnihil est re-

verentia?; quam si totam amisisset , hbere profecto ,etnulla

osculi adhibita simulatione , Jesum tradidisset. Unde per-

spicient omnes in anima Judae,

praeler argenti cupidita-

tem sceleratumque consihum magistrumprodendi ,

ahquid

admixtum fuisse quod Jesu sermones indiderant , et ex quc

ahqua sahem residuae , ut ita dicam , bonitatis species erum-

peret. Sic enim scriptum est : «Videns Judas,qui eum tra-

»didit, quod damnatus esset, poenitentia ductus, retuHl

. iJMaUb. XXVI, 52.— Ubid. 48. —SId.xx.vir, 3.



CONTRA CliLSUM LIB. II. o5

))lriginta argentcos Principibus Sacerdotum et SenioriLus,

Mlicens : Peccavi tradens sanguinem justum^: At illi dixe-

»runt : Quid ad nos ? tu videris. Et projectis argenteis in

»tempIo, recessit, et abiens laqueo se suspendit^ » Quodsi avarus ille Judas , furari solitus qua3 pauperum causa in

crumenam millebantur, pocnitentia ductus triginta ar^-en-

teos Principibus Sacerdotum Senioribusque restituit ; li-

qtiet hanc documentorum Jesn vim fuisse, qua3 proditorem

illum,qui nondum ca prorsus contempserat et proculcave-

rat, adaliquam poenitenliamadduceret. Sed et istud :

«Pec-»cavi tradens sanguinem justum% j> hominis est suum cri-

men confitentis. Jam vidc quam flagrantem ilH, quam

vehementem dolorem injccerit kcc criminum pcfinitentia,

ut nec diutius vivcre sustineret, et confestim projecta in

templum pecunia, recederet, abiret, se suspenderet sui

ipsius jadex: quo palamfecit, quantum

polestatis haberetJesu doctrina in sceleratum , furem

, proditorem Judamqui non omnino potuerat exanimo delere qucX a Jesu acce-

pissct. An dlcent Celsi gregales, quje pro])ant Judam

,

quantalibet fuerit in maglslrum suum perfidia, non fuisse

tam jn ab illo prorsus alicnum , ea fuisse conficta : id vero

unum esse veruni, Jesum ab uno e suisdiscipulis proditum

liiisse? An Scripturis addent Judam ex toto animo prodi-

disse? Alqui in admittendis vel rejiciendis earumdem Scrip-

turarum testimoniis, nihilpra^terodium sequi perabsurdumest. Sed de Juda

, si ita opus est , addenius argumentumquod advcrsariis pudorcm incutiat. Inlibro psalmorumcen-lcsimus octavus totus

, qui sic incipit : « Deus , laudem meam»ne tacucris, quia ospcccaloris ct os di)Iosi super me aper-

»tuni cst \ » valicinium de Juda continet. Ibi pra^dicitur

Judam ex Apostolorum numero fuisse suapte culpa cxclu-

sum;alumi aulcin in cjus locum fuisse subrogalum sicpi\T-

^ MaUh. xxvu ,3.-2 Ibid. 4. — 3 Psal. cxvui , r.



r ORIGENIS

nuntiatur : « Et Eplscopatiim ejus acclpiat alter\ wVolo

lamen Jesum fuisse pioditum ab uno e suis discipulis,qui

Juda pejor fuerit, et quasi ex animo projeccrit omnia quae

a Jesu didicerat : quid hoc Jesu aut religioni Cliristiana?

nocet? Quomodoinde coUigas falsamessedoctrinam? Quod

sequitur jam antea refellimus. Probatum enim a nobis est

Jesum non cum fugeret captum esse, sed nostrorum om-

nium causa volentem se tradidisse : ex quo consequens est

ut , si vinctus sit , vinctus sit volens. Quo nos docuit hsec li-

benter pati pietatis causa.

XII. Itec etiam prorsus pucrilia mihi videntur : « Bonus

))Imperator, Imjalt, et multorum milUum dux nunquam

))proditus est : ne facinorosus quidem latronum princeps,

,)et perditissimis hominibus imperans ,suis modo videretur

))utihs. Jesus vero ab iis proditus ,qui ipsi subditi erant,

» nec bonum Imperatorem egit ,

nec suacalhditate deceptis

))discipuhs vel eam erga se indidit benevolentiam ,qualem

)) erga suum , ut ita dicam ,principem latrones exibent :

»

nam non desunt historica monumenta ,quibus constet mul-

los Imperatores fuisse proditos a suis mihtibus ,et latronum

Principes etiam ab iis, qui pacta inter se constituta non

servarent. Sed estonuUus unquam Imperator latronumve

Princeps proditus fuerit : qui inde probetur contra Jesum

facere, quod ipsum unus ex ejus discipuhs prodiderit ?

Quoniam vero prc^ se fert Celsus philosophiam, lubens

iUum interrogaverim . an vitio dari possit Platoni,quod

Aristoteles, postquam viginti annos iUum audierat, ab ejus

doctrinadesciverit, de immortahtate opinionem vitupera-

verit,ideas inanium argumentationum ioco habuerit? Est

adhuc quod dubitem : rogo , an ,quia Aristoteles Platonem

tleseruit , Plato non fuerit in dialectica versatus; suas opi-

niones defendere non potuerit; falsa sint quae docuit? An

iPsal. cviii,8.



CONTllA CliLSUM LIH. II. O.)

vero ficrl potest,ut

,ill.Tsa Platonicc-e Phllosophi'ic vcriiate

,

nt ejus asseclac perlcndcrint, Arisloteles improhus et ino-rato

in magistrum animo fuerit ? Sed et Chrysippus In imillis

suorum scriplorum locis Cleanthcm morderc vidctur, alia-

quc ah ejus placitis docet, qnamvis adhuc juvcnis prima

philosophio) rudimcnta suh illo posuissct. Tamen per viginti

annosPIatonisschoIam frequcntassc dicitur Aristolelcs: nec

parum tcmporis Chrysippus Cleanthis discipulus fuisse! Ju-das vcro nc tres quidcm annos cum Jesu Iransegit. Sicmulta

rcperire est in vitis Philosophorum similia ilhs, qux

Cclsus Jcsu proptcr Judam objicit. EtPythagorciccnotaphiaextruchant iis, qui post aliquanlum tcmporis Philosophi^datum,adprimam vitam rediront; nec proptcrca rationeaut argumcntis infirmus erat Pythagoras , et cjus discipuli.

XIII. Sicposlca Judneus apud Gclsum : «?dulta haheo)>qu.'e de Jesu rehus

dicam eaquc vera ct divcrsa ah iis

»qiKT ejus discipuli scripscrunt: sed ea luhens pra^lerco. J

Qu.TnamoLsccro illa vera sunt, iis, qua3 scripta fuerunt inl.vangchis, d.ssimilia quae Celsi Juda^us pro^termittit P Anlorle rhctorico schemate usus fiugit sc hahcrc quod dicatncc tamcn pr.xlcr Evaugclium hahet quidquam quod vcri-tatc mov(>rc auditorcm qucat, aut cuo

Jcsus doctrinaquecjus manifestc accusari possint .^ Criminatur deinde disci-pulos, «quasi finxcrint pra^scissc illum ct pra^dixisse qua^-«cumquc sihi accidcrunt.

« Scd hoc verum esse, vel iuvitoCelso, dcmonstrabimus. Pra^sto suut cnim multa^ quarChristus edidit, vaticinia dc rcbus

, qu^ Chrislianis conti-gerunt etiam subsccutis temporihus. Et quis

non admircturistud: « Antc regcs et pivTsides duccmini proptcr n.e in

» lestunonium illis et gentibus ^, >. aliavc et similia

, uhi prT-nuntiat iulurum esse ut sui discipuli vcxationem patiantur ?

1 Vide D. Guillon, tom. rr, p.g. 58 vA soq ,.

••^Mallh. X, i8.



f.(\OKIGEINIS

Fxquae enim exorta est iiiter bomines doctrina propter

quametiam aliipmiiantur, ut quispiam ex iis qui Jesum

criminantur, dicat videntem eum impia sua falsaque dog-

matain crimen vocari , laudi sibi fore putasse

,si idem

eventurum suis, multo ante prsesignificaret? Nam si quos

oportuit ante reges et prassides trahi propter doctrinam,

quos aiios oportuit ,quam Epicureos qui Providentiam e

medio tollunt? Quos alios ,quam Peripateticos qui negant

quidquam proficere preces et mactatas Numini victimas?

Dixerit fortasse quispiam , Samaritis etiam propter suam

religionem poenas irrogari. Respondeo Sicarios capite dam-

nari propter circumcisionem ,qua se mutilant contra leges,

qua) solis illam Judfeis permittunt : nec unquamfuit Judex,

qui Sicarium suc^ religionis obssrvantem interrogans po-

testatem illi fecerit , aut absolutionem obtinendi ,si religio-

nem illam relinquere; aut moriendi , si in ea perseverare

mallet. Satis est enim ad supplicium ,si circumcisio m

ejus corpore deprebendatur. Solis vero Ghristianis(juxta

istud a Christo pnedictum : « Ante reges et pra^sides duce-

» mini propter me '

»)per Judices hcet ad extremum usque

spiritum quietis esse et domi secure vivere ,modo suam re-

lio^ionem ejurent ,sacrificia ex morte ofierant

,et sohta

juramenta pra^stent. Vide praeterea an nonhaec magna auc-

toritate dicta sint : « Omnis qui coi^fitebitur me coram ho~

),minibus , confitebor et ego eum coram patre meo qui m

,, coehs est : et quicumque negaverit me coram hominibus'

,»

quse sequuntur. Transfer te jam animo in illud tempus quo

h^ec Jesus dicit, et res ,quae nondum contigerant

,prcB-

nuntiatas considera , nisi forte lidem quidem ilh denegans

dices frustra illum nugas ejusmodi cfFutire, nequa emm

futura esse qua3 pr^dicit; animi vero dubius utrum ejus

dictis assentiri debeas necne, inquies :si haec comprobarit

iMatth, X, i8.— 2lbid. 32.



CONTRA CELSIM UB. II.

exitus, doctrina Jesu firma constiterit, regesque ot prssi-des ,le perdeudis iis qui Jesum confitcntur sedulo co<Mtave-rint, tum credemus magna illum a Deo data polestate ta-lem in hominum genus doctrinam invexisse,

h»cque nonpra=nunt,asse,

nisi quia persuasissimum habuerit, nihil

su» doctrinoc adversaturum, quod non facile superaret

i-cquis efam animo fingens fuisse se cum Christus loquere-lur

,

non admirahitur islud : . Pra;dicaLitur Evano-efium"istud in toto mundo, in testimonium illis et gentil,us' •

»si modo secum recogitet Jesu Chrisli Evangelium , ut ipseFa=d.xerat, omnibus Grascis, Barbaris

, sapientibus, et

.ns.pientibus ubique terrarum fuisse pra^dlcatum? Omnemcn.m humanam naturam subegit sibi verbum cum virtutepra,d.catum, nec ullum videre est hominum genus quodJesu doclr,„am admiltere recusaverit. Pr.,terea cogitetCels. Juda^us ille qui negat Jesum p.v-evidisse qua; sibi eten-

turaessent, quo pacto Jesus, dum adhuc Hie.u,salem sta-rct et totus rcligionis Judaica^ cultus in ea consisteret

, pra;-'l.xent q„x illi urbi a Romanis mala impenderent. Neccn.m d.c. potest Jesu familiares et auditores sine scriptisdoctnnam in Evangeliis descriptam tradidisse, et nihil lit-terarum suis discipulis rcliquisse , unde res ab illo <.es(as

d.sccrent Atqui in iis sc.iptis hoc legitur: «Cum vileritis..c.rc,.mda,-. ab exercitu Hierusalem, scitote quia appro-..p.nquav,t desolatio ejus'. . Tunc nulhis exercitus Hie,-usalem c.rcumdabal, circumvallabat, oLsidebat. Hoc enimfier, cceptum sub Nerone duravit ad Vespasiani lem-

salem. Quodquidem nan-at Josephus accidisse p,-opter Ja-cobum J.,stum, fi.a„.em Jesu qui dicebatur Cli,.isL t

VIII.



00OBIGENIS

XIV Ca:terum poterat Celsus , etiamsi faleretur aut sal-

tem daret prxvisa fuisse a Christo qua; sibi eventura es-

sent, hmus rei contemptum simulare ,ut erga miracula

fecerat,meras prc-estigias fuisse causatus :

poterat dicere

multos fuisse ,qui aut ex auspiciis aut ex augurus

,aut m-

spiciendis extis , aut observando natah die div.narent quid

sibi eventurum esset. At noluit istud concedere,ut mu-a-

culis maias ,qu* a Christo facta fuisse quodammodo con-

cedit, licet ea pra^stigiarum nomine videatur obscurare.

Verumtamen Phlegon in xin aut , ni fallor, m x.v Chrom-

corum , rerum quarumdam futurarum prfesc.ent.am Chr.sto

tribuit ,quamvis erret in nomine. Petrum pro Jesu appel-

lans; testaturque accidisse qua; prsdixerat :qua repro-

bat vel invitus sennonem quem ab auctoribus nostra= doc-

trince accepimus , non fuisse divina virtute vacuum.

XV Addit Celsus «discipulos Jesu ,cum m re man.testa

..dissimulare nihil possent , id excogitasse, ut dicerent .psi

„ pr.TCOg.iita fuisse omnia. » At vero non advert.t, aut ad-

vertere noluit ad scriptorum iUorum sinceritatem,qu. ta-

teantur ipsis a Jesu pra^dictum fuisse: « Omnes vos scan-

»dahzabimini in me in nocte ista' , » seque revera fu.sse

scandahzatos, hoc etiam pra^dictum fuisse Petro: «Ante-

„ quam gallus cantet , ter me negabis% » terque negassePe-

trum Nisi enim sinceri et bona f.de fuissent, sed, quod

putat Celsus , f.gmenta scripsissent , de abnegat.one Petr.

de discipulorum scandalo nunquam fecissent ment.onem.

Nam, etsi ha;c acciderint, quis ita accidisse probasset?

Ouinet hujusmodi facta pra.termitli oportebat, s. qu.dem

Evangehi lectores docere vellentcontemnendam esse mor-

tem cum agitur de Christianismi professione. Sed cum sc-

rent'vi atque virtute sermonis homines devictum .r.,

h«c

memorare non dubitarunt , nescio quomodo mhil noci-

iMauli. xxTr,3r. — ^lbid. 34



CONTRA CELSUM LIB. n.

tura lcctoribus, „cc "Ham datura negationis occas.WXVI. Omn.no auteni stolide ait : ,< Discipulos ha^c .le Jesu

» scr,psisse ut qua, contra illum erant , cxcusarent. Perinde»

^niuu ac si quis , ut proLet hon.inem esse juslum , injusta'

» ab eo facta narraret;ut probet esse sanctum

, c^des ab illo«patratas referret; ut probet essa immortalem, mortuum» sse afnr„K.ret

: pr.fatus ad singula, h.c illum ante pr.-

» d.x.sse., Stafm lK,uet exempli disparitas : quandoquLm

sta ue : " ";

''"' " '"^"'"'''"^ '^^^"1''"" P-Ponerestalucrat,

quomodo v.vere oporteret, eum etiam docuisscquomodo mon oporteat pietatis causa,- ut interim omittam

fructus allulsse, ut superiore libro demonstratum esl.DeuKle ex,st„nat^passio„is confessione non dilui accusat.o„em. sed confirmari. Nimirum nesciebat quanta de i apass.one sap.cnter scripserit

Paulus, quam multa etiamP ophet.s de.la pr.dicta fuerint. Illum quoque fugit h.-

.et.c..m quemdam dixisse, Jesum visum esse pati nl revcra passum esse. Neque enim , si h.-ec noWsse omn a

::r;:ti"':"^"'"' ""*'' '"-^ ^-^^ ^^:^:.

.esse pat. re non passum esse; sed aperte passum esse»conf.ten.,n..

. M..ltum abest ut dicamus

ChriLm^pe ec.ms passum esse,„e falsa sit

, q... vera ost , resurrec ^u. emm verc mortem obiit, is. si resu.-rexit, vere resurncx.t

:sed non vere resurrexit is, q„i vis..s Jst dum ^

.nor.. Quo.„an. vero derident incred.,1. q,.e de Jesu ( ]i

.csurrectioue credi,„us, Platouem huc ad^ducce J

' ^crt Ilerum Armenii Illiume.-ogo post d.,odecim

dies Lc a'--orasse qu. in inleris vidisset. Nec etiam hoc f o- .Ic ...c.-.t .uoredulis in memoriam .-evocare quod H

"

„ ,. ;"^' •'"'"'•'' '"ou,.„,entis no„ ipso tantum die „ue

•Pult. fueraut, sed etia„. inscquenti . egrcssi fuisse q'.:;



,00ORICENIS

ero-0 mirum , si ,qui tot humanam naturam superantia mi-

raculaedidit tamque evidentia , ut qui iUa patrata esse non

potest inficiari, ad prsstigias confugere cogatur; quid mi-

rum, inquam, si mors ejus quid majus pra; se ferat, ut

anima ejus egressa sponte e corpore, huc pro arbitno re-

deat ,postquam extra iUud qua^dam disposuerlt ? H«c Jesus

apud Joannem dixisse narratur : « Nemo toUit animam

„ meam a me , sed ego pono eam a me ipso. Potestatem

„habeo ponendi eam , et rursus potestatem habeo sumend.

» eam ' » Fortasse etiam e corpore exire occupavit ,

ut illud

servaret, nec ejus frangerentur crura, ut latronum qu. m

crucem cum eo sublati fuerant. Nam milites « pr.mi quidem

»fregerunt crura et aUerius qui crucifixus erat cum eo. Ad

„ Jesum autem cum venisseut, ut viderunt eum jam mor-

,tuum , non fregerunt ejus crura \ » Jam igitur refeUimus

istud « Unde hoc ab iUo prsdictumesse confic. potest."

Hoc autem aUud : « Unde probabitur, qui mortuus est

„iUum esse immortalem? . qul objicit, discat, si Ubueril,

immortalem non esse qui mortuus est; sed qui surrexite

mortuis. Neque solum non est immortaUs iUe qu. mortuus

est; sed ne quidem Jesus iUe ex dupUci natura compositus

antequam moreretur, immortaUs erat ,

utpote qui nion-

turus fuit. Non enim immortaUs qui moriturus est; sed qu.

non ampUus moriturus est , is demum est immortahs.

,< Christus autem resurgens ex mortuis jam non montur,

„mors iUi uUra non dominabitur', » etiams. refragentur,

qui ,quo sensu ha=c dicta sint, capere non possunt.

XVn.Valde stuUum et iUud : « Quis Deus, mquit, aul

,da=mon, aut vir prudens, qui hujusmodi incommoda sib.

„ obventura esse praevideat , non iUa ,siquidem posset

,evi-

.taret; sed in ea ,qua; pra=vidit , se pra.cipitem daret..-..

Nam Socrates noverat se, si cicutam biberet, mor.turun

) Joan. I, .8. ' Id x«, 32. ->Kom. vi,9.



CONTRA CiiLSUAI LIB. IJ. ^^^

csse: polerat, si Critoni credidisset, evadere e cislodia se^

sequc adeo mortis periculo subducere : sed maluit , id quodrationi consentaneum videbatur, mortem philosopho dig--

nam oppelere, quam indignaa philosopho vitam exigcre,Et Leonidas LacedcTmoniorum dux novit jamjam se mori-lurum esse cum iis quibuscum ad Thermopylas pugnareparatus erat

: pro nihilo tamen duxit ille turpiter vivere;sic suos allocutus

: « Sic prandeamus, tanquam apud in-

» feros coenaturi. » His multa simiHa reperiet, qui hujusmodi

hisloriiscolligendis delectabitur. Quid igitur mirum videri

debctsi Jesus, licet prc-escius rerum qu^ sibi essent obven-turc-e, ea tamen discrimina subiit qua) praividerat? Paulusejus discipulus

,cum audiisset quae sibi patienda immine-

rent, si Jerusalem peteret \ periculo se commisit, incre-pans eos qui ipsius sortem lugerent impedirentque quominusdluc pergeret.

Quin et multi e nostris, quamvis probe sci-rentse, si in confilendo Christianismo perstarent, moritu-ros; contra absolulum iri et suas facultates recuperaturossi desisterent; tamen despecta vita , volentes mortem pie-tatis causa occubuerunt.

XVin. Scquitur aliud «que stultum : « Si pr.Tdlxit, Iti-

y^qult, apud Celsam Judceas, islumproditurum esse , iflum

»vero negalurum; cur illum ut Deum non veriti sunt, ca-»veruntque iste, ne prodcret; ille, ne ncgaret.^, Non vidit

Cclsus homo illc sapicntissimus pugnantia se loqui. Nam si

ulDcuspr.Tnovit, nec fieri poterat, ut prcxnotio frustrare-tur; fieri utique non poluit, ut qui pra^cognoscebatur pro-dilurus, ,s non proderet; aut non negaret ille

, qui , utnegaturus, reprehensus fuerat. Sin aulem alter non pro-derc

,alter non ncgare potuissct, ita ut prcTmoniti, ille non

prodidisset, hic non negasset; verax non fuisset ille quidlcrum prodilurum, alterum ncgalurum esse dixeraL Si

* Ai l, XX r, 1 >.



J02 ORIGENIS

enim prfienovit prodltarum , novit malitiam unde nascitura

erat proditio ,quamque evertere pra^notio omnino non po-

ierat. Quemadmodum si praescivit negaturum, novit imbe-

cillitatem, qucT datura locum erat negationi , hacque de

causa negaturum esse praenuntiavit. Haec vero imbecillitas

coerceri confestim non potuit a praenotione. Unde autem

cepit quod ait : « Illi tamen eum nihili facientes prodiderunt

),et negaverunt? » Quam enim hoc de Juda sit aUenum a

veritate ,jam anle ostendimus; nec magis arduum est idem

de Petro demonstrare , quippe qui, postquam negaverat,

egressus foras amare fleverit\

XIX. Futile etiam est istud : « Certe ,incjuit ,

cum homo

«paratas sibi insidias proesentit et insidiatores prsemonet, hi

),deterrentur aproposito et cavent sibi. » Multi enim etiam

iis qui prsesentiebant, nihilominus insidias mohti sunt. Haec

deinde quasi ejus conciusio est : « Non igitur quoniam haec

.pr^dicta sunt, acciderunt. Nam impossibile est. Imo quod

))acciderint, ideo falsum est illa fuisse praedicta. Nam fieri

»non potuit ut prodituri aut negaturi essent ,qui praemo-

),nlti fuerant. » Sed subversis quae ante dixit, corruat ne-

cesse est et ista conclusio : « Non igitur quia praedicta erant,

)) acciderunt. » Gerte acciderunt, et quidemut possibiUa :

el

quia acciderunt, propterea praedicta fuisse verum est. Nam

vera rerum futurarum praedictio ex eventibus judicatur.

Cum igitur ait Gelsus falsum esse haec a Jesu fuisse prae-

dicta , falsi ipse convincitur ; sicut et hoc ahud quod dixit:

« Fieri enim non potuit ut prodituri aut negaturi essent

» qui praemoniti fuerant.»

XX. Quidposteadicat, audiamus : « Deus erat,Inquit

))qui haec prsedixit : proinde omnlno necessarium fuit, ut,

„qu^ praedicta fuerant , acciderent. Deus igltur suos ipsius

»discipulos etProphetas, qulbuscum cibum potumque su-

^ Matlh. XXVI, 75.



CONTRA CELSUM LIB. II. 1 o3

»mel)at, co adcgit, ut jus omnc fasque proculcarcnt : qui

»tamcn cum in omnes liomines bencficus, tum maximc in

»snos familiares csse debucral. Nunquam homohomini»raclus cjus mcnsac particeps paravit insidias : hic autcm

»Deo struit insidias qui eidem cum Deo mcnsa) accumhit;»ct quod ahsurdius cst , Dcus ipse suis convictorihus insi

»diatur, imo eos proditores ct impios efficit. » Ad ha3C,

qnla jubcs me ctiam iis Celsi argumcntationihus occurrcre!qua) mihi frivohx vidcntur

, rcspondco in hunc modum!Cclsusputat, quodpraedictumest, idco fieri, quia prse-

dictum est; id vero ihi nullomodo assentimur. Nec cnimdicimus cum qui praedixit , causam idco csse cur res futurasit, quia pra^dixit eam esse futuram : scd cum res futuraeliamsi prnDdicta non esset, futura sit, illam sui ppc^di-

cckLx locum praehuisse illi, qui pra^noscit. Atque lotum

hoc animo ejus, qui praedicit , obversatur : cum rcs hcecaccidcre possit

,et possitnon accidcrc

, e duobus hoc unumaccidct. JNcquc dicimus a pra^noscente cffici , ut res aut cvc-mrc aut non evenlre possit : ita ut qui pr^noscit , dicatH.TC rcs omnino futura est , et impossibilc cst alitcr ficri.

Atque hac ratione intelli-i par cst omnes pradictionos

quic vel in divina Scriptura , vel in GrcTCorum historiis re-periuntur deiis, qu^e in nostro posita sunt libero arbitrio.

Al.oquin vanas intcr captiones Iocuiii,cx Celso non haberctdla (|uam Dialcctici vocant hicrtem ct Ignavam rationem

,

quam tamcm sana^ mcnlis onmcs caplioncm judicant. Utautem res inlclllgalur, e Scripturis afferam vaticinia de''uda,

aut dlud Ipsum quod dc fulura illius proditionc Sal-vatornoster edidit

: ex Gra3corum autcm historiis oraculumLa.o rcdchtum, quod in pravsenti quia nihil mea) disputa-lion. on.c.t, vcrc rcddit.mi esse largior. De Juda igitur cxpersona Salvatoris dicitur cviii Psalmo qui sic incipit :

«Dcus laudcm mcam nc tacucris, quia os pcccatoris ct os



j^^ORIGEMS

,,dolosI super me apertum est ^. » Considera quae in hoc

Psalmo scripta sunt, ct invenies sicut pra^dictum est illum

fore proditorem, ita pra^dictum esse in iUo fore causam

proditionis , et ipsum fore dignum malis omnlbus quse ipsi

oL malitiam Proplieta imprecatus est. Has pcenas luat,

<^[yvo

„ eo quod , IrKjuit, non est recordatus facere misericordiam,

„et persecutus est hominem inopem et mendicum^ >> Po-

tuit igitur recordari facere misericordiam ,et non perseqm

quem^^persecutus est. Quamvis ergo posset, non fecit, sed

tradidit ;proinde dignus fuit malis qua ei Propheta impre-

catus est. Ad Grsecos quod attinet , celebri oraculo utemur

quod Laioredditum est hoc modo, seu verbis ipsis, seu

verbis vim eamdem habentibus illud Tragicus retulerit. Ei

igitur pra3scius futurorum sic loquitur :

Ne serito sulcum liberum iDvilis diis:

Nam si genueris filium , te morli dabit,

Et tua refuso sanguine undabit domus.

Ex quo perspicitur Laium potuisse hberorum sulcum non

serere. Nec enim iUi pr^cepisset oraculum, quod m ejus

potestate non fuisset. Poterat etiam serere,nec uUa eum

ad aUerutrum necessitas adigebat. Cum autem sibi non

temperaveritquominussereret, consentaneum fuit ut ca-

lamUatesiUas omnes pateretur, quas de OEd.pode, Jo-

casta, communibusque Uberis Poeto^ tragici celebrarunt.

Qu(e autem dicitur ignava argamentatio ,ea est qua ad ali-

quem qui ^grotus supponitur, ab adhibendo ad sanitatem

recuperandammedico dehortandum captioseqms uteretur,

sic interrogando : Si fatum tibi est ex hoc morbo convales-

oere- sive medicum adhibueris, sive non, convalesces.

Sed si fatum tibi est ex hoc morbo non convalescere;

sive

adhibueris medicum ,sivenon adhibueris ,

non convalesces.



jqQorigenis

Quis enlm nescit multos faisse, qui etiam iHis quibuscum

salemensaque communibus utebantur, struxerint insidias?

Referta est GrcTCorum

Barbarorumque historia ejusmodi

exemplis. Hoc ipsum crimem est, quod Parius lambicorum

carminum scriptor Lycamb^e exprobrat ,yiolatum foedus ,

quod sal et mensa conciliaverat. Sicenim canit

Tibi soluta jura mensseque et salis.

Quibus cordiesthistoriarumscientia, quiquein illis toti dis-

cere negligunt quod scitu magis necessarium est,nempe

quomodo vivere oporteat , ii plura exempla afferent,

quibus

evidens sit plures fuisse, qui insidias struxerint ns,quorum

mensse facti fuerant participes.

XXII. Hinc ,quasi nihil nisi aptum recteque connexum

dixisset ,

conchidit : « Et ,quod adhuc absurdius est, Deus

>, ipse suis convictoribus insidiatur , eosque proditores et

,,impios efficit. » Qua enim ratione Jesum aut insidias me-

ditatum fuise aut discipulos proditores impiosve fecisse ap-

probaret? Dicet fortasse id ex antecedentibus esse conse-

quens. Sed nemo est vel vulgaris ingenii, quin facile re-

fellat.

XXIII. PosthcTC dicit : « Si ita vis;:m est ipsi,nec passus

„estnisi ut patri morem gereret, manifestum est quaecum-

„que et Deo et volenti et sponte perferenti illata sunt sup-

„plicia , nuUam iUi pcenam attuhssenuUamque molestiam.»

Neque hic vidit se a seipso dissidere. Nam si concesserit

Jesum tulisse supphcium quia ita ipsi visum est, seque ip-

sumtradidisse ut patri morigeraretur; manifestum est ipsum

tuhsse supphcium , nec fieri potuisse ,ut quod ipsi a carni

ficibus iUatum est, non esset iUi molestum et grave. Invo

luntaria enim res est dolor. Si autem qu^ iUi inflictae sunt

pcena^,quia ita volebat , nuUam attulerunt molestiam

,nul-

kim dolorem ;quomodo concessit iUum tulisse supphcium i



,08OMGKNIS

pater subeunda illi esse jadicaverat : « Si non pctest hic

» calix transire , nisi bibam iUum , fiat voluntas tua. »

Qua

in re similis iUis est,qui malo animo divinas Scr.pturas au-

diunt, et . iniquitatem in excelso loquuntur. » H. emm v.-

dentur hoc audiisse , « Ego interficiam S » et .d nob.s dant

s^pe crimini : istud autem, « vivere faciam , » alto s.lent.o

obruunt : qua. tota sententia significat eos qui pubUco ex.-

tio vivunt seque peccatis inquinant , a Deo interfic.; sed .ta

ut meUoremiUis vitam ccnferat ,

qualem n.m.rum Deus

confert iis qui peccato moriuntur. Item aud.eru.it hoc :

«Percutiam';» istud vero additum non vident, « Et ego

«sanabo: » ubi Deus loquitur ut medicus ,qm nic.dendo

corpore molestisque inferendis vulneribus ,nox.a san.tat.-

que contraria eveUit ,quique in cruciatu vulneribusque non

conquiescit, sed iis corpus restituit sanitati ad quam velut

ad finem tendit. Nec etiam totum istud legunt:

« Ipse vul-

„nerat , et medetur ': » sed hoc tantum :

Ipsc vulM

Sic itaque Celsi Juda=us hoc memorat qu.dem : « U Pater

„ utinam possit caUx iste transire : » sed ca^tera s.let,

ex

quibus cognoscitur quo animo et qua constanl.a suam Je-

sus passionem pertulerit. In ha=c scrutatus Dei sa.p.ent.am

disserere multa possem, qua; convenirent i.s, quos Paulus

perfectos vocat cum ait : « Sapientiam loquimur .nter per-

» fectos'

; » sed iis in aliud tempus dilatis ,satis habebo pau-

cis dicere qua= praesenti proposito utiUa videbuntur.

XXV. Jam supra diximus quahdam esse d.cta ejus, qui

in Jesucrat, «primogeniti omnis creatur»', « utistud «Ego

» sum via , veritas et vita ', » et aUa ejusdem genens ; aUa au-

tem essehominisUUus ,qui in eo inteUigitur, cujusmod. hoc

est :« Nmic autem quajritis me interficere, hom.nem qu.

«veritatem vobislocutus sum, quamaudivi a patre'. » H.c

. Maub. x.v ,4.. - ^

. R«6- « . 6. - > Isai. ..V.., X,, .8-- ' Job. v

.8.^'.Cor.n,6 -«CoW.^.S - ' Joa„. ..v, 6. -' H. «", 4».



CONTRA CliLSUiM LIB. 11.j q^

igilnr, dcscribit Jcsus cam, quae in sua humana nalura erat,

humanae carnis infirmitatem , et alacritalcm spirilus : infir-

milalcm quidcm cum ait : « Pater, si possibilc est , Iranseat

» a me calix iste; » alacritatcm vero spiritus his verbis : « Ve-«rumlamcn non sicut ego volo, sed sicut tu. » Imo si dic-

torum sericm considcrari oportet , adverte prsmitti quod,ut sic loquar, ad carnis infirmitatem pcrlinet, et unum est;

postea vero,qua3 spiritus alacritatcm repra^sentant , ct plura

sunt. Unum enim cst hoc : «Pater , si possibile est, transeat

))a mccalix iste; » plura autem sunt hoc : « N©n sicut eo-o

» volo,scd sicut tu; « ct istud : «Pater mi , si non potest hlc

» calix transire,nisi bibam illum , fiat voluntas tua. » Obser-

vandum quoquc esl n^n dictum fuisse , « Transeat a me calix

»iste; ))sed adjunctapia veluti correctionc , sic :«Patcr, si

»possibiIeest,transeat a mc calix iste. »Scio aliam dari hu-jusce loci

interprctationcm , quae hujusmodi est. Cum Sal-vator praeviderct quas populus Judaicus ct Jerusalem lui-

turi essent pccnas ob facinora, quae in ipsum ausi fuerant,

praj suo in illos amorc volcns averti ab illo populo tot malaquai ipsi impendebant

, dixit : « Pater, si possibile est , trans-

)eat a mc calix iste. Quasi dixisset : Quonlam non possumebibcrc hunc supplicii calicem

, quin a lctota gens desera-

lur, oro ut transcat a mc calix iste, si ficri possit : ne tua

hcTc portio proplcr nefarium In me commissum facinus a te

rellnquatur. Sin, autcm , ut dicil Cclsus , neque moles^tum neque grave Jesu fuisset

, quod ipsi tunc temporis il-

latum est supplicium; quomodo qui seculi sunt, Illo velut

exemplo toleranda} propter plctalcm molesthc utl

potuls-sent, cum non passus esset humana, sed tantum patl visus

fuisset ?

XXVI. Adhuc Jcsu disclpulos, qiios semper finxlsse ponit, slc compellat Cclsl Juda;us : « Quamvis meras fabulas

»oblruscritis, vestra tamen figmcnta nc colore quldem veri



jj(,ORIGENIS

)) iUinerepotuistis. » Ad quod repono res illas ab eis facili po-

tuisse negotio occultari , si videlicet nullam Ae illis fecissent

mentionem. Nam quis nisi hosc in Evangeliis legisset, po-

tuisset nobis exprobraretalia Jesum tempore dispensationis

suae dixisse? Non intellexit Celsus haec duo in eosdem non

cadere , decipi credendo Jesum Deum esse eumque a Pro-

phetis pronuntiatum , et fmgere de illo quae vera non esse

certo noverint. Aut igitur non fmxerunt , sed sic sentiebant

€t nullo dolo scripserunt : aut mentiti scripserunt ,et hoec

nonsentiebant , neque decepti Deum illum putabant.

XXYII. Postea ex fideUbus ait esse , « qui similes illis

» quos eo impeUit ebrtetas ut sibi manus inferant ,primum

«EvangeUi contextum ter, quater, pluries mutant ,perver-

))tuntque, ut habeant quo res sibi objectas inficientur. »

Equidem non aUos novi ,qui Evangelii contextum immuta-

verint ,quam Marcionis , Valentini fortasse et Lucani secta-

tores.Id vero criminis nostrae doctrinae non imputandumest

in culpa sunt qui EvangeUa depravare audent. Nam quem-

admodum in phUosophiam male conferres ,qucne a Sophistis

Epicureis ,Peripateticis aUisve falsa? excogitatae sunt opinio-

nes; sic ,quia nonnuUi EvangeUa corruperunt ,

novasque

sectas a Jesu doctrina aUenas induxerunt , non continuo in

crimen vocari oportet verum Christianismum.

XXYIII. Quoniam vero postea Christianis exprobrat Celsi

Judseus, «quodProphetis utantur qui praedixerint quae adJe-

» sum pertinent , iis ,quae suprajam hac de re nobis disputata

sunt, addo debuisse iUum ,qui se omnibus parcere dicit, vati-

cinia ipsa in medium adducere , simulque , concesso verisimi-

les esse quas Ulis adhibent Christiani interpretationes , afferre

nihUominus qucc sibi videbantur prophetiarum usum ever-

tere. Sic saltem non visus fuisset,paucuUs aUatis verbis,

sumere sibi rem tanti momenti. Ac eo magis id necessarium

fuit ,quod ipse dicat , « sexcentis aUis probabiUus quam Jesu



CONTB.i €£I.SI;m LIB. K.

.acconimodari,.ossePr«phctarumvalici„ia.. Eth,.icsane

val,d,onetquomaxi,neco„nduntChristiani, argumento di-

l.genter obs.slere dehuit, et arreptis sigillatim iiiis vatici-nns demonstrare. quomodo illa

sexce„tis ahîs lon-ê pro-Labdms, quam Jesu, accommodari possiut. Verum nonammadv.-t.t Celsus id

,si diceretur ab homine qui scriptu-

l.tat,s hab.turum;„unquamvero dicturum esse .Juda.umquo. Juda.. persona. ascribit. Nec enim dederit JudaûsProphctarum vaticinia sexcentis ahis

quadrare magis, quamJesu;sedaffictas.„gulis,qua.sibimagisprobabitur%e'te„

t.a Ch„st.anorum .nte.-p..etatio„em propulsare conabitur:quod s. „o„ d.cetqua, faciaut fidem, saltem id aget sedulo.AXIX. Jam antc d.ximus duplicem Christi inter homi-

.nut,le fue.-.t refellere ,d quod fictus Judaûsaddit . Qui«venturus est, eum Prophet,e pra.potentem quemdam re-»gem, un.versa. terra3, gentiun. omniu™ exe.cituumque

»Do.„,num fore pro.iuntiant. „ Q„od vero sequitur, . tam»l>ern.c,osampestem ab illis „o„ fuisse p,-a.„u,Hiatam ,>lTc«gnosco Jua.orum stomachum, quo fit, ut nullo JZ,c..to null:.ve p,.obabiIitate Jesum vitupereut. Nec enîmJud.e., „ecCeIsus, nec alius quilibct p.-oba,-e unquam po-<er.tper.uc,osam pestem eun. essc, qui tot homines a vitio-.•...« proluv.e avocatos ad vitam natura, consentaneam ette,„pera„t,a c.-eterisque virtulibus on.atam advocavit.XXX. Adjecit et hoc Celsus : „ Nemo ejusmodi si<.nis

» .nterp,.etat,o„,bus prave detorlis, tam inanibus argumL, ^

:>et Deum et Dei filium esse den.ous.raverit. . Ut pr"a-llas ,.,terpre,atio„es ,-eda,gueret . adduclas opportuif- de-b«.U,t„jan,a.lIaarsumen.a exhibere, ut si qJd probab eco„, afferre v,susesset, id i,npugnare Christianus ten.a-'^t. et q,.a. objecta fuissent evertcre. Quod autem de Je"u



112 ORIGfiNlS

dixlt , debaisse illLim magnitudiaem suam ostendere, id exi-

lum habuit; sed id videre noluit,quamlibet evidentibus

aro-umentis astruatur. « Quemadmodum sol, inquit,

res

r.omnes illustrans primum se ipse ostendit; sic oportebat

» facere Dei Filium. » Et fccit quidem : « Orta est enim in

))diebus ejus justitia et abundantiapacis^ ))idque statim ac

natus est. Deus enim, cum gentes ad ejus doctrinam prae-

paratas vellet,providit ut uni Romanorum Imperatori pare-

rent : ne , si pbu^es essent reges gentesque essent a se invi-

cem aliense^ difficilius Apostoli exequerentur id, quod illis

a Jesu pra^ceptum fuit his verbis : « Euntes docete omnes

^^o-entes^ )> Atque etiam constat Jesum natum esse sub Au-

o-usto,qui in unum regnum maximam hominum qui in orbe

terrarum dispersi sunt , multitudinem veluti consociaverat.

Regnorum enim muhitudo impedimento fuisset, quominus

in totum orbem doctrina Jesu disseminaretur. Id efficitur

cum ex iis quae jam diximus , tum inde maxime ,quod pro

patrise defensione Lella gerendi necessitas fuisset; ut paulo

ante Augusti tempora superiusque factum fuerat,quando

ut Peloponnesios inter et Athenienses , sic inter alias gen-

tes bellum esse opus fuit. Quomodo igitur pacifica haec doc-

trina ,qua3 ne inimicorum quidem injurias ulcisci permittit,

potuisset invalescere . nisi totoorbe adventus Jesu, placatis

animis , dissidia omnia composuisset?

XXXI. PosthjEC cum Ghristianis expostulat , « quod cap-

» tiosis argutiis freti Fihum Dei asserant proprium esse Dei

))Yerbum; » putatque se criminationi vim addere, cum ait

nos , « pro Verbo illo puro et sancto quod Fihum Dei esse

wprc-edicamus, exhibere despicatissimum hominem, flagris

)) cffisum , et in crucem actum. )> In superioribus jam omnes

hac de re compendio repulsae sunt Celsi criminationes. lUic

enim ostensum est corpus et animam humanam suscepta

iPsal. T.XXI, 7. — ^Matlh. xxviii, 19.



CONTRA CEISUM LIB. n.'

-t

«uisse a pnmogenito omnis cveaturw; i„ rerum J,„l„c'

',-

c«ndai.,„e jussissc Deuu., stati.que illas

«!;""';n.que Deu. VerLun, fuisse

, ,ui^,2^.^^:''"''-

al.cnum fuerit uti lcstimonio cuiu „2T '"°"

» VerLum suum,ct sanavit 00! erZ eT""

''" ""'

«niLuseorun.... Quod autc. Ccl uTCnJjXr'"-

nal. cu,n sic loquentcm inducens : „Si v"lu "tv"''-F.I.US Dci, assculimuret nos;, id a n .lln r'

'''

-divi,

quanniscum uûltls ^ru

'

Z**"" '"'""

<Iitant, colloquium haLueS,' ' " "P"""^^ -""

"""1. Qii.ppc ,„, „,tco,„„, i||„ (.1

.

""«ler-

.n.m. „ .ci„ p„,i,„,„, „«i.L, " d.l?:';"'"""

=:; ::::.::";;,:;

-°r'-

-'•--=

«dunicsse scripscrunt; » ct strenuun, ali, .„-d .fft«t. cun,ait.. ,.Ac,ue faLri u.or tan : tfr.r

''""

».g— t.

»Quid hoc ad ren..^ Esto. nou ig J 'o •!

.00 contra „os .P Fae ignorasse. IIIuc ne sequl "r u .^

l'ouune s„a.u non ducat orI.nnem3 m ..'"^'"'"P''"-"

«'-n.n, regcs non rclcrat ?P,:l' a :;r:-'' '^

"' P-l>c.-cs a pa,.pcrIL„s parentlLus, ^^ ," ^ ff^

"" '

-"tur.P E.,.o i„ hls diutlus in.mo,.a..i ^pC:;:;:^Tr ; cum pcrsnicuum <\i «f'^'^caneum \ide-

1qîcuum sil eliam nostra êtale cv dlvlili

* Psal. cvr, ao.

VJII.

8



11

!l.,'stribu«,ueparenlibus natos esse quos.la>n Maria pa,-

lUUbiiiuLicsj 1

/i.irp^ Pt renessentium.

XXXIII. .Q-"l i""5"». "'?""; '".,,.' ?i.il

lu-

•*;r*i':»::XiVri::.iL o.,„a„, ,«.™....

ganli elsi st enuua h, deb;mus nisi exEvan-

i„ iis qu. e.

--f-"";';'

J;: L, seissas petras ,aperta

geliisqu.narranJ-0^^^^^^^^^âd i.L f-e dis-

""""^ll^rtTctareLe xnedia die et defeeissesole.n?

rTli Cets fid- Seripturis adjungit ubi Chnst.anos

Qiiod si i.eisas im i

^^ tem ilUs

criminandi occasionem dan^-^^^"?^;;^^^ Heus

1 f nVi Tesudivintatemconstituunt,clicemus .

abrogat ,ubi Jesu a v

aesineaue illas contra nos

tn ' lut omnibus fidem abroga, desineque

;V Tnt si credere malueris omnibus qu^ continent

r . <uo imperante Christum crucifixum esse constat.

f": mLu queis tunc terra suecussa est ,Phlegontem

t^Lrttu^lcimo veldecimo quarto Chromcorum

'''STs:: CITJud.us jocatur scilieet, et istud

BaSÎJud Euripidem, quod novisse nng.tur, n. 3esum

*orquel

,pse Deus , sunul atque vola.n ,me solvel.

,. • •

.•I1.1....C Cr.-Kcorumcurent : sed voio

Rari tamen Juda3. qm l.lte.as Grsecorun

flicuem e Judaîs iUarum fuisse c..r,os..m; sequ.tur-ne u ,

Jje rinctumnon solverit, solvere Jesus -^-on,.U^^

TZ potius ex nostris scripturis Petrum v.nctum cu -

todia , Angelo vincula dissolve.Ue ,egressum fu.sse

,et Pau

1 Act. XII, 7



CONTIIA CELSUM LIU. U.

lum c,™ Sila Philippis i„ „rLe Macedoni.. cum l;'"str.„gcre„t,.r, divina polestate solutos fuisr; ,1'^carcens fu.sse patciactas '. Verum h»r 1

'^'"' '"''"'

Celsus. aut iguota prorsus ill esT h.c Li r""'.?'"^'haud duLie dixisset pr.estigiatores Is lo

''"'"

t-ionihus vi„cu,a diL,u„p:„t. :: ^ LTes ^:

'"î

'""'""

utsuaderetea,qu«apudnos«arrauturli h.i

pr.«stigiatorum artes. « Sed neoue is ^/J""'^'^'"-^ ^"Pra

»>!"' m furorem versus et dilaceratus

2 n^"""'«'"^'

ill".n no„ tam a Pilato, qu ! sllt l'

"

f""^''""''''

» tradidisse„t eum J„d.i ^ ! fuissed'lr,lZ "''''Tl.xorum gente, qui a Deoproptorei dl,' ^'™ " '^"-

'--m dispersi su„t ct Zto^1^^^,^ '''''''

iuvicem separati. Cur autem splJZZ!"''''''"xore Pilati

narrantur. ea.n vi^ „0^•

71' '""'"

W. ut „.itte.-et qui viro diceret.^.NMili

!?'"""»'11' J"-sto; multa e„im hodie p,.ssa su„ n

'"'"'

«cn,'? „ Ac rursus tacens ,«^^1 •

^"-™ P''"!"'^'-

lânt,e. Evangelio sJZlZ t

'''"""^"''»-ôn^pro-

chl.'n.vdem cocci„eam ^^.ZmT^^Jr': '

'^T'manu imposilam.

Unde h.-uc didicisli 'cl,

=""''"'^'n««

Evangeliis.P Ergo tu h.c videhas exprTh Jtu dt'' "" '"^

tores vero „o„ providerunt, le tuioue ^ J

"^

''''''"P-

eadem; alios vcro exemplum inde s u.r'"''"'***''«='=

eos,

,ui rident et suhsanLnt^10^.?:;:""''^"""'^'

ter illa.n gene.-ose morten. oppetiviAd„"?"''

'

'^"'''''P'

•orum illorum si„cerita.em,'e'

Jl\

^ZÎTT'>o'nHmm causa passus est tanta p. ti nt t ,1""'

"""tate, ut neque quod dam„at,.' fo.- a

n"tT

"^""

".->"<' quidquam aut fecisse aut dixissei- t"

?'"; ""v.ii' KMli possit.

'«-'atui, quod ig„a-



XXXV. « Cur non, pergit ille, sin minus anlea,sallem

.nunc divinum quidplam exerit , sese hac infamia levat, et

.illatam sibi patrique in)uriam ulciscitur? >> Dicendum eo-

dem modo interrogari posse eos eGraecis ,

qui providentiam

admittunt ccnceduntque fieri prodigia :cur non Deus in

eos animadvertit qui Numini injurias inferunt, et e medio

tollunt providentiam ? Quob dicent Grreci. ut hanc repel-

lant criminationem , eadem et nos et mehora dicemus.

Factum est autem e coelo prodigium, nempe sohs defectio

ahaque miraculaSquihus constitit, eum, qui cruci affixu^

erat, hahuisse divinum quidpiam et quod hominum vulgu^

non hahet.

XXXVI. «Et sanguis ille, inquit postea Celsus, qui e

» corpore m crucem suUato fluxit ,fuitne

» Huic similis , sacro qui manal corpore Divum?»

Ita Gelsus captans risum : nos e seriis Evangehis ,velitnoht .

prohamus cx Jesu corpore fluxisse sanguinem non fahulo-

sum et qualem Homerus descrlbit ; sed cum jam esset moi-

tuus, « unus mihtum lancea latus ejus aperuit,

et exivit

«sanguiset aqua. Et qui vidit testimonium perhibuit,^

et

),

verum est testimoniumejus ; et illc scit quia vera dicit \ »

Ac aliorum quidem mortuorura corporum sanguis cogitur,

nec limpida ex illis manat aqua; e mortuo autem Jesu cor-

pore, res mira ! sanguis et aqua, percusso latere,fluxe-

runt.' Sin autem iUe qui ad calumniandum Jesum et Ghris-

tianos e scripturis prave intellecta testimonia colhgit, quj^

autemJesu divinitatem confirmant ,

praetermlttit ,prodigia

voluerit audire, legat Evangelium , et videat Genturionem

ct qui cum eo Jesum servabant , cum viderent terrae mo-

lum et ccxtera qu^ facta essent , timore magno perculso^

exclamasse : Fere liic homo Fiiius Dci cratK

i Lac. XXV ,45. - 2 Joan xtx, 34- -

^^ L^c. xxxn,47-



CONTRA CELSUM LIB. H., ,„

XXXVII. Poslea homo ille, qui non alia ev Eângeiio

^neri quam qca, notare posse putat , Jesu vitio dat , . ouod»s.l, con.pulsus

ca„K,ue impatienler ferens, quam tameu"vel û.vrs e plehe patienter s.-epe suslinet, fel et acetum» «v,d,s faucbus hause,il. , Id quidem sensu t.opologico ex-pl.car, posset • sed hic satis fuerit communem hanc respon-s. nem adh,be,-e, illud a Prophetis fuisse p...nu„tiatL.

U„ ,st,: ,< Dederunt in

escam meam fel , et i„ siti mea po-..tayeru„t me aceto'. „ Dicaut Judaî, quis ha=c apud Pro-phetam d.cat

: nobis ex historia aliquem exhibeant, quipro esca felle usus fuerit. et aceto p.-o potu. Aut si dicereu

.fuer.nt h«c de Christo cp.em ve„turum evpectant

,-ntclhgcnda esse: coutinuo „os ,epo„emus : Quid veta

<I"«n..„us hoc a P,.ophetis pr.dictumeve„erlt? Cc.-te hoc>

a.c.„,„m lo,.ge ante Ch.-isti tempo.-a editum . ali.que pro-

,t :.erir;r"'r'^' ""'^ "-"'"'^•^ "^^ o-tas'o.:„es

i em< h i'

"'7''?""'"' P~'-"t Jes,.„. eum esscqu^.„ U.,.s u.„ P..o,.het.Dei,.,e Filiu,„ pr.sis„ifieaveruut.AAA\ III. S.c dc,„de uos iler„,i, inicpellat Jud.Tus. Nob,s ,g„u,. ..,.,mini ducitis

, o fidelissimi! quod

hu„c pr,;«Deo „on habeamus, cp.odque „on assc„lia,„,„. i||u„. Ln>.nu„. causa pass,,.,. esse . „t et „os supplicia „o„ p :

. .mescamus:' „ Ad c,,.,.sic ..s,,o,K]ebim..s

.•'j„d..is q„i 1.cr.n„„. due.,„us,c,uod lege et P..ophclis innu„.i,i ci m

.•^nuu . ,,„ ,, „„,„, ^„,^^^ ^^^^^^^^^ ^___^^^__^

^-..na

e-ô (.h,.,st„„. de.mo„s,..amus, et suam incredulitatcm

hocnom.„e p....etexant,c,..od ca solverint ; .,c,,„e , e,„„ ..o.tr'

'"H habeaut l.dem: ,|„amvis ct ,.ost s„sccp,.-e „os„.a- „,-

...... e„.p..s .„ ,„i, di,,. „,;, j,,^,„„„, ^.^^^..

,^_^^l.«c ,.c..,e..c„do cons,.l„isse ho...l„„„. „,I|i„„ .,

•

, •

, ,„4^„



j i 8 ORIGEKIS

adventu slLl proponenlem non homines prias judicare quam

eaqu^ ipsis facienda essent, edoceret; nec statim malos

punire et felicitate donare bonos ,

sed stupendo prorsus

modo et divina virtute in omne hominum genus suam doc-

trinam disseminare, ut Prophetae vaticinati fuerant. Cri-

mini ducimus ,quod excellentissimam potestatem declaranti

nednmcrediderint, ab illo daemones in Beelzebul principe

dc-emoniorum ejici ex anima hominum dixerint. Crimini du-

cimus, quod, postquamJesus , ut ubique regnum Dei an-

nuntiaret , non urbem , ne vicum quidem Juda^ae adire

dedignatus est , hanc ejus benignitatem in invidiam adduxe-

rint^quasi vagabundus hsec loca pererrasset ,anxie vitam

trahens in ignobiU corpore. Non enim ignobile ( st tales

^erumnas sustinere , ut utiha pra3cepta tradantur eis,qui

capereilla possvmt.

XXXIX. Ecquod manifestius mendacium, quam quod

ait Celsi Judaeus : « Jesum, cum neminem potuisset,quam-

»diu vixit, persuadere, ne suos discipulos quidem,his af-

,,fectum esse suppUciis?» Unde enim adversus eumPonti-

ficum , Seniorum , Scribarum Judaeorum exarsit invidia ,

nisi quod sua persuadendi vi vel in deserta pertraheret tur-

Las quc^ iUi adh:erebant , non solum quia delectabantur

germonibus ejus qui semper loquebatur quse audientibus

attemperata essent, sed propterea maxime ,quod miracuUs

eos ia admirationem rapiebat ,qui sermonibus fidem ad-

jimgere recusabant ? Nonne etiam plane mendacium est

(( iifum ne suos quidem persuasisse discipulos? » Equidem

humanum quid pra) timore tunc passi sunt, utpote nondum

ad fortitudinem exercitati : at non exuerunt quam de eo ut

Christo conceperant opinionem. Nam Pelrus vix negaverat,

cum sentiens quo se malorum prrecipitasset ,egressus est

foras et flevit amare ^- ca3teri vero moerore percussi ex iis

iM^l^h.-Kxxi,-:^.



CONTRA CELSUM LIB. 11. l]n

c|uaB illi acciderant( adhuc enim illum admiraLanlur ) :

po.stqnam illis conspicabilem se postca pr.-ebuit, roborati

sunt, multoque firmius quam antea, eiimDei fdium esse

crediderunt.

XL. Jndignum autem est philosopho quod sibi in ani-

mum inducit Celsus, Jesu pra3stantiam inter homines non

m doctrina sahitari incorruptisque moribus consistere,- sed

oportuisse, ut contra id quod suscepta ab se persona pos-tulabat, ageret, et assumpto mortuli corpore

non more-retur; aut moreretur quidem , sed non ea morte, quajexemplo esse queat aliis qui eo ipso discent pro pietate moriet eam libere coram eis profiteri

, qui pietatem impietatenon dignoscentes, pios pro impiis habent , eos vero

, qui fal-

sis de Deo opinionibus imbuti potius ad qu^ccumque alia

quam ad Deum firme impressam animo de illo notionemiiccommodant, piissimos esse arbitrantur : idque lum maxi-me, cum interlicere student cos

, qui evidentia unius su-]>remiquc Dci pcrculsi se tota mente ei ad mortem usquedcvoverunt.

XLI. Jesum prrcterea culpat Gelsus larva Judaica per-sonatus

, « quod sc non ab hominibus malis immunem» ostcnderit. >, Dicat ille a quibus malis non se Jesus ostcnde-nl nnmuncm. Nam si intelligit illa qua^ mala proprie vo-cantur

,ostcndat aliquod ejus opus malum : sin mala appcl-

lat paupertalem, crucem, insidias a pcrditis hominibus illi

comparatas; ergo cx illo Socrali eliam acciderunt malaquandoquidcm sc m>n potuerit illiusmodi malorum exper-

t(Mn prxslare. Quot ctiam apud CnTcos philosophi fucrint,qni spontc paupcrcm vita? conditioncm cligcrcnt

, GvxcosMuc hislorix doccnt

, in quibus Icgcrc cst Dcmocritum suash'-cultalcs ovibus dcpascendas dimisisse ; Cratetem , ut sc

•n hbcriatem .ssererct, simulquc Thcbanis i^ratificarctur

('largitum cssc pccuniam, quam ex pr.xdiis vcnditis confc-



120 ORIGEmS

cerat. Et Dlogenes prae nimia frugalltate in dolio habitavlt,

nec idcirco in malis eum fuisse quispiam sanae mentis

dixerit.

XLII. Quoniam negat iterum Celsus « Jesum ab omni

» reprehensione abfuisse , » dicat ecquis eorum,qui ejus

doctringe assensi sunt , scripserit quidpiam , de quo vere

Jesus reprehendi queat. Aut si nihil ab illis acceperit si ^

mile , dicat unde petitum hoc in Jesum jecerit. Promissls

suisfidemfecit Jesus,benefaclendo illis qui ipsiadhajserunt.

Et cum ea ,qua3 praidixit , impleta jam videamus omnia

Evangelium in toto mundo annuntiatum , discipulos per

universas gentes ejus doctrinam pervulgasse , eosque ante

reges et pra^sldes non aha de causa ductos quam propter

illam doctrinam, illum admiramur , nostraque in eum fides

novum quotidie robur accipit. Equidem nescio quae soli-

diora clarioraque argumenta desideraverit Celsus, quibus

Jesus fidem faceret iis quae praedixerat : nisi forte voluerit

ut apparet, eum, quem non agnoscit pro Yerbo quod caro

factum est, nihil humani expertum esse nec factum esse

exemplum ,quo homines excitarentur ad hujus vitae incom-

moda generose perferenda : nam haec videntur Celso mise-

randa et ignominiosa : labor quippe iih est omnium malo-

rum maximum , vohiptas uutem , extremum bonum : quod

quidem admiserit nemo eorum,qui providentiam defen-

dunt , et fortitudinem ,patientiam , magnanimitatem in

virtutibus ponunt. Nihil igltur immlnuta est fides In Jesum

iis quae perpessus fult; Imo virlbus aucta est in lis, qui for-

tes atque animosl sunt , et quos docuit vitam proprie vere-

que felicem non esse hujus temporis , sed futurl , ut Ipse

vocat , saecull ,* quam autem In praesenti saeculo vlvlmus

eam esse calamitatibus plenam, vel primum maxlmumque

animae certamen.

XLIII. Hinc sermouem ad nos convertens : « Non dlce-



CONTBA CliLSUM LIB. II. ,j,

»lh inc/ult, illum, ciimnon posset qni hic degebant pei-.suadere.profectum ad inferos fuisse , „t qui iiiic suntper-»suaderet.

» Quantnmvisnoiit.dicemusiliumhic nonpaucossed tanto numero persuasisse, ut ob eam rem insidia, fue-rmt ilh comparat.-e

; et postquam corpore exuta est animacum nudis corpore animahus colloquia habuisse et ad se'convertisse eas qua. voluerunt ' , aut quas certis quihus-dam^ratiomLus sihi notis vidit ad sua documenta magis

XLIV. Qua, suhjungit, prorsus inepta sunt : « Si , Inauit»vos ahsurdfs quihusdam excogitatis rationihus quihus rC»dicuh decept, eslis, vos arhilramini pra.dare defcnsos-»<|uid yetat quominus quotquot alii damnati miscre perie-

:;r' ' P™^'^»""-^ "« divinioresque Angeli existlmen-

hcript.ns s,ipp|.cia pertulit, nihil simile hahere iis, nuiP-pter magicas artes aliudve crimen misere perie ur^emo e„,„ „,,e„dere potuerit quidquam ah imiLtorihu:actum, quod a crimm.hus, qua. iuter homines vigent -it-quea mahti. velut i.iundatione animas converteril Sml» .-

.» pergit Celsi J ida-us Jesum c.im latronihus

comp-

•ans. „ de lalrone et de homicida suppliciis affeCo impu-"«lens ahq.us d,x..i.it

: J,ic „on latro, ied Deus erat : s' I.emm latrocmiorum sociis pr.-cdixit fore, ut patereturZ

llum a ]) ad „os d,^sce„dlsse. quia ,alia passurum esse

e pr.nu„l,avit:

.lei.ide „os de ilh. ,>|.si compliratione f.iissoal> Cvangehisp.-a.n.onilos. Jhi onim h.gltir Deus . cuin

ir;r :':;x;''j"-'-\'"''-;'-'^'"''H';petiere.m crucligi,huncquc ,„ler diios lalrones cruci

"'"•"'''«-^^'•^v, .8.LUC. XXU,, ,9.



J22ORIGENIS

siifHxerunt. Ac Inter latrones Jesus semper affigltur cruci

cum id supplicii suis discipulis veritatisque testibus infertur;

eodem cumiHis damnatur judicio. Quod si qui, ut suam

in conditorem pietatem puram et integram ex Jesu doc-

trina conservent, nuUam contumeliam nuliumque mortis

genus reformidant, ii cum latroniLus conferri possunt ;Je-

sum utique istius doctrinse parentem consentaneum est a

Celso cum latronum principibus comparari. At neque iste

publico commodo moriens , neque iUi pietatis causa suppli-

ciis mulctati, solique inter homines quibus ob verum Dei

cultuminsidi.^struantur, non injuste interimuntur; neque

non impie- Jesu structas sunt insidiae.

XLY. Vide obsecro ' quam leve sit quod de discipuhs

qui tunc fuerunt , dicit : « lUi qui cum eo videbant,qui vo-

«cem ejus audiebant ,qui iUo magistro utebantur, cum

))inum suppUciis excruciatum morientemque aspicerent

), nec ctim illo aut pro iUo mortem occubuere ,aut supph-

,)ciacontempserunt; imo sediscipulos ejus esse negaverunt;

„ et vos cum iHo commorimini. )> Hic iterum Celsus,ut nos-

tram criminetur doctrinam ,peccatum quod Apostoh re-

cens initiati et adhuc imbecilhores commiserunt ,ex Evan-

gehis arripit creditque verum : at quae iUis post peccatum

recte gesta sint ,qua hbertate Judaeos adierint

,qune ipsis

supphcia ab Judc^is iUata fuerint ,qua constantia mortem

proJesu doctrinaoppetierint, haecomnia aho silentio dissi-

mulat. Neque enim Jesum audire vohiit Petro praedicen-

tem : «Cum autem senueris, exlendes manus tuas^,etc. »

quibus Scriptura subjicit : « Hoc autem dixit , sigmficans

»qua morte clarificaturus esset Deum. )> Pro mhdo quoque

habet Jacobum fratrem Joannis ,Apostolum ,

Apostoh fra-

irem ,gladio c^sum ab Herode fuisse propter Jesu doctri-

1 Vide D. Guilloii , lom. ii,pi'S. 82 et seqq.

2 Jo.'in. XXI, iB, 19.



CONTRA CliLSUM LIB. ir. 1^5

nam ': nec pkiris facit quae propler eamdem Petrus et reli-

qui Apostoli summa fiducia fecerint , ut cum, postquam

flagellis cassi fuerant, « ierunt

a conspectu concilii gauden-« tes quod digni liaLiti fuissent pro illius nomine contume-)) Iiam pati,

), multaque longe majora tolerantife et fortitudi-nis argumenta dcderunt, quam illi e Grcecis, qui his virtu-tiLus cxcelluerunt. Ilinc apud Jesu auditores hoc illius

prajceptum aL initio invaluit, spernendam hanc esse vitamqnampleriquc ardent; aspirandum ad

solam illam , quajDei vita3 similis est.

XLYL Nonne etiam mentitur apud Cclsum Judûs, cum

ait : « Jesum,dum pra^sens adesset, nonnisi decem nautas

»puLIicanosque sceleratissimos ascivisse sihi , ac ne omnes»iIIos quidem ? ,, Palam est enim vel Judôs ipsos fassurosesse, illum non decemmodo, non centum , non mille,

sedmodo quinque, modo quatuor millia , tot denique siLi con-

cdiasse homines, ut illum in deserta, sola tantê Deo perJesum credentium multitudini continend^ paria , sequeren-iur, uLi non verLis solum

, sed et operiLus eos doceLat. 4t-que eadem perpetuo recoqueiis ille , nos idem facere coât.tamnus enim

,ne ullam ex illius criminationiLus pr^teHre

sdentio videamur. Ha3c igitur apud illum ordine sequitur •

« ^î dum viveret, nemini persuasit, post mortem autem

«ejusquicumque volunt, tam multis persuadent , nonne»rcs est perquam aLsurda .P),Cum dicere deLuisset, si qui-dem consentanea loqui vellet : Si , eo mortuo , non qui sim-plic.ter volunt, sed qui volunt et possunt , tot persuadenl;

quunto plures ejus, dum viveret, et potentiori sermone etliJClis persuasos fuissc crediLile est?

XLVIJ. Postluxc percontatus « quo argumento animum»Huluxerimus ilhim esse Dei iilium , „ siimit siLi hoc res-ponsum quod nostrum esse flngit, « id nos animiim in-



124 ORIGKNIS

»> duxisse,qula scimus eum passum esse , ut malitiae parens

)) destrueretur. » Suppetebant enim noLis alia sexcenta,

quorum minimampartem attulimus , nova postmodumDeo

dante allatari , et refellendo vcro , ut putat , Celsi sermone

et aliis in locis Lene multis. Delnde quasi dlxissemus eum a

nobis existimari Dei fdium ,quia passus est :

'-( An non ,m-

>ujait, et alii multl passi sunt, nec minus turplter?))ln quo

Celsus imitatur vlllsslmos eorum ,quos nostra doctrina ha-

Let adversarios ,qui putant ,

quod Chrlstus cruci affixus

fulsse perhlLeatur , consequens esse , ut omnes eodem sup-

pHcio affectos veneremur.

XLVIII. Jam ssepe Celsus, quia inficlari non poterat mi-

racula ,quae Jesus fecisse scribitur, illa prsestiglis tribuenda

esse calumnlatus est ; et nos contra s?epe pro vlribus pug-

navimus. Nunc autem nobis quasi interrogatis qua causa

illum esse Dei fiHum judicaverimus , id responsi ascribit,

nos ita judicasse , « quod et claudos et ca^cos curaverit :)>

quibus addit : « Quodque , ut dicllis vos , mortuos susclta-

» verit. )) Claudos et coecos a Jesu curatos fuisse quamobrem

illum pro Christo Delque fdlo habemus , inde perspicuum

est, quod et in prophetiis scriptum sit ;c< Tunc aperientur

))OCuH csecorum, et aures surdoram audient , tunc sahet

))claudus ut cervus^ )) Mortuos autcm fuisse suscitatos ,nec

istud commentos esse qui EvangeHa scripserint ,oeque con-

stat, nam si figmentum esset^ phires suscitatos recensms-

sent eosqae dlutlus in monumentis dixissent fuisse mora-

tos. Illos contra, qua3 sua sinceritas est, perpaucos enume-

rant : nimirum Archisynagoglfdiam de qua ncscio cur dixe-

rit : Non mortuaest, sed dormlt\ ))pccuHare qoid de lUa in-

quiens quod omnibus mortuis non inerat; et unicum viduoe

fiHum, queni miseratus vita3 restituit,jussls bajulis consis-

tere; tertium denique Lazarum jam quatuor dies in sepul-

^ Isai. XXXV, 5. — ^ Luc. tiu, ^h..



CONTIH C.M.SVM l.IB. II., .^

-

ci-0 inclusum. Qua de re condMiorcs harnm rei-um .Tstlmalores et pra;serlim noslrum JudjBum admonebo , «uemadmodum fcmporc Elizrci Prophet.-c multi erant leprosi solus

vero sanatus cst Naaman Syrus; sicut multa. vidux fuerunt.Ttafe EI..-C propheta;

, ncc tamcn ad ullam missus est Eliaspr.cfcrquam ad Sarephtanam in Sidonios, qua; divino c,uo-dam judicio diVna crat

, eujus gratia miraculum in pancsIrophcta faceret; sic multos, dum Jesus i„ vivis essetmortuos fuisse

,scd solos csse suscitatos

, quos suscifari ex-pcdire

Vcrhum judicavif, ut mir.ncula illa non solum «na-rumdam rerum signa cssent, sed etiam per sc ad admirahi-lem Evangelu doclrinam multos allicercnt. Ego aulcm dixc-nm JesM diseipulos secundum ejus pronnssmn maiorapatrassemir..cula', cpu.m illa Jcsu, c,u«suL scnsum cadc-I>anf. Quotidic enim patcfiunt oculi corum qui mente c.-ccicrant

:

aurcs eorum,

qui ad vocem illius qui eos ad virtuteml.orfaLafur, erant surdi , avide audiunt qu.^c dc Dco beata-que vitaapudillumfruendadicuntur:

mulliqui ckudi erant.{uoad homincm, ut Scriptura vocat, intcriorem^ nuncdoctrma sanafi non simplieitcr saliunt , scd saliunt ut cerva....Icstum serpc:Uib.,s animal, et eui viperarum virus omaei.occre non pofost. Hi enim

, postquamsanati sunt nccip.unf a Jcsii polcstafem calcandi iis pedibus, quibus antc.

ufi uon pote.-ant, serpcnfes et scorpiones' malifia., afoucadeo tofam inimici potenfiam; idque nullo vulncris po,.;culo

,

utpofc ita fortes facfi, ut nulla pofenlia

, nullum d.-cmonum virus I.-cdcrc illos queaf.

XLIX. Jesus discipulos commoncns , utsibi cavc-cntnon ab m,posforiLus simpliciter et iis

, qui qualicumqucmodo miracula p.omitfercnt (nequc cnim hac de re moniloopiis crat

),sed ab iis

, qui sc Dei Christ.im esse pr.Tdicarcnf,et ad sc quibusdam pr.-cstigiis Jesu discipnlos allccta.-c ni-



J42GOHIGENIS

tcrentur, interdum dicit: «Tunc si quis vobis dixcrit:Ecce

),hic est Christus, aut iUic , noHte credere. Surgent enim

),pseudochristi et pseudoprophetae , et dabunt si^-na et pro-

» digia magna , ita ut in errorem inducantur ( si fieri potest)

),etiam electi : ecce prsedixi vobis. Si ergo dixerint vobis ,

), Ecce in deserto est , nolite exire; Ecce in penetraUbus,no-

„ Hte credere. Sicut enim fulgur exit ab Oriente et paret

), usque in Occidentem : ita erit et adventus Filii hominis *; „

interdum vero sic : « Multi dicent mihi in illa die:Domine ,

),Domine, nonne nomine tuo comedimus, et nominetuo

),bibimns, et nomine tuo dsemonia ejecimus, et virtutes

„ multas fecimus ? Et dicam eis : Discedite a me ,quia estis

„ operariiiniquitatis'. » Celsus autem qui Jesu miracula nihil

ab usitatis apud homines prcTestigiis discrepare pertendit

sicloquitur: « hicem et veritatem ! ille ipse sua voce di--

»serte admonet, quemadmodumvestra scripta testantur,

„ futurum esse , ut et ahi eadem miracula facerent ,improbi

„tamen et praestigiatores. Quin et Satanam quemdam no-

„minat hujusmodi rerum insignem artificem :ita ne ipse

„ quidem inficiatur, nihil iis inesse divinitatis , sed esse fla-

» gitiosorum hominum opera. Oppressus autem veritatis vi-

»ribuset ahorum artes detegit , et suas ipse simul redar-

„ o^uit. An non igitur miserum est ex iisdem operibus istum

»quidem Deum , illos autem sceleratos judicari? Cur illos

„ potius ,quam hunc , ex iisdem rebus sceleratos existimem

„pra3sertim cum ipse contra se testimonium ferat? Nam

,, aperte ipse confitetur illa prodigia nonesse divinae naturae

»sed impostorum quorumdam et sceleratorum hominum

»indicia. »Hic vide an non evidenter Celsus Jesu verba ad

pravum sensum torqueat. Nam quae dicit Jesus de venturis

signorum et prodigiorum patratoribus prorsus diversa sunt

ab iis quifi Judieus apud Celsum deblaterat. Si Jesus disci-

1 MaUh. XXIV , 23. ~ 2 Id. VII, 22. LUC. XIII; 26.



C0M'1\A CELSUM LIB. ll. jy^

pulos monuissct simpliciter, utcavercntabiis, c|ui miracula

promittcrcnt, nec addidisset, quid se esse jactitarent

, for-tassc locum haberet Judasi suspicio. Scd quoniam iiquos

Jesus a nobis vitari jubet, se Ghristum esse pra^dicant :

quodnon faciunt praesti-iatores; ct dicit pra^terea fore, utimprobis moribus quidam in ipsius nomine miracuJa effi-

ciant, et d^mones ex hominibus expellant : id vero potiusomnes pra^stigiatorum artes , ut ita loquar, exterminat, Jc-suque ac discipulorum ejus divinitatem constituit : quando-quidem fieri

potest , ut quis , usurpato ejus nomine , et anescio qua potcstate instigatus ut se Christum esse simulet,similia iis

,qu^ Jesus

, facere ip.e, et alii Jesu nomine si-

mdja 18, quae veri discipuH, facere videantur.

L. Ac Paulus quidem in secunda sua ad ThessaJonicensesepistola declarat quomodo revelandus sit « homo peccati

«fdiusperditionis quiadversatur et extolhtur supra omnewquod dicitur Deus

,aut quod cohtur, ita ut in templo Dei

sedeat ostendens se tanquam sit Deus ': «rursusque Thes-

salonicensibus dicit : . Et nunc quid detineat scitis , ut re-

» veletur in suo tempore. Nam mysterium jam operatur ini-«quitatis

: tantum qui tenetnunc, teneat, donec de medio» Jiut. Et tunc revelabiturille iniquus

, qucmDominus inter-

«ficict spiritu oris sui, ct destruct illustralione adventus

»sui eum, cujus est advenlus secundum operationem Sa-» tana? in omni virtute et signis et prodigiis mendacibus

, el»in omni scductioneiniquitatis iis qui pereunt^ «Moxadditcausam

,cur iniquus ille in vita versari permittatur : « Eo

»quod charitatcm veritatis non receperimt; utsalvi fierent.

» Ideo mittit illis Deus operationem erroris , ut credant men-^'dacio, ut judicentur omnes qui non crediderunt veritati»scd consenserunt iniquitati >. n Dicat nunc aliquis , an inislis Evangelii et Apostoli testimoniis quidquamsit, quod

^iThe..s. .1,3.-- 2Ibic].(5.- sibul. u,.



J2B ORIGENIS

dare locum possit snsplcancli ,praestigialorum arlcs illic

iViisse pra^dictas. De Antichristo Daniel quoque edidit vati-

ciniumS quod legat qui volucrit. At verLa Jesu depravat

Celsus. Neque enim ille dixit unquam, quodab illo dictum

esse affirmat Gelsus , venturos ,qui eadem facerent mira-

cula, licet improbi et praestigiatores. Nam quemadmodum

TEoyptiorum incantatorum par non erat potestas mirificce

illi,qua3 in Moyse erat ,

gratiae; et eorum opera meras esse

prcEstigias ,quc-e vero Moyses fecit , a divina virtute prcficisci

comprobavit exitus;ita quae mira faciunt Antichristi, iiquc

qui se patrandis miracuhs pares Jesu discipuhs esse vendi-

tant, vocantur signa et prodlgia mendacia ,quae in omni se

ductione iniciuiiatis vim habcnt in eos qui pereunt :miraculo-

rum autem Ciiristi et ejus discipulorum fructus est, non

deceptio , sed animarum salus. Quis enim dixerit decep-

tione effici,

ut emendeturvita , et mahtia quotidie magis ac

magis minuatur?

LI. Nonnihil in scriptura videbat Celsus ,cum dixit Je-

sum prsemonuisse fore , « ut Satanas quidam prodigia face-

» ret. » Sed hinc nimis propere coUigit , « hoc esse fateri

» prodigia hsec nihil habere divinitatis , scd esse scelerato-

«rum hominum opera. » Sic eodem genere concludit, quae

sunt generis longe diversi. Sicut enim hipus et canis,pa-

iumbes et columba , non ejusdem sunt generis ,tametsi cor-^

pus et vox nonnihil simile praeferre videantur : ita quae di-

vina potestas efficit , ea sunt hujusmodi , ut cum ilhs praes-

tio-iatorum artificia comparari nequeant. Praeterea haec etiai

adversus vafras Celsi argutias dicemus : An mah daemonei

prsestiglis res miras insohtasque faciunt, et divina beataquej

natura nuhum poterit efficere miracuhim? Vita hominui

mfestatur mahs , et bona non accepit? Atque id de omnibus

videtur dici debere , ubi quid malum est boni fucatum si^

* Dan. vir, 26. — '^ Exod. vii , 1 3.



».11.J y j^

militudine,

ii,i nccossario l.onum esse malo contrarium Sircum per pr.xstigias aiiqua fiant, divina virtute aliaua fieri-n v.ta necesse e.st. Aiterum ex aitero scquitur : proinde aut

utrumque tollendum est ncgandumque Lona et mala csse;aul adm.sso altero maximcque malo, Lonum quoque ad-m.ssum oportet. Si quis autem ponat qu=edam per pr^sti-g.as effic.. .d autom dc divina polcstale ncgaverit; i! xnihivHletur s.m.l.s esse illi

, q„i eoncedens esseôphismata ra-.onesquc prohah.les, qu.-e, tametsi vcritatc vacu^, vc-ita-

l.s

tamen speciem pr.-e se ferant, nullam apud hominesver.tatem csse contenderct, nullamquc Dialecticam, qu.-eoph.smat.s abhorreat. Quodsi

. quia magor,.m et pr.^sti!ia-tor.,m artes aliq,.id efficiunt ope malor.^m d.monum ^ i

cur,os.s .ncantationibus deliniti hominibus illas artes profi-tcnt.hus morem gerunt

,idcirco divinam virtutem inter ho-

m,„esahq.ud opcrari confiteudum est : cur non eorum , cu.i

nurac. a polhcentur, vitam, mores aliaq,.e cx mir.aculis ôn-

sequcnt.a,

accurate pcnsitabimus, afierantne pernicicm ho-

ni.n.bus,

an ad corrigcndos mores conferant,- quis d.-emo-n.bus opcram navans pcr i..cantatio„es arcanaquc maîca|>a rol m.r..cnla; qu.s contra sanetiori in loco ac puro co.,-sistcns

,

an.m.aq„c ct spiritu,ct, opinor, co.-poro divi.u.m

acc,p.e„s sp,r.tum ej..smodi edat p.-odigia, ot utilitatis ho-m.„u,„ causa

,ct ut adccdendum vcro Deo auimos i„na„.-

met? J.am s.,posita om„i dc miraculis pr..judicata opi-

mone, qu.xr, oportct hono-ne a„ malo co„sil,o quis i||a fi.cent, ..t ne aut om.,ia vituperemus, aut o,.mia tanquaml.vu.a aduurcmur et admittamus

:

a„ „on pcrspicuum c"ex Moys,s Jesuq..e mi.-.aculis q.,ibus i..,cg,,; gcntes -ons^'"••^- -teos divina potestate fecisse

,^...^,'

lis,"

'--e Sc,.,pt..r.. „ar,-a„t?Ncq..e e„im m.'lis ar,ib..s nS.sq...^ p.a-st,g..s constituta fi,isset gcns tota. qu. despet"^

Z:"' "'""""'^ ""''''^"^ ".....inibus^qu.

,.c iq ,i



^5o ORIGENIS

homines colebant, sed etiam rcbiis omnibiis creatis,ad

Deum rerum omnium principium ,principio carentem ip-

sum assurgit.

LII. Et quoniam Judseus est qui haec apud Celsum loquitur,

libet eum sic compellare : Tu vero , bone vir, cur mira

cula ,qua? a Deo per Moysen facta esse tuae scripturse refe-

runt, divina esse credis , et adversus eos, qui illa etmago-

rum /Egyptiorum praestigias eodem loco numerant ,tueri

atque defendere conaris , et ^Egyptios tuos hostes imitatus

inficiaris divina esse ,qoce Jesus teipso fatente patravit mi-

racula? Nam si miraculorum exitus , si tota gens per mira-

cula Moysis constituta , evidenter probant de Moyse Deum

per iUum ha^c fecisse miracula ; cur idem non constabit de

Jesu, qui multo majora, quam Moyses , effecit? Ille enim

Gentiles suos a semine Abraham ortos , circumcisionis alio-

rumque ab Abraham continua successione acceptorum ri-

tuum rehgiosos observatores , atque promptos jam et para-

tos nactus, eduxit ex ^gypto, eisque divlnas, ut credis

leges imposuit. Hic autem majus quiddam ausus,antiquatis

institutis pristinis moribusque patriis , in quibus gentes edu-

catee fuerant. Reipublicae formam Evangelicis praescriptis

consentaneam superinduxit. Quemadmodum igitur Moyses,

ut sibi apud senatum plebemque faceret fidem ,

opus habuit

miraculis quse scripturae commemorant,- cur non Jesu mi-

raculis opus fuit , ut illi fidem adjungeret populus,qui signa

et prodio-ia postulare consueverat ? Imo majoribus divinio-

ribusque ,quam quoe Moyses fecerat , opus fuit , ut averte-

rent abinanibusfabuUshumanisquetraditionibus , quae apud

Judseos vigebant; etpersuaderent hujus doctrinaemaglstram

horumque miraculorum efTectorem longe Prophetls antecel-

lere.Et quomodo major Prophetis non erat quem Chrlstum

et generis humani Salvatorem Prophetae praenuntiaverant?

-LIIl. Neque vero quidquam hic Celsi Judaeus contra



CONTRA CELSUM Ull. u.

fideles dicit.quod non possit in Moyscn retorque.-i •

ita ut siJesus pr.xstisiator fuerit, iuerit et Moyscs , et utcraue siq...d ver. d,c,t Jud.us,

dc iisJcn rol.us accusari pl ,•„

Quod vcb. causa de Jesu Jud.us ait : . O lucem et veritaten,-».pse sua vocc dcclarat, quemadmodum vestra scripta tes'-tan ur, vcuturos alios, qui eadem nuVacula faciant iZ»prol,. lamen ct p.-x,sligiatore3

: » id de Moyse repcterc poss. qu,squis Jud.eo non c-ederct , Gr.cus JeZTs "7I.bet

: .0 lucemct vcri.aten. .'ipse

sua voce disen ,'ar»que.na modum veslrn scripta tcstantur, ventur.s alio

'

»qu. endem nn.-acula faciant , i.np..oLi tamcn et pJi .«torcs. Scr.ptum est enim in vesl,-a lege : Si surrexerit n«mediotu PronliPtos -lut „„; c„ .. •

^' surrexei.t inopi.etcs

,aut qui somn.um somn arit . et dcd-»nt s,gnum aut prodigium, ct evene.-it signum a ,rn,-odi"

>.S.um quod locutus est, ct di.crit tibi :

Eamus".'

^ ,» deos ahonos quos ignoratis . et serviamus eis

• non !»vcrbal>.-opl,et. illi„s ai.t som„iato.-.V c ^cZ ^q..o.l illc contra Jcsum dicit : „ Oui„ ctia'm Sat^

"

d.no™.„at .ns,g„em tali.im rerum ar.ificem

: , i^

Z"... Moyscn conlorquens dicet

: „ Qui„ etiam Prophetan om...antem nominat i„signcm taliun. reri.m ar.ijcm

q ^dn,o<lum autem ap..d CcLsum Jud^.us ait de Jesu • ^Acl.p.se q...dem .„ficiat,.r in iis nihil divini.a.is i„essc 30"

. cssc scelerator.im hominum opera •» iti „.,;« • l

'

Moyse s^iptis fidcm ahrogat.^.i;:;;;—- b.s

:

.Ita ucc .pse inliciatur, „ihil i„ iis divini.atis in 1o csse sceIc.-ato.-um opera. » Ver.ct i„ Moysen

ctTh« Oppressus ve.-,ta.is viribus, d..„. aliorum artes d .^'

» MU,s ct ,pse redarguit. „ Diccnli autem J..d..eo •

Ouo' '

» -g'"..- .-.. miscr,..n cst . ex iisdcm opc,.ibrill T» Dcm existimari

. alios vero pr..stigi.i .^^^^^^^^^



^^.ÔIUGEISIS

„ iÛar non miscrum cst ex iisdem operibus iUum quidem

„Dei Prophetam ejusque famulum existlmari, ahos aulcm

„pra=stigiatores? »Et quoniam Celsus hoc argumentum ur-

gens ad ea qu» , ut diximus, in utramque

partem dici pos-

sunt! adiicit et ista: «Cur iUos potius ,quamhunc, ex

„iisdem rehus sceleratos existimem, prssertim cum ipse

„ contra se testimonium ferat ? » addam et ego :cur ex nsdem

operibus sceleratos potius existimem eos, quorum s.gnis et

prodigiis Moyses vetathaberi f.dem, quamMoysen ipsum,

nui eorum signa etprodigiaininvidlam vocat?De„.que ha^c

subiun-It , ut SU.-E accusationi veluti cumuh.s access.sse v.-

deatur": « Nam et ipse confessus est h^cc non esse d.v,.ia>

„ natur* , sed impostorum quorumdam et sceleratissimorum

„hominum indicia. »Quis IUe ipse est?Tu, Judaê Jesum

esse dicis . sed qui videt te eisdem criminatiombus ob-

noxlum , illumasseret esse Mcysen.

LIV. Post ha:c Celsl Judseus (ut quod sibi ab .n.t.o pro-

posult sequar) sic nos interrogat in sermone quem habet

cumeis ex suis popularibus qui Christo adhaeserunt:

«Quo

,i..itur argumento persuasi estls? an quod pr.-edix.t se post

»mortem resurrecturum? » Et hoc procUve est, ut supe-

riora in Moysen retorquere. Dicemus enim et nos :Quo

ar-umento persuasi estis ? an qula de sua morte scrips.t tec

„ Mortuusque est ibi Moyses servus Domini in terra Moab

„ jube..te Domlno, et sepeUvIt eum in Moab prope domum

«Phooor. Et nemocognovit sepulcrum ejus usque m prae-

, sentem dlem ' ? » Sicut enim inde Judoeus calumn.and. cau-

samarripit,quodJesussepost mortem resurrecturum esse

prxdixerlt : Ita de Moyse dixerlt ahquis , ab iUo scr.ptum

esse in Deuteronomio cujus auctor esl ,nemim notum esse

sepulcrum ejus usque in prxsentem diem, quo venerabihus

id faceret , ut ignotum humano geueri.

> Deut. xxxiT , 5.



CONTRA CELSUM Llli. II.j 53

LV. Postea sic Judxus eos e ))opulariIjus suis, qui Jcsua<lliicserunt

,allo<|uilur : « Age , dcmus h.-cc fuissc pradicta.

»At quam multi alii,ut stupidos dcmulcerent auditorcs et

,»qua;stum crrorc faccrent , talibus prodigiis aLusi sunt?» Ila ZamokisPythagora; scrvus apud Scylhas, ot Pythago-»"as ipsc iii Italia,- ita Rampsinitus in /Egypto quem ferunt» in mferis lusissc tesscris cum Cercrc

, indeque mantile au-»i-eum ab illa accejitum rcportassc; ita OrphcusapudOdry-»sas, Protcsilaus in Thessalia , Herculcs inTa;naro, The-

»seus. Sed illud considcrandum , an quis verc mortuus.ahquando ipso corporc rcsurrcxorit. An cum ha;c de ahis.auditis, fahulas ct csse ct vidcri pronuntiatis, vestra; vero«lahute exitum bcllum et credibilem invenisse vobis vidc-»mini

,cum noLis emissam e cruce in exlremo spiritu vo-

»cem, terra; motum, ortasquc tcnebras obtruditis; -um»additis

eum, qui sibi dum viveret auxilio esse non potuit

.mortnum resurrexissc, in corpore supplicii notas , in ma-

»nibus monstrasse clavorum vcstigiaPEt quis ha;c vidit ?•Mnhcr

,ut ipsi dicitis, fanatica, et si quis alius iisdcm

«..Kigicis artibus addictns, q„i vel ha^c prout affcctus erat«soinmavcr.t

,vel inani opinione delusus sihi animo finxcrit

»qn.-c desidcrabat: id

q„od sajpc iniu.mcris accidit- vet»quod magis ciedidcrini, hoc prodigio rcliquis hominibns.adinirationem incntere volucrit , ct hocmcndacio pr.ebere»al..s ejusdem fallacia; opportunitatcra. » Quoniam io.itur

Juda;us h.-ec dicit; quasi cum Jud.To mihi res csset nos-trum Ji.sum defcndam cadcm omnia rellcclcns in MoysenAc prnnnm quam mulli «lii, „t slnpidos

dcmulcercnt an-ditorcs,ct qu,-cstiim errorc facerent , iisdein quibus Moyses

P-od,gi,s abusi sunt ? Quod ad Zamolxidis et Pytha^oi.-e'P'o<hg,a allmet,ea convenicnlius abjcccrit qui Moysi^oncro.lcrct

,qnam Ju.l.-cus , cni hand admodnm co.di c«c

solct (..•.Tca.ucarum historiarum cognitio. /E^nplius antoni



l54 ORIGENIS

nallam tribaens Moysis miraciilisfidem , de Rampsinito pro-

Labiliter diceret eum esse multo magis digiium fide,quam

Moysen. Nam in inferos descendisse, lusisse tesseris cum

Cerere, mantile aureum illi ereptum ostendisse veluti sig-

num sui in inferos descensus, inde demum remeasse; haec

omnia magis credibilia esse,quam quae Moyses de se scri-

bit , intrasse se in caliginem , ubi Deus erat'

,caeteros ex-

clusos ,accessisse solum : hsec enim esse ejus verba

:« Solus

uMoyses accedet ad Deum , et alii non appropinquabunt^ »

Itaque nos Jesu discipuli ad Judteum ha^c dicentem respon-

debimus : Tu qui nostram in Jesum fidem criminaris ,

te

ipsum tuere. Responde ^Egyptio et Graecis qui eadem in

Moysen retorquere possunt quae tu contra Jesum altuUsti.

Quod si in Moyse defendendo, ut sane defendi potest et

soHde quidem, diu multumque contenderis; imprudens et

nihil de Jesu cogitans quaecumque pro vindicando Moyse

protuleris , iisdem efficies in Jesu quid essedivinius

,

quam

in Moyse.

LVI. Quoniam vero' ex iis,quae de Orpheo apud Odry-

sas, de Protesilao in Thessaha, de Hercule in Taenaro et de

Theseo supra retuiit Gelsi Judaeus , ejus esse sententia vide-

tur heroum illorum et in inferos descensum et ex inferis

reditum , prsestigiasesse : quippe quibus satis fuerit abesse

quoddam tempus , ocuHs hominum sese subducere ,et

postea se in conspectum dare , ut ab inferis reduces habe-

rentur: age, probemus id quod de Jesu ex mortuis resur-

rectione memoratur, cum iUis historlis nullomodo posse

comparari. Illorum enim variis in locis heroum unusquis-

quepotuit,

cumvokiit , sese conspectui hominum subtra-

here ,posteaque , si ita videietur , redire ad eos quos reh-

querat: Jesus autem, qui aifixus cruci fuit palam Judaeis

1 Exu.l. xs, 2 1. — 2 li^i. XXIV, ^..

3 Vide D.Guillon, loui. ix, pag. S6 tt seqq.



CONTIU tlSLSUM LIU. II. ,33

omniLus, cujus cor,... de cuce, inspeclanle poj.ulo, suL-atum luil

.quoiiiodo flei-i potuit ut lccerit quid siuiile illis

heroibus, qiii i„ inlbros desceiidissc et inde reversi essepcrhiLeiitur.' Alquc haud scio a„ vulgo crcdita illa herournin mleros descensio novam ratioiicm suppeditet, cur cru-cifixus fucrit Jesus. Ponamus enim Jcsum oLscuram obiisse«lortem, ,ta ut mors ejus non fuerit populo toti cognita;eum demdeex mortuis vere resurrexisse; fuisset de eo di-cendi locus

,quod de hcroiLus suspicamur. Ad alias igitur

causas , cur Jesus crucifixus fuerit , addi forte potest etlta.llum palam in crucc mortuum esse. ut „e quis diceret il-lum volcntcm aL oculis hominum recessisse

, „on mortuumrevcra, sed visum esse duntaxat mori, ct reversum posteaquando volult

,suam e mortuis prodigiose finxisse resur-

rect.onem. Ca=tcrum cum diseipuli sc totos dederint doc-

irma^, quam non sine summo periculo, ut hominum tuncvtta erat

,profiteri potcrant , ipsi mihi videntur pcrspicuum

esse et evidens resurrectionis argumentum. Hanc enim doc-trmam,s,fin.vissent resurrexisse Jesum ex mortuis , tantaconslantia no„ annuntiassent

, ut non solum aliis mortisdespectum mstiUarent

. sed etiam ipsi priores hanc suLi-rent.

LVII. Jam vide quam inconsidcrate apud Celsum Ju-d^eus.quas, ficri nequeat. ut quis ex mortuis resurgat ipsocorporc, d.cat

:«Sed illud considerandum est, an aliquis

»vere niortuus aliquando ipso corpo.-e resurrexerit. , LcI..olccto Judoei „on sunl. Is enim fidem adjungit iis qu.-e intcrt.oet quarto Rcgum liLro

scripta sunt de pucrulis quo-rum altcrum Elias, EIisa.us alterum suscitavil. Imo l.ac

Su.to,n vemsse arLil,.or, q.iod miraculis assuefacti erant:

qu.,, aL Jesu fieLant et de illo fe..eLa„tur. tandem a-nosce-



j36 origkms

rent cum, a quo et propter quem majora patrabantur at-

que incredebiliora miracula , majorem illis omnibus esse

qui pra^cesserant.

LVIU. Postquam autem Judaeus e Gr^ecorum bistoriis

ejusmodi hominum prsestigias fictamque ex mortuis resur-

rectionem in medium attulit , ita eos e Jud«is ,qui iu Jesum

crediderunt, compellat: « An cum hsec de ahis auditis,fa-

» bulas esse et videri pronuntiatis : vestrse vero fabulse exi-

))tum beUum et credibilem invenisse vobis videmini,cum

)) nobis emissam e cruce in extremo spiritu vocem obtru-

)) ditis? )) Ad qua3 nos dicemus : Qua? tu,protulisti , ea cre-

dimus esse fabulas : quje vero Scripturai nobis vobiscum

communes et eodem in pretio apud utrosque habitae com-

memorant, ea fabulas esse pernegamus. Quapropter quas

historias narrant de iis, qui e mortuis surrexerunt, veras

credimus esse , non commentitias; adeoque et Jesum fuisse

e mortuis suscitatum, ut et ipse et Propheta? praenuntiave-

rant. Quin et hujus e mortuis resurrectio eo ,proe caetero-

rum resurrectione , magis digna admiratione est,quod dlos (

Prophetc-e EHas' et EHsseus' suscitarint , hunc nemo,sed

paterqui in coeUs est. Quo factum, ut uberiores ejus fue-

rint ,quam aUorum resurrectionis fructus. Quid enim boni

mundo peperit resurrectio puerulorum quos e mortuis re-

vocarunt Elias et EUsc-eus, quod conferri possit cum com-

moditatibus quae mundo redierunt ex Jesu resurrectione

postquam pervulgata est , et iUam omnes ,id agente divina

virtute , crediderunt?

LIX. Figmentum etiam esse putat terrae motum ,et te-

nebras. Sed ad hoc jam pro viribus respondimus in supe-

rioribus , ubi diximus hos eventus a Phlegonte consignatos

fuisse tempore quo passus Jesus fuit. Ad haec vero:

« Et

»cum additis eum ,qui vivus auxiUo sibi esse non potuit,

i 3 Reg. XVII, 22. — '^

4 l^eg- i^» ^4'



CONTRA CELSUM LIB. II. ,3

»nion„„m resurrexisse,in corpore snpplicii nolas, in nia-

»n,l.„s ^onstrasse clavorun. vestigia,- , rogo q„idsignificcntJia^c

. „ Sib, aux.l,o esse non potnit. » An ad virtutcn. ? Sedabunde s.b. auxilio fuit. Ncc enim quidquam aut locutusest, aut fcct cont.-a virtulem. Ve.-c enim „t ovis ad occi-s.onem ductus est

,et ut agnus

, qui coram tondentc se oL-nmtesct

:,,„.ppo q„em s„„m os non apcruisse testatnrt a„gel.un.. Quod si h.c , sibl aa.iUo csL non potaU , dc

n,s rnd,flercnt.l.„s, et corporeis intelligit, jam ex Evan-

jc-s

palam fcc. ,

Il„m i„ l.as a=r„mnas volentem incidisse.lostquam autcm .lle ex Evangelio rctulit Jesum post rcs„r-rcct,onem exmortuis, sui supplicii exl.ibuisse vesti.ia et

nam Magdalenen resp.cens, qu.x vidisse scriLitur, sic il-am .n,ur.,s .nccssit:Mulier, „t ipsi dicitis, fanatica. , Et

d m um,perg,t ct .stos traducere : Et „ nescio q„is aliusmqmt

, nsdcm mag,c,s artibus addictus. »

LX. Dcnde q„asi f.eri possit, „t hominis mortui per-nde ac s, v.verct, imago obversetur animo, suLjic t co.vemcntcr Ep,cu..e. rationi , . h.c que.npiam, pro.^tleT

»e.at, somn.asse, aul,na„, opinione del„s„m sibi animo

" ...x.sse qu. desidc.abat, cac,ue ad alios detulisse. Quod

'-/'«^ sa^pc ,nnumc.is accidit. » Atque l,oc ctsi ma.ni ,o'bor,s cssc putat, confinmat tamcn neccssar.nm imp n.dosn.a s„bs,stere mortuorum animam; ita ut qu Zc^

ment.. assentitur, justa de causa animam ^J..^'n s„o dc an.ma d.alogo, q„ib„sdam ci,.cum senulcr.

apparcre „.ort„or„m „mbras ct imagines. Igiture I,

:i:'r r"^^'"^^

i.i. cxist„nt. ^l ...: „j:.;••>" -a cst

,

c,„,. ,„ eorporc splendido, „t Gr.ci loc,u„.I,„r.J—,-. M.,„h.xxv,.M;„v„,„,,..



l58 ORIGKMS

et simili liiminis siibsistit. At Celsus , ab hac seiitentia ab-

horrens , vult quosdam somniare vigilantes ,et inam opi-

nione delusos sibi animo exhibere quae desiderent. Hoc

quidem per somnium fieri, nemo absurde crediderit; idem

vero vigilantibus accidere, id non fit verisimile; nisi sint

extra se et menle capti , aut atra bile laborent. Atque id

vidit Gelsus, si quidem mulierem illam vocat fanaticam :

de qua re tamen ne verbum quidem in Scriptura, unde res

arripit quas calumniis insectetur.

LXI. Ergo Jesus , ut Celsus opinatur, non vere vulnera-

tus fuit : tantum post mortem vulnerum , qua3 acceperat in

cruce, sparsit imagines. Sed ex EvangeUo ,cujus partes

quasdam admittit ,quasdam rejicit pro arbitrio Celsus et ca-

hjmniandi hbidine, Jesus e suis discipulis accivit unum incre-

dulum, qui rem credebat impossibilem esse. Fidem tamen

habebat is mulierise vidissenarranti; neque enim dubitabat

quin anima mortui conspici posset; sed sibi in animumin-

ducere non poterat eum vere surrexisse eo corpore quod

priori simile esset. Hinc est quod non dixerit solummodo :

« Nisi videro, non credam : » sed addiderit : « Nisi mittam

» manum meam in locum clavorum et contrectem latus ejus ,

,, non credam. » Quae quidem Thomas dixit ,quia existimaret

corporis ocuUs conspicabilefieri posse corpus animse quse

piuorem formam ©mnino referret

Et magnitudine el oculis decoris

Et voce ,

saepe etiam

EtsimiU aniiclu».

Cum igitur Thomam advocasset Jesus , dixitiUi : « Infer

„digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer manum

» tuam , et mitte inlatus meum , et noU esse incredulus ,sed

»fideUs \ »

* Iliad. S.XIII , 66 , 67. — ^ Joan. xx, 27.



CA)Ml\\ CKLSUAJ Lin. II. ,7,,,I «/(1

LXll Ac coi«o„laneum quidcm erat omnihus qua, deillo pr=cd,cla fuerant (ii.ter qua= erat et resurrectio), et iisqua= feccrat

,ucc non iis qu« ipsi coutigerant , ut ilia omnia

hoc omn.un. .splendissnnomiraculocua.ularentur. AitenimPropheta ex persona Jcsu : „ Carc a,ea habita]>it i„ spe

»sictr t "^T'^

''"""'" ""^"'^ '" '"^^™« ' "- '^^^-sanclum tuum v.dere corruptionem '. „ Erat autcm posta „ resun.cct.o„em

.p.asi medius inter crassu.n co,Lsdquodhahehatantequampateretur.etsuLtileq.oanima

mdutaco..sp,c.l.,r poslcp.am prius corpus dcposuit. Undecum essent s.mul discipuli ejus et Thomas , ,. vi„it Jesus ja!

rhoma.„I„,er d,g,tum huc. .etc. Et i„ Evangelio secu„-dum Lucam

, colloquentibus Simone et Cleo,h: de iis qua..1 .s acc, e,.a„t, Jesus i„terve„ie„s „ ihat cum illis : ocuhem

.

lorumte„eba„tur „e eum aguoscerent. Et ait ad-llo

.

Qu. s.mt h, sermo.,es, quos confertis ad invicem

»a.nbula„tes'?..Etpos.quamapertisu„toculieorumX-mcog„overunt, Scriptura disertis verbis a„„otaT •

Et»ipsc evann.t px ocuh« eonim n • ••'""'*"•" J^"-

siones dr In >

<>'»rav,s .g.tur Cclsus vi-.ones dc Jesu cuu, ahorum son„,iis ,eosquequi Jesum vide-.-.' post ejus ,.esu,.,.oclionem

cum iis comparet quos i„a--a spcct,.a lud.hcantur,.„emo candidus et pn-den! re ul

cte:::liT"""' rTr-''''"•" ^—

'

-'-

a,tei,s (onge inagis ad,n,riibilcs.

l.cultale„. obpct „.,„,me co„,en,ne„dam. „ Si suam , l,Lt-.an. ,,„,, r,,^..^ .^^^^^^^^^

^^^^.^

.

J

-.

'"'""'• "^•»"' et „oL>s ex Evangeho ce,.tum est eun,•O.SI .•es.nrcciouom „o„ perinde ac a„to, se vulTo! ^Z"•;;i>-^".- oonspie.,..m. Sed i.. Actis quiders:,;!;



COAThA CELSUM LIB. II. ,/j

omnes duxisse,sed Petrum

, JacoLum ct Jonnnem solos •

utpote qu, soli vide,„l. ejus gloria^ pares erant, poteran.que

Moysen ct E],am ,n gioria conspicos contemplari,eos col-loquentcs et ctclestcm voccm e nuLe emissam audire Et

qu.dcm antequam in montcm ascendcret \ uLi accessen,ntadeum d,sc,pul,, ct dc LeatitudiniLus disseruit; cum inf,-amontem vespcre curaLat omncs qui adducti ad illum crantet ,llos omn, morLo et omni inflrmitatc liLcraLat; non oni-nor

,1 ,,m appa,uisse laLorantiLus mcdicaque ejus onc „-d.gent.Lus eumdem, ac iis

, qui viriLus valcntes cu,„ ipsom montem conscendcrc potcrant. Sed et cum seorsim disci-puhs cnarraLatparaLolas^ qu. cum involucris dict.turLisucrant, queniadmodum auditu meliore erant qui exnlica-Uonem paraLola,-um

, quam qui casdem sine explicaCeaud,eLa,U; sic ctiam illi oculis anim., in,o et 'co^Torr

mcaqu.dcn scntentia,pra.staLant. Etcum Judasillun, pr„:d.tur„s turL,s se comitantiLus dixit quasi illum non cogno-V ssent

:„ Q„em osculatus fuc-o, ipse cst ', „p,.oLat ctiam

m.h. v.de ,.r Salvator ,psc. cum ait: „ Quo.idie voLiscum» cram .n tcmplo docens

, ct no., tenuistis mc ^ » Cum i.itu"K

de Jesu scnt,amus , nou soIumquoadinte,io,cm ct nu.ltisaLscond.tamdivinitatem, sed ctiam quoad corpus

, cuerga quos et quando vellct

, u,utaLat fo,-mam; dicimus eumantequam cxpoliasset P,-incipatus ct Potcstalcs

, ct esset p^c'cato mortuus, potuisse aL omniLus vidcri; sed postq.nmexpoI,av,t Principatus ct Potcstates '. ct haLcre d si

'qo"uL oeulos

v,,Ig, cadcrct «, non potuisse vidc-i aL iIlisL„"hus, qu, .||u,„ antea vidc-ant. Lndc, si „on sc omniLuspost rcsurrect,o„em conspicicndum dedit , id fccil ut illisparccrct.

"'*

' Mn„l,. V, ,. _ ,

1,1. ,„,_

_ ,

«Coloss. „, ,5. - <R„,„. „,_ ^„_

"» • I''"'- 55. -



j/,^ . ORIGEMS

LXY. Quicl dlco omnibiis ? Imo ne ApostoUset discipuUs

quidem suis pr^sens semper aderat , nec semper videLatur,

ut qui aspectum ejus sine ulla interinissione ferre non po-

terant. Fulgidior enim , absoluta dispensaticne ,ejus erat

divinitas. Hanc Gephas Petrus videre potuit, ut Apostolo-

rum prlmitire; postillum duodecim ,Matthia in locum Judae

suhrogato^ ; deinde qoingentis fratribus simul visusest; tum

Jacobo; post aUis pra^ter duodecim Apostolos omnibus ,

forte seotuaginta discipuUs; novissime omnium Paulo tan-

quam abortivo et scienti qua causa diceret :«Mihi omnium

« sanctorum minimo data est gratia haec \ » Forsan et mini-

mus et abortivus idem significant. Quemadmodum igitur

Jesum nuUa causa quis reprehenderet ,quod ,

cum se trans-

figuratus esset, et vestimentorum suorum splendorem, glo-

riamque Moysis et EUse cum ipso coUoquentium ostensurus

non Apostoios omnes in montem excelsum perdiixerit, sed

solos tres ante nominatos; sic immerito de Apostolorum

scriptis conqueratur, quod Jesum referant post resurrectio-

nem visum fuisse non omnibus , sed iis ,quoram oculos esse

noverat sme resurrectioni videndse pares. Qude hactenus

dixi , firmari arbitror et hoc de Jesu testimonio : « In hoc

), enim Christus mortuus est et resurrexit ,ut et mortuorum

» et vivorum dominetur ^ » Hinc namque vides , Jesum esse

mortuum , ut vlvis dominetur ; et resurrexisse ut nonsolum

in mortuos , sed etiam in vivos dominatum habeat. Quos

Apostolus vocathic mortuos , et quibus dominalur Christus

eos inteUigit, de quibus in prima ad Corinthios : « Canet

,,enim tuba, et mortui resurgent incorrupti ^'

;quos autem

vivos dicitet immutandos, ii sunt diversi ab iUis, qui mor-

tui resurgent. De istis sic loquitur : « Et nos immutabimur,»

quse sequuntur proxime ista : « Mortui resurgentprimum. *

Sed et in prima ad Thessalonicenses eamdem ahis verbis

1 Act. T , 9.fi.- 2 Epbes. m , 8. - ^ R<>i«. xtv

, 9. - " '' Cor. xv,

5^.



COfTTr.A CELSUU I.Jli, „. ..

rf.-fforontiam slatuon.s dicit alios .Jormientes p«. p

' '•'

vo,.Sicenii„ait:„Noi„m„svos lr„ZT,T ' ""?'

»n.ieatiLus. ut non con.Hstominil".ct'

"•

' ''*""

^zitir^itfjtnr"-:--^^^^^^^^^

»--cnm:r~i:s:;r-^-».I.na nos c,ui vivinnis

, ,ui .,sidui sumns in advent!?

"'

»mnn.non pr,-cveniemus cos c,ui donmenmt. n

loco..nm inte-prctationem,quaiis noWs v 1 esV

^T""tolam ooi:;;;;;:;r '"^'^""^- ^" '^^--'--enses epis.

i.i1.It-s';r:;;,r;;T! 't"^^^"^'^''^'-

^'^ --^-

'-••

:

Ego autem jud.l.vi HMZZ^tr'-! ''"-

»

Chnstum ct hunc crucifixnm ^ r •? '

"'''''""

« Nondnm enim poter U'

"'""''" *** «' '^"«1 =

»adh„c enim carn esL ".""""'^ '""'''^™ ?«'-'- ^

i;--''eioom.iiaracie„srrs„:et;CoSn^^

.

"l'P'.posl pa.ss.onem vero non similiter «p -

'•'e...i.....pr,.h„i.s,se,

sed cum quodam del . Ll ''q-o ...odulo. Sicntantrm .scriotnm es. ,

'" P'" '"'> <="-

»Al.'-«ham%» aut cuipiam':^

•;''''""""«--"-

--P-. sed e.v intervailis. „ec m ;„,''r"''•^"'- "^

.i;a Kihum Dei eodem ill,- a pT ; .Er'•" ^'-^

.stis apparuit.™'ec"'

.qno Deus

LXVII. Respondim.isigiiur pro virihn, mh"l"s generis opus permittehat ul ist V

''"'"""""

» l""-"iam ve..e i„, otescere Ih,

^

"'"•"" ''•^'"=""

"'-i:;;'ici.om,.inoo,:;i:: ";;:,;;;''-^

.., , f

^''^ ^''''''~-'.

-c snis advo,.sari.^



// ORIGliNlS

oportuit ut se commonstraret : ilU enim et istis pepercit Je-

sus ut ne percuterentur c-ecitate, qua Sodom.ta. percuss,

fuerunt, cum Angelorum apudLot hospltantium pulchntu-

dinistruxerunt insidias. Quod factumhis verb.s declaratur

«Extendentes autem virlmanus, traxerunt Lotad se m do-

»mum, et ianuam domus occluserunt. Viros autem qu. ad

«januam domus erant. percsserunt ca^citate a parvo ad

..magnum, et defecti viribus qu.-erehant januam. » Suam

isitur divinam potestatem innotescere voh,it un.cu.que eo-

rum ,quorum vires eam ferre poterant ,

et quantum per .1-

las vires hcebat. Nec aha causa ,quin se monstraret , abst.-

nuit, quam quod virium sibi videndo imparium rat.onem

haberet. Fr,.stra ergo sic Celsus excipit : « Nec en.m am-

„phus quempiam hominum reformidabat ,cum et mortem

» am obiisset , et, ut dicitis , Deus esset:nec eo cons.Uo

«primum missus fuerat, ut lateret \ .Missus est en.m ,non

\antum ut cognosceretur, sed etiam ut lateret. Nam nec

iis quidem qui iUum cog.ioscebant,notum erattotum quod

erat; sed quid ejus iUos fugiebat : quibusdam autem prorsus

incosnitus fuit. lUis vero portas lucis apermt, qu. hh. tene-

bra.n.m et noctis nati dederunt operam, utdie.et luc.s fd..

fierent. Et Salvator Dominus , ut bonus med.cus pot.us ve-

nit ad nos peccatis plenos , quam ad justos.

LXVIII Jam videamus quajnam sint, quse postea Ju-

da^us apud Celsum dicat : « Quod si hoc ipsum,

m<iaU,

.conduceret ejus divinitati comprobandae .sub.to e cruce

«evanescere debuit. » Id certe mihi simile v.detur sermon.

eorum ,qui provide.itia. hostes , et rebus ,

ut cond.taB sun ,

minime contenti , nlias describunt , dicuntque:

Quanto

'

mehor mundus esset , si ita haberet , ut descr.ps.mus !Unde

accidit. ut, si describant qu=e fieri possunt, deter.orem,

quantum in se fuit. sua descriplione fecisse mundum ar-

1 Gen. XIX, II. — 2Luc. XIX, lo.



CONTRA CELSUM Llli. u.

Suantur; s.n autem pejora, quam qua. sunt , nondelineasse

v.dea„tur. ostendunt se vo.uisse qu. natur. repu „1^a ut utrmque perridiculi sint. Hic itaque aceidere'pofu sse

veXmer'''"''"^"!'^^'™^- calumnientur, c.eravero l,gmcnta esse ex.st.mant. Nam in Evangolio secundum

XTarr7

''^;' ••"'""^ •"'^' ^-"^ -urrectionracc^

Clc2 ir'''"•^•*'^'''«' «'''•-'"™ Porrexisse Simoni et

J-leopae, dlorum, accepto pane, aperlos oculos fuisse et

fuisse ad

' :"'"" '°'™"^ '^"" """- f"turumlu.sse ad un.versam d.spensationem,si sutito e cruce corpus ejus evanuisset. Qua. Jesu contigisse scribuntur ex'md.s

l.tter,s solaque historia considerauda non sunt las

"cruci .- „ et in istis • « Mih- / T ""'"''"' '"»ci m istis

. « Mihi autem absit <> orlni-; „• • •

"cruce

Domini mei Jesu Christi, per auem m h

'

V"» c.ucir.xus est et ego muudo =

: . et Ls^P^^Z^-t'propter .llud

: . Quod enim mortuus est ie cato IV"-t semel ^:

.itom ut idem dice..et «se 00'^;,.^;

»e,us',,,

et istu,l: . Nam sl commortui su-n^s "r

::n:--

f^'->- -p-'"- -commor;' ; . :::os

,qu. mort. ejus

conformes confivi sunt cum iMn'^t cum illo ,„ort.,i sunt. Id nos Pauh.s docet h T'Consepulti enim «.,,,> 1.

"'* ^^'"'"s :

» illo res rrex r« s"h""''' T '"'"'^"""^>

'^' -m

e~..Sedca,qua.descpullura,desep..|.

'Jo. _ 2 Galat. rr

, 20; v, r/f — 3 r ,

'"' " -'^ '"'- '-,...-« n„„. .;//

'"''• "• "• - 'Pi"'T

vrir.

JO



Jo et de eo qui sepelivit , scripta sunl ,fusius alibi oppo.'-

tuniusque edisseram , ubi de iUis data opera agendum erU.

Nunc satisfuerit considerare quid sibi velmt smdon munda

„ua purum Jesu corpus involvi opportebat, et monumen-

tum novum in petra excisum a Joseph, ubi nondum qu.s-

ouam jacuerat', vel ut Joannes loquitur, . m quo non-

!dum quisquam positus erat \ » Vide nunc an concentus

iUe trium Evangelistarum ,quibus cura. fu.t ut exc.sum seu

exculptum in petra monumentum descr.berent,

compel-

lere quemquam possit , ut eorum qu» scr.pta sunt per-

scrutans rationes , aliquid in iis abscond.tum et abstru-

sum inquirat, sicut et in novitate monu.ne.it., quam

Matthxus et Joannes memorarunt, et in ea Lucx et Joan-

nis observatione , nulh.m ibi mortuum pos.tum fu.sse -

Nimirum oportuit ut qui non erat rehquis mortu.s s.m.l.s

sed etiam mortuus sanguinis et aqua, effus.one s.gna v.t.

dederat ,quique novas , ut ita dicam , erat .nortuus ,

.s .n

novo et puro sepulcro conderetur : ut quemadmodum na-

tivitas ejus quahbet aha purior fuit, qulppe qu. non ex

utriusque sexus conjunctione , sed ex Virg.ne ..atus es;

.ta

etiam sepultura haberet puritatem , cujus s.g.vum era no-

vum iUud , in quo positum corpus ejus fuit,monumen um

nonexcoUecticiislapidibusconstructum, necunumnatura,

sed in una et undecumque conjuncta petra exculptum ex-

cisumque. Verum de horum locorum enarrat.one et de

ratione ascendendi a rebus ,qux acc.d.sse narrantur. ad

res quarum iUae erant f.gur.-e, subhm.us qu.s d.v.n.usque

dissereret, qui opportuna occasione et ex md,.str.a .d ne-

,otii susciperet. Quod autem ad htteramatt.net

,s.c expon.

Jotest, oportuisse ut qui crucis supphc.um s.b. sabeund..m

esse judicaverat, is servaret ea qu» hujusmod. propos.t.

. Luc. .x„. ,53. - noan. ..x, ^- - ' M»"»- -"•> «»•''-• """

53. Joan.xix, 4i-



«ÔNTRA CELSUM Ue. u

evanuisse: „ihilo.n;„„s et id i„ Z^S T " """'*'

Gelsus et alii inc.ed„li. Dixisscnt?.^ T '"^«P'"^»"»'

» post snpp,iei„„. cvanuit ; ; r':"r"''' ^»-« • « c-

Si -go Evangeiia, nnde didicL::'i,C rceCT?vanuisse, mcus',ro c^ , ^ .

'""^^ cruce non suLito

verefactuL,

rXnr r"''^"^" '^'"^"' «I-^l

rum fuisse exis i„ nf i,I" "^'™'' "' '"' ^^""' f"'-

modo non ,x.quum fucrit cos ein«""""'

l"""

Serc; c..edcre etiam un" 1 TT-"""'^"^'"^

'"^J"-

discipulorumsletisTe tl '. •

'"'""'

"^*''''''° ""«dio

Ponecto duoLus snL f T'

T"^'^''"* '^'^''"'^ "odo

^^.-ocuCoret:::^^^^^^

'I"-eu.Lus dicebat:.. Qnotidife:™ n e^Zt^-^T^^ccns

,ct „o„ me tcnuistis ' „

A^ :,),

"^ *"'''''<'-

i- «nte oLjcctun. a cl-.et' „,70!-^^''"""^' ''"-

:Sit«r Inerint ,u. ante dicta su"' 2117 "'• '""'

'slud confutavi: „ An auin J

«"penoribus

»^«<êLat lidem, 1] !;::. ndlZCr''"^™'"'

» «•"S.t,,p,i, „„i„„ , „,„^, susci," s : T""''

"^--

-eiter. u..i n.u,iercula, suis.nes

^^S'";"'^^"»P-J>u.l<'

, Nam falsum cs i„um se u.^ ^^ ^T'*^""''«'

Jum pra.b,.issc. N,ni in F., ,

'""''ercu,;^ viden-

-•ip.".n est: . Vel." ,,7! "'""'"" ^''''"'^-'-

•«aLl„.ti.ve„itM! LT ;'*•"" '•"^^'^" '"

P^-iâ

•P"'cr.m: ct ecc ^rS "'T

'' ^""" ''"'•'« ^'<^--<M»u„. ..V, 5.

"'" ^"''"' '^' '"-S-^"' : Angelu,



\L\0

T.• •

êscendit de ccelo et accedens revclvit lapi-

„enim Domini descenait ae., _ . „ Kt ecce Jesus

, . Ft nost pauca Matthaus idem . «bt «««'

»et adoraverunt «"i°

unus resurrect.oms : »

« Omnes fuerunt ^l- ^*^^^, ,„„;,„, .isus est. »

,.bi nimirum hoc ahud retem,^^^.^^

fuisseob)ecta; q«» vero v

^.jYgrunt) , ea non,Ha referm.tur, sed de^^^ - j^^ ^,„i.

.n.nes capere potn.sse A^-J^^^^,^^^

enim dixit iUum

feste hic Celsus a se .pse d'^*"!*-'"

J^ \^ ^ja,„d„u, pr«-

se nni -^^-ul..nsqne sodah^^^^^^ clam^^^

^^^^^ ^^^.

buisse; cont.nuo sub.ct.^^^^. ^^^^^^j^ „

>'*-' -"^r^crm audiamns, non ut omness«p-

Oportu.t .g.tur, s ^«1-^j^ ,,d eontra. At

plicii testes essen*, """^ •e^"^g^rinonpotuit,

quantum h^c verba sonant ,vol". et q

^^^^^^

-^-^""tri;"C;^-"i-S--êst sente..ia

omiies resurrectionis. i>aiu h

l.is verbis :Qaod contra fien

o,orta|^ •

^.^^^.^^

LXXI. G^terum nos docmt Jesus qm^ ^^^^^

Npttio novit Patrem nisi Inhus•« ^

cumait: « iNemo novuaui est in smu Pa

•j-f ..r.fninm Umgemtus Ueus ,qui v.

„„emo v.d.t unquam. g^^^ ^^^^^ ^^^^,.

„tris, ipse enarrav.t . » Ip^*^;^* •!

^^^^ pertinerent.

„is suis discipuUs d.^^"'^*'"'' '^;\i;*;„t;„ Sc^ptuHs inve-l

nimus , nob.s ad hsserend^^ ^^^ ^^^^ ^,j^ ,

legimus,'•"«-^"''•'^VDeT et eos qui adorant e«m,in

ilUc vero: .< Sp.r.tus -t Be..s, et

^ ^,.^ i„„„^,,,

.Spirituetveritateoportetadorare

1 Malth. XXVIII ,1 ^ y

îJoan.x,5.-'Joan.xv,t.i.



CONTRA CKfcSUM LIB. H. ,/,,

causaB simt,propter quas illum Pater miscrit. Jlas

, qui volet

accipcrepotcritvelcxProphctis,quiillumpra)rmnliavcrunt'

vel ex Evangelistis. Nec vero paucas discet ex Apostolismax.me ex Paulo. Ipse etiam est

, qui pietatidcditos illus-

trat, et m peccatores animadvertit. Cujus rei ignarusCelsusd.xit :

.Si quidem cssel pietati deditos ill.,stratu.-us , eos vero

qui peccant aut quos peccatorum pocnitct , miscraturus. ..

LXXIl. Postca ait: « Si dclitescere voluit, cur a.idila»voxe ccelo est illum Dci iilium praidicans ? Sin autem ..o-

. luit latere, cur suppliciis affectus, cur mortuus est ?.,

Qui-bus ev.ncere putat, inter se pugnare, qua, de Jesu scriptasunt. N,m.rum non vidit

, illum omnia, qua= ad ipsum spec-

tabant, nolu.sse ut omniLus et vulgo patereat; neque vi-c.ssim ut omnia latcrcnt. Unde vox illa cccleslis illum Deiiil.um pra=dicans clamansque

: » Hic est filius meus dilec-»tus, m quo complacui', » „on dicitur audita turbis

utCelsi Jud^us cxistimat. Et illa vox in cxcelso monte e nubeemissa sol.s illis exaudita luit

, qui cum illo ascendcrantU.v.na cn.m hujusmodi vox a solis illis auditur, a ouiLusaud.r. vult quiloquitur. Ut intcrim pra^tc.mittam hanc Deivocem non essc aut pcrcussum acrem, aut perc.ssioncmac.-is, aut qu.dqu.d ali,.d de vocis natura dici solet. Undefit, ..t non audiatur nisi ah co, qui ,,.,estantiorc a..dituquam est hujus co.poris, divinio.cque pr.-edituscst

: ct cumDeus ..on vult suam omnib.is audiri voccm, ille solus au-diat iu. audituu. illum praistantiorcm habet; ille veronon percipiat qui s..rdas anima; aures habet. Atque ha^cco..tra ,stud

: «Quors.m. audita vox c cn^lo est , iHun, Dci» fil.um pra.dicans ? Quod ,e,,uitur : Sin a,.tcm dclite.cc-e«uolmt, cur suppliciis affectus, cur .no.tuus est^. satisrcpulsum cst c.n. h.se supra de cjus passione ageban.us.

LXXIII. H.s sub,u..gll Celsi J„da-us ,,uasi ..cm conso-'M.iih. „,, ,,. - Ma. ^v,,, i.



Kf^ OttlGEWISlOO

qiientem, quje tamen minime consequitur. Neque enim,

quoniam voluit ut ex suppliciis ,quse pertulit ,

mortem con^

temnere disceremus, consequens est, ut e mortuis excita--

tus debuerit palam omnes ad lucem vocare et docere,cujus

reicausa venisset. Nam primum vocavit ad lucem omnes,

cum dixit : «Yenite, omnes qui laboratis et oneratiestis,et

),ego reficiam vos\ » Et cujus causa venerit ,Scriptura ex-

plicat, sive cum sermonem ,quem ille et prolixe quidem

fecit de beatitudinibus , sive cum quie post illum sermonem.

dicta sunt , sive cum parabolas , sive tandem colloquia cum

Scribis et Pbarisseis habita commemorat. Et Evangelium

secundum Joannem quot Jesus docuerit, repr3esentat,ejus-

que magniloqj.entiam ,quae in rebus magis, quamin verbis

posita erat. QuinetexEvangeliis constat eumlocutum fuisse

quasi potestatem haberet, ita ut omnes admirarentur^

LXXIY. H(EC omnia sic Gelsi Judaeus concludit:

« Atque

»hcec vobis ex vestris ipsorum Scripturis protuUmus: prae-

»ter quas nullo aho teste nobis opus fuit. Ipsi enim vos

» vestro gladio jugulatis. » Sed probatum est Judoeum multa

contra Jesum , et contra nos effutiisse ,quae ex Evangeliis

nostris non duxerit, Nec arbitror illum effecisse,quod sibi

tamen fingit ipse somnium , nos contra nosmetipsos pug-

navisse. Exclamat paulo post Judceus : « Altissime coelorum

»Deus?quis Deus inter homines versatus non impetravit

))fidem? )) Ad quod sic ego respondeo. Narrat Mosaica lex

Deum Hebrseis praesentem affuisse; neque solum cum m

^gypto signa et prodigia patrabat , cum per mare Rubrum

transitum aperiebat , cum per columnam igneam ,per lu-

minosam nubem illis praeibat, sed etiam cum Decalogum

tradidit: nec tamen a videntibus impetravit fidem. Nam ei

quem videbant et audiebant , si fidem habuissent ,non yi-

tulum sibi conflassent; « Non matassent gloriam suam iq



CONTn.l CKLSUM LIB. II. ,5,

»siDiilitu<liuen, vituli comedentis fenum':. non clc illovitulo siLi mutuo dixisscnt: . lli sunt dii tui , Isracl ,,ui

«cduxcrunt tc dc terra /Egy,,ti\ „ Hic observes v,.lim an

non semperiidem «int Juda^i. Quantalibet miracula (bceritOeus, .[uamlibct pcrspicue illis affuerit. nihilo masis illi

fidcm tribucrunt toto ill„ tempore c,uo in deserto perman-scrunt. ut ,n legc Moysis scriptum est. Et nunc nec admi-rab.l,,s Jcsu adventus, nec sermones cum potestate habiti"ec >nsol,la coram omni populo palrata miracula eos addu-cei-e

potuerunt, ut eum reciperent.

LXXV. Atque ha^c satis esse a,-bitror probare volentiJud,xorumin Jesum incredulitatem iis esse consentancamqua, ab ,n,t,o sunt dc illo populo mandata litteris. Dicentien,m Celsi Juda^o

: «Quis Deus intcr homines versatus non»M,,petrav.t fidem

, maximc cum ad eos venit qui cum»advent„r„m sperabant

? quomodo non agnoscitur , qui»lan, dudum expectat-ls venit? » Rcponcrem ego : quidv»lt.s, o boni

! vcst,-is interrogationibus respondcamusUtra vob.s, vestro ,,uidcm judicio, majora vidcntur esse.niracula

, q,,.^ ,„ .^^g,.,,,^ _.,„j -^ ^^^^^^^ ^^^^^ ^^^^ ^ ^^ |^^^..os Jcsun, a|,ud vos fecissc diciu,„s ? Nam si ex vobis prio,-asunl ma,o..a postc.ioribus, nonnc

|,c.-s,,icuum est idco vos<|...a „.ajo,-,bus ass„ev-e.-atis derogaro fidem

, minora asper-natos esse? Nam mino,-a putatis qu.-c dc Jesu dicimus. Sina„ti.m Jcsu n,i.-ac„la iis esse paria dicantur, qua^ a Moyscacta csse tcstanlur Sc-iptura,

, q„id n.irum, si idem po,,u-

N.s.^queh,c atque illic, mox „ principio increduh.sC.Iit'^

Na,u vob,s per loysen data primum estlex, i„ q..„ vest.-a.nfidel.um ct dchnquent.um ,,cccata consignanlur

: Jcs,,,.,a..te.n .n conlcsso cst nobis esse „ova= lcgis noviquc fo^dcri,|n.ctore..,. ,taq„o Jcs..m rcspucdo vos i,,si con..-a voio.t.s ,est,.„o„,„m vos essc filios c..r.,m q..i in dcserto Dcum

*r.s:.I.i,.r,v,uo. - - F-xod. xx>.,r, 40.



j52 ORIGKKIS

se tam aperte conspicuum praebentem non agnoverunt:et

in vestram incrcdulltatem apte convenit quod a Salvatore

nostro dictum est: « Profecto testificamini ,quod consen

»titis operibus patrum vestrorum*:» inque vobis exitum

habet istud vaticinium: « Erit vita vestra pendens

ante ocu-

))los vestros, et non credetis vit® vestrae^ » Non enim fi-

dem habuistis vitae ,quce inter homines versata est.

LXXVI. Neque vero quidquam Celsus Judsei persona? a

se inductce ascribere potuit, quod ei a lege et Prophetis

non objiciatur. Cnm Jesum , exempU causa ,criminatur

sic : « Promptus ad minas et adviluperia ,

clamitat :Vae

^ vobis ! priedico vobis ' . Ex quo evidenter confitetur suadere

,)non posse. Id quod nec ia Deum , imo nec in hominem

)>sapientem cadat. )v Haec vide an non procUve sit in Ju-

dûm retorquere. Nam in lege et Prophetis Deus etiammi-

nitatur, increpat nihilo levius, quam Jesus in EvangeUo

sic apud Esaiam: « Vae ! qui conjungltis domum ad domum

,et agrum agro copulatis. Et : Va^ ! qui consurgitis mane

»ad ebrietatemsectandam. Item : Vffi ! qui trahitis peccata

«quasi funiculo longo. SImUlter :Ysel ({ni dicitis malum

))bonum, et bonum malum. Et : Vae ! qui potentes estis ad

))bibendum vinum'.)) Et aUa invenire est id genus per-

multa.An non minis simiUa sunt haec : « Vae gentl pecca-

»trici ,populo gravl iniquitate, semini nequam ,

fdiis sceie-

))ratis' , « et ca^tera ,quibus addit tot minas ,

nec minores ,

iis quas Jesum intentasse diclt? An non minse sunt et

magnJE quidem istae : « Terra vestra deserta, civitates yes-

,trae succensae igni : reglonem vestram coram vobis alleni

Ddevorant, et desolata vastatur a populis allenis '?

»An

non vituperia sunt, quse Deus contra populum ait ad Eze-

chielem Prophetam : « Cum scorpionibus habitas'?» An

2 Lnc XI, 42. — 2 Deut. xi^vnr, 66. — ' MaUh. xi, 21 ;

xxiii,i3. —

Msai. v,8,ii,i8, .o,2..-Îd.r,4.-Îbid. 7--'Ezecb.n,6.



CONTRA CiSLSUM LIJ{. i/.^ 55

<roinplu ad ni.nasct v.tuperia cla.nital : V.-u voJ.i,s ! pr=e-

invon; uHisT" "" P""- '''"" ^^^ '" ^heti

et.am CelM Jucla^o qu. h^c seputat recte Jesu probro dareexecrat.o„es. quot.uot fere sunt i„ Levitico ef Deutero;

'

-o scnpta.. si Jud.ous e Sciptura defeuderit, „os ^3 -

ctLt rT''''"^''f"^"^''^^''"P-'--'---'.- j--Fctasse ex.st.n>at,.r. I„o legen, ipsam Moysis nos „ui .u doct. su.„us legalia sc..ipta\apienti s i„t 1,'.^

e.. o?V'"''''"''"'" P''«P'>e"--ru.„ serl„uLe„-

Cl Tdtirtarr'''':^''''^"'''''"-''''"-''-

Deu. nov;::.:'pr:.:rci:;;t'T'''-'

^ - °"-'""

j;«s .iie .i„as s^ ce„;:tXr::;;x^^^^^^^^aucs ,„super hoc loco Celsu.„ c,ui

PhilL, huj et 1

'

-u„. ,,,u„, sciente„,esse jactitat, interroUo Heus tu ^

« Mercunus ap„d Ho„.eru„. Lljssi dicit

'

Info/ix,qu„,.sum sic solns lcsqua pererrns ?

^"'' "' 'Jjpsen.cast.get; quouia.n Sircumest,

*?"=•* «ireumdiitac.jrvusossiura,

aflulariethisutimonibusverhis:

""c adcs,

dccu. cl Gr»co,u,n spleujor, Ulysscs -

«-.ute„.,>rop,.et.apud.ueetJes..sipse.ut,.uditores



j-)^ ORIGENIS

convertant, rci' utantur aliisve,ut vocas ,objurgationibus,

hific nibil ad utilitatem audientium pertinent,hanc lo~

quendi rationem non adhibet ut P.-eoniam medicinam. Nisi

forte vis, Deum, aut eum qui divinoe estnaturae particeps,

cum homines alloquitur , quie suie naturai sucequedignitati

conveniantattendere; minime vero considerare ,quid ho-

minibus quos regit et suo verbo adducit deceat promitti

et qua ratione pro suis quisque moribus sit alloquendus. Id

autem quam ridiculum, dicere Jesum non potuisse per-

suadere! Hoc enim jeque ferit non solum Judceum, apud

quem propheti» multis hujusmodi exemplisrefertae sunt;

sed etiam Gr^co^, quorum sapientes vel celeberrimi suos

non potuerunt aut insidiatores , aut judices ,aut accusato-

res persuadere , ut ,relictis vitiis ,

virtutis adipiscenda.

causa philosophiam amplecterentur.

LXXVII. Postea dicit Judaeus Jesu, sine dubio secun-

dum Judseorum placita:« Certe speramus nos in corpore

«resurrecturos esse et seternam habituros vitam; et hujus

). resurrectionis exemplum et ducem fore eum ,qui mitten-

),dus ad nos est, et probaturum nihil esse quod Deus ne-

),queat efficere. » Haud equidem scio an Judaeus diceret

Christum ab illis expectatum resurrectionis exemplum in

se pr^biturumesse. Verum esto, sic sane sentiat et loqua-

tur. Rcspondeo ad eum, qui dicit se nostris e Scripturis

nobiscum agere : legisti, o bone! ea, in quibus nos repre-

hensione dignos existimas ; Jesum autem resurrexisse

eumque ex mortuis primogenitumesse , non legisti? An hsec

ideo scripta non sunt, quia scripta esse nolies ? Quoniam

veroJudaeus apud Celsum pergit loqui et resurrectionem

corporum admittit, non arbitror opportunum nunc esse

tempus de illa sermonem faciendi, cum credat et profitea-

tur corporum esse resurrectionem : sive illi ex animo con-

sensum picT.beat, et recte de illa disserere possit; sive non,



CONTRA CMLSVM Llli. n,^ ^^

-cutu.,

..aa, di.c.p.,is resu.ect; e™ ptJar TtT

causaincredulitatisese : i;:;::;^'''^^^"' ^"^-

Pra^dixit : et ad vor.iJn""/"^'"^'^ '^«eprovidens,

incredulitate

LZZ '"""' "'" ^^^ ''"''~den. Christu.; ;r:^r- f-";--

^-it sa.us. Ac

«noncognovi servivitmH' "^"P"^"'

'"'l'"^ > q"em

» i> • Inventu sZ a''" "'^"" """^ "'"'d.-vit n.ihi '.

»- nonint:; rh::r;«;;;- .>par.i ii. ,ui

JuJ.-ci etiaxn in hac vita pa:' srm H n"P""''^' '("-

'i"«... .•«.«...„. jesu su;;:;;.^; ::u';t :,:;;• "?'"remur

: an admirahilis erga vos fllt n. \

'"

benignitas.quivossuppliciifafleCor^*^' .'"•"^"'^"""'-' et

rusa eni et v^stmnF ,r^„ *•t"'vavii simul et Hie-

Re.spo„dea:t: "d:rtrr-"'"?^""''-^-^''"^^''''"^'

adndra^dau.

^ pro :;/ ^;

'"^''•"'-- ^>--- -in,

;"'"^;.-st.ut;.j;:t::;;:;,;-^^^^^^^^

""'.'""-'^' --nt a testan^entis alien: e

^,^7""'prom.ss.ones

pertinerent. 4taue h-^"^' l'' "^ '''

*.'l"e l">ct pi-.Tdi.\erunt Pro-J Rcy. li ^U 2 T,. -



10«

pheta., propter Hebra.ci populi peccata Deum electurum

1 uâL 'aliqua. gentem . sed selectos ex o^n.bus; e

stultis B.undi electis ,genten. stap.dam d--

«1°J~.liturum, suLlato aliis regno De. et a^^.s ^rad.to Lnum ê

uaultis satis impr.se„tiaram fuentafferre ex Can

-De"

teronomii vaticinium , ubi expersona Chr.st. 1-^-tu l..^

i;^..o • « Tnsi me provocaverunt in ns qui

rlp o-pntium vocatione .« ipî ^"^ r^

lCerant dii, et irritaverunt in idolis sa.s; e^êgo pr -

. vocabo eos in eo qai non est populus, et .n gente stulta

wirritabo illos*. j^,nc2 dr

TXXIX Tandemha:c om.ua concludens Judsus

,

s.c

de Jest loquitur : «Homo igitur fult ille,et talis qu.dem ,

Lalen. et veritasdeclarat et demonstrat rat.o. »Sed nes-

: nTomo , ausus per universum orbem -an. re^.onem

doctrinamque suam disseminare ,posset

--J>-

J^^

omnia pro arbitrio , saperareque eos omn ,

qu. s- do

trin-e promulgationi

adversarentar ,Reges Imperatores ,

sTnlm Romanam ,omnes omnium gent.um Pr.ncjpes,

nopulum. Quomodo autem et hom.ms natura,

n.hd ha--

bensrseipsapr.stantius,possettant» mu t.tud.n.s am-

i.os immatare, nec modo sapientium, quod non m.ram

ZrTeA eorum etiam ,qui uuUa ratione ducuntur

,

qu.

V tiidediti sunt, quique eo difficilius ad cont.nent.am ad-

du untur ,q..o minus rationi sunt obsequentes. Quon.am

tro Christus erat et Dei virtus et Patr.s sap.e.U.a,h«c

omnia fecit et etiam nunc facit ,licet Jud.. et Gr.c. e,us

ZZL increduli assentiri nolint. Nos .g.tur Jesu docu-

met instructi Deo credere non anqaam des.nemus, et

mof dDei cultum c.cutientes ad meho.em frugem velle

^vocare: quamvis nos c.citatis accase.U. .ps. vere c.c.

et nos deciiere homines criminentur ,cum .ps. s.ve Jud...

iDeut. xxxn, 21.

avide D. GuiUon, toiu. n, P'S- 9^ el seqq.



CONTRA CELSUM LIH. ff. i ^n

i*a

sivc CrcTci, audicntcs se decipiant. P.ilchra profccto nosti-ii

dcciplcndi ratio, quippe qui facimus, ut ex intemperanti-

l)us tcmperantes fiant, aut studcant temperantiae ;

cx in-justis justi sint, aut ad justitiam tendant; ex imprudentibus

evadant prudcntcs aut viam prudcnti.e scctentur; cx timi-

dis,ignavis

, imLecillis animosi sint et fortes : qua virtute

tum pra^sertim cmincnt, cum ad pietatem erga Deum om-nium conditorem scrvandam decertant. Venit eroo Jesus

Christus non ab uno Propheta, sed ab omnibuspr^nuntia-

tus. Et Celsi ignorantia fuit , Judcneum induccre dicentem,

ab uno propheta prc-edictum Christum fuisse. Atque hc-ec

Judaeusapud Celsum, quasi secundum suam legcm locu-

tus,additis nonnullis aliis, quas minime digna sunt men-

tione,finem diccndi facit. Hic igitur etego secundo contra

illius scrmonem libro finem imponam. Deo autem dantc,ct Christi virtutc in nostram animam illapsa , in tertio qua^postea a Celso scripta sunt refutare conabimur.



l58 ORIGENIS

^•«^/V^^^-HVV^y^AVW^/VX^VV^^-VVXIVWWXVV^/VVVVV^VWVV^VXAiVV^WIX^-^VVVVVVVX^-VWVV»^^^

LIBER TERTIUS.

I. In prlmo quod adversus librum a Celso arroganti verl

sermonis titulo inscriptum contraque nos elaboratum scrip-

slmus volumine, fidelisslme Ambrosi ,praefatlonem ejus et

quse sequunturordine, ut jussistI,pro viribus refutavi, nihd

indlscussum rellnquens usque ad eum locum , ubi fictltius

Jud;suscontra Jesum declamitare desinit. In secundo au-

lem occursum est omnibus , ut meoe vires tulerunt, quse

nobis per Ghristum Deo credentibus Juda3us apud illum ob-

jlcit. Tertium hunc aggredimur in quo nobls propositum est

illa impugnare, quse Ipse proponlt ex propria persona. Ait

io-itur ille*

« stulte Inter se contendere Judaeos et Chrlstlanos

)) concertationem inter utrosque de Christo comparatam

» esse , ut est in proverbio , rixam de umbra asinl : nihil gra-

))vitatis habere hanc Judaeorum cum Chrlstianis disputatio-

»nem; cum fateantur dlvino Splrltu prsedlctum fulsse fore,

))Ut ad genus hamanum Salvator adveniret; dissentlant au-

)) tem , venerit-ne is qui prsedictus est , an non. )),Nos enlm

Christlanl Jesum credimus , secundum Prophetarum ora-

cula advenlsse. Judaeorum autem plerique tantum abest ut

in Jesum credant , ut ,qui Illo tempore fuerunt, insidias illi

moHtl fuerlnt; hodierni vero approbantes quae contra illum

oHm ahl ausi fuerunt , criminentur eum qulbusdam magicis

* Yide D. Guillon , lom. ir,pag. 94 et seqq.



CimrRA CfiLSUM LJIJ. ifi. jr

«rlibus eonfi„xi,s.se, se esse ^Mom Jud.x-i Christum vocan7quemque PropI.eUe vc.Uurum cssc pr=odixe.u,U.n D.eant velim et Cclsus et ii ûib.s ejus contra nos eri-

m.n foncs placcnt, an satis u.nL... asini si.nile istud sitP<-a.d.x.sse Judôrum Prophetas locu.n

, uLi nasciturus or.ldux .ile corum', qui rectc vivctcs Dei pars appellantur,- simulquc V.rg.ncm conccpturam EmmanucP; iHum ha.c el

'Ila s.g„a prod,giaque facturum %• vcloci.cr cursurum scrmo-

soTL -"df";

'"

^^"'T."'"""

"j"' -4postoIorum exirct

sonus , damnatum .r. a Judaîs suppliciisque aflcctum iri acresurrecturu,„ csse. Numquid h.c temcrc dixerunt ftoPhcta^; ..cc u la eos p..oLaLilis causa impulit , ut aon sol m.ccrent

.sed et.am sc.-iLi digna cxistilrcnt ? An J dlrumgcns tanta qua. dudum propriam .egioncm incolcndl

acce^perat. nulla vcrisimili ratione quosdam quidem uTvcros Prophctas pr.dicavcrit , ali„s autem ut Los repuXent

.

N.h.I-„e fuit ,uod illos moverct ad annu.„c.rduml'I>r.s Moys.s

.quos credeLant csse sacros . sermones eorumquos prophctas essc arLitraLantur? Qui Jud.is et C .rist":- stult.t.am exproLrant

, „um illi pcrsuaderc poteru t Ju-<I.-.orum gentem potuissc consistere, etsi de rerum fu" . arumcog,..t.o„e nulla ipsi facta promissio fuisset ? 4„ .Zj.

.I/..S e.rcum,ect,.c p..o suis q..a.quc iustitutis credider.mt scoracu a ct ,!.v..^t.o„es aL iis acciperc quos apud se deos esseop-..,La„tur; .II. vero soh . docti co„te„.ncre cos omZêo

,sed d.e..,o„.a ,.ep..tarc (dixcrant enim corum Prophcue.

omnesdii genti..m d..„onia S ) , „ullumhZfZ

re.ne .crum futu.arum cognosce„daru...dcsiderio ircnt-nsultum d.mo„ia, qu. ,,,, „,,„, ,,„„,, j_^^^_

™



jgÔRIGKNIS

non necessarlum fiierit , ut gens, qiune aliorum populorum

tleos despicari didicerat, Prophelarum copiam haberet, qui

quid majus prcTdicerent ,quodque superaret quêcumque

aliis in locis redderentur oracula.

III. Prc-eterea fiebant ubique, saltem in multis locis, mi-

racula. Celsus ipse memorat in consequentibus .Esculapium

sanantem et de rebus futuris responsa dantem in urbibus

omnibus quce sacrse sibi erant , exempli causa Tricc*,Epi-

dauri, Coo, Pergami; Aristeam Proconnesium ,Clazome-

nium quemdam , et Cleomedem Astypalensem :et apud so-

los JudcTOS ,qui se rerum omnium Deo sacros dicebant

nullum signum , nuUum prodigium fuit, quod adjuvaret et

firmaret eorum in rerum omnium conditorem fidem spem-

que alterius meUoris vitae? Id sibi quomodo in mentem in-

ducere queunt ? Statim enim convertissent iUi se ad cultum

damonum ,qui ventura prsdicerent morbisque mederentur;

et deseruissent Deum, qui verbo quidem ilhs opem ferre

credebatur, re autem nunquam se exhibuisset prsesentem.

Quod nedum facerent, si innumera incommoda sustinere

modo in Assyria , modo in Perside , modo sub Antiocho ma-

luerunt, quam Judaismum ejurare ejusque violare leges;

quomodo ii ,qui historiis et vaticiniis insolitis non adjun-

<runt fidem , saltem verisimilitudine non adducuntur ut cre-

dant figmenta hac non esse; sed potius puras Prophetarum

animas nulhim ad virtutem sectL>ndam laborem recusan-

tium , impulsas a Spiritu divino inhabitante fuisse, ut prae-

nuntiarent, aUa quidem iis qui sua aetate in vivis erant,aUa

autem posteris, et prfficipue Salvatoris adhomines futurum

adventum?• • i-

IV. Si hac ita se habent ,quomodo de umbra asim dis-

putant inter se Judêi et Christiani , cum inquirunt e pro-

phetis quibus ex aequo fidem utrique tribuunt ,is-ne venerit

qui pr^dictus est . an non, sed adhuc expectetur? Verum



COIVTR4 CiaSUM LIB. m^

'". "t evidenu.. .lL„„.,,r"c ":1 „! '^^".:"°--"--

Phee. p.-..s,V„ifie.vc..„t, c,,l? :'':::

'êl""ôtcst,,,„a„,io„,,mctiama,lve„l„rus

TeV A '""^

-."is p.od„.i vaticinir. NeVu i! t'; Jj"""

"7^ •"''

tiani aLc,-ra„l cud. TV^,. r / n ''"'''"*' <^'""S-

cred,,nt; .sc.Tîr?,"-''''^'''''"^'^''' '"'='''- f'--pectand,:. es .4 .'n '"f^L

'•

'^'

'^"T''^^'""='- «

plieta.-ui„ scrmo et , r

0P'n«ntur: licet verus Pro-

isct. doc.;e.7 '

"""""^ '"'"'"'"' '^'°- --iturus

rcnt ct ritus reli..;on;.

^"''''cam scd.t.oniLu.s

turba-«.•t. illos

, .11 in""" ""'"''^

''*'*P'''='^'-" '-l^-ent,

»<".•- ab;.;e:;:'r''^'^'''^^^^p"'-. -dcm passo

'.n.at,etu..-iusc,.,e„ovandarumrcr,,m;ll';'?'°*='-f:'-

%yp.ii, e,.n. uL11:ZjZ''^'

'

^"''''''--<'"™cst.

pc.c..ccoac,osaccrLeTra t™.

"'r"'""'*'

'^^^^ '""-

.'i."-.-;s aflccissent ne,- ê' "'''l'''"^^1"<et l.o.spi.es

dcntia inflicas o, ^,; 'r^'''."- » ".''.•-

p,'ovi-

«es, a quiLus illi „„|, l^\''"'^ conj„raverat in hospi-

-isati ..s-c ,.,.io :sti;;e r^^^^^^^^^^^^^^«^; ""«i-s

dcrunt iis, q„os inj.,„e ,„ .,ervit„ em r^ ''"'"' '''^-

gi'"r sui et s„is

,,o„„larib„s ,.

?'^"'^'S^^'-'"'- ^^.^--.n.cs

-' i-.-0-i^...^ '.'.iî^t:. i':r;, :'r"

^"^'"

lummam, quam in M„v,p„ ^, ,. ,

^<^"l"''.» fccerunt ca-

<lisiosa Moysis mi,.ac, h ,o„

"'^^^'"^'. '''«-"«•• i'a ut ,„.o-

-'ii'..s. non divin;'; :;;":;;.""">.'• -ficia..i. "» icis

^^'^r, 2. Exod. xir, 3,VIII,

'^•

1 I



CONTRA CELSLM LIB. i„.

t-i .na«. sediUone ,i..ce„tes I^^ÎZ T ''"''

:'a pacifi.as. ut propter eas fact...„^ ^ (t

'TT""'

«tcrfice,.e„tur, „ec per eas licererdep ^ctlt

""n.eresuppliciu.„.

Sed et cp.i rem s^rutari alt ,•

'""

Jcerepoterit „o„ si„e .„iracul"^ô^ ^^^^^

^%yrto cxiLaut,stati™ et quasi Deus L Sas/et V

'"' "us..rparentq„a;Hehraicavocitatur O ''"'f'"'''

''"S'.am

- eoru... Prop„etis: „ cJ^Z^ZC^Î "'''"'

-luamnonnoverant linguam. audivisse" .^^°'^" ^°^'

Suic en.m suut unicuinue i;„

o>P""=a Iwiseoportet.

No„ igltur /Egyptii ; rî hT''''°''"*WcIIatio„es.

qu. liLeris i.„posueru„t

hujusmoT n" "'^T"'""^'I^^

-t id ,uod .,.:g,p.-i dieuut , eC^êi;!;:,-^'''

Z^'--cum iMoyse expulsos esse. Id nuome „e

°'-'"''^-^^'P"';'t historia a Moyse conscriptr tc t tur T'"""

"'' '""'

^™is ortos, lingua illa usos e s 1?„: "r''""^-^ He-

-..i.>a sumehaut. Christiaui ZI^^^^Z^T'''''"

""" •"«--'-quc legem servarun

qZ ^ e'i""'""™tes ,.o„ ulcisce„di. idcirco ,uod co„sec™ ;! """ '

'"""^'''"'» '"'-^ '''i-et helI.VerL,i

lic ".t n" "f""'^nc ,rm

a...vilii,si„structifuisseuf id, n '" "''

'" ^'"".Pcr puguavit „,-0 :n '"'"^'•''=""'-^"'>t

>'"P-c„itcos!.i,rn. ' '

"'''"'•'""'^'-'P0'-i'.us

.1umU„.,st,a„os.,.s.,rgere„t.eteosi„.



P ,ORIGENIS

lO/i04

lerficere in animo h.berent. Ul enim alii in memori^n. ve-

.^carenl et videndis paucis pro pietate certant.bns firm.o-

rfierent. mor,emque spernerent, paue. per mtervalk

Ipo m et facileLmerabiles pro Chnst.ana rehg.one

::i.obiernnt. Sedeornm^^^^^^Z^prmisit Deus : imo consistere Yoluit et amversam

r ::r:;-iîa et piissiâ doctrina repleri. Rnrsns

S; ut infirmioresa mortis metn respn-arent consnlut

fid ^ns et solo nntu omnes strnctas iUis ins.d.as d.ss.pav. ,

t nle reges , neque diversornm locornmpr.nc.pes ne-

"ue popnU contra iilos ampUns exasperari posse.. .Atque

ZL Leo quod di.it Celsus : « Jnd.os ohm, postea vero

„ Chrlstianos snam seditioni acceptam reterre or.g.nem »

IX Qnoniam vero in se,ue..Ubus n.an.feste ment.t.. .

«i verbaejus in medium addncamus : « S. veUent,

au^.a,

L'„es hoJines fieri Christiani .

'^^^^''^Hoc vernm non esse inde Uquet ,quod Chr..t.an.

,

quantum

fn se est carent ut quo terrarnm cnmque sua doctr.na

dispe-atur. Qno fit ut q.fidam id sibl negot.um desurnpse-

S :t non solum urbes, sed etiam vicos et v.Uas obam-

bl're..t, quoaUos adpinmDei cultnm adducerent Neqne

"

ran Lrit id eos h.c.i causafacere quando.nterdum

^n^clcessaria ad victum sumunt. Qua. si .nterdnm .nop.a

r 'ntnr accipere , id iUis satis est qnantum est opus.

tam-

e s p m-imi plura iUis largiri veU..t. At nnnc fortasse, cnm

t^Îllitudine doctrinamhanc amplectent.nm, d.v.tesqu..

dam q "dam in dig..itatibns constituti ,deUcat* et.am no-

Z2. fcemina. sfnt,qua. eos qui ab ista doct..na stan ,

Sunt: andebit qnispiam ^-re ,quosdam gW^^^^^^^^^^^^^

MdeLchristia.iornmdoctrinampr=ed.careSed.mt.oChr.

anlsmi cmando docloribnsmaximeper.culum .mpendebal,

rrsuspleio non poterat habere locnm. Et hodieque ma^r

eornm est apud e.teros ignomin.a ,quam apnd snos glor.a



CONTnA CliLSUM l.IB. riF.,(55

esl, c,ua. ncc ipsa conce.litur oimHbus. Evidens ij.ii,,.- e,t«endacun,.

s. ho„,i,.es o.nnes velient esse Chnstilni hocislos i-ecusaturcs esse.

X. Ja,„ vide c[„„dna.„ hujus rei dicat esse arsumcntum •

«l'nnc.p.o, .n,au, cu.« pauciessent, una sentLr ^3'-Sparsa auteni eorum .i.ultitudine, statim divisi i„ paTe'» secantur, et ,uod cpiehant ab initio

, suam c,uisc,ue ac „»om .hent. .Manirestum ,uidem est paucoi inltio ûi êC

..s ..„s, s, ccmparentur cum multitudine

qu. conse-

ctnlt:?7"''"'"".

r"•"""-« Pa"ci erant. Hinc enimconnata est Jesu inv.dia

, et Judaî ad co.istruendas illi i„-

seq,,e.-etu.- modo qu.n.,uies mille, modo quater miileZ.n.tus .Ilum assectantihus,p....ter mulLes et p erosanta e„,m .Ilecehra et pelliciendi vis iiierat Jesu

sel „

fm,-,:.

'"'"'' ^"'"""•'^ .mbecillitatis ohl t.-eoni,ssaque ex.st,mationis cura magistrum illum i„ desSa'

;"-r:iS;s;:-:;r-t-'w„iLte

Xi. Add.t: Omncs una crant sententia. Ncque I.ic n„vi.

I- t.„ii ah initio f,.isse de sensu lihrorum, ,ui d i, e^

mu.-,„terf.delesdiss.Vha.AdhucA,.os'lis,.X:

v.ri ll

est,„p„,.tc,.elne Judaicos ,itus oh.e..ar. ab ns nu. e\ o-pn.n..,,, „j r.

ouser-

'. ôenl.bi.sadhdomacccssera..l-in h-|.o.. •

";-'o-m .„.mu„d.rum„.e cihorum one..e': '..::•;;::^Mallh.xv, 38; XIV, ai.



jC)5ORIGJiNtS

necessario iis.qui relictis patriis institutis ,Jesu crederent-

Sed et in epistolis Pauli , a:qualis eorum qui Jesum viderant

mentio fit nonnullorum ,qui de resurrectione qusstiones

moverent, utrum jam fuisset facta; et de die Dommi,m-

slarelne , an non '. Et ex isto loco : « Devitans profanas vo-

,cum novitates et oppositiones falsi nominis scientia:,quam

. quidam promittentes circa fidcm exciderunt% » plauumfit

iamtum ab initio etcum nondummulti Christian. essent,

ut censet Celsus ,prave falsse a quibusdam intellecta mys-^

teria.a. ,

XII. Delnde doctrinae vltio duclt objlcitque nobis ortas in

Chrlstlanlsmo sectas : « Sparsa eorum multltudlne, IrKjatt

. statlm dlvisi in partes secantur et suam qulsque factionem

. habere volunt. » Addlt : « Et a multltudlne Iterum sejuncti

» alli aUos condemnant , unum nomen commune retmentes

» si tamen commune retlnent, Hoc saUem solum exuere pu-

>, dult. De csetero alia alli habent instituta. « Ad hocrespon-

debimus de nulla re natas esse sectas dissimiles, qmn ejus

pr^clara fuerit et vitse utllls instltutio. Itaque quomamcom-

moda, imo necessaria generi humano medlcina est, et m

ea multiplex de corporum curandorum ratione agltatur

qusestlo; ob hanc rem plurlmae apud Graecos ,id quod m

confesso est , in medicina sectseortae sunt; puto ego et apud

Barbaros, quotquot medlclnam adhlbere profitentur. Sic

etiam philosophia veritatem et rerum quae sunt cogmtio-

nem poUIcens, quia pr:escriblt quomodo vivere oporteat,

et qu^ nostro generi utilia sunt docere conatur, hae autem

res in multas quxstiones distrahuntur, propterea abierunt

Philosophi in sectasquamplurlmas ,

quarum ahae celebrio-

res fuerunt, ah^ obscuriores. Item in Judaismo sectis oc-

casionem praebuit dlversa Mosaicorum scrlptorum sermo-

numque prophetlcorum interpretatlo. Slmllhme quoniam

iiCor. XV, 12. aXhess. ir,:».-^ i Thim. vi,20.



CONTRA CELSUV LIB. IlJ. {f^^

3' ^™"'^ «••"''"'^' ''dco necesse fuit ut sect.-c oboriren-

ZUZ ''7,'"r'""""

^' contentionis studiu.n. sed

studle rn^" "^™' "^'^'^"^ Christianismi intell gere

2ênt. Qua ex re factum est, ut diverse inteiiectis ter-momLus

,,,uos om„es ex «quo pro divinis habeLant , exis-te.nt secta, usque nomina darentur eorum

, qui quidem«.rabantur hujus doctrin. institutionen,

, L l^Zan, ver.s.™.hLu,causis qualitereumque movebant.; , ut a

Tnsfu ."t :"T"""""'• ^"•'" -l-medicinamêcteqms fugct propter sectas i„ ea exorlas : neque servaveritûdquod deceat. qui philosophiam odio haUit hoc n !

m.ne,

quod multas sectas pepererit : neque ob seclas interJujos exortas damnandi sunt sac.-i Mo^sis et Prophetlm

Xm. Ha^c si pulch.-e procedunt, quidni pari modo

»fiant' , n . ,''"^ 1"' Probal. sunt, manifesti

^«toest, qu. .„ d.ver,.s seetisversatus diligente.que

1que perscrutatus .potiorem eiegit; et i„ philoso,! T e"FOhct. qu. pol.or. sententi. ante non adh,.ret,'quam e

mr"chtr^^""^"'.'^^''-^^^^^ sapie^tilsinû

-asT^X^^cânrr"^ " ""'""""^""'

q^^f•

J^î^ptcras nabet. Quisquis autem nostram

lam aocratis,e cujus schoia mult;c nat.c sunt -liin.n .....ne .uter se consen.ientes : ncc Platonis dogm , a^c.t,c..,us Anstoteies placita descruit

, novis excoît Lpimonibns ut siinra v •

,-^^^cogitatii,

'^'

supra diximus. Ca^terum videntur mihi'• Xt,iy.



CONTBA CELSDM LIB. ,l[.,

/-

nierus increverit,„ec eos profligandos curent Pr^sides

'

!supenonbus tc„,poribus factitatu». Doctf teZ

falso Celsus Duta, «

"'"o"'"1o deficere. Afque etiam

nium contemptuxu inslilhmus" """^''^'""'"""I^"' <»»-

t- creatis cultu, quTo T̂etr '""' ' ''"""'^ ^^"

rerura omnium coL torel 1 '""'"'" -g-nn.s ad

est.W..„/...den.oi;r; c""'""" '•'" P^'^'''*^'-

t:s..-n,uitasu„tj:;:;;reHi:cr'^'""'^^^tis, qua, sedulo traduntur iis af T i"^'''"^-

possunt.' '"' ^•"'ênter intclligere illa

XVI. « Qua^nam autem omnis gcneris r,.„.„j» nam confingamus terriculn

S'''"^'- ^'^«''•«damus, qu«-

Celsus objicit o"te :'

" T"^""'"' """'' «--g^mcnto

cen.us nnr;: :^„::;;^!>-• fo.e quod do-

ductis con.proLamu:;D:; s : 7T''''' ""' ^^''"«^

Wu-,n.uspostuIareratio„e;„:i,^;r;:'CrL'

Cclsus ten-,cuIor,n„ loco habeal. VcrunU.Ln T'

ventas) L^c Celsus dixit circa fincm D T" '"""

»-' ego, aut illi, aut quiliLet oîn,,^ Sf"":'"^^

»';'"'' "•î"^tos punitumîri. ius.or; Id '^r;^'"^

-dos.» QuiLusnam igitur confictis terric.dl ilf:"':'"

«puntcircumeos n.nT^ i .

'''^'"^'^^' "f q^n oLstre-



j^Q OMGEWIS

alia post lianc vitam piienuntiat aliam futuram esse; nun-

quam ostenderit nos ,qui cuni ratione credere conamur,

male veritatem assecutos, ad hujusmodi dogmata vitam

nostramcomponere.

XYII. Postea res nostrae fidei cum iEgyptiorum rebus

comparare vult : « Ad quos si accesseris , statim se offerunt

)>splendida fana et kici, magna pulchraque vestihula, ad-

«mirabiHa templa, eximia circumquaque umbracula,cere-

» moniai rehgiosae admodum et arcanis refertae :postquam

«autem ingressus es et ad penetraha pervenisti,

cernis

» adorari aut felem , aut simiam , aut crocodilum ,aut hir-

»cum , aut canem. » Sed quid simile apud nos est hs rebus,

quae ad yEgyptios accedentibus speciosa? videntur ? Quid si-

mile brutis iUis animantibus quae intus ultra egregia illa ves-

tibula adorantur ? Dixerit ne vaticinia , supremum Deum ,si-

mulacrorum despectionem , res quidem veneratione dignas

esse; Jesum Christum autem cruci affixum quidpiam esse

quod cum adorata bruta animante merito conferatur ? Id si

dicat, neque enim ahud dicturum puto ,respondebimus

muUa jam in superioribus a nobis fuisse adducta ad confir-

mandum quaecumque ad Jesum pertinent , ostendendum-

que utiha huic universitati salutariaque toti mundo fuisse

quae ihi secundum hominem accidere visa sunt.

XYIII. Quia vero ^Egyptii magnifica de brutis animan-

tibus loquuntur, dicuntque iha esse quaedam Dei symbola

aut quocumque alio nomine ea appeUare visum est ihorum

Prophetis , affirmat , « qui rerum iharum sunt periti,eos

»induci, ut se non frustra ihis initiatos esse cogitent. » At

vero qu^ gratia , ut Paulus vocat*, in sermonem sapientise

per Spiritum et in sermone scientiae secundum Spiritum

in nostra disciplina retegit iis qui in Christianismo sunt eru-

diti, de iis ne quidem cogitasse Gelsum arbitror. Argu-

^I Cor. XII

,



COIVTRA CtLSUM LIIJ. ifl. ,^,

mcnio sunt non n.o,lo qu. mox dlxit, sed et.am qu^ Idc arguendarn CIn.i,sti.no.-un. socictatem p.ofe.t i„ Iquen

t.l.u,s; n.m.n.m. .loetriua fidei illos inter.licere

sapien ib.,s»om„.Lus adm.ttere soios .stupidos, servili ingenio ho

locum vcntum ent.

XJX. Addit,. nobis ^gyptios esse ridiculo

, proponere

».cleas n=te..,as „o„ autem, quod vulgus putat,

mox i„te-»n ura a„.mai.„, eole„das esse doeeant. Ls vco stult»csse qu. .„ ,,s

, ^,,e de Jesu a noLis dicuntur, nihil hircis^can.busque ^g.ptiacis nobilius afferamus. ,, Ad qu. „Esto, v.r praeclare, meritis laudibus extollas multa et noncontem„enda, qu. /EgypU-i p^oponunt, .nigmata „vo"lutasque de su.s animalibus explicationes

: at „o„ rectefac.s cum ad „os faduce^dos tibi i„ animum inducis ,nMos d,eere, „ost,-aque om„ia futilia esse. „ullius pretiiquod us, qu, m Ch,-istia„ismo su„t perfecti. de Jesu

^.

senmus qu.. „ostr. doctri„a3 sapient/a credi ube Detisad ,„.,„ aam illam Christianismi sapiJtiam il;1 aulus a,t

. „ Sap,e„l,am autem loquimur i„ter perfectos

.sap.ent.am vero „o„ hujus s.culi , „aque pri„c->ium 1,1:»jus s.-ecul. qu. destruunlur

: sed loquimur Dei sapie^t, mn mysteno abseonditam, quam pr.destinavit DeT :".B.CU a ,„ glo.-.am nostram

, quan. nemo principum kZsa;cuh coguovit*. „!<m „ujus

XX. Hic Celsi asseclas i„ter.-ogo, an Paulus, si nulhu,

am.no .nformatam habuisset exeellentis sapie, ,i. .. ^

'r c;!!^;":1:''^"'^-'}-'^ '--« p-.-sisse. co„:

Ponos,c. rupr.mum ed,sse.-e ejus, qui h^c dicit

' I Cor, „, fi.



,^., ORIGEjVIS1Ji

emstolas; et inspecta mentc slngularum aictlomim quifi ibi

le-untur; in iis exempli causa quas ad Ephesios, ad Colos-

senses , ad ThessaloniccDses , ad Phihppenses ,ad Romanos

scripsit; hoc utrumque demonstra , et te sermones Pauh

intellexisse , et quosdam illoruni inventos a te fuisse stultos

ac fatuos. Si enim prcTscnti attenloque animo illas versave-

rit mirahitur sat scio ingenium hominis magna verhis vul-

o-arihus exprimentis; aut si non admiratus fuerit, ipse per-

ridiculus videhitur; sive mentem viri assecutus,dlam re-

pra^sentet; sive veht impugnare et evertere ,quae sihi visus

fuerit intellexisse.-

,..

XXI. Nequedum loquor de omnihus quse m Evangehis

scripta digna sunt qua3 ohserventur. Horum unumquodque

rationem hahet muUam animadversuque difficilem non vulgo

solum sed et quihnsdam ex inteihgentium numero. Acce-

dit expositio paraholarum aUissima ,quas Jesus extraneis

narrahat, servata exphcatione iis, qui mehore, quam ex-

tranei , auditu essent , et qui ad ipsum sese domi privatim ad-

jimo-erent. Admirahitur etiam cogitans qua ratione qmdam

extranci,quidam domestici vocentur. Eccui vero,modo

capere queat , admirationi non erunt Jesu migrationes, modo

ascendentis in montem ut qu^dam dicat faciatve aut se

transfi-uret; modo infra curantis infirmos nec valentes as-

cendei^e quo illum discipuh sequehantur ? Sed hic non locus

est enarrandi qua. vere augusta sunt et divina m Evangehis

et Ghristi hoc est sapientiae et verhi in Paulo loquentis men-

tem. Satis fuerint qure dixi , ad reprimendam indignam phi-

losopho Celsi irrisionem, ausi reconditiora Ecclesiffi Dei

niysteria cum /Egyptiorum fehhus , aut simiis , aut crocodi-

hs , aut hircis, aut canihus comparare. .

XXIL Quin* et ut nuUam speciem ohtrectatioms irrisio-

nisque rchquam faceret scurra iUe ,nominat in suo contra

1 Vide D. Guillun, lom. n ,pag- 107 et seqq.



COISTRA CiiLSUM LIB. III. i^

";

nos scriplo libro Diosciiros , Herculcm , /Esculapinm, Bac-

chum, qui apud Graicos ex hominiLus iu deorum numcrumrclati crc.Icl.anlur

, ct ait « „os non fcrrc, si pro diis illi ha-» tcanlur, quia

, quantumvis mulla fortiter pro hominihus fc-

» ccrint, homincs tamenprimum erant : affirmarc vero Jesum»a mortuum suis sodaliLus conspcctum fuisse : » additquecnminationi.nos, cum dicimus « illum conspectum esse

,

»id de umhra intclligi vcllc. » Respondemus ad ha^c , callidehic Cclsum nequc plane expressisse se non colere

hujusmodideos,quippe veritum ne qui in ejus liLrum inciderent , eum

alheon csse arLilrarentur, si quod sILi verum vidcLaturaperuisset, ncque cliam simulassct se illos deorum loco ha-bere Utrumvis enim dixisset

, parata noLis fuisset respon-sio. Age ,g,tur, cum iis qui illos non deos essc existimants.c agamus

: ergo non sunt omnino : sed, quemadmodumqmdam de amma humana putaut eam confestim mlerirean.ma .llorum intc-iit; aut ex eorum sententia qui pe.-ma-nere eam scu immortalcm esse volunt, permancnt illi, seusunt .mmortales

: ac dii quidem non sunt , sed Heroes; autnc Heroes qmdem

,sed simpliciter animx>. Si illos no.i esse

ccnset.s; .mmortalitas anima^, id quod noLis cst prajci

puum, co,np.oLanda noLis erit; aut si sunl, nihilominusa.sserendum erit de immortalitate, non solum exiis qu-c de.lla p,VTcla.e dixerunt G.-a;ci; sed ctiam ex iisqua; a Deo di-d.dicimus. Ac proLaLimus quidem , adductis illorum histor..s

,

her. nou potuisse, ut qui plu.es deos c«Iue,-ant ii

post hanc v.tan, ad poliores sedes ct ad felicio,c„» condiiio-

nom transmigrarint. Illic cnim na.-ratur multa Hcrculis intempe.-ant.a

,et muIicL.-is apud On,phalcm servitus ncc

non .-es gesta. /Esculapii ah eorun. Jove fulmino percussi.OLj.ccmus etiam h;cc de Dioscuris

, qui

Allernis vilam acuipiunl pciduntquc dicbus,



j^ / OMGENIS

Diis tamen sequalem cuUum sortitus ulerque est *,

quamvis s^pe moriaiitur. Quanam igitur justa ratione pu-

tant horum quempiam Deum , aut Heroa haberi?

XXIII. Nos vero quse de nostro Jesu creduntur , ex pro-

pheticls scriptis astruimus, factaque illius historiffi cum il-

lorum historiis comparatione demonstramus nullam ejus

intemperantiam fuisse, Neque enim ,qui iUi moHebantur in-

sidias falsaque contra illum testimonia quaesierant,quid-

quam invenerunt quod vel probabilem causam daret iUum

intemperantice accusandi. Sed et mors ejus exinsidiis ho-

minum accidit, nec quidquam habuit simile fulmini,quod

in J^sculapium vibratum est. Et Bacchus furiosus ille ves-

temque muhebrem indutus quid eximiam habet ut pro Deo

adoretur ? Quod si , ut illos excusent , ad allegorias confuge-

rint; hinc quidem examinandum erit , an quid sani habeant

istffiallegoricc; illinc vero anqui dilacerati sunt et de ccelo

dejecti a Titanibus , revera existant, dignique sint qui CO'

lantur et adorentur. At noster Jesus suis conspectus sodali-

bus, ut cum Gelso loquar, revera ilhs apparuit. Mera enim

est Celsi calumnia , umbram duntaxat conspectam esse.

Jam conferantur simul illorum et Jesu historiae. An volet

Celsus illorum veramesse; hujus autem confictam, quana

scripserunt ii,qui rerum omnium oculati testes erant

,qui

re ostenderunt sibi explorata esse qu.-e viderant ,qui deni-

que quo animo essent, perferendls alacriter ejus doctrinae

causa suppHcIis testificati sunt? Ecquis volens recle facere

omnia , temere assentiatur iis ,quce de ilhs tradlta sunt

;ea

vero,

qu£e de Jesu feruntur, absque ullo examine rejiciat?

XXIV, Rursus cum de ^Esculapio diciturmagnam homi-

num muUitudinem Groecorum et Barbarorum vidisse et ad-

huc videre , non spectrum ipsum , sed ipsummet sanantem

beneficia conferentem, res futuras praedicentem ,postulat

1 Odyss. ir, 3o2.



CONTRA CliLSlM Llij, /,,

Celsus „t nos credamus; ncquc iis qui i„ Jcsum creduut .1FoLrat ,uod illis rebus trihuaut fiiem : ,ua„r u „ Ji

"

C.PUI..S, c,u, m.racula Jesu viderunt sui,u'c

auimi ^c" tn. comproLaruut, assentimur; nos Cel us apne I^ fat ^

tur Nosln u

J^f^^™'-um,qui /Esculapio asse„tia„.tur. Nosconlra,

hocsnnaguumquidcsscputat,dare

ostendimus innumprTKi'1/.rr. „ i .

"'^> i'<'ire

osten-'""meralnlcm quamdam multitudinem Gra^cor.m,

"' "-1 "'-.">», ."1 .4p.iir ,;::;„'".",''"'

=..,.. i„ i,.„„ ,.„„. .e i„;„^, „,: ,'.'rr:;;.:

"'

^^.=:2:::::Lr.-:SlP,.nLus sapiens medicus opem affe rc noluisser

' 7 '

''

rupti eorum erant mores Ft iu pJr ~: "''^" <^«'-

perata qua3dnu rnl n^ "''"'"'" "'^•''"''•'* '^'

I.

qua^aam lalioni minmie con.scntanea. Homn, .1exe„,pla m pr.scntia referam. CleouK-dem, ni f:,:: IZ



j^G - orjGENis

.ilern iequis cum diis honoribus coli jussit,nescio quid ad-

miratus in ejus pugilatione; Pytliagoram vero et Socratem

eodem ac pugilem lionore non dignatns est. Deinde cum

Archilociium vocat Musarum cultorem, hominem m pes-

simo impurissimoque argumento sua poetice usum et im-

puris inquinatisque moribus viventem; prsedicavit puim

quatenus erat cultor Musarum, quae pro deabus habeban-

tur. Uaud scio tamen an vel unus e multis pium appellaret,

qui non esset omni modestia et virtute ornatus; et an pro-

bus quispiam turpia illa diceret, quibus iambici versus Ar^

chilochi referciuntur. Jam si nihil divimim per se mdicat

aut J^sculapii ars medica aut Apollinis divinatio,quomodo

recte quis illos, etiamsi iliis artibus praeditos esse concede-

rem ut deos puros veneretur ? quando prossertim in eam

quam vocant Prophetidem oriPythii specus insidentem di-

vinus ille spiritus ApolHnis , spiritus purus et omm terres-

tri concretione Uber, per locos muUebres subrepat. Ndid

autem simde nos de Jesu ejusque virtute sentimus. Quod

enim ex Virgine natum est, id corpus erat ex humana ma-

leria constans , et quod humanis vulneribus esset mortique

obnoxium.

XXVI. Nunc videamus quse post illa dicat Celsus,ex

historiis mirifica proferens , quoe Ucet in se incredibiUavi-

dentur, creduntur nihdominus ab illo, si verbis ejus Udes

est habenda. Hujusmodi sunt ,quse primum de Aristea Pro-

connesio refert , de quo sic loquitur : « Deinde Aristeam

»Proconnesium, qui, cum sic divine ex ocuUs hommum

.evanuisset, rursus conspicuum se pr^buit, et muUis pos-

«teatemporibus permuUa orbis loca invisitmirandaque re-

),nuntiavit , Ucet ApoUo Metapontinis prseceperit,ut dlum

»deorum numero haberent, nemo hactenus fuit, qm Aris-

>,team deum esse existimaret. . Quam historiam hausisse

exPindaro et Herodoto videtur. Nunc satis fuerit Herodoti



CONTRA CELSUM UB. HU

la^^r :f'^'""

^'-^^™-- ^"''-- -cc,.'::rii.n.se.

ut rem propmquis defuncti nuntiaret Sn»autcm per urLcm rumore decessisse Aristcam 1^*^""

^hac de re disputatur, advcnisse ex Artacc rrc;.™«quemdam, qui dicerct se cnm rv

•

'^ ^y^'cenum

.currisse Arislcre ct cum e 7 "'""" P'""''=''

«<=-

-um iste consTn r Xlr::""""''''"'''''• ^-^

«fuilonicam affuissc ii Z LrT'"'"-'•^'™'="' '*'*

«effcrendum opusesset,- I c^ IrtL^t;^^""*

«vwumcomparuissenec mortuum; scp,r::'„o'"°!"^

"sumi„ Proconneso fuisse, ibi ve susfl • ^ •"""

"'"

.Gr.isArimaspeivocantur;.post~^^^^^«que ha^c quidem urtes ist«. H»c vero M.f !»sunt i„ Italia contigisse scio trcceLis et „

''"'''""

'

»postc,uam Aristeas ProconneZ secJn'"-'"'" '""'^

»S0 cp.. i„ Proco„neso et a^l7,;;: 1:^^0^"'

»l>a.ans „,,,„!: aiunt cnim Metapomlni A, s am c»apud ,psos apparuisset, jussisse aram Apolli' e^ J

»)-.xla eam crigi statuam, qu.-e Aristca, Pro^ln'

•''

''

.-„ haLerct:

di.isse enil siLi, ipl' ^ so : ^r"l'ol,s,,n quorum tcrram Apolio vcissef •

;,

""

» - A..isteam,qui illum sccutus A,er co

''"""' "'"' '''''

»cumacumi,Imnscq.,e,.cturf:u:;:Td-:;r"'--^-»~. Addunt Mctapoutini se ad dLm i, Dc,1' "'

»s.sse_c,u..„tcrroga,.cnt quodnam esset . "ct.i ^

""»hom.„,s; Pythiam imperassc ut spectro pa c 1 si

^^"

"'<">> cum ipsis aclum iri•

hi, .,. ,

P'""'"-'*^' s'c me-

».-cddidissc.Et„u„cst:«-^-^cusos.esse ct effecta

,,,,' ''"""'' ""'"' cognomiae A^-istea. p.op.

1./



o OBIGENIS>7'*

„te.- aram ipsam Apollinis laurls circumdata. Erecta est

„ autem in foro. Itec de Aristea hactenus. »

XXVII \d banc de Aristea historiam dicendum luturum

foisseut, sl Celsus iUam ut historiam allegans non signi-

firaret ilU se assentiri et ut veram accipere, aha ratione

quod obiicit solveremus : quoniam vero divine i lum eva-

nuisse, rursus palam comparuisse ,multa orbis loca mv.-

sisse et miranda renuntiasse diclt , et pr^teiêa refert ora-

culum 4poUinis, qui Metapontinis mandat ,ut in deorum

numero Aristeam habeant , et ha^c velut ex seipso et assen-

tiens de \ristea commemorat; â<ô : Tu qu. omnino hg-

nienta esse putas qua, de Jesu miraculis discipnl. htter.s

consignarunt, et incusas eos qui iUis ad,unguntT.dem;

nuomodo res hujusmodi prodigiose confictas fabulasque

esse non iudicas? Quomodo tu qui aliis vitio das,quod Jesu

miracula nuUa ratione admittant, talia vider.s admittere ,

nulla allata probatione nuUoque argumento, res iHas con-

tiîsse^ /Vu Herodotum et Pindarum putas mendacns non

faUere; qui vero mori optant pro Jesu documentis et scripta

de rebus quas perspectas habebant, ad posteros transmit-

tenda reliquerunt, eos pro figmentis, pro fabul.s fictisque

prodi-îis usque adeo decsrtasse, ut misere vivere et v. e

medio tolli vellent? Te ipse potius arbitrura const.tuens

inter ea qua; de Aristea scripta sunt ,et ea qua, de Jesu

narrantur, vide ex eventu et ex iis qu* ad morum emenda-

tionem pietatemque erga summum Deum inducendam uter-

nuefecit, annon hoc judicium ierri debeat, credendum

esse non sine Deo facta fuisse qu» de Jesu histor.a prod.-

dit ; non autem qua> de Aristea Proconnes.o.

XXVm Et vero quo consilio prov.dentia volu.t ut Ar.s-

tex causa prodigia fierent ? Quam humano generi utihtatem

afferre voluit iis rerum miraculis qua= ut putas effecit? N.h.l,

habes quod respondeas. Nos contra , cum Jesu res gestas



ÔNTIU CELSVM. Uu. m.

facrctur, augendam vero conscarel ^ .'

"' '"-n pauc. fiunt Jesu noîn^^Zn^^r''''''''"''

"'"

fflm.i:ae conlemnenda. Et auk,.. l

"''"*' '""•«<="'«

terc,.AHstca„.aMetapo„tirrdr" ''""" ''"^'"'

i"'

Q"a „c„te fstud /hct.

Q ^ 'ît

7" ""'^" """"''

-.calU. ili;adh,L,to tanqu uTd'

r/"^"''^'"'"'""'"''qu' modo homo fucrat? Verum a' n"''" '""^^^»'

d*mo„ nidoris et litaminis dona so.Î,'""; T •

""^'^ "*'

monia tihi dio„a videntur n,"'"''<•« A''stea tcsti-

Dei autem et^^san otm Ji.ri:?^''^^'"^''"-' -"-'

Po.'.t Jesuortum, scd

antlatld

""

T'"''"''''

"»"

ceudcrct, cdita te adduccrc ô^^'""' '""'"'^"'" ''^-

P-Phctas ,ui divino ^Z^^^^^:,"/''--'^ -

'"'s pr»„untiatus est. Huiu, h ! '^' '^™ <!"' '^

«-'« '*a a „.u,tis annu^nru^Ts:^ r^^"""'

-"''' ^"^-•"» gens tota, ,„. ev cjus ûer^JJZT':

"' "'"''^^-

expcctat.onc pendebat. nato Jesu

,

Zl^7"'""" "'"^

WPermulti e„i„. Ch..istu„, e „f

"•"„J"^'^^

--"crcd,dcru„t, qucm Prophct..

pr,.dixer ^ r'"" '""

•1.^1'. sprctaillorummansuctulnc ou IV

','"" '"'^^"

-- „c „ini™,„ ,,„,.,^^ ^^^ J-FWcsu doctri-

facnora .lia i„ Jesum ausi sunt r.

voluerunt

v-itatis amore ct animi ca do;''"•' '"^

'"^S'">

tractisquidemcxilliuss.unr.V'''"''''"'"-^"^' "«^ *"''-

«îanoruu, doctri, r;2'';;''"'''^'''^'--^-

•<,u.. Chri-

enim Jcsus ipsc et 0^^Lci "i \T'''''"'"'"'

^'"'"^

^-î"! "iVnitati ct^îrati,

. J^r''^^-'--'

=cnsoc.assct sibi „aturam hu.„.,n7' '" '' "«"



o ORIGKNIS180

ISoverant enh« con<en.e ad Meliuxn ^'^^^^'^'^^^^

viniores sic etiam crederent vn-tutem se ad humanam na

team a «le1

hominem eumciue fortasse non

argumenta,

^^"l^'^^''^^^,^^^„, esse quam ora-

tonum esse FO^^J^^^^^^^^^

^f.J ,,„,Hbus dignum pro-

culum quod.Uum deom^^^^^^^^^^ _^^^^

:tL Ari' e mlumU eitimavit. De Jesu autem

nemo illum Aribieam «^^

o<^ciDi ut Dei.. •

•

,,t;ip pnt humano g:eneri illum a.cipi ui, x^

dicimus quia utile erat numa o,.^pnore venit; d

^r f TlPUTTi aui in humana anima et coipoie vcm

rno": rmolm videbatur ,i,uritionid—^^^

eorporum cupidi sunt .eorum.ue ^»-' ^ ^rirum

,ent : ideo d.monesqm

---

^ ^î ^,,,,,^ pro-ignarisindeosrefermtu e

^_^^^^^^^ ^^_^^

hibere , - doctn - ê^^^^^^^^^^^

f.^^„,„, îaoresque toUi.

invalescentibus Jesu docume ^^^^^^ ^

,aibus ingurgitare --'jjf̂ j,^ i^Xlê terrarum ad

dissipatis da,monum•«f"^

';«;';.^^^ Evangelium Jesu

-"Tt ere^r r;: s:::: io„ge\ms legibus

-rttpeirorumW^^^^^^^

tjZ concniis ,quibuscum habitant ,

comparentur.



CONTRA CELSUM Lll{. ni. ,^j

.«.undo tanqua,a lumina sunt. Ecquis enim non fateaturcos, qu. m tcclcsia d.acHores sunt ct in meliorum comp,-ratione pejores, prai^stantiorcs esse multis corura qui in po-pulariLuscQjtibus vivunt?

XXX. Atque ut exempla conferam, Ecclesia Dei , aux

est Athems, mansueta est et constans, ut qu^ grata summoUeo et accepta esse studet : contra coetus AtheniensiumlurLulentus est nec ulla ex parte ad Ecclesiam eiusdem loci•^omparandus. Idem dixeris de Ecclesia Dei

, qu« est Co-r-nlhi , et de Cormthiorum ccetu : idem quoque de EcclesiaDei qu<e cst Alexandri» et de Alexandrinorum concilio Ets. quis ha;c candido animo audierit ct i„ rebus consideran-dis ventatem qu.-esierit, is eum admirabitur, qui conciliumcepit ct perficere potuit ut Ecclesia, Dei ubique essent i„sniguiis urbibus populorum ccetibus immixta;. Sic autem et

curiam Ecclesia. Dei cum curia singularum urbium confe-rens

,invemas quosdam Ecclesia, Senatores

, dignos quiDe. modcrentur civitatem, si qua hujusmodi esse^ in hacrerum umversitatc

: cum e contrario qui cernuntur passim-natores eorum mores nihil pr.. se ferant dignum rib tll.s d.gnitate qua videntur pr.^ civibus eminere. 4l,,ue sieoden. niodo Ecclesi.,)

antistilem cum singularum .ubiumI>r.-es,dibus^comparaveris

, inlclliges, inter senatores et mo-deratoros Ecclesi.. Dci

, etia.n eos, qui a c.-cteris supera„turct apud olliciorum observantiores haberi possunt desidiosi." prog,essio.,e ad virtutes pr.-ecellcre iis

, qui i,. urbibus se-natorum et pr.-esidum dignitatibus pr.-efulgent.

XXXI. Qu;e cum ita sehabeant, an non .Tquum est i«

Jesu qui h.-cc tanfa conslituere potuit , no.i vulgareu. ag„os-ceredivin.tatem; no„ autem in A.-istea Procon„csio,tamlels. .Ilum Apollo i„ter deos rcce„scri jusserit, „eq,ie in eisquos cnumerat Celsus

. cuii. ait : „ Abarin ]lvpe..bore.,n.» ..omo deun. essc judicat

, cujus tamen ea fuit potestas, .,t



jfj52ORIGENIS

,>cursu telum assequeretur ? » Quodnam enim divinitatls

concillum fuit, cum Abaridl Hyperboreo dedit, ut celeritate

telum lequaret? Ex tanto illi collato munere quid utilitatis

rediturum erat ad humanum genus? Quid illi profuit h«c

par telo velocitas? Ut dem haec figmenta non esse , sed a

quodam numine fuisse profecta. At vero Jesus si dicatur « In

),glorIa assumptus^ » video hujus rel causam. SIc nempe

Deus, quo agente Id accldit, spectantibus doctorem assig-

navlt , ut non humanarum disciplinarum ,sed doctrinoe

divlnffi causa certantes pro viribus , summo se Deo devo-

veant et se In omnibus adejus voluntatem accommodent;

donandi mercede aut poenas daturi pro meritis ante Dei

trlbunal ,prout in hac vita bene vel male fecerint.

XXXII. Posthaecdeillo Clazomenio loquitur, et adducta

Cjus historia, sicpergit : «Nonne aiunt illius animam soepius,

«rellcto corpore , circumvagatam fuisse sine corpore? nec

„ilium tamen homines in deorum numero habuerunt.

Respondeo fortasse malos dsemones ista curasse perscribi

(nec enim arbitror curasse fieri) ut quse de Jesu praedlcta

fuerunt et ab illo dicta sunt, aut velut figmenta similia illis

exploderentur, aut quasi nihilo majora admirationi non es-

sent. At meus Jesus de sua ipsius anima ,quae non humano

fato separata est a corpore , sed datailli etiam hac de re

miranda potestate: «Nemo, hKjalt , tolllt animam meam a

„me, sed ego pono illam a me Ipso. Potestatem habeo po-

„nendi eam, et potestatem habeo iterum sumendi eam\ »

Et quoniam eam ponendi potestatem habuit'

,posuit quando

dixit: « Pater , ut quid dereliquisti me? Et exclamans voce

„ magna emisit spiritum

': » occupans carnifices ,

qui cruci-

fixorum frangebant crura, et ideo fi angebant ,ut ne diutius

cruciarentur. Sumpsit autem animam ,quando discipulis

apparuit, ut coram ipsis praedixerat iis ex Judaels, qui Ipsl

i j Tim. in, i6. - ^ Joan. x, iS- - ' Matlb. xxvr;, 46. - nbid, 5o.



CONTIIA CELSLM LIB. m.j3-

credere nolebant:

. Solvite templum hoc . et in tribus die-1.US e.c.ta.o i«udl Quod dicebat de templo corpols

..

dem et Prophet.pr.significaverant

cum multis'" '***-'!' *"" f^^-P"" i^to

•• « Caro mea requiescet in spe-

?Yvm r *""" "''^'^ corruptionem'. ,

AXXm. Ha.c Celsus de Astypal.^ensi Cleomede addiditsc remus multas sibi ]ectas fuisse Gr.canicas histori .'

«Is, ut refe,-t. cum m arcam ingressus esset,et intus eam..clausam teneret. i„tus tamen inventus non est; Id «;lasse d,vmo quodam fato deprehenderunt

, qui i lius com..prehend, causa arcam effregere. ., HocetsLbi f™-no„ esset

,ut esse figmentum videtur, tamen cum J ue us comparar. non debet. Nam i„ horum hominum v' a

:«attribut. divinitatis signum invenitur

Jesuma..tem Deum esse s.gna sunt, ccetus hominum quihus pro-".t,

vat.cm,a de illo edita, sanationes in iUius „'„„,„e f -

-. sap.en,.s ejus doctrina. cognitio, ratio mystenoru^quam .nven.unt ii

.qui simpllci f.dc non contemi. scr pU,'rarum sensum scrutari student. Id quod Jesus ip eX.t, scrufamcnc, .nquit. scripturas^ : et Paulus vult ^inuT

dem docet . opor.ere „os scire quomodo -micuique /esZdeamus. Quemadmodum et qui dicit: „ Para.i'sempe "dsa .sfl,ct.onem omni poscenti vos .-ationem de ea LlZ.voh.s est f.de ^ . Quod si sibi concedi postuL .o!1;sse la ulam: dicat qua mente h.c

.q..'

supra l.o„.i e"cst potestas voluerit, ut divino quodam fato ex a.-caXacvolaret. S.q,„d enim alicujus mo...e„ti dignumque De"conforendo

,lo Cloomedi munere co„siIi.,m at.uirit vid

l>..nns q„,d ,11. oppo„e„dum erit : si„ autem nihil ] e

^^''"•"''•^'''''^•''-^'-'-dicat,l.ocipsoquod.;utm



,g^OBICENIS

ralionem reperire potest ,historian, iUam coram iis

,qul

eam noudum receperunt ,yituperabimus et ut falsam re-

dar<.uemus ; aut dicetur d«monium quoddam mag.cas artes

imitatum ,

oculis fucum fecisse erga illum Astypala=en-

sem : tametsi Celsus videtur sibi tanquam e tnpode pro-

nuntiasse , iHum divino quodam fato evolasse foras ex

arca.

XXXIV. Credo equidem solos illos fuisse Celso cogni-

tos nec dixisse « alios hujusmodi eosque multos adduci

„posse,»nisi ut volens similia exempla reliquisse v.dere-

tur Verum esto, detur illi plures id genus fmsse qm mhil

adiuvarint homines, quid horum quidvis ad res Jesu gestas

eiusquemiracula, de quibus fuse locuti sumus? Deinde

quia comprehensum mortuumque colimus ,ait : «

bimile

"nosquidpiam facere Getis qui Zamokin, Cdic.bus qm

.Mopsum ,Acarnanis qni Amphilochum ,

Thebanis qm

, 4mphiaraum ,Lebadlensibus qui Trophonium cultu pro-

«seqauntur. ,His quoque nos absurde a Celso ass.milan

sic demonstro. li enim templa et statuas erigunt dhs quos

recensuit. Nos autem a nostro erga divinltatem cultu res

illas reiicimus ut magis convenientes dnemoni.s nescio quo-

modo consecratis quodam in loco, quem c=eter.s pr^tule-

runt,autinquofixerunt sedem quibusdam myster.is al-

lecti et magicis artibus incantati : et Jesum adm.ramur

qui mentem nostram ab omni re ,q..a. sub sensus cad.t, ut

non solum co.-ruptioni obnoxia , sed etiam corrumpenda

avocatam traduxit ad cultnm Deo tribuendum pur.s mo-

ribus precibusque, quas illi ferimus per eum ,qm .ngem-

tam inter et genitam naturam veluti medius , ad nosdefert

patrisbeneficia, et sacerdotis more nostras ad summum

Deum perfert preces.

XXXV. Sed adversus eum ,qui nescio qua de causa hceu

dicit, lubens hoc modo nugarer: An nihil sunt .11.quos



coNTRv CELsnji iin. ri(. i85

cnumerasti? Nihilne egregiom facit in Lebadia Tropl.onius,

Ihebis m suo tempio Amphiaraus, in Acarnania Aniphiio-chus, m C.hcia Mopsus ? Aut est ne illis ahquis vel

da=monvel heros, vel Deus, qui quidquam, quod vires humanas

superet, efficiat? si enim dixerit nihil esse , nequc da3mo-nem, nequc ulium numen; aperiat tandem qua; sua sitsentent.a, Epicureum se fateatur, qui neque cum Grsciseadem sentiat, neq,.e da^mones agnoscat, neque eosdemac ,11, deos vencretur

: et paiam f.at vana esse qus jamdmt ct postea dicturus est quasi vera credidisset. Si dicctautem aut da^moncs, aut hcroas , aut dcos esse eos. quo.m med.,,m protulit

; cavcat nc hinc probetur, q„od mi^n.me vult, talequidpiam fuissc Jesum; proinde potuissemult,s hom,n.bus pe,-suadcrc, se divinitus ad genus huma-num adven,sse. Quod si semel admittat, vide an non n-ccsse s,t ut fatcatur majo,-em Jesu fuisse, quam eorumqmbus .Ilurn annumeravit, potestatem. Nam nullus eorumvetat, nc ahi colantur

: hic vero sibi ipsi fidcns, utpote.11.S omn,bus potcntior, prohibct quominus illi in deoL,numcroponantur,- quippe qui mali d=cmoncs sint, qui id-crco .„ terra sibi loca elogcrunt, quia puriorcs attlngcre

non possunt d,v,„io,-esquc scdes, quo nihil crassum c terramalisq.ic qu;c .n ea sunt innumeris perlingit.

XXXVl Poslha^c ad Amasios Adriani vcnit( loquor au-tem dc adolcscente Antinoo , c.Ituque

, qui in .'Kgvg.i urbe

Ant.noopol.exh.betur),co„tenditquecultumiIIu.na„ost,.o

.Jesun, cultu nihil discreparc. Agc et istud a suo in i.os

odio

profectum esse ev,nca„,us. Quid enim horum Ad,-ianiAmas.„rum vita ad omnes spurcilias etiam cont,-a naturam,

.

,ec a communc habet cum vita Jesu qucm colimus.quem, I „„„.„,^ .ntemperantia- macula aspcrgere nc qui-

-ntra illun. cvomuerunt ? Scd et si quis veritatis am ns



jgC oniGEivis

res Antinoi incorrupte perpenderit , inveniet proestigiosa

^gyptiorum mysteria in causa esse , cur ille AntinoopoU

etiam post mortem quid facere videatur : quod fertur et in

aliis templis fieri ab .Egyptiis aliisque earumdem artium

peritis. Hi enim quibusdam in locis da^mones statuunt di-

vinos aut medicos, qui ssepe etiam animadvertant in eos

qui ipsorum leges de vulgaribus cibis aut de non tangendo

humano cadavere violant ; idque ut vulgus imperitum ter-

refaciant. Atque liujusmodi est qai Antinopooli ab yEgyptiis

deus existimatur : cujus virtutes quidam comminiscuntur

quibus inde qusestus est; dum alii quidem a dremone ibi

coUocato decipiuntur , alii vero infirmae conscienticC stimu-

lis agitati poenam sibi a deo Antinoo inflictam pati se pu-

taiit. Hsec sunt illorum mysteria et quae videntur edere va-

ticinia. Ab his immane quantum differunt res Jesu. Neque

enim impostorum turba Regis cujusdam jubentis aut Prae-

sidis captantes gratiam , iUum in deorum numerum asdcrip-

serunt; sed ipse rerum omnium Conditor ,mirifica ilia qua

pollet persuadendi vi et potestate, illum declaravit dignum

qui coleretur non ab iis modo ,qui vitam emendare suam

vellent; sed etiam a dcTmonibus aliisque potestatibus qUcTe

sub sensus non cadunt. Quo fit ut illie adhuc videantur aut

formidare Jesu nomen tanquam se potentioris, aut legibus

ejus, tanquam Domini reverenter obtemperare. Nisi enim

sic a Deo constitutus fuisset, da^mones , solo ejus pronun-

ticito nomine, non exlrent e corporibus, quaj obsidebant.

XXXVH. C^eterum ^Egyptii docti Antinoum venerari

ferent ilUim cum Apolline aut Jove comparari ,quippe qui

ideo ilkim colant, qina in eodem ac illos numero habent.

Nam certe Celsos mentitur , cum ait «non passuros ^gyp-

)) tios , si quis iUum cum ApoUine aut Jove comparaverit.

At Christiani ,qui didicerunt seternam se manere vitam in

cognoscendo solo rerum omnium vero Deo ,et co queni



CONTBA CELSUK Lm. III., jj

misit, Jesu Christo positam '; qui norunt omnes deos Ren-t.um avida esse da.raonia circum victimas, sanguinemal.asque sacrificiorum partes volitantia, idque ut eos de-c.p.ant qm ad Deum rcrum omnium non confugiunt^

; quisc.unt..v.nos sanctosque Dei Angelos alterius naturJetvoluntafs esse. acdêmones omnes, qui in terra sunt ,hos-que perpaucs notos esse, iis nimirum qui prudenter et ac-curate ill.s cognoscendis dant operam; Christiani

, inquamnonsust.nobunt compara.i Apollinem et Jovem, aut quem'y.s eorum qui adipe, sanguine et victimls placantur. Cu-jus re. qu.dam erunt quidem, qui causam afferre pra3 suas.mpl,c.tate non potorunt, coutenti studiose servare qua>accepennt

:

sed alii rationesVeddent solidas, profundas ,'et

ut Gra,cus d.ccret, interiores atque e. visceribus rei duc-as. Etemm „„.lta dicent de Deo iisque, quihus Deus tan-tum

honor.s haLuit, ut per unigenitum Deum VerLum^los d.v.n..at,s adeoque et nominis participes faceret.Mulla et,am d,c. possunt de divinis Angelis; multa et de iisqu. ventat. .nfensi sunt, quippe primum decepti, ex er-ro.-e haLer. volunt aut pro diis

, aut pro Dei îê i, autpro Loms da..Bonibus, aut pro heroiLus, i„ quo:huma."am...na Lona

conversa fuisset. Pra=le.-ea proLaLunt illi Chrisl.a„., quemadmodum ia philosophia mulli siLi videnturver.latem le..ere,qui tameu autseipsi similiLus veri ratioui-Lus ielellerunt

,aui inventisaL aliis adductisque lcmere con

sens,.m pr.Luerunt; sic interanimas e co,,>o..iLusegressas,nler Angelos et d.^mo,.es

, esse quosdam, qui quiLusdanIuoLaL,h.at,Lus inducti

sunt,utsedeosess;p..id,earemQuomam vero rationes ista, inveniri ab hon.inibus uon pos-sun accurate,propterea hominitutum esse visum est, nulliul 1)00 credere, pra=te.-quam soli Jesu Chrislo

, qui omniun...«ae..a.or arcana illa perspicit et pau.is i.idicl



,38 ORIGESIS

XXXVIII. Igitur de Antinoo ,aiitquolibet alio siveapud

/Egyptios, sive apud Griecos in deorum numerum relato

fides est, ut ita loquar, infortunata; de Jesu autem,autfor-

tunata est, aut diligenter examinata. Fortunata quidem vi-

detur erga vulgus liominum , perpaucis vero diligenter exa-

minata. Quod dico fidem quamdam esse, ut vocare licet

fortunatam; id non impedit, quominus iUam acceptam Deo

referam ;quippe cui exploratse sunt causa; rerum ,

quas quis-

que in hanc ingrediens vitam sortitus est. Neque Gra;c! ne-

gabunt etiam in iis,qui sapientissimi habentur

,plerumque

bonam fortunam esse causam, cur cum mag.str. s.ntqui

contrarias opiniones docea.it, in meliores inc.dermt et 1.-

beralius f.ierint educati. Ea enim contigit mult.s .nst.tut.o ,

ut ne fingere quidem animomeliora potuerint; sed semper

a prima a;tate amasii fuerint aut virorum intempcrantium

aut dominorum , aut in alia misera fuerint cond.t.one,

per

quam anima; se attoUere non licuit. Non dubiumest

,

quin ha^

beat rationes providentia , cur hcec omnia sic acc.dant; sed

iUas perspectas habere , id vero hominibus non prochve est.

Atque in hffic obiter digredi visum est , ut repellerent cri-

minationem hanc : «Tanta vis est fidei ,qu=e

,quodcumque

»primum occirrit , occupat. ., Ostendere enim oportuit

aliam esse hominum fidem, felicemaut infelicem, pro di-

vcrsa educatione; unde confectum est, bonam fortunam ,

ut vocant , et malam fortunam conducere. ut, qui ingemo

prxstant, sapientiores esse et sapientius dogmatis plerum-

que assentiri videantur. Verum de his sat.s.

XXXIX. Nunc ea\ qu» sequuntur apud Celsum, con-

sideranda sunt. Ibi ait«

fidem,quffi nostram animam prai-

» occupavit , in causa fuisse ,cur Jesu assentiremur. » \e-

rum quidem est fidem hujus nostr* assensionis efTectricem

fuisse. At vide an nonhoc ipso digna laude s.t ista lides.

• Vide D. Goillon , tom. ii,pag- 1 1» et seqq.



CONTRA CELSUM lAB. Hf.jgf.

quod nos ipsi credamus rerum oninium Deo, gratias agentes .11., qu, nos ad hanc fidem perduxit, confitenlesque il-lum non poluissc sine Deo rem tantam suscipere ct

perficere: quod .nsuper adjungamus fidem iis qui Evan^olia

scnpserunt, ducli scilicet pietate et animi caudore, qua.in eorum scriptis elucent, qu.-eque nihil in eis aut spuriumaut dolosum, aut fictitium, aut vafrum suspicari sinunt.'l^ro certo en.m haLemus animas

, quaj nunquam attigerantea qux apud Grxcos callida multamque veri speciem et

suLt,htatem adhihens sapientia et versata in judiciis rhe-tor,ca docent, idoneas non fuisse ad res comminiscendasq«* ot fidem ingenerare et ad vitam fidei consentaneamadducere potuissent. Equidem crediderim talibus sux doc-tr.n;e mag.stris Jesum hac mente uti voluisse , tum ut sus-p.cand. locus non esset

, eam niti a,'gumentis ad veri spe-

cem compositis; tum ut intelligentioriLus evidens fieret

s.ncer.tatem illam scriptorum ju,.ctam cum multa, ut itaHuar, s.mplicitate. donatam fuisse divina potestate, qua.»ultopIu.-a perficeret, quam perficere posse videntur ver-borum amL.t..s, dictionum co.npositio

, et totus ille G.-a=-ca,ncus d,v,s,on..m diccndique ornamentorum apparatus.

AL. Y.de et.am a„ non fidos nostra, ad communcm sen-sum ah .n,t,o noLis insilum accommodata, mutet eos

, quidoclem d,ct,s aurem pr.asLent. Etsi enim perversitas doc-tnna roLorata potuerit pcrsuadere multis

, simulacra essedeos, et ea qu.-e ex auro, aut argento, aut eLo.e, aut lapidc co„feclasu..t, digna csso cltu et adoratione

; com-mun.s

tamca sensus postulat , ut materiam corruptionioL„ox.au. non eogitemus esse Deum

, illu.nve honorari inreLus ,„an.m.s, quiLus ilh.m homines .ep.-.xsentant vel

scc„„du.n ,magi„em vcl secundum spuLoIa; illa enim si-in..lau,, deos no„ essc

, „ec opera hominum esse cumcond,lorc conferejidT n;i.;i ;ii

"' issc cumuc.eurta, n.h.l ,|la esse pra: summo Dco. qui



j(v0 ORIGENIS

creavit , contlnet et gubernat omnia. Quin et anima ratio-

nis particeps ad naturam sihi affinem respiciens ,rejicit

quos hactenus deos esse existimaverat , et naturalem amo-

rem concipit in creatorem , et hujus amore ad illum etiam

adhierescit ,qui primus illa omnia gentes edocuit , ad idque

usus est discipulis, quos divina virtute etpotestate instruc-

tos misit, Dei regnique ejus doctrinam annuntiatum.

XLI. Id postea nohis objectat ,quod jam fecit nescio

quoties, « nos Deum jestimare ,qui constet ex mortali cor-

,,pore, et in hoc nos nobis pios videri. » Qua de re jam

supra pluribus refutata , plura dicere supervacaneum est.

Verumtamen sciant criminatores isti,quem ab initio Deum

Deique fdium esse credimus et pro certo habemus,eum

esse Yerbum ipsum , sapientiam ipsam ,ipsam veritatem :

mortale autem ejus corpus et humanam quae in ipso est ani-

mam ad maximam dignitatem evecta fuisse, non societate

tantum cam illo , sed etiam in unum concursu et permix-

tione; ambo in partem vocata fuisse divinitatis, et in divi-

nitatem fuisse conversa. Si quem hsec ofFendant qu3e de

Jesu corpore dicimus , is Graecos consulat de materia, quam

docent per se omnis expertem esse qualitatis ;qualitates

indui qualescumque Deus illi circumdare vult; et saspe,

prioribus positis, potiores et diversas assumere.Quse qui-

dem opinio si sana est ,quid mirum qualitatem

,qua cor-

pus Jesu mortale indutum erat, Dei volentis providentia,

in .-etheream divinamque mutatam fuisse ?

XLII. Quare Celsus Dialecticae non satis meminit, cum

humanas Jesu carnes cum auro, argento et lapide compa-

rans , ait carnes illas hisce rebus fuissemagis in corruptio-

nem propensas. Nam si loqui accurate volumus ,nihil in-

corruptibile est quod sit incorruptibili incorruptibiUus

neque corruptibile corruptibilius corruptibili. Sane vero sit

quidpiam in corruptionem pronius, dicemus tamen : Si ma-



CONTRA CELSUM l.m. Iu. ,„,

teriaj qualitatij.us omnibus subjecta^ mutari possint qualita-tes; cur f.er, non potuit ut caro Jesu , mutatis qualitatibustalis cvasent

,qualem oportuit esse

, qua in a;there ac locis.•Bthere super.oribus

versarctur, nihilque haberet eorura qu»mfirma; carnis propria sunt, et qua: Celsus impura vocat^Qua etiam lu re peccat in Philosophia; leges. Nam propriequod impurum est

, id oritur a vitio. Impura autem nonest natura corporis. Non enim

, qua natura corporea estca mahtiam inipuritatis genitricem conjunctam habet. Quiavero noslrum hoc

responsum sibi datum iri suspicatus itade illa corporis mutationc loquitur : « Sed fortasse

, exutis..Ihs quahtatibus, Deus evadet

: quidni igiturpotius yEscu-»lapius, Bacchus, Hercules?» quaero ab illo quid tantumfecerint ^.sculapius

, Bacchus, Hercules. Ecquos referre

possunt, quos eorum sermones et vita correxerint et me-hores reddiderint

, ut in

deorum numero duci debeantEvolvamus igitur multas, qua; de illis scripta; sunt, histo-rias; et vidcamus an ab intemperaiitia , ab injustitia , a stul-titia

,a timiditate puri ct immunes vixerint. Si nihil horum

vitiorum in illis invenire est, merito Celsus illos cum Jesucontulcrit

: sin palam est eos , etiamsi qua=dam de ipsisquasi meliora ferantur, innumera tamen

contra rectam ra-tionem fecisse memorari; erit-ne cur adhuc dicas illos po-tms, quam Jesum, posito mortali corpore , evasisse deos ?XLHI. Postea dicit « illos a nobis irrideri qui Jovem co-

"lunt, quia ejus in Creta sepulclirum ostenditur; nihilomi-'

»nus tamen colere nos eum qui sepultus est, nescios quo-» modo et qua de causa Cretenses id faciant. »

Ubi videsMmi Crotensium, Jovis, ejusque sepulchri suscipere pa-trocinium

,et innuere allegoricas quasdam rationes, adquas

refern del.cat conficta de Jove fabula : dum interim nobisT>t.o dat

,quod nostrum Jesum in sepulchro positum esse

confitentcs,eumdem e sepulch,-o rxcitatum asseramus •



^^., OKIGENIS19 «

quod nundum de suo Jove dlcunt Gretenses. Quon.am au^

tem videtur non diffiteri Jovem In Creta sepultum fu.sse;

siquidem dicit , nescire nos quomodo quaque de causa Cre-

tenses id faciant; dico ego , neque Cyrenensi Callmiacho,

qui plerosque poetas calleLat totamque fereGrajcamcam

evolverat historiam , notam uUam faisse historia. Jov.s e,us-

que sepulchri allegoricam interpretationem. Quapropter m

lynmo quem Jovi nuncupat , Cretenses incusat h>s verb.s :

Se.nper mendaces Cret^, Rex magne ,sepulchrum

Extruxeretibi, cui mors non accidel unquam .

Tamen cum dicit Jovem non obiisse mortem cum semper

sit ita negat ejus in Creta sepulchrum esse, ut tamen

memoret in iUo fuissemortis i.ntium. Nascl en.m, mc.pere

est mori. Atqui ilUus est hic versus

Te apud Parrhasios Rhea peperit.

Quemadmodam autem Jovis in Creta ortam negaverat

propter sepalcbram ejas , ita videre debmt conseqaens esse

ut si natas est in Arcadia , mortaas faerit qai natus erat.

At sic de liis canit Gallimachus

Jupiter, Idseis natum te in montibus aiunt

Arcadibus te dant alii : utri verba dederunt?

Semper mendaces Cretse ,etc.

4tque huc nos coegit Celsus ,qui parum a.quus in Jesum ,

eredit qaidem verum esse quod scriptum est.lum et mor-

tuum et sepuUum esse ,pro f.gmento autem habet eumdem

e mortuis fuisse excitatum : quamvis tot Prophet. e,us re-

surrectionem pr.dixerint , muUisque s.gn.s dlum red.v.vum

apparuisse constet.,

..

XLIV. Delnde Celsus ',qn» pauc. omnmo ex ns qui

i Callimach. hymn. i in Jovem.

' 2 y ide D. Gaillon , tom. n ,pag- ^ ^ 3 et seqq.



COATRA CELSUM LIB. m. ^

haLe„turChrisliam.iiq„e„o„cruditioresut putat '^l.mperu,ss,„,i conlra doctri„a« Jcsu âr i'u„ '^l

'"'^

'< H.C su„t,

in,ait, eorum instituta :"

NeCo""u ,i.

"" ''

»sap.ens, ne„oprudcns ad „os accrdr h.c 'n,:;"'?»q>ud „os existimantur. Sed si ouis e»

™^'''

»insipic„s siouis.tnl. w^, ^ 'gnarus, si quisf «-"s,si quis stultus, is fide„tcr veniat Oim. J,^

•

»cun, suo Dco dis„os csse ipsi fateanturpcr !.!?'""» se nec vclle, „cc posse siLi co„cih-are ahos „ Tv?"'» KnoLiles sti.n;,ll • •

"^® ^"°*'

quam stohdos

« Qui viderit ni-ere» Z^L^::::':::)^-^«chatus cst eam in corde suo •.

, At si oT T'^ ""^"

ex iilis q„i Christiani puta„tur, hL dil?; " ''^"^"

.uidem ilhs crimini vc^rtat quod ahtr L r:;;-.;";''"Pneccpit

.• scd iniquissime faciat, si crimeL1^ T'tnnam transtulerit. Similiter, cum d

cZ ChrT'""

P-vocct adsapientiam. incrcpandi s su„t h or""""'gnora„tia acquiescunt dicuntque „on ! A ' ^ '" '""

'"- ^HLuit (nam quantumliLctlTmZs' '" ^'" '^'^'^"^

00 tamen impudciti. sunt prorS" "l^T'""*' ""^

qu. hcet lcviora. avocant iihi „ Ls ^ .-^t"""''"'

.

XLV. âm vero doctrin. „ostr. rc, t

s?'T"".entKc „avemus operam,proLandum cst cuêx v^te^r

,"'

J..da.orum scripturis quihus ct „os utimur. tum e T^'"ost Jcsum script. sunt, quasque divinas css Ll Tlcsiae. Ac primum David in n.olm^ •

^"^^^""t Ec-

densadDeipreccs: ^lnc^trlvriTSr'""

" fa; lua; manilcstasti mihi \ » Ac si n ,; *"P"'"-

•-« <io|,„l»„j.,. s.j„„,„ ,, „ n,.„" " ""

••;;--p~ .».,,,...:,,;;;;,r;z;;:.:t,::

VIII.

10



CONTRA CiaSUM LIB. in.

unus ex Prophetis sub finom • . n • •

'^

qu. cum illo redaeti fuerant i„servitln. falf

"?"'

ciplmis, quas apud rco-om R.l i."^' '^°'"m ,„ dis-

ba„tur. profccer.nt 7,f1

'^'"y'*""""" *«P'"c"tc« p.-o/lle-

'-. audit :

.A„ tu s: rti:::; «::; ltc:

^'"'-"'^-

» no„ oslensum est tibi '. ,

' °^ secretuin

i JesfsIryoribir;rtM"""^"'^^''^ P»^* '«'-"'"•n

* nias^, qua eitrt e7s „rett T ''"^'"'^^ "^-" --<i%n.,.\-sei,uns\:;r

iX:::br'^r^"'''"^-tim enin, suis discipu,is'jesus ej^ etTt2 '

"^:^

antepouens eos a„i «.n.-o ,• .

'^^'^'^cijat omnia, turbis

Polliceturetiam se d e" •""" *'"'''^"'"--

rum sapientes et sc^ilr: ZZ^TT"^'' '''"'-

>""••

et quia sermonem p uris fiinm „ j- •

rumoperationes faciebat «1. h

' ' Pi-odigio-

» 'um et Kralias s nt ^ '"™ ' ''P«''«««ues virtu-

«ue donif ii e"

'S;' ,1^:^"' ''""'"•^''•^-

Moysis eruditionem testatu ••, 1"^, „' :","' "'"'">'''=°-

ex voteribus nee vu.go co,„iti:l^^^^r^Z: t'""'

» Moyses omni sapientia /Egyplioru,„^To a"''

co iuit

.

s„a

miraeuia „ont'oL" ^Det't ""^"^P''-

sed patraii disciDli„.,.nm ^ .

''^''"' "lp.'<-cd,cabat;

primeerudituet"!: ''!''"""'" ^*'''-' 1"'^-»P-

incautatores /E^Uo?"'''''r"'^'""^"^ Kcx

,accersivit

^»ypt.os, sajjcentes et malc/leos', quos Lrevi

* Osee xtv, ro 2 ^.,

» -• r,iO(l. vu, lo.



,,,GOBIGKNIS

p-duit nihil esse pra; Moyse , cujus sapieutia omnem ^gyp-

tioruin sapientiam superabat.

XLYII. Verisimile est ,qua; Paulus in priore sua ad Lo-

rinthios', Grajcos scilicetGrxcanica sapientia inflatos

scripsit, ea movisse quosdam, ut sapientes a nostra reli-

gione excludi crcderent. Qui sibi hoc induxit an.mum, d.s-

cat quemadmodum iUic reprehendens improbos honnnes

eos ait 4postolus non in his esse sapientes qua. sol.us intel-

li.enti=e sunt ,qua. sub sensus non cadunt

,qu» a.terna

sunt sed cumin solis sensibilibus occupentur ,

in iisque

reponant omnia .sapicntcs esse hujus mund.

;s.c mter

multa dogmata,ea, qua. materia. et corpori patrocman-

tur, qu<eque res , etiam qu» pra^cipue subsistunt,cor-

poreas esse statuunt, necnon pr^ter illa nihil quod oculos

Liat , nihil incorporeum admittunt ,ab ipso d.c. esse

fflundi sapientiam, irritam factam ,evanidam, stultam, et

sapicntiam hujus s.^culi ; ea vero qua= animam ab h.sce re-

bus ad Dei bealitudinem ejusque regnum evehunt,qua= do-

centom.iia sensibus obvia contemnere ut per.tura et cadu- J

ca• contendere vero ad ea ,

q..« sub oculos non cadunt,et |

cofltemplari qua. non videntur, sapientiam Dei vocari. Cum

autem veritatis amator sit Paulus , de quibusdamGra^corum

sapientibus ubi vera sentiunt, ait : « Cum cognovissent

.Deum, non sicut Deum glorificaverunt ,aut gratias ege-

„runt^ » Et testatur uotum iUis fuisse Deum :quod nec

sine Deo illis contigisse dicit his verbis :« Deus enim ill.s

„„,anifestavit'; » subindicans eos ni fallor, qui a i.bus

corporeis ad spiritualia men.cm erigunt, ub. scrib.t«In-

„ visibilia Dei a creatura m.mdi, per ea qua. facta sunt , m-

«tellecta conspiciuntur:sempiterna quoque c,us virtus e

„ divinitas : ita ut sint inexcusabiles. Quia cm cognovissent

»Deum,nonsicutDeumglorificaveruntautgrat,asegerunt.»

..Cor.:,.8e.seT-»Kom..,...-^Ibia..9.-'II^"'-



j q8 ORIGENIS

«omnium hominum est Christus, et maxime iidelium', »

sive ingeniosi sint , sive simpliciores : « Et propitiatio est

sapud Patrem pro peccatis nostris, non pro nostris aatem

ptantum , sed etiam pro totius mundi \ » Inutile igitur fue-

rit post hiec respondere nos ad Gelsi verLa qua3 sic habent:

«Quid enim maU est eruditum esse et commentationibus

»optimis excoluisse ingenium, prudentem esse et videri?

»Quid hsec obstant cognitioni Dei? An non potius condu-

«cunt et adjuvant ad assequendam veritatem?» Non pro-

fecto malum est eruditum esse. Imo via est ad virtutem

eruditio : quanquam nec Grsecorum sapientes locum inter

eruditos darent iis, qui perversa dogmata consectantur. Et

commentationibus optimis ingenium excolere, ecquis infi-

cietur bonum esse? Sed quasnam dicemus optimas esse

nisi quse ver^e sunt et ad virtutem excitant ? Bonum quo-

que est prudentem esse , videri autem minime ,contra quod

affirmat Gelsus. Neque hajc Dei cognitioni officiunt : quin

etiam ad eam conducunteruditio, commentationes optimae

et prudentia. Et id dicere nobis magis convenit,quam

Celso , maxime si ab Epicuro esse convincitur.

L. Jam videamus quse sequuntur : « Neque etiam vide-

»mus circumforaneos homines ,qui in foro circulatorias

» suas ineptias ostentant , coetum adire virorum prudentium

» ibique audere sua venditare. At ubicumque adolescentu-

» los , servulos et fatuos collectos animadverterint , eo se in-

» gerunt illorumque plausum aucupantur. » Vide et in iis

quomodo nos calumnietur , facta nostri cum circumfora-

neis circulatoribus ineptissima in foro fundentibus compa-

ratione. At quse tandem nostrgeillae sunt ineptise? Aut quid

simlle illis facimus , nos qui lectionibus lectionumque ex-

pUcationibus accendimus ad pietatem erga universorum

Deum et ad virtutes ejusdem cum pietate dignitatis, quique

i I Tiin. IV, lo. — 2 I Joan. t, 3i.



CONTRA Clil.SUM LIB. Ii;. ,,.„

i.bduciinn8aconlcmplu N.iminis et ab omnibus qua; iccla;ration. conlraria sunt? Ccrtc et ipsi Philosophi oi.tavcrinttales congregarc q.n' suos dc honesto serraones audiant.

yuod qu.dem fecerunt maxime quidam e Cynicis, qui pu-1) ice apud fortuitum a.iditorium dissercbaut. An etiamillos, q,„ non eruditos coHigunt, sed e triviis auditores ac-cersunt, confercnt cum circulatoribns ineptissima in forogarr.ent.bus? Sed neque Celsus, ncque quisquam eademsent.cntium, ilh^s vitio dabit, quod humanitatis esse duxe-

nnt rudem erudire plebeculam.LI. At si minime cuipandi sunt illi qui id faclunt; videa-

mus a„ non magis et illis mehus ad honcstatcm provoccntChr.st.an,. Ilhenim pubiice verba facientes Phiiosophi , nonschgunt auditores, sed astat quisquis vult et a.idit. Chris-tian, vero ante omnia pertentant quoad licet aniraas eorum

qm ipsos audire cupiunt , et privatim illas informant,- atquecum auditores illi

, antequam in ccetum admittantur, satis.n voluntate honeste vivendi profccisse videntur, tunc tan-dem ,llos recipi.unt, distinctis ordinibus, altero eorum quirecens inccepcrunt nuperque admissi sunt , necdum symbo-lum punhcat.onis acceperunt; altero eorum, qui pro viri-hus secomprobarunl

id habcrc p.-opositum , ut nihil vclintnm q...-c Ch.istianis placeant. Hos inter quidam constitulisunt

,

qu, in vitam et morcs eorum, qui admittuntur, inqui-

rant ut scclerum reis interdicant aditu in suum communeconchum: illorumautem dissimiles ex animo amplexi me-l-ores in singulos dies cfficiant. Ea vcr6 cst agendi ,-atio ineos qui peccant et maxime qui libidini

se dedunt, ut illos asuo coetu prohibeant. Atque hi sunt, quos ait Celsus esse

snmles c.rclatoribus inepte in foro nugantibus. Ac Pytha-goreorum quidem vcneranda schola, inortuos reputanssua3doct.„..xdesertores,

ilh-s construebat cenotaphia : similitert.h.-.st.a,.. ut pcxlitos ct Deo mortuos lugent eosqui libidine



200 ORIGENIS

aut quovis allo crlmlne dejecti sunt : eosdem vero quasi e

mortuis excitatos ducunt , si eam morum mutationem fece-

rint, cujusratio liaberi debeat; tardius tamen admittuntur

quam qui primo recipiuntur : etquia post professam religio-

nem lapsi sunt , ab omni posthac dignitate et praefectura in

^cclesia Dei arcentur.

LII. Nunc vide an non evidens mendacium sit rerum

'

dissimillimarum comparatio in liis Celsi verbis : « Videmus

» utique et illos qui in foro sceleratas et circulatorias suas

» artes ostentant. »Hos autem « qui in foris sceleratas et cir-

» culatorias ineptias ostentant , » et quibuscum nos compa-

rat Celsus , ait « nunquam coetum adire virorum pruden-

» tium , nec ibi audere sua venditare : at ubicumque adoles-

»centulos , servulos et fatuos collectos animadverterint ,eo

» se ingerere eorumque plausum aucupari. » Ubi nihil agit

Celsus, quam ut nobis maledicat, simihs mulierculis ,quse

se in compitis mutuis conviciis consectantur. Etenim nos

quantum possumus, facimus omnia, ut ccetus noster con-

stet prudentibus hominibus ; et quoe apud nos maxime pul-

chra et divina sunt, ea tum audemus in concionibus pubH-

cis proferre in medium , cum praesto est intelllgentium au-

ditorum copia : arcaniora autem silentio praetermittimus

cum qui audiunt simpliciores nobis videntur et opushabere

sermonibus ,qui metaphorico lactis nomine designantur.

LIII. Et sane Paulus nosler scribens ad Corinthios ,Grae-

cos quidem , sed nondum purgatis moribus , ait:«Lac vobis

» potum dedi , non escam : nondum enim poteratis ;sed nec

5)nunc quidem potestis; adhuc enim carnales estls. Cum

» enim sit inter voszehis et contentio ; nonne carnales estis

»et secundum hominem ambulatis*? »Ipse etiam non nes-

cius quemdam animae cibum esse perfectiorem , et recens

jnitiatorumcibum cumlactecomparari , sic loquitur :«Facti

1 I Cor. III, 2.



coNTnA ciii.suir liii. nr.

» estis,

quibus lacte opus sit , „on solido ciLo. Omnis e„Tm»qu.lact,sestpaniceps,

expers est sermonis just"" paT

crcdunt,

susp.ca„ quea„t „ostros „on dicturos i„ c«tu vi-rorum p,.udc„t,um ,,„,j ;„ „^^,^^ ^^^^^.^^^ Jd uL. v.der.„t par.ulos, servulos fatuosque collec^s lidduc^ros.„ medium divina et illustria

, ^t talium udito

cl T ^;:'P'"™'"™ Peq.cnderit, Luic planum fietCelsumLa.efalsaet

i„co„siderata „o„ dictu.-um fuisTe con'

:i':r:;er"^^^-^

Kt^C::- *'""::• '"'"^^^' "-'' "* -- adoIesce„tulisagatur Lortat.o„e ,ll,s attemperata

, et ^ervi discant ouo

Gra^cisetR.rr^'''^'^''^'"«»' P'-«co..es prof.te„tur se

.tFte,u;i'''T"'''" •=' ''^^'P-»'il>-essedebito-

l"d.c., 'm T "-•''"P''^'^'™ """"'^ »'''''*•-<'»---n.cd.c,.,am, ut, depos.ta

qua„tum f,c..i potcst, ignoranliastudea„t canere nielii>s • .J i i

o""'<""ia,

-.udiunt .I

• • ,.^""'^ l.orta„tem Salomo.,emaudm„

. < Jns,p.c„tes redite ad cor, et qui est i„ter vos i„-» Mp.c„t.ss.mus

, decli„et ad me K » f.lsipientibus au, 1™c.p.t sa,.c„tia dicens : . Venite. comedite patmmou.., etL.L.te vinum quod miscui vobis: .elinquite i.»«p.cnt,am, ut vivatis, et

conigile in scienti, -Z;;'.^'" •

;»- etiam dc ..Celsum i„ter.: ^ , ^^^ ^:*;:,;

!'''-'-'Pl.. non exLortantur adolescentes a3 a..die. d, :i

a:^;... Jr.:;x;i;";tr;:;:;:::lltbr. V, 8. .2 p,.„„ r oliov.vrit, 5.— 'Id. IX, 5.



202ORIGEfllS

philosophis crimini ducere quod servulos ad virtutem pro-

vocent ; Pythagor.-e quod Zamokim , Zenoni quod Persa^um

recentioribus quod Epictetum ad philosophiam excilare stu

duerint? 4nvohis licet , o Gr^ci, adolescentes et famulos

et stolidos homines ad philosophiam vocare, nos vero cum

idem facimus, rem ab humanitatis officio ahenam facimus

Qui tamen id agimus. ut omnis natura ratioms part.ceps

doctrinx medicina sanetur, et in Dei rerum ommum con-

ditoris familiaritatera veniat. Ha3C satis fuerint contra Cels.

maledicta potius ,quam accusationes.

LV. Sed quia hoc maledictorum genere admodum delec-

tatus , addidit et aUa; age et his memoratis ,videamus utr.

plus dedecoris afferant , Christianorum soc.etat.,an Celso.

Sic iste : «Et in privatis aidibus videre est lanif.ces,sutores ,

«fuUones, imperitissimum quemque et rusticissimum co-

„ram senioribus et prudentioribus patribus-fam.has n.h.l

,audere proloqui : ubi vero seorsum nacti fuerint pueros et

«muUerculas ^eque ac ipsi imperitas, mira quaedam d.sse-

„ runt; non audiendos esse patremet prseceptores ,s.b. esse

«credendum; iHos deUra.'e et mente esse captos,n.h.l vere

„ho.iesti aut videre aut facere posse nugis inanibus praeoc-

„cupatos, se solos scire quomodo vivere oporteat; s. d.ct.s

»adjungant fidem , feUces fore totamque famiUam. Interea

„ dum hiEC loquuntur, si vident aUquem ex pra5ceptor.bus

„ex prudentioribus , aut patrem ipsum accedere,qm t.m.

, diores sunt , ii tremefacti silent; sed ferociores puer.s auc-

„ tores sunt , ut habenas excutiant , insusurrantque ad aures

»se necposse nec veUe iUis ,pra^sentibus patre et pra=cep-

„toribus,quidquam boni expUcare : aversar. sestult.t.am

„et s«vitiam horum hominum perditorum et extrenaa ne-

„ quitia pra^ditorum ,qui ipsos punirent :

sed si qu.d d.scere

, veUnt , oportere , ut , reUctis patre et pr«!ceptor.bus,eant

, cum muUercuhs et sodaUbus in conclave muherum ,aut m



COIVTRA CJiLSUM LIR. nr.

est edoccndi: idqw sic pcrsuadenl. »

sensiLussuLjccns cad :' " T''''""'"''^'''"'"-^

^«-ndunj.::;;::;:^^^^^

qu.se„sus superaat .ens nostra co„te«p,a:;::'e

' ^quosau Cclsus s.mdes lanificis , sutoriLus, fulIoniLus e

sis SP ?,1•^ T •

^'"''' ^* Prajceptoribus dimis-

nam s.t pa tcr .lle «ap.ens. aut cjuinan. sint illi malJût.., aqu.l,uspucros et mulierculas abduxcimus •

eolferens ,u«.docemus pueros ct muIiercuJas nostram d ctrnam amplexos cum is ou-p inf^ A'.a- .

uociri-

honestis;roLis,ue ^00^. :? ~Ji:r'l^^^ ^''

catos. Sedquidquamsimile nu.nJTHZ""'

potcrit. Imomuliercuias avcrtimus .T "t^"-'^''"'""'''

ccndis cum maritissimu, aTLt tZ ]'''"'' '=^'"-

..iîaasuperstitione:puL:r:rm;:^^^^^^^^^^

quantum .ndc a,.im. i..,proLorum immin a ê 1 ûas pcenas,u.turasit ,u. i„am .uppiicia manfa t'

™'

>io^7 ocer .r,"."'•"'.P'--optores,,uorum,

,uasi me-

et ^<.rc ;•" "'7'™ ^T"' '^'^"^' ^"- <•«'•--^ caplos esse dicmius? Nisi forte nrn]...c .

mente captos prx.ccptores existimet ôs' 7 r

"'"

supcrstitionem pj ;..^ ^ ^"' niulieres ad

cafitc i„rpi 2:z T"'""'^'='""'"^"''"'

•• "- -no

crimina illa o 1' r;"?',,*"'""' ^^l"'"""'- ^ômma,

qua. scmus aL ,„is com.mtti s.xpissime.



2o4 ORIGENIS

Eos eliam ,qui phllosophioe dant operam ,

ad nostram rell-

o.ionem revocamus pro viribus, iUisque ejus et sinceritatem

commendamus et excellentiam. Id a nobis fieri negat Cel-

sus, et solos fatuos vocaridisputat. Sed ego illi dixerim :

Si

accusares quod avertamus eos a philosophia qui jam illa

imbuti sunt, non vera quidem , sed tamen probabihs esset

criminatio : cum vero dicis pueros ad nostram religionem

accedentes bonis magistris subtrahi ,ostende aUos esse ma-

gistros prc-eter philosophise doctores ,aut eos qui quid utile

docent. Atnihil simile probare potest. Deinde beatos fore

poUicemur idque audacter et aperte, qui ex Dei legibusvi-

tam agunt ,qui omnia ad illum referunt, quique omnia fa-

ciunt, quasi testis et spectator esset. An hgec sunt lanifi-

corum, sutorum, fullonum , rusticorum imperitorumque

hominum pr^cepta ? Neque istud ostendere poterit.

LVIII. Jam qui apud Celsum sunt similes lanificiis, si-

miles quoque sutoribus , fullonibus , rusticis et imperitis,

iUi pr.Tsente patre et praeceptoribus , nihil bonum, inquit

volent aut poterunt^expUcare pueris. At iUum rogo :Quem

,^

o bone! patrem ,quem praeceptorem dicis? Si eum, qui.

virtuti studeat, qui nequitiam horreat ,qui meUora capes-

sat; scito nos coram iUo intrepide nostra pueris retecturos,

cerlos nimirum taU judici probatum iri. Tacemus autem

coram patre qui virtuti et honestati est inimicus, coram

prseceptoribus qui contraria sanae doctrinae tradunt. Neque

id nobis vitio verte; verteres enim injuste. Tu enim ipse

non aperires adolescentibus et fdiis philosophige arcana co-

ram patribus male affectis, quique rem inanem inutilem-

que judicarent esse philosophiam : sed veUes eos fdios , quo^

ad philosophiam adhortandos duxisses ,discedere ab im-

probis patribus; captares occasionem, ubi tui de philoso-

phia sermones teneros juvenum animos attingant. Quod

idem dico de prseceptoribus. Si enim a pra^ceptoribus ab-



CONTB,l CELSUM LIB. III.._jq5

ducimus, qui obscaenas comoedias, impuros iambos docentet alia, quaj flec exponentem corrigunt nec utilia sunt au-dientibus, quia ncc isti philosopl.ico animo carmina audirepossunt

,

nec ille

singulis juvenibus interpretari qua; ad eo-rum utilitatem lendunt; id vero fatcri non erubescimus. Sinag.s de pneceptoribus

, qui philosophiam doceant et in phi-losophia exerccant, ab his non avertam quidem adolescen-les; sed conabor illos jam ante exercitatos, et in discipli-narum veluti orbe versatos atque philosophia prx-paratosad venerandam sublimemque ct

vuigo ignotam subveheregrand.loquentiam,qua Chrisliani de rebus maximis maxi-

meque necessariis disserunt , et suam philosophiam DeiProphelarum

,Jcsuque Aposlolorum philosophiam esse de-

moiistrant.

LIX. Celsus postea conscius se de nobis amarulentiusmaledixisse, quasi ad excusandum sic prosequitur : «

Quod»ego non acerbiora objecerim quam quce veritas coeo-it vel-.hinc conjici polest. Nam qui ad alia mysteria vocaiU, ha^c» pronunciant alta voce : Quisquis puris est manibus et voce»sap.ens

:et rursus alii : Quisquis purus ab omni scelere

«cujusconscientiam nihil mali rcmordet, cui bene et justo«peracta vita est. Atque kec quidem

, qui pcccalorun. pur-«gationem p.omittunt. Nunc vero audiamus quosnam ad-» vocent Christiani

:Quisquis

, inquiunt, pcccator

, quisquis.ins.picns

,quisquis puer, et ut verbo dicam quisquis infe-

»l.x est, hunc Dci regnum accipiet. £t quem peccatorem»d.c.t.s:' Nonne mjustum

, furem, murorum eflraclorem

» vencficum,sacrilegum

, mortuorum spoliatorem ? Ecquos. ahos vocaret ,qui lalronum connaret societalem ?» 4d h.-ecd.c.mus, al.ud esse a.gras animas ad curationem; aliud sanas ad rerum diviniorum cognilionem et scienliam vocareNos, qu. utnusque disc-imcn scimus, principio quidcm ho-mincs hortamur ut curari se velint; hort.-imur pcecalores



2o6 ORIGENIS

ut doctores audiant qui a peccando deterrent; insipientes,

ut acuentibus adjuvantibusqae ad intelligendum dociles

aures prc^beant; pueros , ut sensus animumque virilem con-

cipiant; infelices denique ad vitam felicem , seu, ut magis

proprie loquar, ad beatitudinem excitamus. Sed postquam

ii ,quos hortati sumus ,

progressionem ad virtutem fecerunt,

ita ut illos a doctrina emendatos fuisse innotescat , tum de-

mum nostris mysteriis initiantur. « Sapientiam ,enim , lo-

»quimur inter perfectos \ »

LX. Quoniam vero docemus, « sapientiam In malevolam

» animam non introituram , nec habituram in corpore sub-

wdito peccatis^ » dicimus : Quisquis est puris manibus et

qui propterea manus ad Deum puras levat ,quia subUmia coe-

lestiaque tractat , ita ut dicere possit : « Elevatio manuum

»mearum sacrificium vespertinum^ : »is ad nos veniat. Di-

cimus etiam : Quisquis est voce sapiens, quod in lege Do-

mini meditetur die ac nocte et pro consuetudine exercita-

tos habeat sensus ad discretionem boni ac mali ; is ne gra-

vetur ad sohdos eosque spiritales cibos accedere ,qui pie-

tatis aliarumque virtutum omnium athletis conveniunt''. Et

quia Dei gratia est cum omnibus qui incorrupto amore eum

amant , a quo de immortahtate documenta dantur, dicimus :

Quisquis purus est non ab omni scelere tantum , sed etiam ab

iis peccatis quie pro levioribus habentur , fidenter accedat

initiandus rehgionis Jesu mysteriis,quae nonnisi pro puris et

sanctis instituta sunt. Et mysta quidem Celsi ait : « Cujus con-

» scientiam nihil mali remordet , veniat : » sed qui secundum

Jesu discipHnamDei mysteriis initiat . dicit iis,quorum jam

anima purgata est :

Quisquis jamdudumnihil maH consci-

vit sibi , et pr^sertim ex quo doctrinas medicina sanatus est

ille audiat quse Jesus seorsim suis discipulis edisseruit. Ex

• 1 iCor. iT, 6. — 2 Sap. i,

4- — ^ Psalm. cxt,, i. - 'ild. i, 2. HeLr.

V , 41«



C0KTR4 CKLSUM LIB. III. 2q„

quoemciturCelsum, dnm religioni. Gr.^canicr. n.inislrolrel,g.on,s Jcsu doctoHLus opposuit, „on intellcxisse auid h»cduo d.screparent

,voca.-c .nalos ad sumenda rcmedia et

f puros ad rcrum reconditorum cognitionem.LXI. Nec injustum igitur, nec furem

, nec murorum ef-fractorem. nec veneficum

, nec sacrilegum. nec mortuo-rum spol.atorcm

,ncc alios quoscumque Celsus exaggerando

numerare posset, ad mystcriorum notitiam vocamus, a„tpart.c.pes fac.mus sapientia=,« qua. abscondita est, „uam»

prn.dest.navit Deus antesa^cula in gloriam '» justorum eius •

sed ad sanat.onem advocamus. Nara in divina nostra doc-tnna aha sunt comparata male haLentibus, de quibus ait :

« Non est opus valentibus medicus , sed male habentibus ^-„

al.a vero, qu.^ co.'pus animamque pu.-a habentibus osten-dunt, revelat.o„em mysterii tempo.-ibus a^ternis taciti, „a-'. tefael. nunc

per sc-ipturas Prophetarum ' , e^ per adventumDom,n.nostr. Jesu Ghristi', »q„i advenlus perfectis omnT

bus patesc.t, mentemque ad res nnlla mendacii formidinecoguoscendas

.1 uminat. Q„od ait , ut accusationem amplifi-cet

..Lcquos ahos voca.-et latro ? » Respondemus a latrone

vocar. latroncs,quod illorum nequitia utatur contra homt

nes q,.os .ntcrhccrc v,..lt ctspoliarc; Ghristianos vero etsicosdem vocent ac latro, alio tamen voca.e consilio : ^imi-

ru.n ut doct.-i„a vulnera corum obligent, et in animam cu-|...l.tat,™ mccndiis infiammatam i..fu,.da„t rcmedia q..^v.no, oleo, ah.squc .-cspondeant lenimentis q,,.^ „„^1;:co.-por.bus admovcnt.

LXII. Tun. Gelsus, qu.-e dicta et sc-iptasunt horlandis™ale v.ve„t,bus vocandisqus ad pa=nite„tian. et a„im,. s.,^

.me„dat.oncm.indis..e calumnians, ait dicere nos , „ missum

ad ,-ccato.-cs fuisse Deum. „ Q.,od perinde facit ac ,iq"

l.«sdam cr..mni duceret, quod medic..,,. ab humanissLo' .

Co,- .,, 7. - . M,„U. ,x, ... _ 3 K„,„. „,, ,5. _ , , xin,.

, . x„.



2o8 OMGiJNIS

Uege ad urbem propter eos ,qui morbis laborabant , mis-

sum esse affirmarent. Missus igitur est Deus Verbum ad

peccatores tanquam medicus ; sed tanquam divinorum mys-

teriorum doctor ad eos,qui elutis pristinis peccatis , in ea

jam non relabuntur amplius. At Celsus hujus discriminis

ignarus , utpote quod exquirere noluit , rogat : « Gur non

))missus est ad immunes a peccatis? Quid malum est non

» peccasse ? n Ad hoc dicimus : Si per immunes a peccatis

inteUigat qui non ampHus peccant , Sah ator noster ad eos

missus est , sed non ut medicus : sin autem eos qui nun-

quam peccaverunt (neque enim h^ec ejus verba aperte dis-

tingunt) , impossibile est hominem esse qui nunquam pec-

caverit , excepto tamen homine a Jesu assumpto ,qui homo

«peccatum non fecit^ » Improbe etiam nobis hanc assignat

sententiam: « Injustum a Deo receptum iri, si se de nequi-

»tia sua humihaverit ; minime aulem justum, si virtutibus

»ornatus ab initio, ad illum oculos tetenderit.»

Censemusenim fieri non posse , ut homo virtutibus ornatus ab ini-

tio ad Deum oculos erigat. Primum enim in hominibus

peccatum poni necesse est, dicente Paulo : « Cum ve-

» nisset mandatum ,peccatum revixit , ego autem mortuus

» sum\ » Neque etiam docemus , ut injustus a Deo recipia-

tur,satis esse, si propter nequitiam se humiiiaverit; sed

ilkim a Deo receptum iri,qui

,pristinam vitam condem-

nans,propter illam modeste , et ob reccntiorem composite

incesserit.

LXIII. Posthajc non inteUigens quid sibi veHnt haec :

« Omnis qui se exaltat humihabitur ^; » obHtusque quid

Plato doceat , « virum probum et honestum modeste et com-

» posite incedere , » atque ignorans id quod dicimus : « Hu-

» miHamini igitur sub potenti manu Dei , ut exaltet vos in

»tempore; ait : Ac homines quidem qui recte judicum

1 I Petr. II ,22. — ^ Rom, vii, 9. — ^ Malth. xxiri, 12.



CONTRA CELSUM LIB. m.^

.officio funguntur reos vetant uti coram se gemitiLus et»lau;c„t.s, ntne ,n judicando misericor.lia potius, „uamveruato «oveantur

: at Deus inter judicandu» nonVr"» tat,s, sed adulal.o„,s

rationem habet '. » Sed qua=nam adu-Jat.o c,u. gcu..tus i„ Scripturis comparent, cum qui peccav.t. d.cat .u suisadDeum preciLus : » Delictum me,I»cog„.tum tibi Ibci, et injustitiam meam non abscond?»D.x., co„f.teLor adversum me injustiliam meam Domi»no, etc. ,.^A„ proLaverit hujusmodi confessionem eo-'rum

,

qu. se post commissumpeccatum humiha„t suL Deoad.ilorum correctio„em „o„ co„ducere ? Sed ejus oLtrec-

ta„d. hL.do fact,ut siLi loquatur contraria. Nu„c enim

cognoscere vdetur hominem, qui si„e peccato, justus etv.rtute pra.d.tus aL iuitio ad Deum oculos sustulerit : „uncapproLat ,d quod nos dicimus : . Quis homo perfecte ius-» tus ? aut qu.s sine peccato ' ? „ Ait enim

ipse : . Verum est«natura proclive esse ad peccandum genus hominum \)e,„de quasi „on omnes ad nostram religionem vocaren-tw

: . Oportuit, inriuu, om„ino oranes vocari, si quidem»omnes peccaverint. » Et tamen i„ superioribus allltum anob.s est .tud Jesu : . Venite ad me omne.

, qui laboratis»et one,-«t, est,s, et ego reficiam vos\ . Omncs iWtur

honm.es hac ad peccandum proclivitate iabo,anles et oner ,tivocantur ad illam Dei requietem

, quam nostra doctri'naprom,tt,t. .M.sit„ enim Deus .Vcrbum suum et s.a.2»eos, et er.puit eos de corruptionibus eorum' »

LXIV Pergit: „ Qua igilur causa peccatores pra.feran-

»tur?» Add.tque plura idgenus. Respondemus peccatorem.n,phc.ter non anteponi illi, qni „on est peccafor,- sedTterdum acc.dit

,ut peccator sui peccati conscientia tactus

et .dc.rco pconxens atque propter sua peccata hmnili.s an-teferatur.lh, qui .„;,.„, ^„id,.„ ,.,,„ ,,^^^^,,^ ^^^^^^^^^^ ^^^

,4



CONTRA CiasUM LIB. i„.

peccandi consuctudinc et nprm.-f *• •

«a vium s«pio„teJ 0/^1:•"''' P^"''"^ ''»""''"'•.

nisi difficilc „o„poss „ 7)

,

?

'^''"^*'"'«"°"'" oniti

Jfec e„i« illi„;,;;""'• '^' "'' ''"^««n t:el.us ipsc vidit.

•)n»«erec«,„„„,„,ii„e_ iii;,

„.

P^""^",» »J-

;.* .«„. •.^»:.:::^:";::-::::;::^:^''"»fectanatura;mutatio Sort , • •

^'^'"''"'cl-s,per-

'-eliore vi.a clo„a;dT;„'"' ^'"'' P^^^^'** -"'' '• -"t

LXVJ. Scd ct in his m;ii; r^i-se, cu. „.tura etZ^^^Z ^!^'",

'""'^•='"^'"'

negat onmino mutari et vel„' „:,

P'"'"''"'» P^-eelives

verun.sitadpcecatun. o„: sTo:Lrr:'"^"- ''' ^"^

etfuosdan. non na.ura tantulodose7rt^'''"^''"'*''''^tudine ad peccatun, ferri • „.

' '"™ •^'''^"e-

«•"'t, quiperfectcltr '"'"'' *'"'''" ''°"''"e* ii

PhilosJphiL sce cTa d "'""'"'• ^^" '' '^ --'''"«

«deo irnmutari ut ii'

f" r""""""- l'"'''-' "^1"«

vit..,>ropo„crc;t.s/:;r;i''" ''r

^^^"'p'" "?"«--"es ct Ulysses : iutc; 1 eX rrf;-

''-"-Her-nov^ssimos

, Musonius Nou urU ,'^*'^'""'^*

'• '"'««

rasse Gelsu«, «„„2,7« ' ""''"''

•^''"'e'^<'i'nus er-

^''w-i ad po^riut d :;;c'"rT;"""'"""'•^''-

P«nis posse adduci ad perfecZ"

" "'"^''"' "«<=

-d etian. sani o„,„es philoso ,"0 " "'"'»"•«"««.•

'- .editun, ,.onn-niJ. Tp ;sSe;rr-'''*"' ''"'''-

»on salis•.ceu.-ateexnrcssisser.nr.

"""'* ^''''' e"ni

«'".'"liLe. Lc„ig„c .4:;.2 ':,;"""°'''"""•'•

'".«en .

5un. istudcsse eos «„;' "''"'"""""s patcl,it hl-

- - "-^.^^^::^:Tz^zr'''"-

-cii-'»'..s quiden.

perfccte .„Ml„.i

'

"i"""

''"^''' "«

'"""' •"'ellisilu.-, pro vir; ' l'""''/'"'"'-^ '•"is verLis

L\) II |.\.,.. •" ""''"' 'elutatuni ost

-^^ii-'"..-cct.an.ni,.iIa,i„ai..dicarcv.o,ue:;;,,ua.



9 12ORIGENIS

eos ne pcEnis ûidem posse perfecte corrigi,qui natura s,-

mul et consuetudine ad quoedam rapiuntur facmora et ea

pra=serlim qu=B sceleratissimi perpetrant. Verum et id faisum

esse arguit quorumdam philosophorumhistor.a. Quis emm

in sceleratissimorum numero non ponat eum .qu. dom.oo

parere sustinet. imperanti ipsum in piostibu o manere

ubi patiatur quid cuique coUibitum fuerit? Id tamen de

Phêdone fertur. Quis non dixerit euiB fu.sse hom.num

nequissimum, qui cum tibicina et turpissimis comessa-

tionum sociis in gravissimiXenocratis irrup.t scholam

,

ut

cont..melia virum afficeret, quem reUqni sodales summa

admiratione audiebant? Hujusmodi homines tamen usque

adeo emendare ratio et ad tantos in philosophia progressus

perducerepotuit, ut iUum Plato dignum judicaver.t, qm

Socratis de immortaUtate sermonem ejusque .n carcere

eonstantiam referret: qui tamen Socrates mhd de c.cuta

soUicitus , nuUa formidine .perlecta amm. tranqu.U.tate

tot ac tanta disseruit , ut iUa vix assequi poss.nt vel qu,

niaxime attendunt nec uUa cura distrahuntur :iste vero

Polemo vldeUcet , ex intemperante temperant.ss.mus tac-

tus schola, Xenocratis gravitate celeberrim. post .psum

nrJfuerit.Aberrat igitur a vero Celsus cum a.t

,quos na-

tura et consuetudo ad peccandum abripit ,eos ne pffin.s

auidem omnino mutari posse.

LXYIII. Iêque vero mirum admodum est sermones

philosophicos tam apte . tam composite .tam ornate elabo-

at t ntum habuisse momenti ad corrigendos .Uos qu.

upra memorati sunt . aUosque pess.ma, v.t=e hom.nes. Sed

cum videmus sermones iUos . quos dem.ssos et humdes vo-

c rCelsus, instar i..cantationum ,tanta v. et efficac.a pr^^

ditos : cum videmus. inquam , sermon.bus .U.s a .b.dmo

ad temperantem vitam , ab iniqua ad justam, a t.m.d.ta^

ad tantam constantiam revocari muU.tud,nem. ut p.etat.s



CONTRA CELSUH I.IB. in. 2 1.5

causa c|u«m commendatan. illis animadvertit , moitompro mliilo putet; quomodo non merilo tantam potestatemadimraLimur.' Nam .scrmo eorum , ,,uibus ab iuitio vul-gauda.

uostrx doctrina. partes dat» sunt quique i„ consti-tuend,s De. Lcclesiis laLorarunt, eleorum pra.dicalio ner-suas.t qu.dem

,scd non ea ratione

, qna Platonica^ sapienti*doctores aut quilibet alii philosophi

, qui nihil supra human^finaturx v-res poterant. Sed argun.enta quibus utebauturApostoh, data illis a Ueo fuerant, vimque persuadendi a^|..r.tu et virtute

habebant. Quapropter promptissime et ce-lcrnme sermo eorum quocumque pervasit : imo sermo Deiqu. per .llos mutabat

, quos natura ct consuetudo ad pec-catum trahebant

.- et quos ne pcenis quidom quisquam ho-inu.um correx.sset, hos correxit, affirmavit, ad suam vo-luntatcm convertit.

LXIX. Addit Celsus ad suamrationem accommodate

•

Jles est pcrdiliicilis, perfccta naturw mutatio. Nos vero quj

scmus unam esse rationalis auim.-e naturam , nec ullam a.crum ommum conditore malam luisse cr^atam; plerisque

auten. ..equ.tia. causas esse educationcm, exempla, mala

consiha,

.la ut i„ quibusdam nequitia veluti ve.-sa sit inna uram:.d habcmus pro certo malitiam vel illan,

quasi..atu.alem non solum posse a divino ve.bo mutari , sed etiam.d .11. om„,..o „o„ esse difficile : modo id u„um admilta-tu,-, oportere seipsum Doo c.-ederc ct omnia ca mente fa-cerc ut .11, placeant, apud quem

I'uprobus atque probus simili haud dignantur honoreet

'

f'"I'iger alque plger funguntu, disparc falo'.

<hc.,udum csleorum esse voluntatem, q„.e assentiri .-enuit

Uhad. IX, 3i9, 320.



2i4 ORIGENIS

liuic verltati , summum Deum justum fore judicem omnium,

quae in hac vita quisque fecerit. Nam ad efficienda quae dif-

iicillima nobis, et, ut quam maxime rem amplificem,prope

impossibilia videntur , magni est momenti voluntas cum

exercitatione conjuncta. An homo, cum voluerit, hanc

sibi poterit usu et studio parare facuhatem , ut per funem

ab altera ad aheram theatri partem subume porrectum in-

cedat gravibus etiam oneribus onustus; et vincere suam pra-

vitatem ,quantahbet antea fuerit , et virtutem in vivendo

consectari , cum volet , non valebit ? Vide an non ihi po-

lius,qui animal rationis particeps creavit , quam animaH

ipsi, injurium esset, hominem ita conditum fuisse, ut tam

difficiha nec ea quidem utiHa perficere posset, nihil posset

vero ad suam ipsius fehcitatem. Atque haec sufficiant de isto

Celsi effato , mutationem perfectam naturae , rem esse per-

difficilem. Subjungit « eos,qui sine peccato sunt, mehore

»vita esse donandos. » Sed non aperit quos dicat esse sine

peccato , eosne qui ne ab initio quidem peccarunt ,an qui 1

mutati non peccant. Tamen qui ab initio non peccaverint |

nuUi esse possunt : qui vero mutati non peccent ,quosque

tales admissa nostra salutaris doctrina reddiderit, hi rari

admodum sunt. Neque etiam tales ad doctrinam accedunt.

Nam sine iUa eaque perfecta nemo esse potest sinepec-

cato.

LXX. Postea objicit istud quasi apud nos jactatum :

Deus omnla poterlt. At neque quo sensu id dicatur, neque

qu^ sint illa omnia, neque quomodo possit ,intelligit. De

iis tamen nihil necesse est impraesentiarum dicere. Neque

enim ipse ,

quamvisprobabihter posset , de ista re institit

sive nescierit quid probabile contra afferri posset; sive scie-

rit quidem , sed quid ipsi responderetur praeviderit. Certe

Deum omnia posse profitemur, sed quae potest ,nuUo suae

divinitatis , bonitatis et sapientia^ detrimento. Contra Celsus



CONTRA CEISUJI LIIl. nr. 21

"t qui nescieLat quo sensu Deus dicatur omaia posse, ait"Oi. esse fulu.-.an, ut Deus ,iuid,,uam injuUum velit : «uasiex .llo posset qnidem injuslu.n cp.id lacere, sed nollet la-n.en. D.c.mus autem nos

, quemadmodum id cujus nalivadulcedme res alia, dulcescunt, illas non potest amaras fa-cere, quod conlra suam naluram esset; neque id notcstobscurare quod natum est ad illustrandum; ita nec Deummjusle facere posse. Ha;c enim potestas ejus divinilati con-irana est, et ,11. omnipotenli.-e

, quam ut Deus habet. Si

qn.d autcm ex rebus crealis natum ad injuste faciendumiijnste facere potest, h.ec illi i„de potestas o.itur, quodejus natu..a non sit non posse injuste facere.LXXI. Deincle sibi sumit quod etsi fortasse simplicibus

qmbusdam cred.tum fuerit, nullus tamen e sapie„lio..ib,.sChr.st.ams concederet

: nempe ,, Deum . similem illis o„i

»m.seral,one fra..guntur, mise.-atione victum sublevare ma-»los, qu. .psum ad ha„c affectionem excitant,- bonos autem..re,,cere, qu,„ „i,,i| , j,,^^^, ^^^,,,,^ .

^^^^ ^^^»s.mum. Nam ex nob,s nemhiem malum Deus sub evat|l"u> ad v.rtutem conversus fuerit,- nec aliquem rejicit q ijam bonus s.t

: ..eq„e miseratione adducitur, ut eum subl-vet et .„,se.-et,.r (hnc

voce cum vulgo utor) qui ad misera-.one.„ exctat. Sed qui se propter su., peccata severe co."dom„a„t, .ta ut, p.opter ea qua. fece.-i.,t , veluti lugeaut etamentctur se .psos quasi pe,-di,os

, et digna.n morum m.Itat,onem fec.sse se comp.-obant, hos recipit Deus p.-opterM>sorum p„.n.te„t.-am

, quemadmodu.n et eos qui pe simanv.tam m„ta.-u„t. V.rtus enim i„

eorum anin.as ad

'

„,ens eex .Ihs neq.ul,an. qua ante occupabnntur ejicie„s, obli^io..o.„ pra=ter.toru,„ impet,-at. Sed etsi virt..s nondun. es"t."odo .ns.gnem anima prog.-essum fecerit

,is ipse p.-ogress.

'

I.rou .„e,.,t, sufficiet ad expellc.dan..,equ|,ia-'vim ,m'

<l"o .ta ex,e..,.endam, ,.t ,.„|la p..opemo<lum in anima i

"



2j5origknis

LXXII. Deiiide qaasi personam sustinens imius ex noslris

docloriijus : « Sapientes , in(jalt, qiu-c docemus aversantur,

» acti in errorem et impediti sua sapientia. » Respondeo,

si

sapientia est rerumdivinarum et humanarum ,

causarum-

que quibus Iije res continentur, scientia; aut,quomodo

illam divina Scriptura defmit : «Vapor divina? potestatis

.limpida omnipotentis ejus glorise effluentia, splendor lucis

),seterna3, speculum sine macula Dei majestatis, et imago

. bonitatis iilius *, » respondeo , inquam , neminem sapientem

aversaturum ,qua^ doctus Christianus de sua religione dis^

seruerit , neque illa sapieniia deceptum aut impeditum iri.

Non enim vera sapientia , sed ignorantia in errorem agit

et ex rebus omnibus sola stabilis est scientia ,et veritas

quarum utraque ex sapientia oritur. Quod si contra sapien-

ticE definitionem vocas sapientem ,quisquis captiosis quibus-

dam argamentisinstructus sua opinamenta obtrudit,fateor,

tuus ille sapiens abhorrebit a divina doctrina probabiHtati-

bus et captiosis argutiis in errorem actus atque impeditus.

At, si nos audis , cognitio maU non est sapientia :imo mah

scientia , ut ita dicam , eorum est qui falsa docent et sophis-

matis decepti sunt. Quocirca hujusmodi sapientiam voca-

verim potius ignorantiam.

LXXIII. Post haec rursus exagitat religionis Christianae

doctorem, accusatque quod nW/ca/a loquatur; sed quge n-

dicula iUa sint, nec aperit nec probat. Et accusarepergens:

« Nemo prudens, in(jalt, huic doctrinse assentitur, deterret

.ipsamet illam sequentium multitudo. » Qua in re simile

quid facit , ac si quis diceret neminem esse prudentem ,qm

Solonis, Lycurgi, Zaleuci aut qaorumvis aUorumlegisla-

torum legibus obtemperare veht ,quia simpUcium ,

qm eis

pareant , magna multitudo est : maxime si prudentem ap-

peUet eum ,qui taf.s virtute evaserit. Sicut enim legislato-

* Sap. vit , 25 ,26.



CONTRA CELgUM LIB. m. 21-

resistissimplicil,„.,,.,tsil.ivisumestutile,

lcges dcderuniul .Ilos rogcront; s.c ct De,.s i„ Jesu legcs ferens, etiamnon prudcntes rcgit

. qnatenus adn.eliusl.ujusmod homi-nes ag. ,ue.,nt Q„od scicns Dcus. apud Moysen ait au.

,am supra retul.mus: . Jpsi me provocavcrunt i'„ eo qui Zn

.-erat Deus et ,n-itaveru„t mo in simulacris suis :'et e"

..provocabo cos i„ eo q.,i „on cst populus, et in .ente

.-'

a .r.-,.aLo illos <. . Hoc scicns plulus di.it : , Qul» stulta su„t mundi clcgit Deus , ut confundat sapicntes

= •

»uL. sap,cntes vocat c,ui vulgo multum i„ ,Hscipli„is profc-

aS slr n- ^l'"' ™'"'"™ '''"""- <^-'- -Itum

ludiLo"' ^'""''" incorruptiLilis Dei i„ simili-

ud,„cm .mag,„.s co.-ruptiLilis homiuis, ct volucrum et» quadrupcdum ct serpentium '. „

LXXIV. Pr^terca crimiuatur nostrum doctorcm „ quod».nsa„os qu^crat. » Ad illum ego dixe.-im : Quosuam t „-dcm .usanos vocas ? Nam si rem diligcntcr sc^utaris

. „ 1.alus qu.„ .„sanus sit. Igitur si tibi insa„i sunt n^^H "u.pse cum homi.ics ad philosophiam adducis, ut..o 'dducorc studcs.n.alos a„ probos ? No„ istos ccrtl poirs

.•''.

."

pr.dcmc„,m s....t philosophi : crgo malos. Si u.ls, impr;.

Los ,g.tur. At qu. multos ejusmodi ad philosophiamq..^risadd.,cc„dos, q„..r.s crgo insanos. Ego vcro, 'tamcts.^i.rs:.

nos I oc scnsu qu.ram, tuu. tamen mcdico sum similis ^li

remcd.a, qu.bus v.rcs rcsl.tuc.-et. .Sin insanos dicas tardoset hom.nu.., stup.dissimos:fa.eor, vcl illos s...dco uuoadP«ss..m, rcddcre melio.-cs. sed „olo cx illis Cl.,.istia„rum

.io,os„uo^ " ^"""" "'l^"'s«^"'io.-es acu-l.oHsque

,q. , a.„,g.nalum i„terp,-eta.io„em caper" ct aua.n logc, Prophctis ct Eva„gc,iis obscurc dicta I^C:!::^

r Lor. r, 27. — ^ Roiu. I, a-i.



2,8 OBloUNIS

^aleaut. Ha5C scripta tu quidem aspeiniaris quasi nihil alicu-

jus momenti continerent; sed id facis ,qma nunquam eo-

rum intellectum inquisivisti , nec unquam in eorum mcntem

intrare conatuses.

.

LXXV. Ait postea' « Christianismi doctorem simile

«quidfacere iUi, qui sanitatem corporum poUicitus prohi-

„beret quominus periti medici accerserentur ,ne s.c sua

«proderetur imperitia. » Hic rursus interrogo :Quos n..rras

medicos , a quibus simplices avertimus ? Non profecto d.xe.

ris medicos iUos a quibus eos evocamus quos ad d.vinam

nostram religionem hortamur , esse philosophos. Weque

enim putas eos qui Philosophi* dant operam ,a nob.s ad

rehgionem amplectendam provocari. Aut .gitur nesc.ens

quinam ilh medici sint , non respondebit :aut .Uos .nter

imperitos quxrat necesse est ,qui tamen et ,ps. turp.ter

multorum deorum oultum perdocent, et quidqu.d ab .mpe-

ritis expectandum est. Utrinque ergo peccasse argu.tur ,

cum exemplo usus est hominis ,qui a peritis med.cis averte-

ret Verum etsi ab Epicuri philosophia Epicure.sque med.-

cis eos revocamus qui ab iUis in errorem perduct. sunt

nonne justissima de causa facimus? Sic enim iUos tutamur

a gravi morbo, in quem iUos injecerunt med.c. Cels..

cum providentiam susl.ilere , et commenti sunt summum

bonum esse voluplatem. Esto etiam prohibeamus ne quos

ad nostram religionem aUicimus , ii med!cor..m loco ha-

beant aliquarum sectarum philosophos, verb. causa Pen-

patelicos, quiDei erga nos providentiam ,uUamque .Ums

nobiscum negant esse necessitudinem : nonne p.etat.s offi-

cium est , iUos institui, curari, persuadendo utse totos Deo

rerum omnium devoveant? Quandoquidem s.c magna vul-

nera sanantur, qu* philosophorum iUorum doctr.na mtu-

lerat. Volo et nos impedire quominus medicos adeant btoi-

2 Vide D. Guillon, tora. ii ,pag- "8 et scqq.



CONIRA ClitSVM I.IB. ,„.^

cos qui Dcum corruptioni obnoxi™, ejus „aluram corno-

dcLere ot 2"^«'•'"«''«u.,, consocrare se conditori

'V c admirar. Christian.-c doctrina, parentem „uconvertcndis animoLus curav.t ..n • .

'.'"'^''".''''»''I"'

n„n, „curavil, ut benignissima n homi-um genus omne documenta spargerentur Vu' .

Dicdicam illis onnm .ff

"Pargerentur. Etsi pra;terea

revcrtantuT» "'" '•"''^"^ ^^" "'™ ^mendatievc tantur.P Hvc enim prudentes Chrisliani coWtanf his.nipl«ciores, ut patres parvulos, erudiunl Non "i

Pa.-vulis. non rusticis, non^fatuis ailctore ^lf" , I'"'"os fugiant: non ilhs dicimus

: . Cavete ne"

i'?

»att njrat scientinm • ,. .

'^°'® "^ q".» vestrum

scicnti^m: e" c";-:"i'l"

"'"^''"" ""'"'" -«

censeamus homincs aL animJsal Z ;:• T;"'"^q...-. unquam a sapientia f.iisse dcpravatum E Tdus

,ncmo tamen nostrun. divit • MM.7

^^:r"'^°™"''""^ »"'---"'=

«^^ Jcsuilliis doc

a->avitti:::'

E,:: ,rs:;;r''^^

r"'^ '"^"'''-

« ..oii 1 Ve r^7.™-"-«""-- Nec i,n,„an. dictiim

"talem pollijcnt:;.?"''"^'"^"'"'^' ''°'°"- ''""'"-aai-

LXXVI. Aliud ciam contra nos cxemplum adhibct.



2 20 ORIGENIS

«Idem iacit, incjult, doctor Iiiter lUos ,ac si quis ebrius

«versatus inter ebrios , calumniaretur ebrios esse, qui so-

),Lrii essent. »Probet igiture scriptis Pauli, exempli causa,

hunc Apostolum ebrium fuisse, neque sobrii hominis fuisse

qua? dixerit; aut ex iis quas scripsit Joannes ,ejus senten-

tias non esse temperantis et a \itiorum ebrietate ahem.

Nulhis igitur Ghristianae rehgionis doctor non sobrius est

nuUus ebrietatis accusari potest : et indigna philosopho

sunt quce Celsus in nos hac de re jacit convicia. Indicet

porro Gelsus , quinam iUi sobrii sint , quos nostri docto-

res injuriis afficiant. Nos enim ebrios quidem dicimus eos

qui rebus inanimatis quasi Deo preces ferant. Quid dixi

ebrios ? Imo insaniunt qui in templa procurrentes ,sta-

tuas adorant aut animalia quasi dii essent. Nec sapiunt ma-

o-is ilU, qui in honorem verorum deorum esse putant simu-

lacra a vUi , interdum etiam a sceleratissimoartifice fabri-

cata.

LXXYII. Postea confert cum Uppiente doctorem et cum

lippientibus auditores , aitque « Uppientem apud sui simUes

)^postulare caicUatis eos qui acute cernuntc » Quinam igitur

aUi sunt, o Grajci ! qui nobis esse caeci videantur, nisi qui ex

tanta rerum hujus mundimagnificentia et pulchritudine

non possunt ad earum Gonditorem attoUere oculos et per-

spicere solum iUum esse, cui prosternere nos, quem admi-

rari,quem colere oporteat; et nihil eorum quae apud homi-

nes fiunt et ad cultum deorum adhibentur ,rite posse coU

,

sive sine Deo creatore , sive cum iUo? Nam comparare cum

iUo qui naturam omnem creatam immensum superat,ea quse

nequeuntcomparari,hominumestmentecaecutientium.Non

ergo criminamur lippiludine laborare aut csecos esse,qui

acute vident; sed qui Dei ignoratione tempUs, simulacris ,

festis statomensisdierecurrentibus assidui sunt, hos mente

dicimus occsecatos esse : prgcsertim si ad iUorum impietatem



CONTBA C1J[.SUM LI8. lU. g .^

accedat yita liWdinil.us perdita, ct nulla honestatis liabita

rationc turpia omnia perpetrcnt.

LXXVIII. Post criiniiiationos tam atroces, innuit seplura haLere c,,.,-c „oLis oLjiciat, sed illa silentio pro^ter-

inittere S.c autem lo,[uitur : „ Atque ha=c sunt qu.x illis ob--'J.cenda duxi. Similia afferre possim : sed ut „e omniaxpersequar, affirmo illos inique facere et in Deum injurio»sos esse, cum, ut malos homines illicia.it, illos vana spe".actant, persuadentque ut Lona despiciant

, quasi illis

di-»m.ss,s pra=sta„liora consecuturi. » Ad ha=c respondeLiturvirtuto illa

,qua3 homines ad religic.em christianam addu-

ct,

non omn.no ta.n facile porsuaderi improLos , «uams.mpl.c.ores, et, ut ita loquar, subrusticos. Hi enim supnli-c.orum qao. doctrina nostra minitatur, metu movente ipsoset .nducente ad aLstinendum iis, quiLus destinata sMppli-

ca sunt, properant se Christianorum religioni devovere •

usque adco nostra doctriua victi , ut pcenas veriti „uas.

aternas vocat, omnia tormenta aL hominiLus co„l,4 ipsosexcogitata a-riimnas innumeras

, mortem ipsam conlem-iiere „on duL.tent. Hoc autem nenio sana= mentis dixerit inperversa^ voluntatis homines compctere. Num enim per

versa voluntas studet temperantia, , soLrietati, liLeralititibeneficenlix ? In cam ne Dei timor quidem cadit , ad quemt.morem tamen noslra doctrina hortatur ut utilem multisqm nondiim id, quod propter se expetendum est, aut dis

'

picere possunt, aul cligere ut summum bonum et omnipromissionc majus

; quod horura nemini accidcre pofestqui nequiter

v.vere proposucrit.LXXIX. Cogitaverit fortasse quispiam in hisnostrisinsti

l..tis nonnequitia.„qiiidem. sedtamen superslitionem esseh.neque doct^rina. ..ostra. vitio dabit quod superstitioso.s fa-ciat. llcspondcbimus

, qucmadmodum quidam e.v le.nslato-ribus interroganti

,a„ civiLus lcges optimas tulisseV, res-



222 ORIGENiS

poudit non omnino optimas dedisse , sed qnibus optimis

opus habebant; ita religionis Christianae auctorem dicere

posse : quibus ad morum emendationem legibus indigebant

plurimi , has quam optimas tuli , doctrinam institui,poenas

et supplicia intentavi peccantibus , nec ea quidem commen-

titia , sed certa et pertinacibus corrigendis necessario mini-

tanda : quamvis non omnino aut punientis consilium ,aut

fructum e suppliciis capiendum intelligant. Atque haec de

pcenis doctrina tam utilis est quam veritati consentanea ,et

mao-no hominum commodo obscure traditur. Caiterum nec

mali ut plurimum a christianis doctoribus ad religionem

adducuntur, nec sumus in Deum injuriosi. Nam de illo vera

prsedicamus et quoe etiam vulgo perspicua videntur ,quan-

quam illi quidem non tam perspicua sunt quam paucis qui-

busdam, qui sunt in nostrorum investigatione dogmatum

exercitati.

LXXX. Quod Celsus respiciens ad ea quae de beata vita,

et defutura cum Deo societate docemus , criminatur « Chris-

wtianos a nobis vana spe duci , » sic refello : Heus tu,ergo

arbitraris eos vana spe lactari,qui , Pythagora et Platone

auctoribus ,persuasum habent eam esse animae naturam ,

ut ad summa ccelorum ascendat , ibique in quodam supra

ccelos loco iisdem ,quibus beati , spectacuhs fruatur. Ergo

ex te , o Celse ,qui animam a corpore solutam permanere

existimant et ita vivunt ut heroes fiant, et cum diis vivant,

ii vana etiam spe ducuntur. Fortasse et eos vana spe Celsus

deludi dixerit,qui pro certo habent mentem extrinsecus

venire , et morti etiam mentem subductum iri. Prodeat igitur

in certamen ,qua secta sit non dissimulans : fateatur se

Epicureum esse , et rationes haud quaquam contemnendas

oppugnet quibus et Graeci et Barbari defendunt animam

esse immortalem : ostendat his sententiis vanam in spem

induci qui ilhs asse^tiuAtur , sua vero philosophia non va-



CONTRA CUhSVM LIB. IJI.

I

Nisi forte Cclsus ct Epicurei „10^1'''"^"""^ '"''''"•-

voiuptatc c,ua. u,ti.u!„ LoTu::: itr rr"'""

'"

'TxS;f"^' '" ^'"^ '^''-'" conor:;::

"" '""' ^-^-

^^^^^•^«queverocxistimcsmeuoncou.rucntcrrt. •

vit. futur. fcl;citatem eos rn^rrsl' •

''r/^^''""'Jo-pr.scrip,am,ctsi„ccram"

r.,m o'

'"' "'""''"'" '''

permixlionc cxpeditam in 'A "'""^ '" '^'•''ate

a^plcxati fueri: t: ;cmo„te7'" •"T'"'''"

'""^'-

-eliora iila si„t, qu. „ih1^~ J^'

-''-' <I"-am

--• Confcrat felicem illum fi^^^Z^Z^Br''-

iruilu.os, Dco Iarg,entc, doccmus eos, „ui n„.

nemcp,c scele,-c vitam tra„scgcri„t ct Dcum*"

'"""""

perpctuo ct constanti amorc lilexeri con^^rr"""

'•-- e.pecta„dure;:'d::er:;:s:;;;

'"^-^ ^"'-

verum sic Dci Lcnignita.i co„sonum i .ii vit"' r"•'*

convcn,entcm, noslrum vc-o minimc-?;T

""'"'

a divino Spiritu puras P..o„l.l'""' """ '"'"'«e

o-cndat Lm,'si Lc''^

:;:;:''r^p;-'-"'''-'a.«e„.o dimtetur, an!epo„c„da cTe

"^ 'o

'"r""'""^ "^^"

ainantcdatacssedemoTtramusDe ;,,;:''''''" ''' ^^^'

i.ona, quiLus ^in.issis, pr.stantiorai r^

;";^;'"^.'"-''



coivrBAc..:..suu un. ,v.

2 20

'

»v» Wl vv\w» vxw«

LIBEIl QUyiRTUS.

«consutui te hodie super .êntes e,' ="*"" ' «"^'^"

»etf--as. etdispe..ls!:rd

s ; Te;S^ '

" ^^'^"•^^^

»te^^» Opus eni™ habe.nus et „os;!" f" "^' P'-"

«i;.e illi si.nih-a cogitata fes r ^, 0^ .'f'"'''''''^ •^'-

t'.s, c(...-e </<;./r«a„^ om.,e falsnr

'""' '^' *en'e„-

«."eoqne id „.od Ce.s.:;^':

~X'::;;- -•'"^'-'

-n.e .dificio eorum ,ui diceLnt T'Jt'

' ^' ''-'-

» nob.s c.v.tatem et turrim cui,., - l

' 'ê.amus

»'-'.» opus habemus^^sipr :':;;:: r?-"=-V''-.

'on,.,em altitudinemexto/lentem e ler,

'" '"""

»ne.*..tumarroga„ti.aItitudi..em;,':;:c ,""''•'"''

nos cuolht.Sed pa..u„, f,.e,-it evcllere e^de, " '""''^

loco coru.n. cp... eradicata f,e..iri™'"

'• "P^'"'

».-.gr.c„ltu...-e%conve„ia„t et

,'

" '^''"' 1"^ ' Dci

.'o- Dei co„str..erc. Z^^^^Z^^-^^^"^îz:-::"""^- '•—'»«-. '""""

Vill. '^-

' ^'«»'- rrr,q,

10



eorum quifi in Jeremla memorantur, largitor, ut et nobis.

dct ea loqui, quibus qu^ Christi sunt sedificare, spmtua-

lemtiue legem et referenda ad iUam prophetica oracula se-

rere valeamus. Ha=c vero oracula nrnic maxime ostendere

opus est pulchre de Christo edita fuisse, ut quae demceps

Celsus objicit refutentur. Utrosque enim impugnat, et Ju-

doBOS qui Christum advenisse negant adventurumque spe-

rant, et Chiistianos qui Jesum esse Christum confitentur

quem prophel» pra^dixerunt. Sic igitur iUe

^II.

«QuidameChristianisetJudaeidisputant,hiquidem

»in terram descensurum esse Deum quemdam aut Dei Fi-

r lium hujus terra= incolas justificaturum ;iUi vero jam des-

, cendisse. Turpe dissidium ,quod phiribus refellere super-

,, vacuum esset. . Accurate id quidem ,Judsos non quosdam.

sed omnes existimare hanc in terram quemdam esse des -

censurum ; quosdam autem e Christianis descendisse di-

cere Sic enim indicat et eos ,qui e Judaicis scripturis

astruunt Christum jam advenisse, et quasdam sectas, qu*

Jcsum negant esse Christum a Propiietis pranuntiatum.

At iam supra pro viribus confirmavi de iUo edita esse Pro-

phetarumvaticinia. Quare ut ne eadem iterem sxpius,qu*

hocloco dicipossent .consultopr^teribo. Hoc tantumobser-

ves vehm, Celsum, si quod pra^dictum fuisse credunt Ju-

d*i Christum eventurum esse , aut quod Christiam ,,am ve-

nisse, refutare apte videri voluisset, debuisse vat.c.n.a me-

morare, quibus utriq,ie iuter disputandum utuntur. Sic

enim quos putat probabilitate deceptos, a fide vaticinii*-

adiungenda revocare , et a sententiaex vaticiniis nata

,

Je-

sum esse Christum ,avertere visus fuisset. Contra iUe, sive-

vaticinia de Christo defugere non posset, sive non omnmo.

cognosceret qusnam de illo essent pra^dicta; ne verbum.

quideme vaticiniis profert, quanquam innumera de Chr.slo

sint; etilla sibi redarguere videtur, ne exposita qu.dem,.



<:'>'«• RA aasuM i.,„. ,v.

dixi. Ta«o„satisesscputat

,.et, ,!7' "' J^"" «"i'

-mdescc„disse,et .u^od JuSt;:;'":'

<^'^'^^'^ C.i,-

«!"' justificet, ut id cuasi t„r„! ?' ^'*=^''""""'n «'«se

f-one i„d,V„u,„. '"' '""^P^ ^""P'^^*'' et louga refuta-

JJJ. Poslea,«quoconsilio ro<raf n l

»-t.Ne.pe ig„orat huju

de; 'nsu

"! ''"^''--''d-

co«s,l,u„. Pra^cipuc quide „„,*='"'"*

^''«'"^ «ssignari

-r ces do„us /sraei! co::;t:::;."/.7^^''o "'•-"-

•l'-um mcredulitatemauferrctu rc' f

"' P'"''^'^^

vocatur, exclusisquepriscis J„d/ T '^ '"«""'" D^i

ChHstia,u-s „i.,uL, ui ructus :;fC-

"^ ''' '^^^^^'-

«»'s qua^que temporibus Dco rcddr,'*"''""" """'^'"«

P-'ca de multis ad hanc Cels, i„f*''"'' ^'l"'^ ''-««

-«^- D.US Uuc dcscendisset. ^^^"^T'''''' '^»" -«"

^|u.-c necJud..ci, nec uostri diccrcn^" "" ''"P''""' -^

"""erhominesfJu^tdiscercti-rr ""™' '"^"'^' "' q"*"•t Christum huc ve„isse ^^Z^T""

'"'"^ '«-«cret. Tamen quasi quidan. d ce .1

'

f

'"1"'' '"'—'^

--', oLjicit ipse siLi, annon^ X; 1 " ,^""^ ''^'

••espouso accepto,.„-.^«,,^^^^^f

' -"'-•'W vcluti

«0« corrcu, nec corrlgere eratZh"'^"' '"'^ ''«'•'""

> «-mnihil „on ineptissiL „1„"

t'''".-^"^^'''-''''-^«o-

que temporiLus VcrLo suo in'2; "'"" ''"'^ «' 1''''"'s-

et amicos Deo Prophc.asauc coZ'"""''' ''escende„,e

J- -.lociles prJent , it aL Td ^::;"^"-»- ''".•cum-

'loc.r.na ut,turadco,.r.ge„dos nonl ' ^'":^" '^^-'''-'-

'o-n grata„.queDco\ita„,

el .^ s";';

f''

''"'• '"-cu,nsn.od,

co,.,-ectio„en.Ibctan. f

"" "J '^'^'*''* "--<>

'•''-'» e,us potestate,,„,,„,, er rr..

"^•" "^" "«" '»



o ODIGEMS

tiam subito toUente et virtutem inserente, homines novis

rerum imaginiLus conceptis, emendarentur ? Id quaes.er.t

alius annatura. sit consontaneum ,

an fieri possit:

ego vero,

fac posse;sedquidliberoarbitriofietPQuomodolauded.gna

erit data veritati consensio? Quomodo mendac.um aversar.

in laude ponetur? Do vero id et potul»se et decu.sse fier. :

atro^et quispiam Celsum imitatus, nunqu.d non Deus d.-

vinaLa virtute potuissel homines ab initio creare .ta v.rtut.

addictos,ita perfectos, ut nulla esset nequ.t.a

,nuUaque

adeo correclione indigerent? Ha.c simphces fortasse ac ar-

dos permovere possent , non item eum qu. .n rerum nat,.ra

introspicit. Novit enim virtutem natura esse usque adeo h^

beram', ut sublata Ubertate , ipsa in med.o toUatur V um

ac de re toto tractatu opus esset. Hanc Gr^c. .n su.s de

providentia Ubris fuse tractaverunt , ubi muUum abest ut d.-

cant quod hic Celsus : « Sciebat igUur iUe et non correx.t

nec in divina ejus potestate erat corrigere. » Qmn et ego

clntum pot,.i de iis s.pe sermonem fex.;et d.v.nx Scr.p-

tur» eadem confirmant, modo inteUigantur.

IV Ouod igitur nobis Judoe.sque Celsus obj.ut,

.dem

co..tr'a ipsum adhibebitur. Dic enim, o bone!

Deus nov.tne

L humanas , an uon ? si Deum admiseris et Prov.dent.am,

,t extuo scripto judicare Ucet , notas iUl esse fatear.s ne-

::est. Sinnovil , car non corrigit ? An nob.snecessar.um

est causas reddere, cur humanas non corr.gat,

tamels.

ctnosct; tu vero, qui in tuo scripto te Ep.cureum ..on

:Z pr dis . sed Providentiam ag.,oscere s.mulas,

d.cere

non teneris, cur Deus huma..as res perspectas habens non

rendrnec om..es nequitia ULeret divina potestate? At

rdice.; non duLitamus, a Deo semper m.tt. qu. com-

.ant. S.mt enim inter homines documenta ,ps.s a Deo da.

:..;bus ad optim. provocenlur: quanquam mter mm.st ,

?,albusutit,.rDeus, muUum sit dlscr.m.n.s. Qn.ppc sunt



CONTRA CliLSUM LIB. IV. 220Pauci qui purc omnino veritaicm doccant ct hominiLus „cr

V n ,

"""'™ ^'""'""'^ Salvator esset.

t-îu^sliS"''"^ ^*" ""'^'° """" "---- -c-

/-^«m ad nos descensurum esse. Unde consequi putat , f

Zt'T""""' ''''''"'''"^ /"-'• NescitelLc li)

capcre^tesnit : T^^^Z^lZ 'T'"''' '^^^

»-pleo, dicit Dominus"?; ~e ;"ch

'• r"''°"°

doctrina nos omn». • •Christiancnim

'- in AthenienTr;

'''•''

"T'"''^'^" ^' ^^' "'?""-

sorum Deus rr^ """ ''"="''''- ^'^' '«''- -'--hanc ho; ..„;•rem •'"""^'" ^"-^ ^^^^" '"

-Je..... Deusi^^tnraVrZir^^^ro ^miui

, aut iiiuil relinauit- iti ni I-r^^

f'^.-..P.eat uhi prius nln 'J:t^ 7^.:":':^'

:::r •

' o:;:r'"^^'^•'-"--

— '"-t-iin,«ens

: :Ue:r'';r"- '"r"""'^^ ^~

il'0 descri, alterum rep c id„;"", ?"'''' '''''"^ "''

êd nostra men, e tT 'k" '""^ ""«"'s-mus

a..i.namaDror lS;iI'' '' ''^'•'^'"^'

Perdi.i hominis

in vivcndo

eeta rtu;'"T

'"'*"" '^"^' ''"' -"^'^

velctiamad eTm'

o' '"

"'' I"-'^?'-«^îo"eni fooit,

''ivini esse p"t rrr"""'''"''''''"''''"' ^"^ ^P'-""-^

.lcserendascdcsfJit 1""" '"""'""°

'P^' '^^'^)'"-

edcsfu,t,a„tnecesseestuthiemute„,urom-

P .7- ^"«'""m.n.-Uc.xvM,,^.



y5o OftlGEMS

nia. Qnodtamen opinatum fuisse Celsum hsec ejus verba

indicant : « Si enim hic unum quid vel levissimum muta-

• veris, subversa ruent omnia. » Quod si quempiam per

prsesentiam virtutis Dei et per Verbi inter homines adven-

tum dici mutatum oporteat, dicere non verebimur e bono

in malum, ex hbidinoso in temperantem , e superstitioso in

pium mutari, quicumque Dei Yerbum in suam animam

veniens recepit.

VI. Jam si postules ut etiam iis occurram ,quae maxime

ridicula sunt, audi Gelsum : «Deus forte hominibus igno-

»tus, et propterea sibi quidpiam deesse arbitratus,cognosci

)) ab iUis voluit et explorare qui crederent ,qui essent incre-^

«duh. Haud secus ac ii,qui inter homincs amplas recens

))adepti sunt facultates , ostentare ilias solent, sicque ad-

))versus Deum testificantur, illum valde delectari mortah

,)gloria. )) Equidem fateor Deum improbis hominibusigno-

tumfuisseet ab ilhs vohiisse cognosci; non quod ahqua re

defici sibi videretur; sed ut qui cognoscerent ,ex miserus

|

eximerentur, Neque etiam cum arcana quadam et divma|

virtute in quosdam advenit aut suum Christum mittit,

id

facit ut exploret quinam credant aut qui sint increduh ;se<l

ut omnibus miseriis exolvat quicumquecrediderint et ejus

divinitatem acceperint; incredulis vero omnem excusatio-

nis locum prxchidat , se ideo non credidisse ,quia doctrma

defuit. Qua igitur ratione ostenderit ex nostra sententia

consequi, ut Deus iis sit similis ,qui divites recens facti

ostentare se sohti sunt ? Neque enim ,ut se ostentet

,

Deus

suam a nobis excellentiaminteUigi vult et cogitatione com-

prehendi : sed quia nostrls animis fehcitatem in sui cogni^

tione positam conferre optat , ob hanc rem curavit ut Chris-

tus Verbumque perpetuo apud nos versaretur ,nosqiie ad

ejus famiiiaritatem invitaret. Nullam igitur mortahs gloria^

ambitionem Deo tribuit Christianorum fides.



ClOIVTnA CliLaUM Lili. IV.

VII. Postquan, ha^c qua. refollimus frustra nugatus estposlca ncsco quomodo concludit, . Dcum non propter se'» .nd.gcre ut cognoscatur, scd nostr. saluti consuLc'. cu n

"lact. salntemconscquantur; qui vcro rejecerint, apcrta

»post tot sa.cula nunc tandcm Deo in mentem vcnit itamhonnnum ad justit.^m reducere : antca autem cur. „o„"".1. Rcspondeo Deum „umquam „o„ voluisse-ut ho-

«.nesjusf ficrent; id semper cordi haLuisse; quifpe qui

aacn<h occas.ones pra^buerit. Per singulas cnim c.e„era

TT " "''""*'" '" ^"'-^-^' 1-- -netas i„venif d-"

cendcns am.cos Dei prophctasque facit. Quin ctiam in 'sacHs

d.v.num.„

se

Sp.ntum receperint, et pro virihus ad alio.convertcndos studium contulerint ct opcram.

lis fu sJe?'^"."'"'" """ "" debet, quihusdam s.cu-s iu.sse P,-ophetas:, q»i propter xqualem semper consfm

et m l7' :]-' -:Periorcs aut postcros. Ncque miru.uet am esl

q.odda.n

lu.ssc tempus, cum pncstans q„id ct-"SHlare ad hnn.anun. gcnus adveniret, cui nihil „1.per.o...hus tcnporiLus fuc..it . aut consccuturis futur. mZt s.m.le essC. Sed horun. omnium occul.ior est et

",iorat.0 quam nl eam vulgi captus asscqui possit. Na.rad ^en

,.so, .au.nque id q,.od ..oh'is d'e ChrilHdlt

«^J-c. ur. . Ecqu.d post tot

saxula „nnc tandem Dco in» "entcm vcnit vitam hominum adducere ad ius.iliam 1»'ea autem cur...o„ fuit ?. dissercre opo.-te t I c^.i m:::":'

" r"°"^^''•^-^' -'-""" '^-'^^^^^ ^^^

..ntcs, q..a..do sepa,.ahat filios Adam, constitue..il tcrm

»"-P.>p..lorum juxta n.....e..um A..geIorun. Dci c^1"



ii02 ORIGENIS

» Domini fuerit populus ejus Jacob et funiculus haereditatis

»ejus Israel*. » Opus quoque fuerit afferre causam cur cer-

tis quibusdam in finibus quidam nascantur, et in ejus di-

tione qui fines illos sortitus est :

cur merito pars Domini

fuerit populus ejus Jacob , funiculus haereditatis ejus Israel

cur prius pars Domini esset popukis ejus Jacob ,funiculus

kereditatis ejus Israel; postea autem ad Salvatorem a Patre

dictum fuerit : « Postula a me, et dabo tibi gentes haeredi-

» tatem tuam , et possessionem tuam terminos terrae ^ » Sunt

enim apta3 inter se et connexae diversse rationes^, quasad

regendas humanas animas Deus adhibet, et quas nemo con-

sequi et enarrare potest.

IX. Igitur, quantumvis Gelsus reclamet ,post multos Pro-

phetas qui illura Israel correxere , venit Ghristus ut mun-

dum omnem corrigeret. Neque opus habuit, ut in prima

dispensatione , virgis,

vinculiset tormentis ad castigandos

homines. Quando enim exiit qui seminat seminare \ satis fuit

docere , ut ubicumque doctrina sua disseminaretur. Quod

si niundi duratio, quia initium habuit, necessariis quibus-

dam hmitibus circumscribitur, et mundi finis esse debet;

si post fmem futurum est deomnibus justum judicium; ha;c

do"-mataquibuscumque argumentis, tum ex divina Scrip-

tura,tum ex rationum conclusionibus confirmare ,Ghris-

tianam quidem decebit aUius mysteria scrutantem ; sed

fidelem e vulgo , slmphcem ,qui muUipHces dlvinae sapien-

tia3 rationes intellectu non potest attingere , oportet se Deo

Salvatorique nostri generis commlttentem , id habere instar

omniumargumentorum, Ipsedixit, nec ullo aho magis con-

fidere.

X. Postea Gelsus, nalla, ut sui moris est, allata proba-

tione, traduclt nos quasi minime sancta minimeque pia de

Deo prc-edicantes. « Persplcuum est , inqait , hoec ab lUis nec

1 Dent. XXXII , 8,9. — ^ Psal. 11 ,8. - ^ Lnc. viu

,5.

i



CONTRA CliLSUM LIB. IV. ^33.«nclo „00 pic Jc Boo p,îi^,; ,

^^

,r;o:3t:.r:orr*rrr'"""''''""-

»elapsa longa lempora, post mullos siderum reCsûs aTq"c concursus.conflagrationes et diluviaT.e" clull.m„a, Deucalionis .-etate diluvium con .Verri^n

'"»on)niumvir;«;t..J- "' ^"""g^îît.jamrerum

'"mv.c.ss.tud.nempostulare. utconfla"-.atio fiat IHn.«e-TOns causa: hinc est quod dicant

j.'° "'"""*• "'"<=

»esse tortoris instar arma.rm ii AaTu"^"-ne est Celsu.„ hominem m„ L , etji

"..

^"""^



234ORIGENIS

male intellexerunt Judaei et Christiani, ut et quae de coufla-

crratione docerent, dixerunt c Deum descensurum esse tor-

» toris instar armatum igne. »

XII. Sed utrum conversiones temporum sint, et m illis

conversionibus diluvia aut conflagrationes , an ne sint^ an

harum rerum Scriptura memiuerit cum alibi tum hocSalo-

monis loco: «Quid est quod fuit? ipsum quod fulurum est.

, Quid est quod factum est? ipsum quod faciendum est', »

etc. , non est prajsentis temporis disputatio. Observare satis

fuerit, quod antiquissimi viri Moyses et quidam Prophela;

de conflagratione dixerunt , id eos ab ahis non fuisse mu-

tuatos. Imo , si in temporibus insistere oporteat, ahi potius

iUos male intellexerunl , et quae docerent non accurate per-

penderunt. Undefuit, ut singuhs temporum conversionibus

eosdem eventus futuros confmxerint ,qui eventus

,necpro-

priis , nec adventitiisqualitatibusdiscreparent. Quod ad nos

atlinet , nec diluvium nec conflagrationem orbibus et s.de-

rum conversionibus iliigamus; sed horum causamesse dic-

mus nequitiam ,qua: cum aucta est plurimum ,

dduv.o aut

conflagratione purgatur. Quod si Deum sic de se loquen-

tem : « Nonne coelum et terram ego impleo ,dicit Domi-

,,nus^?»Prophetse tamenquasi descendentem repra^sen-

tant; hunc descensum f.gurate accipimus. Descendit enim

Deus e propria sua magnitudine et altitudine, cum se ad

hominum et pra^cipue malorum curandas res dem.tt.l. U

quemadmodum loquendi consuetudo suscepit ut dicerctur

magistros adparvulorum ,sapientes aut qui proiecerunt

,

ad

adolescentumrecens ad philosophiam adductorum captum

descendere , nec tamen hic descensus de corpore accipitur :

ita sicubi in divinis ScripturisdiciturDeus descendcre

,haec

vox , ut et ascendere , ex vulgari sermonis consuetudme in-

telligenda est.

ir^ 1•> TMPm xxia ai. — •'^Gen. XI, 5 ;

xvii, 22 ,etc.

* Ecde.s. I, <j.— Jcreiu. xxui, ^ y. j

>



CONTRA CELSUM LIB. IV. o^^

XIII. Quonian, vero dcrisor illc Celsus ait nos dicereDeum tortoris instar descondere igncm pr« se fcrentc. , etcog.t nos mtempcstive in profundiores qua^stiones ingredi-pauca

pr.mun, dieamus et quantum ncccssc cst utdcf^nsio-n.s jua= CcIm nsum co.npescat, gustum auditorcs habeantpostca ad rcl.qua perget oratio. Divina Scriptura Dcumnostrum vocat « ig,.em consumcntem', et fluvios ignis didt.egred, a fac.c ejus^ ,et ipsum .ingredi ut ig„em'confla„

uum' '!7"'^!".''*=t"'"""""" "* '''"'''''

P^P"'"-"

^uod aL'-n^ ^ '^ ""'"' "^ ''S"'"^ •=»"--''-

'<I"id estquod ab ,Ilo consum. opo.teat ? Dicimus nos malilL et

?Zrr ? 1 P-^---tur.„ fig..,e lignumtenum ct st.pula vocantur, res cssc c,uas Deus ut i^niconsum.t. Malus ergo dicitur super posiL prius ^3^10^b,lc fundamcntum super.dif.care ligna , fcenum ct stipulam'.

:T ".•'"'''r"'' P**''" '" '"''"'' "°" f"i*«e J»«c scribcnlised pot.us d.cta fuisse de malo qui vera et proprie dicta.gna

,f«num ct stipulam supcr.dif.cat

, hunc{L utilcor,>orcum ct scnsibilcm intelligi neccsse .rl Si a tlmev.dens cst nominibus ligni , f,.ni . ct stipul* 0.^^^^!K>n..„.ss.g„if.eari,. quou.odo „o„ statim sLcurrU Lrna. acc,p.e„dus sit, quo h,.j,.smodi

ligna ccnsumLr;< U uscujusque opus, in,uit A.ostoiu., ,,uale sit , ignis pro-

»bab,t. S, cujus opus „.anscrit quod su,,c.Wif.cavit, mcr-

ccde.nace.p.et.Sic..jusopusarscrit.d.trimentump:tItu

.'.H.copuscxustum c,uid allud significat, qua... quid-

|..ui cx ncqu.t.a oritur? Dcus nostcr ig-t„r ,,.^.,.11est quo e„su expl.cav.. Ingreditur

quoque „t ignis con-

mal.t.a; al..sq..c .mpur.s male.iis, qu.c auream. ut ita lo

«l-ar. argen.camvc anim. „atu.-an,' ad.,lte,.ant. ^ie Z^^::* n<'nr. rv. 'tf, i f\

-,,.,'• '><^"VH,,o. -5Mal;,cIi. lu •,_/., r



256 ORIGENIS

flavii ignis egredi dicuntur a facie Dei , ad consumendum

quidquid nequitia3 in tota anima admixtum est. Atque haec

sufficiunt adversus istud : « Hinc erroris causa : hinc est

» quod dicant Deum descensurum esse tortoris instar arma-

» tum igne. »

XIV. Nunc videamus quoe Celsus deinceps magna osten-

tatione pronuntiat : « Sed rem , inqait, altius repetamus ,

»idque pluribus argumentis. Nihil novi dicam, sed jam du-

» dum confessa. Deus est bonus ,pulcher, beatus :

quidquid

»pulcherrimum, quidquid optimum est, in secontinet. Si

»descendit ad homines, id profecto sine mutatione fieri

»non potest : et h^c mutatio erit ex bono in malum,ex

»palchro in turpem, ex feHce ininfehcem, ex optimo in

» nequissimum. Hujusmodi mutationem ecquis experiri ve-

» ht ? Praiterea rei quidem mortaUs natura ea est,quie mu-

»tari ahamque formam induerepossit; immortahs vero, ut

» una semper et eadem permaneat. Deoigitur convenire non

»potest hajc mutatio. » Jam ad haec satis mihi videtur esse

responsum, cum exposui quo sensu Deus in Scripturis ad

res humanas descendere dicatur. Hoc enim ut faciat, nihil

opus est eum mutari vertique ex bono in maium, ex pul-

chro in turpem,

ex fehcein infehcem , ex optimo in nequis-

simum, ut nobis affingit Celsus. Sed natura immutabilis

permanens descendit providentia et rerum humanarum

procuratione. Eum porro esse immutabilem ex divinis

Scripturis astruimus : Tu autem idem ipse es^inqnmui uno

loco, altero autem, Nonmutor\ Alia est deorum Epicuri

ratio. Nam exatomis constantes , hoc ipso dissolvi possent,

nisi ad atomos , unde ilhs dissolutionis pericuhim est,ex-

cutiendas naviter incumberent. Sed et Stoicorum Deus ,'ut-

pote corporeus , interdum solamente totam naturam habet,

cum scihcet conflagratio flt : interdum autem fit superpar-

* Psal. ci , 28. ~2 Mi.lach. ni ,6.



CONTHA CELSriVl LIB. IV. 267licnlaris, cum mundi rcnovatio fit novusque ornatus ori-tur. Nequc cn.m potuerunt ilii siLi naluralem Dei notionemammo .nformare, ut rei incorruptibilis, simplicis

,

incom-positcT, individua?.

XV Id autem.quod ad homines dcscendit , erat in forma

Uei e pr« suo m homines amorc semclipsum exinanivit^"t ah dhs comprchcndi posset. Neque idcirco ex hono inmalum mutalus est; Pceeatum enim non feeit ^

: neque ex pul-chro m turpem; nonenimpeceatum novit '; nequeexfelicitate

n .nfehctatem venit:sed semetipsum humiliavit , nihil sua>

fehe,tat.sam..tcns, vel cum seipsum humiliand; humanlgc„cr.s ut.l.tat. consuleret. Ncquc etiam ex optimomutatucs m neq..,ss,mum. Quomodo enim Lcnignitas ct humani-tas .nnequ.ss.m.s essent.» Quia medicus tristia videt et mo-lcsta contrectat ..t a^gris medeatur, an illum continuo cx

Jonom malum cx pulchro in turpem conversum meri od.xer.s,autcfeI,c.tatecccidissciniafcI.citatcm?Quan„uam

mcd.cus turp.a videns et molesta tangens non omnZ e"cxtra hujusmod, casuum periculum. Sed qui nostrarum ani-marum vulncra pcr Verb.m, Deum qui in se est c.rTt i„cum nullum cadere vitium potcst. Q..od si Deus immort'al"Vcrh...„

mortah corpore humanaquc anima susccptis vi-dcturCcIsomutariet aliamformam assumerc; sciatill V -

....n natura mancns Verhum nihil eorum pati, qn, eo. pus

.. a„.ma pal.tur. Ut autem adcos qui ipsius De,'a,.s radio

.lendorcmque sus.inere non possunt, accom.nodet se ef.t tanquam caro et vocc corporea ulitur : donec ii „ui ios...n ale rcc.piunt,

Lrcvi ah ipso altius clati , principem ui'!•' I"<l"a.-. c,us Ibrmam intueri possint.

^

XVI. Sunt namque diversa^ quodammodo Vcrhi form-cT..b..s u„,cu,que eorum

, qui ipsius doCinam sec "nZ'consp,cie,idum se iirTh^t \-

i-

'ain scclanlur,pra^bet

.s,„gul,s oorum se attcmpe,a„s



COATAA CELSUAf Un, IV,

aÎvenisse,non c corpore in corpus Iransmigranclo

, ut Plalocxphcaret,sed alia eaque longe suLIi,„iori ratione

: vldicontra eum prêcipuu.n sua, erga honnnes Lenignitatis

de-

mÎsrael, quemadmodum Scriplura divina arcane Joqui •

rtnt T ,

''"'' '"''''"' ""'l"^^-'"'» P'"-^!'»'»^ refe-

"ra^t " '

'" •""'"'"' '"'''^"^ '"'' 1"- -" «

XVJIJ. I„ iis diu insislit Cefsus qu.-e non intefJisit sicque.ncausaest, cur eadem s.pius repetam. Nam nihilTo"rum qufc dixit reJinqui volo «L,! „

ninileo-

videatur. Sic iîtur1 .'7.;^ "^" '=''*™'»«'™ f"isseoic .^,tur illc

. « Aut Deus revera mutatur in mor-»

aJe corpus, q„od ipsi censent, sed fieri „on posse supra»dcmo„stratua. est

: aut ipse quidem „on mutatus a t

' Vn v.de„t mutatum credant; quod si ita est . decipi me^»t.tur Atqu. falJacia et mendacium semper maJa s' 't I'

M-iûJum At'" ""V"n ^'«^—

•-"tentaretur•penculum. At vero nullus Deo amicus est êger et i„s-..n.ens:neque quemquam limet, ut ad vitanJu^n ,e icT

1-"" "allaca opushaheat. » Ad h.ec duplex est resporde,'di

ra .o, quarum aheram natura diviui ierLi qui D 1 e fl.eram an.ma Jesu suppetet. De natu,.a ^ erhiaio. quemTd

'

«odum .n „ul,.ice ali.nenta, ut parvuli natur. con' ent„:

t.a s.nt,,„ lac vertuntur

; aut a medico aJia ad êstituendl>-ot,s samtatem

: alia sanioriLus et vaJentioriLu d ,"tu

"

-VerL. adnutrieudan.

homiuum a„i,„a„. apti v r.u 1 IDeo muta,., etpro singuJorum captu ten,pe,.a..i. Jta'

, "u.

.a us utpole infirm.onbus tanqunm olus ; perierf.V

'Z:''"' ^'"^"•'^'""- '^- '-- verLr! :

Ât-a.x.,,4. Lucx,, 4.- =. ,..„,„.,. «„„^.^_^



2^0 ORIGENIS

meiititur naturam , cum unumquemque nutrit, prout est

ipsius recipiendi capax. Hic nulla fallacia , mendacium nul-

lum. Si quis autem animam Jesu mutatam dicat, eo quod

illa in corpus venerit , quaeram quam inteiligatmutationem.

Si substantise dixerit , negabo non solum illam ,sed etiam

quamlibet aliam rationalem animam mutari : sin mutatam

pugnet ,quia corpori immixta aliquid ab illo et a loco in

quem venit ,patitur ;

quid inde absurdi inferri potest con-

tra Yerbum ,quod pro suo in homines amore ad humanum

genus Salvatorem demisit? quandoquidem nemo eorum

qui antea medicam opem polUciti sunt , tauta facere potuit,

quanta facere illa anima visa est , sponte ad hominum con-

ditionem nostri generis causa descendens. Quse scientes di-

vini scriptores multa passim de iis dixerunt :sed in prae-

sentia satis erit unum allegare PauU testimonium ,quod sic

habet : « Hoc sentile in vobis quod etin Christo Jesu, qui

» cum in forma Dei esset , non rapinam arbitratus est esse se

))sequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi

» accipiens , in simiHtudine hominis factus et habitu inven-

»tus ut homo humiHavit semetipsum factus obediens usque

» ad mortem , mortem autem crucis. Propter quod et Deus

«exaltavit ilhim,et dedit ilU nomen quod est super oixne

» nomen*

XIX. Dent igltur Celso aUi , Deum quidem non mutatum

fuisse , sed effecisse ut qui videbant mutatum existimarent :

ad nos quibus persuasissimum est non specie tenus Jesum

sed vere ad homines et manifeste advenisse ,Celsi crimina-

tio

nonpertinet. RefeUam tamen sic : nonne ipse fateris,

o Gelse! Ucere pro remedio uti faUacia et mendacio? Quld

ero-o absurdum , simile quidpiam adhibitum fuisse ,siquidem

ad sahitem coUaturum esset? Fit enim ut sermonibus qui-

busdam ad mcndacium compositis ,quaUbus erga aegrotos

*PLilip. II, 5.



CONTIU CEI,S1IM LIB. IV. 2 /,

intcrdum utuntur medici, mores facilius cornVas quam siveruatem usurpares. Ha=c a nobis ,„idem ad ahCumTe, -

sionem dicta sunto. Neque enim absurdum est amicos

~antes sanantem, his amicum genus humanum levaro re-medus, qu» non data opera quis adhiheret

, sed hahitac.;.umsla„t,arum ratione. Et quidem ad curandos mentoahenatos hommes hac via uti oportebat

, quam Verbum no-

Quod aiU taha facere, qui periculum ab adversariis inten-

.

ta

um fugere cogitat : a Deo autem neminem timeri , ut ad» vitandum periculum insidiantes fallere opus habea ; . iddepellere supervacuum omnino fuerit et a ratione alieûm

Ecq.i.senimunquamh.cdenostroSalvatoredixitPSedetad

am ;nr"'"7>"""'"' '"""'"•'"""» '^--'-- esse ,,am ante pro alns respondi. Dixi enim illam dispensatione „

ess ::"d T'"'-''''^"'"''''''^'

'"~'^"'-'- 1"'i—'-i

hsque rat,on,s al.enat,onem inimici erant in Dei amicitiamrecperentur. Nam Jesus clare dicitur omnia pertuhsTr ôs qu, peccassent peccatis liberaret et justos faceret

<.'

rant afn •I "

t" '"'""'' ''" '"" ~' ''ff-rant, cur Christi

adventum futurum esse arbitrentur; seor-m e am Christianos, q„i de filii Dei in homines advlt

q«e qnam breviss,me poterit, conside,-em„s. Ha=c i.itnrud dl„m Jud.i

: . Cum omni vitiorun, genere vita ref r .t. Deus m,ttat necesse est, q„i malos°afficiat s„pplidc rep,irget omnia, ut primo

dilu vio factum est. » Q, „„autem d,c„„t„r Christiani alia his adde,e, liqêtTwpsum d,cere ab illis affirmari. Et quid abs.rdi e t JiScrram innndantibus, venturum. qli n,„ndu,n rl, ..^;t c„m unoquoquep,. meritis agat? Nec e.,im Do.It

«I>r. rr, rS.M.uih. rx, i3.

VUI.

16



CONTIU CiiLSUM tJJ. ,v.

et Gomorrhis proptcr Dccr-.t-, :„

'^'^

Gencsin^rrat/eacun.EotphTr"-'"'''' '''''-'''' '"

qua. o„,„,-a cxcodc. erro I^^f

" -'^-^ Cc.sus;

Moysis anti,.ita.c. Vident r /p'":!

''' '-1--«««

«nullo cst rccenlior. Non•'•,

"'''''''"' "' '>-^« ««yê

p-dito „.„a„. .hsl;r:; :?:r ''-; ^-=-^' î

renoveturunivcrsitas •

il ,/ ,'"^''''^«"'''r vilia et ha;c

--<'^w» aidicis:;

p:iri:r/T'^"^'^-

vera d,x,sse cwnproLcntur ,i..

'^''"'''n»''.dc pra;ie,-itis

b.-tantis i„ se div ni Spiritu;^''^^''''^"tu^n dcdisse ha-

tui qui in ipsis fuit.''""^ *^^^^no Spiri-

XXIL« Christiani , ner^îf

TÎc n.

»d.-«orum pcccata missum jam fl^ ^ "? J"""!'"''- J-"Jesusupph^ciisporrcctoqucfcle n •'

^^^"^''^'"''"âiclis

Q"od Christiani dicnt.^„^1"" '"" '" ^ d-''--.

„

•-oquan, u„u,„ ,apsu„. essct s':.';:?":'"'

l'"''''^'

al- illis passus fuerat, tota Jud-n.'''^ l"» Jesus ha;c

d.-l.us fuit. A,.Litrore:.i,„ l;l;tr:T'"" ^^J^"'- ^

T.am actus est in crucem Jcs„s J"!"'""" !"•*' «"'"^

-

"'âu,. Ncc u„qua« „uditu„, est 'ef^:';^ "'''^"''^"'^-

-•..nt, eos ta„to ten.poris .„atio^

'

''^' "^''^ <=a.pc.

^- 'o.-tiorihusscrviisse. Si' ndo?

'""" "'""'''Â-

^"."' -'-q..i. visitati sunt tlcnet?;""

'"• '"•^=-^'" -';"-' 1-1'il.onte suis sacris operlt srlt''7""'

"""' '^•^"

'"•-8"n.c„i;s,qua3divi„u„ '„•;.':;;"•^-^ «"""tus ,•.,•_

'•••""'"«''ant,unun, cst et is,^ ,

" ''"^''""^'•-fui-e

;>' «c (antlscala,„itatihus ,,„;:'

"" P'"''l"«'' '"um i„

'ao'..erdi..c,.i,„.,s..o„::7;^^;^^^^^^

S-l...^ -""' onu.iu,„at,.ocissi„ :

rsT'»"'"'

-dea^t.

'" ^«'"«'orein gene.is



244OKIGimiS

humani per insidias opprimere, et in ea quidem urbe,

abi

sacra Deo faciebant, qua, magnorum erant mysteriorum

symbola. Oportuit igitur urbem iUam , ubi ha^c Jesusper-

pessus fuerat , deleri fundit.is , Judaicam gentem dissipar.

et alios ad Dei beatitudinem vocari. Atque hi Christiam sunt

ad quos de germano puroque Dei cultu doctriua pervenit,

nuique leges acceperunt novas et Reipubhca^ ub.que terra-

ruin vigenti et constitut«= accomodatus : cum conlra priores

imposita^ uni genti . quam patrii regesiisdem ac ipsa mori-

bus subernabant, nunc ab omnibus observari non possint.

XXIII. Postea Celsus pro more suo Judsos et Chr.stianos

deridens, utrosque comparat « aut vespertilionum agmim,

„ aut formicis e nido prorepeutibus , aut ranis circum palu-

„dem considentibus, aut lumbricis in ahquo c(Em angulo

„con-regatis et inter se litigautibusquinam illorum magis

„peccaverint, dlcentibusque : Nos sumus quibus omuia

„Deus pra.monstrat et pr^dicit: nobis solis.rehcto toto

„niundo ccElorumque cursu et neglecta tota qua late pa et

„terra, providet suamque curam impendit:ad nos solos

«mittit pra^cones , nec mittere desinit, solUcitus quomodo

„^ternum iUi conjungamur.» In ejus fictione sim.les su-

mus vermiculis qui dicerent : « Deus quidem est, sed proxi-

„u,um ilh locum occupamus. Ille nos sibi omnino s.m.les

„ feclt Subdita nobis omnia sunt , terra ,aqua

,aer

,s.dera :

„ propter nos omnia , omnia nobis parere justa sunt. . Per^

guntapudillumvermicuh.nosvideUcet:« Quandoqu.den

„sunt inter nosqui se peccatis contaminant, Deus venie

„autmittetfiUum, «t flammis addicat impios.

et ca^terj

„cum ipso a^terna vita fruamur. Jddit hls omn,*». :mag.s

„h:ecferenda esse, cum inter vermiculos et ranas, quam

» cum Judsos inter et Christianos d.sputantur.

XXIV Ut ha5C refellam , eos interrogo qui ejusmodi cn-

minationesprobant : an omnes homines existimatis propter



CONTRA CELSUM LIB. IV. 2^5

Dei pFacccIIentiam esse aut vesperlilionum agmen , aut for-

micas,aut lumbricos

, aut panas ? An cjcteros quidem ia

illa similitudinc non comprehensos, homines esse permit-

titis,eo quod ratione et legibus utantur;

Christianos veroet Judaeos propter dogmata q.iae voLis non arrident , con-temnilis et cum illis animantibus comparatis ? Utrumvismihi sciscitanti respondeatis, non deerit quod reponamet ostendere conabor ha)c , sive de omnibus hominibus'sivede nobis, injuria dici. Ponamus primum vos dicere,

omnes homines prnc Deo similes esse vilibus his

animanti-bus, quiaeorumparvitas ad Dei excellentiam compararinequeat. Quam vero parvitatem inlclligitis? Respondete , oboni

!Si corporum dicitis; scitolc majusct minus, si veram

exequi volumus rationem, ex corpore a^stimanda non esse.

Ahoqui Gryphes et Elephantes nobis hominibus pr^stan-tiorescssent, utpote proceriores , valentiores, vivaciores.

At nemo recte scntiens^ dixerit ha^c animalia rationis ex-pertia pluris cssc facicncRa propter corpus, quam qu« ra-

tione pra^dita sunt. Hac enim longe pra^stat quod ejus est

particeps, omnibus eadem destitutis. Neque etiam id di-

cent egregia3 illa? et felices naturce, quas vos bonos Geniosnos Dei Angelos appellare solemus

, aut qu.Tlibct ali^e ho-minibus pra^stantiore^

: quippe in quibus perfccta et omnivirtutum genere ornata ratio est.

XXV. At vero si parvitatem hominis non propter corpusdespicamini

,sed proptor animam

, quic c^teris natmisratione praeditis et maMme sanctis propterea infcriorest,quod eam vitia corrumpant et occupent; cur qui inter

Christianos improbi , aut inter Juda^os male vivunt, suntpotius vcspcrtilionum agmen, aut formica^ , aut veriniculi

autrame, quam qui ubivis gcntium se vitiis dedunt ? Hocenim posito, quicumque suis habenas cupiditatibus laxa-verit, hunc necesse erit vespcrtilionem

, et vermiculum ct



246 ORIGEKIS

ranam , et Ibrmicam pra? caeteris hominibus haberl. Itaquc

etiamsi quis alter esset dicendi facultate Demosthenes , sed

eadem improbitate iisdemqoe ac ille improbe factis notatus

etiam si quis alter esset Antiphon et ipse orator magni no-

minis qui in hbris de veritate inscriptis , eodem fere titulo

ac Celsi hber , sustuht e medio Providentiam : ilh nihilo-

minus vermicuh essent, qui se in coeni angulo , coeni inquam

imperitiae et ignorantiae , volutarent. Verumtamen rationis

compos natura, quahscumque tandem iha sit, recte cum

vermiculo comparari nunquam poterit : virtutis enim capax

est , et impressa in mente virtutisforma non sinit cum vermi-

cuhs conierri eos,qui potestate virtutem habent, et insita

ihius semina,qua3 nunquam extirpare possunt. Ex quibus

omnibus efficiturnon omnes generatim homines vermiculo-

rum loco ducendos esse prae Deo. Etenim ratio suam a Verbc,

quod est apudDeum, habens originem , non patitur animal

ipsius particepsprorsus ahenum a Deo existimari : hincetiam

consequens est malose Ghristianis et Judaeis,qui ut vere di-

cam nec Christiar»isunt nec Judaei , nonmagiscum vermicu-

hs in cceni angulo se vohitantibus comparari posse , quam

qui in Cceteris gentibus mah sunt. Quodsi rationis natura

hajusmodi simihtudinemadmitti vetat

,

profecto ea non est

humanae naturae ad virtutem comparatae inferenda injuria,

ut cumtahbus animantibus conferatur , etiamsi propter igno-

rantiam peccet.

XXVI. Jam si Ghristiani et Judsei, propter dogmata qua?

Gelso non probantur et quse ne unquam quidem videtur

coo-novisse ,

vermicuh sunt et formiccc; ca3lcri vero non

item : age comparemus quae. a Christianis et Jud^cis noront

omnesteneri dogmata cum rehquorum hominum dogmalis.

Hinc ihis qui quosdam homines vermiciilos esse et formi-

cas admittunt,perspicuum fiet eos pro verniicuhs ,

pro for-

micis et pro ranis habendos esse ,qui sana de Deo perdita



<2l^SORir.EHIS

(lidicerunt corpus in quo natura est rationis particeps,uni-

versorumDeoconsecratum, Templumesse Dei' quem ado-

rant , fierique Dei templum cum recte de Gonditore senti-

tur; qui denique borrentes Del templam illicita voluptate

poUuere , suai religionis esse ducunt colere temperantiam.

XXVII. Prsetereo csetera quse apud homines vigent cri-

mina,quorum fortasse non sunt immunes vel qui philoso-

phiam pr« se ferunt. Multi enim sunt quos genuinos discipu-

los philosophia non agnoscit. Taceo etiam muUa ejusmodi

crimina apud eos reperiri qui neque Judasi, neque Chris-

tiani sunt. Affirmo autem hicc aut apud Christianos non esse

si qaidproprie sit Christianus consideraveris ; aut, si inve-

niuntur , non certe inter eos qui ad ccetum conveniunt

qui precibus pubHcis intersunt , nec ab iUis arcentur:nisi

forte quis intfer ahos furtim irrepsisse deprehendatur. JNon

i-itur vermicuH sumus coetum facienles , nos qui contra

Judseos e Scripturis quas credunt sacras pugnamus,et os-

tendimus, eum qui prcedictus est advenisse, iUosque prop-

ter sua maxima peccata desertos fuisse; nos autem qui sus-

cepimus Yerbum , optimas in Deo spes habere collocatas , ^

nixas nostra in eum fide , et vitse genere ,quod nos ab omni

nequitia vitioque puros ad ejus potest perducere famiUari-

tatem. Nemo igitur eorum ,qui se Judaeos aut Christianos

profitentur, simpliciter dixerit : Deus nostri causa maxime

mundum omnem ccelorumque apparatum constituit:sed

si quis, ut Jesus docuit% mundo corde est ,mitis

,pacificus,

periculorum propter pietatem tolerans ,is jure Deo con-1

fidere potest et dicere, si quidem prophetiasintelligit :

J

«Nobis qui credimus omnia Deus praemonstravit et prae-f

» dixit.J

XXYIII. Quoniam vero Celsus Christianis, quos pro

vermicuhs habet, verba haec attribuit : « Nobis solis,relictoj

1I Cor. III, 16. — ^Mauh. v,8.



«iSo OKIGENIS

))inortuus est. Quanquam vix pro justo quis moritur*. Nani

))pro bono forsitan quis audeat mori ''.» Nmic autem Jesus,

quem etiam ducto ex nostrarum scripturarum loquendi

consuetudine vocabulo Gbristum Dei appellamus , adve-

nisse pro omnsbus uLicumqne sint peccatoribus pra^dica-

tur, ut,posito peccato, seipsi Deo credant.

XXIX. Hsec autem : « Deus est, sed proximum illi lo-

»cum occupamus , » fortasse Celsus audierit ex quibusdam

eorum,quos vermes nominat. At quid idem facit ac illi qui,

quod prcTceps quidam adolescens , trium dierum discipulus

philosophi, et propterea in cffiteros tdiiquam inferiores se

et imperitos contumehosus ,quaedam temere dixisset, ccn-

tinuo totam phdosophicam sectam in crimen vocareot.

Scimus enim multa esse homine praestantiora. Legimus :

« Deus stetit in synagoga deorum ^ ; » et non illorum quidem

deorum quos vidgus coiit gentium:

nam« omnes dii gen-

»tium dsemonia'. » Et legimus Deum stantem «in synagoga

))deorum , in medio deos dijudicare. >) Scimus autem , « etsi

» sunt qui dicantur dii sive in ccelo sive in terra ( si quidem

» sunt dii multi et domini multi) , nobis tamen unum esse

))Deum patrem, ex quo omnia, et nos in iilum; et unum

» Dominum JesumChristum

,

per quem omnia , et nos per

»ipsum^ f> Nec nescii sumus Angelos ita esse supra homi-

nes , ut perfecti homines pares AngeHs fiant. « In resurrec-

»tione enim neque nubent neque nubentur, sed justi sunt

» SECut Angeli in coelo , aequales Aogelis ''. » Perspectum

quoque nobis est ita esse ordinata omnia ,ut ahi sint qui

vocanturThroni , alii Dominatlones , ahi Potestates ,

ahi

Prlncipatus ': et nos quideni homines post eos longo inter-

vallo rehnqui, sed spem esse fore, ut bene vivendo facien-

disque omuibus qua3 ratio praecipit,pares istis omnibus

iRorn. V, 8.- 2 Ibid. 7.— n^s;il. i.xxxi , i. - ^- Id. xc:iv , 5. — ^ l Cor.

viii, 5. — ^ Mallb. xxu , 3o. Luc. xx, 36. ' Colohs. i

,x<\



COi\TRA CliLSUM Llli. IV.

evadere mcreamur. Dcnique quoniam « nondum anparuit'"I-d enmus

,scimus quoniam cum apparucril siuulcs Ueo

»er,n,us, et videbimus eum sicuti est '. „ Sin autcm quis-

p.am .d quod ex quibusdam vcl non intclligcntibus, vel ex

.nlelhgent.Lus quidcm, scd non propc srnam doctrinan.^ssecut.s audut, dixcrit : .])eus est omnium primus, nos«secundum aL illo occupamus locum; „ id cquidcm facilem crp.-etarer, TVo. accipiens pro iis qui ratione pra^diti sunt.aul pot.,.s, pro .is qui rationi virtutem adjunxere. Ex noLis

e.um eadcm est i„ omniLus naturis Lcatis virtus; ita utea-demhon,.n.s sit virtus, ae Uci. Unde noLis pra.ecptum :

.Eslote pcrfcct.,

s.cutpatervesterccclestispc..fectus est^,

Malc .g,tur cum verme, qui i„ luto innatat, Lonus et jus-

tus ccnparatur,male pius cum formica

, male !„ tuscumran ,..„„ ,,endida vcrita.is lucc perVusam h!r;ammamcum vcspert.l.onc conferri nisi sumu.a i,.juria

.Nos Dcus S.L, o,„n.no similcs fccit , , ad id inductus mihi

ft..ssc v.detur malc intcllecto hoc Gencsis loco : ,< Fa iam»hom.„em ad .maginem et similitudinem nostram'. : SodM „ov,sset quid in.e,-sitdisc,.iminis inter . f.eri I.ominen.

»ad .n,ag,ne„, Dci, et fieri ad si,„ilitudi„em,- . si adve,-t.sset .„ Scnptura Dcun, quidem dixissc : . Facia.nus homi-

iUr'cre ""'"T""

r'-"'''^^'---stran, \ » sed tamcn

•»"">creasse,< ad ,mag,„em Dci, ,,.,ou vero tu„c . ad simi-» u,d„.em :

., .,oLis h.c „on adscriLerot . . omnino simil s»Deosu.„us.

,, Nequc etian,dicim..s . ast,.a noLis esse suL

.ntell.„,„.t, ol, et luna^et astris comparatnr aL Aposlolo -

«AI.a

.a,.,uu

, claritas soljs , alia clarilas luna. a fc r ,

•

.slellaru,„. Stelia cn.n. a s.ella dine... i„ clari.atc . sic c,''-•".—»M»m,.v,,s....r,e„..

,.«,_. ii„<,.



ilbzORIGEKIS

, resurrectio mortuorum'. » De his eodem etiam modo jam

olim Daniel vaticinatus fuerat\ Addit Celsus nos dicere :

. Omnia nobis servire jussa sunt. » Fortasse nemmem e

nostris sapientibus talia dicere audivit :

fortasse etiam ne-

scivit nobis mandatum esse , ut omnium sit servus qui mter

nos est major'. Deinde cum Grsci dicunt

Sol , nox, uterque serviunt mortalibus ',

dictum laudant et commentarils iUustrant. Idem nos sive

non dicamus , sive aliis verbis dicamus . permde est Celso

ut nobis intendat litem. Apud iUum nos, quos vermiculos

putat, sic loquebamur : « Quandoquidem sunt mter nos ,

„ qui se peccatis contaminant , Deus veniet,aut m.ttet 1.-

„ Uum , ut flammis addicat impios , et nos ranre rel.quae cum

„ipso ^terna vita fruamur. » Vide ut scurra iUe doctrmam>

de divino judicio . de suppliciis impiorum , de justorum

prsemiis ,caviUetur . irrideat , exsibilet. Gravem Ph.loso-

phum ! Tandem concludit « magis ha^c ferenda esse,si ver-

«mes inter et ranas ,quam cum inter Juda^os et Chr.sfanos

„disputantur. » Sed nos iUum non imitabimur. nec quid-

quam simUe dicemus de Philosophis ,qui rerum ommum

naturam sibi exploratam esse jactitant. disseruntqueinter

se quomodo omnia condita fuerint ,quomodo coelum et

terra facta sint , et omnia qua; continent,utrum an.ma

nec fact=e a Deo nec creatae, a Deo regantur et e corpore

in corpus transmigrent ; an insita, simul corpor.bus .mmor

tales sint , aut mortales. Posset enim quis,nedum laude

aut probetpropositum eorum qui investiganda:yer.tat. va-

cant, et jocose ludere philosophos iUos et mahgne d.cer,

eos esse vermes qui in hujus vita= cceno su* imbeciUitati

immemores de rebus tam subUmibus pronuntiant,

quas

i. Cor xv,4.. - ' Da„. .n, 3. - ' M».th. xx, ^T - ' £»"?'*• l'"'"

lUSS.



CONTRA CELSUM IJB. IV. 5,53

eas intelllgerent,- et contendunt, quasi res assecuti, quas

nemo potcst sine afllatu dlvinaj virtutis contemplari. « Nemo^enlm novit quidquam homlnis, nlsl splritus

hominis qui» in ipso est; ita et qua) Del sunt nemo cognovlt nisi spiritus

»DeI*.), Sed eo InsanlaG non progressi sumus, ut pracla-

ram horum virorum intclligentlam( utor hac voce cum

vulgo) quae, spretls rebus vulgarihus, in inquirenda verl-

tate occupavlt sese, vermlculorum aut similium animan-tmm motibus conferamus. Quin imo sincere quibusdamGrascls Philosophls hoc testimonlum damus , notum illis

fuisse Deum, « Dcus enim illis manifestavit : tametsl non)>sicut Deum glorificaverunt

, aut gratias egerunt : sed eva-

)>nuerunt In cogitatlonibus suis, et dicentes se esse sapien-» tes

,stulti facti sunt

, et mutaverunt glorlam incorruptibilis

»Dei in simlhtudinem imaginis corruptibilis hominis, et

» volucrum, et quadrupedum, et serpentlum^ »

XXXI. Post haec,

ut confirmet Judaeos et Christianosnihil ab animalibus qune recensuit , discrepare , alt « Judieos

» fulsse servos fugitivos, ex ^.gypto egressos , nullis unquam

»rebus gestis inslgnes, nullo in loco , nullo In numero ha-

))bitos. » At Judacos, ncque servos fugitivos, neque yEgyp^

tlos fuisse, scd Hcbra^os qui In .^.gyptum concesserant^^jam

antea diximus. Si autem illos nullo in loco , nullo in numerohabltos fulsse inde probari putat, quod eorum histori.^ noncrebra admodum facta fuerit a scriptoribus Gr.-ecls mentio;refclletur. Nam sl quis constitutam ab initio oorum Reipu-blic.T, formam

, legumque dlspositionem inspexerit , inveniet

is fulssc homlnes , qui in terra coelestem vitnni repra?sen-tarent

,

qui non alium quam summum Deum cognoscerentqul omnes Iniaginum arllficcs a se ablcgarent. NuIIus enimpictor, sculptor nullus in eorum civltate erat. Lex enimomnes harum artium professores extcrmlnari jusserat : ut



»2 54'

ORIGEINIS

imlla esset fiihricandorum simulacrorum occasio : quippe

qua3 simulacra hebetes et tardos homines in errorem tra-

hunt , et oculos animse a Deo decUnatos in terram depri-

munt. Erat igitur inter caeteras lex ista : « Ne peccetis , ne

» faciatis vobis sculptam similitudinem , ullam imaginem

» similitudinem masculi vel foeminae , similitudinem omnis

))jumenti quae sunt super terram, similitudinem omnis avis

» volantis ,quse volat sub coelo , simiHtudinem ©mnis rep-

)) tilis,quod repit super terram , similitudinem omnis piscis

2)qu2ecumque sunt in aquis sub terra\ )) Nimirum id lex

ao-ebat , ut in singularum rerum veritate hffirerent , non aha

contra veritatem fingerent quae quod revera masculus aut

fcemina, aut jumentum , aut avis , aut reptile, aut piscis

erat, mentirentur. Hoc etiam apud illos illustre, magnifi-

cum : « Ne forte elevatis oculis ad coehim , videas solem et

)) lunam et stellas et omnem cceU ornatum , et errore decep-

)) tus adores ea et colas^ )) QuaUs erat totius gentis disci-

pUna , apud quam efFoeminato ne in conspectum quidem

prodire Ucebat^ ! Admirandum et istud , meretrices ,juveni-

lium ribidinum irritamenta , iUorum civitale fuisse prohi-

bitas\ Judicns praeerant omnium justissimi% quippe inte-

o-rse vit£e per longum tempus argumenta dederant. Hi quia

probitate erant supra humanam ,patria et usitata Judseis

loquendi consuetudine dii appeUabantur \ Videre erat to-

tam "-entem sapientise studio deditam. Audiendis legibus

divinis destinati quidam dies erant,quae vocabantur sab-

bata; aUique festi dies. Quid dicam de sacerdotum ordini-

bus et de ritibus sacrificiorum , quae symbola innumera

continebant harum rerum curiosis perspicua ?

XXXH. Quoniam vero nihil habet humana natura sta-

bile nihilque firmum ,oportuit ut paulatim corrupta a prima

1 Deut. IV , i6 et seqq. — ^ Ibid. 19. - ^ Id. xxiii , i. ~ ^ Ibid. 17.—

5 Exod. xviii, 21 , etc. Deut. i, i5. — ^ PsaS.LXxxi, i.



f:OATUA CELSUAI Llli. j v. . rr

sua constilutione .lcficcrct h.c Rcspublica. Jllam cr^qucnadmodurn ct c.tcra q„. .„.,tatio„c opus hal.c„t C-lc„t,a „,utavit=: et pro Jud.is ascivit cx

o„,„iLu u„.lecu.,uc ho„n,.ihus fidclcs, ,uiLus vcncranZ aJc Jp™scnpta„. religioncm tcadcct. Is Jcsus „o„ „.odo

cvcrft rchg,o„cm tcnestrium da^monum . c,,.i l,u,.islumocrnorc ct „,dorc dclcctati

, instar Titanum ct Gigantumuos fa ul. cclchrant, a Dci cog„itio„c homincs

dfstîr'ant.

ct sccurus .„s,d,ar,„„ c,uas moliuntur maximc honis^ges posu,t cpuhus qui parchunt . felicitatem co^seque, t

'

Ncc ja.. cpudom opus cst, ut victimis d.mones dcnulce mmo dlos contemptui hahent , frcti auxilio

, quo Dci V rh,:moculos sursum ad Deum erigcntiL,.s suhvenit. Et ^^Zolun as erat

.„t intcr hon.ines Jcsu doctrina i„valcscc.-ct

-t. fuerunt o,n..es d.monum conatus : quanquam m â» «dh,Lucrunt omncs, ut Ch.-istia„i an.plius „o„ cssentRcges e„,m, se„atus, principcs

, populos Ipsos mali i„"

;

I..C .psorum inca-pti ig„aros i„c.„deru„'t i„ re1"^"

^>"-Ua„am cos,uc qui ad illam adha..rescehant. S d Verl>um De. vel .mpcditum fortius omnihus fi.it•

cl „1

o.essum est et uLcr,orem auimarum segelcm ^^,^,„1 Le.mn .ta vo.cLat, At,.uc h.c, tamcts.^. pro^: t'; «:

.1.-CCISUS j„d.isohjccit.. .«::;; :,;;;: f^:-»%ypt. cg,.cssos... gcntem illam Dco ^Z^^t^::

'eeo ,llos,„uIlo .„ „umero fuissc hahitos rcsponrU.

'z:::::;^''''-^'^"- - -^'^ saccdo,,-: st

.iijî conbuet.Klinc, ne s.n niores 'uu\t^ A^

v«-e.u...-..u.osdivi...p.testatispr.sidiofu.:;;:t:f:r



256 ORIGKISIS

quod plerique hominum faciunt , sibi subjicere concupis-

centes, nec ita derelictos ut propter suam paucitatem insi-

diis facile paterent , et eadem de causa penitus delerentur.

Atque sic fuerunt ,quandiu se dignos prsestitere , quos Deus

custodiret. Quando autem opus fuit ut gens tota in pecca-

tum prolapsa calamitatibus ad Deum suum revocaretur,

tunc modo ad brevius, modo ad longius tempus Dei patro-

cinio deserebatur : donec tandem sub Romanis rea facta

maximi criminis , occiso Jesu, in totum derelicta est.

XXXIII. Deinde Celsus in primum Moysis librum Gene-

sis inscriptum incursionem faciens : « Illi ,incjuit ,

aggressi

))suam usque a primis impostoribus et erronibus repetere

)) originem , obscuras , ambiguas , tenebris obvolutas voces

)) in testimonium adducunt easque imperitis et rudibus in-

))terpretantur; quamvis de hujusmodi re multis ante soecu-

)) lis nulia fuerit controversia. )> Hic mihi obscure ©mnino

suam aperuisse mentem videtur. Opinor, data opera late-

bras qusesivit ,quia viderit quam vaUdis argumentis Judoco-

rum ab ilHs primis parentibus origo fulciatur. Nec tamen

io-narus videri voluit eorum quaj de Judaeis eorumque origine

dicuntur ,quc-eque scitu digna sunt. Et sane manifestum est

Judseos ortos esse a tribus illis patribus, Abraham, Isaac

et Jacob : quorum nomina , si cum Dei nomine conjungun-

tur, tantam vim habent , ut non solum Judaica gens in

suis ad Deum precibus et in excantandis daemoniis usurpet

istud: «Deus Abraham, et Deus Isaac , et Deus Jacob; )>

sed etiam quotquot fere incantationibus et magicis artibus

operantur. Sjfipe enim in libris magicis invenitur h«cDei

appellatio et Dei nominis usurpatio , ut quae arctam habeat

cum illis hominibus necessitudinem contra daemones. Ar-

bitrw igitur ha3C,quae Judoei et Christiani adhibent ad

probandura Abraham , Isaac , et Jacob Judaicae gentis pa-

tres fuisse viros sanctitate insignes , Celso non fuisse incom-



CONTRA CKLSUM MB. IV . 5

ucrro^are lubet. Dicite , o boii ! quis ille esf A hr>.h i

„";;:t;

"" *"" '»'-' -• «•'•• » ™t:

sr„r:.,-/£?;--=™'=

=r;:;„r™r:r.r;?^^^^^^^^^

f:::rr:T,:;SSr^^^^^^^^^^cterrones vocareCpkni.Ioo \ •4"o^ «mpostorcs

ad illos refcrr oS :; et.""'""' '"''""'-'—>

iT 1 ••

«3"*^"^^ '^^ertc eoruQi nomim r^..^. • ..•-'.•a.ca sacrique eoru« liLri ncLr.xonun ;,: riiuis ( cscriDti nro-in^^^^. ""t)"'' ^t litle-

.•"ospcr.iu'l C *^

"'"'' ?'""" '^'-' -' ''omiues

1^__^

."cc. A.quc e,u-„„„„u, Jud.orum no.uina Jlclu-ai-

'7



258 ORIGKNIS

cam llnguam refenmt; utpotc qua3 aiit ex illorum liLris cle-

ducuntur, aut certc ex illis rebus quae significantur He-

braica voce.

XXXV. Nunc vide tu qui Celsi scriptum legis , an non

eo spcctent hc^c ejus verba : « Aggressi illi suam usque a pri-

),mis impostoribus et erronibus repeteie originem ,obscu-

),ras, ancipites; tenebris obvolutas voces in testimonium

.proferunt. » Occulta enim sunt, nec a multis noscuntur

ha3C nomina : nobis tamen non sunt ambiguae significatio-

nis, quamvis usurpata ab iis qui a nostra religione aliem

sunt. Sed a Gelso nescio quomodo rejici possint, cam quid

in illis ambiguum sit non ostendat : attamen si vohiisset Ju-

da^orum ab Ahraham ejusque nepotibus ortos se,ut putat

insolenter jactantium genealogiam candide impugnare, quae-

cumque huc pertinent in medium afferre debuit, et stabi-

lita primum qucC sibi probabiliorvisa est sententia, postea

aperte sibi veritatis viribus rationibusque eam confirmanti-

bus errorem conterere. Sed neque Celsus ,neque quisquam

ahus nominum qu.x ad facienda prodigia cndhibentur, ncitu-

ram disserendo accurate exphcare potest, nec evincere m-

hih ducendos illos esse homines ,quorum vel sola nomina

non modo apud domesticos , sed et apud exteros magnam

vim habent. Ejus etiam fuit ostendere ,quomodo nos impe-

ritis et tardis male interpretantes ha3C nomina ,auditores

fallamus, ut ipse putat; ipse vero ,qui se nec imperitum

nec tardum esse jactitat , illorum nominum veram cillerat in-

terpretationem. Sed ei satis fuit de ilhs nominibus,a qui-

bus suum Juda3i ducunt genus, dicere «

nullam muUis anto

«ScTcuhs fuisse de iUis nominibus controversiam; nunc au-

„ tem Judcxos de eisdem adversus quosdam ahos disputare. n

Quinam vero iUi sint ahi , non indicat. Ostendat enim qui

vohierit, quinam sint qui contra Juda^os disputent, et uUa

rationc vd probabih refeUant Judoeorum et Christianorum



jgo OHIGEHIS

genealogia, quibus et ortum et sexcenta alia tribuerunt.

Quare laudandus Plato qui Homerum aliosque simihum

poematum auctores exterminavite sua Republica tanquam

juventutis corruptores. In quo palam fecit se pro d.v.mtus

afflatis non habuisse, qui hujusmodi carmina poster.s reli-

querant. Sed Epicureus iUeCelsus (si tamen is est qui duos

alios libros contra Christianos ccmposuit) sanius de dhs

existimat, quam Plato : fortasse etiam dixit div.mtus alUa-

tos , quos minimeafflatos sentiebat , ut nobis contradiceret.

XXXVII. Criminatur autem nos, quod dicamus.. homi-

»nem Dei manibus fuisse fabricatum. » Tamen Geneseos

liber nullum de Dei manibus verbum habet,s.ve ub. fac-

tus , sive ubi formatus homo narratur. Job et Dav.d ha;c est

locatio : « Manus tua; fecerunt me et formaverunt me.

»

Quid in animohabuerint qui sic locuti sunt, s. exphcare

vellemus et ostendere quo differant facere el formare,

ei

quid Dei manus significent , longus esset sermo. Has enim

et similes divinarumScripturarum voces qui non intelligunt

putant nos ascribere Deo formam human* simdem. Quod

si essot, alatum etiam Dei corpus esse cogitemus necesse

est. Alas enim iUi tribuunt Scripturre, si litlera urgeatur .

Sed ea nunc interpretari alienum esset a proposito. IUus-

trata nobis sunt data opera et pro viribus ,in commentari.s

in Genesim. Nunc vide in sequentibus Celsi mahgnitatem.

Narrant nostrx Scriptur* , ubi de formatione hom.nis ag. -

tur Deum « inspirasse in faciem ejus spiraculum v.ta;,et

«factum fuisse hominemin animam viventem'. ..lUe vero ,

uthoc subsannet, ,< iuspiravit in faciem ejus sp.raculum »

(quod quo sensu dictum sit non capit) mahgne scrib.t:

« Finxerunt Deum suis manibus fabricasse hominem et in

,eum inspirasse, » ut quis in hominem inspiratum fuisse

existimans queniadmodum in utres inspiratur ,r.deat .stud,

« Job. X , 8. M. cxvm,,3. - 2 P*al- ^vi, 8 ,

cic. - ' Gcn. n,

,.



CONTRA CELSUM LIB. iv. ^G•«Inspfravit in faciem cjus spiraculum vite. » Quod rj-

Deo factum Ju.sse sp.ritus incorruptibilis parlicipem- do

,uo^a.tumc.:.Wupti.nsautemtuL^

scnpla sunt, cav.llatur et ,stud : „ Immisit Deus soporem""•

f7'«' «1'do^ivi^ et tulit unam de costis eiu

"

;;S:;~ ^ --. ^t .dificavit costam ,uim 'tu

"lcrat de Adam,

m mul.erem % etc. » Nec verta profertpsa qua, legi nequeunt quin intelligatur id figurairdum fmsse. Noluit enim videri scireL esse alleg . e'^^^terpretanda

: quamquam tamen i„ sequentibus IZ^qu. .nter Jud.os et Christianos sunt verecundiores cl'«harum rerum pudeat, illas conari quodammodo alle orusexphcare.

»

Ad quem sicego. An sensu allegorico 'cP.enda est fahula, ,uam Hesiodus tuus, h!m dititu aillatus

,commentus est de fa=mi„a nuam Tnn,-,

homm.hus dcdit ut malum et ,uo furtim-abTal'C.Icsceretur:

et quod de muliere ev costa hombis""

om„o sop.t, sumpta et a Deo a-dificata memoratr st Lb. vdetur „.h.l reconditioris sensushabere ? 4t cui

'

ca„dor.s est ,lla quidem non ride.-e ut nugas sed'!!,?«t «ystcrium philosophicum obvelatum4 ia hoc emasute d.str.ngere

, et nihili face,-e quasi ultm \T Tvium nihil occulti co„.i„eatP Quod l ^pt ?„ I::,:

"

co„temptu, esse debet sensus remo.ior iuem scl.o, „'

anuno habuit, vide an „on boni..„iorem ris^'

pr,Tbeant Itb^ u^ j- , .

'o'"*"em risusniatcr.am

nit^s 2tiT'

'

""'"''' '""""•

^' "''• «''-• «^--vi-

Hunc .•,.,,„., sic allocutus cst, qui „ubcs cofii, Juui.e..t'l'.'.4'eli,«m„iuiuve.su,i,si.uc,

"«" •'"P"«. =

'Sap. lu, I, — 3Gen. ,1, j,.



262 OI\IGENI8

Gaudes quod ignem furalus meum animum deceperis.

Sed hoc tibi et futuris hominibus magno malo erit.

Nam ego pro igne dabo illis malum quo omnes

Oblectent animum, suum malum amplectentes.

Sic ait , et risit pater hominumque Deumque.

Vulcanum vero inclylum jussitquam celerrime

Terram aquse miscere, et hominis vocem indere

Et robur, et faciem dare similem deabus immortalibus

Virginibus,pulchram

,peramabilem. At Minervam

Jussit opera docere et ingeniose telam lexere,

Auream vero Venerem circumfundere capiti graliam

Et vehemens desiderium el ornandi corporis curam.

Tandem ut caninam impudentiam indat et fallaces mores

Mandat Mercurio Argi percussori.

Sic dixit ; illi autem Jovi Saturnio paruerunt.

Statim inclytus Yulcanus puellam a terra format

Virginiverecundae similem, Jovis mandatis obsequens,

Minerva pulchris oculis dea cingit illam et exornat.

Graliae deae et spectabilis Suada

Collo monilia aurea imponunt.

Horse pulchre comatse vernis floribus coronant.

Minerva omnem ornatum capiti accommodat.

In illius peclore occisor Argi Mercurius

Mendacia, blandos sermones,dolososque mores

Condit, Jovis tonantis voluntate ; el nomen illi

Imponit deorum praeco, eamque appellavit

Pandoram, quia omnes domorum coelestium incolse

Suum illi quisque donum contulerant, industriis homini-

[bus exitio futurum.

Necminus ridiculum quod subjungit de dolio,

Nam prius in terra vivebat genus hominum

NuIIis malis aflliclum , sine ullo difficili labore^

Morbisque molestis qui hominibus senectam affcrunt.

Sed mulier cum exdolio manibus magnum suslulissct

[ operculum,



COINTHA CliLSUU l,lli. ly. ^gjl)is,,ersil, eUn homincs graves curas ilTui,i,,i(

t>ola vero illic spes infracta ii, domoInlns iiiansit, «lolii sub labris, nec|uc lorastvolavit; injecerat enim ,,ri„s

dolio operculum.

Ifec ,[„;sr,iiis allcgo.-iis graviter cv,,osuerit , sivo scri|,lorismcntcin asscquatur, sivc non; sic illuir. conipcllabimus

:An solis Gr=ccis l.cct suas rcs philoso,,l.icas vclaniii.e tc.e..c ^'

An ^gypliis eadcm venia dabitur aliisquc Barbaris qui scver.tatcm niysteriis occultata.Ti I.aLcrcgloriantur; sollau-61. JurL-cos ,,utas . „c exccptis quidem legislatore ct scrip-

torilius,omnium ho.iiinum essc stu|,idissinios ? Sola h-cc

gens,

r,u. taui noLiliiius disciplii.is docta cst ad iiicreata.nDc. natu,.am assu..gcrc, illum solum p.-a. oeulis habcrc, i„

ccpcri!?'""'''"' "'""'' '''""*''''' "">" " ^«o ^'^'-'l'» "'-

XXXIX Quoniam Cclsus etiam ser,,cnlcm con.ica di-cactate ridens a.t illum .pra,cep,is homini a Dco dalis ad-.versatuiii uisse

» id.ne fahulam cssecxistimat „adanilcsnuga

»ablogandam et consulto pr.tcrmit.it pa,.adisi.m

I"cm m Edcm ad or.cntcm Dcus plantassc mcmo.aturl-Snum ct.a... ,,nod do humo produxil pulohum visu et advcsccdum suavc

,

lignum vit. i„ mcdfo paradisi situm cthsnm.. Lon. mahquc scicnliani confcrens, aliaqnc codemoeo.iari.ata, qua. eandidum Icctoreni possunt'i„dncere,ut crcdat li.,;c omnia non indeco..c a,l allegoria... rcferri •

«gc,1.03C coiiforamus cum iis ,,,..c apud Platoncm i.i Svm

p«sio,le Cupid.iie dicta sunt, ct assignata Socrali ,.t cle-gannssuna omnium ,p.x ea ,le.-c alii i„ l,oc Svn.posio.hcMnt. S,c cst I'lato„.s locus. „ C.m „ata cst Vciu, con

» -vn.m conceIeLrarn„t dii, i„ ,,„0 intor alios acc.mi.eL l

•-Ion.s Met.d,s lllius. Post c.nan. IV.nia. scicns pa,.t»J-1'" as. acccssitmc„dica..s, c, ad fores assistcLat I

»'-"" ''-usuec,a.-eeL..i..s,nond.i.„e„imera,vinu

i-



COIVTIIA CELSUM LIB. IV. 2 65

para,Uso Dei, Ponia a scrpenle. Porus insidiis a Penia ap-pel.tus aL hom.ne insidiis serpentis circumvento non mul-tum aLludere videntur. Non omnino autem compertun,,

anhaê fortuUo Plaloni occurrerint, an , id c,uod existi-

7" "onnulh dum i„ ^gypt„^ peregrinaretur, inci-

1-nt .n quosdam mysteriorum JudaJcor.im curiosos, etqua3dam ah ,lhs didicerit, ex quihus alia quidem retinuerit,aha vero hguris dissimulaverit

: metu , ne Graicos offende-ret

,

s. .nteg,-am servaret Judaôrum philosophiam; qui cum

RupuLhca, fonnam, apud multos male audiehant. Sedd...ere„d, aut de Platonis fahula

, aut de serpente, aut dearad.so De. omnihusve qua. in illo accidisse na^rantur,

tempor,s pr*sent,s no„ est. fec i„ commentariis i„ Gene-S.U, quam potui dihgentissime, explanavi.

AL Quod autem ait , . a Moyse nefarie Deum induci» am tum ah ,n,l,o tam imhecillem , ut ne unum quidem

l^TT'^:''"•'" '^'' '«'•maverat, persuadere posset; » id

Lv ueirr" ^" '

T°'"" '-eheretur, quod nequitia.nv uer,

,q,.am ne ah uno homine quidem amoliri ita po-

'ue„t, ut saltem unus aliquis hon.o „atus i„veniretur n ullaprorsusmaht,ai„qui„atus.

Sicut e„im quihus Providenti.usacord, est

,„ ah hujusmodi crimi„a,ione vindicant

.llam plu„m.s, et sohdissimis argumentis; ita de Adamoejusque peccato philosophahuntur quihus notum erit He

E.e,,„:'•—^detur. describi naturam humana,;,.

Lten,m .omnes, ut Scripturatcstatur, i„ Adam mo.iuu-

'.Ad;.'' TTf- '""' '" ^''""'•""•'•- Prxvaricationis

e",";'""'verso se„e,e loquatur. Nan! vidcre

" ^êr,oeorum qua> tanquam dc u„o dicuntur , male-^ i COI. XV, 22. Roi„. V, l5.



r^5(} ORIGENIS

dictionem' Adamo ioflictam omnium esse communem; sicut

quae mulieri , ad omnem mulierem pertinere. Item quod

homo et mulier e paradiso ejecti sunt, induti tunicas pel-

liceas quas iUis propter ipsorum peccatimiDeus fecerat, id

mysterium quoddam continet multo pra^stantius,quam

quod Plato tradit de anima evulsis alis liuc cadente,donec

aliquid solidum nanciscatur uLi consistat.

XLI. Sequuntur apud Gelsum hasc : « Deinde nobis oh -

Urudunt dikivium quoddam , et ridiculam arcam ubi omnia

))inclusa fuerant, coiumbam et corniculam nuntiorum mu-

))nerefungentes. Qua in re nihil agunt quam interpolare et

» depravare DeucaHonis historiam. Neque enim putabant .,

))opinor, haec in lucem esse proditura , sed inepta illa fig-

))menta pueris narrabant. )) Et hic vide odium hominis phi-

losopho indignum in antiquissimam Juda^orumScripturanu

Nihil tamen habet quod contra diluvii historiam dicat; ne

ea quidem affert quibus reprehendere poterat arcam et eju&

mensuras : puta fieri non posse ut arca trecentos cubitos

ut vulgus acclpit, longa, lata quinquaginta et alta triginla

continuisse dicatur quidquid animaUum esset in terra,sep-

tem ex mundis paria , ex immundis vero duo; sed satis ha-

bet dicere eam esse absardam, ubl omnla Inctusa erant. Quid

vero absurdi habet, quse centumannis fabricata perhibetur,

et qujE a trecentis longitudinis quinquagintaque latitudmis

cubitis adducta sensim fuerat , donec triginta aUitudinis

cubiti desinerent in fastigium iongum latumque unum cu-

bitum? Quomodo non admiranda potius est iUa struc-

turamaxima) urbi simiUs? Hic euim fit sermo demensuris

ciiwad potestatem : ita ut basis longa fuerit nonaginta miUia

cubitorum , lata autem bis miUe et quingentos cubitos. Quam

etiam admiratione dignum , iUam ita firmiter compactam

fuisse, ut tempestatibus dUuvium adducenlibus nihil laede-

* Gen. III, 17, i6 , 23 , 2 c.



CONTRA CELSUM 118. iv.y,J„

returl Nequc enim pice aut alia siuiili maleria , soj hilu'-m.nc f^rnnter circumlita fuerat. An non admirandun. ct^tud

,mtroductum fuissc Dci providcntia omnium anima-

.um semmarium, ut corum gcnus

omne terra rursus ha-Lerct, Dcumque ad id adhibuisse justissimum homincmqm esset parcns omnium qui post diluvium erant nasci-turi ;'

XLII. Carpit postca columhaj historiam , ut librum Ge-neseos leg.sse videatur; nec tamcn quidquam excogitarepotu.t quo nctam esse approb.uet. Deinde, ut sui

morisest ludo vcrtere nostras Scripturas. corvum i„ corniculam

transformat. fum pulat a Moysc. qui ha.c scripsit, adultc-ratam depravatamque fuisse Gra^eam Deucalionis historiam •

s. taxnen hanun rerum scriptorcm fuisse Moysen existimatet non potms plures alios. IIoc cnim indicant h.-cc eiusvcrLa

: » Qua in re nihil agunt, quam dcpravarc et inter-

«polarc Dcucalionis historiara; «et ista : ,< Neque enim nu-«tabant, opmor, lucc in lucem esse p.oditura. » Sed quo-modonon putabant ca in luccm proditura

, qui suas scrip-luras umversa, genti dabant, ct qui pra.dicebant forc, uteadem

.1 a rehg,o gcnlibus omnibus annuntia.-ctur? Et is.udJesu ad Juda.os

: . Aulfcretur a vobis .egnum Dci ct dabilur

»ge..t. fac.enl. fr,.ctus cjus',- » q„id aliud significal quamJuda.cas Scr.ptu.-as

, qua= ,-egni Dci mystcria contincbantper ,psum d,v,na potestate in lucem p,.odiluras.^ Nimirumcum a Gra^cs conficlam deorum genealogiam duodecimquedeorum Icgunt I.isto.-ias. iis per allegorias concilianl .cve-rent.am; cu.n vcro rcs nostras irridcre libet , fabulas essea.unt

qua; pucrulis nulla a.-te na.-rantur.

XLIII. Gua. nobis objicit , abs.udan. ct intempcstivam'. .Le.-orum procreationem \ » in.clligit sh.c dubio Abraau.et Saram

,quamv.s illos ..o., „o,ni.,o. : cum au.on. fr.lnnn



2G8 ORIGENIS

insldlas^ ; respicit aul ad Caiii insidias Abelo molientem,

aut ad Jacob insidiantem Esavo : cum patris tristitiam^ ; m-

dicat fortasse tristitiam Isaaci de Jacob peregrinatione , for-

tasse etiam tristitiam Jacobi signillcat , propter Joseph iu

/Egypto venditum : cum matrum dolos ^; Rebeccam opinor

notari curantem, ut Isaaci benedictiones non in Esau\ sed

in Jacob cadant ^ Attamen si dicamus Deum in iis omnibus

suam interposuisse operam,quid absurdi facimus ? cum no-

bis pro certosit illius ab iis nunquam discedere divinitatem,

qui illi honesta vita constanter adhaerescunt. Subsannat

etiam « divitias a Jacob apud Laban comparatas ^: wignarus

quo spectet istud : « Erant oves Laban ignobiles , Jacobi

» autem nobiles : » additque « Deum suis dedisse filiis asel-

» los , oves et camelos. » Sed non videbat « haec omnia in

» figura contigisse illis ; scripta autem esse propter nos , in

» quos fines saeculorum devencrunt \ » Propter nos ,'iuquam

apud quos varii mores , nobiles facti , a Verbo Dei regun-

tur, et dantur in possessionem ei qui figurate vocatur Ja-

cob. Nam quae de Laban et Jacob scripta sunt , significa-

bant eos qui sunt e gentibus fidem in Ghristum amplexi.

XLIV. At Celsus a mente scripturarum longe remotus

ait : « Deum puteos etiam justis dedisse ^. » Nec enim ob-

serabit justos non comparare sibi foveas, sed fodere puteos

et alte in terra quaerere poculentarum aquarum scaturigi-

nem; quippe qui figurate accipiunt praeceptum hoc : « Bibe

» aquas ex vasis tuis , et e puteorum tuorum fonte; ne super-

» efFundantur aquae e fonte tuo , sed aquae tuae in tuas pla-

»teas deriventur. Habeto eas solus , et nemo alienus sit

» particeps tui ^. » Saepe veris historiis scriptura utitur , ut res

majoris momenti altiorisque consilii significet. Hujusmodi

1 Gcn. IV, 8. — 2 Xil. xxvir, ^i- — ^ W- s.xviii ,i. — ^ Id. xxxvii , 34-

— 5 lil. xxvii ,6. — 6 l(l.*xxx,43. — ' 1 Cor. x, 11. — sGfii. xxvi, i5.

^ Prov. V , i5.



CONTRA CELSUM Llll. IV. aGo

suat qua, de puteis, de conjugiis, de variis juslorum i.xori-bm niemorantur

; qu.-e omnia opportunius explicaveritqu. comment.-,rios in illa componet. Puteos autem a justisfu>sse elaLoratosS ut in Genesi

scriplumest, indicio suntp«.tc. iil, .ndmirabiles

, qui .npud Ascalonem ostendunturqu.que ob .nsolilam divc.-samque a reliquis puteis formammemona digni s.mt. Quod ad uxores legitimas et ancillasattmet

,.d quoque sensu Iropologico esse accipiendum, non

nventum nostrum est, sed id docuere sapientes qui antenos fuerunt. Horum unus auditorem erigens

ad tropoloo-iasS.C oquilur • «Dicite mihi vos qui legem legitis , legem „on...ntell,g,t.s? Scriptum est enim, quoniam Ab.-aham duos..lihos habu.t

,unum de ancilla et unum de libera : sed qui

.de anclla secundum carnem natus est : qui autem de li-

..bera,per repromissionem

: qua; sunt per allegoriam dicta-..h.-BC en.m sunt duo testamenta. Unum quidem a

monte.>b.na, .n serv.tulem generans; quoe est Agar^ „ Et paulopost: « Illa autem qu.-c sursum est Jerusalem, libera est..qua^est mater nostra'. » Et quisquis voluerit in manussumere ad Galatas epistolam, sciet qua ratione per aIle<.o-r.am explicanda sint qu.-e de logitimis uxoriLus et ancllisnarrant Sc.-.pt,.ra;, qu<e quod corporeum esse videtur i„ ac-t.ombus eorum qui h.xc fecerunt, id nolunt nos imitari-sed quod spirilale est , ut loqui amant Jesu Apostoli.XLV. Jam Celsus, cum illam auctorum divin;rSc,iptur.-c

s,ncer,t.-,tem,qua ne inhonesta quidem dissimulant pro-

bare debu.ssetet eadem induci ad credendum c-ctera et pro-dig,os,o,a „on fuisse conf.cta

, contra.-ium facit, et quod de

Lot .-,usq.,e niiabusrefertur, nec lille.-ali ncc spirilali sensu...vesligalo, illud « Thiesteis fach.o.iLus immanii.s esseSprouunl.at. At vero nihil necesse est n„„c dicere

, quid h.TCh,sto.-.a se„s„ tropologico accepta doceat; ut „ec quid So-

'G.n. „v,, .5.- aG.,l,,.,v, a,._Mbi,l. .«._ -.Gen x,x, 33.



27^ ORIGKNIS

<loma , aut quid sermo Angelorum ad eum qui inde serva-

tus est, dicentium : « Noli respicere post tergum, nec stes

» in omni circa regione ; sed in monte salvum te fac , ne et

» tu simul pereas * , » nec quid Lot , nec quid uxor ejus in

columnam salis conversa eo quod post se respexerat : nec

quid ejus filiai inebriantes patrem , ut ex illo matres fie-

rent. Attamen quae magis in hac historia videntur ostendere

paucis emolliamus. Ipsi Gra^ci qua?sierunt quae Lonorum

et malorum, et indifferentium natura sit : et qui eorum

melius rem assecuti sunt, bona et mala docuerunt sita esse

in solo voluntatis proposito; id autem esse proprie indlffe-

rens quod electumnon est a voluntate , et quo prout volun-

tas utitur bene aut male , laude aut vituperio digna est. Jam

vero ubi de indifferentibus agunt , inter ea recensent cum

fdia concubltum, quamvls id in constltutis civitatlbus fieri

non oporteat. Atque utostendant illud esse indlfferens , po-

nunt saplentem solum , toto humano genere extincto , cum

sola sua fdla relictum esse superstitem , et quacrunt Ilceretne

sapienti cum fdia concumbere , ut ne totum hominum ge-

nus perlret. An haec recte disserentur a Graecis et a specta-

bili apud ipsos Stoicorum secta comprobabuntur; et puel-

lae, quae de mundi conflagratlone audlerant nec tamen

plene intellexerant,quae flammis urbem suam et agros as-

sumptos videbant,quae in sesolis et patre relictum esse pu-

tabant generis humanl seminarium, sl hac opinlone per^

motae mundi sarclre ruinas voluerint, pejores erunt illo

Saplente, qui , ut Stoicl ponunt, pereunte mundo posset

nullo crlmine cum sua fdia Ilberls operam dare? Scio non-

nullos fuisse quibus offendlculo esset istud fillarum Lot con-

silium, quique nefarium judlcarent quod fecerunt , et ex

illo incesto concubitu dicerent exortas fuisse duas execra-

tas gentes Moabitarum et Ammonitarum. Et revera istud

* Gen. XIX , 17,



CKMRA (:i.:i.SuM Lln. IV. 5-,

«livina Scriplnra nec apcrle probat uspiam iit rectc n-,cf,.mncc .it malc factum reprchendit ct improbat. Sed ulc.imquese haLct

,tropologico scnsu expjicari , ct aliq.io modo excu-

sari potcst.

XLVI. Memorat etiam odium ', Esau opinor contra Ja-

cob, Esaii illius, quem Scriptura ut maliim homincm re-pr.-cscntat. Dcinde invchitur in Simcon et Levi, . quod vim»sorori sii.-c a (ilio regis Sichimorum illatam uili fuerint^ „ncc tamen factiim clare exponit; hinc transft ad fratrcs ven-dfntes\ filios Jacob indicans; Frater venditus scqiiifjr Jo-scph scilicet; (ttpatcr deceplus cst Jacob

, qui , cum filiiVcr-s.coiorcm Josephi tunicam ostcndcrunt

, nihll suspicatiismah fidem illis adjunxit et Josephi.m ute.xlinctum lamen-latus est, qui tamen in /Egypto servicbat. Atque hic ad-vcrte quomodo Cclsus odio , non vcritatis studio omnesillas historias colligat. Si qua dat accusationl lociim , hancairipit; de ca vcro nc verbum quidem facit qiia; argumcn-t.im prxberet insignis tempcrantia;; q.ialis fuit Josephiqucm sua domina ncc precibus ncc minis adducere poti.it nt.psi.is amori obsequeretur '. Sic enim m.,lto majora, qJam«ellcrophon, fec.ssevideret,.rJosephqi,i in carcere includiquam cast.tat.s leges violare maluit. Hinc est, quod cum pos-

set sc defcndc-e, et adversus acc.salricem causam suam a-e-'c, magno animo obmutuerit

, Deoq.ie se suaque commiserltXLVIL Postea Celsus mcminit, sed perf..nctorie et obs-

c.re admodum, somniorum prfcfecli pincernis ct pr.ffectipisloribusct I>ha.-aonis% ron.mq..c somniorum cxplicatio-"is, ciijus occasione Joseph oductus est e carcore , ul se-cundain a

Pharaone sedcm apiid Egyptios occiiparct" Sed<|Mi.l absu.-di l.abebat in sc lurc historia , iit inlcr aecusatio-ii.s capita rcccnserctur ab illo

, qui licct suum libriun in-

— itl. \XXIX,8. ^ IH vr «i t!TI - ^*'



2 72 ORIGENIS

scripserit 5ermonm verum, nulliim tamen in eo dogma ex-

ponit, sedidagit nnum ut Cliristianos et Judasos redarguat?

Addit « fratrem venditum , fratribus,qui ipsum vendiderant

» et quos fames in ^Egyptum ire cum asinis ad mercaturam

» compulerat , benigne largitum fuisse* » quae silentio prae-

terit. Nec obliviscitur « renovatac inter fratres notitiae^,' »

sed quo consilio , aut quid absurdi in liac re videat,plane

nescio. Nam ne Momus quidem , ut ita loquar, posset inve-

nire quod merito morderet in hac historia, quae etiam sine

tropologiae auxiho plurimum ad virtutem excitat. Memorat

« Josephum e servitute , in quam venditus erat , in hberta-

»tem vindicatum , et cum pompa patris corpus ad sepul-

»chrum reducentem '; » hincque sibi dari contumehae no-

bis aspergendae locum arbitratus ait : « A quo , Josepho

»scihcet, cum splendidum ihud et divinum Judaeorum ge-

» nus in iEgypto propagatum fuisset et plurimum accrevis-

»set , jussum est ahcubi seorsum et in despectis locis in-

»quihnorum jure vivere pascendis gregibus. » Sed quod hic

ait : « Jussum esse in despectis locis greges pascere ^"

, » id

suum sibi suggessit odium ; cum non probet,quomodo Ge-

sen ^gypti provincia despecta fuerit. Denique egressum

iUius popuh ex/Egypto fugam appehat, silentio praetermit-

tens quae in hbro Exodi narrantur de iho Hebraeorum

egressu ex ^Egypto. Atque haec in medium adduxi , ut os-

tenderem quae nugator ihe Celsus ad nos accusandos capita

elegit , ea ne htterah quidem sensu videri digna quae repre-

hendantur. Ac neque ipse indicat quid in his scripturarum

nostrarum locis malum judicet.

XL\ III. Deinde quasi id agens , ut suum contra Judaeo-

rum et Christianorum doctrinam odium testatum faciat

« Qui inter Judaeos , Inquit , et Christianos sunt verecun-

» diores haec omnia ahegoriis exphcant : addlUfue eos ad al-

*Gcn XLTi , I , etc. — ^ Id. xlv, l. — ^ld. i,, 7. — ^ Id. xlvii, 6.



CONTRA CELSUM LIB. IV.

»^goriam confugerc

,quia talium rerum pudet. » 4t , dix'e-

r.talK,u,s s, ahul. ct%mc„taadoccultum,uid.e.cudum

aut quov. aho consilio adhibita. propter l„sum

Zrunum offerunt , digna diccnda sunt qiorum pudeat ecqua, sunt h,sto„. de quiLus hoc magis dictum opo,-t'e tquam Gra^corura? ULi dii fdii deos patres emascflaat lldupatrcsdeos filios devorant; dea mater p,. f.lio dt Irhoounumquc deumque lapidcm; et pater f.Iia. vitiuroffert; uxor manto vincula injicit, conferentiLus oner-,m

pMus „.„t, f.atre ct filia. Et quid refcram absurdasTrrcoru.n dc a„s h.storias pudendas per scse, etiam cum dgorus cxphcantur? Excmplo sit Chrysippus Solcn Hlleqm Port,cum mu t.s eisque doctis operiiis illustras e e'<l.tur. Is g,.av,s Philosophus tabulam in Samo posi aLT„

terpretans .„ qua „;.,„o oLsc.n. Jovis Iididi„i'obsecp, L'<Iop.ctafuerat a,t .„ s.is liLris Mate..iam i„ se reciper Dec„.,„alcs rat,o„es, casque in se ad rcrum omnium olum cout.nere, Materiam e„im i„ hac Samia tnLuh. T

s.gn,f,caLat, Jupitcr vcro Deum. Ha;c

"^"^' ''""'>

-nilcsfaLul. i„ causasunt. cur™ m d:.,:?"'^

^ ApoIli„is, ,u„am Dian. nomine app^I,!n ^;Sedpuramincond,tore.uexerccntesp,etatorn n ,

ejus opera Iau.antes, nc „omi„e ..C^^i^^^Zn„„amus. Qua .« re Platouem sequimur. qui i..

p,!?"voluplatcm i„ deos negat csse refcreudam

: „ Ica .2»est. ,„,„, o Protarchc - erga „omina deo..um ^0'^»t,a.

» Nos ,g,tur adversus Dei pr..clarorumquc eTus onnomen e.m adhiLcmusreve.e„tiam . ut IT trorr""qu.dem i„terpretatio„is pr.textu ad..;itta...;. .I^^^

v'rr ;."""""" '^«'•'•-^'-e ""imos possit.

"

ALIX. Quod si legisset nostras a^quo animo Sc..;ntno..d.x..eU.tique..,,,o,,,„,,,,„,,J,.,, ,J;W'.ras.e^ ..-. .psa. sed ex prophetiis i„ quib^s hSir.::.':



2n6 ORIGKMS

» simc-e fabulae. » Ineptisslma potius , imo prorsus impia quoi

Gr«ci fabulati sunl. Nostia enim etiam simpliciorum mul-

titudini sunt accommodata^sedhujuscaptuise attemperare

non curarunt GrcEcarum fabularum auctores. Unde non im-

merito e sua Republica Plato fabulas ejusmodi et poemata

exterminat.

LI. Audivisse quoque mihi videtur, scripta extare qua?

Legem allegoriis exponunt. Sed illa non legit. AHoquinnon

'

dixisset , « qu« scriptffisunt allegoriae ,

eas esse fabulis ipsis

>, miilto turpiores et absurdiores , ut quibus mira et incredi-

,, bili stultitia res inter se coHigantar, quae nullo prorsus

), modo connecti possunt. ), Suspicor illum ad Philonis scripta

respexisse, aut etiam ad antiquiora ,qualia sunt Aristobuh.^

Sed hajc volumina ,quantum conjectura cognoscere est,i

minimeviditCelsus. Nam illa mihi videntur mentem Scripj

turarum ut plurimum ita assequi , ut vel GroecisPhiIosophis|

admirationi esse possint. Ibi enim non sohim in dictione,

sed etiam in sententiis et dogmatis videtur delectus et dili-

gentia , et prc^clarus eorum Scriptura? locorum usus, quad

Celsus pro fabulis habet. Sane ego novi Numenium Pytha-

goreum, virum in explicando Platone peritissimum et in Py-

thagoreis placitis rersatissimum , in pluribus suorum scrip

torum locis exposulsse Moysis et Prophetarum dicta,eaqu(

adallegorias retulisse nequaquam improbabiles :ut mhbr<

qui inscribitur Epops, et in libris de Nameris et de Locol

Quin in tertio de Bono quamdam de Jesu ,tacito nomine

historiam refert eamque allegoriis edisserit. Recte,an secasj

hic non agitur. Meminit et historioe de Moyse, Janne,

el

Jambre. Quod quidem gloricne non ducimus; sed tamen ille

magis quam Celsus ahiqae Grexci laudandus, qui discendi

studio Scripturas nostras investigare voluerit et iis motis

fuerit, quasi rebus non stultis, sed qucX allegoriis tegun-

tar.



CONTRA CELSVM LIB. IV.

Lll. Sub hajc Celsus o .,cri,,li.. „,„„il,„s q„a= huju.smodicxi.hcauoues allcgoricas conlincnl . cl clcganlcr scripta suntchgi v.hus quoddarn, quod

. ut nonnihil possit ad vulgis.mpl,c,o„s fidem pron.ovendam cooferrc , nihil tan.cn mo-ment,

ad persuadcndos inlclligentiores babet. Tun. ait•

« Quahs est ,lla ,p,a„. legi , Papisci cujus,lîa et Jasonis con-»ent.o

,

non risu, scd miseratione potius digna et odio.

» H.-cc ,g.tur ccnfutare mihi non est propositum. Quippe-quorum absurditas omnibus perspicua est

, pra^sertim si

» qm.s a sc ,n,pctn,rc possit ut libros ipsos audiat. Satius fue-»nt

docercd quod natura docet ipsa , Dcum yidelicct nihil

" 7;'.''*^'^^'^'^'V

"i"^ «P-« quotquot sunt esse immortaha»ab h,s autcm facta csse qu,. «nortaha s.nt : animam Dei» csse opus

,ahazn esse corporis naturam ,- atque idcirco hu-

»ma,^mcorpusnihil a vespertilione, a verme. a rona dif-

lerre. Ilhus en,m et ,storum eamdem essc matcriam , idem».n h,s et dlo

csse corruptionis principium. » Vellem tamcnut qu,cumqne ex Celso arrogantcr declamitante audit Pa-p.sc. et Jasonis de Ghristo contcntionem non risu

, sed odiopot ..s d.g„am esse libcllum hu..c in n,an„s sumeret et qu"n.1 o scr.b„ntur legere sustineret; is , cum nihil ln]Z

Ncque ei.„m ,11, nsurnmovebit, qui libcro judicio illum

evolvent. Ib, en„„ Christianus cum Jud.x-o dissorens demonst.-at ex Judaicis script..ris vaticinia dc Ch.isto ad Je-"sum pertmere; quanquam strcnue adê.-sarius conlradic.tpe._sonan,quc Judaicam pulchre suslineat.

LIII. Ca)ter.im ncscio quomodo Celsus duo coniunênsqux n..xturam non faciu..t,

ncc sunt ej..smodi ut in l.umnam „a uram simul convcnirc q..cant libellum istu -

;

"''^'""' '•""' '1"'« "»»0,^110«! est, eum odio non ha-



«7^ ORIGENI8

beri , ncc miseratloni esse quemquam , dum odio habetur.

Celsus vero ideo negat sibi propositum esse illa confutare

quod eorum absurditatem patere omnibus existimet , nul-

lumque non videre, vel antequam rationibus refellantur,

quam miseratione et odio digna sint. Hortamur tamen om-

nes, qui in banc nostram adversus Celsi calumnias defen-

sionem inciderint , ut scripturas nostras audire graventur,

et ut , quantum poterunt , ex iis quse scriptores narrant

colligant quod fuerit eorum propositum, quae conscientia

,

qui animi status : animadvertent viros fuisse,qui quoe sibi

persuaserantfervide defenderent , quosdam autem declarare

se res gestas litteris consignare, quas suis oculis hauserant

et compertas habebant , res mirificas dignasque quae monu-

mentis mandarentur ad lectorum futurorum utilitatem. Et

satie nemo negare audeat fontem omnis utilitatis et princi-

pium esse summo Deo credere , in omnibus actibus eo spec-

tare ut illi placeant , et ne cogltare quidem quidquam quod

illi dlspllcere possit, qui non sermonum modo et operum,

sed etiam cogitationum futurus est judex. Ecquae doctrina

elTicacIus inducere homines potest ut vivant bene, quam

haec fides , vel haec persuasio , supremum Deum omnia nos-

tra intueri , dicta , facta , cogltata ? Monstret enim qui vo-

luerit aliam viam, qua admellorem frugem revocentur nonunus quispiam et alter, sed ingens multitudo : et alterius

cum altera comparatione dijudicet , utra doctrina ad virtu-

tem perducat.

LIV. Quoniam vero in Celsi verbis modo memoratis ubi

quaedam eTImaeo transcripta sunt, hoec habentur : « Deum

» nihll mortale fecisse , ejus opera quotquot sunt esse im-»mortaIia , ab his autem facta esse quse mortalia sunt; ani-

» mam opus esse Dei , corporis vero aliam esse naturam , et

» corpus hominls nlhil a vespertilionis , aut vermis , aut ranae

» corpore discrepare,quippe utriusque eamdem esse mate-



28o GRIGENIS

aitifice ,qui varias rerum specics adhujus universi commo-

dum constituerit. Postremo si probaturus non fuit ea quae

docere pollicitus fucrat , omnino tacere de tanto dogmate

debuit : nisi forte ipse qui nobis vitio vertit simplicem fi-

dem , velit ut ipsi tantum affirmanti assentiamur : tametsi se

non affirmaturum , sed docturum esse promiserit.

LV. Hoc aio : si sustinuisset , ut loquitur, scripta Moysis

et Prophetarum legere , advertissct utique quid sit , cur cum

coelum , terra , firmamentum , luminaria , stellse , cete gran-

dia, et omnis aoima reptilium quffi produxerant aquae in

species suas , et omne volatile secundum genus suum , et

jumenta , et omne reptile terrse in genere suo, homo deni-

que creata sunt , erga haec omnia dictum fuerit : Fecit Deus;

non idem autem erga caetera dictum fuerit : sed satis habue-

rit Scriptura in creatione lucis dicere : Etfacta est lux ; et

cumcongregatae sunt aquae omnesquae sub ccelo sunt : Fac-

tum est ita : simiUque modo loquatur de iis quse germinarunt

terra , cum hsec protuht herbas semen suo generi conve-

niens afferentes , et Hgna fructifera qune habent in semetip-

sis sementem generis sui super terram. Quaesiisset ipxsuper

uni-ne anmultis data fuerint praecepta ,quibus Deumin con-

dendis singuHs hujus mundi partibus usum fuisse Scripturse

commemorant; nec tam facile in Hbros tanquam insulsos et

nihil reconditi sensus habentes invectus fuisset ,quos Moy-

ses, imo, ut dicimus nos , divinus spiritus, qui in Moyse

erat, et quo afflante vates factus est, conscripsit. Quippe

qui multo magis cognovit

Qusesint, quae fuerint, quse moxvenlura trahantur^

quam divini ilH,quibus ha^c omnia explorata esse decantant

Poeta3.

LVI. Ad id quod Celsus addit , « animam Dei esse opus,

waHam esse corporis naturam , atque hac hominis corpus



CONTRA CELSUM LIB. IV. 28

«nihil a ycspertilionis, aut a vermis aut a rana; corpore esse»d.versum; eamdem enimcssc materiam, idem in utroque»corrupt,on,s principium, » fi,cilc est responderc. Nam sipropterca vespcrtilionis, vermis, rana; ct hominis

corpora"'h.l a se.nvicem differunt, q„ia eadcmcst on,nium illorumcorporum materia, planum est eadcm etiam fore corporasohs, luna,, stcllarum, co^li, et cujuscumquc ex illis diisquos sub scnsum cadere Gra^ci docent. Eadem enim om-«.um corporum est materia. Ifec suapte natura qualitatumformarumquc expcrs cst. et haud scio a quonam illas acci-p.at, s. vcrum est, quod Celsus pronuntiat, Dei opus noncssc .d, quod coiTumpi potest. Posita cnim cjus sententia,nccesse er,t, quulquid ex eadcm materia factum cst, id essesua natura corruptihile. Nisi forte pressus hic Celsus a Pla-tone ammana e quodam vase prod,>e fingentc resiliat ct adAnstotclem Penpateticosque confugiat, aientes ^thera ma-tcr,.-e expertem, quinta. cujusdam esse natura. a quatuore emcnt,s d,versa,. Vcrum huic sententia. Platonici strcnuect Sto,c, adversantur. Eamdem et nos

, quos nihili facit Cel-S..S repelcmus, cum enarrare et conflrmare rogabimurstud Prophct.

: „ Coeli peribunt, tu autcm permtncs, et'omncs s,cut vestimcntum vcte,-ascent : ct sicut opcrtorium

«mntabis eos et mutabantur. Tu autcm ipse cs •. , Ataueh.-cc sat,s adversus hoc Celsi ciratum, „ animam Dei Le"opus, aham autcm esse corporis naturam; „ ex quo conscqucns est

,ut a^therea natura nihil a vcspertilione verme

a,it rana d,scrcpet. .mu,

LVII. Jam vide.an

, nt Christianorum accusatori eiu,-mod.dogmata statucnti fidcs habcatur, docU-ina ..linqui

dcbeat, qu..c docct corpora diffcr.-e a sc inviccm, quo

d.vers,s .ntus ct cx.ra qualitatibus pn.dita sint '. ScLuen.m nos corpora ccolcstia esseet corpca tcrrcs.ria, et alia,n



CONrRA CELSUM LIB. IV. 28^» incsse puriorcm l)ei notionem

, „ idipsurr, confir„,are vidc-tur, hrutarum an.u.anlium perindc ac hominun. , imo ma^isquam hom.num animam Dei csse opus. Id enim ex eo stqu.tur quod a.t eas cssc quam nos Dco

aeccptiores. Sin au-tem sola an.ma rationis particcps Dci sit opus : primum id

ral.o„.s part,c.pcm, h.nc scquitur nec omnis corporis „a-turam aham esse. At vcro si „„n omnis corporis alia naturaest, sed s.„gula. an.mantes corpus hahent anim.-e

pro por-

anTmVDTT"""'""''''"'""'^ '''

'^''^P"' '""d, cujusamma De. est opus, pr.stantius forc illo , cujus anima ieiopus „on cst. Atque sic falsum crit corpus hominis nihil a

vespert.honc, vermc aut rana discrepare

LIX. Et sa„8 aLsurdum fucrit saxa saxis , a^dificia .-edifi-c„s purK.ra hahcn aut impuriora

, prout aut ad

houorcmtoZT

""''''""''' ^"' "'l -cipienda vilia impuraquc

aha anma= rat.one pr.d.t.-c i„coIu„t, alia ratio„c p ivata.aha v.rtutum.studiosa=, alia vitiis im.uiuatissim*. CcrleW

l.scr.men fecit, ut cjuidam ausi fucriut hominum rtlpnccc Ie„t.u„, corpora i„ dcorum numcruu. refcrrc t.", !

quam hon.x aniu.a, domicliia,- projice.-c autem aut contu-mclns afficere corpora eorum

, qui vitiis dcditi fucrant •

„o„quod .d cju.dem omnino recte factum sit : sed quod a'sa„aquadam cog.tat.one origincm hahuerit. N..m emm sapie„spost mortem Auyti et Socratis .quc sollicitus erit dc utr"q-e corpons sepultura? A„ utriquc par ct siu.ilc mom-|n..n. aut scpulchrum construet P 'Atque h.c de is oCcls, d.cto

: Qaorum nM opus Dei est ulA yo.e JrZn.cll,g.t corpus hominis

, aut scrpeutium ,ui c. illoru:tur: corpus Lovis, aut apum q,... cv illo p odeunf c^Zseq.u

,aut vesparum qu. ex eo nascu„t.,r ct co,, s aX



284 ' ORIGENIS

aut scarabseorum qui inde exeunt. Quas quidcm in causa

fuerunt , cur istud : « Anima quidem opus Dei est, alia

))autem est corporis natura , » retractare necessarium judi-

caverim.

LX. Ait postea , « naturam illam praedictorum omnium

)) corporum communem et unam abire et redire ratis vicis-

)) situdinibus. )) Ex iis quse supra dixi , manifestum est non

solum corporum quae Gelsus enumeravit, sed etiam cneles-

tium naturam esse communem. Quod si ita est,certe ex

illo (an ex veritate nescio) i^aturailla

omniumcorporum

una et eadem abit reditque ratis vicissitudinibus. Verum

quidem est hanc eorum esse sententiam, qui mundum cen-

sent esse corruptibilem. Sed qui contrariam de mundo opi-

nionem tuentur, ostendent ii naturam omnium corporum

communem et unam , etiam non admisso quinto corpore

ratis vicissitudinibusabire et redire, atque sic mutatum

permanere ,quod perire videtur. Materia enim subjecta ,

pereunte qualitate , ipsa eadem permanet , ut asserunt ii

qui ipsam increatam esse volunt. Quod si probari possit

ipsam non esse increatam , sed quemdam in usum factam

esse, patet eamdem ejus uon fore naturam, quod ad per-

mansionemspectat, ac si increata poneretur. Verum haec

physicorum sunt : nobis vero Celsi calumnias refellere pro-

positum est.

LXI. Addit « nihil eorum ,quse ex materia nascuntur,

))esse immortale. » Ad quod ego : si nihil immortale est

eorum ,quse ex materia nascuntur, aut immortalis est mun-

dus hictotus , nec proinde ex materia natus , aut immor-

tahs non est. Si immortaUs ,quod etiam iis placet qui solam

animam Dei esse opus et ex quodam vase prodire existi-

mant , ostendat Celsus illum non factum fuisse ex materia

quahtatum experte , mundique immortahtatem consislere

cum isto ipsius principio , nihil eorum immortale esse ,qua)



CONTRA CELSUM LI15. IV. ^85

nascuntur cx materia. Sin autem mundus quia ex materiaC^ctus cst, non est immortalis; mortalis ille mundus eritne

corruplioni obnoxius, an non? Si prius, ideo corruptioni

obnoxius erit,

quia Dci non est opus. At in illa mundi cor-ruptione quid fiet anima

, qu« Dei opus est .^ Sin aliover-sum ImmortaUs notionem accipiens Celsus, dicat mundumimmortalem esse quod revera ctsi corruptibilis sit, non cor-nmipatur, quodque non intereat , tametsi interitum pati

possit:erit fgitur ex ipso res quaspiam mortalis simul et im-

mortalis, cum in

eam utrumque cadere queat. Res mortaliserit qune non moHetur, et quod natura non erit immortaleid tamen proprie fmmortalc vocabitur, quia non morietur.'Qua igitur signification-, qua distinctione dicet « nihfl im^» mortale esse eorum, quae ex materia fiunt .^ » Atque ex hisvides Celsi sententfas accuratiori trutina non examinariquin dcprehendantur nihil

habere cui contradici non possit.'Sic tamen ille concludit : « De hac re satis h.-ec fucrint!»PIura scfet qui diutius audire et inquirere potuerit. » Vi-deamus igitur nos quos illc pro stupidis habet

, quid eumtantisper audiendo el inquirendo consccuti fuerimus.

LXII. Sequuntur apud illum paucula de natura malorumverba, qua3 tamcn sumccre putat, ut

celebris illa multis-que et elaboratis sermonibus pertractata atque in variaspartes agitata quc-estio nobis perspccta fiat : « Neque antea«fuerunt, Inciult

, neque nunc sunt , neque in posterum)>pauciora plurave in mundo futiira sunt maln. Una est»cnim hujus universf natura et eadem; eadem quoque sem-»per malorum generatio. ,, Et ha^c ex

The.Tteto videturexphcai.ora huc Iraduxisse. Ibi enfm Plato Socratem facitdicentem

: « Neque ut ex hojiiinibus tollantur mala fieri

»potest,neque ut apnd deos ha^reant. „ Sed neque Plato-

nem salis intellexisse videtur homo ille, qui veritatem hocuno scr4>to complexum essc se gloriatur, hbellumque con-



286 ORIGE]\IS

Ira nos compositum verum sermonem inscripsit. Nam haec

Timsei verba , qaando dil terram aqais pargant, planum fa-

ciunt , in terra sic aquis purgata pauciora mala esse, quam

antequam purgaretur. Mala autem pauciora tunc esse dico,

ut me sententiae Platonis accommodem. Nam e\ citato

Theseteti loco sensisse videtur ille , mala ex hominibus om-

nino tolli non posse.

LXIII. Cceterum non video quomodo Celsus, qui, prout

sonant hujus hbelli verba,providentiam admittit , dicat ne-

que plura neque pauciora esse mala , et semper quasi defi-

nito quodam numero esse. Sic enim tollitur pulcherrimum

hoc dogma , nequitiam non esse definitam , seu mala suapte

natura esse infmita. Imo ex hac sententia , neque fuisse

neque esse , neque futura esse pauciora plurave mala , con--

sequens esse videtur, ut, quemadmodum providentia se-

cundum incorruptibilis mundi defensores elementa retinet

quasi paribus examinata ponderibus , nec sinit unum ex

iis praevalere , ne mundus pereat ,- sic etiam quaedam et ma-

lis quae tantopere abundant providentia prsesit, quae impedifc

quominus crescat aut decrescat eorum numerus. Est et alia

refellendae Celsi de malis opinionis via quam nobis philo-

sophi suppeditant. Hi enim illam de bonis et malis qua^s-

tionem versantes, historicis monumentis probarunt mere-

trices praetereuntium voluntati morigeratas esse, primum

quidem extra urbes , et personatas ; deinde extra urbes qui-

dem mansisse,

quia ingredi leges vetarent , sed larvis et

pudore depositis ; tandem crescente in dies depravatione

ausas esse in urbes ingredi. Haec ait Chrysippus Tractatude Bonis et Malis. Ubi etiam , id quod argumento est mala

crescere et minui, videre hcet quosdam fuisse ohm, am-

bigaos vocabant, qui patiendo aut inferendo stupro pro ac-

cedentium libidine servirent; quos postea ^Ediles extermi-

narunt. Sexcenta sunt mala quae in vitam hominum profusa



288 oRiGimis

» esse , ul praeterita,praesentia et futura semper eadem sint. »

Cum iiic ait Celsus malorQm originem non facile cognosci

ab homine non philosopho , innuit Philosophum facile iUius

originis notitiam consequi posse; philosophiae autem impe-

ritum non facile quidem posse malorum originem investi-

gare , sed posse tamen , hcet magno labore. Ad quod ut

respondeam , aio ne philosopho quidem facile esse malorum

originem cognoscere. Fortasse etiam nullo modo potest

nisi Deo aspirante discat inteUigatque et quid mala sint, et

quomodo orta fuerint, et quonam modo tollenda sint. Et

Bane in mahs est Dei ignoratio , et malorum pessimum nes-

cire quis sit Dei colendi modus,qnae pistatis erga ilhmi

ratio. Atqui tamen Celsus uon difiitebitur haec ignota Phi-

losophis faisse; id enim planum facit vel philosophicarum

jsectarum diversitas. Jam vero ex nobis, qui nescit malum

esse putare pietatem in plerarumque societatum legibus illte-

sam servari , is non potest malorum originem habere per-

spectam : nec illam asseqai potest ,quisquis ignoraverit quae

ad diabolum et angelos ejus pertinent , et quis esset ille

antequam diabolus fieret; quomodo factus fuerit diabolus;

quae causavfaerit cur qui Angeli ejus vocantur, cum illo a

Deodefecerint. Oportet praeterea

adillam cognoscendam

ut sciatur daimones , ut daemones sunt , non esse Dei opus,

sed tantum quatenus res sunt rationis compotes; et unde

tales evaserint , ut eos voluntas daemones constitueret. Si

qua ergo quaestio inter homines opus habeat longa inquisi-

tione , et scrutatu nobis sit diiTiciUs , certe haec est , quae ad

malorum criginem spectat.

LXVI. Deinde Celsus*, quasi quid arcanum de illa ma-

lorum origine dicere haberet,quod tacet ut nihil proferat

nisi vulgi captui attemperatum : « \ ulgo satis est dicere,

j uujuit , mala non esse a Deo , sed in materia haerere et in-

* Vide D. Guillon , toru. ii,pag. i5g et seqq.



COIVTRA CELSUM UB. IV..^g

essea Dco. Jerem.as e„,m noster declarat .. or. Dominion egressura nec mala nec tonum. Sed materiam n ,rum mortalium pronriam o.«„ i

™^''-™'n nalura-l"upiiam csse

malorum cansnm .m

lumexistimandumest. NecsumHmnn/^^™"s

,ma-

»•.

^^^ ^*"^ tamen nescius hanr aii;*>c

fuerJ! ;dt":t:::'^'f^•=""'- -- -^"'-'- vlsum

p.-obatiocl: vcrrir^^r' '

""1 "'"' '""'' "'""^

confirmetur: «wTtura rmo M-'" '^^" '^"P"'*'*''i^ciiurarum mortahum conversionem si.; «;

nun. ordinc neces.tIdt-^sl^rr^1?7''^'-reLus morlaliLus

, evidens esl nccesse Z .\'

l

'"

-.s pLiiosopin-. dct operam..r::cirt.;r:7:,;eos .nducat corrumpatcjue juvcntutcm; ut AnTtus , t e.tus co„t,-a cum se.nper lcstimonium ferant t a1

Jud.ccsadsorLcndamcieutam co„ êm Ife

!:!"^'''-"

co„sUtut.sconversionibus neccssc e..it,T" ,

,'"/

'^^

tyraiimdcm cxerceit- ..t ;„ „• .' '

''•'•'aris

nn-ues

u.URiant ^ 41 .

^"

n!"'"

^*""''^'- ''^"'"'" Ô'

luomodo cousistcre no, ? r«""ccdantur, nescio

la..Jmia..tvit.pc."ri'û:'^"1'"'" »^'"'--

•ct

.o..it.sui semncrr 1

P?"""" '^'""'^^ ^'' "' Ccls.s. scmpc.ctaL.n.t,oadli..cmsimi,.ssitnatura..u„,



290ORIGENIS

mortalium conversio ; ergo necesse cst ut ex constitutis con-

versionibus Moyses cum populo Judaico semper ex ^gypto

exeat ; ut Jesus iterum huc veniat eadem facturus,qua

jamnon semel, sed infinite post singulas quasque conver-

sionesfecit; ut iidem Ghristiani sint in singulis conversio-

nibus; ut Celsus eumdem librum ,quem jam scripsit infi-

nitis vicibus , iterum scribat.

LXYIII. Ac Celsus quidem dicit sola mortalia ex consti-

tutis conversionibus necessario eadem fuisse ,esse

,et futura

esse : sed Stoicorum plerique non naturarum mortahum

soluin talem volunt esse conversionem ,sed etiam immor-

tahum, et suorum deorum. Nam post hujus universi con-

flagrationem ,qu:e jam infmities accidit et infinities accidet

eodem ordine a principio ad finem omnia fuerunt futuraque

sunt. Quamquam Stoici hujus opinionis absurditates aH-

quo modo emolUre conantur. Quippe aiunt nescio quomodo

redituros omnes statis conversionibus ,qui similes omnino

sinl hominibus priorum conversionum : ita ut non Socrates

rursus futurus sit , sed quispiam Socrati per omnia similis ,

isque ducturus uxorem sit Xantippte plane similem,et ac-

cusandus sit ab hominibus qui Anytum et MeUtum omni

ex parte referant. Non inteUigo tamen quomodo ,cum idem

semper maneat mundus , nec alter alteri sit omnino simihs,

quse in mundo sunt reditura sint, non eadem ,sed omnino

similia. Sed et qu^ dixit hic Celsus , et qure Stoici docent

commodlor erit ahas discutiendi occasio :quando de iis

pluribus disserere nec prfEsentis temporis est ,nec instituti.

LXIX. Post hsec Celsus : « Non homini data sunt quae vi-

))dentur. Omnia nascuntur, et pereunt hujus universitatis

)) causa , et ex aliis in aha mutantur eo quo dixi modo. » Su-

pervacuum fuerit in iis refutandis immorari, cum ea jam

ante pro viribus refutaverim. Responsum est ad istud, «ne-

,)que pauciora neque plura futura esse bona malave in re-



COMTBA CELSUM 1,11), ,v.

»l>us mortalihus.» Refelli ctiam q„od ,l,\;t

'^'

•B". .. ... „ro„ j™,,., c.,o,i'

,~

°rD:"*

vero, postquam ,ta oxtincta fuit, ratio sit r,.n•

nccne, qua^stio di-na cst a„»> ^ ,

rev.v.scat,

i' i^^cim cisi, cum mundum condercf n,'l.;i f-. pulcherrimum

«l-solutissimumque,opusItdh.Lere qu.da.n remedia iis, ..LluZltlTll

»lex.tDeus aut neglecturus est facere sin-^ulis auih„c

r:: rEt!:?""" i

'-""^^ versahiiiicr-

''b' "* ^t ea quae ae-ri fcrunt oxmUi . u n-cula. „t loquar, tanquam annos

,'

! t e 1 !. :"V*^'''n corum singulis c,uidc,uid hujus universtaTs ^7 ""t"lat

: quod honum ut solus perfecrr"" P"'"

pc.-f,cere potest.^ cognosct, iia solus

I-XX. Quamdam etiam de malis Celsus oralionem h,u,t h.s verh.s: ,< Etiamsi quid tihi videatur m

.dum idco liquet mah.mne' revera s^. NeseIt '

"'"

"tibi, aut alteri, aut universitati pros 7^ M" """

aosti hominis est oratio. Atta,nen'su pl i^^^ T""-

non essc onmi cx parte molestam : c,,:£^ ':";-

'" -S"''--'"- hahetur, id ,mivcrsitati co," ^ n'nc hmc al.q„.s occasionem ar.ipiat ohfi,.«a„d sl ^T"<,.-. malitia a„t utilis cssct a„t utilis 0^"^ ^r'^.'*"

'.;

'"^"''"» -'• «'--si Deus, i||.so nostrl Z77nlolno, ulalur improhorum ,>,.,i;,-,

'

'"^*''^c.-fat.s

1uorum maht.a ad o.d.nem univc,-si-



292»"«='='"*

tatis eosque lllius utilitati accommodet ,reos n.h.lonunus

esse qui malum perpetra.it. Quatenus rei sunt, ord.nantur

«uidem ad universitntis ulilitatem , sed nemo est qu. ut.i.-

tatem iUam detestari nondebeat. Non aliter ac s. qu.s quo-

rumdam criminum reus propter h«c damnaretur .n urbe

ad opera publica qu«dam omnibus utilia, is diceretur qu.d

facerequod toti urbi utilitatem afferret; ipse tamen v.dere-

tur fungi abomina..do munere, In quo ne.no vel med.ocr,-

ter sapiens versari vellet. Hi.ic est quod Paulus Jesu Aposto-

lus nos doceatutiles futuros esse universitat. vel .lequ.ss.-

mos, quamvis ipsimet sint inter abominandos relegand.;

sed eos ,qui virtuti student , maximas p.-a.bituros un.vers.-

tati utilitates, et idcirco in praeclarissimo loco esse collo-

candos : «In magna domo, «iuquit,» non solum sunt vasa

» aurea et argentea , sed et hgnea et f.ctiUa : et quiedam qu.-

„ dem inhonorem ,

qua^dam autem in contumeham. S. qu.s

„er<^o emundaverit se ab istis, erlt vas in honorem ,sanct.-

»ficatum, et utile Domino , ad omne opus bo,ium para-

» tum '. » Atque ha^c neccssaria dictu visa sunt,adversus .s-

tud : « Etiamsi q..id tibi videatur malum, nondum .deo .-

,quet mah.mne revera sit. Nescis enim an .lon t.b. aut aUi

,, prosit :» ut ne quis hinc a.isam peccandi cap.at,quas. pec-

cato ipso futurus utilis universilati.

LXXI. Quoniam autem postea Celsus qua=dam scr.ptu-

rarum loca ,qua. minime intellexit ,

deridet,idque ob e.^

causas ,quia ibi Deo tribuu.itur quas. hu.nan. aftectu

,dum

verbis i.-acundis adversus impios utitur ,et peccator.bus .n-

tentat minas , respoudendum est ,quemadmodum nos

,

cum

pueros parvulos alloquimur, nostram d.cend. v.m non ad-

hibemus , sed demittimus nos ad infirmam .Uorum captum,

dicentes facientesque quod ad iUos erud.endos emendan-

dosque conducere videtur; ita Dei Yerbum prov.d.sse, ul

1-i Tim. II, 20.



CONTRA CliLSUM LIB. IV. SqS

Scriplurac audienlium caplui congrucrcnt, ct illarum excel-

lenlia in istorum utilitatem cederct. Atque de hac Scriptu-

raruin temperatione , in iis uLi de Deo inentio fit, scriptum

cst in Deuteronomio : « Tuos mores tulit Dominus Deus»tuus, ut hiuno solet mores ferre fdii suiS » Ouod ijcitur

Scriptura more hominuni loquitur, ea re hominum utilitati

consulit. Neque enim in rem vulgi fuisset, si qu£e illi di-

cenda erant, Deus pro sua majestate dixisset. Sed cui cordi

erit Scripturarum divinarum intelligentia , is inveniet ea,

quaR ibi spiritualia vocanlur, convenire iis quos spirituales

appellant; et confercns sensum eorum,quae infirmioribus

dicuntur, cum eorum sensu quae ad acutiores spectant

compertum habebit sacpe eodem in loco utrumque inlelli-

gentibus exhibeii.

LXXII. Igltur iram Dei nominamus quidem; sed eam

iilius aflectum esso non dicimus. Est potius asperior quacdamagendi ratio qua Deus ad erudiendos tantorum taliumque

crimiiuim reos homines utitur. Dei enim iram et furorem,

ut loquimur, casligando erudire, idque Scripturarum esse

mentem, ex eo palet quod in psalmo sexto legitur : « Do-

«mine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua eru

» dias me ^ «Et apudJeremiam

: »

Corripe nos Domine, ve-

wrumtamen in judicio, et non in furcre , ne ad paucos nos

»redigas\ » Jani si quis in secundo Regum legat Dei iram

compulisseDavidemadnumerandiimpopulum\ idque com-

paret cum locoprimiParalipomenon^ , ubi diabolo idcm as-

cribitur, facilepcrspiciet quosignificatoDci iramcmoretur :

cujus irae nos filios fuisse docet Paulus,

cumait : «

Erainus»natura fdii ine, sicut et caeteri^ » Rursus iram non esse

Dei aflectum, sed eam in se qucnique peccatis dcrivare,

Paulus idem planum facit : cAn divilias, infjuit , bonilalis

* Deut. I, 3i. — 2 p.sal. VI, I, — 3 Jeieiu. \, 24. — * 2 Reg. xxiv, i. —^ I l';ualip. XXI, j. — ^ tphes. ir, 3.



2()4 ORIGEWIS

» ejus , et patientlae , et magiianimitatis contemnis ; ignorans

wquoniam benignitas Dei ad poenitentiam te adduxit? Se-

» cundum autem duritiam tuam et impoenitens cor thesau-

«rizas tibi iram in die irae ct revelationisjusti judiciiDei*. »

Quomodo igitur sibi quisque posset tbesaurizare iram in die

irae , si irae nomine affectus intelligatur ? Qui fieri potest ut

irse affectus erudiat ? Neque etiam Scripturse,qua3 nos irasci

vetant; quae in sexto et tricesimo psalmo jubent « desinere

» ab ira et derelinquere furorem ^;» quae apud Paulum prae-

cipiunt«

depcnerehaec omnia , iram , indignationem , ma-

» litiam , blasphemiam , turpem sernionem ^ » Deo ipsi assi-

gnassent affectum,quo nos omnino vacuos esse volunt. Prae-

terea iram Dei allegorico sensu accipiendam esse inde ap-

paret, quod Scripturae ipsi tribuant somnum : ex quo quasi

eum excitans Propheta; « Exurge , bic/iut,quare obdor-

» mis Domine ^ ? » Et aHo in loco : « Et excitatus cst tanquam

5> dormiens Dominus , tanquam potens crapulatus a vino \ »

Si ergo somnus quid aliud significat,quam quod sensus ob-

vius prtE se fert, cur non idem feratur de ira judicium?

Quod ad minas attinet, per eas denuntiantur improbis

qufe ipsis futura sunt : haud secus ac si minae vocarentur

hsec medici aegrum alloquentis verba : Secabo, uram, ni

iussis meis obtemperes , nisi diastam hanc sequaris , nisi sic

te geras. Nec igitur humanos affectus Deo affinglmus ,nec

impias de illo opiniones habemus , nec uUo in errore versa-

mur , cum res illas ex diversis Scripturarum locis inter se

collatis interpretamur. Neque aHud qui apud nos docendi

munere sapienter funguntur, proponunt sibi ,quam ab au-

ditoribus rudem simpHcitatem amovere et indere inteUi-

gentlam, quoad fieri potest,

LXXIII. Quse sequuntur, sunt etiam hominis qui quae de

iRom. II, 4. — 2Psal. XXXVI, 8.— » Coloss. iu,8. — ^PsaUuu,23.

' Id. Lxxvii , 65.



CONTRi CELSUM LI15. IV. 5>(j5

ira Dei scripla sunt minime intellcxit .: « An non ridiculum

»est , tmjuit, hominem Judaeis iratum illos omnes a minimo

))ad maximum interfccisse, ignc urbes dcvastasse? ita non

» resistere poterant; Dci autem , ut vocant , maximi iram , in-

)) dlgnationem , minas huc tandem recidisse , ut suum fdium

»mitteret, hicquc taha pateretur? »At si Judaji,post.^^uam

tam crudehtcr in Jcsum sacvirc ausi sunt, funditus pericre,

ct suas urbes amiserunt;, haec eos tantis pcenis affecit ira,

quam sibi thesaurizaverant : Dei enim judicium in illos

constitutum Hngua Hebraica ira appellatur. Sed quae Dei

maximi FiHus perpessus est , ea perpessus est volens ethu-

manae salutis causa , ut supra pro virihus dcmonstravi. Ad-

dlt postca : « Verum ut ne dc sohs Judaeis, quod mihi pro-

»-positumnonest, sed de universa natura, quodquldempro-

»raisi, sit sermo : planius declarabo quae jam dicta sunt. »

Ecqucm modcstum, et infirmitatis humanie scientem , et

haec legentem non offendat Celsus, quiqua suum Ilbrum

inscripsit jactantia, eadcm hic promittit sc ratlonem de

univcrsa natura rcdditurum ? Vldcamus ergo quaenam illa

sint quae de universa natura diccre pollicetur et planlus de-

elarare.

LXXIV. Multis postca nos accusat , quod a Dco omnlapropler hominem facta esse dicamus, et ex animallum his-

torla multlsque,quae pracbent , solcrtia? slgnis probare vull

nihilo magls proptcr homines, quam proptor anlmanles ra-

tionis expcrtes facta cssc omnia. In quo mihi vldclur slml-

lis esse illls,qui odio abrepti in suis hosllbus vltuporant,

quae in

ipsorum amicls laudantur. Quemadmodum enim isll

odlo obcaecati non vldent in suos amicos rccidcrc qua^ con-

tra hostes mala proferre cxlstlmant; slmlllter Celsus mente

perlurbatus non vidit se obtrcctarc Stoicis, qui non male

docent homincm ct universim naluram rationis particlpem

aulmalibus ratlonc privaiis antccellcrc , ot propler Illam po-



2q6 ORIGENIS

tissimum omnia providentiam iecisse. Itaque animalia ra-

tione praedita, utpote praecipua, tanquam parvuli sunt; ra-

tione autem privata, memLrana3 fcetum involventis loco

ducuntur. Ac meaquidem sic est ratio, quemadmodum in

arbibus qui rebus venalibus foroque praefecti sunt , ii prop-

ter solos homines laborant , tametsi canes aliaque bruta ani-

mantia annom-E copia et ipsi fruantur; sic ratione praeditis

praecipuc consulere providentiam , sed hinc factum esse,

ut etiam brutce animantes rebas in bominum usum paratis

potiantur. Peccaret ille tamen ,qui

,quod canes rerum ve-

nalium copia fruantur , ideo diceret prsefectos foro non ma-

gis homioibus quam canibus providisse : multo magis igitur

Celsus, et qui eadem atque ille sentiunt, in Deum naturis

ratione prseditis providentem impii sunt,qui negant ah-

menta hominibas potius esse ,quam Gtirpibus, arboribus ,

herbis , et spinis comparata.

LXXV. Nam primum putat «tonitrua, fulgura, pluvias

» non esse Dei opera : » quo jam tum aperte epicurizat.

Deinde : « Etsi daretur , incjult^ ha3C Dei opera esse, non

» magis nobis hominibus alendis facta sunt, quamstirpibus,

»arboribus, herbis et spinis. » Quae quidem sunt veri Epi-

curei haec omnia non Providentia, sed fortuito casu acci-

dere confitentis. Illa enim si non magis in nostrum usum

procurata sunt, quam stirpium , arborum, herbarum et

spinarum ; certe aut non a Providentia profecta sunt ,quae

non nobis magis, quam stirpibus, arboribus, herbis ,et

spinis consulit. Utrumque autem manifeste impium est; et

stuUus essem , si adversarium nos tahbus rationibus impie-

tatis accusantem refellere conarer. Ex dictis enim evidens

est, uter sit impietatis reus. Tumiile: «Etiamsi dixeris illa»

(videlicet arbores, stirpes, herbas, et spinas) «hominibus

» nata esse , cur dices ea magis hominibus nasci ,quam fe-

» rissimis animantibus ratione privatis ? » Neget igitur palam



CONTRA CliLSUVf mb. IV. 207

co„curs.o„. tnbuat,sic.t et tot stirpiu.n

, arLoru™, et

ho7-Larum spcc.es,qua. sint inter se si.nilcs ,• ne.et ull x„ i„ iqua=rendam esse artis solcrti-,m p. ;II.

'

• •

rcferrc Jnt»!)- .•"^*"^'^"'^'"

'<=' '"a or.g.nem acceptam

rclcrrc .ntel .gent.x, q,,,, omnem admirationcm supcrat.

qu=e noL.sscrv,unt, ,ale domicilium adornaverit : „ Ipse

»produe,t fenum jumentis et hcrbam servituti hominum»

"educat panem dc tcrra et vinum l.tif.cct cor homTn"

'

»ut exh.laret facemin oIpa ,.i „ • ,

"""""'s •

»met .

,Neque m.rum est Deum etiam ferocissimis aninjal.um ahmcnta pr^buisse. Fucrunt enim philosophi , i

|ccr^nt .lla anima.ia nata csse, nt animali JationTp_'

c.p.

matcna cxerc.tat.on.s essent. Et unius e nostris slcn-t.Lus d.ctum est

:,Ne dixeris .- Quid hoe . aut quorsum Lc^

omn.a emm ad illorum usum ercata sunt. L ne dixcH':

-Qu.d .stud, aut quorsum istud ? omnia enim in tcmporcisuoquajrentur^»

icmpore

LXXVl. Deinde Clsus, volens non magis noLis l-.-ovi-dcnt.am fcc.sse

qu.-c nascuntur c tcrra , quam (brocissi.nisnn.n.al.um

: «Nos ecrtc, l„,..U , magna molestia , m,."

«labonLus sudonbusquc vietum qu.rimus : anLaliLu.a..tcm, nulla scmen.e, tcllus inarata fcrt omnia. » aIZ

er f„r r ""'""'"r^'^™^''" -'-'- "-'-«

c.nancret a,quc eacausa homincm crcasse ind.Vcnicmutpenuna .psa cogcetur artcs invcnire, alias ad ctunT'

^::':TT:rT """'"^ - "'" -- ^" ^-^saL fui; crcre :t aTt r T"""

'"^'""^""•' --'Cocre, ut ad extunde.idas arlcs solerliam adlii-



298ORIGENIS

berent, quam omnibus bonis affluere, neglecla solerlia.

Atque etiam ex hac rerum vits3 ulilium inopia nat® sunt

agricultura, vinitoria, olitoria, lignaria et sraria ,.nstru-

mentorum artifices , iis necessariorumartibus

,

qua; qu»-

rendo victui inserviunt. Item tegmentorum inopia texendi,

carminandi, nendique artes intulit. Hinc etiam ca^men-

tarii qui crescente sensim solertia regulas architectonices

excogitarunt. Huic eidem commoditatum penuri* debemus

nauticarum rerum scientiam ,qua f.t, ut qu« in qu.bus-

dam regionibus nascuntur, adalias transportentur qus

eadem non habent. Ex quibus omnibus mirari sub.t Prov.-

dentiamqua^prsanimantibusrationisexpertibusrat.onepr®-

ditum egenum creavit. Nam illis paratus pastus ,qu.a ad artes

minime idone* sunt. Natura quoque teguntur ,ahas v.lhs ves-

titce , alia; phimis, aUa; coriis, aliae squamis obduct» sunt. At-

que haec nobis dictafuerint contra ista Celsi verba

: «Nos

,,quidemmolestia, labore, sudoribus victum qusrimus ;ani-

» mantibus autem . nuUa semente , tellus inarata fert omn.a.

LXXVn. Tum ille obhtus propositum sibi esse Judajos

et Christlanos incusare , sibi ipse carmen Euripidis objicit

su» opinioni adversum , illudque impugnans ,ut prave d.c-

tumreprehendit. Celsi verba sunt hxc : « Quod si mih. op-

» posueris islud Euripidis :

.. Sol , nox , uterque serviunt mortalibus ;

„curnobis magis, quam formicis et muscis? Nam et illis

„nox quieseendi tempus est, et dies exoritur ad v.dendum

»etopera.idum. » Hincpatet hanc sententiam, solem aha-

nue corpora nobis servire,non quorumdam duntaxat esse

Judsorum et Christianorum , sed etiam iUius, quem qu.-

dam vocant Theatri Plulosophum ,quique phys.cam ab

Anaxagora doctus fuerat. Is autem cum ait hom.ni res hu-

jus universi servire ,parte pro toto sumpta ,

omnes naturas

•

ralionis participes intelUgit :quemadmodum eodem d.c-



CONTRA CliLSUiM LIB. IV. 200

lionls ornatu res hujus universi significat cum ait : «Sol,))nox, uterque serviunt mortalibus. » Fortasse ctiam Tra-gicus ille Poeta solis voce diem designavit, quia sol diememcit; ut indicaret die ac nocte maxime opus habere quae

sub luna sunt; cactera non a[jque ac ea qua) sunt in terra.

Dies igitur et nox mortalibus serviunt, uterque factus prop-

ter naturas ratione praeditas. Si autem uterque propter

homines creatus prodest formicis et muscis quse per diemlaborant noctuque conquiescunt; non idcirco dicere opor-tet formicarum et muscarum causa facta esse diem ac noc-lem, aut in iis creandis alio spectasse Providentiam

, quamad homines.

LXXVIII. Deinde sibi objicit quod pro hominlbus dicl-

tur,bruta nempe animalia illorum causa esse facta , et ait

« Si quis nos Pieges animantium csse dicat, quod eis in ve-

))nando captis epulas instruimus : respondcbo : Cur non«potius nos propter illas nati sumus, quandoquidem ilf-e

»nos et venantur et devorant? Praesertim cum ccntra illas

))nobis retibus, armis, complurium hominum auxilio, ca-

)»nibus opus sit: illis autem sponte natura arma dederit,

»quibus nos sibi facWi negotio subjiciant. » Atque hinc vi-

des industriam nobis esse magnum auxilium, idque prses-

tantius armis qure feris inesse videntur. Et quidcm, etiamsi

viribus corporis nos multo supcrent anlmantes , et qulbus-

dam magnltudine immensum cedamus, illas tamon in nos-

tram potestatem nostra redigit ralio atque solerlla. Ele-

phantes corporis mole tantos venando nanclsclmur : quo)

cicurari possunt, eas noslra mansuetudine nobls subdlmus.Quai mansuefieri nequeunt , aut mansuefaclc-c nulli nobisusui essent, ita nos ab illis securos reddimus, ut illas

quaudo lubet, inclusas retineamus ; cum autem illarumcorp«)ribus ad vescenduni opus est , a:quc facile illas occi-

dimus ac domestlcas. Animalis igllur rallono pra^dlli nalu-



CONTRA CELSUM LIIJ. IV. 5oi

LXXX. Et divina Moysis scripla doccnt auditam primis

parcnlibus divinam vocem , audita oracula , eisque non-

nunqiiam apparuisse Angelos Dei,qui ad se vcnircnt. At-

que etiam a^quum erat homines initio mundi magis adju-

vari, usque eo dum aucta solertia, comparatis virtutibus^

artibusque inventis, per se ipsi possent vitam tueri , nec

egerent cura et moderatione eorum Dei ministrorum, qui

ipsis ejus vohmlale conspicabiles se modo quodam incredi-

bdi prcxbebant. Ex his autem sequitur falsum esse , homi-

nes a leris initio caplos et devoratos fuisse ,

minime autemferas ab hominibus. llinc etiam constat falsum esse id

,

quod Celsus ita exprimit : « Iia ut hac parte Deus homincs

)) potius feris subjecerit. » Nequc enim Deus homincs feris

subjecit; scd hominibus dedit, ut sua solertia artibusque

ab ea conlra feras excogitatis domare possent feras. Namnon sine divina

ope invenerunt homines quibus modis se afcris praestarent incolumes, et in eas imperium usurparent.

LXXXI. Sed non animadverlit vir iste egregius quot

philosophis providentiam assereutibus docentibusque ab ea

facta essc oninia propter naturas rationis participes, ever-

tenda, quautum in secst , christiana doctrina , evertit simul

• itilia dogmata, in quibus tradcndis illa

cum philosophiaconsentit : neque vidit quantum plctati noccat IhTC oj)inio,

intcrcssc apud Doiun nihil hoiiiinem inter et formicas aut

apcs. Sic enim ille : « Si proptcrea hominesa besliis discrc-

)>pare videntur, quod illi urbcs incolunt , logibus uliuitur,

)) sibi magistratus ducesque pra^ficiunt : inanis piorsus est ista

» ratio. Idem enim faciunt et formica} et apcs. Ifarum cerle

wrex est, quem comitantur, quem colunl ; apud eas bella,

)) victoriae, victorum internecioncs ; ibi urbes el suburbia

^

))operumque vices; pauine etiam ignavis ct malis inflicta?.

).(:erte fucos abigunt et trucidanl. )) E\ his liquet ilhim

ignorassc quid sit discriminis intcr ralionis solcrtiicque



5o2 OIIIGENIS

opera , et ea,qiiae natiira rationis experte et simplici machl-

namentorim, constructioae fmnt. Quorum operum causa

non est ulla ratio quae operantibus insit; eam enim non

habent : sed antiquissimus , Dei quidem filius , rerum autem

omnium rex naturam condidit ,quse , licet rationis expers

,

iis tamen inservit;, quae dignata sant ratione. Ttaque apud

homines muUarum artium inventione inter illos ha^c no-

mina , regimen , et legum constitutione constant urbes ;

et magistratus, imperium , aut proprie significant bonas

animi alFectiones actionesque ; aut iis abutuntur homines

ad exprimendum quidquid ad earum ,quoad fieri potuit

imitationem factum est. Illas enim prse ocuHs habebanl

optimi legislatores, tum justissimas leges tulerunt, magis-

tratus crearunt , duces praefecerunt. Quorum nihil apad

bestias invenire est; tametsi Gelsus formicis et apibus ac-

commodet urbis, regiminis, magistratus et ducis nomina,

quse rationem innuunt et nonnisi naturis ratione proeditis

conveniunt. De iis nequaquam laudandae sunt formicae aut

apes , cum haec sine ratione faciant : sed admirari oportet

divinitatem ,quae etiam brutis animantibus quamdam quasi

imaginem rationis largita est , idque fortasse ad incutien-

dum hominibus pudorem : ut formicas intuiti et laborio-

siores fierent , et rerum sibi utilium parciores; apes vero

contemplati inde discerent et potestatibus parere , et in

partem operum venire quae ad civitatum conservationem

necessaria sunt.

LXXXII. Fortasse etiam haec imago bellorum quae gerunt

apes, nobis documento est, quomodo juste et ordinate ge-

renda bella sint , siquando inter homines geri opus est.

Neque sunt apud illas urbes et suburbia; sed alvearia

hexangula opera quibus per vices incumbunt; haec omnia

propter homines,quibus mel varias utilitates parit , modo

corporibus aegrotis remedia , modo purum alimentum prae-



CONTilA CliLSUM LI15. IV. SoT»

bens. Nequc earum in fucos animadversio comparanda est

cum judiciis, qua3 in urbiLus constituuntur dc ignavis ac

malis, nec cum pcenis quibus afliciuntur; sedin illis admi-

randa, ut jam dixi , divinitas est : sua laus autem homini

tribuenda, qui mcnte tot complecti potuit et moderari , ut

providentiae minister,nequesoIius providentiae divin^e opera

exsequitur, sed et ea, quaj ipse providit.

LXXXIJI. Postquam Celsus fmem de apibus dicendi fe-

cit,quo

, quantum in se est, non Christianorum modo, sed

etiam omnium hominum urbes rerum publicarum formasmagistratus, impcria, et bella pro patria gesta deprimat

transit ad laudatioaem formicarum. Hoc nempe consilio, ut

quam de victu curam adhibent homines, cum formicarum

agendi ratione conferat , et hiemis futurae provisionem ex-

tenuet ut nihilo prasstantiorem illa quam etiam in formicis

ratione privatis inesse putat , provisione. Ecquem eorumqui prae simplicitate in rerum omnium naturam penetrare

non possunt , non avertat Gelsus,quantum in se est , a fe-

rendo pressis onere auxilio , et a parte laboris subeunda

cuin formicas dicit , « socils sucurrere, ubi illas vident fa-

)>tigatas? » Dicct enim is qui bonis nunquam disciplinis

imbutus fuerit, qui eas ne auditquidem

:

quando nihiloformicis meliores sumus vel cum gravissimo onere suble-

vamus oppressos, quorsiim id frustra facimus? Ac formicis

quidem utpote rationc destitutis non pcriculum est ne ma-

gnam de se opinionem injiciat ipsarum cum hominibus ope-

rum comparatio : sed homines qui pro sua ratione audiunt

quam nihili dicatur eorum in alios amor,non stat per Cel-

sum, quominus ejus verbis lajdanlur : nec videt se, dinn

suos lectores a Christianismo vult avocare , eliam eos, qui

Christianl non sunt, delerrerc, quominus gravissimis one-ribus oppressos miserentur : cum debuerit , si quidem phi-

losophus esset et mutua societatis oflicia calleret, non modo



3o4 ORIGENIS

non tollere cum chrlstianismo ea quae in hominibus utilia

sunt , sed et patrocinari , si fieri posset , iis quae praeclare

apud rehquos homines perinde ac apud Christlanos obser-

vantur. Quod si et reconditoram a se fructuum formlcae

seponunt eos qul germlnant , ne caeterls quoque germlnatio-

nem procurent, et ut illls per annum vescantur; hujus rei

non exlstimandum est causam in formicis esse ratlonem

sed omniparentem naturam,quae etlam brutas animantes

sic exornavlt , ut ne mlnima quldem rellcta fuerlt,quae

impressa a natura non ferret ratlonls vestigia. Sed fortasse

Celsus, qul Platonem In plerisque Imitarl amat, per haec

obscure Indlcat , similes esse omnes animas , nec humanam

Inter et formlcarum aut apum animam uHum esse dlscrl-

men. Quod quidem est deducentis aulmam a coeli fornice,

non solum In humana, sed etlam in rehquorum animallum

corpora. Id vero Christiani nullomodoassentientur. Qulppe

qul dldicerunt homlnls anlmam ad Imagineui Dei factam

esse , et sciunt non posse fierl , ut natura ad Imaglnem Dei

condita , deletis omnlno ejus Hneamentis , aha induat in

bestiis ad ncsclo quorum Imagines focta.

LXXXIV. Alt prasterea « mortuis formicls vivas peculia-

wrem quemdam locum secernere , lUumque ab eis promo-

»nunientls patrlis haberl. » Sed quanto plurlbus brutas ani-

mantes laudibus effert, tanto magls , velit, noht,Verbi,

quod omnia dlsposult, extolht opus; et hominum demon-

strat industriam ,quae dona brutls animantibus a naturacol-

lata exornare potuerit. Quid dlco autem brutis anlmantl-

bus,quandoquidem brutoc non sunt Celsi judlcio , quae una

omnium voce brutae vocantur? Nam formicas ratlone esse

privatas, non judicat ille, qul de imlversa natura dlcere

pollicitus est, quique vel solo hbrl titulo veritatem jactita-

Lal. SIc enlm ille de formicls loquitur, ac si inter se collo-

quia haberent : « Cum obvils, Inquit, colloquuntur; unde



CONTRA CELSUM IJB. ly. ^ c

»nu„quama via aLcrrant. Jllisigitur inest ratio suis omnibl»

Lsoluta parfLus, com^unes haLent c,uaru:„dam "er»l.un, veruatumnotiones. et vocis us.™ et

de fortuU s

.~fa.unt. »Eteni„, unius cum aitero 00110^^^11vo e ,u,dp.am verLis notatun, dec/arante, et s»pe' ua."

l".ta vocantur expri„,e„le. ffac vero Ibrxnicis triLuere Tnon perridiculum fuerit ?

LXXXV Nec eum pudet adjicere, qua, quidem suornml^.na um .neptiam posteris omniLnsVrs ectam

ZZunt .

,

Age, s. qu.s e ccelo in terram despiceret, quidnam

... v.deretur mteresse discriminis inter ea qn. h'omi; s» et qua. form,c.-e apesque faciunt i- , At qui e cLo , ut pln

'

homn,um et formicarum apumque f„cL despicere 'aris'corpora hommum formicarumque intueretur, et no^,'1et dlorum qu.dem intellectum ralione dnctum

; harnmv ro"F...e,pn.m quoddam rationis expers , impetu

, c.ca .W.one, naturah quadam corporis constructio,.emotnm"s:dabsurdum est eum. qui tanto inte.-vallo i„ tcrram oo,Vconpceret velle corpora hominum et formicar„r e ^ ^t no„ pot.us ..atnram pri..cipiorun. fontemque undeTct o'«es fluunt

,s.t„e Palic.c pr.di.us

. a„ „o„. Si omnium c

.onum fontem videat , certe pespiciet disc..ime„, et qu „um homo non soh.m formicis, scd etiam elenl.nnt;

tecellat E c.lo enim despicicns, nullumlit::;;;

«n.ma„l.Lus, quanlaliLct sint carum corpora princhan.madvcrtct. quam. ut ita loquar. ratio ,is m..^ , Jrat.o„e pr.ditis autem

. ratio„em, qu. ho..W s ^m''un,s cst

cum divinis c«IesliLusque na uris . for, a sle.c..... Deo ipso

, et q,.„ fit ..t ad Li imagin m 1 '"

1.AAAVI. Sub Ltc, quasi h..manum oe,.u, „,, •

-g.s dcpri.„e..e et ad Lrutamn. animan.i.:;lE "^^

<ie.ce.^stude..et. vellctque nihil eorum prltir;20



5o6ORIGENIS

qnaj de aiiimalibus lionorificentius prodita sunt; ait eorum

quibusdam arcana magia3 explorata esse ,ut ne hinc qui-

dem homines glorientur, illaque infra se ducant. Ac sic ille

loquitur : «Quod si demagise arcanissibi plaudanthomines,

,,hac re sapientiores illis sunt serpentes et aquilae. Norunt

»enim multa contra venena et morbos remedia,quorum-

» dam etiam lapidum virtutes quascurandis pullis adhibent.

„In quos lapides si quando homines inciderint, magnum

),quid adeptos esse se judicant. » Ac primum quidem nes~

cio quomodo experientiam quorumdamremediorum aut

naturalem quamdam notitiam ,quse in animalibus esse vide-

tur, magiffi nomine appellaverit. Nam hoc nomine in aHam

partem accipi solet. Nisi forte, ut Epicureus,traducere

clanculum voluerit arcana magica ,quasi propria eorum qui

impostores vocantur. Sed do ilU homines deillorum arcano-

rum cognitione magnificese efferre, sive impostores illi

sint, sive non; quomodohac re serpentes sunt hominibus

sapieniiores? Cumenim illi feniculo ad acuendam oculorum

aciem agiUtatemque corporis comparandam utuntur, id so-

lum sibia naturaporrectum arripiunt , non rationis lumine ,

sed corporisconstructione. At verohomines, cum idem at-

que serpentesfaciunt , non eo adducuntur simpUci natura ,

sed partim experientia ,partim ratione ,

partim ratiocina-

tione et scientia. Item cum aquiljE lapidem ,qui Aetites vo-

catur, nactae , iUum in nidos inferunt ad tuendam puUorum

incolumitatem , cur idcirco sunt sapientiores hominibus,

qui experientia , ratione et inteUigentia invenerunt adhibue-

runtqueremedium ,quod aquiUs natura dederat?

LXXXYII. Sed esto , aUa quoque remedia cognoscant

bestic^ ; an inde consequens estnon naturam esse,sed ratio-

nemquai bestias iUa docuerit? Nam inventrix eorum si fuis-

set ratic . non unum aut , si vis, duo aut tria inyenisset in

serpentibus , et aUud quid inaquila , sicque in aUis animan-



t:ONTIlA CEI.SUM. I.IB. ,v.3

tibus; .cd lot in eis invcnissct, q„ot in hominiLus invcni".'Cum ,g.t„. ..„g„,i, ,„i„,„ii,,„^

cniu „1 .~lia dcfinitc conccssa fi.crintf cvidcL e t

1-ntia. ncc rationo ^ona.as f„iss; Jd IS; ."r,''"

rovcrDns. „ Quatuor sunt miniraa terra; in,, ^,.,.

.

»p.ontio,.a sapicntibus. Formico. quiLus vtnorcst

cT

""

» parant in mcssc ciLum. Histriccs „leh r.' ^*-

» ciunt in petris mh.l;,'""'''

'''''^« '"vahda

, qui fa-

»..no agmire1 ut :r. ^37 T """ ''"'^^'-'

'"•-thaLitatinfc:»;^^^^^^^^^^^^^^^^

"tor tanquam oLvio scnsu intclligcndis Illa' o•

"°"

«^w. Solen en,m h. viri qu^cumqnc aliud prma fro.l«'gn.ficant, aliud pcnitius rcconditum haLent ZlT"T

d.vidcrc spccies, quarum .ma sunt ProVel- tla vator noster i„ Evangcliis dixissc mcmoratu IW

ro.™ic.sn„t .ap,L:;L;.:Xi;:uio :sS^^^^^^ >-

l>.or..n. spccios designat: quod idcm fercnr,

. d ,"•an.ma„tiLus i..dicium. Sed Celsus putat, ^t; ,1T 7'

«..''™;;;::rzE:f^^^^^'.••e; rcf..tat..m

fucrit ct id quod de so.-pen:itu? •r

homtfrLtsr""^""^""^"^ "'"'- -" -"•-

d-cLr..,isa„i,..a„,,..,Dci,.oUtiam,.:;:::rX"



5o8 ORIGKNIS

tamen tam variae tamque dissidentes sunt sententise omniuin

hominum tam Gracorum ,quam Barbarorum. Haec sunt

ejus verba : « Sin autem homo ,quia divinas habet notiones

«eacausa se putat caeteris animantibus praestare, sciant

»qui hoc dicunt, multas esse quae id quoque boni sibl vin-

» dicent. Nec immerito : quid enim divinius ,quam res fu-

,,turas prcenoscere et praenuntiare ? Atqui istud ab allis ani-

«mantibus et pra;sertim ab avibus discunt homines; ut ars

„divinorum tota in observandis earum praedictionibus po-

,>sita sit. Si vero aves aliaque animaUa ad divinationemapta

»nos quibusdam signis docent ea quj» ipsis Deusretexit;

»ergo arctiorem cum Deo societatem habent ,sapientiora

»sunt, et Deo acceptiora. Aiunt praeterea prudentiores ,

„bestias habere inter se colloquia , eaque nostris esse sanc-

»tiora; quai quidem ipsi inteUigunt et ita esse persuadent,

»cum, postquam nos pra^monueruntaves dixisse se aliquo

»abituras aut hoc illudve facturas ; eas nobis ostendunt illo

«proficiscentes, aut facientes quae ante dixerunt. Elephan-

»tis autem nihil juramenti tenacius, divinis rebus addictius

«nihilesse videtur ; idque ea causa sine dubio,quod Deum

» cognoscant. » Hic vide quot congerat et pro confessis su-

mat'', de quibus tamen minimeconvenit inter philosophos

tam Gr^corum quam Barbarorum ,qui vel invenerunt vel

a daemoniis quibusdam docti fuerunt ea, quffi ad aves alia-

que animahapertinent, a quibus homines divinationem de-

dicisse perhibentur. Ac primum quidem disputatur sit ars

auo-urahs etgeneratimdivinatioperanimaha ,

nec-ne. Deinde

int^^er eos ,

qui divinationem per aves admittunt,non constat

imde caasa divinationis repetenda sit. Alii dicunt ammaha

aut a quibusdam da^monibus, aut a diis rerum futurarum

scientibus moveri; aves quidem ad volandum diverse diver-

,osque sonosemittendos, rehqua vero animaha his aut illis

cieri motibus. Alii censent animas eorum esse diviniores et



CONTRA CELSUM LIB. IV. 3o(.

adid munerisaptas habilesquc; q,.od q„idem prorsus estincrcdiliile.

^

dli^^f^^- ^f"'"

'-''"' Cclsus, quando volebat supra

d.ct..,oste„dcrebrutasa„imanteshomi„iLus esse et divinio-res et sap,entiores; debuit, in.,uam

. primum fuse probare'llam d.vmat.onem rcvera esse; deindc illam solidc ab omninoxa vmd.carc; tum rationes eorum diluerc qui ciusmodid.vmat.ones c mcdio tollunt; postea occurere iis, qui ani-maha volunt ad divinandum moveri aut a da^monibus aut

dus; dcmqueargumcntisapprobarebcstiarum animam essed.vm.orcm. Qua. si fccisset et hac in re philosophum se pra3-buisset

,ejus rationes pro viribus refcllerc conatus csscm

Ante omn.a convellissem istud, hominibus bestias es^e sa-p.ent.ores

:falsi quoque arguisscm quod ait , illas de Deo i-e-

hgiosius nobis sentire, et sancta qu.-edam intcr sc habere

coIloq.i,a.

Nunc aulem, qui nobis vitio dat quod summoUco lidem habcamus

, idem ille postulat a nobis , ut creda-mus animabus avium inesse Dei noliones diviniores maeis-que perspicuas

, quam hominibus. Quod si verum est er-oaves clariorem

,quam Celsus, Dei habentnotionem. Id au-

lcm .ta csse de Cclso, non mirarer admodum; cum homi-nem tantopcrc dcprimat.

Non cnim pcrilh.m stat, quomi-nus aves habcant sublimiores divinioresque i.otiones nondico quam nos Chrisliaiii aut Judaiiquicisdem ac nosScrip-turis utuntur, sed quam Gr.Tcorum Theologi. E.-a„t enimhoiiimes. Planius igitur, Cclso judice, naturam divinilalisiutcllexerunt aves addiviiialioncmaptfc, q,.am Phcrecydesqi.am Pythagoras

, q,.am Socrates,

quam Plato. N.t nos parfmt mag.strasaudireaves,utq.,emadmod..m.siCcUofides

nos docent rcs futuras divinare; ita nobis claran, illam m.ai,,'au.mo comprchensam habcut divinitalis ..olioncm impertircnt s,cquc de illa homines omni dubi.atione liberarent.Sed Cclso pr.xserlim

, q„i avos ho.ninibus antei.-e pulat



5lO ORIGEMS

consentaneum «rat , ut illis uteretur magislris , easque om-

niLus Groecorum Philosophis anteponeret.

XC. Pauca e muUis addamus ,quibus evertatur falsa ejus

et ingrata in suum conditorem opinio. Nam Celsus cum

homOf atque adeo In lionore esset , non Intellexit *; quare non

comparatfis est avibus ahisque bestiis ,quas divinas esse

existimat; sed illis primas detuHt prae ^gyptiis, licet hi

bestias deorum loco ducant ; seque , et,quantum \n sefuit

universum genus humanum bestiis subjecit utpote deterius

bestiis indiguiusque de Deo sentiens. Sed quaeri imprimis

oportet sitne per aves ahaque animaha pro divinis habita i

divinandi ars , an non sit. Nam rationes in utramque par- |

lem afferuntur minime spernendas, Hinc enim pudendum

fore probatur, si homo , divinls relictis cracuhs, aves con-

suleret : ilKnc diserte testantur quamplurimi , multos , fide

divinationi avium habita , e maximis evasisse pericuHs. De-

mus vero in pra^sentia quid rei esse divinationem per aves ;

ut, etiam hoc dato, vel iis qui praeconceptis opinionibus

occupantur, demonstrem magnam esse hominis proB bestils

vel divinis excellentiam , eamque ne cum illis quidem com-

parandam. Itaque , si divina quaedam vis illis iaesset pne-

nosceudi futura , et ea quidem ita copiosa , ut quid rehqui

sibi esset quod homlnibus futura scire volentibus impende-

rent; certe multo magis cognoscerent quae ad ipsas spec-

tant: et ea si cognoscerent ,profecto caverent illuc volare,

ubi iUis homines laqueos et retia tetendissent , aut ubi sagit-

tarii ilUs volantibus tanquam scopo usi tela in ipsas vibra-

rent. Et aquila? si prsenoscerent insidias,quas pullis earum

struunt aut serpentes qui ad illos ascendunt ut interficiant,

aut homines quidam ,qui eos capiunt ut sibi vel delecta-

mento , vel remedio sint , certe non pullos deponerent , ubi

structse essent insidiae. Uno verbo nuHum ex iis animalibus

i Psalm. xLvm, 1 3,



COIVTRA CELSUM UK. IV. 5uab hominibus capi posset, cum istis esset et divinius et sa-picntius.

XCI. Practerea cum ares , id quod Celsus ait, cuni avi-

bus colloquantur,- quaj exeis divinandi virtutepollent , ali.-e-

que Lestia., si divina natura praedita^ cssent, si divinitatis

notiones haberent, si futura pr^viderent, ea sine dubio se-cum mvicem communicarent : neque avis , de qua Home-rus, pullos edidisset ubi ipsa pullique ejus draconi pra^dafuturi erant; neque draco , dequo idem poeta , commisissctut ab

aquda raperctur. Sic cnim dc priore admirabilis ille

liomerus in sua Iliade :

Quo tempore visuni

Est in-ens nobis monstrum, draco lerga cruenlisDislinctus maculis, araj sublapsus ab imol'rosiIuitpede

; sic Saturnius ipse volebat:

Ipse vago iapsu raraos amplexus, in ailuniEvasit platanum

, tetigitque cacumina quorumNidus in arce fuit , numero bis quatuor inter

Passeris includcns pullos qui fronlibus altis

Hoerentes, cxullabant implumibus alis.

Quos omnes vano matrem stridore vocantes,

Cum draco peslifero depastus dente fnisset,

'

Ipsam etiam matrem circum sua pignora frustra

Soilicitas querulisqualientem vocibusalas

Corripuit, atroxque avidam demisit in alvum.Protinus in saxum mutatum Jupiter ipsum

Conspicuum posuit: scd nos horrenda deorum

Conslitimus slupido mirantes omnia visu :

Prajcipue quanam rationead sacra deorumTam dirum venisset opus monstrumque nefandum '.

Do altcro autem sic :

Hajc inler, super ecce volans Jovis ales ucutis

' Ili;t<l. 11, 3()8 et scq(j.



12 OniGENIS

tnguibus , involvens maculosnm terga draconem,

Immanemque et seminecem, qua parte sinistia

Trojani hostiles cerlabant vellere muros,

Circuit; ille ferox converso gutture retro

Imprimit in summo raptricis pectore dentes :

IUa, dolore amens, resolutis unguibus angueift

In medios Troas demisit, et inde volatu

Quam potuit celeri se proripit ales in auras,

Ingenti clamore sonans. Haec monstra videntes

Trojani Irepidare omnes, et credere laevum

Augurium Jovis esse'

An aquila futuri provlda fuit; non autem draco ,quem ta-

men oLservant augures ? Quid autem ? Quia in promptu est

discrimen istud refellere, an non etiam refelletur, siquis

utrique divinandi vim ascripserit ? Nam draco , si dlvinus

fuisset, cavlsset ne quid Incommodl ab aqulla pateretur.

HIc sexcenta congeri possent exempla , ex qulhiis constaretanlmallhus non inesse animam futuri providam; sed ea , ut

Poeta Ipse et multl alll censent , a Jove mltti ; interdum

etiam ab Appolilne nuntll partes darl acclpltrl ,qui ea causa

celer Apolllnls nunclus appellatur ^.

XGH, Nos vero id trlbuimus daemonlbus quibusdampra-

vls et Titanum Glgantumque , ut Ita loquar, simlllbus,qui

pro sua erga verum Deum ccelestesque angelos impietate e

coelo dejecti sunt , et nunc In spurcltils corporum terrseque

sordlbus voiutantur. HI , cum tcrrenls corporihus expediti

sint, dlspicere quid possunt In rebus futuris; atque In lioc

opus incumbunt toti , ut homlnes a vero Deo abducant. Ita-

que inslnuant se in corpora anlmaiium, quae rapaciora , fe-

roclora , caiildlora sunt , eaque quo et quoties iubet impel-

lunt; aut eorum facuitatem Imaginum receptricem ad vo-

latus variosque motus comparant : ut homlnes lioc dlvlna-

* Iliad. XII , 200 et seqq. — ^ Ibid. n ,Sog. Odyss. xv, $26.



CONTRA CELSUM LIB. IV. 3l3

lionis generc capli Dcum reruin omnium modcratorem nequacrant

,ncquc verum ejus cultum curcnt, et corum ratio

in terram dejecta,in avibus, draconibus, vulpiLus ctiamet

It.pis

occupctur. Etenima vitiis iiarum rerum peritis obser-vatum cst, clariora ab istis anlmantibus capi pra^sagia :

cum in mansuctiores non tantum potcstatis habeant dajmo-ncs, quantum ipsis in alias dat affinitas malitic-e, qua) ta-mcn in illis anlmantibus malitia non est, sed quid slmile.

XGIII. Lndc si quld aliud Moysls admiratus sum , hoc in

primis admirationcdlgnum esse affirmo , quod , consldcratis

an.mantlum divcrsls naturis, sive quse ad eas d^monesquesmguhs affines atquc cognatos pertlncnt, a Deo acccperit,sive sua sapientia ipse invenerlt , in suo de animahbus edictoimmunda illa omnia appellet

, quae /Egyptli c^terlque ho-mines fatidica esse putant

, pura vero rehqua fere omnIa\Sic apud Moysen in immundis sunt

lupus, vulpcs, dracoaqulla

,acclpltcr, et lis similia : et ut plurlmum non solum

in Lcgc,scd etlam In Prophetls Invcnias hoc gcnere anima-

Ilum reprocsentaii ea, quaB omnium pcsslma sunt, nec un-quam In bonam partem accipi lupiaut vulpis nomlna. Cre-didcrim Igitur slngulas daemonum speclcs cum slngulis ani-mallum speclebus quamdam haberc affinltatem :

et qucm-admodum homines quldam , nulla morum habita ratione,suntaliis homlnlbus robustiores , ita dccmonum in rebusindiffiirentlbus majorem esse potestatem, quam allorumdaemonum

: ct quosdam quidem, pro nutu ejus qucm Scrlp-

turae nostrae vocant /.rma>m hujasswcaii ^qulbusdam ini-

mahbus ad fallendos homincs uti; allos vero per aliamani-mahum spcclem futura prasnuntlare. Ac vide quo processe-

r.t mmiunditia da^monum, quorumquidam cllam mustcllas

adh.bucr.nt ad rcrum fuf.rarum signifioationem: ct tccum

ipsc .cputa, ut.^1 scntcntla sit potior, ea-nc qu.e staluitmo-

joan. x[i, ij, 2 Lor. iv , j.



CONTRA CELSUJI Llli. iv..^ 1 5

alllat suo nuininc ct fatidicas reddit. Quare si quid aliud inMoysis lcgo dictum est admirabiliter, profecto ejusmodi sunttec :

«Nec augur, ncc aruspox sit inter vos '. „ Et alibi

•

« Nam gcntes quas Dominas Deus tuus delebit a Ihcie tua».ps:e ommact divinationcsaudient

: tibi aulcm non sicde-»d.t Dom.nus Deus tuusl» Et conlincnter : . Prophetam»susc.tabit tibi Dominus Deus tuus de fratribus tuis \ »

Qum ct volens Deus ut augur ipse ab augurandi scientiaavcrteret, lec.t ut spiritus in augure diceret : « Non est au-

.gunum m Jacob. ncc divinatio i„ Israel. Temporibus suis«dicetur Jacobct Jsraeli, quid opcrabitur Deus \ „ H.-ec ets.m.l.a cum cognoscamus, volumus huic mystico pra^ceptoparcre

: « Omni custodia serva cor tuum = ; „ ut ne ullum d«momum m nostram mentem invadat, aut spiritus aliquis.m.mcus flectat quo vellet facultatem nosfam imaginumart.(.cem

, precamurque, ut splendescat in cordibus nostri.

Ulummauo sclentice daritatis Dei\ ejusque spiriluseam fa-cultatem occupans

,in ea rerum divinarum imagines efl-or-

met. Nam </(« spirita Dei aguntur. ii sunt fdii Dei\XCVI. Ca2tcrumsci.-e opoi-telrorum futurarumnotitiam

non esse neccssario rem divinan>. Est enim per sc qui<l in-diflerens

,quod in malos .Tquc

ac in bonos cadit. Sic mediciquamhbet malis mo.ibns, qn.-cdam arte sna pr.-enoscunt'Item gubernato.cs expc.ientia quadam et obscrvationibusdoct. s-gaa habcnt

,cx quibns vcntorum impctus variasque

aens mutationes prajvideant. Ncc eos proplcrca (,„is dixcritd.vmos esse

,si male morali sint. Falsum igitur illud Celsi

«Qu.s quiddixerit divinius quam fulu.-apr.x-nosccre ctprx-» nu„t.ure

? » Falsum et hoc : « Mnlla animalia divinas vindi-» care s.b. ..otioncs. » Nulla cnin. beslia Dei nolionem habell-alsumquoque istud : « Arctiorem esse bcstiarum cum Dco

. Levi,. X.X. ,.. . n.„,. „u., , ,. -. . l,,M. . ,, _ ,

v,.,„ ^^,„— Prov. rv, T.J. — i- 3 r..y ... /• : p'



3i6 ORIGENIS

» societatem : » quando homines etiam doctrina consplcui

longe absunt ab hac societate , si in suis vitiis maneant. Di-

vina illa consuetudine soli illi dignantur, qui vere sapientes

sunt, etsincerain Deumpietale. Gujusmodifuisse credimus

Prophetas etMoysen , cujus eximiaepuritati mercedem hanc

datamesseScriptura testificatur : « Accedet Moyses solus ad

»Deum, caeteri vero non accedent*. »

XCVII. Jam istud hominis,qui nos impietatis accusat

quam impium est , « Lestias hominihus non solum sapien-

» tiores , sed etiam Deo chariores esse ? » Ecquis audiens ab

homine draconem, vulpem , lupum , aquilam, accipitrem

amari a Deo magis ,quam humanam naturam , non statim

exhorrescat? Quod si bestiae chariores Deo sunt quam ho-

mines, consequens est ut dicat eas a Deo magis amari,

quam Socratem , Platonem , Pythagoram ,Pherecydem

omnes Theologos ,quos paulo ante ad coelum efFerebat.

Atque hic ilU apprecandi locus esset : si chariores Deo bes-

tise sunt, quam homines , utinam cum iUis Deo charus es-

ses , et ilHs simihs fieres quse tu Deo chariora esse existi-

mas. Neque illud votum in malam partem accipiat. Quis

enim non optarit iis fieri similhmus ,quae persuasum habet

Deo esse chariora , ut et ipse perinde ac illa charus Deo

sit? Quod ad bestiarum colloquia attinet , Gelsus qui vult

ea esse sanctiora nostris , id fulcit auctoritate non vulga-

rium hominum , sed prudentiorum : hoc est ,si proprie

loquimur , bonorum. Nam nemo prudens ,qui malus. Sic

igitur ille : « Aiunt prajterea prudentiores bestias habere

«inter se colloquia eaque sanctiora nostris; inteUigere se

»qua3 iUc^ dicunt, et ea sibi nota esse persuadere, cum

»postquam pra?ffionuerunt aves dixisse , se aUquo habituras

»aut hoc iUud-ve facturas, ostendunt eas iUo abeuntes aut

«facientes qua? praedixerant. »Ut dicam quod re^ est, nemo

* Exod. XXIV, 2.



5i8 origeMs

esse dixisset. Postea quasi pietatis animalium patrocinium

suscepisset , de Phocnice Arabioe alite refert , illum posl

multos annos in ^gyptum transmigrare , eo ferre defuncti

patris corpus globo myrrheo tanquam sepulchro inclusum

illudque ibi collocare ubi Solis templum est. Ita proditum

est , fateor. Sed etiamsi verum esset , naturale tamen esse

potest : cum divina providentia, creandis tanta copia tan-

taque varietate animahbus , exphcare hominibus voluerit

diversitatem rerum , ex quibus hunc mundum composuit

quse diversitas etiam in avibus conspicitur. Hanc igitur aU-

tem , suae speciei unicam condidit, ut non illam , sed ejus

conditorem admiraremur.

XCIX. Hsec tandem ita Celsus concludit : « Non igitur

whomini fiicta sunt hsec omnia , ut neqae leoni , neque

» aquila3 , neque delphini : sed ut hic mundus,quod opus

))Dei est, integer et omni ex parte perfectus esset : qua-

» propter omnes ejus partes non ita comparatse sunt ut ad

» se invicem , nisi secundario , sed ad universum referren-

» tur. Hoc universum Deo curse est ; illud nunquam provi •

wdentia deserit; nunquam fit deterius; iUud ad se non re-

wvocatDeas elapso quodam tempore; nunquam hominibus

virascitur, ut neque simiis , neque muscis; nunquam illis

»intendit minas, cum unaquaeque res eum servetlocum in

» quo coUocata fuit. » Quibus occurramus paucis. Supra pro-

batum arbitror omnia propter hominem et propter omnes

naturas rationis participes esse facta. Si ergo pra^cipue

propter animal ratione praeditum omnia creata sunt , neget

(ielsus homini magis ,quam leoni aliisque ab eo enumeratis

animantibus creata esse ; nos hsec negabimus a conditore

facta esse propter leonem , aut aquilam , aut delphinem : di-

cemus heec omnia creata esse propter animal rationis com-

pos , « et ut hic mundus ,quod opus Dei est , integer et

» omni ex parte perfectus esset. » Dicto enim tam pulchro



520 OBIGENIS

\^V\^V\^V\AV\>i^V^\'VA\^,\VV»'VV».x'»>VV>X\\A/V>'VV\(X'V>VV\V\'V'\V\'VV'<VV>/VV^VV\'V\'\'VV\VV>VV\V\'»/VV\VV\iVVV

LIBER OUINTUS.

I. QuoD jam^ qaintum conlra Celsi conscriptionem li-

brum aggredior,pie Ambrosi , non eo facio

,quod multum

loqui velim : id enim vetitum est, nec fieri sine peccato

potest ^; sed ut,quod vires ferre possunt , nibil eorum quae

dixit, et ea maxime quae quibusdam videtur non absurde

uobis Judaeisque objectasse , non examinatumpraetereat.

Atque utinam possem simul cum sermone penetrare in ani-

mos omnium qui in ejus scriptum incidunt , indeque te-

lum evellere quo vulneratur quicumque non est armatura

Dei munitus^ idoneumque adbibereremedium vulneri, quo

fit ut ejus lectores non sint « sani in fide'' : » hoc equidem

nihilfecerim

Hbentius. Sed quoniam soHus Dei est modo

quodam invisibili adire secundum suum Spiritum una cum

Christi Spiritu eos , ad quos venire judicat operae pretium;

nobis ,qui cum sermone tum scriptis homines ad fidem co-

namur adducere , id unum propositum est omnia efficeres

ut vocemur « operarii inconfusibiles , recte tractantes ver-

» bum veritatis \ » Unum autem ex iis omnibus videtur esse ,

si tuis jussis fidehter obtemperans, pro viribus enitar con-

vellere quae Celso simiha veri visa sunt. Quare age, nunc

refellamus quae Celsus addit iis quae jam ante repuhmus. An

* Vide D. Guillon ,tora. ii, pag. 177 et seqq.

2 Piov. X , 19. — 3 Ep]jcs. vr, 2. — ^ Tit. 11 , 2. — ® 2 Tira. ir , i5



COKTRA Cl-LSUAl LIL. y. -^

etiam evcrteri.nus lec.oris csto judicium. Faxit Deus ut „1ad hanc .I.sputat.oncu, afleran.us ani.nun, scr„,o„enK,;euudum ac d.v.ni.atc vac.un.. sinc qua f.des co.u™'prodes

eup.n.us , hun.aaa .antun. sapicntia nitc,r la

e ad nte l.gcnoun. Dc. V crLum adjuti , „ on,nen. alldi:

i3. c?,"r:'*""""""^^''*'''^"''^-'»''«^'---.mulrp,c Ccls. fasluu,, quo in nos, in Jesum nostrun, inMoyscn et P,.ophe.as insolescit . rcp,.ima™us. Fax Z ',;

quam ,u,.

datvc-hu.n EvangCizantibus virtutc m

'^

Tt eodcn, vc-ho noLis concesso, mul.a.p.e virtutc da.a fidcverLo ct po.cs.a,e Dci firn.ata i„ IcctoriLus innascat';1 .

Ac pnmum quidcm rcfutanda sunt hac cjus vcLa

tlescend.t aut descendet. Quod si de Angclis islud intclii» gendun, esse dixeritis

. ,ui„amilli sint , ^^01.«. Dii n

"1 '

2a-da,,udgc„.,s..Audio,su..t,uidaIiud,nc„;:7::

re*,)o„dcrf. S ,• . "'^"''"'"«''^«'«seestpIuriLusrcspo„d. rc Sat.s fucr..,t ea (p,,.c haclcnus attulimus Paucatamcn cx plunLus

, co„so„a <,uidc„. j,:m dictis, scd n .l.„„. cu.„dcm haLc..t scnsum,

rc,crc,„us.Hi..c elTm :n. fic CCsum, cun. gcncratim ncgat ad hounnes dcsccn-d,ssc ulhm. Dcum aut Dci filium cvcrtc.e funditus on ,1"em apud multos pervu,ga,am et a se ipso s..pra

,, 0^

"

.am Dcum mtcr hon.incs appa^-uissc. Et cc. c shc.'.,,r.";

' '='^'° ^«•«''""lur .„ lc-ram, ut vel I.on.ines defu

.:n:i:::r"""'r''*'"^'''^'''^^-''•-'''-'-''-"

V'u nc. I )th,us. „ec /Escula,,ius . ncc alius quilibet cv'.

qu.l>..s h»c ficri vulgaris fc.t opinio, Dc' fueSt •;.

21



522ORIGENIS

terram delapsus; aut si Deus sit, Dcus est a sede deorum

exul atque extorris quique terram perpetuo iiicolendam ac-

cepit; aut umis ex illis est, quibus deorum consorlio frai

non datur: aut omnino non

dii sunt Apollo et ^sculapius

et quotquot in terra quidpiam facere creduntur; sunt po-

tius quidam dsemones multo iis hominibus inferiores, qui

sapientia claruerunt, quosque virtus ad ccelum evexit.

III. Ex iis vide Gelsum , dum nostra diruere molitur, to-

tum Epicureum esse ,quamvis istud nusquam sui scripti fa-

teatur.Quisquis igitur Celsi sermones legis et approbas; aut

ne-andum tibi est Deum huc advenire, qui singuhs homi-

nibus prospiciat; aut hoc si admiseris ,Gelsus mendacu ar-

o;aendus. Sin autem , ut h^c Gelsi vera sint,providentiam

sustuleris ; falsum erit quod aUo in loco affirmat ,«deos esse

«et providentiam. « Quod si Gelso neganti « Deum aut Dei

«Filium descendisse ad homines aut descensurum esse »

non assenseris, providentiamque confiteris; cur ex iis qu^

de Jesu diximus et quae de iUo Prophetae vaticmati sunt

non diligenter perpendis uter magis habendus sitDeus etDei

Filius ad homines delapsus , Jesus-ne quitanta constituitet

perfecit; an illi qui suis oraculis et divinationibus tantum

abest ut' suorum cultorum mores emendent ,ut contra ilios

deducant a sincero illo castoque cultu qui rerum omnium

conditori deferri debet, et animos eorum ,qui inter ipso-

rum cultores nomen profitentur suum, ab uno, solo, ma-

nifesto veroque Deo avellant hoc nomine,sic pietatem ad

plures deos pertinere.

lY Deinde ,quasi Juda^i et Ghristiani suam de iis

,qui ab

homines descenderunt , mentem aperuissent respondissent-

que esse 4ngelos : « Si Angelos dicltis, rogat,quinam sint

LpUcate. Diine, an quod aliud genus? » Tum quasi res-

ponsum ab eis tulisset : « Vos audio ,Inqutt ,

sunt qmd ahud

„ nempe da^mones. » Hic tantisper immoremur. Fatemur an-



3'i4ORIGEKIS

clarior in dies explanatiorque facta ad illam accedere con-

tendat. Unde quod Gelsus respondet sibi quasi verLis nostris,

« \ngelos, qui ad" pr.Tstanda hominibus beneficia descen-

» dunt, esse aliquod genus diversum a diis ,

eosque probabili-

>, ter esse dcTmones : » id hominis est qui sacras nostras Scrip-

turas non legil. Nec videt dcTmonum nomen haudquaquam

esse aut iudlfferens , ut est hominum inter quos boni sunt et

mah; aut bonum, quale est deorum quod nec maUs daemo-

nibus , nec simulacris , nec animahbus datur a rerum divi-

narum peritis , sed naturis vere divinis et beatis; hoc aulem

dc-emonum nomen tribui semper maleficis ilhs potestatibus

crassiori corpore solutis ,quae homines in errorem indacunt

aguntque transversos , et a Deo rebusque cceleslibus avoca-

tos ad hnec ima deprimunt.

VI. Postea'sic de Jud^is loquitur : « Hoc primum de Ju-

» dcTis mihi mirum accidit ,quod ,

quamvis ccelum et qui in

,,illo sunt Angelos venerentur; solem tamen , lunfim ahas-

,) que stellas cum fixas tum errantes ,quae certe sunt augus-

)) tlssiiiise et potentissimaj cceli partes , minime colenda esse

), judicent, Qup.si hoec simul cohaerere possunt, totum esse

))Deum et partes totius non esse divinas :quasi fas esset

))Summo honore prosequi eos, qui in tenebris alicubi vi

»improbcT artls magic^-e obcc-ecatis , aut per obscura spectra

,)Somniantibus apparere dicuntur; iUos vero nihili pendere

,, illuslrissiinos rerum supra nos positarum prc^cones,

dlos

))vere co^lesles Angelos, qui tam perspicua omnibus,tam

))^plendida vaticinia edunt ,qui pluvias, cTstus, nebulas to-

), nitrua ab ipsis adorata , fulgura ,fructus ,

proventus omnes

«administrant, quibus denique Deicoguitionem debent. )>

Hlc mlhi Celsus videtur in perturbatione versatus scripsi^se

qp.a. nesciebat , aut quae male intellexerat. Liquet enim res

Juda^orum examinanti et cum Christianorum rebus conle-1

1 Vide D. GuiUon, toiii. ii, png. t8o ct seqri.



COlSTRi CELSUiM LIB. V. 3^5

reiili,iiihil aliud a JudxMs adoraii prcCterDeum coeli rcrum-

que omnium coiiditorem. Quippe qui legem sequuntur aDeo sancitam liis vcrhis : « Non erunt tibi alii dii prcctcr

» me :non lacics libi sculplilc

, nequc omncm similitudincm,

))quae est in coelo desuper, et qu^c in lcrra deorsum , ncc»corum qua3 sunt in aquis sub tcrra. Non adorabis ea , ne -

» que colcs \ » Indc palcl, qui cx pra^scripto legis vivunt et

creatorem cccli adorant, ab iis codem in honore ccclum nonhabcri. Ncquc etiam Angclos

, qui in ccclo sunt , adorat quis-

quis iMosaicam Icgem observat. Qucmadmodum cuim solcmlunam et stcllas

, mundi ornamcnta , non adorant; sic cceloct Angelis qui in illo suiit, hunc honorcm habere rcfugiunt

obsequcntes huic legi : « Ne elevalis oculis ad ccelum , m-»deas solcm et lunam et astra , omne ornamentum ccr/i, et

«errore deceptus adores ea et colas, qua3 creavit Dominus

»Deus tuus in ministerium cunctis gentibus'. »

VII. Postquam vero sibi sumpsit Cclsus ccelum a Jud^jispro Deo haberi

,hinc ut absurdum colligit vitioque illis du-

cit, quod, tametsi coelum ado;ant , nec solem tamen, neclunam

,ncc stcllas eodem cullu dignentur; quasi fioripos-

set ut partes totius, quod Deus est , non essent divincc.

Quod hic totimi appcllat,id vidctur esse ccelum; cccli au-

tcmpartes, ni ['allor, solcm et lunam et astra inlelligit. Atccrtum cst coelum ncc a Judxis ncc a Ghristianis Deumdici. Sed esto Judici dixcrint coelum esse Dcum. Largior idquoque solcm

,lunam et slcllas esse cceli partcs; quod ta-

men non est undccumque vcrum : nec cnim planla: et ani-nudiaccnsentur ternepartes, quamvis in

terra sint. Sed .itotum sit Deus

,idcirco partes ejus csse divinas

, ccquis vcl(,ra3cormn concesseril? Palam quidcm illi mundum uni-vcrsum esse Deum profilcntur : eum pro primo Deo Stoicipro sccundo Plalonici

, quidam pro lcrtio habent. Ergone

M-xod. XX, 3, 4,5. -^Deut. IV, nj.



526 ORIGEMS

ex illis, quia mandus totus est Deus, continuo partes ejus

divinse sunt , ita ut non solum homines ,sed bruta^ etiam

animantes omnesque plantse qua? partes mundi sunt, divi-

nitatis sint participes? Si autemflumina ,

montes, maria

mundi sunt partes, an quia Deus est mundus totus,eam ob

rem hsec omnia dii sunt ? Certe id nemo Graecorum dixerit

sed potius eos, qui (sive da^mones sint , sive dii,ut alii vo-

cant ) fluminibus et maribus praesunt ,pro diis habendos

esse. Falsum igitur est, etiam ex Graecis qui providentiam

admittunt,id quod Gelsus in universum asserit ,

si totum quid

est Deus , necesse esse ut partes ej us divinse sint. Sequitur au-

tem exiilis sententia, si mundus Deus ,omnia quas in iUo sunt,

utpotepartes ejus, diis esse adnumeranda : consequens item

est, ut animantes quaeque , muscse, cuUces ,vermes, omne

serpentum genus, omnes volucrum pisciumque species, inter

deos referri debeant. Quod nec assentientur ii qui mundum

Deum esse dictitant. Judaei autem qui adMosaicam legem vi-

tamexigunt, etiamsi nonpossintealegis qure obscure scripta

sunt et quid reconditum continent interpretari,- numquam

tamen dicent coelum aut Angelos in deos esse conferendos.

VIII. Quoniam vero diximus Gelsum ex quibusdam male

intellectis in perturbationem incidisse, id nunc pro viribus

declarare juvat :quoniamque Gelsus animum induxit in

more atque instituto Juda^orum esse positum ut ccelum et

qui in illo sunt Angelos adorent , ostendamus illarum re-

rumsicut et solis, hma3, stellarum simulacrorumque cul-

tum non modo non esse Judaicis institutis consentaneum

?ed etiam ab iiUs esse quam aHenissimum. Et vero Deus

apud Hieremiam prophetam cum populo Judaico expostu-

latS quod res illas adoraret e' reginse coeh totique cceU mi-

litise sacra faceret. Quid quod inter crimina ,quorum Ju-

dseos accusant scripta Ghristianorum , idem illud reperias ,

^ Jerem. VII, i8 ; xrx , i3.



CONTRA CJiLSUM LJJJ. V. OÂJ

et oL eam causam a Deo luisse repudlatos. Sic enim iji Actis Apostolorujji de Judfcis : « Convertit autem Deus * et tra

»didit eos servirc militiai coeli , sicut scriptum est in libro

wProphetarum : numquid viclimas et hostias oblulistis

wmihi annis quadraginta in deserlo , domus Israel ? Et

))suscepistis tahernaculum Moloch et sidus Dei liemphan,

))etfiguras quas fecistis adorare eas'. «Et Paulusegregie Ju-

daJcis institutis eruditus , et insuper portentosa Christi vi-

sione ad ChiMstianam religionem conversus haec habet in

sua ad Colosscnses : « Nemo vos seducat volens in huinili-

)) tale ct religionc Angelorum, qua3 non vidit ambulans , frus-

))tra inflatus sensu cai^nis sua3, et non tenens caput, ex quo

))totumcorpaspernexus etconjuncliones subministratumet

«conslructumcrescitin augmentum Dei \ «ILTcCelsuscum

nec lcgisset nec didicisset , fingit nescio quomodo coelum

et Angelos qui ibi sunt,inviolata lege, a Judaîs adorari.

IX. Pari menlis perturbatione, nec sedulo meditatus

quae huc spcctabant , arbitratus est Judxos a magicis qui-

busdam incanlatoribus , spectra qua^dam hanc in rem ma-gico carmine evocantibus

, adductos fuisse , ut coelestes

Angelos colerent: nescius videlicet et istud esse contra le-

gem, quo) sic ferlur : « Ne declinetis ad magos, necab))arioIis aliquid sciscitemini , ut polluamiui per eos : e«-o

))Dominus Deus vester'*. . Itaque si Celsus iu mente habe-ret Judajos

, qui legem observant et ad illius prascripta

vitam componunt, culpam hanc in illos collocatam non opor-

tuil; aut, si conferre vcIIet,probare debuit, qui ha^c facie-

bant,eos in legcm peccare. Et quidem ii

, qui colunt ado-

rantque eos qui in tcncbris ahcubi vi improba^ artis mao-ica)I I

* ôncjccalis, aut per obscura speclra somnianlibus appareredicuntur, pcrinde legem violant, atque illi

, qui soli , Iuua3

stellisque sacra faciunt. Pugnant igilur kcc inlcr sc quai

1 Act. vu, 4.. - 2 A.nos. V, a5. - ^ Coloss. u ,,(;.- "L.vit. xrx

, 3 i.



528 ORIGKNIS

diclt Celsus . Judseos &1) adorandls sole et iuna et stellis re-

fugere; et ab eisdem coelum et Angelos adorari.

X. Quod si a nobis, qui aeque ac Judrei Angelos , solem

lunam , stellasque non collmus , ratio poslulatur , cur nec

diis, qtios Graeci consplcuos et sensibiles vocant, cultum

tribuamus; eam nobls lex Mosaica suppeditat , doceus eos

a Deo datos fuisse gentibus omnibus quoe sub coelo sunt;

non autem iis, quos prae caeteris terrae gentibus ,quasi por-

tionem selectam, slbi Deus reservatam voluit. Quam In rem

in Deuteronomio scrlptum est : « Ne forte elevatis oculis ad

)) coelum , videas solem et kmam et astra ,ornamentum

))Coeli, et errore deceptus adores ea et colas,quae creavit

))Domiuus Deus tuus iu ministerium cunctis gentibus, quae

)) sub coelo sunt. Nos autem tullt DoQiinus , et eduxit de for-

jmace ferrea /Egypti, ut baberet populum haeredltarlum

)) sicut est in praesenti die\ )> Gum igitur Hebraeorum popu-

lus a Deo vocatas fuisset , ut « genus electum et regale sa-

)) cerdotlum et gens sancta et populus acquLsitionis"^

)) esset;

cumque deillo Abrabam audivisset vocem Domini sibi dicen-

tem : «Susplce coelumetnumera stellas , sipotesillas nume-

)) rare : Et dixit ei , sic erit semen tuum ^: » spem babens

fore se ut astra coeli , non debuit ea adorare ,qulbus intelli-

genda et observanda divina lege similis futurus erat. Et-

enim iUis dlctum est : « Domlnus Deus noster midtiplicavit

))VOs, et ecce, estis bodie sicut stellae coeli multitudlne ''. »

Et Danlel sic de iis qui resurgent vaticinatur : « Et In tem-

))pore illo salvabitur populas tuus onmis qui inventus fuerit

))scriptus in llbro. Et multi de his qui dormiunt in terrae

wpulvere, evigilabuQt; alii in vitam aeternam, alii vero in

))opprobrium et pudorem sempiternum. Qui autem docti

)) fuerint , fulgebunt quasi splendor firmamenti , et qui ad

)>justitiam erudiunt multos ,quasi slellae in aeternitates et

iDfut. IV, i9,uo. -2i Petr. II, 9. ~ ^ Gen. XV, 5. - ^- Deut. i , 10.



C0i\TR4 CtLSUM LIB. V. 3.^^

»"ll-a •

» (ndc Panlus accepcrat id c,„od dixit de resu.rcc.fonc agcns

: . Et cori.o.-a ca,lcslia et corpora terrestria :»sod a],a c,.,dcm ccolosti„m gloria, alia autem

tcrrcslrium.

"farum. Slclla cmm a slclla diffcrt in clarit.tc. Sic et rc-'surrect.o mortnorun. \ „ Nulla igitur /uit ratio, cur, qui

creata omn.a gccrose pedibusproculcarcet a Dco pr.cstan-t.s,s.m.-, v.t.c Lene acta, pr.-cmia expcctare didiceranl, quia..d,crant

:<, Vos estis lux mundi; et , L.ccat lux vcst..; co

'

»'am I.om....b„s, .,t vidca..t opora vest,.a Lo„a, ct glorifi-

d.o ad splend.dan. ,llan. ct incontan.inatam sapientiampsum lucs a.tcrn,.c splcndorcm contcndcLant ,'aut 1ant consccut.,- illi ita sensiLili solis et lun.. et stclla umnm.ne perccllercntur, ut, licet intclligiLilcm haLcrent lu

cen., I.,cem veram, luccm mundi, L.cem hmninum, se ta-men .nfra scns.Lilcm illam k.cem cssc arLit..a..c„t.,r resquella pra.htas ado..a..ent

: quas quidcm si adora..i oportui sl"'

ZrT'T-'""' '"""^" ''"'''''

'i"'^' -'"i^ '«do-

u ,.cn, adorar. oportu.ssct: si quidem ast..a «cli sunt ani-•naha rat.onc et

virtutc pr,a.dita , a.quc ab illa sapien^a

'Hust,ata Nan. .Ilud eoru.,, lun.cn scnsll.ilc eius cst opusqu.creav,t o.nnia,- quod auten, intdligiLile for.Le h Lend ex eorum I,Le,.a voluutatc p^oficiscilur.

XI. At ncquc hoc ipsum colce del.ent, qui |„,„c„ verum

1"'^'' '

f•'^'""-'

-"'Doum vidcnt verl l..n„nis , a r "

'

de quo pulch..e dictu.n est: .< Deus l..x est et .c.eL .

„"ono.. su... ull....

„ Sicut euim qui proptcrsc.siLilI.

"ccleste lu.nc.. solem

, h.nam et s.ellas ..dorant, „o„ al.* D;in. xir, 1,2 1 __ 2 , ^'



33o ORIGJiNIS

rant scintillam nostri hujus ignis aut lucernam ,quod vide-

rent scintillam aut lucernae lumen ne comparanda quidem

esse cum excellentibus illis astris quai adoratione digna

existimant:

simillime quibusperspectum estquomodo Deus

sit lux , et fdius Dei «lux vera quae iliuminat omnem bomi-

nem venientem in bunc mundum/ , » et quo sensu hic dixe

rit de seipso , « ego sum lux mundi ' : » ii solis et lunae et

stellarum bjmen tanquam pro parvula scintilla babent prae

Deo qui kix ipsa est, nec illud ullo modo adorare possunt.

Neque h«cde sole , iuna et stellis dico

,quod tanta illa Dei

opera deprimere veUm , aut Anaxagora sentienti ilia esse

massas Inflammatas assentiar; sed quia compertum habeo

Dei ejusque unigeniti divinitatem ineffiibili prcxstantia ca&-

teris omnibus esse superiorem. Deinde cum nobis persua-

sum sit solem ipsum et hmam et stellas Deo universorum

preces per ejus unigenitum adhibere , non committendum

putamus , ut iUa precemur quae et ipsa precantur : pra^ser-

tim cum ill^ ipsie res maUut nos ad Deum ,cui preces fe-

runt , remittere ,quam ad se applicare et vota precesque

nostras cum Deo parliri. Quam in rem perapposito hoc

exemplo utar. Gum Salvator noster et Dominus ahquando

se audiisset magistrum bonam appellari , eum ,qui sic voca-

bat, ad patrem suum remisit his verbis : «Quid me dicis

«bonum? Nemo bonus, nisi unus Deus pater ^ »Id si me-

rito dixit FiUus charitatis Patris et imago. bonitatis Dei;

quanto convenientius eos ,qui ipsum colerent

,compeUa-

ret sdlin hunc modum : quid est quod adores me^? «Do-

«minum Deum tuum adorabis et iUi soU serviesS» quem

ego et qui mecum sunt omnes adorant cuique serviunt.

Etiamsi tanta non sis dignitate ,quisquis es tamen ,

precare

Verbum quod sanare te potest : et multo potius precare

ijoan.i, 9.-2 Id. VIII, i2.-3Marc.x, i8. — ^ Deut.

s Mallh. IV , lo.

, i3.-



552 ORIGKNIS

cessores ,quamvls Isti , Deo afflante , longe mellora pluvlis

festlLus , nel)ulis , tonitruis, fulguribus, (iuctibus ,proven-

tibusque his nostris omnibus praedixerint. Id quoquedamus

solem ,

lunam etstellas posse res pluviis potiores prfenun-

tiare : non ideo tamen astra illa adorabimus , sed auctorem

prcedictionum , et Dei Verbum ,quod earum est minister.

Sane sint Dei prcxcones et vere coelestes Angeli : at cur non

potius colendus ille solus est qui praedicatur et annuntiatur,

quam Angeli et praecones ?

XIII. Arripit lioc etiam sibi Celsus , solem ,lunam stel-

lasque a nobis pro nihilo haberi. Nam et illa fdiorum Dei

revelationem expectare confitemur, utpote quse hactenus

rerum corporearum vanitati subjecta sunt propter illum qui

subjecit in spe ^ Si unquam legisset ille sexcenta aha ,quae

de sole et luna et stellis apud nostros auctores passim oc-

currunt, istud inter csetera : « Laudate eum omnes stella?

»et lumen ; et lioc allad - Laudate eum cceh ccelorum',

»

nobis non exprobrasset quod illa,quoe magnifice laudant

Deum , nihiU faciamus. Neque hoec Celsus noverat:

« Nam

«expectatlo creatura? revelationem fdiorum Dei expectat.

«Yanitati enim creatura subjecta est non volens ,sed prop-

»ter eum, qui subjecit eam in spe : quia et ipsa creatura

wliberabitur a servitute corruptionis in Hbertatem gloriae fi-

»liorum Dei^ » Hactenus cur nec solem , nec lunam, nec

stellas veneremur : nunc sequentia ejus verba referamus

adversus iUa, Deo dante, dicturi quje nos lumen veritatis

docebit.

XIY. « Stulta et haec ecrum opinio , m</ai^ postquam

«Deustanquam coquus ignem immiserit , coetera quidem

»tostum Iri; sed se solos evasuros incolumes; nec eos modo

»qui tum in vivis erunt , sed et qui jam pridem obierint

4Rom.via, 19, 20, 21. — ^p.aj,,,, cxi.vui, 3, 4. ~ Mlom. vm,iy,

20 , 21.



COM-RA CELSUM Lin. V. 553

)>morlem ct eadem carnc induli e lcrra cmorscrint. Ou.-e

)>spcs,pIancdicam,dignavcrniibuscst.Ec(|uaicnimJiumâna

»anima in corpus pulrefactumrcmcareconcupiscat? Atque

«eliam inler vos Christianos non desunt, qui turpe, abo-»minanduni, impossibilc istud judiccnt, ncdum approbcnt.

» Et vero corpusne esl, quod omnino corruptum in priorem

»naturam rcstitui ct scmcl amissam constitutionem recu-»l)crarc possll ? Ad hcTc cum nihll sit q-iod rcspondeant»inhoc absurdlsslmu.n pncsidium confugiunt, Dco nlhil»non esse posslhilc.

Quasi vcro turpia Dcus possct, aut«quidpiam contra nataram vellct. Non , si quld Iinprohum» pro tua malltla cxpctivcris

, id continuoDcus potucrit aut»Iorc credcndum cst. Ncc enim Dcus orhi praêst, lit vi-»tiosa dcsidcria expleat, aut inordinatis IlhldlnlLus ohse-«quatur; sed ut rectaj justa^quc natura^ prospiciat. Equi-» dcm haud illum negaverim anima^ vitam largiri

posse sem-»pitcrna.ii:cadavera aulem, inquit Ileraclitus, vel sterco-

»rlhus viliora sunt. Lnde carni ils sordihus rcfcrta^ quas»appellare pudct

,vitam acternam contra ralionem trihuere

»Dcus iicc volct, ncc poterlt. Elenim cst ipse omnlum quai'

»sunl, rallo; nihll igitur contra rationem, iiihil conlra» sclpsum cniccrc potcst.

XV. Hinc primum videqucmodomundl conflagralionem,cliam a Phllosophls intcr Craccos mlnlmc coiUemncndiscrcdilam, sihi pro rldlculo pulct et calumniclur. Ex illo

cum inducimus conflagrationem, Dcum coquo similem fa-

cimus. Jgnorat, quod etiam quihusd-uii Gra^corum visumcst ct quod fortasse ah antiquissima Ilchraôrum genlc ac-

cepcrant , ignem iiiundo Iiifcrri lustralem, ^11^ fortasse

pccno) slmul et remedii loco futurum, proul culque opuscril

: igncm, qui urcl quldcm, non vcro consumct cos inquihus non erit materia qua) conhci dcbeat : urct aulcm ctconsumctcos, qui in conslrucndo actlonum

, scrmonum



554 ORIGENIS

co^itationumque , ut ita dicam , aedificio ligna , fcenum ct

stipulam adhibuerint*. Docent etiam divinae ScripturaeDo-

minum «ut ignem conflatorii et herbam fullonum^) ad eos

accessurumesse

,

qui propter commixtam quamdamex ma-

Utiamateriam igne indigent, quo illa seris, stanni plumbi-

que permixtio quasi confletur. Hoc idem videre est apud

Ezechielem, si quis discere voluerit^ Testis quoque erit

Propheta Isaias nostram non esse sententiam ,Deum ut co-

quum inferre ignem , sed ut in eos beneficium ,qui labore

et igne opus habent. Sic enim apud iflum gens qua^dam

peccatrix admonita dicitur : « Habes carbones ignis, sede

))super eos; hi tibi erunt auxiho '. » Ita Scriptura vulgo

lectorum convenientia tribuens , tristia obscuritate sapien-

ter involvit ,quo terrorem iis incutiat

,qui a profusa pec-

candi hcentia nequeunt ahter avocari. Quae tamen obscu-

ritas ea non est,quin ,

qui sedulo perpenderit ,facile is

inteflio-at,quo fine molestiis et laboribus homines mah

cruciandi sint. Quarein praesentia satis fuerit huc adducere

fllud Isaiae « Propter nomen meum ostendam tibi furorem

» meum , et gloriosa mea inducam in te , ne perdam te ^ »

Atque ha3C minus accommodata simplicius credentibus

adeoque simphciori ratione erudiendis subindicare coacti

siimus , ut ne incastigata abiret ha3C Gelsi criminatio :« Post-

)) quam Deus ignem iujecerit ut coquus. ))

XVI. Ex dictis patet intefligentioribus ,quomodo refel-

lendum sit et istud : «Tum ca^tera quidem tostum iri,sed

» sc solos evasuros incolumes. » Nec mirum in hac opinione

versari eos e nostris ,quos appeflant Scripturae « stufla

))mundi, ignobiha , contemptibiha , et ea quae non sunt^))

Quippe « per stuflitiam prsedicationis placuit Deo salvos fa-

» cere credentes ipsi ,quia in Dei sapientia non cognovit

1I Cor. III ,

12. — 2 Mal. III, 2. — 5 Ezech. xxii , i8, 19, 20. — ^lsai.

i.xvir, 14 , i5. — 5 Id'. XLViii,9. — f'

I Cor. i, 27, 28.



CONTRA CELSU.M JJI{, v, 355

»mu,Klus por sapieruiam Dcum \ „ I||i enim non possuntsmg.iln loca pcrscrutari, nec invesligandis Scriptiiris incum-tere volunt

, quamvis Jesus scrulari Scripturas 'jusserit

Ilmc est, quod sic senserint de igno cjuem Deus infert, etde us, quee peccatoribus eventura sunt. Fieri tamcn potestut quemadmodum pueriles animos ad mcliora provchcrcvolcnt. convenit, ut ad corum se mensuram submittat; itans, quosnominantScriptura^stultosmundi,

ignobiles con-temptil,ilcsqueS convcniens fueritoLvia hfficpojnas intelli-geudi rat.o; utpote qui

non aliter quam terrore et suppli-c.orun, cogitatione converti ct a vitiis rcvocari possuntHoc .g.tur Scriptura signif.cat, qui doctrinam incorruptam.ntegros mores

,mentem omnino puram consc-vaverint

eos ab ignc poenisquc immuncs forc; horum vero dissimi-lcs

,ct ,n quos ignis castigatione pro meritis dispcnsanda

ammadvert. opus erit, eos poenis certo

quodam consilioallectum ,r. quas Deum decet iis infligcre, qui ad ipsius«mag.ncm facti vitam traduxcn.nt nalura> ad imao-incmcreat» minimc consentancam. Atque ha;c adversus^llud(.els.

: « Ca^tcra quidam toslum iri , sc vcro solos evasuros» .ncolumcs.

XVII. Quod postea noLis I.anc sentcntiam trib.iit

quotemporc mundus ignc purgabit..r, „ nos solos incol.mies

»pe.-mansu..os, ncc solum eos qui in viviserunt, sed etiam»qu. jam p,.idcm def,.neli fuerint : » oportet aut male sacras I.lteras inlcllexerit, a.,t Istnd a non intelligcnlibus au-d.er.t. Non enim animadverlit arcana q.,adam sapicnlia dic-tnm ab Apostolo Jcs,. fuissc : „ Non o.nnes dormicmus

«omucs aulcm i,nmutabimur , in momenlo, in ich, oculi'»... novissm.a luba

: canct cim tuba et mortui rcsur-cnl»."co,-rupli, et nos immulabimnr '. „ Sci,-e tamen ilh.mopportu.t qu.d in animo habcret is, qui sic loquitur ut ipse



5^(^©RIGENIS

non mortuus; qai se suique similes a mortuis segregat;qui

postquam dixit , « et mortui resurgent incorrupti,addit

),et nos immutabimur. )> Atque hunc intellectum eorum

esse ,qu3e ex priore ad Corinthios Epistola protulimus ,

confirmant ea quse in priore ad Tliessalonicenses habentur.

In hac enim Paulus ut vivus et vigilans et omnino a mortuis

diversus ait : « Hoc enim vobis dicimus in verbo Domini,

-

„ quia nos qui vivimus ,qui residui sumus in adventum Do-

«mini, non pr^veniemus eos qui dormierunt. Quomam

)>ipse Dominus in jussu , in voce Archangeli ,et in tuba

),Dei descendet de coelo^ » Deinde cum sciret, pr.Tter se

suique similes, ahos fore mortuos in Christc,subjungit :

(( Mortui qui in Christo sunt, resurgent primi :deinde nos

>,qui vivimus, qui reUnquimur , simul rapiemur cum lUis

))in nubibus obviam Christo in aera. »

XVIII. Cum autem plura fuerint ab eo dicta scurrUiter

adversus carnis resurrectionem , quae in Ecciesiis prffidi-

cata, distinctius a prudentioribus percipitur; nec necesse

sit adducta superius ejus verba rursus hic excribere; age ,

pro viribus et habita cujusque lectoris ratione ,disseramus

de isto problemate ,quantum opus est in apologia contra

hominem a fide aUenum scripta propter eos,qui adhuc

«parvuU et fluctuantes, circumferuntur omnivento doc-

„ trinse in nequitia hominum , in astutia ad circumventio-

„nem erroris ^ » Ergo neque nos ,neque divin^ UttercB

aiunt « eos ,qui jamdudum obierint mortem ,

e terra egres-

„sos eisdem earnibus , » nuUa in uieUus facta mutatione,

vlcturos esse. Haec mera est Celsi calumnia. Legimus enim

in scripturis muUa deresurrectione ,

sed Deo digna. Salis

nunc fuerit iUud PauU ex priore ad Corinthios : « Sed dicet

.aUquis, quomodo resurgunt mortui? quaUve corpore ve-.

«nient? In?ipiens , tu quod seminas non vivificatur,msi

ti ihes.s.iv, i4, i5 , i6, 17. - 2 Ephes. iv, i4-



CONTRA CELSUM LIB. y. ZZ^

.moriatur. Et quod seminas. non corpus .luod futurum

»est sem,„as, sed uudum granum, ut ,L. tWtici autZcujus cterorum. Dcus autem dat illi corpus cjuod vdt

i :;;::J'';-;-™P-P-m corpus.. . Vide .uomodo

h.c dicat ,d, quod sem„,atur, „on esse corpus rei nasci-tur.; sed sennaato et jacto i„ terram nudo'semi„e" Deo..n.cu,cp,e sennnum corpus proprium Jargiente , fieri quan-darn c.uas. resurrectioncm; ita ut cx ,uiLusdam spica ef-florcscat ut ex s.napi; ex «liis vero celsa arLor, ut x olilnucleo

s.nnl.Lusfp.c f.ucliLus.

«ôuviB

XIX.U"'gi'"rOeusdatunicuiqucscmi„umcorpu,c,uod

ps.placu.t, .tafaciet erga mortuos qui veluti seLin ntutn terra; qu.c,ue,eum tempus advenerit

, recepturi sunt exco ponLus sem.natis illud corpus, quod illis Deus pr m -Us .udue,.e volue.-it. Ac fuse Scriptu.-a docet quid Tn-

ers.t .ntercorpus quod tanquam seminatur, et illud quodexeo quas. renascitur. Ait enim: „ Semiuatur i„ corru',

»t.one, snrgct i„ i„corruptio„e. Semi„atur i„ i.r„oMi"T'-s..rget .ugloria. Seminatur i„ infirmitate, suCt ^ '

» ule. Scm...at.,r eorpus animale. s..rget co.-pussîZJ':

Q... pot.,e.-,t a,.tem, capiat quid siLi voluerit

, qui ^xi;. Q..« ,s ter..enus, tales et terreni;

qualis ecelesti!, tls ei«ecelestes. Et s.c.t portavimus i.uagincm terreni, ita por-»lemus .mag.nem ccelc.stis '. . Quamvis a.,tem Apostohocculta,.e voluent recondilio,-a hujus n.ysterii

, ut qL ^1»pi,c,or,Lus. et vulgo, quod sin.plici fide ad n.elius viv"d..m exctatur, minus essent accommodata; tamen coacl"e.t paulo post

,nc malc ejus verba

accipe,.e,nus . ii ve ^. Portemus „,.ag,„em coÎestis, „ ad.Iere : . Hoc au.em dico

'

"''aU-os q„,a caro et sanguis ,-egn„u, Dei possiderc o,;»l.ossunt. neq..e corr..ptio incorrup.clamJossidelit

'

!

_V,,ô,.,..3,3«,3,3.--.a..,..,3.,,-M,,,,,.,«,;,.

VIII.

22



558 ORIGENIS

Deinde cum sciret , utpote scripta posteris relicturus docu-

mentorum plena ,quid arcani et occulti liaberet ista ques-

tio, adjicit id quod dici solet , cum de rebus agitur altiori-

busoccultioribusque et quas Yulgo celari convcnit :

«Ecce

» mysterium vobis dico\ » Quemadmodum et apud Tobiam

legitur : « Sacramentum regis bonum est abscondere :sed

))opera Dei slncere revelare \ »cum id honorificum Deo

est, cum utilitas multorum postulat , cum prudenter fit,

pulchram est. Non igitur spes nostra, « spes vermium est

))neque noslra animaputrefactumcorpus concupiscit. )) Sed

etsi corpore opus habeat ut e loco ad locum transmigret;

scit nihihmiinus, si quidem est meditata sapientiam,se -

cundum istud : « Os justi meditabitur sapientiam ^;«scit,

inquam ,quo diiFerant domas terrestrls ' peritura ,

in qua est

tabernacuhun; et tabernacuhmi , in quo justi Ingemlscant

gravatl, noientes tabernaculo ea;/9o/iaW , sed saperindai, at

postquam superinduti hierint, absorbeatar qaod mortaleest,

a vita. Gum enim corporis natura sit corruptibilis ,necesse

est hoccorruptibiletabernaculum induat incorruptionem ^

et quod ahunde mortale est, atque adeo morti,qua3 pec-

catum comitatur, obnoxium, induat immorlahtatem : ut

quando corruptibile incorruptionemet mortaleindueritim-

mortahtatem , tunc fiat quod jam ohm a Prophetis prasdic-

tum fuit , nimirum amittat mors victoriam qua sibi nos yic-

trix iUa subdiderat , et frangatur ejus stimalas^ quo anima

non undecumque munita peccati vuhieribus confoditur \

XX. Atque hsec sunt quse de resurrectione profitemur,

ex parte quidem exphcata, sed tamen quantum in pra3sen-

tia satis. Nam quae ad hoc mysterium pertinent fasius ahbi

pertractavi. Nunc sequum fuerit Celsi argutias refeUere,qui

cum Scripturas nostras non inteUexit , tum nec potuit ani-

1I Cor. XV, 5i. — 2 Xob. XII , 6

,7. — ^ Psal. xxxvi , 3o. - ' 2 Cor. v,

i^ 2^

4._5 tCor. XV, 53, 54. — ^Oscexni, U-



COIVTRA CELSVM Llli. v33

<" senloruias valdc inoptas incidissr-^^"^" '^"''=''«'•'''«0»,

•" I."n..-lcs et a.i,cs dcridcr^t .;;; T'""" '"'"' ''^

T- „os.as. Ac Stoici quide~ ; ::J;:'"'"

v.ces cxm-i rerum .mivcrsitalem et „osC T^*'"'

rel.us oznnino sia.iliLus ...uj ,JZl'''""""

f"c.-ant. Qui autcmcx cis

ZXt' ^T^'"'™«^--

runt in altera eonve.sionc ^0™" "" "''"

''""'-

'^"'•o..on. rerum, c,u.in a, c"e"l'; '"T'""'""-

futura i„ posterior eonver ooe 7 ^c"""*'"'" ''''

niensem Sophronisci mZ it^"'="^'-" -^'^e-

"upta SophrLisco rursusTu,; rr"*" "' ^'^""'"^«'^

voce resurrcctionis

norutt^r

'

rtlelT^f''''

«ratem cx Sophronisci sendnc ^^::ttur:;^..am forc ,„ .,e,[ucnte conversione

Pli.-cnarelen sAthen,s cd..eatu«, ihidern esse ^^^,0^0 , J^^^''^.''^"'|'l..losoph,a quasi .-esuscitata et i„ st.,

'''"'^'™> l"''0'o

*-. An>-tu„, ctMch..,,„ ,.:„:; torr'"^'"''-'"-'"» Soeratis aecusa.o,.es; Soc,.atc„.

„.o,.tcaL'At

"•'•''"

senatu da,„„atu„. iri- et, quod „,agis ridL,um '"tk"11"- vest,Lus. atiue i„ p,.iori convc^sio, ^^C^

s.unhpauper.ateversaturumess-i,, Ut,

'""'"''«"''.'n

!;.i^"s victuru,„. Ph.,„.,;„ ru,::;:. ^^^-^:::-;-'---au..um e,us a=„cum laugiturum essc voce "„

il

"""''

''""»""l>us prio,.is conversionis ..I^nc

'"""'"'"'""'»'1"'

rucint; dc„ique A,cxa„dr.,„ p.:,:'f'^'

""- '-'-o.e,si,..i,io,,,„i,.,.crude,itateJ;:,^U;';;2^^^^



540ORIGENIS

quandoqmdem illi Zenon Jesa sapientior esse videatur?

XXL Pythagorici vero et Platonici ,quanquam videntur

mundum incorruptibilem defendere , ad similia tamen re-

volvuntur.H(ec enim eorum sententia est ,

stellis post ratas

quasdam conversiones eamdem formam eumdemque situm

obtinentibus, in terra omnia se simili modo habere,atque

cum eodem situ eademque forma stellae in mundo erant, Ex

quo necesse est iit cum post magnamconversionemadidem

erga se invicem astra redierint , ubi erant Socratis tempore

So^^crates rursus ex eisdem nascatur, in easdem calamitates

incidat, ab Anyto et Melito accusetur, damnetur ab Areo-

pagitico senatu. /Egyptiorum quoque sapientes , cum iis fere

siiniUa tradunt , magni faciunt Celsus et ejus assecla^,ne-

dum derideant : nos autem cum omnia sic a Deo gubernari

dicimus , ut ad nostrum sese liberum arbitrium accommo-

det , sic ad meUus omnia dirigi, ut non toUatur tamen re-

Tum contingentla; item cum naturam expUcamus nostr.-e

libertatis , in quam ,quoniam immutabiUtatis divinae capax

non est , contingentia rerum cadit; non videmur digna di-

cere qua expendantur et investigentur.

XXII. Neque vero quisquam laspicetur nos ,cum haec

disputamus, ex eorum esse numero, qui ,Ucet cbristiani

vocentur, rejiciunt nihilominus comprobatum a Scripturis

de resurrectione dogma. Hi enim e suis princlpiis nuUo

modo astruerepossunt , ex grano tritici aut aUus cujuspiam

stirpis velutiresurgere spicam aut arborem. Nos autem cre-

dimus id quod seminatur non vivificari, nisi prius moria-

tur nec seminari corpus quodfuturum est;quandoquidem

«Deus dat iUi corpus slcutvult^ ita at quodseminatumest

.\n corruptione, surgat in incorruptlone ;quod in ignobi-

.litale ,surgat ingloria ;

quod in infirmitate ,surgat m vir-

„tute; quod animale corpus fuit seminatum, surgat spu^i-

i- 1 Cor. XV, 3G, 17, 38, 42, 4^; 44-



COMT.A CliLSUM LIU. V.

talc» Qaocrca d.,ctrinam Ecclesix Chmti rclinen.us,tolauKjue suarn pollicilationi divinx asserimus magnitudi^nem

,

.mpler. posse illam probanles non vcrLis tantum ,

sedc t. m argument,s. Ne,uc enim clam nobis est , ctsi ccelum

tamcn cp.a. de s.ngul.s protulit is. qui i„ principio VcrLume.at apud Dcum Deus Verbum

', „on pr.tcLra esse"qu.ppe cp,a, erga illum sunt , ut partes erga totum, ut spe-c.cs erga gcn..s; neque cunclamur fidcm habere dicenti •

« C.l.,m ct terra transiLunt , vcrLa autcm mca „o„ pr.ter:

mli'^"""' "''" '"'='"'"' corruptum corpus rediread pr.s ,„am natu,.au.. ut ne,ue co.-ruptum trilici granumdcnuo ficr. granum tritici : sed .uemaimodume g.-:no trt

s^r St'"" •'"'"' '^'

'

"' '^"^P^'^ '" incorrupticeurgat Stoicorum vero ha.c opinio cst , corpus oL.inocorr.^tumadpr.sti„amrcdirenaturam.-coque'illosdeduxiI

TIT"'

"'nr'«onversioncm plane similes reversuras

amdemque,1 am priorem

. qu. dissolu.a est , rursus con.:pagem fore:.dque „ecessa.-iis .-atio„iLus e Dialectica petitis

•J

p.obarc s,L.vidcut.u-. Necp.e etiam ad aLsu.-dissCm

^l..d pra.s,d.u„. co,.f.,glmus. omnla cssc Deo possiOUia. Scimus e„.m .llud omnia non co.npleci ea

. q..x fieri posse re-..S..atet cog,ta.-i. Dicimus ctiam Dc... U,.-pia „o'n possc

q... Deus posset „o„ esse Dc.s. Na... si ,,.!id .u.-pe'Defac.,Deus „o„ est. Quod aulcm po„it Deun, no„ vellc „.,1

-co„.

„ ,.^^^„^_ disti„g..e„d.....

cst. Vcrbis il

'

,^m l.t,an. des.gnat. ..cga„.us el nos Doum velle c,u. Z^at..,.am su„t

. cua, n.ala s,.nt. qua= rationi su„t om

"."

.n au.cn. c,uidc,uid consilio Dei et voluutate i ^ d ^ V^- co„fi.e„dum es. ..o.. fie..i eo„.ra aa.uram ^ ,„::::;-I Joan, r , r. 2 ivin,,i. ^^manu. xxtv, 35.



542 OrJGENIS

que Deus faclt , hyec licet incredibilla slnt aut quibusdam

incredibilia videantur, non sunt tamen contra naturam.

Quod si verba nrgere oportet , dicemus quaedam esse supra

naturam , prout lianc vocem plerlque intelligunt , quae Deusefricere posslt : ut cum hominem supra naturam humanam

efferens, partlclpem facit melloris divinlorisque natune

eumque ita conservat ,quamdiu Is

,qul conservatur, per ea

qua3 facit ., ita se velle probat.

XXIV. Jam cum concesserlmus Deum nlhil velle inde-

corum slbl, utpote quodlvina sua natura tolleretur, non

gravabimur fateri , siquld turpe homo pro sua gravltate vo-

luerit , Deum id facere non posse. Nec vero nos,qui verita-

tis amore Celsl placita perpendimus, Ita contentlose ejus

dictls rcpugnablmus , ut lUInon assentlamurasserentlDeum

nec vitiosorum desideriorum nec Inordlnatarum Hbidlnum ,

sed rectffi justseque naturae Deum esse, qulppe qui omnls

honestl fons est et principium. Fatemur quoqueDeumposse

vltam anlmse larglri semplternam , uec sohim posse , sed

etiam reipsa hirgirl. Atque ex his qua3 dicta sunt hactenus

intelligere ilcet nobls molestum non esse Id quod Celsus

objlcit ex HeracHto , cadavera vel stercoribas esse vUlora :

quanquam hac de re dicere quls potest villa quidem esse

stercora, non autem humanum cadaver, quod anlma Inco-

lult , et prsesertlm, si fuerit studiosa virtutis. Hoc enlm

aequiores leges donarl sepultura volunt, idque honorifico

ritu qul tum adhlberi solet : ne videhcet humanum corpus ,

ut ca^tera bestlarum ,projlcientes , anlmame corpore egres-

sam quantum In nobis est afficlamus contumeha. Slt igltur

absurdum Immortahtatem a Deo dari grano' tritlci , aut rei

quae semlnatur In corruptione; sed spicam ex grano natam

seu id quod surgit in Incorruptlone , immortale fierl nonest

absurdum. Denique, sl Celsum audlas, Deus Ipse rerum

omnlum ratio est; sed ex nobls , ejus est fdlus; de quo phl-



COKTRA CELSLM Llli. V. 3/3

losophanles dicimus : « In principio crat Yerhum, el Verbum

»erat apud Deum et Deus erat VerLum^ » Scd et falemur

Deumni]iilcontrarationem,nilii]conlraseipsuFnpossefaccre.

XXV: Jam videamus qux sequunlur apud Celsum. Sicille; «Cum igitur Judcci p^iculiari rpiadam gonto constiluta

Watas pro suo ingenio lcges etiam nunc observant, et reli-

»gionem quac qualiscumque sit, patria csl tamen, conser-

» vant, faciunt pcrinde ac cai^leri liomines, qui palria insti-

»tuta sequuntur, qualiacumque sint. Atque ita fieri condu-)>ciLile

videtur: lum quia aliaealiis leges in nicnlem vencre,»et servari oportet ea qu.T puLlice conslituta sunt; tuni»qnod proLaLile est divcrsas lerras parles diversis potesta-

»tiLus, quasi quasdam pracfecturas , commissas aL inilio,

» codem nunc modo administrari. Et recte cum singulis agi-

»tur, cumrcgunturearationc, quas illispolestatiLuspIacc!;

» n^c fas cst dissolvere quaepro suis qucTque locis jam tum

>wnL initio inslituta sunt. « Hic Cclsus indicat Judaos aL/Egyptiis oriundos peculiarem postea constiluissc gentemleges lulisse

,easque oLscrvare. Atque ut ne verLa ejus ite-

rcmus,slgnificat e re fuisse , utpatriam religionem tueren-

tur, qucmadmodum cacterac gentcs j)ropria sua instituta re ^

linent. Quin et arcaniorem, cur id ulile fucrit ,

causamaircrl, cum suLindicat eos, quiLus sortilo oLtigit quiLus-«

dam terr.x> partiLiis pneesse, suam ad condendas logos ope-ram legislaloriLus commodasse. Slatuit igilur JuLorumregioni gentique illam incolenti aliquem aut aliquos invigi-lasse

,

quo vel quiLus coIIaLoranle vel coIIaLorantiLus3Ioysileges Judaicae sancita^ sunt.

XXVI. « Atque oportet , infjull, servare leges , tum quia»alias alus conslituere leges placuil , et scrvari oporlot ca«qua^ puLliceconstilula sunt ; lum quia proLaLile est di-

^ versas lerne partes divcrsis poleslatiLus, quasi quasdam

* Joan. 1,1.



544 ORIGENIS

» pi\Tfectaras , eommlssas ab iailio , eodem nimc modo ad-

» ministrari. » Deinde Celsus quasi eorum oblitus quae contra

Judaeos dixit , nunc ipsos generali laude, qiiam patriorum

institutorum retinentibus impertit, complectitur, cum ait:

« Praeclare cum singulis agitur, si reguntur ea ratione,qua?

»potestatibus illis placet. »Ac vide an non, quantum in se

cst , JudcTum velit in suarum legum observatione perseve-

rare ^quasi impium futurum si ab illis abscederet. Ait enim

« Nec fas est dissolvere quai pro suis quaeque locis jam tum

» ab initio instituta sunt. » Hic illum eademque cum illo sen-

tientes interrogaverim lubens : ecquis ille fuit, qui terrae

partes ab initio alias aliis distribuerit inspectoribus ? Ecquis

Judaeorum regionem et Judoeos ipsos commisit illi vel illis

Praesidibus qui illam sortiti sunt? An Jupiter, ut loqui amat

Celsus, Judaeorum gentem regionemque cuidam aut quibus-

dam credidit , voluitque ut , cui obtingeret, is tales Judaeis

leges imponeret ? An id factum est praeter Jovis voluntatem ?

Ltrumvis respondeat , vides angustias esse. Nisi autem ab

uno quopiam partes terrae Praesidibus distributse fuerint

ergo singuli quique fortuito et sine superioris nutu terram

partiti sunt : quod absurdissiinum est et summi Dei provi-

dentiam tollit.

XXVII. Qui vero parles terrae in quasdam praefecturas

divisae ab iilis Praesidibus administrentur, explicet qui vo-

luerit. Doceat idem ille quomodo singulorum recte se res

habeant, cum ex illorum Praesidum voluntate reguntur : an

exempli causa Scytharum leges rectae sint, quae patres in-

lerfici permittunt : an Persarum,quae matres fdiis nubere ,

fdias a patribus duci uxores non prohibent. Sed quid opusest me, collectis e scriptoribus variarum gentium legibus,

inquirere , num recte serventur leges . quas illis Praesidibus

ferre libitum est? Celsus nobis dicat quomodo nefarium sit

violare patrias leges quae matres et filias duci sinunt; quae



COi\TRA ri-LSUM Ll]i. V. 5/5

beatam cssc moitcm suadent, cum suspendlo accersitur;

qua3 purgari aflirmant eos qui sc in i-ncm injiciunt con-sumptique ex hac vila cxeunt : item cur nclas sit violare le-

gcs vel Taurorum, quae Dianae jubent hospitcs immolari;vcl quorumdam in Lihya populorum, apud quos liLeri Sa-turno mactantur. Cictcrum e Celsi sentcntia consequens est

Judacos non sine crimine violaturos esse patrias legcs, qu«vctantaliuma rcrum omniumconditorcDcum adorari. Con-seqiicns est etiam pictatem non sua natura sed consensu

, et

opinionc divinam esse virtutem. Apud quosdam enim piumest colcrc crocodilum

, dum id quod ah aliis colitur, man-ducant; apud alios vero cultus vituh pictati ducitur; et rur-sus olii pium esse judicant hircum in Deos rcferre : ita utidem homo, qui pius esset ex quihusdam Icgihus

, ex aliis

impius esse posset : quo quidem nihil ahsurdius.

XXVIII. Dixerint fortasse pium esse qui patria instituta

sequitur; minimc vero impium, q.ii aliorum non ohscrvatinstituta

: rursus non esse impi.mi , licet apud quosdam im-pius haheatur, qui patria servans instituta

, impugnat et epu-ando ahsumlt ea

,quae populi aliis astricti legihus colunt.

ILtc autem vide an non mullam de justo, sancto, et piopcrturhationcm inducant.

Sic enlm non distinguitur pictas,non propriam naturam hahet, nec quidquam aHud quo piusdlos judicare possis

, qui pictatcm sectantur. Itaquc si pie-tas, si sanctitas et justitia sunt ex carum rerum numeroqiuT talcs non sunt nisi comparale; ut rcs pia sit aut im-pia, prout cum divcrsis Icgibus comparatur; cogita an nonidcm de temperantia

,de fortitudinc , de prudcntia ,

de scicn-l'a et dc ahis virtutihus dicerc liccat : qua tamcn scatcntia^^'iHl ahsurdius. Atque haec a nohis hactenus dicta sufficereposscnt us

,quihus satis cssct contra Celsum aiTerre id quod

snnpl.cius cst et vulgarius; quoniam vcro putamus hoc^^criplum in quorumdam, qui rcs allius scrutantur, manus



546 ORiGE?>IS

perventunmi esse; age pauca ex recondltiorlbus proferre

tentemus. Res est abstrusa et scrutatu cllfficills. Agltur enim

de dlstrlbutlone,qua terrae partes ab Inltio alioe allis inspec-

torlbus credltae sunt. Sed pra^sertlm demonstremus ,quoad

ejus fierl poterit, nostram doctrinam iis immunem esse ab-

surdls ,quoe supra memorata sunt.

XXIX. Ac mlhi quldem videtur Celsus non recte a qui-

busdam acceplsse occultiores hujusce dlstrlbutlonls ratio-

nes, quas tamen ahquo modo attlglt Graecanlca historia. In

ea enlm II,qui pro dils habebantur , secum invicem concer-

tasse leguntur de Attlca : et apud poetas quldam ex iUis diis

qucedam loca slbl magis arrldere cordlque esse confitentur.

Qulbus qutedam slmlHa vldentur in Barbarorum maxlme-

que /Egyptlorum historla de/Egypti In provlncias divlslone.

Ilhc enlm legitur Sain sortlto obtlglsse IMInervae ,quai etlam

Attica3 provlnclam possldet. Et /Egyptlorum saplentes in-

numera id genus narrant : nec sclo an non etlam Judaeos

eorumque reglonem in hac divlsione comprehendant. Ve-

rum de hls satis auctorltatum ,quae dlvina doctrlna non ni-

tuntur. Nosvero dlcImusMoysen prophetam Del slncerum-

que ejus cultorem de illa partlum terra? dlvlslone locutum

esse In Deuteronomii Cantico : « Quando , Inqidt, dlvldebat

» altisslmus gentes , quando separabat fdlos Adam; consti-

))tuit termlnos populorum secundum numerum Angelorum

);Dei. Et factus est pars Domlni populus ejus Jacob; funi-

)) cuhis hcTredltatisejus Israel K » De eadem iUa gentium dls-

tributione IMoyses in Hbro, qui inscrlbltur Gcnesis ,haec

quasi historice narrat : «Erat unlversa terra hiblum unum ,

et una vox omnlbus. Cunique proficiscerentur deOriente

,

-

invenerunt campum In terra Sennaar et habitaverunt in eo ^

Et paulo post : « Descendlt , inqult/ Domlnus ut videret

» civltcitem et turrim,quam ccdificaverant fdil homlnum ,

et

^Deut. X.XXII , 8, y. — ^ Gen. ii , i, 2.



COIVTRA CELSUM LII}. V. 7)l^r

«dlxitDominus : Ecce iinus cstpopuluset unum lahium om-» nibus

: coeperunlquc hoc facere , nec desistcnt a cogitatio

»nil)us suis, donec eas opere compleant, venite igitur et

» dcscendamus , et confundamus ibi linguam eorum , et non«audiat unusquisquevocem proximi sui. Atqueita divisiteos

«Dominus ex illo loco super faciem omnis terr^, et cessa-

«verunt .Tdiflcare civilalem et turrim. Et idcirco vocatum»est nomen ejus confusio

,quia ibl confudlt Deus labia uni-

«versae terra}, et inde dispersit eos Dominus super faciem

» totius terrac \ » Et in libro qui Sapientia Salomonis vocatur,

menlio quoque fit do illa linguarum confusione quam se-

cuta est genllum divisio. Sic enim Ibi de Sapientia : « Hc-ec

»et In consensu nequitia} cum gentes confusre fuissent , scl-

» vlt justum, et conservavlt sine querela Dco, et in fdil ml-

»sericordia fortem custodlvlt^ ), Dequibus longa et arcanafuerit

disputatio. Sed me deterrst istud : « SacramentumRegis abscondere bonum est^ » ne doctrinam de anlmabus -

qucT in corpora, sed non ex corporlbus mlgrant, profanls

auribus Inslillando, sancta canlbus dare et margaritas ante

porcos projicere videar. Impium enim slt prodere arcanadlvinai saplenlia^

, de qua pulchre scriptum est : « In ma-«levolam anlmam non Introibit

sapientia , nec habilabit in» corpore subdlto peccatis ''.

» Salisergo fuerit historico moreexhibere quncocculte qtiasl historla Iradila sunt , ut qui pos-

sunt, sibi ipsi locl h ujus intellectum qu.xrant.

XXX. Sic igitiu^ Intelligenda res est. Qui omncs in lerra

ulebantui una quadam dl^Ina hngua , In illa utenda persti- -

tere,quamdlu Inter se consenserunt : nec se

dlmovent abOrienfe, doncc illis lumen et lumlnls .Tlerni splendor sa-pil. lidem illi ab Oriente recedunt , cuui rcs illls ab Orienteahena^ placent; tumqiie campum Inveniunl in terra Sen-naar, (quc-e vox idem sonat ac dcnlium excussio, quaquo



548 OllIGEKIS

significatur eos amisisse ea, qiiibus aluntur) ibique habl-

tant. Cum autem colligere materias volunt, etcoelo res con-

jungere quae conjungi non sunt idoneae , ut per res materia

coucretas ad res materia solutas affectent viani; tum di-

cunt : « Yenite , faciamus laleres et coquamus eos igne. »

Sed postquam, firmatis compactisque luto et materiis, ex

lateribus lapides et ex luto bitumen efficere tentarunt, ur-

bemque ex ils et turrlm aedlficare, cujus culmen putabant,

quse sua erat altltudo extollens se adversus cognitionem

Del , ad coelum posse pertlngere; tunc, prout magls aut

mlnus ab Orlente dlscesserunt , ratloneque habita conver-

slonls laterum In lapldes et luti In bitumen totiusque ex

illls rebus constructl aedlficli , traduntur Angelis plus ml-

nusve molestls , his aut illis , donec suorum sceierum poe-

nas persolverint : ab istls Augefis qul suam unlculqae eo-

rum hnguam Indiderunt, in diversas pro suis meritis terrcTe

partes abducuntur : ita ut hi quidem in reglonem aestuo-

sam , ini In allam suos frlgore Incolas cruciantem ; aUi in

cultu dlfficilem, ahl iu cuUu facillorem : aUi in ferls refer-

tam , ahl in mlnus ferarum habentem deducantur.

XXXI. Observent deinde acutlores ,qui in historla ,

prae-

ter ea quae vere gesta narrat , aUquId reconditius norunt

persplcei e , observent , inquam , eos , qul prlmam Unguam

servavere nec ex Oriente egressi sunt , inOrlente remanslsse

orientalemque Unguam retlnulsse; eos prieterea solos par-

tem fuisse Domini ,populum ejus dictum Jacob ,

Israel

fuisse funlculum heeredltatls ejus; eosque solos subjectos

fulsse Prsesidl, qui non lUos regendos susceplt, ut puniret;

quod aUI aUarum nationum Praesides fecerunt. Anlmadver-

tant insuper,quoad homlnlbus llcet , in iUa societate ,

quam

Dominus ut praestantlorem partem slbi asslgnaverat ,^com-

mitti peccata, primum tolerabiUa, nec hujusmodi ut prop-

terea reUnqui debereut; deinde graviora , sed quae tamen



COKTRA CliLSUM LHi. V. ^/.n

ferri possenl; id acciclere diutii.s; remedia semper adhi-Lita; illo^ ad Deum ex intervallis reversos esse; advertant

quoque illos pro suis peccalis tradilos fuisse aliarum regio-

num PncsidiLus, ac primum leniuspunilos inflictaque poonaquasi eruditos in propria rediisse; postea potestatibus traditos

fuisse acerbioribus, Assyriis nempe et Babyloniis , ut Scrip-

tura vocat; postremo, cum adhibita remedia malitiam sem-per crescentem non compesccrent , dispersos in alias partesfuisse ab aliarum re-ionum Pra^sidibus : dissimulante inte-rim ct negligenle

suo Pra^side , ut ipse vicissim, quasi sequod icquum erat

,ulciscens

, potestate accepta , ex aliis gen-tibus quos posset adduceret , leges illis daret , vivendi nor-mam praescriberet

, perduceretque ad finem, ad quem per-

duxit eos ex prima natione, qui non peccaverant.

XXXll. Jam hinc discant harum rerum intelligentes,

multo ca3teris valentiorem esse , cuiobtigere primi llli ho-mines qui non peccaverunt

: si quidem potuerit undecum-queeligere quos voluit, illos iis eripere quibus in pcenamtraditifuerant, leges illls imponere eamque vit* normamdare, quceadmducendam pristinorum scelerum obHvio-nem conduccret. Verum hxc oninia occulte , ut pra^monuieaque lantum mente dicta sint, ut indicem unde confuseaudierunt ii

,a quibus memorata Celsus accepit vcrba

« diversas terro) partes diversis potestatibus, quasi quasdam

«pra^fecturas, commissas ab initio, eodem nunc modo ad-«mmistrari.

,, Quoniam vero qui suis peccatis ab Oricnt-reccsserant, traditi sunt « in reprobum sensum cl in pa^«siones iguominire, in desideria cordis eorum , in immun-» ditiam ' , ), ut pcccato saturali illud odio landem haberentCelso non assentimur asserenli , iis in inspecloribus diver's.s lerr.T part.bus pr.xpositis deberi

, quod recte se res singulorumhabeanl. Neque eliam eam agendi rationem sequi



55o ORIGEKIS

volumus,quae illis placet. Scimus enim fas esse leges re-

gionum ab initio constitutas violare , iisque leges anteferre

prsestantiores ac diviniores, quas Jesus ut potentior sanci-

\it, «eripiens nos de praisenti saeculo nequamS ef deprin-

«cipibus hujus saeculi qui destruuntur^; » contra vero im-

pium esse non se illi subjicere,qui sanctior fortiorque Prin-

cipibus omnibus aperte visus est , et cui Deus , ut Prophetse

ante muka saecula , dixit : « Postula a me et dabo tibi gentes

» hsereditatem tuani et possessionem tuam terminos terra^ \ »

Et certe factus ille est expectatio nostra,qui e gentibus

credidimus in eum et in summum Deum ejus patrem.

XXXIII. Gaeterum haec non solam propositam de inspec-

toribus opinionem refutant; sed etiam quodam modo oc-

cupant ea qua? Celsus contra nos infra disserit : « Accedat ^,

» inqalt , secundus : et interrogabo eos unde veniant; quem-

» nam habeantauctorem patriarum legum. NuIIum afFerent

» quippe qui inde oriundi sunt , nec aliunde habent docto-

»rem et ducem. Attamen defecerunt a Judaeis. » Venimus

igitur nos in novissimis hisce diebus , cum Jesus ad nos ad-

venit , ad manifcstum montem Domlnl,qui Verbum est omni

verbo excellentius , ad Del Domum, quae est Ecclesia Dei

viventis, columna et firmanmitum veritatis ^: et videmus quo-

modoin summis montibus aediricetur ® , hoc est in prophe-

ticis sermonibus ,qui fundamentum ejus sunt^. Exaltatur

autem haec domus super omnes colles, id est super eos,

qui videntur apud homines sublime quidpiam in «apientiae

et veritatis studio polliceri. Nos gentes omnes ad illum ac-

cedimus montem , ad illum agminatim venimus , et nos in-

vicem ad religionem in postremis diebus a Jesuconstitutam

cohortamur his verbis : « Venite ascendamus ad montem

1 Galat. 1,4. — 2 I Cor. ir , 6.-3 Psal. ir , 8.

^' Vide D. Guillon , tom. ir,pag. r 86 et seq.

5 I Tira. m , i5. — ^ Isai. 11, 2, — ' EpLes. 11 , 20.



CONTRA. CLLSUM LI15. V. 55

))Doniini et ad domum Dci JacoL , ct aminntiabit nobis

»viam suam, et ambulabimus in ea. Exivit enim de Sion

«lexS» et inter nos constiluta est spiritalis. Sed ct exivit

verbam Domlnl dc Jerasalcm , ut quocumque dispcr^-atur

ct inter genles judicet , cligens quos dociles videt , indociles

vero, qui magno nuiiiero sunt, redarguens. Sciscitantibus

autcm undc veniamus et quisnam sit dux nosler , respon-

demus nos Jesu imperiis accersitos venire conflatum In vo-

mcrcs gladios, qulbus animi nostri antea ad bella infercnda

ingerendasquecontumelias ulebantur; et convertimus in

falces lanceas quibus olim irati feriebamus. Nec enim jamcontra gentem ullam arma capimus, nec bellum garcrcdiscimus, facti pacis fdii per Jcsum

, quem sequimur du-ccm

,relictis illis, quibus adha^serunt patres nostri , et sub

quibus hospites testamentoram eramus^ Ab illo Icgem ac-

ccplmus, qua cum nos ab errore liberaverit,idcirco gra-

tias illi agentcs dicimus : « Vana patres nostri slmulacra)>habebant, nec ullum cst inter illa quod plual^ » Praesesigitur iiostcr et doctor e medlls Judeels egressus verbo suc-e

doctriiicT pascit univcrsum orbem. Atque his in anleccssumdiclis pro viribus ea refulavimus quai verbose nobis a Celsoobjecta sunt, conjungentcs ejus dictis ea qua? nobis contradicenda eranl.

XXXI\. Ne taraen quas Celsus inseiuit pr.Ttermittamus,

illarecltarejuvat:« Hujusce rei lestis est, inc/ait , Herodo'

»tus, cujus haec sunt : — « Qui Maream et Apim habltant«in Libyai confiniis et yEgypti , ii cum sibi viderentur ad« Libyam magis quam ad /Egyptum perlinerc , ct a?gre fer-

« renl se sacrificiorum Icgibus prohiberi a vaccis , miserunt

« ad Ammonem qui diccrent sibi iiihll esse commune cum« /Egyptiis, se extra Della sedes haberc, non ejusdem esse

« cum illls sentcntia^, proinde rogare ut sibi Ilberum esset



55*2 OF.IGKKIS

« quibusvis vesci carnibus. Deus tamen illa non permisit

« hac data ratione , /Egypti esse quoecumque loca Nihil inun-

« dans irrigaret, et /Egyptios illosomnes, qui infra Elephan-

« tinam urbem exhoc fluminebibunt \ » — Haec Herodotus.

» Atqui Amnon de rebus divinis nihllo deterior est Judaicis

» Angehs. Ex quo eflicitur aequum esse suos quemque ritus

» observare. Atque hinc est quod , etiamsi magna eorum est

» pro singulis genlibus differentia , nufla tamen earum sit

/>quae non optimos esse suos autumet. Qui in yEthiopia Me-

» roen incolunt , ii solos Jovem et Bacchum venerantur : Ara-

» bes UranlametLiberum solos ; /Egyptli omnesOsirim etlsi-

«demcohint; Saitae Minervam; Naucratlta? , nec ita du-

/> dum , Serapin retulerunt in deos ; ahi ahos pro suis qulque

«leglbus. Nam ahi ovibus, quas ut sacras colunt , absti-

»nent; alii caprls; crocodihs ahi; alii vaccis, porcos vero

» abominantur. Apud Scythas vesci homlnibus pulchrum

»est : ex Indis nonnufli sanctum existimant parentes devo-

» rare. Haec omnla testatur Herodotus ,quod ut confirmem ,

»en ipsius verba. — «Siquis, data hominibus optione ,ju-

«beret eas eflgere leges quas judlcarent optlmas, omnes

« suarum qulsque regionum leges anteferrent; suas enim

« singull existimant Cceteris esse muflo praestantlores. Unde

« insanumesseoporteat, qulhunchominum sensumludlbrio

« habet. Sic autem omnes homines de suls sentire leglbus,

« cummuflls astruere hceat argumentis, tum hoc maxime.

« Darius imperii sui inltio convocavit ad se eos e Grsecis qui

«tum in aula aderant , eosque interrogavlt qua mercede

« veflent defunctos parentes suos comedere. Qui cum res-

«pondissent id se nufla mercede facturos,

Dariusposlea

« arcessivit ex Indis fllos qui Caflatiae vocantur qulque pa-

« rentes comedere solent , eosque coram Graecls quibus

«interpres Indorum responsa exphcabat, percontatus est

i Heiod. lib. II.



COATRA CiiLSUM LIB. V. 553

« quo protio adduci possent ad crcmandos parcntes mor-« tuos. Hic vero cxclamarunt illi regcmquc bona verba di-« cere jusserunl. Itaque manent cliamnum utrisque su»« leges : ut Pindarus recte cecinisse videatur legem ora-« nium esse regcm '.

XXXV. la his omnibus eo videtur spectare Celsus ntprobet oportere omnes homincs patriis legibus vivere ne-que hac de re reprohendi posse: Christianos vcro, qui'nonpecuharem ut Juda^i gentem constituunt, injuria leges na-

tnas deseruisse, ut ad Jesu doctrinam adha^rcscerent. Di-cat ,g,tur nobis utrum hi, qui philosophia; dantes ope,-ame.cusserunt supcrstitionem, et ita patria instituta dcseruntut c.b,s vcscantur in patria vetitis , ex officio faciant an pvo,-teroffic.um.' Nam si philosophia, si docfina contra su-perst,t,oncmdataefficerepotest, ut , spretis pat,-iis leglbnsc,bos a

majorihus prohibitos comedcre liceat ; cur nonChr,st,an, ,dem, atque philosophi , facere sine crimine pos-sent?pra=sertim cum corum doctrina vetet statuarura at-que s.rauIacrorum rationem habere et h^rere in rebus aDeo creat,s

,scd his transcensis ad Conditorem nnimam at-

tollcre jnbeat. Quod si Celsus aliive ejus cssecla., ut sua

pr,nc,p,a constanter teneant ,

dixerint patrias leges vel philosopho esse custodiendas; accidet ut, qui philosophi inter%ypt,os dcgent

, perridicule cepis ahstlncant . nt patriaser.ent .nstituta; aut quibusdau, corporls parllbus

, putacap,te vel humero

,ut ne ritus a raajo,i|.us sibi l^aditos vio-

lent. Tacco nunc eos ^gyptios qui crepilus ventris in ho-nore hahent. Nam si quis eorum phllosophia.

studens hospatnos ntus observct. nonnc ridiculus fuc-it, et indi.naI...losopho fecent? Quisquls crgo a Christlana doc.ri,")eum .eruu. oran.um conditceu, adorare didicit . et p.-on-t-leges patnas .n statuis et simulacris h<Bret

,

' nec vl* Ffeiod. lib. m

VIII.

2



55A ORIGEKIS

aiiimo ad Coatlilorcm assurgere , is nihil differt ab eis, qiil,

licet philosophic^ documenta acceperint, timent tamen quae

nontimenda sunt, et impium essc ducunt quibusdam car-

nibus vesci.

XXXVI. QuaUs est ille Herodoti Ammon, cujus verba

Celsus usurpavit , ut probaret oportere singulos patria insti-

tuta sequi? Per eiim enim non licet iis, qui Maream et

Apim in Liby» confiniis habitant, vaccis libere vesci:quse

res tamen est non modo per se indifferens ,sed nec impedit

quin probus quis et bonus sit. Ac si Ammon ille idcirco

iUis vaccarum esu interdixisset ,quod istud animalium ge-

nus adagriculturam utile est, quodque prapterea per vaccas

fit generis propagatio , non sine causa interdixisse videretur:

sed ea tantum ratione vult ab ilUs yEgyptiorum leges de

vaccis observari, quia Nili aquam bibunt. Quod addit,

« Ammonem de rebus divinis annuntiandis nihilo esse Ju-

>.dcEorum Angelis deteriorem , >> hoc dicto Angelos incessit

rerum divinarum apud Judaeos praecones. At quid illi di-

cant, aut cur apparuerint , non intellexit. Vidisset enim de

bobus Deo non esse curam , vel cum de illis aliisve brutis

animantibus leges constituit ; sed haec propter homines

scripta esse quibus sub hoc velamine naturales qu^dam

veritates investigand^ proponuntur. Ait igitur Celsas nihil

iniustum facere, qui proprios suos ritus observat :unde

consequens est injustos non esse Scythas .cum ex patrns

institutis homines devorant : et Indos illos ,qui pietatisesse

putant parentes comedere , rc^te facere ,aut saltem non

injuste. Et quidem Herodoti testimonium affert, quodhuic

opinioni favet, debere quemque patriis legibus obsequi; et

probari ipsi videntur Indi iUi CaUatice qui suos parentes

de vorant ,quique rogati a Dario qua mercede hanc legem

abrogarent , magnis clamoribus j usserunt bona verba dicere.

1 Cor. IX, 9.



COMRV Cr-LSUAI LIB. v. 555

XXXVIf Itaquc cu.„ du,x gcncralhn sint lcgcs, natura.nltcra cujus Dcus auctor

, altcra urbiLus script: data;Xcnpta d.v,n..c non advcrsatur, illa,„ dccct a civibus obscr-

va ., ct leg.bus cxtcris antcponi : scd ubi scriptx lcd Icxatur. hoc cst Dci contraria pr.cipit, vide a'„ nonl.t o

vebt, u sc.-.pfs lcg.bus valcrc jussis, spreta,,uc Icgislato-rum voluntate, soii Dco lcgislatori parcatur. ct fx ciuspnccnpto v.ta componatur

, ctiamsi id facicntcm pcricu lalaborcs .„nu.„cr., n.ors, ignominia manercnt. Cum cnim

ea. <,u,x Deo placcnt, sa^pc diversa sint a quibusdam lci-bus pro soc,etatc constitutis, ct impossibile sit Dco sinTule quaru^dau, legum latoribus placcre; absu,-dun. Jria t.oncs.l aseo„tc„,nerc quibus rcrum on.„iu,„ cond lopla er. potcst; dlas autcm eligcrc, quibus, placcndo impieg.bus earumquc fautoribus

, Dco displicfrcmus. Jamral,o„,

co„sc„ta„eum cst i„ aliis rebus iatura, legcm Z.l.lcxcst. leg.-ipta,etabhomi„ib„scontraDcTl'e':m

la

^antcfcrn; quanto magis id in Dei lcgibus facicndZest? No„ .g.tur, ut /E.hiopes, qui circa Meroe„S ^^7ovem ct L,bcrum, quos solos deos illis ag„osccrc "m

.

adorab,mus; nc.uc omnino dcos .^thlopicos /Et 1. opum ntu vcnerab,m„r; ncquc , ut Arabcs , Ura„iam et B c-

.,.„, solos pro dns habebimus; „cq„e nobis deornm locoeru„t .., .n q„,bus sexus disti„g„itur (Arabes c„im Ur,n am p..o fcem.„a et Bacchum pro more col„„t )

:

" ^"t /Egyp,, om„es, dcos reputabimus Osiridem ct Wden

•'

neque d„s accensebimus,ut SaV.is placct , Minc,- ,„ rrsir.sc.s qu,dcm Naucratitis alia

Nu,ii„a, ^ccc.tio

L, .tcm Serap.„ q„i .....^,,,^ j,^^^

l^- -

:::

•^"•.'^ "•—~um „«„ rcfcrem„s Deu.„ rli;em,q„,a„.ca noncrat, qui notus an.chac homini;; „«„^' Necp.ce,.,mDeir,li..sq„i,..,,„,„.,„,,,^J--

* Colos. I, r5.



556 ORIGENIS

» creaturae , » idcirco recens est,

quia recens visus est

homo fieri : constat enim e divinis scripturis eum esse re-

bus creatis omnibus antiquiorem; siquidem in mundi crea-

tione fuerit ille, cui Deus dixit : « Faciamus hominem ad

»imaginem et similitudinem nostram*. »

XXXVIII. Verum ostendere juvat justam Celso causam

non fuisse cur diceret domestica cuique et patria servanda

esse instituta. Ait euim ab /Ethiopibus qui Meroen habi-

tant duos dumtaxat deos coh , Jovem et Liberum ; item

duos ab Arabibus , Liberum ,quem colant .^thiopes , et

Uraniam quce ipsis propria est : unde nec iEthiopes Ura-

niam , nec Arabes Jovem pro Deo habent. At rogo , si quis

^thiops ahquo casu apud Arabes degens impietatis accu-

saretur quod Uraniam non adoraret , eaque causa in mor-

tis periculum incurreret, utrum ille male deberet mori , an

patrios violare ritus? Si contra patrios ritus facere debet

impius erit Gelsi judicio : sin ad supplicium trahi se patia-

tur . dicat Gelsus qua ratione ^thiops ille mori praeoptet

nescio an illam inde ducere posset ,quod ^thiopum philo-

sophia doceat immortalem esse animam donarique mer-

cede pietatem eorum ,qui ex patriis legibus pro diis habi-

tos venerantur. Atque idem dicere liceat de Arabibus ,qui

fortuito ad _^thiopes Meroes incolas venissent. li enim ,

cum Uraniam et Liberum solos colere didiceriut, Jovem

cum .^Ethiopibus non adorarent : hacque de re si impii au-

dirent et ad mortem ducerentur, quid eos facere juberet

ratio , dicat Celsus. Quas autem de Osiride et Iside pervul-

o-arunt fabulas, eas recensere supervacuum est nec hujus

temporis. Quantumvis ill^e sensu allegorico expHcentur

docebunt nos id unum , cultu aquam prosequi ,quae res est

anim® expers, et terram, quam pedibus homines et caeterae

animantes calcant. Sic enim, opinor, utrumque transfor-

^ Gen. I, i6.



COMRA CELSLU LIIJ. V. 55y

mant, Osiridem quidem in aquam, Isidcm vero in lcrram.

Ad Scrapidcm quod allinct, ct dc quo longa est parum sibi

constans historia,pauci dies sunt cum in medium venit

idque quibusdam Ptolemrei artibus, qui illum in Alexan-

dria veluti conspicuum Deum exhibcre voluit. Ait Nume-nius Pythagoricus describcns quae ejus natura sit, illum

substantiai omnium quae in rerum natura sunt esse partici-

pcm,tam animalium quam plantarum : ita ut magi , vene-

fici, daemones incantati conspirassevideantur cumstatuariis,

ut illum profanis ritibus pra^stigiisquc daemones advocanti-bus Deum cfficcrent.

XXXIX. Quaercndum igitur est quid rationis compos,

mansuetum, omniaque ralione duce facicns animal man-ducare conveniat et non manducare; non vero quasi sorte

quadam colendae oves, aut caprae, aut vaccse; quamquamhis abstinere fcrcndum est

, quippe ex quibus multum utili-tatis homincs percipiunt : scd crocodilis parcere eosque

nescio cui fabuloso numini consecratos judicare , rcs est

longe stultissima. Nam quid insanius quam feris parcerequae nobis non parcunt , et animalibus cultum tribuere

quac nos devorant ? Verumtamen Celsus eos probat,qui de

venerandis crocodilis patrias observant leges, nec ulloeos

scriptorefellit; Christiani veroilli vidcnturredarguendi, qui

nequitiam execrari^ vitiosa facta fugere docti sunt et virtutem

colere honorequc prosequi ut aDeo gcnitam Deique filium.

Neque enim existimandum est, quia sapicntic-e et justitiai

nomina fceminina sunt, eas idcirco esse foeminas. Nam sa-

pientiam credimus nos Dei esse fdium , testante vero ejus

discipulo his verbis : « Qui factus est nobis sapicntia a Deo,))ct justitia

,et sanctificatio et redemptio* : » et quamvis

illum appellemus « secimduQi Deum, » sciant secundi Deinomine nihil nos intelligere aliud quam virtutem virtutes

^ I Cor. I, 3q.



558 ORIGE>{IS

omiies complectentem, et rationem in se continentem quid-

quid rationis est in rebus,qu?e juxta naturam et prsecipue

et ad universitatis utilitatem factae sunt. Hanc rationem di-

cimusanlma? Jesu^prae Cceteris animabuS;, consociatam et

conjunctam fuisse; utpote qui solus rationem ipsam, sa-

pientiam ipsam, justitiam ipsam summe participare po-

tuerit.

XL. Quoniam vero postea Celsus de diversis legibus ad-

dit, recte Pindarum dixisse , legem omnium esse regem

nos etiam hac de re disseramus. Heus tu , ecquam le^-em

dicis omnium esse regem ? Nam si de legibus loqueris, qui-

bus urbes singulae astringuntur, falsum hoc efFatum erit :

non enim lex eadem omnibus imperat; et dicere debuisti

leges omnium sunt reges. Nam in singulis gentibus est ali-

qua lex, quae omnium rex est. Sin legem proprie sic voca-

tam intelligis, haec natura quidem est omnium rex : tametsi

sicut sunt latrones qui leges violant , sic illam nonnulli

detrectant latronumque more sine ulla justitia vivunt. Ita-

que nos Christiani, qui legem agnoscimus natura omnium

regem et quae eadem est ac divina lex , ad illam exigere

mores conamur, atque adeo leges impias rejicimus.

XLI. In iis quae sequuntur apud Celsum, quamvis per-

pauca Christianos tangaot , ad Judoeos autem spectent fere

omnia, illa tamen videamus : « Si Judoei , Inquit , hac mente

^suas leges firme retinent , ncn sunt illi quldem reprehen-

«dendi; sed potius iHI,qui , suis relictis , Judaicas obser-

»vant. Sin autem se efFerunt quasi majore sapientia prce-

»diti, aliorumque societatem quasi non perinde puram

» aversantur ,

jam audierunt eorum de coelo sententiam , ut

»caeteras praetermittam , sibi propriam non esse,eamdem-

»que, teste Herodoto, apud Persas viguisse. Mos cnim illis

» est, inquit

, in celsissimis montibus victimas Jovi mactare,

y>Jovem appellando totiim lioc cceli convexum, Atqui parum



CONTRA CJiLSUM LIB. V. 5o(J

»interesse arbitror Jovem appellari , aut Exi3elsum , aut

))Zencm , aut Adonai , aut Sabaolh , aut Ammonem ut

))yEgyplii vocant , aut Papaeum ut Scythae. Nequc etiam

))anis proplerea fuerint sanctiores,

quod circumciduntur;))huncenim usum /Egyptii et Golchi prius hahuerunt : ne

» que quod porcina carnc ahstinent , hac enim et /Egyptii

» nec solum ea , sed etiam capris , ovihus , hohus et piscihus

»ahstincnt; Pytliagoras vero ejusque discipuH fahis et ani-

» matis omnihus. Nec vero cos Deo prohari cordique esse

» prae cacleris credendum cst , aut ad illos solos mitli Ange-

»Ios, quasi fortunalam quamdam regionem ohtinuissent.

»llIos enim et eorum regionem videmus quid gratia^ acce-

» perint. Facessat ergo grcx ille suac arroganlia^ pcenas luens ;

» si quidem non cognoscit magnum Deum ^ sed a IMoysc fas-

»cinatus et deceptus , se in ejus disciphnam magno suo

» malo dedit. »

XLIl. Atque * his , ut perspicuum est , Celsus Judaeos

criniinatur, quasi falso se putarent peculiarem esse,

prse^

ca^teris gcnlihus , summi Dci portionem; et illos incusat

arrognnliai, quod Dei magni cognitioneiii, quam non ha-

hcnt glorientur; cum contra fascinati a Moyse ct decepti

suo magno malo se in ejus disciplinam Iradidcrint. Sed a

nobis jam supra saltem ex parte dictuui cst, quam augusta

,

quam eximia fuerit societatis Judaicai ratio , dum essent

apud eos , quasi tolidcni symhola, Dei urbs et templum sa-

cra^que ihidcni cl in altari ceremoniae poragi solitae. Quod

si quis animo consilium lcglslatoris contemplalus , et ad

ejus ordinatioliem Judaicos morcs exigens , illos comparet

cum c.Ttcraruju gentiinn agendi ralionc; nnlla gcns est

qu:e niagis illi admiratione digna vidcalur. lllinc enim,

quautum intcr homlncs ficrl potcst , cxpulsa fuerant qua^-

cumquc gcncri huuiano inulilia sunt, retenta illa sola, ex

^ Vidc n. Giiillon, lom. ii,pag. i88 cl scq.



56o ORIGENIS

quibus capi fractus polerat. TJnde apud eos nec athleta-

ram,nec scenicorum , nec circensium erant certamina :-

non foeminae, quae suam venderent formam cullibet inanem

voluptatem quaerenti atque adeo constitutis propagationis

humana) legibus injuriam inferenti. Et illud apud eos quale

fuit, doceri jam tum a teneris unguiculis sese supra natu-

ram omnem sensibilem evehere, inclusum in ea Deum non

existimare, sursum illum et supra corpora quserere ? Tum

quanti fuit , vix natos et adhuc balbutientes didicisse animae

immortalitatem, subterranea tribunalia , mercedem recte

viventibus destinatam? Quse quidem omnia pueris et pue-

rilia sapientibus veluti sub fabularum involucro narraban-

tur,- sed erga eos, qui diligentias inspicere haec arcana et

in hac inquisitione proficere volebant, hae ut ita loquar fa-

bulac transformabantur in veritatem, quae iis involuta erat.

Certum quoque est eos , ut populam decebat qui Dei portio

vocabatur, despicatos esse omne divinationis genus, utpote

qua decipi homines solent, quaeque a malis daemoniis po-

tius,quam a praestantiore quadam natura proficiscitur ; et

rerum futurarum notitiam ab iis viris esse sciscitatos, quo-

rum animae propter summam suam integritatem supremi

Dei Spiritum acceperant.

XLIII. Tum istud , neminem ejusdem religionis posse

diutius sexennio servire, quam rationi consentaneum, quam

erga herum et servum juste constitutum sit, quid attinet

dicere? Non igitur Judaeis eadem est ac caeteris gentibus

ratio suas flrme retineudi leges : imo damnandi essent, si

suarum legum excellentiam non sentirent , si eodem modo

atque reliquarum gentium leges , sibi scriptas illas esse exis-

timarent. Itaque velit nolit Gelsas, Judaei sunt majore sa-

pientia praedili , non solum quam vulgus hominum , sed

etiam quam hi qui pro Philosophis habentur. Hi enim licet

praeclara multa disputent, ad simulacrcrum tamen daemo-



CONTRA CFLSTM LIR. V. 56

numcjuc cultum prolabuntur; Judicorum vcro vcl vilissimus

in solo Deo mcntis aciem dcfigil; atquc hac de causa me-rito se c/ferunt, et allorum ut impiorum et profanorum so-

cietatem aversantur. Utinam contra lcgcm non peccassent

occisis primum Prophetis , dcin Jesu per insidias sublato :

nunc habcremus coulcstis ilhus civilalis exemplum, quamPlato meditatus quidem est, sed nescio an tantum potuerit,

quantum Moyses ejusque successores, qui genus electum,

gentem sanctam Dcoque dicatam pura doclrina imbucruntet

ab omni superstitione avocarunt.XLIV. Quia vero contendit Celsus quibusdam gentibus

communia esse cum Judxis, qua^cumque isti augustiora

habent, age,haGC quoquc consideremus. Putat igitur unumet idem esse

,ccelum aut Dcum colere, aitque Persas

, quiJovi in celsissimis monlibus victimas mactant , idem facereac Judaei. At

non videt a Judîs , ut unum Deum , sic unamorationis domum

, unum holocaustorum altare, et unamsacri sullitus aram

, et unum Dei summum sacerdotem agni-tum luisse. Nihil igitur Judaîs commune est cum Persis incelsissnnos montes, qui multi sunt , ascendentibus , ibiquesacra facientibus Icgis Mosaicae sacris omnino dissimilia.

Quq)pe figura rcrum ccelestium et

umbraerant^ illa sacraqua) peragebant Judacorum saccrdotcs ex legis prc-escripto

,

sed clam et occulte explicabant qu.-e mens esset sacrificio-

rum, et quarum rerum signa esscnt. Persa igitur totumhoc coeli convexum appellent Jovem , nos vero nequc Jo-vem, neque Deum dicimus esse ccelum; ut qui scimus na-turas quasdam Deo infcriores supra cffilos atque

adeo supranaluram omnem sensibilem elatas fuisse : dc quo istud in-lcll.gnnus

: « Laudatc Deum , coeli ccelorum , et aqua^ qua^» super coelos sunt laudent nomen Domini -. »

XL\. Pauca etiam de eo disseramus, quod exislimat

îfebr. vnr, 5. — 2 P,al. cxLrtii, 4.



COMIiV CKI.SHI LIU. V. 3(55

boris ciil: seivatum vero et conjunctum cum iis quibus-

cum penl. conjungcrc solcnt , efficiet id quod incantatores exquarumdam vocum pronuntiationc spcrandum esse prsdi-cant. Idcmdiccndum est dc voccSabaoth in incantationibusIrequentcr usurpata. Nam si pro ca dicatur, Dominusvirtu-tum, aut Dom.nus e.xc.cituum , aut omnipotcns (diverseemm.llam .ntc-prctos explicant), nihil proficitur : quod se-cus acc.dct

,ut affirmant harum artium consulti , si proprin

sua hngua p.-onuntietur. De Adonai idcm quoquc diccre li-

cct. Jam s. ncque Sabaolh, neque Adonai translata in eams.gmficat.oncm,quam

Gra^cehaberevidentur.nihilcfficiunt •

quanto m.nus efficient, quanto minori vi..tute erunt apudeos qui, n.hil intercsse autumant, Jovem aut Excclsumaut Zenem

,aut Adonajum, aut Sabaoth appellari ?

ALV/. Atque L-ec aliaque id genus arcana i„ causa fue-runt,

cur Moyses et Prophetx vetarent' , ne aliorum dco-rumnomcn profcr.-ct..r ore

, quod soli Deo preces fundereprofitcbatur, et eorum memoria in corde scrvaretur, quod avan.s cog.talionibus vanisque dictis purum sc pra.stare di-d.cerat. Ha.c etiam faciunt

, ut qu.evis tormenta pcrferremal.u.us

,quam Jovem confilcri Deum. Neque enim puta-

mus cumdcmJovem essc ac Sabaoth ; imo ne quid divinuu.

qu.de... essc Jovcm. sed d.-emonem qucmpia.n ct hou.ini-

i>us el vero Dco.ufensum, quisehoc nominc decorari gau-

det. Et Ammo.,cm licet /Egyplii nobisintcntata morte ado-randu... p,-oponerent

, nio.i pra.opt:,bi.nus, quam Dcumappellarcd.mo..cm illum

, qui hoc ..omlnc p,-ocuI dubio/HTpt.ac.s

q.ubusdamincanlaliouibus i.ivocatur. Dicautcthcyt hrc Pappxum esse s..mm..m Deun, : nos illis fidem nonhabcb.mus. Nan, p„.,i„„„ q.iidcn essc univeisita.isD „sed „egam..s proprium cj..s esse nomcn Papp.-cu..,

, quo .,o

'-

n-.e dclcctaturillc. qui Scy,har,.n, soli.lliues, „atio..l„*Kxo(l. xxni, t3. Psnla,. xv,

.J.



CONTRA CliLSUM LliJ. V. 565

circumcisionem octavaediei praecipuam esse; qux vero non

fit oclava die , non fieri nisi pro circumstantia. Ac forte

usurpata est propter Angclum qucmdam genti Judaic^ in-

festum , qui incircumcisos laedere poterat , nihil poterat

vero circumcisos. Quod quidcm dicet aliquis indicari ex

iis qude scripta sunt in Exodo, ul>i Angclus, antequamEIia-

zar circumcideretur, vim inferre Moysi legitur voluisse

nihll vero potuisse , illo circumciso. Quae res cum Sepho-

ram non fugeret, accepto lapide filium suum circumcidit

dixitquc secundum vulgata quidem exemplaria : Sangaiscircamcisionis filii mei stetit; secundum flebraicum vero :

Sponsassanguinam ta miliies\ Noverat enim hujusmodi illum

esse Angclum,qui aliqua posset ante eflusum sanguinem

,

sed cujus potestas circumcisionis sanguine coercerctur.

Qua de causa dixit ; Sponsas sangainam ta mi/ii es. Sed haec

quae etpaulo curiosiora videntur, nec vulgi auribus accom-

m«data, hactenus dicere ausus , unum duntaxat addam

quod Christianum decet, et postea ad reliqua pergam. Mihi

videtur aliqua illius Angeli fuisse potestas in eos e Judeeis

qui circumcisinon fuerant et inomncs generatim,qui crea-

torem solum adorabant, donec Jesus corpus non assump-

sit; sedpostquam corpus suscepit, istudquecorpus circum-

cisuin est, irrila illius Aiigeli facta est potenlia in eos qui

cjusdcm Dei cultum amplexi non circumciduntur. Hancenim extinxit Jesus inelFabili sua divinitatc. Quocirca ejus

dlscipulis vetitum est ne circumcisionem acciplant , illls-

que dictum est : « Si circumcidamini , Christus vobis nihil

wproderit ^. »

XLIX. Ncque vero se efTerunt Judoii de porcorum absti-

nentia quasi res esset magni momenti ; sed quod mundo-rum immundorumque animalium naturam docti , causamhujus disciiminis perspectam habeanl , et quare sus in im-

J r.xo.l. IV, i/i , -iS. — 2 Galaf. V, a.



56G OKir.KNIS

mundis censeatur. A.tque haec quarumdam rerum fuerunt

signa usque ad Jesu adventum : post quem , cum ejus disci-

pulus nondum arcanam eorum rationem cognosceret dice-

retque : « Nunquam manducavi omne commune et immun-

»dum, » audiit : « Quod Deus purificavit, tu commune ne

»dixeris*. » Nec igitur Judaeos, nec nos ferit quod Celsus

de sacerdotibus ^Egyptiis refert , eos nonmodo suibus, sed

etiam capris , ovibus , LoLus et pisciLus aLstinere. Cum id

quod in os intrat , non coinquinet hominem , nec esca nos

commendet Deo^,* aLstinentiamnongloriseducimus , neque

gula ad comedendum adducimur. Itaque valsant per nos

Hcet Pythagorici qui animatis ahstinent. Vide autem quam

dispar sit Pythagoricorum animatis aLstinentium et nostro-

rum Ascetarum ratio. IIH enim animatis aLstinent propter

faLulam de migratione animae in varia corpora.

Atque aHquis tam stultus et amens

Ut sacris operans sua pignora inactet ad aras.

Nos vero^ siquando aLstinemus , id a noLis fit , ut castige-

tur corpus et in servitutem redigatur \ Quippe vohimus

« mortificare memLra quae sunt super terram , fornicafio-

»nem^ immunditiam , HLidinem , affectus, concupiscen-

» tiam malam ^: » et nihil non experimur, ut facta carnis *

mortificemus.

L. Pergit Celsus : « Nec eos Deo proLari cordique esse

»prse caeteris credendum est , aut ad iHos solos mitti Ange-

» los, quasi fortunatam quamdam regionem oLtinuissent.

» Illos enim et eorum regionem videmus quid gratiae acce-

rt perint. » Sed hanc gentem Deo proLatam fuisse inde ar-

guitur, quod etiam ii,qui sunt a nostra fide alieni , sum-

mum Deum appellent HeLrasorum Deum; quodque, quam-

* Act. X, 14 , i5. — 2Matth. XV, 11. i Cor. viii, 8. — * Id. ix , 27.

— * Coloss. III, 5, - ' Rorn. vni, i3.



COIVTRA CliLSUM LIB. V. 7}(]n

vis parvo numero superfaerint , rcliquiae lanien divina po-

lestate servatae fucrint incolumcs : ita ut nihil ab Alexandro

Macedone passi fuerint , tametsi propter fcedera quiedam et

juramenta contra Darium arma capere recusaverint. Quinaiunt summum Judaeorum pontificem sacerdotali vestc in-

dutum al) illo Alexandro adoratum fuisse , dixisseque

Alexandrum sibi per somnum visum esse quempiam eadem

illa veste ornatum, qui ipsi prcTedixerat , se totam Asiam ar-

mis esse suLacturum. Nos igitur Christiani afTirmamus

Judieos pra3 casleris Dco placuisse et fuisse proLalos : hancautem tutelam gratiamquc ad nosmigrasse; postquam Je-

sus in eos qui e gentiLus crcdidcrant , virtutem transtulifc

quae prius apud Judaeos erat. Hinc est quod , licet multa

tentarint Romani ut Christianos pessumdarent , consllium

tamen ad exitum perducere non potuerunt. Pro illis enim

pugnaLatDei manus

, volentis ut ex uno Jud.Ta3 anguloverhum suum in totum genus hominum propagaretur.

LI. Sed quoniam pro viriLus ad Celsi Judaeos eorumquc

dogmata insectantis calumnias respondimus^ age , sequen-

tium examine oslendamus arroganticC verti non deLere,

quod noLis magni Dei nolitiam vindicamus; nos Moysis aut

ipsius Jcsu noslri Salvatoris pracstigiis non fuissecircum-

ventos; quin potius nos magno nostro commodo Deum in

Moyse loqucntcm audire , et Jesum, quem Deus ipse Deum

esse testatur, ut Dei filium recipere, cmn spc fore , ut, si

cjus pr;cceptis vitam componimus , maxima Lona conse-

quomur. Quac vero nos hic inlerrogat, « unde venianms?

»quem haLeamus ducem ? quacnam sit ejus lex? » ea luLens

pncteroo. ILtc enim omnia jam occupavimus. Quod ait

nihil nos dinbrre aL /Egyptiis,qui aut hircum, aut arie-

tem, aut crocodiluui;, aut Lovcm , aut hippopotamum , aut

cynocephalum, aut felem colunt, ipsc viderit et si qui iii

eadem ac ille sententia vcrsatur. Nos pro virili pluriLus



5G8 ORIGENIS

supra cultus Jesu a noLis tributi rationem reddidimus, prrt-

Lavimusqae non fuisse meliorem partem ad quam nos ap-

pllcaremus. Gum autem in Jesu doctrina contendimus

inveniri puram et ab omni mendacio vacuam veritatem

non nos ipsi , sed doctorem nostrum commendamus , cui

multis argumentis summus Deus ,prophetica Judaeorum

scripta , ipsamet rerum evidentia testimonium perhlbent.

Tot enim ab illo fieri non potuisse sine Deo miracula, ma-

nifestum est.

LII. Qua3 nunc Celsi verba animus est excutere , hyec

suot : « Sane relinquamus ea,quae contra illos de suo ma-

»gistro afferri possunt. Demus illum vere esse quemdam

» Angelum. At venit-ne illeprimus ac solus? Analii prius ve-

» neruntPSi responderint solum venisse,, mentiri secum pug-

» nantia arguentur. Ssepe enim et alios venisse pra^dicant

»nempe sexaginta simul , aut septuaginta,qui cum facti

» fuissent mali , vincuUs sub terra constricti suorum crimi-

»num pcenas luunt, et ex eorum lacrymis calldos fontes

»exoriri. Et ad hujus sepulchrum alii unum , aUi duos fe-

» runt Angelos venisse nuntiatum mulieribus , illum e mor-

» tuis surrexisse. Dei enim fdius , credo , non potuit sepul-

» chrum retegere , et alio opus habuit qui lapidem remove-

» ret. Alter adhuc Angelus fabrum admonuit Mariam esse

«gravidam. Alter etlam jussit, accepto puero, fugam ca-

»pessere. Et quorsum ha3C tanta dlHgentia? Quid opus est

» enumerari omnes,qui ad Moysen et ad aHos ex ipsis missi

» sunt ? sin igltur mlssi sunt et ahi,planum est et hunc ab

»eodem Deo missum esse. Volo etiam iUum ob res majoris

«momentl legatum fulsse, aut propter peccata Juda^orum ,

»aut propter interpretatlones qulbus suam reUglonem de-

»pravarent, aut propter morum improbitatem. Haec enim

»sublndicare videutur. »

LIII. HcTc ut refeUerentur , satis quidem essent quae su-



COIVTRA CELSUIVI LI/}. y. ^r

pra dicta snnt ul.i scorsim dc Salvatore noslro Jes!Chnsto contra Cels,™ scrmoncm fcci«..s : sed nc vidcniur al.,„.d cjus sc...>ti p.-..cto...„itlorc

. quasi nihil

noUssset quodrcspondcamus,- agc,ctia„.i eal„, itc.-arc Celsocogcntc „ecesse sit, ,a„,cn ,,.«.„ ,>„icrinn.s pauci, disscT.mus. Fortasse iisdcm de ,.cLus disputandi suecur..; l,

^"

1-m novurn ct dilucidius. Ac pri.nun. alt se « relinc 1':

cr p.cuu.n ta,nen cst cx iis qu« sup..a dixit, nil.il ab ilio

F-tcrn..ssum esse ,uod objicere pltuit. Hoc vero fu Ichcma ..hcto...cu„,. Sed nihil „obis dc nostro Salvatorexprobrar, possc, cp.iquid illc crin,i„a..i vidcatu,. tl

ritea, quac de ,IIo pr.Td,cta ct scripia sunt. Dcinde ouasi

'^njuu,dlum vere essc qucmpia.n Angclun.. „ Verum ii

haus..nus, s.qu.de.n ad totum gcnus humanum advenitverbo suo ct doctrina, prout cum quisquc caperc pot"quod qu,dc.n opus „on fuit sin,plicis Angcli/scd!; .

'

"tp ophcta Ioq,..t„r

, „.«,„.• ,„„,•,•,,N^ntiavit e„im h !

"i.ij,.iuiii

uc iiiij, Dei et omnium i)ircnfi\r/.nc;i;ncmpc ut ,,.,- vita.„ i,. pu..a religioue dc cr nt .T ^'

recusa.cnt,, longe d,sccdcrc„t a Dco, ct incredulitate suis.b, v,am ad ex.t.um facerent. Postca , . si Anoclus l!>» "t -ste cjui ad homines vcnit, venit-ue illc ^ Vs !

t^»i;'^

=' an alu prius vencrunt ? »

Quod ut..umq„e pl ^1 eulare s.b. ,.dctur. Ac licct „cmo vere a.niia„,.;; ^hr,s.„m solum advcnlsse, tamcn Celsus ait, „ si Lc"

»vc,„ssc solum,» alios ab l.o.ninibus visos fuiLe.'-'>

•r.m, p,.o a,.bit..io sibi ipsc lespoudens

: « Adco „o,,^ Isiii. !X, 5.

VIII.

24



5-^0 ORIGLNIS

))dicunt, incjuit, solum lUum inter homines advenissc, ut

» qui sub obtentu doctrinse nominis Jesu a conditore desci-

)) verunt ut inferiore , et ad quemdam Deum et patrem lia

»jus, qui missus est , tanq-jam ad praestantiorem adjunxe-

))runt sese; ii affirment et alios a conditore ad genus

)) humanum legatos fuisse. » liic,quoniam Lona fide disputa-

mus , fatebimur Apellem Marcionis discipulum ,hnereseos

cujusdam auclorem, et litteras Judaicas pro fabulishaben-

tem , dixisse hunc solum ad hominum genus advenisse.

Unde cum Celsus affert venisse et alios, nihil contra illum

facit,qui sohnn Jesum a Deo ad homines advenisse ait, et,

ut modo dicebam , scriptis Jadaicis fidem abrogat incredi-

biUora referentibus. Muho minus autem admitteret ea, qua?

Celsus ex hbro Enochi male intellecto adducit. Quare nihil

dicit Celsus unda efficiat nos mcntiri et pugnantia loqui

quasi doceremus et Salvatorem nostrum solum, et ahos

sffipe muUos advenisse. Ubi autem de Angehs qui ad homi-

nes missi sunt verba facit , confuse admodum in testimo-

nium citat quae ex hbro Enoch obscure didicit. Hunc enim

nec legisse videtur nec scivisse libros Enoch in Ecclesiis

non omnino divinos judicari : indetamen id iUum accepisse

arbitror ,sexaginta aut septuaginta simul descendisse et

malos factos esse.

LY. Sed etiamsi benignius cum iUo agentes suggereremus

ea qua3 in Genesi scripta sunt et qua3 ipse non vidit,nimi-

rum « hlios Dei videntes fdias hominum esse pulchras,ac-

))cepisse sibi uxores ex omnibus quas elegerant* :» nihilo-

minus iis, qui mentem propheticam capere possunt, per-

suadebimus, id quod ahi cuipiam ante nos visum est , illic

sermonem esse de animabus cupidis hujus humana^ vitffi,

quam per figuram fihas hominum appellavit. Coeterum quid-

quid sit de fdiis Dei hhas hominum concupiscentibiis ,nihil

* Cen. VI ,2.



^-ti ORIGliNlS

Vis aliquld occultari relegendum ab iis qui praedictas illas

resurrcctionis parles scrutari meditantur , id vcro non est

hujus institiiti, et convenit potius Evangelium commenta-

lariis explicanti.

LYII. At vero mira quaidam interdum homlnibus appa-

rerenarrante Grtecis non solum ii,qui fictionis nomine sus-

pecti sunt , sed etiam qui philosophiai ex animo studere et

quai comperta habebant bona fide narrare profitebantur.

Nonnulla hujusmodi legimus apud Chrysippum Solensem,

nonnulla de Pythagora. Nec desunt recentiores, apud quos

similia videre sit , ut apud Piutarchum Chaeronensem in H-

bris de Anima , et apud Numenium Pythagoricum in se-

cundo de immortahtate animns hbro. An cum Gra3ci, et prae-

sertim Gra^corum phih)sophi quid simile referunt , nihil in

eis reperitur quod joco et risu dignum sit, nihil quod pro

fabuhs et commentishaberi oporteat : cum autem viri Deo

unlversorum devotl,quique tormenta omnia , mortem ip-

sam perferre mallent quam ex ore mendaclum de Deo elabi

sinere , memorant ut oculati testes sibi Angelos apparuisse

ilh non judicantur digni quibus adjungatur fides, nec eo-

rum sermones In veris censeri debent ? At de iis qui sua fig-

mentaoblrudunt, vel de iis qui vera memorant , minlme

eequum est hujusmodi judlclum. Etenlm qui slbi a fraude

cavent , nonnisi tarde et rebus dib*genter consideralis et per-

pensis pronuntiant quosdam quidem scriptoresveranarrare,

quosdam autem in prodigiis quaj narrant mentlri et fmgere :

idque propterea ,quod non omnes prae se ferant not-am qua

bona eorum fidesdignoscatur; nec omnes aperte profilean-

tur se fio-menta et fabulas hominibus tradere. Hoc etiam de

Jesu resurrectione addendum , mirum non esse unum aut

alterum Angelum visum fuisse,qui illum resurrexisse nun-

tiaret ,quique curam gereret eorum qui rem IHam magno

suo commodo crediderant. Quin et mihi non absurdum vi-



CONTRA CELSFM Lin. v. ^-1

dctur eos, qui Jcsii rcsurrcctioni fidcm liabucrunt , ct quivitcT inlcgrltatc fugicndaque vitiorum colluvic insigncm sua3

fidci fructum percipiunt, Angclos liaLcrc comites et in sua

ad Dcum conversionc adjutores.

LVill. Invectus est etiam Celsus in id quod scriptum cst,

Angclum a monumcnto, ubi Jcsu corpus erat , revolvisse

lapidem. Qua in re pueri similis est locos communcs lus-

trantis quibus in aliquem declamltct. Et, quasi quld cxi -

miimi rcperissct, « Crcdo, Inqalt , Dci filius non potcrat se-

«pulchrumretegere, allum opus habuit qul lapidcm remo-

»verct. ), At nc quid solliclte in hunc locum invcstigcmnec allcgorias in pra^scntla de rebus ad scpulchrum pcrti-ncntibus cnarrans intcmpcstivc phllosophari videar, dc liac

historia hoc dicam unum, vcl prima fronte satls manlfcs-

tum csse, magis c dignitatc fulssc ejus, qui ad homlnumiildilatem resurgcbat

,ut infcrior

ct minister lapidcm sub-moveret, quam ut istud ipse faceret. Taceo nunc cos, quiVcrbomoliti fucrant insidlas

, qulque illud mortl traditummortuum ab omnlbus judicari , ad nlhilum redlgl volcbantnoluissc cjus apcrlri scpulchrum

, «it nemo Verbum post eo-rum insldlas vlvcns consplccrct : scd Angelum Dci qui sa-lutis humarine causa in hunc orbcm venci^t,

insidlatoribusfortlorcm fulsse, ct auxilio fulsse altcri Angclo, ad rcmo-vcndum gravcm illum lapldem; ut qui mortuum existlma-

bant Verbum, exploratum habcrent Illud Inlcr mortuos non

essc,scd vivere

,et sequi volentes co prrccedcre

, ubi illis

oslcndcrct rcliqua eorum, quac dlos docucrat inilio, cum

recens in ejus scholam ingrcssi, nondum capcre sublimiorapoterant. Postea nesclo quodnam causx su.Tpro^sidium spj-rct ex co quod addit vcnissc ad Joscph Angclum qul Mariamosse gravldam nunllaret

, et rursum eis , acccpto nato pucro,cui strucbantur insidl.T, fuglendcnn esse in yEgyptum. Jis-

dem dc rebus jam supra ad ca (,,kt dlxcrat, rcsnondlmu..



5^4 ORIu1:MS

Quld aulem sibl vult Celsus, cum ait scriptKras testari mis-

sos Angelos ad Moysen et ad aiios fuisse ? Neque enim video

quid istud ad ejus propositum conducat : priesertim cum il-

Ir.rum Angelorum nullus dederit operam, ut 2>ro virili ge-

rU) hiuiianum a peccatis averteret. Esto igitur alii Angeli

missi sint a Deo. At hic majus quid annuntiaverit , et cum

sceleribus Judaei se contaminarent, rehgionem suam per-

verterent , impie agerent, regnum Dei colonis aliis tradi-

derit, nimirum iis, qui in omnibus Ecclesiis suae ipsorum

salutis diligentem rationem haberent,quique nihil omis-

Scim rehnquerent, ut aversos a Jesu doctrina ad summumDeum vita integra doctrinaque vitae consentanea perdu-

cerent.

LIX. Deinde Gelsus : a Ergo idem Deus, inqait , Judaeo-

» rum est et istorum , » scilicet Christianorum. Et quasi rem

non confessam proLans , « quippe id magna Ecclesia,per-

» <^it , aperte confitetur , qufe etiam admittit ut vera , quae

» Judsei commemorant de mundi creatione, de sex dlebus,

» de septima in qua Deus , ut narrat Scriptura , requlevit

» ab operibus suis» in sui contemplationem se reciplens; ut

autem Celsus, quae scripta sunt nec observans nec intelli-

gens , ait, requievit : qiiod nusquam scriptum est. Sed de

mundi creatione et sabbatismo, qui post eam Dei populoreservatur , arcana est, alta, et difficilis disceptatio. Deinde

Celsus, opinor, ut volumen amplificet adeoque majus pre-

tium addere videatur, multa inutlHa congerit : ut puta no-

bis eumdem esse primum hominem, qui Judaeis est, et ab

illo genealogiam pari modo nos ducere. Neque scimus quae

« illse insidia} sint, quassibi fratresmutuo comparaverunt; »

quamquam scimus Cainum Abeli , Jacobo Esavum insidlas

paravisse. Nam nec Abel Caino, nec Jacobus Esavo insi-

diatus est, quod tamen factum esse oportuit , ut Celso lo-

cus esset dicendi , « nos perinde ac Juda30s loqui de insidiis



CONTRV CMl.SUAI LIB. V. ?-5

«quas fratrcs miituo slbi struxcrunt. » Volo aulcm a nobls

qucniadmodum a Jud;ris narrari profcctlonem in ./Egyp-

lum,ct cx M^yiUo cgressum

, quam Cclsus pcrpcram ap-

pellat fagam; cpild inde contra nos aut contra Jud<TOS? Ubi

videlur ille sibi naclus occasionem nos velllcandi , Hcbr.-co-

rum ex yEgypto cgrcssum vocat fugam; ubi vcro rcs pos-

lulabat, ut plagas, qulbus Dcus yEgyplum afnixlsse tradi-

tur, expenderet, sllentium aflectat.

LX. Caeterum,

si nos accurate respondere oportet ad

Celsum , opinantcm eamdem nostram esse ac Judseorumde his rebus sententlam

, dlcemus in confesso esse apudutrosquc, Ilbros dlvino Splrltu fuissc scrlptos : de illorum

autcm librorum inlerprctallonc nos cum Jud.xis dlsscntlrc.

Quippe non ut Judapi vivimus, negamusquc mcntem legis

contlneri sensu, quem legum littera pric se fert. Quln imo

afllrmamus,« cum Icgltur Moyses, velamcn posltum esse

«super cor corum *, » eam ob causam, qula legls Mosaicai

mens occultalur iis, qui viam a Jesu Chrlslo monstratamingrcdi recusarunt, Sclmus aulem, quando se quls ad Do-mlnum, qui Splrltus est, converterlt

, velamen auferri,

cumquc « rctccta facle Domlni glorlam velut In speculo'

)>intueri)) in IIIIs scnslbus quos llttcra Icgls

abscondcbatet in siiam ipsius glorlam glorl.e dlvlncc partlcipem fieri.

Nam id quod hic per figuram vocatur faclcs , apcrte lo-

quenti est intellcctus, in quo est interlorls hominls facles

qua),pcrspecto vcro Icgum sensu , tota lumine et glorla

resplendet.

LXr. Proscquitur Celsus : « Ncquc mc qulsquam putct»ignorare, quosdam quidem ex illis assensuros, eumdem»sibi, quem Judaeis, essc Dcum ; quosdam autem alium«admittcre illi contrarium et a quo iillus vcncrll. » At si

divcrsas Christianorum sectas Christianlsmi vitium esse du-

* 7 C.or. y , i5 t't Sfq.



^''"" ORIGEMS

cat,quldni otiam philosophiae vitio vertit sectarum philo-

sophicarum dissensionem et eam quidem non de rehus ni-

hili, scd de praecipuis? Cur non etiam medicinae crlmino-

sum est,quod in sectas scissa est ? Esto sint inter nos qui

Judaeorum et nostrum eumdem Deum esse negent : sed

non propterea accusandi sunt ilh, qui ex eisdem Scripturis

conficiunt unum et eumdem Judaeorum Deum esse et gen-

tium. Id ipse testatur Paulus qui a Judaeis ad Christianis-

mum accesserat : « Gratias ago Deo , cui servio a progeni-

» torihus in conscientia pura \ » Sit praeterea tertium genus

eorum scihcet, qui quosdam animales , ahos splritaales vo-

cant : suspicor autem hic eum spectare ad Valentini disci-

pulos. Quid inde contra nos,qui ah EccJesia stantes dam-

namus eos qulhus placet , sahilem ahos consequi , ahos

seternum perire, vi et constitutione Ipsius naturse? Largior

id quoque alios esse, qul vocentur Gnostlci , sicut Epicuri

asseclfe se ipsi appellant Philosophos. Sed quemadmodumvere philosophi non sunt ii

, qui providentiam e medio tol-

lunt; sic necdigni sunt Christianorum nomine, qui absurda

figmenta Jesuque discipuhs improbata Inducunt. Sint qui-

dam,qui quod Jesum receperint , idcirco se Christlanos

esse gloriantur; sed qui tamen etiamnum, ut Juda^orum

vulgus , Judaicam legem observari vohmt: quales sunt

Ebionaei , cum ii,qui Jesum e Virgine natum esse nobiscum

confitentur; tum ii qui istud rejiciunt contenduntque na-

tum esse ut caeteros homlnes : an culpa haec in Ecclesiae,

quam Celsus nominat vulgus , membra conferri potest? Ad-

dit quosdam esse Sibyllistas,quod fortasse audivit ex qui-

busdam, qui

,

cum vitio darent nonnullis quod Sibyllamprophetidem esse existimarent , ea causa illos nuncuparunt

Sibyllistas.

LXII. Postea coacervans varia nostrarum sectarum no-

* 2 Tira. I, 3.



CONTRA CELSUM LIB. V. \..

uiina,ait sc nossc quosdam cssc Simonianos

, qui Helrnenaut magistrum Ilelcnum coiontcs vocantur ndeniani. AtCclsum /ug,t, Jcsum a Simonianis non crcdi Dei f.Iium

sc<l Smionem illis csse Dci virtutcm. Multa noLis fabulanturdc illo hominc pro.Iigia

, qui sibi in animum induxcrat scs. nsdcm prxstlgiis utcrctur

, quibus Jesum usumputahat,simil, fore apudpopulum auctoritate. Verum ncque Celsusneque Suuon capcrc potuerunt, quomodo Jesus ut bonusvcrb. Dci colonus fcccrit

, ut magna Gr.xcarum, magua

Barbararum regionum pars doctri.ia. impleretur seminequa^ an.,.,a.u ab omni vitio abd,.ctam ad omnium Condi-orem adduccrct. Novit Celsus et Marcellianos a Marcel-Ima, et Ilarpocratianos a Salomc oriundos, et alios a Manamne

,ct alios a Martha : in quorum nullos unquam incidi •

quaniquam illud sit meum discendi studium , nt non solumdoctrmam

christianam divc.-sasque de illa opiniones; sedctiam divcrsa Philosophorum placita diligenter et ex animoinscrntatus fuerim. Mentionem fecit Celsus et eorum qniMarcoms dogmata scclantur

, ct ab illo Marcionita; vocatisiint.

LXIII. Dcndc ut et alios ph.res cognoscere vidcatur,n.t pro more suo . alios alium sibi

magistrum et d.-emoncm»nnprobe fingcrc,et in dcnsis tencb.-is versari, ubi sceles-

» t.o.-a et turpiora perpet.ant ^gyptiaci Antinoi sodalibus.»In us rcm ipsam attigissc mihi videtur , cum ait alios aliumsil-i pro magistro constitnere da;monem

, et in dcnsas i.M.o-rantia; tencbras devolvi. Qaod spcctat ad Antiuoum, qucmnostro Jesu comparat, qux dc hac rc snpra

dicta sunl,

hic'lo.are p.get. S.ibdit: ,, Se mutuo dicendis lacendisque in-

»jur..s laccrant p..osci„duntq..e,- et tanto in se inviccm dc-» fbgrant od.o

,ut „c mi.,imum quidem ccdcrcnt concordix

»causa.„ Ad ha.c jam rcspo.isum est sectas i„ pl.ilosophia

01 .n mcd.cna csse seclis aliis advcrsas. Q.,amq..am nos.



578 ORICEKIS

qui Jesu doctrlnam sequimur curamusque ut ejus praecep-

tis nostra cogltata , dicta factaque conscntiunt, « cura ma-

«ledicimur, Lenedicimus ; cum persecutionem patimur,

wsQstinemus ; cum Llaspliemamur , oLsecramus*; » nec di-

cenda tacendaque diceremus advcrsus eos,

qui aliter ac

nos sentiunt. Quin polius nihil est, quin faceremus ut in

viam reducerentur, sl fieri posset, ut soli Creatori adbse-

rescerent, ut omnia agerent quasi judicium subituri. Sin

illos aba a nobis sentientes persuadere non possumus , tum

dcmum huic de ilHs proccepto paremus : « Haeretlcum ho-

«mlncm post unam et secundam corruptionem devita;

»sclens quia subversus est,qui ejusmodl est , et dehnqult

»cum slt proprio judlcio condemnatus^ » Et proeterea qui

cogitarint « beatos esse pacificos, et beatos esse mites ^,

»

ii multum aberunt ut odio habeant Chrlstianlsmi corrup-

tores, eosque, qul In errore versantur , cavillando Clrcas

vocent blandosque veneficos.

LXIV. Suspicor autem Ipsum male Intellexlsse hunc

ApostoH locum : « In novissimis temporlbus discedent qul-

»dam a fide, attendentes splritlbus erroris et doctrinis dae-

»monIorum in hypocrisl lcquentium mendaclum , et cau

»teriatam habentium suam consclentiam ,prohibentlum

»nubere , abstinere a clbls, quos Deus creavit perciplendos

»cum gratlarum actione fidehbus^ » Male etiam acceplsse

vldetur quod audierat quosdam fulsse, qul il'is ApostoH

verbls contra reHgionis Chrlstlanae depravatores pugnarent.

Quoclrca dlcit quosdam apud Chrlstianos aurium cauteria

appellarl. Quod addit aHos quosdam vocarl cenigmata, id

nusquam comperlmus. Ad scandali nomen quod attlnet

iUud fateor in scripturis nostris frequenter occurrere , dici

soHtum de lis,qui simpHcIores et deceptu faciles a' sana

doctrlna dlmovent. At quosdam vocatos fulsse « Sirenas

* I Cor. IV, 12. —2 Tit. III, 10. - ^ Manh. V, 9. — * Tim. iv, 2.



COIVTIU CELSUM Llli. V. ^.„

» s.ltratices, salsilofjuas

, qu.-e ccra a.ires obsignarent, ct»qu.-c quos pcrsuaserant in sucs converterent, » id noLis in-

. compertum,,.t omniLns

, opinor, l.im vero Christianis quamh,Trct<c<s. Scd iilc

q„i scire se omnia jactitat , l>,x.c ctiam add.t: «Quamvis a sc invicem lantopere dissideant, lcedissi-

«misque convitiis niuluoselacessant,audi,-,stamenillos om-

» ncs diccntes:Mihi mundus crucif.xus est et ego mundo '

,

Atquc hoc solum e Pauli litterismemoria videtur retinuisse.(...r cn.m noi. alia sexccnta diceremus qua= similiter scriptasunt

:

ut .st..d,

« In carneviventes, non sccund,.m carnem»m,htamus (nam arma militia; nostra, non carnalia sunt

»sedpotentia Dco ad destr.,ctionem munitionum), consili,n

. destrucntes,

ot omnem altiludi.,em extollenlem se adver-» sus sc.entiam Dei \ »

LXV. Q,.oniam vero ait Christianos , etsi tantopere dis-s.deant, d.cere tamen omnes, «Mihi

m,.ndus crucif.xus est«elego m..ndo' ,»et hoc ipsum falsum esse demonstrabi-

mu., Sunt enlm scct.-c,qua= Pauli epistol.as non admilt,.nt

ut utr.que Eb.onxi ct Encra.it.-e dicti. llli igitur, cum Pau-l.nnpro sancto ct sapiento uou agnoscant, certe hoc cjusellat..m non usurpabuut, . Mihi .nundus crucifivus est et»ogo mundo.

» Mentit..r igit,.r hac in re Celsus. Et in -.ccusa.,da q.ndem sectarum disseutionc lempus tcit, sed nonm.h. v.dctur omnino explanare q.,,-c dicit, „cq..e explo..atumet perspectum habere, cur Christiani qui in reli..io.,eprogress,«nes fecerunt

, dicant se ph.ra Judxis cog..osc°erea.. v.dcl.cet q,.odeosdem libros adn.ittcndo alio sensu illos".tcrpretcntnr, an q,.od ,.os omnino resp.,ant. Nam utra-

que pa.-s suos in scctis pat.-onos habet. Postca : «Er.^oa^c^'niun, efamsi n,.llo dogmata illorum f..nda.nen,o^,i,:;:»l--.- .psau,mct cor..m doctrina.u inspeclcn.us. ,Vc pri-»n.un. d,sscren.lum dc iis

, qu. n.alc in.clligen.cs p"er ii.l



38o ORIGENIS

»ranliam depravant , insolenter gloriantes de rcbiis qnas

»nescinnt. Haec autem sunt. » Statimque sententiis qiiibus-

dam,quas in ore semper habent fideles , alias opponit ex

Philosophis dcprumptas; contenditque quidquid pulchrius

tribuitur Christianis, id a Philosophis melius et dilucidius

dictum esse , ut ad philosophiam rapiat eos qui capti fue-

rant dogmatis,quorum majestas pietasque primo intuenti

sese exphcat. Sed ha3c pro quinto libro satis. Sextum ab iis

quae sequuntur , ordiemur.



COATRA CiaSUlI LIl]. VI. ^g

^WAWXWX WXVV ,W% .V ,VV^ VV%VX -WA ^/VXWVVXWOW^WX^V» vvxvx^.

LIBER SEXTUS

1. h hoc scxto', quem aggrfe.limur , libro, pic AmLrosi,'mi.«gnari a noLis oportct Celsi criniii.ationes, non veroca, qua; ck philosophia oLjicit, ut quispiam posset suspi-can. Multacnim.ePlatonemaxime, proponit, ut osten-dat ea ct.am e scripturis, quae vel acutum auditorem per-

inovcre possunt, noLis cum aliis esse communia : affirmat-

<i"c h»c ipsa « melius a Griecis dicta fuissc ct quidcm sine» ilhs a Dco fihove Dei minis et promissis. » Ad quod hajcnostra rcsponsio cst

:si vcritatis doctorcs id sibi proponunt

humamtatusque esse ducunt , ut quam possunt plurimisprosint et ad veritatcm adducant qucmcumquc, tardum

mtelhgentem , Gra^cos , Barbaros , ( cxiniia; autem huma-nitatis cst lucrari Deo vel rusticos et impcritos )pcrspicuumest eam ilhs usurpandam esse orationcm ac stylum

, quipopulans s.t, et ad omni.im captum accommodatus

: quivero simphccs ct illittc-atos

, eo quod ad asscquendam .cr-mon.s scricm no., esscnt idonci , nihil fscc.unt, dc iis au-tcn sohs cogitarunt

qui sunt ii. littc.is innul.-iti,- cos certepubhca; ut.htatis studiu,u angustis adn.odum lerminis cir-cuiiiscnpsissc.

11. A.quc h.cc n.ihi dicta suut, ut a Cclsi aliorumquecr.m...at.o...bus «lcfcnderem Scripturarum simplicitatcu

,

'Viden. Ouillon,u„n.„,pag.,oietse.n.



382 ORIGEMS

quae cum sermonlbus arte elaboratis collata ab illorum splen-

dore obscurari videtur,quoniam nostri Prophetae , Jesus ,

et ejus Apostoli curarunt , ut sua praedicandi ratio esset

ejusmodi, quae non solum vera doceret, sed etiam vulgi

alliceret animos , donec sioguli horlalionibus inducti ad

arcana sub verbis in speciem simpKcibus latentia pro suis

quisque viribus conniterentur. Ac , si llbere loqui oporteat

paucis utihtatem attuht , sitamen uUam attuht , compta haec

et accurata Platonis ahorumque simihter loquentium ora-

tio, pra3 iUa simphciori eorum, qui docendo

et scribendo

se ad vulgl captum demlserHnt. Itaque Platonem videre h-

cet a sohs htteratis legl ,• oontra Epictetum admirationi

esse etiam vulgo lectorum,qui se ejis praiceptis melores

effici sentiunt, modo sint ad fructum Cv ihis capicndum

comparati. Hdec autem dico , non ut Platoni faciam inju-

riam, muUis enim in artibus utihter laborem posuit; sed

quo innotescat qua?. mens eorum fuerit qui dixerunt :

« Sermo meus et pra^dlcatlo mea non in persuasibihbus

))humana3 sapientiai verbis , sed in ostensione spiritus et

)) virtutis, ut hdesnostra non sit in sapientla hominum, sed

))in virtute Dei*. )> Divina scrlptura testatur non satis esse

ad pungendum hominis mentem, vera dici et ad persua-

dendum accommodate , nisi virtus quaidam a Deo dlcenti

detur, nisi dlcta horescant gratia, quse gratia non sine Dei

nutu insita estefficaciter dicentibus. Propheta;verba suntin

Psahiio 67. "• Dominus dabit verbum evangehzantibus vir-

))tute muha^ )> Ut ergo demus qusedam Graecorum dog-

mata eadem esse quae Ghristianorum; certe non eadem vis

est ad animas adducendas eo , ut ex Ihis mores conforment.

Quf)circa Jesu disclpuh , llcct Graecanicae philosophiae ru-

des et imperiti, multas terrae gentes peragrarunt , et eas

pro singulorum auditorum captu ad id pertraxerunt ,quod

- I Cor. IT, 4- - ^ Psa!.Lx.vii, 12.



CONTRA ClIiLSDM Mi5. VI. 0(S5

praccipiebat doctrina; ita ut cpiantam quisquc ad virlutcm

ampleclcndam habcbat libcri arbitrii sui propcnsionem,

lantum proriceret.

III.

Dent igitur vetercs illi et sapicntes viri sua docu-mcnta iis, qui capere illa possunt : pronuntiet de summobono Plato Arislonis fdius in una qiiadam c suis cpistolis :

« Verbis comprchcndi non posse summumbouum, sed cx)>frcqucnti consuctudine subito illud in anima inflammarl,

» ut cx ignc lumcn^ «Id pulchre dictum fatcmur. Deasenlmhaec, ct quotquot

pulchre dicta sunt, iUls mamfestavlt.Quam ob causam dicimus cos

,qui veritatcm dc Deo asse-

cuti, dignam hac veritate religionem non colunt, rcos cssepcjcnae qua^ peccantcs manet. De his enim sic Paulus discr-

tis verbis ait: « Rcvelatur ira Dei dc ccelo super Oinnem

» impictatem et injustitiam hominumeorum, qui veritatcm

»DcI in injustitla detlnent, quia quodnotum est Dei, ma-«nifcstum est in ilHs

, Deus enim illis manlfestavit. Invisi-

)>bilia cnim Ipsius a creatura mundi per ca quaj facta sunt»intellccta conspiciuntur

: sempitcrna quoquc eius virtus et»divinitas, ita ut slnt inexcusablles : qula cum cognovis-

»sejitDcum, non sicut Deum glorificavcrunt, aut grallas

«cgerunt, scd evanucrunt In cogilalionlbus suls , ct

obscu-»ratumcstlnslplens coreorum : dlcentes enim se essc sa-

»pientes, stulti facti sunt. Et mutaverunt glorlam incor-

»ruptibilis Dei,in similitudincm imaginis corruptlbilis ho-

«minls, et volucrum, et quadrupedum , et serpentium \ ,,

Constat igitur ex nostris Scripturis eos vcrltatom in Injus-titia dclinere, qui patant « summum bonum verbls com-»prehcndi non posse

,aiuntque il!ud cx frequcntl assid(Kv

»que consuctudine subito animo iuflammari lanquam ex»igne hnncn

, ibique sc ipsum alcre. »

IV. Scd dli qui de summo bono lalla scripserunt, In PI-

MI.i!. q). vit. — 2 lu.ni. I, 8 ttse^.



584 ORIGJ-MS

rseum descendunt, Diana3 ut Deo preces oblaturi interfu-

turique festo ab imperita multitudine celebrato : et post-

quam prneclare philosophati sunt de anima, ejusque, si

modo bene vixerit, fehcitatem descripseruntj rehctis mag-

nis ilHs rebus quas ipsis Deus manlfestavlt , humiha parva-

que sapiunt, gaHumque persolvunt /Esculapio. Invisibilia

Dei animo atque cogitatione contemplati fuerant , et a re-

bus hujus mundi creatis ac sensibihbus ad ea, quse sohus

mentis est perspicere, sese extulerant , sempiternam ejus

virtutem et divinilatem non male viderant , nihilominus ta-

men « evanuerunt in cogitationibus suis* , » et insipiens cor

eorum in alta 'de vero Dei cultu ignorantia versatur. Illos

videre est de sua sapientia theologiaque gloriantes provolvi

ad pedes imaginis corruptibilem hominem repraesentantis

ejus colendi gratia ; et interdum cum J^gyptiis ad volu-

crum,quadrupedum , reptiHumque cultum se dejicere. Ut

autem his rebus nonnulli se erigere altius videantur, tamen

invenientur « commutasse veritatem Dei in mendacium, et

» colere atque servire creaturae potius quam Creatori ^ »

Quare cum Graecorum sapientes et eruditi ad agenda quce-

dam divinitati adversantia errore traherentur, « quce stulta

» sunt mundi elegit Deus , ut confunderet sapientes , et igno-

» bilia , et infirma et contemptibiha , et ea quoe non sunt

»ut ea quae sunt destrueret; » idque revera, « ut non glo-

»rietur omnis caro in conspectu Dei^ » Atque etiam primi

nostri sapientes , Moyses omnium veterrimus et post eum

Prophetae,gnari « summum bonum verbis explicari non

»posse, » scripserunt quidem , ubi de Deo seipsum dignis

et idoneis viris conspicuum exhibente locuti sunt, Deumvisum fuisse Abrahamo , Isaaco et Jacob; qua natura au-

tem, quo statu

,quo modo , an forma nostris rebus simih

,

id exquirendum iis reliquerunt,qui se possunt praebere

iRoni. I, 2 1. — 2 Ibid. a'. — 3 iCor. i, 27, 28, 29.



CONTRl CEL8UM LIB. VI3^

n":: r:e;r p:;'"^'^ '"'"'''-' '"-""'^ •"--''- ^"-/

lacciida. liursus hanc iios scribendoniTr. m r.•

I.endorum differc„li„„. docetJoann,.

•

eZi

,"""

p « to„Un.a,,,ua. ,.sum de quibusdam erudirent ve!

"re„ ,ue „e su, sermoncs scripti pr«dire„t.

iiumcro, sod etiam Gra^carum liltcrinim ir.

intclleclo ut ,>uf,t <V1'^^

'^''" ^'^'«"e '«ale

tiores, referat ; rc^s 'vi: ''T'''''''''''''"' ^^'^-

sitPaul,un taLeLc^or .;«;:: p/'"" '™P-^»Me

et Joa„„e„. ,ui p.tris rel; i ttt^ 7!''"'"'.'''"'

«naleiatcllectis, tdia dc Dei ad Jrol^'''""'f

.'^P'^»'''''^

Ceisus ut „ovu„, ,uid „ec a^tc^d r^, 1^^^^^"^

,an.ca„titavcrat.„oslide.pr.cipitcn.reXl' 11'"''sat.s su„t ,,u* adid a„tc rcspo„ li„,„s ^T ' f

""'**

tone.u„de dicit cu„. „ inter^Z •

i!^^'"'

'"'""*

l"'

P'»"

«rimam luce« afierreiis. c,ui1i ',.L T''""'

P'""

»lu,-. „ Scd „os etim, o c'''"'"'".''^'am

sectan-„os etiam e sacris Scr pturis Dlmnm c •

auctoreni „oLis p«a ,i;„-^ P'a„um lacimn$

i-ic. acmu!.\Tit:i:i:r:;;: -'r'"'

''-

;'.-i"--^io"e dccipitur^: » modo J s^ Si;::^",;"'*-^

^'"'^

I.l.n„„ Sapic„tiam insciptumco„scri,.sit S

'"' ?"'

"-moues inextricaLilcs'. „ Est 2 "f"""'^

''""''

Lenevola po,-suidond; .. ,• !•

TP"'' "*'='

"^"^'ne'..-eum'ess:

; 't.i'r',^''"''^''''^''"'^P-''--

Q..0.1 si nonnulli ,:,::',''r''"^'^"':^'

»"S"- 1--^.

'/-..nKere. cas scrutari; r.: . Ir'i;'™'-'-'

::;;;--,"'-;-' -eointcllectum;^^^^^^^^^^^^^

' "• - •

'-•^l'- ",, .8.

-',Tl,„..v,,3.



^gg ORIGKNIS

occlusas pulsare pigrantur; non idcirco iUoe sapientia va-

cant.ii.

VIII. Post alia Platonis verLa \ quibus is declarat bonum

paucis esse notum , « propterea quod multi cumin.quo

»contemptu occupati , tum magnifica sed inam spe elat.

»qua;dam affirmant esse vera, quasi eximia quiedam repe-

. rissent'

: .. addit Celsus : « H=bc pra^fatus Plato,non tamen

» prodigia venditat , non obstruit os quajrere volent. qu.d-

„nam slt id quod pollicetur, non jubet ante omn.a cred.

,talem esse Deum, talem habere filium ,

qui,

cumdescen-

»disset, mihi ista nuntiavit. » Respondeo Aristandrum,

ni fallor, de Platone scripsisse, iUum non fu.sse Ar.stoms

filium, sed spectri cujusdam quod Apollinis forma rem ha-

buerit cum Amphictione. Quam rem attestantur mult. Pla-

tonicorum ,qui sui magistrl vitam scripserunt. Qu.d d.cam

de Pythagora , qui tot de se prodigiajactitav.t ,

qu. iemur

eburneum in concione Grcecorum ostentavit ,qu. d.x.t se

recosnoscere clypeum quo , dum esset Euphorbus,

usus

faerat; qul fertur una die in duabus urbibus simul conspec

tus fuisse ? Jam qui vanorum prodigiorum loco habere vo-

luerit ea, qua; de Platone et Socrate narrantur, .n ns re-

censebit cygnum Socratiin somnio commendatum, et ma-

-istrum ,qui , cum ad eum adolescens adductus tu.t

,

d.x.t

mne cYgnas Uie ipse est. Prodigium quoque vanuni e. er.t

tertius oculus, quem Plato slbi habere visus est. Nec un-

nuam deerunt malignis et calumniari volent.bus qu.dqu.d

virls pra^stantibus accidit , calumniandi et accusand. causa?.

Hi Socratisd.emonium figmenti loco ducent et cach.nnum

toUent. Non vana igitur de Jesu prodigia narramus nsc

unquam veri ejus discipuli quidquam scripsere, quod ha-

jusmodihaberi dcbeat. Sed Celsus ille ,qui se o.nn.a se.re

1 Vide D. Guillon , tom. ii,pag. 207 et seqq.

2 Plat. ep. vir.



CONTRA. GELSUM LIB. VI. 38(1

jactat,ct e Platonc multa promit, consulto ut opinor prae-

tcril silentio locum, uLi Plato dc Filio Dei sermoncm facit.

Sic autem ilJc in epistola ad Hermeam et Goriscum : « Et

»obtestabiniini Deum universorum, principem rerum qu(e

»sunt et qua3 futuraesunt, et principis hujus causa^que pa-

» trem et Dominum : quem quidem omnes perspicue cog-

» noscemus, quantum fert Leatorum liominum lacultas , si

» ut par est, nos philosophia3 dedamus \ »

IX. En ahum Platonis locum aCelso memoratum : «Mihi

»de istis

rcbus fusius disserere animus est. Fortasse enim»de iis dicendo succurret quid clarius illis

, quce jam dicta

» sunt. Est enim vera qua^dam ratio contraria audendi vel

»tantillum de illis rcLus scriLere. Hanc ego quidem jam an-

»tea notavi, sed repetere juvat, In reLus omniLus quas ad«scientiam comparandam adhiLcri necesse est, tria sunt,

»quartum autem est ipsametscientia; quintum vero poni

»oportet id, quod cognoscendum menti oLservatur, ut ve-

»rum in se. Horum primum est nomen; alterum , sermo;

» tertium,idolum

; quartum , scientia \ » Nos itidem dicemusvocem clamantis in deserto ' esse Joannem missum ante Je-sum

,hancque vocem respondere Platonis Nomiui : secun-

dum autcm post Joannem esse Jesum a Joannemonstra-tum

,et de quo dictum est illud : « YerLum caro factum

»cst'', »quod respondetPIatonis Scrmoni. Idolumtertio loco

recenset Plato : sed quoniam nos hoc vocaLuIo ad aliud si-

giiilicandum utimur, dicemus apertius, formam, quc-e in

anima impressa manet, postquam in illa Christus VerLumsua vulnera suo verLo impressit , esse Christum ipsum

, quiin unoquoque nostrum est. An autem Christus nostrorumperfectorum sapicntia SclenticB, quam Plato quarto loco nu>merat, respondeat, qui potest, viderit.

X. Addit Celsus: « Yides quomodo Plato, etiamsi antc

» i^lat. cp. VI. -2 1^, ,j, ^ - 3jviauh.in, 3. - *Joan. i , 14.



Or)0 OUIGliNlS

»statuerit illLul verbis explicari non posse, tomen, ne vi-

wdeatLirad id confugere qiiod reprehendi non qiieat, ratio-

»nem reddit hiijus difiicuhatis : forte enim vel nihilum ver-

» bis exphcari possit. » Sed quia haec allegat ut probet non

credere simphciter, sed fidei rationem reddere oportere,

utemur et nos verbis,quibus Pauhis objurgat eos

, qui te-

mere crederent': « Nisi temere , inqait, credidistis *.» Quan-|

tum in Celso est , suis nos repetitionibus repetere cogit , dum |

ait post efFutitas, quas vidimus, jactationes : « Platonem

»nec venditare se, nec mentiri; non dicere sibi quid novi

» compertum , aut se e coelo adesse ut annuntiet ; sed fateri

»unde acceperit. » Imo , dixerit ahquis Gelso respondens,

Plato etiam se tumide ostentat, quippe qui Jovem haec in

Timaeo dicentem facit ; « Dii deorum,quorum ego conditor

» sum et pater , etc. » Atsihaec defendi possunt propter sen-

tentiam concionantis apud Platonem Jovis : cur qul mentem

eorum , qutC Dei Fihus , aut Creator in Prophetis dixerunt

investigaverit , is non plura dicet, quam Jupiter in Timseo ?

Nam propria divinitatis nota est, res futuras ita prcedicere

ut praedicendi ratio vires humanas superet , et ex eventu ju-

dicetur divinum Spiritum esse prsedictionis auctorem. Non

igitur cuicumque ad nos accedenti praecipimus , ut primum

credat quem ilii proponimus ,

eum esse Dei Fihum : sed in

tradenda nostra doctrina habemus rationem, quibus quis-

que sit moribus , et quomodo afFectus sit. Etenim scire di-

dicimus , « quomodo nos oporteat unicuique respondere^. »

Sunt quidem,quos , cum nihil magis possint , ad creden-

dum hortemur; sed alios, quantum licet , intcrrogationibus

et responsis persuademus. Nec dicimus , id quod nobis nu-gator ille tribult : « Crede eum , de quo tibi loquor, esse Dei

»Fihum, quamvis fuerit ignominiose vinctus, aut turpi af-

»fectus suppllcio; quamvis heri et nudius tertius in oculis

* I Cor. XV, 2. — 2 Coloss, IV, 6



C0NTR4 CliLSUM LIB. Vf. 5qi

«omnium probrosissime habitus sit. » Neque dicimus : « Ob» hoc ipsum magls crede. » Nam de singulis rebus

, plura co-

namur argumenla afferre, quam stipra cxposuimus.

XJ. Poslea Celsus de Christianis sic ait : « Si hunc alii pro-

»proponunt, alii ahuin , omnes tamen dicunt, id quod in

)>promplu est : Crede, si salvus fieri velis, aut abi ; quid fa-

»cient ii, qui vere salutem consequi volunt? Num tessera-

» rum jactu sortientur quo se vertere, quos sequl debeant ? »

Ad ha3c rel evidentia permoti respondebimus : Si plures es-

sent, quos perinde ac Jesum in hanc vitam venisse ut fdios

Dei,slbique sectalores ascivisse proderent hlstoria? , ita ut

incertum essct discrimen, proplerea quod unusquisque eo-

rum se pariler filium esse Del polllcerelur, cul illl, qui cre-

derent,perhiberent testiinonium , locus forct his verbls :

« Hunc si alii proponunt, alii ahum; omnes tamen dicuat

»id quod in promptu est :

Crede , si salvus fieri veHs, aut»abi, elc. )^ Nunc autem Jesus solus est, qui ut fUius Deiper terraruQ) orbem inhanc vitam venisse prsedlcetur. Namqui ha3C prodigiosls, ut Celsus , tribuentes artibus, slmihaprodigia facerc conatl sunt, ut eamdem sibi apud homlnesconclllarent auctorllatein

, eos nlhlll iaciendos esse comper-tum cst : cujusmodl

fuerunt Slmon Samarilanus Magus, etDosltheus ejusdem ac ille regionis. Jlle sc dlcebat esse « Dei

))vlrtutem,cjuam vocabat magnam % » hlc veroseipsum Dei

filium: tamen nusquaui genllum videnlur nunc Simoniani

quamquam Sinion quidcm , ut plures ad se adjungeret,inorlls perlculo, quod Christianl sublre docli luoTant

'

suos discipulos Ilberaverit; si quldem doccretIdololatriamremessenec bonam ncc malam. Neque eliam inllio parataj

suut Slmonlauls lusldlnp. Noverat enim dcxmon ille, qui

doclriiu-e Jcsu insldiabatur, nlhil sc ex (iogmalis Slmoulanisdetrimculi passurmn. Dosllhcanl vero nec priuium admo-

^ Act, via . lo.



592 ORIGENIS

(ium valuerunt, et nunc omnino extincli sunt, ita ut vix

triginta reliqui memorentur. Judas GaliliEus, teste Luca in

ActibusApostolorumS voluit haberi magnusaliquis,etante

illum Theodas:

sed quoniam ex Deo non erat illorum doc-trina, sublati sunt, et omnes qui credebant eis , subito dis-

sipati fuerunt. Non ergo « tesserarum jactu sortimur quo nos

» vertere , cui nos addicere debeamus , » quasi multi possent

nos allectare poUicendo se a Deo missos ad homines fuisse.

Verum de his satis.

XII.Quapropter transeamus ad aHain Celsi accusatio-

nem ,qui , Hcet nostras Scripturas non intelhgat, sed ex

prave detortis loquatur, exprobrat tamen, « quod dicamus

«humanam sapientiam apud Deum esse stultitiam; » cum

tamen Pauhis dicat , « sapientiam hujus mundi stultitiam

»esse apud Deum^. » Addit « sibi oHm hujus rei allatam

» causam esse. » Putat autem causam esse , « quod his ver-

Dbis significemus solos imperitos et stuUos esse, quos in

» nostrorum numero habere vehmus. » Verum id , ut ipse

annotavit, jam antea dixit; et nos etiam pro facuUate refu-

tavimus. Quamquam et hic veht ostendere, nos nobis hanc

efTormasse et sumpsisse sententiam ex sapientibus Graecis

qui et ipsi aham humanam , divinam aham esse sapientiam

dixerunt, Quod quidem duphci Herachti loco confirmat.

Primus est , « Hamana agendi ratio certis prudentias regu-

» hs non nititur, nititur divina : » aUer autem : « Vir stuUus

»discit a da^mone, ut a viro puer. » Haec etiam ex apolo-

gia Socratis a Platone scripta adducit : « Ego enim,Viri Athe-

» nienses , non aha re,quam sapientia , hoc nomen adep-

»tus sum. Qua autem sapientia? Humana opinor. Nam re-

»vera hac parle sapiens videri possum. » Haec Celsus, qui-

bus ego ex epistola ad Hermeam, Erastrum , et Coriscum

haec adjicio : « Erasto autem et Gorisco ,prseter sapientiam

i Act. V, 87, 36. — 2 I Cor. iii , 19.



CONTIIA CULSUM Llli. VI. 5q5

"iiram do forinis pulcl.emmam, aio equiJem , licet senex,

«illos aha sapicnlia qua improbos ct injustos caveant, et vi-«rihus a.I se tuendos indigcrc. Inexperli enim sunt, ut pote

>qui longumvila; tempus noLiscum transegeruut, qui mo-

«derat. et minlmc mali sumus. Quam ol, causam dixi illos

•iiisrebus opus habcrc, ut ne coganlur veram sapientiam» negligere

,et in humanam

, quam scire oportet , iucumbere» mag.s quam par est. »

Xlll. Ex his igitur est divina sapientia, est et humana.

llumana est quam sapientiam mundi vocamus, ct quKstul-t.t.a cst apud Deum; divina vero

, qu.-c alia est ab humana.gral.a Dc. .Ilam in.partientis

, siquide.n divina sit , adest iis,qu. se ad illam accipiendam idoncos pra;bent : ct iis maximequ. allenus ab altera sapientia discrimen edocti, suis i.i

prec.bus dicunt: « Nam et siquis erit consummatus in-

»ler fihos hominum, si ab Illo abfuerlt saplentia qu» a te»est,.n n.h.lum computabitur'. „ Ac hu.nanam qnidemsap.ent.am d.c.mus a..im;c esse exercltatlonem

, dlvinamyero fmem. Ifec etlam solidus anim.-e clbus appellalur ab.llo qu. d.x.t

: «Pcrfectorum est solidus cibus. eorum qui» pro co..suetudInc exercllatos habent se.isus ad dlsc.etio-...icmboui

acmall^ „ Alque hxc seutentia vere anllquacst, nec. ut Celsus exlstimat, ad Platonem vel Heraclltumrelccnda. Antc illos enlm Prophctie utramque illam sa-p.cnt.am d.scr.mlnaverant. In prxsentia satis fuerit referreul quod d.cit David de saplcnlo qui divina saplonlla p.-.-edl-lus cst: „Non vldeblt iute.-Itun. , c.m vidc.-It saplonlcsmo-»r.entcs\, Ig.tur dlvina

saplenlia ,

cum a fide divcrsa sitpnmum est donorum Del, ut loquIm,.r. Allerum ab illo .,t

sc...ntharum rerum pe.itl , vocatur scicntia ; terlIum'lo-cum occupat fidcs ; quandoq.,Idem salvos fie.^I oporlct ets.u.pl.c.o.-es q..i adpielate.npro vl.-ibus acceduut. Quocirca

'S.1,. .x,e.-2HeLr. v, .4. - ' Psal. .^Miu , ,u.



394ORIGKNIS

Paulus ait : « Alii quidem per spiritum datur sermo sapien-

))ti«,alii autem sermo scientiae secundum eumdem spiri-

)) tum ; alteri fides in eodem spiritu '. » Atque hinc est,quod

non obviumquemqueinvenias divinahac sapientia ornatum.

Eorum est qui eminent et excellunt inter eos ,qui christia-

nam religionemsectantur. Nec etiam ejus sapientiae arcana

imperitls, vilibus servis , radibus edisseruntur.

XIV. Equidem ahos Celsus imperitorum ,viHum servo-

rum, rudium vocabulis designat ,opinor, eos, quiejusigno-

rant leges , nec disciplinis Graecorum imbuti sunt :nobis

vero imperitissimi iUi sunt, quos non pudet res inanimas

alloqui , sanitatem a re infirma ,mortem a re mortua

,auxi-

lium ab impotentissima re postulare. Et quamvis negent

nonnulU res iUas esse deos , sed tantum verorum deorum

effigies iUorumque signa : tamen imperiti sunt, viUa man-

cipia , et ignari ,qui animum inducunt opifices imitari posse

divinitatem. Hac stupiditate et ignorantia nemo nostrum

ne inter contentissimos quidem laboravit. Equidem dlc-i-

mus ut quisque prudentissimus est, ab iUo maxime divi-

nam spem inteUigi et comprehendi ; sed non idcirco negamus

fieri posse ut divinam sapientiam capiat, qui non fuerit in

humana exercitatus; et assentimur humanam omnem sa-

pientiam , si divince comparetur , stuUitiam esse. Sub haec,

cum rationibus agere debuisset , nos vocat circulatores

nosque ait « quam celerrime fugere eos ,qui

,quia poUtio-

,>res sunt, nostris fraudibus minime patent; sed rusticiores

„inescare. » Enimvero nescit jam a primis temporibus apud

nos fuisse sapientes ,qui exteris etiam dlscipUnis preeceUe-

rent. Moyses enlm omni /Egyptiorum sapientia instructus

fuit: omnes Assyriorum scieutias caUebant Daniel, Ana'

nias , Azarias et Misael, ita ut sapientibus omnibus qui iUic

erant, essent decuplo sapientiores. Nunc eliam in Ecclesiis

i

*I Cor. xti, 1)

, 9.



CONTnA CELSUM I.IB. VI. 5 5

videnlur pauci quidcm, habitaratione cretera^ multitudinissed videulur tamen, qui adillas venerint, ea, quam carniivocamus, sapie„t,apra;signes; sunt pra^lerea qui aL illa ad

aKinam sapientiam progressi sint.

XV. Post ha=c Celsus, quasi de humilitate confuse au-

dnsset, nec tamen qua,sit fuisset assecutus, eam qu^ apudnos docctur criminari tentat. returque sumptam a noLisesseexmale intellecto Pktonis loco, c(ui alicuLi i„ suis lc-g.Lus a.t

:« Dcus, qui

,ut a veteribus traditum est , rerum«ommum

msc

continct principium, fi„em , ct mcdium«rccta inccdit pcr hanc univcrsitatis naturam. Ilunc sem

'

"per sequilur juslitia, eorum, qui a divina legc deficiunt» ultnx atque vindcx,- ,uam

, qui feliv futurus ett , conlt» er seqmtur humilis et ornatus. . Sed non videt a virisPlatonc longc antiquio..Lus dictum i„ preciLus fuisse •

« Dom.nc. „on cst

exaltatum cor meum, nequc elati sunt»ocuh mci

,ncquc amLulavi i„ magnis, nequc in miraLili-

»Lus superme. S, non humiliter sentiebam<. ,, Atque hinc|.hudedoccmur, nimirum neccssc no„ esse , ut, L /ucmi-Utersenta, is .ndeccnter et indecorc se demittat

, procum-Lat hum, proms gcniLus, infelicium siLi vestem induat f«-detquccnerccaput: nam humilis illc

, dc quo p,.onhetal.cet ,n magnis atque ad,ni,.abilibus, et ......e ipsum suLrant'

rebus vcsar, a„,cl, nempc in dogmatibus ,,u,e ,^,.e „,.nasu„ ct admi,.aL,l,a; „ihilominus lamen „ h,.mllint se sub»1.0 ent, ma„„ Dei ^ „ Q.,od si qui pr,. sua si.nplici.a.c „„„;ntcll,ge„tcs ,„ quo sita sit humilitas, illa cjua. diximus aL-jecla lactitaut, „on i„ doctrinam conferenda

culpa o,t•

sed ,guosccud,„n illoru,„ simplicitati, ,,ua fit , ,., , ;.„„,i:m '-- s.b, p,.opo„ant, ad ea tamen n.on pervcnianf. llleen.u. l..,m,l,or et o,.„atior est illo qucm i'h.o rcp,..T,sentatq... .ade ornatus quidem est, ,uod . i„ ,u.g„i, J,

;~.:' rs.-,|. cxxx

,I,-, ,3. -2r IVir. v,(i.



5q(jORIGENIS

»bus super se ambulet; » humllis autem, quod, licet iii

hisce rebus versatus , humiliet se sponte, non sub quoUbet,

sed sab poientl manii Del ', idque per Jesum tahs disci-

phnc^ magistrum, qui (rnonrapinam arbitratus est esse se

»iequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formara servi

)) accipiens , et habitu inventus ut homo humihavit seipsum,

))factusob8diens usque ad mortem ,mortem autem cru-

» cis^ » Atque hoc de humiUtate dogma tanti momenti est

utejus non vulgarem habeamus doctorem , sed tantum il-

lum Salvatoremnostrum : « Discite a me ,

Incjuit,quia mi-

))tis sum et humiUs corde, et invenietis requiem animabus

)) vestris \ »

XVI. Deinde hoc Jesu de divitibus effatum ,« faciUus

»esse camelum per foramen acus transire, quam divitem in

)) regnum ccelorum ' » ait « esse Platoni dictum ,et a Jesu in-

» terpolatum : siquidem Plato dixerit fieri non posse,ut qui

)) dives est egregie , idem egregie bonus sit. » Ecquis vel me-

diocriter ad res attentus , non inter Christi sequaces tan-

tum , sed etiam inter Ccneteros homines ,risum teneat

,a

Celso audiens Jesum apud Judaeos natum et educatum ,

pro fiUo fabri Joseph habitum' , nec Graecas nec Hebraicas

Utteras doctum , ut vera ejus discipulorum scripta testan-

tur, Platonis Ubros legisse , et iUa ejus de divitibus delec-

tatum sententia , « fieri non posse ut idem sit egregie dives

))et egregie bonus , » iUam interpolasse et convertisse in is^

tam, « facilius esse Ccamelum per foramen acus transire

))quam divitem in regnum ccelorum? » At si Celsus in le-

gendis EvangeUis odio non fuisset et inimicitia occupatus ,

si veritatis amore ductus fuisset; scivisset qua de causa ca-

melus , animal natura gibbosum et distortum ,aptum visum

fuerit quod cum divite compararetur : et quid voluerit aii-

1 Petr. V,6. - 2 Philip. XI , 6 , 7, 8. — ^ MaUh. ii, 29. — ' W. xix, 24-

5 IJ. XIII, 55.



CONTRA CELSUM LIB. VI. Sq^

gusto acus foramine illc, qui dixitarctam ct angustam viam

cssc qua? ducit ad vitam*. Adverlissct cx lcge immuiidum

hoc animal reputari, probatum quidem quatenus ruminat,

rejectilium vcro, quia divisa ungula non sit. Ohscrvasset

etiam quoties et quibus de causisScripturaedecamelo mcn-

tionem feccrint; ut Vcrbi de divitibus ssntentiam assequs-

relur. IIoc ctiam animadvorlissct, Jesus-ne , cum pauperes

beatos^ , divites vcro miseros pronuntiat , loquatur de utris-

que spcctando ad iilosquisub sensumcadunt, an quamdam

paupertalcm noverit Verbum omni ex parte laudabilem et

divitias omni ex parte vitupcrabiles. Nam nec e fece plebis

bomo laudavorit panpcres nullo discrimine,quorum multi

sunt corruptissimis moribus. Verum de his hoc loco satis.

XVII. Tum deprimere conatur ea, quae de regno Dei

scripserunt auctores nostri. Nihilhorum quidcmin medium

afTcrt :

quippe qui nihil dignum judicat quod excribatur,

aut fortasse quia non legit : sed ex Platonis epistolis et Phic-

dro scntentias depromit,quasi divinas,et quasi in Scriptu-

ris nostris simlle sit nihil. Ex his igitur pauca proferamus

cum Platonicis confercnda : qucT Platonica ut probabilitatis

speciem pr.T se ferant , non potuerunt tamcn illum ipsum

adduccre ut oa,

qua Philosophumpar

orat, piolate rerum

omnium conditoroni colcrel. Nam si pielas ci incrat, debe-

bat illain non adulterare et inquinaro vitio, quam vocamus

idololatriain , aut superstilionc , ut vulgus locjuilnr. In

psahno soplimo decimo de Dco Ilobraica loquondi ralionc

dicitur, Ulum posulsse tenebras latibuUim suum'\ Quod qui-

dcin significat, quae de Deo cognosci pro mcrito doberent

ca obscura ossc ct imponotrabllia; quia se vclut in tcncbris

abscondit crga eos, qui ncc cjus cognitionis splcndorem

fcrre, ncc cum conleinplari possunt : partini propter niontis

iinpuritatem huic abjecto humano c^iirpori alligatae, parlim

*]\I:m!i. VII, ii\. - 2 [J. V, 3. — ^Psal. xvii, i^.



CONTRA CELSUM Llli. VI. 3(j(j

» cendi hacc qualla sint , respiciens ad ea quae secum cogna-

»tione conjuncta sunt. NuHum eorum perfectum est. De»Rege vero et aliis supradictis nihil est cjusmodi. ))Huc af-

ferrepossem factam ab Isaia Serapliim, ut Hebraî vocant,

dcscriplionem *, qui Scraphim Dci faciem et pcdes velant

possem et adducere ea quae Ezechiel scribit dc iis quos Che-

pubin appellat,et quorum formas depingit ^

, et explicare

quomodo Deus a Ghcrubin gestari dicatur : scd quia hsec

occulto omnino dlcta sunt propter indignos et malos, qui

thcologia) sublimitatem majeslatemque non possunt intel-

Icclu assequi, non visum in hocce scripto opcrjB pretium

da illis rebus dissercrc.

XIX. « Christiani quidam,pergit Cdsus, male intellccla

«Platonis doclrina, plurimum efFeruntDeum qui supra cro-

»los est, sicqiie Judaôrum coelum transcendunt. » (Jbi nonclare indicat

transcendantne Judasorum Deum, an cnclum

duntaxal, per quod Judaei jurant. Non igitur de his, qui

alium ab illo, quem adorant Judaji , Deum praedicant , di-

cere nobis propositum est , scd nos defendere et ostendere

Judaôrum prophctas,cunx vetustiores Platone sint , nihil ab

illo potuisse mutuari. Non ergo hanc ab illo sententiam ac-

cepimus : « Omnia circum rcgemomnium sunt, et propter

«illumomnla, »Haec a Prophetis, qui melius cadem dixe-

runt, dldicimus; Jesu ejusque dlsclpulls quodnam fuerit

spirltus, qui in Prophetls loquebatnr, qulque non alins erat

a Christl spiritu, conslllum Interpretantlbus. Neque etiaiu

Plato de loco qui supra ccelos est, locutus fult primus. Jamduduin enim David altltudinem declarans abundantiamquecognllionum quas de Deo habent ii

,qui se supra res sensi-

busobvlasattollunt, altinllbropsalmorum: aLaudaleDeum

» Cffili coclorum, et aqua qux super coclos est laudct nomen

»DomIni\,) Equldem ncgarc nollm , Id quod aHi testati

Usai.Ti,2.- 2E7.ech. I, 5, lo, i8. — -^ Psalui. CiLvu, 4.



400 ORIGEMS

sunt , Platonem a quibusdam Hebraels didicisse sententias ,

quas in Phiedro protulit , et e propheticis scriptis sumpsisse

ha3c : «Locum qui supra coelos est , necdum ullus Poeta pro

» merito celebravit , nec celebrabit unquam , etc. » Et hoec

quae ibidem legere est : « Haec natura quae revera existit

» sine colore , sine figura , intactilis , vere animae guberna-

» trix soH intellectui conspicabiUs , circa quam verae scien-

» ti'« genuslocum illumoccupat. » Exiisdem propheticis ora-

culis hauserat Paulus noster illud,quo tenebatur, rerum

quae supra mundum et supra coelos sunt deslderium , et

propterea nihil rehqui faciebat , ut illa consequeretur. Unde

in secunda ad Corinthios Eplstola : « Id enim , inqait, quod

» in praesenti est momentanenm et leve tribul itionis nostrae

» supra modum in subKmitate aeternum glorlae pondus ope-

»ratur nobis, non contemplantibus noLis quae videntur,

»sed quae non videntur. QuiE enim videntur, temporalia

»sunt: qucG autem noQ videntur, seterna sunt *. »

XX. In his , ut facile intelligentes vident,per ea quce vi-

dentur, Apostolus sensibilia intelligit; et per ea qucc non vi-

dentur, intelligibllia et quge sola mente capi possunt : item

temporallum ncmine signlficat ea quae sub sensus cadunt et

videntur; aeternorum vero, ea quse inintelllgentiam cadunt

nec vldentur. Haec itaque contemplari cuplens, isto suo de-

siderio roboratus aerumnas omnes leves , contemuendasque

ducit : et mediis in laborlbus pcenisque versatus adeo non

iUis opprlmltur, ut oninla tormenta sublevet , Illarum re-

rum contemplatlone : quoniam habemus etlam nos Pontifi-

cemmagnum, qui virtutls et Intelllgentiie magnltudlne pene-

iravit ccelos ^ Jesum fdium Dei : et Ipse res dlvinas bona fide

discentibus vltamque rebus illis dignam agentibus pollicltus

est fore,utse lUis ad ea qux supra mundum sunt pra^beret

ducem. Ait enlm , ut quo ego vado , ibi etvos sitisK Quod qul-

1 I Cor. IV, 17, T 8. — 2 Hebr. iv , 14. — 3 Joan. xiv, 3.



CONTRA CELSVM LIB. VI. /

dem nos i„ spem adducit futurum essc ut post exantlatl!h«,us v.t. laLoresabsoIutaquc ccrtamina ad extremos c o

font.bus potat,sc,ue

cogn.tionum fluminibus , co rapia-xnur, ub, ac,u. .11.

.,u. supcr ccelos sunt , lauiant nomenDom.n.^. quem dum laudabimus, non circ..magcmurTJi

vert.g.„e,sed ,n invisibiles Dei virtutes intcnti sempcr eHmus

: cuas v.rtutcs ex creatis hujus mundi rebus no„ am-pl us.ntcll.gcmus; sed videbimus, utgermanus Jesu d sci-pulus loqu,tur, faae ad

faciem'.

Et iterum : „ Cum vcne t.quod perfectumest, evacuabitur quod ex parte cst"

XXI. Anautemseptem cceli sint, a„ eorum definitusom-nmos,tnumerus, rccepta. i„ Ecclesiis Dei Scriptu ^^1xpbcant. Dc ...-. tantum lo.uuntur; sive hac orbe:planetarum

.ut vocant Gr.ci, intelligant; sive ouid oc u

..us .nnuere vel.nt. Ac Celsus quidcmcontcnd.' animabiccelos e terra aut t.rram e c«lo petentibus iter csTnerplancaas

: q„. Platonis opinio fuit; at Moys „ostorumProphetarum antiquissimus „arra„s visionem Jacol u^nostns Prophetis % ait illi pcr somnium ipsi div „1 I.ssum v.sam esse scalam, qu. ad c.Ios',>crti„g reV eiAngclos. qu. ascc„derc„tpercam et dcscc„derent°

e Don,.nuu. summa scala innixum: sivehac scate imaghicidemquod Plato s.gnif,carc; sive majus quid,>.am indi c v"'ucr,t. Qua dcre extat Philonis tractatus ct is quidem d

!'

nus^,uem vcntat.s studiosi diligen.er et accurat' Icga .

°"

XXII. Postca Celsus suam i„ libro contra nos scriotoerud.t,oncn. ostcntare volens , de c,uibusdam Pers^rum

Zen.s sermo„cm facit :

„ Harum rerum, In.auZlZ«pentur,„ Persarum doclri„a Mithriacisque e^runrmyste

» ".s vest.g.um. In illis e„im du.-e c.lcstes conversiolT.':;::I Joan. XV. lA 2 Pcoir^

lo. ^:.Genes. xxvrrr,i2, i3.-»-"1,13. — ^ Ibid.

viir.

26



/i02OISIGKNIS

„stellarum fixarum , errantium alia , et animgjpereas trans-

„ itus ciuodam symboloreprassentantur, quod hujusmodi est

«Scala altasportas habens, in summa autem octava porta.

»Prima portarum plumbea, altera stannea, tertia ex aere,

..quarta ferrea ,quinta ex a3re mixto , sexta argentea, sep-

, tima ex auro. Primum assignant Saturno ,tarditatem ilhus

» sideris plumbo indicantes : alteram Veneri ,quam referunt

, ut ipsi quidem putant , stanni splendor et moUities:tertiam

„ Jovi , aheneam iUam quidem et solidam :quartam Mercu-

„rio. quia Mercurius et ferrum , uterque operum ommum

»tolerantes, ad mercaturam utiles , laborum patientissimi.

,Marti quintam, insqualem iHam et variam propter mixtu-

»ram. Sextam, qua; argentea est, lun^; septimam auream

„soli tribuunt, quia solis et lunoe colores hsec duo metalla

„ referunt. » Dein inquirit causam , cur ille siderum ordo s.c

institutus per symbola in reliqua^ materi» nomm.bus decla-

retur. Rationes etiam musicas adjungit ei quam explicat,

Persarum Theologi». Sed his Celsus minime contentus al-

t^ram addit, eruditionis ostentand» causa, exphcationem

et ipsam musicis qua^stionibus refertam. Si vero Celsi delus

verba releram , absurde, opinor, fecero ,et idem ac iUe

commisero, qui, ad Judseos Christianosque accusandos ,

intempestive non solum Plalonem , sedetiam M.thr.aca

Persarum mysteria eorumque explicationem obtrus.t^S.ve

vera enim, sive falsa de Mithra; mysteriis pra^d.cent Persx

aut qui mysteriis iUis pra^sunt; cur ha^c pot.us quam aha

retulit et exposuit? Neque enim apud Gr^cos .n major. pre-

tio videntur esse Mithra, mysteria ,quam Eleus.na aut ea

quibusHecate iu ^ginacolitar. Sed el ,

s.qu.dem Barbaro-

rum mysteria eorumque expllcationem .n med.um affe re

placeret, cur .lon anteposuit ^gyptiorum,qu« a mult.s

magnireslimantur; aut Cappadocum, qmbus .n Coman.s

Diana honoratur; aut Thracum, aut ipsorum Romanorum



<^<>^'TR1 CKLSUM Lin. Vf. , ,.

rum-ve accusationemulii;

• f"^''««'""^ Chrisliano-

P-c,- cur non^ZI^^^^^^^^'^^^^ -r-

tionem exci.etur. illU,;T e"' 1;:"--.-temp,,.

'fuam Cclsus consulnit sed aut e "n"^^^'"'^'™^ -cta

;'«d.î iegunt et «dmitt^nt ^1 a f^rj.r/r-'"^'îanorum tantum; Je-aris Pn 'f

^"*^^ ^'^ns Chris-

Ezechiel in «„e ^/0^^^ 1;^^^^/"''^'' -^'•^'^

qîbus indicantnr c u„,dam de ^72^'^''•''^"

P^^'*'

ad meliora inlroitu LeJet iLT ,""''"'" '"'°>«'-"«

il>i de civitateDei Jerusal L cÎeftrtT'.'"""'^ ''"^

portis cjusdicuntur^ Et si vi.r ^ f'^""^^""«'ntis

. de

s7n.bo,iindicatam disc re otTst

.""

'T'"""'"™

P-inscriLitur iV«..W .- et aSl; T^-

''''''''' ''^'•-'1"'

^^ '«Pteriis. qu. castror m m i-l^rT'"'*^^*'''''^-co.Ui„e„t, i„c,uirat <,„„«„. oX troWe

'"™ '"^^''

qu.»am versus Austrum. c,ui„am erl^ rr"'

"' l'-'""'

ad inare, quinam ad Septentrio?''""' ''""'^"'

collocati fuerint.,„ie vfder s ftf

""' '" ^"'^'='"''

-nd.s. et ,u,e „on auditores stIfê' cT"""

""'^'"-

et v.l,a mancipia dosiderent. JLidem d'is et T"'"'"'^^'"-

rorum. qui ibi recensentur ets n.ulJ","'"" """"'-

dmUnr. IIIos hic exn,ic,„^ ,^ "''^"^"* accommo-

r , i. .

expiicandi tcropus non esf «,• *Cclsus

,,,L,.i,p,e ejus ,ectores nMll-, c

"" ''""*"»

siacera^ et di^vin. crcdutu' S'='''l"--an.in

. qu..^

-"s. et ne,ue ..rophetstltrr^:.:£: t T"^



, , ORIGUNIS4o4

eum qui mysteria Chrislianorum exigere voluent «d Per-

sarum mysteria, et relectis Christianorum arcams, aha

cum aUis comparaverit , cogniturum quid inter utraque m-

tersit discriminis. Ac uhi quidem potuit sectarumproferre

nomina, quas noverat , eas enumerare non om.s.t:

h.c vero

tihi magis oportuit nomlnare sectam ,s. tamen .ps, tu.t

cognita? qu=e iUo ,quod descripsit ,

Diasramn^te uteretur,

d minlme fecit. Sed ex iis qua. dicit ,opi..or .Uum confuse

audiisse de vilissima Ophitarum secta h.ncque dux.sse

saltem ex parte, quam Diagran.maUsdescr.pt.onem fac.h

Feci qu« mea est discendi aviditas , ut hxc m.h. figura .n

mamls veniret, etibi inveni figmenta hominum, quos Pau-

^ ait .. penetrare domos et captivas ducere muherc.las

«oneratas peccatis, variis ductas desiden.s ,semper d.s-

„ ce..tes et nunquam ad scientiam ventat.s perven.entes »

Ita autem omni prohabilitate

defic.tur D.agramma stnd

ut ne mulierculas quidem ,quibus decp. fac.hus n.h.l nec

agrestissimos homines quamvis quahcumque probab.h at.

specie duci paratos, persuadere queat. Atque et.am hcet

'Lltas terrx regiones peragravi ,qu^siv.que quotquot ub.-

aue aUquid se scire profiterentur, nunquam tamen.n uUum

incidi , qui doceretqu.^ hoo Diagrammate cont.ne.itur.

XXV. Sic autem figura h«c erat. Decem c.rculos a se

invicem disjunctos complectebatur aUer circulus, qu. hu-

u universitatis anima esse ferebatur ,et cujus nomen erat

Leviathan. Quem Leviathan Jud.icae scr.ptura,,qu.dqu.d

hoo nomine indicatum velint, narrant creatum a Deo esse

ad ludibrium.Ita enim in psahnis : « Omma m sap.ent.a

! fecisti , impleta est terra creatione tua. Hoc mare magnum

,et spaliosum, iUic naves pertra..-b"nt , an.maha parva et

, magna , draco iste quem formast. ad .Uudendum e. . »Pro

dracone autem habetur in Ungua Hebraka Lemathun ;quem

2t»Tim.m,6.— ^Psalm. cin,24, ^5, i6.

i



COISTRA CELSUM LIC. VI. 4o5

tamelsi manifeste hoc in loco propheta in malam partem

accipiat, animam tamen omnia permcantem impium hoc

Diagramma esse^onii. Ineodem reperieumdem qui vocatur

Beeinothsub infimo circulo collocatum. Leviathanis no-

men ab impii Diagrammatis auctore bis erat scriplum , in

superficie scilicet et in centro circuh. Addit Celsus «Dia-

»gramma divisum esse linea nigra crassaque , et eam appel-

»lari Geennam seu Tartarum *. » Hsec vox Geenna cum in

Evangclio usurpetur pro poenarum loco, quaesivi sicubi in

antiquis scripturis haberetur , et maximequia videbam illam

apud Judaeos etiam in usu esse. Inveni ubi in Scripturis

FalUs fiUi Ennon ^ nominatur , in litteris Hebraicis nullo

discrimine adhibcri Vallem Ennon et Gcennam : et scru-

tando penitius animadverti in sorte tribus Benjamin censeri

quoque Geennam aut Vallem Ennon, ubi erat et Jerusalem :

cumque inquirerem,quid ex eo quod ccelestis Jerusalem

et Vallis Ennon sortis sint Benjamiticae % consequens esset;

inveni quidpiam quod confirmet id quod de poenis dicitur,

quibus quncdam anima? purgari debent : secundum istud :

«Ecce Dominus vcnit ut ignis conflans et herba fullonum,

»et scdebit conflans et emundans tanquam argenlum et au-

»rum '. »

XXVI. Igitur circa Jerusalem poeuas luent qui conflandi

sunt, quia malitiam in anima^ substantiam admiserunt

quae mafitia figurale vocatur alicubi plumbum. Quare apud

Zachariam impietasplumbi talentoinsidens repi\Tsentatur \

Verum quoc de hac rc dici possent , ea nec omnibus aperirc

convenit , nec id pra^sens tempus postulat. Imo minime

tutum esset harum rerum explicationem committere litte-

ris, cum plerisque satis sit scire, peccantes punitum iri.

Ulterius progredi non utilc fucriL : ideo quod sunt quos vix

^Mallh. V, 3o. ~ 2Jcieiii. vit, 3i. - » Jos. xvm

, iG. - ''

INIjiI. m , j,

— ^Zaeb. V, 7.



4oG OaiGETNIS

aelerni supplicii metus continet,quiu se totos nequitiic ma-

lisque ex ea consequentibus tradant. Nec ergo Dlagraaima-

tis auctoribus , nec Celso notum fuit quid esset Geenna.

Alioquin nec illi tantopere suas picturas suaque Diagram-

mata jactarent quasi certa veritatis argumenta ; nec Cel-

sus scripto contra Christianos elucubrato suisque adversus

Christianos calumniis admiscuisset ea quae nusquam dicta

sunt a Christianis, sed a quibusdam ,quorum fortasse nulli

supersunt, aut perpauci. Jam vero quemadmodum Plato-

nicorum nihil interest Epicurum impiaque ejus dogmata

defendere ; sic nobis et Diagramma et quae contra iilud a

Celso dicta sunt neghgere convenit. Quare quse de his re-

bus a Celso scripta sunt , ut supervacua et inutiha prc-eter-

mittamus. Etenim muito acrius Celso in eas res jnveher6-

mur, si sermonem apud eos, qui iihs tenentur, faceremus.

XXVII. Postquam de Diagrammate dixit, quasdam de

sigillo , ut auctores Ecclesiastici vocant , ineptias sibi fmgit

et proponit in morem dialogi digestas,quas ne audivit qui-

dem : nimirum « qui sigillum adhibet , eum vocari patrem

»eum vero qui sigillo notatur,juniorem et fdium appeUari

» huncque respondere : unctus sum unguento albo ex hgno

» vitae , » quod ne ab hsereticis quidem audivi unquam do-

ceri. Deinde numerum definit Angelorum , de quibus lo-

quuntur ii qui tradunt sigillum : « Septem esse ait,qui

» animai morituri corporis utrinque astant ; horum ahos

»lucis Angelos, ahos Archonticos nominari; horura pnn-

» cipem vocari Deum maledictum. » Quibus quidem arreptis

verbis , merito insurgit in eos ,qui istud proferre ausi suiit.

Et nos quoque cum illorum accusatoribus indignamur;si

qui tamen sunt qui Deum Judaeorum maiedlctum vocent;

Deum inquam,qui piuit ,

qui tonat , hujus mundi fabrica-

torem , Deum Moysis et auctorem creationis quam Moyses

descripsit. Nam per haec Celsus videtur in animo quid ha-



COi\TRA CliLSUM LIB. VI. 4^>y

biiisse niinime candidum, sed improbissimum,quod ipsi

suggcssit suum in nos indecorum philosopho odium. Nempevokiit ut quihus ignoli essemus, ii , lecto ejus Hhro^ nohis

hcHuni indicerent quasi maledictum Deum aj^peHanlihus

pracclarum hujus mundi conditorem. Qua in re simiHs vi-

detur esse Judacis, qui , cum primum christiana doceretur

reHgio, calumnias adversus iHam spargehant : mactari a

Christianis pucrum, ejus carnihus vesci iHos, et opera lc-

nehrarum peragere volentes , extinctis luminihus , cum oh-

via quaque singulos commisccri. Quae calumnia, ut ah-

surda est, multum oHm apud permultos valuit, quos a

nostra rcligione alienos persuaserat ha^c a Chrislianis per-

petrari. Imo etiamnum quosdam dccipit,qui idcirco ita

Christlanos adversantur, ut cum illis vel simplexcoHoquium

hahcre refugiant.

XXVJII. Tale quid videtur mihi cogitasse Celsus , cumCreatorem asserit a Christianis malcdictum Dcum vocari

nempe ut lector ejus adversus nos calumniis crcdulus ad

Christianos funditus cxterminandos compellatur , ut homi-nes extremac iinpietatis rcos. Deinde confundens omnia , ut

causam reddat cur Deus creationis, quam descripsit Moy-S'3s, malcdictus

appelletur, ait « ex eorum scntentia , qui«talcm illum existimant, eum esse dignum qui execrationi

))habeatur; quandoquidcm serpenlem,qui primis homini

»hus honi et mali notitiam dedit , dlris devovcrit. » At sclre

dchuit, qui stant a serpentis partihus, quasi boni consilii

auctor hominihus fuerit , atque hac in rc Tltanum Clgan-

tuniquc fahulas longe superant , ctIdclrco Op]u*ani dicli

sinit, eos tantum ahcsse ut Christlani slnt, ut Jesuni nonnnnus Cclso calumnlentur : nec in corum sodalltlum ante

qucmquam admittl, quam Jesum exccratus fuerit. Vide

igitur quam ahsurdum Celso fuerit, In suis advcrsus Chris-

liaiios Hbris ut Christianos proponcro homincs,qui ncc



4o8 ORIGliNIS

Jesu nomen audire sustinent, ne ut hominis quidem sa-

pientis et bene compositis moribus. Quid insanius vel fu-

riosius non solum iis ,qui a serpente tanquam a bonorum

auctore denominari se volunt; sedCelso etiam existimante

Christianos earumdem rerum , atque Ophianos,postulari

posse? Ac Grsecus ille quidem Philosophus , cui tantopere

cordi erat frugalitas ,quique exemplo fuit nihil possidentem

vita beata frui posse , Cynicum se appellavit : at impii ilH

quasi serpentes ipsi essent , non homines,quorum serpens

hostis est, a bellua hominibus infensissima et maximehor-

renda dari sibi nomen Ophianorum gloriantur , et magno-

pere jactitant Euphratem quemdam , a quo doctrinam im-

piam acceperunt.

XXIX. Pergens porro Christianos insectari , et carpens

eos ,qui Moysis scriptaeque ab eo legis Deum maledictum

dicunt, quosque Christianos esse putat : « Quid insanius ,

yiinqait, aut furiosius insipiente hac sapientia esse possit?

» Quid enim peccavit Juda^orum legislator ? Et quomodo

»mundi creationem, ejus opus, Judaeorumque legem tibi

»ipse per typos , ut loqueris, allegoriasque accommodas?

» 111um , o impie ! mundi conditorem ,qui Judaeis poUicitus

» fuerat fore , ut eorum genus ad extremos terrae fuies pro-

» pagaretur, qui promiserat se illos e mortuis cum corpore

» ipso et sanguine suscitaturum ,qui prophetas inspirabat ,

»illum inquam , vel invitus laudare cogeris : et tamen eum-

»dem illum injuria afficis? Atque etiam quando te Jadaei

» uro-ent,profiteris eumdem te colere Deum ,

quem Judaei.

»Cum autem Jesus magister tuus Juda^orumque Moyses

» contraria statuunt , ahum Deum quoeris ab illo et patre di-

«versum*. » Et hic nobilis ille philosophus Celsus aperte

Christianos calumniatur, cum ait, illos, cum Judaei urgent,

profiteri se eumdem Deum, ac illos, venerari; cum autem

1 VideD.Gaillon, tOB». n, pag. aigetseqq.



4lO OJRIGBNIS

ut ne videamur ignorare ea, quorum notitiam Celsus liabere

se jactitat. Imo hinc palam fiet , nobis Christianis accura-

tius, quam illi, haec perspecta esse , non ut doctrinam

Christianorum , sed ut doctrinam hominum a salute aheno-

rum et qui Jesum nec Salvatorem , nec Deum , nec docto-

rem , nec Dei fiHum esse existimant.

XXXI. Jam si quis scire vohierit ,quibus figmentis usi

fuerint , hcet irrito conatu ,pra^stigiatores iUi , ut ad suam

doctrinam quasi quaedamarcana continentem homines alH-

cerent:

audiatquidsuis dicendum doceant,

postquam trans-

gressi sunt quod vocant malltlcB vaUum,portas principum

Angelorum potestati subjectas : « Regem uQiformem , caeci-

» tatis vinculum , improvidam obhvionem ,potestatem pri-

» mam spiritu providentiae et sapientia conservatam saluto ,

»unde purus mittor, lucis jam filii et patris pars. Gratia

wmecum sit,ita pater,

mecumsit. » Atque hlnc oriri suam

Ogdoadem affirmant. Deinde postquam ad eum, quem Jal-

dabaoth appeUant ,pervenerunt , haec dicere docentur :

«Tibi ,prime etseptime , nate ad imperandum summa cum

wfiducia, purae inteHigentiae ratio princeps , opus fdio et

»patri perfectum , ofFero vitae symbolum hoc caractere insi-

»gnitum , et portam aperiens mundo , te regnante ,

clau-

» sam , iterum cum hbertate tuam transgredior ditionem.

» Gratia mecum sit , ita pater , mecum sit. » Hunc autem

Angelum leoni similem aiunt habere cum astro Saturni ne-

cessitudinem. Jam ex Jaklabaoth ad Jao progredieati ita

orandum esse putaut : « Tibi ,qui occuhis fdii patrisque

» mysteriis pr^es,qui noctu es conspicuus ,

secunde Jao ,

»prime mortis domine , innocentis pars ,porrigens ego pro-

>^priam loco symboh barbam,promptus tuam ditionem

«transeo : confirmasti illum qui ex te verbi viventis virtute

»natus est. Gratia mecum sit, ita Pater, mecum sit. » Hine

itur adSabaoth, qucmsicaiunt alloquendum esse: «QuintcC



CONTRA CKLSUM LIB. n. /,,

»ditioms princeps, Dominc Sabaoth. prime pr*co iesis»reLus .mposua; n tc creatis

, quas libcravit gratia, vi aui

'.nan. numeri admittc mc , vidcns artis tua= symbolurn in-

"cupatum et .„ hujus imaginis forma servatum, corpus»v.del.cct qu.nar.o numcro liberatum. Gratia meûm fit»'U Patcr, mecum sit. . Pergunt poslca ad Astaphaûm

,'

» umque S.C esse compcilandum cxistimant. « Tcrtia^ port««pnnceps, Astaph.xe, rector primi aqua= principii! mc»unum cx .„.t.at,s spirituquc virginis purgatim viLns ad-

m Ue .^c, tn , qu. v.des mundi suLstantiam. C-atia mecum» s.t Patcr, mecum s.t. .. Hinc ad ^loa=um

, qui ut nutants.c .nterpellandus cst .- „ Secund. port. prinlps C:''» adm.tte me

,qu, tibi tu» matris offero symbofum

, nemp:»grat.an>v.rtut.bus potes.atum occultatam. Gratia mecumM

,1 atcr, mecum s.t. ,. Post.-cmo, qucm Horaûm appel-lant,

h*cd.cc,.daopi„a„tur : «Tuquiproptcreapri...a.porla)»F.„c.patum obtines

, quia septa ignis intrepiJe supcrastrWe adm.ttc me, videns tu. potestatirsymbo'lum 1^:

cê^t Tb.'"' "''""""

''' '""Sine ad exemplar inno-

»cu.t.s lacta rcp.a^scntatum. G.-atia mccum sit ', Pater»mecum sit. »,

x-dier,

XXXH Atque hxc omnia„os ca qua. putatur mulliplex

compuht Qu.ppe volu.u.us ot ejus scripiion.s et nostra; de-

<imbusCcls.,ssIor.atur,etproptcrquasCh.islianosouie.sneque attendunt nequc sciunt , calum„iatu,-. Ego veôd

callere se jacl.tcnt, eaquc ostcnlatione cos dociuiant „„i"-".»um spccic facilc se abduci patiuntur. Plur ^.^,

c;...S-.cr.^ ut pla„u,n facerem perspectas essc mihi .-^ tT

rs::""'"'"" '^'t;

'-' ""^- -^ -^^'^ exec-ati:.!:;>''u.as, unp.as, abhorre„tes a vc.-a (:h,-is.ia„orum doc-



Ai2 ORIGKNIS

trina, quam ad mortem usque confitemur. Quamquamhoc

sciri oportet , cum harum rerum auctores nec magiae ar-

cana cognoscerent , iiec divinarum Scripturarum accura-

tamhaberent notionem , omnia ab illis fuisse permixta.

Nam e magia suum Jaldabaoth, Astaphaeum, Hora^um de-

duxerunt; ex Hebraicis vero scripturis eum quem Hebraii

vocant Jao vel Ja , sicut et Sabaoth, et Adonaeum, et

/Eloseum : quae quidem nomina e Scripturis ducta sunt

unius atque ejusdem Dei. Sed iUi Dei hostes ,cum hoc non

intelligerent , ut ipsi uUro confitentur , ahum judicarunt

esse Jao , ahum Sabaoth , et Adongeum diversum esse ab

iUo quam Sciipturse Adonai appellant; /Eloa^um etiam

ahum ab illo esse ,qui Hebraice a Prophetis Eloi nomi-

natur.

XXXHI. Sub hcec ahas Celsus narrat fabulas , « quos-

» dam esse ,qui se in daimones illos transforment ,

ita ut

)) alii leones , alii tauri , alii dracones , aut aquilae ,autursi

))aut canes appellentur. )) Inveni in eodem Diagrammate et

fio-uram illam quam Celsus vocat quadrangulam , et id quod

miseri illi statuunt de portis Paradisi. Flammeus ibidem

pingebatur ensis ,quasi circuli ignei diameter, tanquam

excubias agens ad scientiae lignum et vitae. Cseterum Celsus

aut noluit aut non potuit preces referre, quos ad singulas

portas fabulosa impiorum illorum doctrina fundi jubet ab

iis qui illas adeunt. Nos vero id fecimus, ut Celso ejusque

lectoribus evidens fieret , nobis penitus exploratum esse

scelesti ilUus mysterii Unem , tanquam a Christianorum

ero-a Deum pietate remotissimum.

XXXIV. His absolutis , quae nobis plura addendi locum

dederunt, ita Celsus prosequitur : «Isti autem aliis aUa ad-

» dunt , Prophetarum dicta , circulos circulis inclusos ,rlvos

» Ecclesise terrestris et circumcisionis ,virtutem ex quadam

»Prunico virgine manantem , viventem animam ,ccelum ut



C0NTR4 CFLSUM LIB. VI. 4» 5

» vivat occisum , occisam et ense tcrram , mactatos iit vivant

«multos, tollendam e mundo mortem ubi peccatum mundi

»mortuum fuerit, novum pcr angusta descensum, et por-

» tas sponte patentes. lllic ubique videas vitae

lignum et» carnis resurrectionem per lignum : opinor, quia magister

»eorum cruci clavis afllxus est et faber lignarius erat. Quod

»si ex prserupta dejectus rupe fuisset, aut in barathrum

«pra^cipitatus, aut laqueo prajfocatus , si artem exercuisset

» aut coriariam , aut caementariam , aut ferrariam ; esset su-

» per coelos rupes vitae , aut resurrectionis barathrum , aut

«funis immortalitatis , aut beatus lapis, aut ferrum chari-

»tatis , aut corium sanctum. Ecquam aniculam non pudeat

fl puerulum sopire cantitandis hujusmodi fabulis?» Miscere

hic videtur Celsus res a se non bene intellectas. Equidem

illum suspicor pauxilla de quapiam haeresi accepisse, quae

cum quid vellent non cognosceret , dicta quaedam temere

profudit, ut et nostrae et haereticae doctrinae imperitis in

Christianorum doctrina versatissimus videretur. Quod qui-

deui cx vcrbis ejus modo memoratis manifestum est.

XXXV. Nam primum nostrum cst uti Prophetarum ser-

nionibus , utpote qui inde probamus modo Jesum esse Ghris-

tum quem pra^nuntiant , modo ex illorum scriptis ostendi-

uuis ca ,quoe in illo completa esse narrant Evangclia. «Cir-

» culos circulis inclusos » fortasse dcpromsit ex illa haeresi,

quae seplem potestatum circulos uno includit, quem rerum

onuiium animam et Leviathan vocat. Forte eliam id suni-

ptum est ex male intellecto Ecclcsiastae loco , ubi dicitur :

In ciiriutu pergit splritus y et in circulos suos revertitur. Quod

ait de rivis Eccleslae terrestris et circumcisionis , ductum id

suspicor ex eo quod nonnulli dicimt Ecclesiam hanc ter-

restrem ex Ecclesia cojlesti meliorcque /Eone esse deriva-

tam , et circumcisioncm , de qua io lege , esse signum

^Eccles. r, iG.



4 1 4 ORIGENIS

ciijiisclam circumcisionis, qua hominesin quodam illlc loco

purgantur. Prunlcus vero ea est,quam Valentiniani male

sana sapientia sapientiam appellant, ejusque volunt figuram

fuisse foeminam illam, quae duodecim annos fluxu sanguinis

laboravit. Quod Gelsus prave usurpans, omniaque Graeco-

rum, Barbarorum Haereticorumque confundens, loquitur

de potestate quae ex Prunico quadam virgine dimanat. Quod

ad animam vlventem attinet , arcanum fortasse est Valenti-

nianorum dictum de conditore quem animalem vocant : aut

fortasse id non absurde dictum fuit a quibusdam , ut anima

mortua distingueretur ab vivente anima ejus, qui salvatur.

Quid sit occisum coehim,quid interfecta terra

, quid multi

mactati ut vivant,

prorsus nescio. Haec illum e seipso

finxisse facile crediderim.

XXXVI. Quod addit , « tollendam e mundo esse mor-

»tem, ubi mundi peccatum exstinctum fuerit, » idem et

nos diceremus ad explicandum istud Apostoli ; « Postquam»posuerit omnes inimicos sub pedibus ejus, tunc novissima

»inimica destruetur mors *. «Qua de re et iilud scriptum

est : « Cum mortale hoc induerit immortalitatem , tunc fiet

«sermo qui scriptus est : Absorpta est mors in victoria^»

Rursus « novus angustusque descensus » fuit fortasse exco-

gitatusab

iis,

qui animae invaria corpora transmigrationem

credunt. « Portas vero sponte patentes » credibile est ab

quibusdam inductas fuisse , ut explicarent istud : « Aperite

»mihi portas justitiae, ut ingressus iii eas confitear Domino :

»ha3C porta Domini,justi intrabunt in eam ^

: » rursusque

in psalmo nono : « Qui exaltas me de portis mortis, ut an-

wnuntiem omnes laudationes tuas in portis filiae Sion^. »

Portas mortis scriptura vocat peccata,

quae ad interitum

ducunt; portas vero Sion intelligit recta facta : unde liquet

* iCor. XV, 25,26. — ^lbid. 54.—

^ Psalm. cxvii, 19.—

^ld. ix,

14» XIV.



COJITRA C1!I,SU\I I.llt. VI. /jg

portas juslilia; casdcm cssc ac portas virtutis, q„a= virtulis

rcctcquc factorum studioso spontc patefiunt. De ligno vitaj

commodius disscrerct is, qui paradisum Dci ab ipso Dpo

plantatum, de quo in Gcnesi ', enarraret. Rcsurrcctionem

quam non intellexit, Celsus jam sa,pius irriserat : sed dictis

mmime contcntus ait a noLis rcsurrcctionem carnis perlignum pra;dicari

: opinor, prave detorquens id quod figurate dictum cst : « Per lignum mors et pcr lignum vita •

«mors pcr Adamum, vita autem pcr Christum '. , Dcindlcavilhs in hgnum ludens

, ex duplici capitc illud incessit

dum ait «hgnum a noLis idcirco celebrari, aut quia magis-»ter noster allixus patibulo est, aut quia is fabet erat ,

Verum non animadvertit mentionem de iigno vit» in litteris Mosaicis f.eri

, deindc nusquam in Evangcliis ab Ec-clesia receptis Jcsum dici fabrum.

XXXVII. Putans autem nos, ut crucem allegoriis expli-

caremus , finxissc lignum illud vit£B ,ct huic errori suo con-sentanea loquens

, « Si ex pra-rupta , ,Vir/«rt , rupe dcjectus»aut in Larathrum pr^cipitatus

, aut laqueo pra^focatus» hasset, .11. s.nc duLio super ccelos rupem vita., aut Lara-» thr..m resurrectionis

, aut immortalitatis funem collocas-. scnl. , Lt rursus

: « Si p.-optcrea conflctum est lignum vita=»qtua labcr illc eral

,ergo si

coriarius fuissct , nobis oLtruI» derent cor.um sanctuu.

; si cojmcntarius , Leatun. lapidem •

.s. ferra.-.us fcrrum carilalis. » Al quis non vidct quanti

hc.-. dcLcanl hujusmodi calumnia; hominis injuriis laressenlis, quos ut dcceptos conve.tcrc pollicitus fucrat? Hi, adjic.t qu.c conveniunt iis faLulatoriLus

, qui suis polestatiLuslconis formam

,aut asini caput, aut dracouis

spccicm ac-commodant; sed qua; minime congruunt Ecclcsiaj sectato-nbus

:vcrum enim est ne quidem LiLaccm aniculam sine

pudore ad sop.endum puerum garrituram esse incplias

'Gen. ir, 8.-2. Cor. xv.aa.



/l5 ORIGENIS

cujusmodi effutlunt qui inonstra asinino capite et illas quasi

conciones ad singulas portas comminiscuntur. Quae vero

docet Ecclesia , Celsus ea prorsus ignorat ,et illa pauci po-

tuerunt intelligere : illi nempe qui ex Jesu prcTecepto totum

suse vitae tempus inscrutandis scripturis insumpserunt ,

ma-

o-isque in earum assequenda mente laborarunt ,quam Grae-

corum philosophi ad consequendum nescio quas opiniones ,

in quibus positam esse scientiam existimant.

XXXVIII. Nec satis habuit vir ille strenuus Diagramma

exagitasse; ut plures contra nos , licet nihil nobis cum illo

Diagrammate sit ,

accumularet calumnias,

illa interseruit ex

illis quidem h^reticis sumpta , sed quasi tamen ad alios per-

tinerent. « Neque hoc illorum, m^af^, rainus admirandum

i> est ,quod inter altiores illos circulos ,

qui supra caelos sunt

))inscripta quEedam visuntur ,quse interpretari solent, et

))pra3sertim duo illa verba, majus et mlnus ,quorum unum

))

ad patrem,

alterum ad Filium referunt. » Equidem in illo

Diagrammate majorem et minorem circulum vidi,quorum

diametro inscriptum erat, Pater et Filius. Prjeteiea inter

majorem circulum , in quo minor ductus fuerat, et alium

ex duobus constantem ,quorum alter flavus extra ,

alter cse-

ruleus intra erat,pictum quasi septum fuerat securis specie.

Supra istud circulus exiguus circulum prioribus majorem

tangebat cum hac inscriptione , caritas : infra vero alter

eumdem circulum tangens inscriptumhabebat, vita : in se-

cundo circulo ex lineis insertis conflato et alios duo circu-

los quandamque Rhombi figuram complectente inscriptum

leo-ebatur, sapienti^ providentia; et in communi eorum

sectione, sAPiENTi^ natura. Supra communem eorum sec-

tionem erat et alter circulus in quo scriptum erat ,scientia;

etinfra ahus in quo inscriptum erat , intelligentia. Atque

in his immorati sumus , data a Celso occasione, ut lectores

cognoscerent ,quae et nos ipsi vituperamus , ea nobis magis,



CONTHA CM.5UM LIB. VI. /,»

quam illi, oxpiorata essc; non vero ex inanibiis acccpla ru-

moribus. An autcm ii, qui hujusmodi nugas laudi ducunt

quasdametiammagicas pronteanturartes, an corum ha;c sit

sap.cnlia; summa,id non affirmo,

siquidcm nihil unquamsimde deprehendi: vidcrit Cclsus

, qui mendacii jam sa=piusabsurdarumque calumniarum convictus est, num hic etiammentiatur, num vcro id quod in suo scripto exposuit, re-vera de quibusdam a nostra fide alienis invenerit.

XXXIX. Post ha^c deiis loquens, qui magicas artes ad-hibent atque pra;stigias, barbarisque

quosdam da;monesvocant nominibus, illos aitsimile quid facere ac iili, q„i iis-

dem de rebiis mirifica qua^dam facerc vidcntur coram iisqu. nesc.unt earum alia esse nomina apud Gr.wos , alia apudScythas. Deinde ha;c adducit ex Herodoto , „ Appollinem a«Scyth.s vocari Gongosyrum; Neptunum, Thagimasaden -

» Vcnercm,Argimpasam

; Vestam, Tabiti.»Qu^rent

harumrerum perit. an non hic etiam Celsus cum Herodoto mentiatur. Nesc.unt enim Scytha? utrum ii quos deos putant.idem sint apud Gra^cos. Qua^ cnim probabilitas est Apolli'nem a Scyth.s Gongosyrum appcllari ? Non enim arbitror evGongosyro

,s. groocam in linguam verterctur

, dcduci possectymologlam Apollinis.aut Apollinem Scythica lingua idems.gniAcarc ac Gongosyrum. Necdum idcm de reliquis dicoAl.a cnim cx causa Gr.-cci et ex alia origine deorum suorumiwm.na der.varunt

,ex alia Scytha; , ex alia Indi ex alia

^-th.opes, aut Afri, aut quic.imquc, relicta prima et p„r,coud.toris not.onc

,suis diis nomina pro libitu indide.-,,nt'

Vcrum dc his jam supra satis a nobis dicl.im est •

ncmpeubi probavimus non cumdem csse Sabaoth et Jovcm; et ubinonnulla de linguarum diversilate ev sacris scripturis observavimus. Lubens igiturha^c prxtermilto, in quib.is Cclsumsequi non posscm

,quin jam dicta rcpctorem. Deindc rursus

magicas pra-stigias nobis occIi.it, easqiic fortassc ncmini

VIII.

2/



4lS OIUGENIS

trlbuit; cum sit nemo, qui in religione qualem a^greditur,

hujusmodi artem exerceat : aut fortasse respicit ad eos,qui-

bus solemne est hoc artificio uti coram simplicibus ,ut quoe-

dam divina potestate efficere videantur. Hsec vero sunt ejus

verba : « Quid opus est ut commemorem illos omnes , qui

>, aut expiationes , aut carmina vocesque pellendis arcendis-

,que incommodlsidoneas , autformaseffigiesquedcemonum

. facere , aut varia amoli^dis veneficiis remedia in vestibus

« in numeris , in lapidibus , in plantis ,in radlcibus

,in cu-

,jusvis denique generis rebus invenire docuerunt? )> Quas

crimlnatlones non postulat recta ratio ut refellamus ,

cum

horum criminum injios ne levissima quidem suspicio con-

veniat..

XL. In iis, qu^ Celsus addit , mihi videtur ilhs simihs

qui infenso adversus Christianos odio affirmant coram ho-

minlbus religionis Christlanoe ignaris ,Christianos ab ipsis

deprehensos fuisse ,

dum carnibus iufantulorumvesceren-

tur et cum foeminis promiscue sine pudore rem haberent.

Ut enlm' jam compertum est multis iisque a nostra reU-

o.ione prorsus ahenis hujusmodi calumnias confictas esse :

sic etlam falsi convlnceretur id quod refert Celsus,« vidisse

,) se apud quosdam nostrae religionis presbyteros Ubros bar-

))baros , in qulbus dcemonumnomina et praestlgloe vldeban-

«tur. » Quibus subdlt. Illos nostri cuUus presbyteros nlhil

))boni , nlhil nisi in hominum perniciem poniceri. » Utinara

his similia essent omnla, quae contra Chlstianos a Celso

dicta '^unt. Tum enim plerique re ipsa experti mtelbge-

rent mera esse mendacia; qulppe qui nlhll de hujusmodi

rebus audierunt,llcet cum Cbrlstianls societatem habue-

rint. . .

LXI. Posteatanquam oblltus se contra Christianos agere;

« AudWI , in(juit , ex Dionyslo quodam muslco /Egyptlo me-

1 Yidc D. Guillon , tom. n, pag- i-iO et seqq.



COMTEA CELSUM UB. VI. /

»cum versante. magicam artcm aliquid posse i„ ig„aros ct.-corrapt.s moriLus homines; in philosophos autcm, n„; JluLn vctus rat o„c „tu„tur, „ihil hahcre virium 'hIc si

dc arte mag,ca d.ssercndi co„siIium csset, iis <,„« jam dcIla d.x, adderc „o„„uIIa posscm : sed pr.stat i„ ii i^stcrc qu» prop,us ad Cels! scriptio„cm perti„e„t. Qui scircvolucnt poss.t-„c quid a„ „ihil i„ philoLphos ars ma "clogat .s ed.tas ah Ma.ragc„e res Apollouif Tyanei nT' s

'

etad c.,m <,„as. ad .„ca„tatorem ye„titasse. luter alios dc

idtt: ;:r'"""^""•**"^."" '-' -^ '^ ^-««-^ ^p

';:;«

cssc quod aL arte mag,ca aut da^moniis metua„t ii. c,ui rc-'

.S.on.s

Chr,st.an. cullorcs Dcum reru.„ om„ium p ^£um vencrantur, ex Evangclio vitam cxiguut et prJcrintLreces d.„ „octuquc f.-cquc„ti.,s et qua^par est'.-evr'

,adh.Lc„t. Verc en.m « castran.etaLitur Angclus Dom ni ,

Et Angel, q„, ,„ Ecclcs,a parvulis tue„dis i„v,gila„t di-c.„tur ac,e.n patris qui i„ccclis est vidcre; q, idqui, , t.......odpcrrac,emiI,ametpcrint....umi,,„n;,.^

XLII. Dciudc Celsus hxc alio cx cpilc ducta subiicif«Sunt .Ilorum al.i quida„, c.-rorcs im i," . dccipic„ c ^.mma,„ qua vcrsa„tur, divi„or„m .-enigma „„. i„„o

» -t.a:h-.gu„t videlicet qucmdam

Dco advc..sa..i„ f. "t|.o^^mquemIIeLr..ceSatanamappc.Iant.Om„i„:;;

i Tnrr"''"" ™''"'™' D-™ maxin.„,„ .d adve..-

Lr o Dc. fil.us a d.aLolo s..pc..atur, et quas ah illo molcs-



/ .^(fOKIGENIS

,, tiaspatitms iis nos docet orlas nobis ab iUo molestias con-

«temnere: atque idcirco iios admonet venturum quoqus

„ esse Satanam , resque magnas iUum et admirabUes effec-

«turum, sibiqueDei gloriam usurpaturum :

sed nuUamho-

»rum prcdigiorum rationem ab iis esse habendam, qui il-

»lum removcre vohierint, sed sibi soU esse credendum.

„Ha;c certe impostoris sunt operose caventis ,ne quis ahus

,,contraria sentiat sibique plebem conciliet. » Ac mox.ndi-

care volens asnigmata iUa , unde nos putat haus.sse perpe-

ramquEe de Satana docemus : « Veteres ,

mquU,de divmo

.quodam beUo obscure involuteque scripserunt :ut Hera-

»cUtus, cujus sunt hsc:-«Sidicendum est commune

«quoddam beUum et Utem esse, omniaque ex discordia

,< gigni et admlnistrari : » - et Pherecydes HeracUto longe

» antiquior in fabula exercitum exercitui adversum exh.bet,

»quorum unius Saturnum, aUerius Ophioneum ducem fa-

,cit. Provocationes narrat et pra;Ua, pacta etiam, nempe

,, utervis primus in Oceanum caderet ,iUum pro victo ha-

» bitum iri ; utervis vero aUerum pepuUsset et v.c.sset,.Uum

«cffilos occupaturum. In eamdem sententiam accipienda

,,esse ait Titanum Gigantumque adversus deos pugnantium

» mysteria , uli et qu* dcTyphone, Horo , et Osiride ^Egyptu

» fabulantur. » Ha?c postquam commemoravit , nec exposmt

tamen quo modo subUmlorem sensum habeant,iUaque

male iuteUexerimus , nobis convitiarl pergens:« Ha;c non

»sunt. in^uit, cujusmodi commenta iUade diabolo da-mone,

» aut (quod verius dicit ) impostore qui contrar.a docet. » S.c

et Homerum interpretatur ,quasi eadem fere ac Hera-

cUtus Pherecydes, et mysteriorum de Titanibus giganti-

busquc auctores, indicaret istis Vulcani ad Junonem ver-

bis

Jam enim me ct aUas juvare studcntem



CONTRA CliLSUM LIB. VI. /, 2 1

Dejccit pede pcchensum de liinine divino '.

Et in his Jovis ad Junonem :

[autemAn non meministi quando pependisli ab alto, a pedibus

Incudes demisi duas , circum manus autem vinculurn

[misi

Aureum, infrangibile; lu aulem in sethere et nubibus

Pependisti, indignabantur autem dii per excelsum Olym-

[pum :

Solvere autem non poterant circumstantes : quemcum-

[que prehenderem

Projiciebamcorreptum de Hmine divino, donecperveniret

In terram vix spirans ^

Quae Homeri carmina edissercns : «Hsec Jovls ad Junonem» vcrLa , ituiult

, sunt verba Dei ad materiam, quibus slgni-

))ficatur materiam, quae Inordinata erat ab Inltio, aplls vln-

))Cuhs a Deofulsse coHigatam atque ornatam, et quotquot

))dcTmones turbas in illa clebant, in poenam scelerls ab eo-))dem In hncc Infima loca praeclpitatos fulsse. ., Quo sensu

eadem llomerl carmlna cum Pherecydes Intelligeret , ait

ipsum dixlsse: « Infra hanc terrae partem Tartarea re^-Io

»est, quam Ilarpylaeet Tempestas, Boreaj fillaicustodiunt

))et quo Juplter Illos ex dlis detrudit, qul turbas movent.

Eumdem alt habere sensum « velum MlnervLt; in ludorum

))PanathenaIcorum pompa omnium oculls exposilum. Ipso

))enim, inqidt, Indicatur da^mon quldam incorruptus et

))Sine matre, qul terrlgenarum coerceat audaciam. » Post-

quam sic flgmenlls Gra^corum applauslt, concludit, nostra

accusando,in hunc modum : « Dei filius a dlabolo vexatur,

))ct nosdocet, cum ab illolnrcstamur, mala patlenlerfcrro!

))Kacc prorsus rldlcula sunt. Satlus erat , oplnor, puniri

iUiad. I, 590.— 'Icl. XV, 18.



1

422 ORIGENIS

» cfilumniatorem illam ,quam hominibus, quos calumniis

»insectatur, intentari minas. »

XLIII. Vide quseso annon ille, cujus judicioin sceleratis-

simis erroribus versamur et a di\ inorum aenigmatum sensu

abcrramus , manifeste in errore deprehendatur : quippe qui

non considerat doctrinam de malo illo,qui e coelo dejectus

est , reperiri in scriptis Moysis ,quoe non Heraclito solum et

Pherec} de , sed etiam Homero antiquiora sunt. Nam quid

simile innuitur serpente illo , unde suum Pherecydes Ophio

nem duxit, qui serpens in causa fuit, cur homo ejiceretur

e Dei paradiso ,postquam fceminam divinitatis majorumque

Lonorum poUicitatione deceperat * :in quam fraudem homo

pertractus dicitur. Et ille exterminator in Moysis Exodo

memoratus", quid ahud est, quam qui exitium ilhs affert

qai ilH fidem adjungunt , ejus improbitati non resistuut

non repugnant ? Nec ahud indicat hircus ille emissarius

Hebraice vocatus Azazel de quo in Levitico, cujusque sors

in desertum erat emitti tanquam omnium expiationem '.

Quicumque enim pro sua improbitate ad malum illum per-

tinent , ii cum slnt sorti divinae infeusi, procul a Deo able- 1

gantur. Sed et ilh fdii Behar, de quibus in libro Judicum *, |cujus-ne fihi propter improbitatem dicuntur esse

,praeter-

quam ejusdem iUius mali? Praeterea in libro Job Moyse ipso

antiquiorls diabolus legitur astitisse coram Deo \ et petiisse

utslbi liceretiUum gravissimis afficere molestiis , ac primum

quidem omnium facuUatum fdlorumque jactura, delnde

horrendo illo morbo ,qui lepra nominatur. Taceo quaj nar-

rant Evangelia de dlabolo qui Salvatorem tentavit% ne in

re, quc^ contra Celsum agitur, recentiorum scriptorum

auctorltate utl videar. Et sub finem libri,qui Jobi nomen

prsefert, ubl Domlnus ex turblne et nubibus cum Jobo

1 Gen. III, 5.-2 Exod. s.ii, 23.— ^ Levit. xvi, 8. — ^Jud. xis.,-ja.—

6 Job. 1,2. — ^ Malih. IV.



CONTRA CELSLM LIB. VI. ^J^S

loquit.ir, non pauca lcguntur de dracone*. Quid meinoremqua) dicit Ezechicl quasi dc Pharaonc

, aut Nabuchodono-.sore, aut principe Tyri loquerctur ^

?

Nec etiam Isai^e deBaLylonis rege referam lamenlationem ^- ex quiLus omni-Lus discere est hinc malum originem et principium hahere,quod qu.dam

,ahs amissis , illum secuti sunt qui primus

alas amiserat.

XLIV. Nec sane fieri potcrat ut Lonum per accldens etcommunicatum

,illi esset simile quod natura Lonum est.

lll-d tamen adventitium nunquam deest illi, qui sui con-servandi causa vivum, ut ita loquar, panem sumit \ Quodsi cui deest, in culpa ipse est

, qui vivo pane et vero potuquorum altero nutriuntur alae , altcro irrigantur, uti ne-glcxit. De hisalisintcIIigcndussapientissimusSalomon cumde vero divitc loquens ait : . Comparavit siLi pennas ut

«aquila, ct rcvcrtiturin domum sui prsesidis ^ » CumenimDcus ad Lonum finem uti noverit etiam iis, qui pcr mali-tiam aLipso defeccrunt

, oportuit malos illos ahcuLi hujusuniversitatis collocari

, et effici ut cssct pal^stra, uLi, qui

vellcnt,ad consequcndam virtutcm legitime certarc pos

sent. Illorum cnim malitia, tanquam aurum ignc, cxami-

uati et purgati , ct experti omnia , ne quid in sc adulterinumadm.tlcrcnt \ scd digni vidercntur qui ad divina ascende-rcnt, tolluntur verLo ad supcrnam omnium Lchtitatem etad culmcn Lonorum, si ita loqui fas est. CcTterum ille

, quhcLraice Satan

,et magis grcTce vocatur a quiLusdam Sala-

nas,idcm graeca lingua sonat atque advcrsarium. Quicum-

quc aulem scclalur maliliam ct cx illa vitam dcgit, is , cumvirtuti contraria faciat

, Satanas est , hoc cst filio Dei ad-vcrsarius, qui filius cst Justilia , Vcritas ct Sapientia. Scdmag.s proprie advcrsarius illc cst

, qui primus fruentium

^ Job. XL, .0._ 2 Ezech. xxxrx , a8. - 3 i,,i. ^,,, ,^ ^, ^^^^ _ , ^^,^^^^VI, 5 1. — 5 Prov. xxiir, 5.— 6 2 Twu. ir

, 5.



/j2A ORIGENIS

pace beateque viventium , amissis alis excidit felicitate; qui

« ambulavit inculpabilis , ut loqaitar Ezechkl, in omnibus

j> viis suis , donecinventa est iniquitas in eo * ;»quique

,cum

esset« signaculum similitudinis et corona pulchritudinis in

» paradiso Dei% » atque bonis veluti satiatur, amisit omnia

quod quidem illi mystice dictum fuerat : « Perditio factus

), es , et non eris in perpetuum \ » Atque hsec pauca nec for-

tasse quidquam profutura huic opusculo committere ausi

sumus. Si quisautemsacrarum Scripturarum considerationi

vacans in unum colligeret corpus quidquidubique de malo

dictum est, quomodo ortum sit , et quomodo diluatur, vi-

debit ille Moysis et Prophetarum de Satana mentem ne per

somnium quidem a Celso deprehensam fuisse ,nec a quo-

libet eorum quorum animam malus ille daemon a Deo,

a recta de illo notione , et ab ejus Verbo distraxit avul-

sitque.

XLV. Quoniam vero et de eo, qui Antichristus vocatur,

inentionem Celsus facit ; tametsi nec ea quae apud Danielem

nec quse apud Paulum dicta sunt, nec quae de illo Salvator

in EvangeUis prsedixit , legerit;-pauca etiam de illo dicere

convenit. Quemadmodumvultus non sunt similes vultibus ,

sic necsimilia cordibus corda sunt : unde patet cordibus

inter se differre homines , tam eos qui ad bonum propensi

sunt, siquidem similes inter se ad illud noii sunt formati,-

quam eos ,qui honesti negligentes in contraria praecipites

ruunt. Sunt enim ex istis qui vehementer maUtia perfun-

duntur, sunt et qui in eam ferantur moderatius. Quid igitur

absurdum duas in hominibus esse, ut ita loquar, extremita-

tes , alteram boni , maU aUeram , ita ut altera in eum qui se-

cundum Jesum inteUIgitur, hominem cadat ,a quo genus

hominum tam prseclare conversum , curatum et in meUus

provectum est; altera autem maU in eum conveniat in quo

* Eiech. XXVIII, i5. — 2 Ibid. — ^ Ibid. 19.



CONTRA CELSUM LIB. V7. /2-

contcnli,jam alium Cvhi locum videamus ct contra pro vi -

riLus dcccrtcmus.

XLVII. Sic illc pergit : « Undc hoc ipsum iliis in men-

»tem venerit, Dei Filium vocarc, jam notum facio. Scilicet»v-cleres hunc mundum, quasi ex Deo gcnitus esset , Dei»l-.hum et adolesccnlem appcllarunt. Magnam certe hunc» mler et dlum Dei Filium similitudinem ! » Quod ergo Dcitihmn dicmus, id nos perperam mutuatos esso putavit ex1.S qua; dc mundo tradita sunt , illum vidclicet ox Deo geni-tum

,

Dc, Fil.um ct

Deum esse. Neque enim Moysis prophe-tarumque .-ctatem considerare potuit

, ut inteliigeret Ju-d.eorun, prophctas de quodam Dei Filio longc ante locutosesse, quam Grasci et ii, quos veteres vocat

, prodirent Necetiam proferre voluit testimonium quod supra ex Platonisep.stohsadduximus, ubi hic de hujus .miversitatis opificeloqu.tur tanquam de Dei

Fiho:

veritus ne a Platonc illoqucm sa^pe laudibus extulit , cogerctur assentiri , hujus uni-vcrs.tat.s auclorem esse Dei Filium

, primum autem ct su-premum Dcum ejus esse patrcm. Quod autcm dicimus ani-n.am .ll.us Jesu tanto Dei Filio intima parlicipatione unltamncc unquam ab illo separandam

, id minime mirum estNam .n sacris scriptu.is rcperire licet et alia

, qu.-c,

quamvisd.io natura suasint, reputantur tamenet reverasunt unum •

c.,,..smod. est istud de n..-,rito et nxore : „ Non a.n„li„s.dno sunt, sed una caro' : » et de viro pe.-fecto et adh.'c-rescente vero Domino qui vcrbu.n est et sapientia et veri-tas

:«Qu. adhicrct Domino , un.is spiritus est^» Jam vero

s. qu. adhaeret Domino, unus spiritus est , ocq..is n.aWs

imo ecqu.s xque ac anima Jcsu , adh.-crct Do.nino, qui^est

^obum ipsum, sapientia ipsa, veritas ipsa , ipsa.nel justi-.a 1- S. autem res ita haLct, aniraa Jesu et Vcrbum Primo-f«i((Mq,.c omnis creaturce', duo non suut.

'Gen.„, ,4, ._ 2 ,Coi VI, ,7. - sCoJoss. ,, ,5.



A.jS origenis

XLVIII. Deinde cum aiunt Stoici eamdem esseliominis

et Dei virtutem , negantque summum Deum suo esse sa-

piente beatiorem , sed parem esse utriusque felicitatem;

non irridet Gelsus , non subsannat hanc sententiam. Smaudit ex divino sermone virum perfectum agglutinari vir-

tute et anm Verbo ipsi , nosque a minori ad majus infe-

rentes docere , Jesu animam non separari a primogemto

omnis creaturc^ , ridet scilicet Jesum Dei Filium appellari

non videns qu^enam sint ,quoe de illo in divinis scripturis

arcane dicta sunt. Nos autem , utqui dogmata sibi apprime

consentanea sequi et ex illis proficere voluerit,illum ad

recipiendum quod dictum est adducamus; dicimus ex divi-

nis scripturis totam Dei Ecclesiam esse Christi corpus a

Dei FiUo animatum, membra autem illius corporis, ut to-

tius , eos esse omnes qui credunt : quoniam sicut anima

vitam et motumimpertit corpori ,

quod a seipso natura mo-

yeri vitahter non potest ; ita Verbum totum corpus seu

Ecclesiam ad ea qucT opus sunt , movens et agens,etiam

singula membra eorum qui ad Ecclesiam pertinent,movet

ita ut nihil sine Verbo faciant. Hoc igilur si,ut opmor

minime spernendum est et optime coha^ret ;qmd vetat

quominus summa et excellenti communione cum Verbc

conjuncta anima Jesu , imo totus Jesus non separetur al

Unigenito et Primogenito creaturae, nec ahud sit ab illo i

Atque haec hactenus.

XLIX. Nunc adsequentia transeundum, m quibus un(

verbo ,nuUoque allato argumento ,

mundi creationem

^

Moyse descriptam reprehendens : « Quin et illa mund

,,origo ,inquit, stoUda prorsus est. >> Qui si apermsset qu

modo iUi stulta vidcatur, et argumenta quaedam attuhsset

contra iUa pugnassemus : at mihi non videtur convenire

ut iUo simpUciter affirmante ,probem ego, quo modo st(

lida non sit. Quod si quis videre desiderat qu.ne nobis pr(



CONTRA CELSUM LIH. VI. 4 2(1

ditam a Moysc mundi crealionem persuadeant, et quibus

argumentis illa confirmetur, snmat in manus quai in Gene-

sim ab initio usque ad hacc : « Hic est liber generationis ho-

»minum, » commentati sumus.lllic ex ipsis divinis lilteris

explicare conati sumus quid sit ccelum in principio crea-

tum, quid terra, quid terra? invisibile et incompositum

quid abyssus, quid tenebrai quae erant super eam, quid

aqua, quid Dci spiritus qui super eas ferebatur, quid facta

lux, quid firmamentum a coelo primum creato distinctum,

et sic de sequentibus. Stolidam quoque esse affirmat scrip-

tam de hominum creatione historiam , non memoratis nos-

trisargumentis, non impugnatis. Opinor, non habuit quoevertere posset istud

, hominem fuisse secundum imao-Inem

Dei creatum. Neque etiam intelligit quid sit paradisus a Deoplantatus, quid prima in illo hominis vita , sed misere mutata

,postquam e paradiso deliciarum ejectus propler pec-

catum, ex adverso habitavit. Verum ille, qui hac omniastultc dicta esse pronuntiat, singula quaeque scrutetur, et

imprimis istud : « Collocavit Gherubim et flammeum gla-

» dium atque versatilem ad custodiendam viam li"-ni vita) *. »

Nisi forte Moyses hajc scripserit nullo consilio, sed simile

quid fecerit illis veteris Gomoedlai Poetis, joco scribcnlibus

Bellerophontem interfectum a Prceto fuisse , Pe"-asum esse

ex Arcadia: quae omnia scripserunt illi , ut risum move-

rent: at probablle non est

,qui scripturas toti genti relin-

quoretquas volebat iis qui leges accipiebant, persuadere a

Deoesse profcctas, eum absurda mandasse litteris, et sino

ullo scnsu dixisse istud , « Gollocavlt Gherublm et flam-

»meum gladimn atque versatilem ad cuslodiendam viam»ligni vita3% » aut allud quidplam eorum qu.e dc hominuni

creationc dicta sunt, et quibus in invesligandis suam lle-

braorum sapientes collocant operam.

iGen. ni, i3. — 2 jbid.



43o • ORIGENIS

L. Sub hcTC collectis diversis quorumdam veterum de

mundi hominumque origine sententiis, iisque simpUciter

propositis , ait « Moysen et Prophetas,qui nostras Scrip-

» turas rehquerunt , quia nescirent quse mundi sit et homi-

»num natura, propterea dixisse magnas nugas. » Si dixisset

quid caustE esset cur htteroe divinse videantur ipsi magnae

nugas , rationes quibus inductus Scripturas pro magnis nu-

gishabuit, refutare tentassem. Nunc autem illum imitans

jocansque affirmo eum,quia nescivit quaenam esset mentis

sermonisque prophetici natura , idcirco magnas effutiisse

ineptias , cum arroganter suum Hbrum inscripsit, verum

sermonem. Quoniam vero clara sibi et accurale intellecta

videntur quae objicit de creationis mundi diebus, quorum

alii coeH , soHs , hjnae, stellarum creationem praecesserunt

ahi subsecuti sunt; hoc unum ex illo qua^sierim, num fu-

gerit Moysen ante ab ipso dictum fuisse : « In sex diebus

» perfectus est mundus *: » num sui oblitus addidcrit : « Hic

»est liber generationishominum, in die quo fecit Dominus

»coelum et terram^. » At nullo modo probabile est Moy-

sen, post factam de sex diebus mentionem , nullo consilio

dixisse : « Qua die creavit Deus coelum et terram. » Quod

si quis hsec existimet referri posse ad istud : « In principio

«creavit Deus ccelum et terram ^, sclat Is ante hoc , Fiat

»lux, et facta est lux'*; et ante Istud, Yocavit Deus lucem

»diem^, dictum esse , In principio creavit Deus coelum et

» terram ^ »

LI. Jam vero de intelligentibus sensibilibusque naturis

disserere , ostendere quomodo utriqne illarum speciei des-

tinati sint dies , haec sigillatim inquirere nostri propositi nonest. Nam ad edisserendam narratam a Moyse mundi crea-

tionem opus esset integris commentariis. Id autem a nobis

* Gen. I, 3i. — 2lcl. II, 4. — 3ld. I, i. — ^Ibid, 3.— 5lbi(]. 5.—

Clbid. I.

1



OONTIIA CKLSUM LIB. VI. /J,

cst pr.xstit,im pro viribus longe ante, quam hunc liLrumconlra Celsum scribercmus ; tam vidciicet , cum, proutnostra ante muitos annos facultas ferebat, disscruimus descx dicbus

,

quibusMoyses mundi crcalionem perfcctam

luisse narrat. Verum scire oportet Verbum per Esaiam ius-tis polhccn futuros esse dics , cum « illis non sol, scd ipse«Dominus scmpilcrna lux erit, et eorum gloria , Dcus' »

Exaliqua, opinor, improba hajrcsi et male interprelanteha;c verLa, /(af lux

, quasi a Conditorc hanc fieri optantedicta fnissent

,acccpit ha!c : « Non

profccto Conditor lumen»a supcris commodato accepit , ut nos ex vicini lucerna» nostram acccndimus. » Ex alia impia hajresi lcviter pers-pecta addit

:« Si quis maledictus Deus magno Deo contra-

»r.us erat, et contra illius voluntalem h^c fecit, cjr hic»illi lumcn commodabat? „ Qua= tantum aLcst ut defcnda-mns, ut hanc opinionem tanquam ex errantibus

profectamdamnare parati simus, et refellere ea qua^nonignotanoLis,ut Celso, sed accurate perspecta sunt: qua^que tumexillistum cx corum liLris diligenter leclis didicimus.

LII. Sicpostca Celsus: «Deorigineet intcritu mundi in-

» crcatus-ne sitct incorruplibilis, creatus-ne quidcm , scd in-»corruptibiIis, an contra, nihil hac de re nunc dico „ Necnos quidquam dc iis dicemus. Ncque enim id postulat insti-tuli ratio. Nec ctiam in ha^c vcrba , « Spiritus Domini fere»b«tur super aquas% » dicimus spiritum summi Dei fuissoIhc

,tanquam in rebus ad se non pertinentibus : nec ab alio

prater magnum Dc.im conditore quxdam dicimus contrallum spu-ilum

, idquc superiorc Deo patiente, improbe

luissesuscepta qua; cverti oportucrit. Valeant igitur et qui

ha=c diciint, et qiii iiidiligcnter eos refiilat Colsus : dcbuitenim aut illorum crrorum non incminissc , aiit pro illa qiiampra; sc fert humanitate ilks diligcnlcr exponere, ct im-

'Isai. ixi, iy._2 Ccn. i, i.



4 5 '2 ORIGENIS

pugnare quae ab illorum auctoribus impie dicta sunt. Da-

tum autem fuisse conditori a magno Deo spiritum , quem

postea repetit, id audivimus nunquam. In hos tamen im-

pios sermones stulte insurgens : « Ecquis Deus , Inqalt

» quidpiam dat quod postea repetiturus est ? Indigentis

» enim est repetere , nuUius autem rei Deus indiget. » Qui-

bus addit quasi quid admodum sapiens contra quosdam

« Cur nescivit, cum commodaret , se malo commodare?

» Et Istud : Cur parum curat malum conditorem qui sibi

«adversantur?

LIII. Deinde miscens , meo quidem judicio , haeresibus

hsereses, nec indicans alia esse alterius , aherius aha, pro-

fert quae nos objicimus Marcioni. Forte etiam haec quia

male ex viHbus quibusdam et imperitis audierat,propterea

reprehendit reprehensionem ipsam, qua in renon magnum

prae se fert judicium. Exponens igitur quae contra Marcio-

nem dicuntur , sed tacito illius , quem tamen aggreditur

nomine : « Cur clam , inqalt , mittit et destruit hujus opera ?

» Cur clam irrumpit , subornat , falHt ? Cur iis quos hic ex

»vobis damnavlt et execratus est, blanditur? Cur plagiarii

»more surripit? Cur illos docet a Domino discedere,pa-

»trem fugere? Cur ipse eos adoptat sine consensu patris?

» Quid se dlcit patrem illorum , qui sunt aUerius? » Ac moxadmirantis modo : « Egreglum sane Deum qui peccatorum

» ab aho damnatorum , miserorum , stercorum , ut ipsi lo-

»quuntur, pater esse deslderat J qui quem misit , rebellan-

» tem capere atque punire non potest I » Postea quasi contra

nos ageret, qui mundum hunc allenl cujusdam et pere-

grlni Dei nonesse cenfitemur : «Haec, Incjait, si sunt ejus

»opera, quomodo Deus mala faclebat? Quomodo persua-

»dere et hortari non potest? Cur eum poenltuit ingratos

»creasse et Improbos ? Cur de sua ipsius arte quiritatur

weamque odlo habet ? Cur minas intendit propriosquc fdios



CONTRA CELSUM LIB. VI. /35

..pessumdat? Aut quo landcm ablcgat ex hocmu„ao, qucm».psc fcct?» Ncquc hic :„ihi vidctur dcclararc qulams nt mala

,q„an,,uam apud Grxcos vario^ fucrunt

de honisct mahs op,„,ones. Tantum arripit quasise„tc„tia=, qua mun-<Ium hunc Dc, opus esse statuimus, consentancum, Dcum

hl": T''"" '"'•'"'"• ^'^^^'» <I"omodocum,uc sc

habeant mala, eorum auctor sit Dcus, vel non, sed cx ma-jonhus pra.c,puisquc rehus consccuta sint,- multum ^011^

s, quod ex ,.s qua, dicimus, mundum istum a Dco factum

a.elorcm,- .dem quoque non scquatur ex iis quo. dicitQuacrct cnim a iquis a Cclso' • „ s; U •

.quomo o mala faciehat? Quomodo persuIdercTh t"!'»no„ potcst?» Est autem vitium disputationis maxim mm q„, adversanorum dogmata qu.dam rcprche„dit^^

ad'

"r. O Tu '^' •'"'' ""'"^ respo„dc„dum sitad,stud.

„Quomodo Deus mala fociehat? quomodo ncr-

.suadcre ct hortari „on potcst?,, Ae proprc quidem „Senptuns .vinis honas,mt virtutes ct actioL ex IIprfee.-Oj mala autem

,.quidquid iliis rchus contrari..m'es

.Sal,s hoc loco fuent addueorc tcstimonium Psalmi xxx, .qnod rem s,c prohat: „ I„q„,Ve„tcs Domiuum „on mim,e !

» ur omn, hono. Vcnite, fllii , ,Mao me : timoreu, 00,";

...occho vos. Qu.cst homoqui vult vitam, diligit dic» We ho„os Proh.he li„gu„u,

tuam a malo, ct la^ia tu ne» loquonlur dolum. Dcclina a malo et fac honum ^ . I t,"den.,„, UecLna a malo et fac bonam , „ec de honis n..^ ecorporcs

,

ut quidam voca„t , dicitur , „c qucdc iis qT.

'VWeD.Gaillo„,,o,„.„,p3g.„0e.se„.

'Psalin. xxxin, loetscq.

VIII.



/j54OMGENIS

triiiseciis acciduiit; scd de bonls et nialis animnc: quando-

qr.idem is qni declinaverit ab istismalisfeceritqus istabona,

idaue verc^ vitee desiderio, dilectarus sit in illa dies videre

honos , ubi verbum justitia^ Solis loco erit. Adilios perve-^

niet, Deo illimi liberante a pra?senti saeculo nequam, et a

diebus malis*

, de quibus loquitur , cum ait;

« Redimentes

))tempus ,quoniam dies mali sunt'. »

LY. Videre est tamen ex rebus corporeis et quoe extrin-

secusaccidunt, alias quae ad naturalis vita3 conservationem

conducunt,

bonas ; alias , quaevita? nocent ,

malas per abu-

sionem vocari. Hoc enim sensu Job ad uxorem dicit: « Si

>, bona suscepimus de manu Dei , mala non sustinebimus ' ? )>

Quoniom igitur in divinis Scripturis alicubi invenitur^ ex

p^ersona Dei dictum, «Ego faciens pacem et creans mala^ »

et alio in loco de eodem : « Descendit malum a Domino in

portas Hierusalem, strepitus curruum et equitum':» quae

loca multosScripturarumturbaverelectores,qui perspicere

non poterant earum de bonis et malis sententiam; hincve-

risimile est ortam esse Gelso ha^sitandi causam et interro-

o;andi : « Quomodo Deus mala faciebat? » Forte etiam

hsec dicit, quia audivit quempiam ,qui memorata hanc m^

qiuTstionem verba indoctius fuerit interpretatus. Nos vero

dicimus Deum non esse malorum seu vitii vitiosarumque

actionum auctorem. Quod si revera esset eorum auctor J

quomodo consisteret id ,quod de judicio pra^dicatur ,

ma-j

los pro peccatorum ratione pcehas daturos,eos vero quij

virtutem ccnsectati sunt et virtuti consonas actiones feceJ

runt , beatos fore et a Deo praemia consecuturos? Qui malaj

fieriaDeo dicere audent, quia non possunt demonstrarel

consonamsibiesseScripturam, qucC, licet peccantes damj

net et bene agentes approbet ,nihilominus pauca quaedai

1 Gal. c, 4.-^ Epbes. V, i6. - ^ Jol>. n, lo.- ^l.ai. xlv

, y.-^MicUJ

I, 12.



CONTHA CELSUM LIB. VI. /35

«llcit quil,„s imperili divinarum liUcrar.inj lcclorcs contur-

ILar. v,dcntur, sat scio quad.n, Scriplurx loca ad suam son-

tent,am Irahcnt. Ifec tan.cn cxplicaro loca, quia multa

sunt et eorum mterprctatio multum opcra- mcditatiouisquepostulat, non visum est hufc tract.tioni conveniens. Mala«g.tur s, quLS ,lla lioc proprio scnsu intelligat, Deus noncct. Sedtamcn pauca.si ad hujus imivorsitatis composi.lioncm specles, ex pnecipuis rjus opcrii.u.s consecuta suntQucmadmodum

expr.Tcipuis fabrioperibus tortilia se^miniscrobcsque conscquunfur

: sicut etiam architectis tribnipossc vidcntur sordidi illi fragminum pulverisque a^erviqui propea;di.'icia snnl.

'

LVI. Sin aulem dc malis corporeis et exlerioribus on.-eper abusionem vocantur maJa, sermo fiat, concedcmus aliquando contigissc ut Deus

<,u^dam eorum feceret, idoue"t ahquos pcr illa converteret. Etquid absurdi ha.c doctrinahnbcre potest.» Sicut euim

. quamvis per abusionem malaoiH.cllcmus poenas illas

, q.,as pal.-es, magisl,-i, p^dagoW

..dhgunt us quos erudiunt, et mcdeci iis quos sanancii caus°aurunt vel socant, et dicamus pal.-e,n filiis , aut magistro;aut pa^dagogos, a..t medicos mala facere,- no.,

Ia.re„ ac'cusamus cos q.,i vc,-bc.-ant vcl secant : sic nihil absurdi estd.cere mala q.,a!dam a Deo induci ad converiendos et sanandos q„. huj.,smodi molestiis op..s habenl. ^on abs„rdmn etiam « u.ala a Domino desccndere in portas Jcrus-,» 'cn.

, „ q„.^ mala posita c.-ant in molestiis quas hosfespa,-,ebant, et qua; conversionis causa innigebanlur- „

visi»l«.'. .n viiga inlquitales^. Icgem Dei relinquenlium »et».n vcrber.l,.,s peccata eorum ; » et ist.,d dici : „ ll„bes..ca.-bones .gnis, scde super eos , ipsi til.i erunt auxilio '

„^

In eamdem sentcnliam ist„d cxponiuu.s : . E-o fhciens pa»ccm et creans mala ': » creat enim corporet ct exteriora



456OBIGENIS

mala, ilsque purgat et erudlt, qui verbo et doctrina sana

erudiri nolunt. Atque h=EC in istud : « Quomodo Deus mala

«faciebat?» ,

LVII Nunc ad iHud» : « Quomodo persuadere et hor-

„ tari non potest ? » jam dixi , id quod Celsus hic obj.c.t,

s,

propterea in jus vocari possumus ,objiciendam esse omn.-

bus providentiam admittentibus. Respondent et.am ahqms

Deum hortari posse, quandoqaidem per totam Scr.pturam

hortatur, et per eos qui Dei gratia docent aud.entes. N.s.

forte propria qua:dam isti verbo Iwrtari sign.ficat.o tr.bua-

tur, quasi idem exprimeret ac penetrare in animum e)us ad

Ciem hortatio f.t , et efficere ut sermonem docent.s .ntel-

hgat; id quod ab usitata significatione reced.t. In .stud

vero :Qiwmodo persaadcre non potest? quod et ipsum pro-

videntiam admittentibus ebjici potest, dicendum qmahoc

verbum persmderi ex verborum numero est qu=eduphcem

actionem indicant; cujusmodi est tonderi ,quod s.gn.ficat

et actionem tondentis , et actionem ejus qui se pra^bet ton-

dendum :propterea non solum opus esse persuadent.s ac-

tione .sed etiam ut q.d persuadetur, se ,ut ita loquar per-

suadenti submittat, aut recipiat qu* a persuadente d.com-

tur. Quamobrem si qui nonpersuadentur, non .dc.rco

dicendum id inde oriri ,quod Deus persuadere non poss.t

sed quod illi Dei sermones ad faciendam fidem aptos non

adn^ttant. Idem qui diceret de illis hominibus quos persua-

dendi artifices vocamus, non falierelur. F.er, emm potest

ut ahnuis apprime rhetoric=e pra^cepta callens nsque ut par

est utens omnia adpersuadendum faciat ,

nec tamen videa-

tur persuadere ,propterea quod vincere non potest ejus

voluntatempersuaderi debet. Et sane quod res d.cant..r ad

persuadendum idonea. , id a Deo proficiscitur persuas.oms

Ltem non Deus est auctor : idq.ie persp.cue docet Paulus.

• VideD. Guillon ,lom. ii,pag- 227 el seqq.



CONTRA CELSUM LIB. VI. 45^

cum ait: « Persuasio non «st ex eo qui vocat vos *. » Ejus-

modi est etiam istud : « Si volueritis et audieritis me , Lona» terrai comedetis

; quod si nolueritis , neque audieritis me,

«gladiusdevorabit vos \

>,

Ut enim aliquis velit quje dicit

hortator, et illis obsecutus dignum se prseLeat qui Dei pro-missa consequatur,opus est ut voluntas audientis acquiescatet dictis assentiatur. Quapropter in Deuteronomio lucu-lente mihi dictura esse videtur : « Et nunc Israel

, quid Do-))minus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum»tuum, et ambules in

omnibus viisejus, et diligas eum, et» custodias mandata ejus ^ ? »

LVIII. Deinde refellendum venit istud : « Cur eum pceni-» tet ingratos creasse et improbos, de sua arte conqueritur,»et odio habet, intendit minas, et proprios filios pessum-» dat ? » Sic lacessit calumniis et prave detorquet quc^ in Ge-nesi narrantur in hunc modum : « Videns autem

Deus com-Dpletasesse iniquitatcs hominum in terra , et omnes in cor^»de cogitare de malis totos dies, recogitavit Deus quid ho-»minem fecisset in terra, et versabit in corde suo et dixit

»Deus:delebo hominem quem feci a facie terr^, ab ho-

»mine ad animantia, a reptili usque ad volucres cocli, reco-

»gitavi enim quod eos fccerim^ » Oua3 scripta non suntprofert, quasi iis quae scripta sunt indicentur : nulla enimin istis dc poenitentia Deimentio est, nec de sua arte qucri,

neceamodio habere Icgitur. Quod autemDeusminitaridilu-vium et illo proprios filios videtur extinguere, dicendum,cuin immortalis hominum anima sit , minas illas eo con-silio inlendi

,ut qui audiunt convertantur : internecionem

autem hominum per diluvium esse terraj purgationem; id

quod doclissimi GrcTcorum philosophi docent his verbis

«Quando dii terram purgaverint. » Gaeterum de locis, ubi

*Gal. V, 8.— 2lsai. r, rg, ^o.-3Deut.x, i2,i3. — *Gen vi 5

6,7.



^58 ORlGIiNIS

Deo tribuuntur humain affectus, non pauca nobis jam dicla

sunt in superioribus.

HX. Postea Celsus aut suspicans aut intelligens quid ilU

responderipossit deiisqui diluvioextincti sunt, ait :«c Aut si

)) non proprios filios pessumdat , quo tandem ablegat ex hoc

«mundo quem ipse fecit? )) Ad quod nos dicimus eos qui

diluvio perierunt , non removeri omnino a toto hoc mundo

qui e coelo et terra constat , sed ab illa vita quse in carne

vivitur; et sokitis corporibus eos tolli eterra, quam Scrip-

tura multis in locis mundum vocare solet. Sed maxime in

EvangeUo secundum Joannem invenire est locuai hunc ter-

renum mundum appeiiari; sicut cum dicitur : « Erat lux

))vera quge illuminat omnem hominem venientem in hunc

)) mundum' ; et : In mundo pressuram haLebitis ;sed con-

))fidite, ego vici mundum^ » Si igitur mundi nomine regio

h^c terrena intelligatur, absurdum non est iUos ex hoc

mundo eductos fuisse : si autem mundi vocesignificatam

velis coeli terrccque compagem , non omnino ablegantur ex

hoc mundo illi,qui diluvium passi sunt. Quanquam si con-

sideretur istud : «Non contemplantibus nobisquce videntur,

«sed quc^ non videntur^ et hoc : InvisibiUa enim ipsius a

»creatura mundi per ea qucne facta sunt intellecta conspi-

» ciuntur ; » dici potcbt eum,qui ad invisibilia ,

et ad ea quae

non videntur, ut Scriptura generiitim vocat, adjungit ani-

mum, ex hoc mundo egressum esse, Verbo hinc iHum edu-

cente et transferente in iUum supra coelos locum,ubi re-

rum pulchenimarum contemplatiene fruatur.

LX. Post excnminatum hunc locum ,quasi id sibi propo-

situm essetqualibuscunque rebus volumen implere

,ahis

Yerbis fere eadem dicit ac ea quse paulo superius expendi-

mus. Sic enim : « Istud vero longe magis ridiculum ,distri-

))bui mundi crealionem in plurimos dies, antequam dies

iJoan. 1,9. - 2Id.xvr, 33. — S 2 Cor. iv, i8.~M\om.r, -20.



CONTRA CKLSUAI LIB. TI. ^3(|

êssent. Namqueccelonondum creato, terra nondum firma-« ta, sole nojidum circumacto

, qui dies erant? ,, Hiec enimciuid discrepant ab istis ? « Re allius repetita, consideremus

»an non aLsurdus iJie sit primus et maximus Deus, qui im«pcrando dicit

: fiat hoc et illud et aliud, et (amen prima»die unam rem aliquam fecit, secunda nliquid amplius, et»sic terlia, quarta, quinta , sexta in fabricando procediL „

Jam pro viribus refellimus istud : « Imporando dicit : fiat

jhoc et iiiud et aliud,- „ cum vidclicet exposuimus ista :

« Jpse dic.L elfacla sunt , ipse mandavit el creata sunt \ .

D.xmms sc.bcet proximum condilorem esse Verbum Dei fi-

Iium, illum fuisse mundi quasi ipsuuimet opificem; Verbi

vero Pat.em esse p.imarium conditorem, eo quod Verbosuo iho mandavit ut mundum faceiêt. Quod aulem piMmad.e lucem, secunda firmamenlum creavcrit, tertia aqua;qua^ sub ccelo erant in suis fuerint

coliectce receptaculisatque ita terra solius naturc-e administratione suos fructus'

protulcriti quod quarta creata fuerint luminaria et stellce

quinta vcro natiiia, sexta demum terrestria et homo h.xc'omma

,prout facultas tuiit , in nostris in Genesim commen-

tariis expl.cavimus. Quhi el supra contra eos (jui obvio sensuJ^cripturam mle.pretantes asserunt sex dies ad creatiopemmund, .nsumptos iuisse, adduximus hunc locuiu : « Iste est»hber generationis cadi et terr.^ quando creata sunt, in die«quofecitDeus ccclum et terram'.»

LXI. Deinde cum haec non intcllexisset : « Et complevit«Deus in die sexto opera saa quoe fecit, et cessavit in die»seplimo ab omnibus operibus suis qua^ fecit et benedixit

«Deus diei septimo, et sanctificavit iih.m, quia in ipso ces-«saverat ab omnibus operibus suis, qu£e ccepeiât Deus fa-'>ce.-e^

„ cun.que idem esse existimaret, « Cessavit die

«scplimc.Mlequievit die septimo. mV : His factis factus

'rsal. xxxu,,). —W.cu. i.,4. — 3J|,i,l. .,, J.



l^l^O OBIGENIS

» est similis inerti improLoque opifici et defesso atque feriis

» opus habenti ut quiescat. » Ignoravit enim quis creationi

operaturai quamdiu mundus constiterit , successurus sit

sabbatiet cessationis Dei dies, quem cumDeo festum agent

quicumque ,postquam sua opera sex diebus perfecerint ni-

hilque munerum suorum prsetermiserint , subiati erunt ad

contemplationem coetumque justorum ac beatorum. Postea

quasi Scriptur^ dicerent aut nos ipsi diceremus Deum de-

fessum requievisse : « Fas non est, inqait,primum Deum^

))fatigari , manibus laborem exercere , aut imperare. )) Ait

er^-o Celsus fas non esse primum Deum fatigari : nos autem

dicimus ne Deum quidem Verbum fatigari ,neque ullum

eorum ,qui ad meliorem nunc et diviniorem ordinem per-

tinent, Nam fatigatio in eos cadit qui in corpore sunt. Ipse

vero quifisieris an in eos qui qualecumque corpus habent

anineos qui terreuum quod paulo sit isto praestantius. Ne-

que fas etiam primum Deum manibus laborem exercere.

Imo si has voces proprie acceperis , neque secundum Deum,

ncque aliud quidpiam ex divinioribus fas est manibus ope-

rari. Sed fac eas vcces per abusionem aut figurate usurpa-

ri, ut explicemus istud : « Opera manuum ejus annuntiat fir-

)) lAAmentum* ; et lioc : Manus ejus constituerunt coelum^; »

et si quid his dictum est simile , ubi allegorice manus et

membra Dei interpretamur : quid absurdum est Deum hoc

sensu manibus operari ? Jam vero sicut non absurdum est

Deum operari manibus, ita neque jubere. Hoc ipso enim

praeclara et laude digna sunt quae facit is qui facere jussus

est, quia Deus est qui fieri jussit.

LXII. Rursum Gelsus fortasse maleistud acceperat: « Os

y> domini locutum est haec ^: » forte etiam loca ejusmodi fue-

rant ilH ab imperitis perperam expHcata , et non inteUigens

Dei virtutes exprimi nominibus membrorum corporis, dixit

* Psalm. xvm , i. — ^ Id. ci , 26. — ^ Isai. 1,

20,



CONTRA CELSUM LIB. VI. 4^1

« Ncque osei est, neque vox. >, Certe Dco vox non est, si

voxest aer percussus, aut succussus acris,aut acris specics,aul quidquid eam esse definiunt harum rerum periti : sed

qua3 Dci vox dicitur, ca hujusmodi est , ut eam a populovider, testificetur hic locus; « Omnis populus vidit vocem»Dei '

: )> voce vlderi sumpta, ut ex consuctudine Scriptura^

loquar, spirituaUtcr. Addit : « Nihil quidquam eorum quc^«cognoscimus, inesse Deo. >> Verum qu^nam sint illa qu^cognoscimus, non declarat. Nam si de membris loqulturidcm acillc

sentimus; intelligcntes ea quc^ cognoscimus de iis

rebus quas per corpus cognoscimus, ut fert vulgatior lo-qaendi ralio. Ila3c autcm, qua^ nos cognoscimus, si acclpian-tur universim; multa cognoscimus qu.-e in illo sunt. Suntcnun in dlo virtus

, Lcatitudo, divinitas. Quod si quis ea

quacognoscimus suLIImiori sensu inteUigat, quoniam Infe-

riora Deo sunt quaecumquecognoscimus, nihil absurdumerit id a nobis admitti

, in Deo nihil eorum esse qu« cog-noscimus. Quoe enim in eo sunt , ca superant non solumhumano) natura3 cognltionem, sed etiam earum naturarumquo. humanam. antccellunt. Si Icgissct inter Prophetarumtestiinonia istud Davidis : « Tu aulem ipse es\ » et illud

Malachl.-e, « Ego sum et non mutor^- . vldisset nullumenostris tribuere Deo mutatlonem aut facti aut cogltallonis.

Nam idem ipse manens mulabilla pro eorum natura admi-nistrat, et ratio postulat illa administrari.

LXIII. Dcinde Celsus, cum non dispiceret hoc interessediscrimen intcr « esse secundum imagincm Dci ct esse ejus«imaginem, «quodimagoDei sit .Pi.imogenltus omnis crea-)) turcT '

,» Verbum ipsum

, veritas ipsa , sapientia etiam ipsaqua)est« imago bonitatis ejus^;»homo autcm secundummiagincm Dei slt factus; cum pi.-etei-ea nesciret omnem^Exod .x,,8.-.Psahn.c., .8. - 3 Malach. m ,(>.-. Coloss. x,

l5 ^sap. vrr, aG.



44'^ ORIGEISIS

virum , cujus caput sit Christus , imaginem et gloriam Dei

esse *; neque animadverteret quid in homine sit ubi impri-

milur character rei secundum imaginem Dei faclse, eum-

que inesse in natura quse non habuit aut jam non habet

« veterem hominem cum actibus suis ^ , » eumque ob sta-

tum dicitur secundum Dei imaginem facta; sic loquitur :

« Non fecit hominem ut ejus imago esset : Deus enim nec

whomini, nec ulli aUi speciei simiUs est. » Gujusmodi est

haec Celsi sententia^ in hominc ex dupHci parte composito,

deteriorem esse rem , corpus dico,

qucie secundum imagi-

nemDei facta sitPNam si solum corpus secundum Dei ima-

ginem factum sit , hoc titulo privata fuit anima ,pars prae-

stantior; illo ornatum fuit obnoxium corruptioni corpus.

Atqui nemo nostrum id dixerit. Sin autem in utraque parte

est id quod secundum Dei imaginem factum est; necesse

erit Deum etiam esse compositum et ex anima et corpore

quasi constantem , ut rei secundum imaginem factrc pars

pra^stantior sit in anima , viHor autem et quae secundum cor-

pus est, in corpore sit; id quod nulius e nostris dicit. Re-

liquum est igitur ut quod secundum imaginem Dei factum

est , id intelligatur esse in liomine interiorl, ut vocamus ,gui

renovatur \eiidoneus est fieri secundum imaginem condito-

ris. Quod tum accidit , cum aliquis perfectus fit , « ut Pater

» coelestis perfectus est^'

; » cum praecepto isti obtemperat

« Sancti eritis ,quoniam ego sanctus Dominus Deus ves-

» ter ^ ; » cum ed^ctus istud , « Estote imitatores Dei *,

»

su^cipit in sua anima virtutibus ornata Dei characteres. Imo

templum Dei est corpus ejus ,qui habens ejusmodi animam

et factus secundum imaginem Dei ,

Deum ipsum in anima

suscepit.

LXIV. Rursum Celsus plurima quasi a nobis concessa

1 I Cor. XX, 3,7.-2 Coloss. iir

, 9- — ^ Ibid. lo.— '^ Matlh. v, 48. —

^ Levit. XIX, 2. — ^ Eplies. v , i.



CONTRl CLI,SIJ,V1 LIB. VI. A/.^

siLi sumit, qiiiE tamen nemo sana mente Ch.istianus con-cedil. Nequo cnim ullus e nost.is flicit . f,gu.-am aut co)o-

» rem i„ Deum convenirc : „ nec motus competit illi,qui

l..o,,ler constantem

suam el stabilcm naturam justum hor-latur ut hac in rc similis ipsi sit : .< Tu ve.-o, im/uU, hic sta«mecum

. „(Juod si qu^cdam vcrLa uiotum illi ascribuntut istud

: « Audierunt vocem Domini Dei dcambnlantis in«paradiso suh vesperam

'; «k-cc sic accipienda sunt,quasi,qu. peccave.'ant,Dcum moveri existimassenl : aut in eam-dem scntenliara intclligenda,

atque somn.is allegorice dic-lus ira aut ahud similc. Ncque eliam substantia. partirenscstDeus: participcs enim facit potius, quam ipse est parti-ceps; et participes sunt qui Dei spi.itum habent. Neque sal-valor noster particcps est justlti.c

, scd cum juslitia sit, lustiejus participes fiuut. C.-c.erum illa de suLstantia qua-stiolouga est et scrutatu diiTicilis : maxime an

substantia per-manens et cxpcrs co.-poris, substantia sit proprie dicta •

ut mven.atur Deus-ne supe.-ior suLstantia officio et potes-tatc substantiam iis cominunicet

, quibus secundum suumVerbum ct ipsi VerLo cominuuicat; an ipse sit substantia<iuamv.s natu..a dicatur invisibiiis i„ hoc Scriptur.-e de Sal-vatorc loco

: . Qui cst imago Dci invisiLilis ': „ qua i,ivUibiUs

voco s.gu.ficaturexpers co.po.-is. Q,..-erendum esset pr.Tl<Tcautr,„„ un,gcnitus et p.-imogenitus omnis c-eatune dicendussit s,.bstant.a suLstantia.-um

, idea idearum et principium,et Deus ojuspater his omnihus sit superior.

LXV. Cumde Deo Celsus dicit*, „ Ex illo omnia , .evertitnesc.o q.iomodo s..a ipse p.-incipia. Noster vcro Panlus : «Ex'. ipso

, imimt, et pcr ipsum , et in ipsum sunt omuia ': » „bi

ha; voces cx ipso signif.cant ipsi accoptum rcfer.-i quod sint

< neut. ,, 3l. _ ^Gen. i„, 8. - » Coloss. r, ,5.

» Vlde D. Guilion, lom. ii, |,,ig. ^jS ri sp.|,|.

^ Kom. XI, 30.



CONTRA CELSUM LIB. yi. 4^5

sam attulissc siLi vidctur cur tcnebris circumfundanturoculi cjus, qui modo intcrrogabat ; « Quos e tencbris , m-^ujait, in splcndidam luccm transtulcris

, ii,

quum splcn-»dorcm sustincrc non possint, L-cdi visum ct labcfactari,

» atquc ca^cari sc existimant. « Ad hxc nos rcponimus , se-dcrc ct ha^rcre in tcncbris quicumquc

, pictorum , fictorum,

sculptorumquc malis opcribus intcnti, nolunt sursum ocu-los tollcrc ct a rcbus omnibus qu^e sub sensum cadunt ani-mo adhujus universitatis conditorem qui lux est,ascendereia lucc autcm omncs

,qui verbi radios scquuntur, a quo

didiccnmt quanta ignorantia, quanta impietas

, quantaquestupiditas fucrit, neglccto Deo , rcs hujusmodi adorare; et aquo mcns volcntis salutem conscqui, ad increatum et sum-mum Dcum pcrducitur. « Populus cnim gcntium qui scde-» bat in tcnebris, vidit luccm magnam, ct scdcntibus in loco

»ct umbra mortis lux orta cst ', « Deus Jcsus. Nemo igitur

Christianus respondcrit Celso aut ulli ex doctriucc ChrLia-n.T calumniatoribus, « Quomodo Deum cognoscam?» sin-guli cnim eorum

,quantum licct , Dcum cognoscunt. Ncque

ullus dixcrit: « Quomodo viam ad illum discam? » Quippe

qui audivit,« Ego sum via , vcritas et vita ' , » eundoque ex-

pcrtus cst quxnam hinc pcrcipiatur utilitas. Ncc quisquamc Christianis a Celso qua^sicrit, « Quomodo mihi monstra-» bis Dcum ? »

LXYII. Hoc autcm verc supra dixit Cclsus, aliquempostquam ipsum sic loquentcm audiit viditquc ipsius dictamcras cssc tcncbras

, responderc : « Tcncbras oculis mcis»ommdis.

), Cclsusigitur ejfisquc similcs qua^runt nostris

ocuhs tcncbras olTundcre : scd nos impior.mi dogmatumlcncbras Vcrbi luminc dissipamus. Christianus enini Cclsondiil pcrspicuum, nihil vcrum dicenti rcponct ; « Nihil in»luis scrmonibus distinctum vidco. >,Non ergo nos« c lcnc-

» Mauh. IV, i(). — 2 Joan. XIV, 6.



446 ORIGENTS

))bris in splendidam kicem » prodacit Celsus; sed e luce In

tenebras nos transferre vult : quandoquidemponit tenebras

esse lucemet lucem tenebras , sicque damnatur hac pra^clara

Isaiie senteniia : « \a3 q;ii ponitis tenebras lucem et lucem

;) tenebras \ )) Nos vero , Verbo oculos animae nostrae ape-

riente , lucis a tenebris discrimen videntes , in lumine starc

omni studio contendimas nullamque volumus cum tenebris

societatem habere. Cuinam autem splendor , cuinam lax os-

tendenda sit, novit vera illa atque animata iux. Est enim

cui propter infirmos adhuc oculos splendorem suum non

detegat. Quod si» alicujus visus Ltsus atque labefactatus »

dicendus est, cujusnam oculos haec incommoda pati aie-

mus, praeterquam ejus qui ignorantia de Deo laborat , coi-

que per alTectus non licet intueri veritatem? Christiani certe

nequaquam se putant ab impiis Celsi aut alterius cujuspiam

profani sermonibus occnscari. Qui vero se sentiunt caecatos,

propterea qacd plebem errantem gentesque festis diebus

dicmonia colentes sequuntur, illi ad \erbum quod oculos

largitur accedant : ut,quemadmodum pauperes et caici in

via prostrati, quia clamaverant, « Fili David, misereremei % )>

aJesu sanati sunt; ita et ipsi misericordiam consecuti ocu-

ios recipiant novos,

bonos,

qualesa Dei Verbo formari

par est.

LXVIil. Quapropter si Celsus a nobis quaesierit, quo-

modo Deum cognoscere putamus et ab illo salutem acci-

pere : respondebimus Verbum,quod est in iis qui ipsum

quaerunt, aut ipsum , cum se manifestum facit, accipiunt,

suilicere notiflcando et revelando Patri, qui, antequam

Verbum adveniret , non videbatur. Et quis alius salvam fa-

cere et ad summum Deum perducere humanam animam

potest, quam Deus Verbum ? qui cum esset in priiicipio apud

Deum,propter eos qui carni agglutinati, imo caro sunt,

*lsaj. V, 30. — ^ Lnc. xvxir, 38-



COMRA CELSUI\I LIB. VI. //_

factus est caro,ut capiatur ab ois , f,ui vidc.c ips.im non po-

terant, quatcnus Vcrbum erat , et apud Deum erat , et Deuserat

:qui vbce corporea usus et ut caro pra^dicans,

eos adr se vocat qu. caro sunt, ut eos. primum Vcrbo, quod carolactum est

,conformes reddat, dcinde attollat ad videndum

ipsum, cujusmodi erat antcquam caro ficret : ita ut melioi-cs lacl. et s..pra hanc sec.ndum carncm iutroductionemevect.

,a.cant

: ,, Etsi aliquando Christura sec.ndum car->.nem cognov.mus, sed nu.ic jam non novimus '. „ C-iro io-i-

tur faclus est, et factus caro « habitavit in nobis '„ non ex

Ira nos fect.is. Habitans autem et foctus in nobis , i„ primasua forma non permansit, sed nobis in montem excelsumeumq,.c sp.ritalem perd,.ctis glo.^iosam s.iara formam vestinientorumque suorum splcndorem ostendit' : neque sui sohus splendo.-cm ostendit, sed ctiam spirilalis legis,\,„am

Moyses ,n gloria cum Jesu visus reprssontabat: raonstri

v.t proiterea omnem prophetiam, q..a; non mortaa est post

q..am factushomo est, sedincoclum sublata est , cujusaueJ.l.as figura erat. His conspectis . dicere quis possit •

„ Vi» d.m.is glo.-.am ej,.s

, gloriam quasi unigenili a Pal.-e ple» num grat.;eet verilatis". » /nepte igitur Gelsus confinxi't q.,^nos

rcspons,.ros existimat ad suam inte.Togalioucm, „ „uo»modo cognosccrc Deum putemus et ab ilio salutem acci»pe.^c? .Nos aulem q,.a; ...odo e.xposila sunt .cspondc.n,.sLXIX. Verumtamen ani,-mat Celsus nos veiisiraili con

)oct..ra respondcrc, et ipsi visum est nostram respo.,sionem.eW his ve,-bis: „ Quoniam magnns cst et contemplalu

»«l.a.c. .s Dcs,proprh.m spi.^it.nn in co.-pus nosl.o .simile

».nh.,.dens huc misit, ut illu.n au.li.eet ab illo doccri pos-»semus. » At nostra sententia non est sol..,n re.,.m onmi„mUe..m ac Patrem esse magnum. Sux c.im magnitudiuis

<,Cor.v, ,(!, _5joa„. ,, ,/,._ .'M,„l,. .v„, , e, „„a . 7



C0NTR4 CELSUM IJB. VI ,,

rp"-^ os^ ;Sn,s, ,ue.„ Dcua. cssc tcstatur fstud .•

., Dcus"nostcr ignis consuraons cst '. „ Ifec mJm „ • /.licmtur, ut .«tclligiLilis natun e usi n ""'T;^''''"'"ominiLus noLis im.o.cscat E ^- ,71

-n3.1.,|.Lusc,ue

ccntur .,.., ^..„„, ,, -.«.ici:;;!:rs-

peccata essc corpora,neque ctiam dicin ..sCa „e

"""

^^n...n.

sti it ' '::r pcTatf::;

rr-

''^--

c.Vco illu,n corpus csse co!^!'"''^''''""^'n^'

"«" M-',n: vocct..r, „'on .rc:; ^ ,zis:r^t-"^

"^"

etsi De.,s dicatur spiritus, Ln .î^TZTî^ T'sse corpus. Ut cnin, a ,-cLus scnsiLiliLus d i .

teinsfbiles,hasappcllaresolctSc.-ip .'Ivr^f"?^:'--"'-

Sic c.,ra ait Paulus: . Sed ..mcicnli:

X ^Dr:;""^:

»et.doncos „os fecit .ninistros novi Testarac, t „o , .'er

'"

edsp.r.tu.L.ttc.-acnin.occidlt,spirit.,sauten.v," r'l.tterara vocat divi„ar..m Scriptu,-aru,„ interp.^ •: '

qu» scnsiL..s acco„,ra„d„,.,r; spiritum vcro TI r

"-'

.ntcllcctu.„ pcrtinet. Idem judiciu.,, sft dc flôTo T^"'"sestDcus ^. Na.„ c.,mSa.„arftani ct J dtf1 1 ,?

'"""

corporaliter et tigu.-atc oLservarent , dixitl.t^t ,T"''-''ta..c

: . Yenit hora ,..a„do „c,..e f.;jc,..si;,: ,';""".montc hoc adoraL..„t Pat.-e. K Spi.-itus ^^Z^T:"-1". ado,-ant eum

,in spirit.. et vcritate oportet atr" T

Q...1.US doc...t no.. carnc ct carneis vicl. „i., D,..,, ^ ,

'

'•..m essc, scd /„ spiritu. Ipse enim c.isti.n.L"

'

-..s; proutspirit,. ct i„tcl4cntia colet... N e

J,;'-'"V.ns a o..a,.c Patrem opo..,et, scd i„ vci.at.' , ^

"' '"

•Jesu.„ (,h...stum facta est ',/...,,„„,„ ,,, ,,..

,"'"" "i'^'-

•r..erat...Wc..mco„vcrtimur'adDo.„;..:.;';'C;::;:

tl'"'.'...-«Ihid. M.- 'l,l.x; ,7.-. ,i,,i,,

'''"»"•'",.-..-

v.i,.



45o OIUGENIS

«autem spiritus est) aufertur velamen positum super cor,

«cumlegiturMoyses*. »

LXXI. Quapropter cum ea quse fle Spiritu Dei dicta sunt

non inteUigeret Celsus :

(nam « animalis homonon percipit

„ea qua; sunt spiritus Dei : stultitia enim est iUi,et non po-

„test inteUigere, quia spiritualiter examinatur;) .. coUigit

ex eo quod dicimus spiritum esse Deum,nih.l nos hac m

re differre a Stoicis ,q«i apud Graecos docent Deum esse

spiritum omnia permeanlem et omnia in se comprehenden-

lem. Cura quidem etprovidenlia Dei pervad.t omn.a

,sed

non ut Stoicorum Spiritus : et providentia quidem cont.net

omnia quibus providet, et ea comprehendit ;sed non ut

corpus continens id quod et ipsum corpus est; sed ut po-

testas divina qua= compleclitur quidquid ipsa comprehendi-

tur. Igitur si fides est Stoicis, qui principia dicunt esse

corporea etpropterea corruplioni omnia subjace.-e, qm-

„ae ne sumraum quidem Deum ab iUa corruptione exi-

merent, nisi UUs istud nimis absurdum esse videretur,

ipsum Dei Verbum quod usque ad homines et ad res mi-

nimas descendit, nihil aliud est quam corporeus sp.ritus.

At ex nobis ,qui demonstrare conamur animam rat.one

pr<Editamomni naturx corporea. anteceUere et substant.am

invisibilem esse atque incorporalem ,multum abest ut cor-

pus sit Deus Verbum ,per quem facta sunt omn.a ,

qu.que

ut omnia ratione f.erent, pra^sens affuit non homm.bus

tantum , sed et rebus qux pro minimis habentur et a Natura

administrantur. Quamobrem omnia igne consumenda csse

veUnt Stoici : nos vero non credimus igne absumendam

esse substantiam incorporalem , neque in ignem solvendam

esse humanam animam, aut Angelorum ,Dom.nat.onum

Principatuum ,Potestatum naturam.

LXXII. Quare Celso nescienti quae sunt sp.ritus Dei,

i2Cor.m,l6, 17, i5. -2lCor.li, l4-



O^^TRX fBLSUM I.I„. V,.

frustra d;cta sunt hffic: , Ouonh.n n- • ,

»corporo.s,,iHtusest a Dco„" "" *"

i"---"atu.,

» morlalis cssc potc.is „ Dcin ,' '^"' °''' ^'"'"^ ™-

confuudcns, qLsi c ;.;':•;""""""" '''" ^*'—

s'l" vulctur, dicend„,.„„|,,„,^rj^j;'""'-'

"^ «ccurrcre

-odi qn,.c scnpcr pcrn^ancat. !qZ iZZ"" •'"^""

Dcum vocantibus ig„c« consumcn el "l;'' "

T^''^<gu.s naturam esse eiusmodi a.J"^^J-cerct nullam

animadvcrtcns ncc q oTcnt^r ''""""'^'" ^^"'P^ •• -"

m-rum peccata ct vitium. Bonum cnimT "T"""''"'"

quam alhlctarum quisquc cenL f"""''''"=«' Post-

fccerit,vitiap.c„arum!ncc;l''"t^

'" """'^-""»

'l"odmi„imedicimus ;:„'""""•'""' "'"^''' '''''

»-orie„do Dcum cn ;ret :, r'""'''""'"''"^' '' J-'-»Potuisse cum corporc Nea

', "n

''"' "' '"'"'" "->

"'ledcrat spiritum.^si Jn!r c^^.S^":;:-''.'-''"^'

»-t.»Ad h.c igitur cum „ostra

'"sr r>'"'"'

'"'"

quasi ad nostra respondere ' ''"''' csset

vi™-,:^t:;:j:rr''^""''-'-^«'«'"' :.'- pro virii,u: reruta';;:r!y ::;r

"^'^'"•^•'- ^-»sp.nlum emittere, quid opus fuit ut i | li l^,'"'—

'-p^o

»;"m u,sp.raret. Jam cnim homincs cff ^„«1-•'"" "'"

»l.nt .st. accommodarc corpus, no."veTo

'"^'""^' P»"

»^"'" "'jiccre intantamso..Lmse,i 1 ^sT

•"""" ^'"'•'"

'pro,x.medcsce.idisset , „ulh f,,;.. ,

!"'"''•_*" ^^'c esupe,-is

'1-t. quia nescivit quam p ,"

"''''""'"'''•^^'-

" ""' ''-

;inc ortus corporis auod.•'".'""'"* ^"'^'•''

« Vir-

-at. Put„tille,'^q„i Stro! """!""'^' '"-rviturum

uo, dc indiffe..c,lhu? : ;:';;;r""'" ^' '--

•'^"'-' '--'- i"sorde;;:js:r::~^^^^^



452«"'=''"*

femin» corpore maneat donec ipsi corpus formetur, sive

corpus assumat : quod perinde est ac iUud quod nonnulh

existimant, Sollsradios poUui, cum in c<Bnum aut maleo-

lentia corpora incidunt , nec ibi puros manere. Sedquamv.s

corpus Jesu , ut Celsus factum fuisse voUet,formatum sme

ortu fuisset, non continuo iUud qui vldissenl cred.d.ssent

r.on natum fuisse. Nec enim id q.xod videtur declarat natu^

rama qua ort.>m est. Fac exempli causa mel esse quod or

tum non fuerit ab apibus ; licet iUud aut gustes aut v.deas

„on statlm scies iHud non fuisse ab apibusconstructum :

ut

nec quod ab apibus confectum est ,sensu. md.cat suam

originem , sed experientia docet iUud esse ex ap.bus ormn-

dum. Sic etiam experientia docemar v.num or.r. exv.te.

Harc enim originem ex gustu non discmu.s. Eodem .g.tnr

Ido sensile corpus non decla.-at unde habeat quod est Id

confirmatur ex corporibus c«lestib..s .

qu<e esse el splen-

dercere sentimus , dum iUa int.,emur ;sed sensus dle notum

nobis non facit facta ne sint an non. Qnocrca vana. fuerunt

Tac de re sente„ti.e : et qui initium iUa habuisse d.cunt,

quo-

n,odo habuerint non consentiunt. Neque enim sensus et.am

postquam ratio multo labore invenit esse facta,

docet quo-

modo iila facta sint.

LXXIV. Postea repetlt qus jam sajpe de senteiit.a Mar-

cionis dixerat, iUiusque placita partim cujusmod. revera

,„„t memorat ,partim ut qui illa male >"*-.. Sed

„nl,U refelli atque reprehendi n.h.l necesse est. H.nc rur

us p o ntra Marcio.rem disserit ,ubi quos am e,as

; ore excusans,quosdam etiam condemnat Et qua.^o

vult patrocinari huic nostr» doctrina^ ,Jesum fu.sse a Pro-

phefrpra=nu.Uiatum; ut Marcionem ejusque sequaces ac-

^r.nifeste ait : « Quomodo qui tantis affectus esl

I^llicT m us esse Dei de.nonstraretur, nisi hoc futu-

:;;r e!;: pr.dict..m fuisset? » Beinde ludens pro suo



CONTRA CELSUM LI15. VII. /55

morc ct jocans, duos inducit Deorum Filios , alterum con-ditoris

,alterum Marcionitici Dei Filium. Patrum prcclia

descriLit, illa cum pra^liis coturnicum conferens; et ipsos

ait ob senectutem inertes et delirantes desinere siLi inviceminfensos esse, fdiosque pugnare sinere. Ad ha3c dicemus idqaod ipse superius dixit : « Ecquam aniculam sopiendo«puero non puderet occinere nugas , „ quales ille in operequem verum sermonem inscripsit? Namcum decuisset serio^lisputare, conlra ille

, omissis rebus , nugatur et scurramagit

quasi comccdias aut satyras scriberet : non videnshancdisputandi rationcm alienam esse a proposito hominis, nosa chrisliana religione ad sua dogmata traducere volentisSi de ilhs graviter fuisset locutus

, prohahiliora fortassereddidisset. Quoniam vero irridet, ludit , scurratur, dice-mus illum gravium ralionum penuria

, quas revera nechahuit nec cognovit,

in tantam nugacitatem incidisse.LXXV. Suhjungit ha3c : « Quoniam divinus spiritus erat

>Mn corpore, omnino oportuit illum antecellere ca^teris aut» magnitudine

,aut pulchritudine, aut virihus

, aut voce aut«majestale, aut eloquentia. Fieri enim non polest, ut in»quo est ahquul divinum quod ahi non hahent , is niliil ah^aho diircrat. IJic aulem nihil ah alio

discrepabat; imo ut»aiunt, statura exigua

, vultu deformi et ahjccto erat. .'exhis apparct Ipsum

, cum Jesum accusarc vult , Scripturis utilanquam fidem illis hahentem

, ubi accusationis ansam dai evidentur; ubi vero in iisdem Scripturis dici videntur con-iraria iis

,quibus ad accusandum abutitur, ne simulare qui-

dem loca illa cognoscere. Constat quidem eScripturis Jesucorpus fu.sse aspectu defoime , sed non etianjabjecto vultu

ut Celsus exposuit; nec exigua statura illud fuisse , clarcUKhcatr.r. I[.tc sunt Esaiao verba

, quibus pr.xdicit illumventmum huc esse non decora specie , nec excellenli pul-chnludine :

«Domhie quis credidit audilui noslro '^

el hn-



454 oRir.E?iis

» chlum Dominl cui revelatum est ? annuntiavimus In con-

» spectu ejus , ut parvulus , ut radix in terra sitiente, Non cst

» species ei , neque gloria , et vidimus eum , et non habebat

«decorem, neque pulcbritudlnem : sed species ejus inde-

«cora, et deficiens prae fdiis hominum*. » Hcec audivit Cel-

sus ,quia sibi ad calumniandum Jesum utlba esse videban-

tur; nequaquam autem attendit ad ista Psalmi xliv. « Ac-

» cingere gladio tuo super femur tuum,potens. Specie tua

7> etpulchrltudine tua , intende ,prospere procede etregna ^

LXXVI. Esto vero aut non hanc legerit prophetiam , aut

legerit quidem, sed deceptus fuerit ab imperltis interpreti-

bus qui illam ad Jesum pertinere negarent : quid de Evan-

gelio dicet ubi narratur in montem excelsum ascendisse^

transfiguratus fuisse coram disclpulis et visus fuisse in glo-

ria, ubi et Moyses et EHas visi in gloria « dicebant excessum

» ejus,quem completurus erat in Jerusalem ^ ? » An cum Pro-

pheta dicit , « Vidlmus eum et non habebat decorem , ne-

»que pulchritudinem , etc. % » admittit Celsus hanc prophe-

tiam ad Jesum spectare (quanquam csecus erga hujus

loci interpretatlonem , non videt magno argumento esse Je-

sum ilkim, qui deformis videbatur, Dei esse FIHum, quod

muhis antequam nasceretur annis praedictum fuerit qua

forma futurus esset) ; cum vero aher Propheta specie illum

et pulchrltudine praedltum esse dlcit , hanc prophetiam ad

Christum referre non vuU? Si Evangeha clare exprimerent

» nullum inius fuisse decorem aut pulchritudinem , sed for-

»mam ejus ingloriam fuisse et deficlentem prae fdiis homi-

» num , » haec dlcere quis posset a Celso non ex Prophetis ,

sedexEvangehishaustafuisse;cumautem necEvangelia nec

Apostoh declararent nullam iUI fuisse speclem et pulchri-

tudinem , evidens est cogi Celsum ad confitendum prophe -

1 Isai. Liii, T , 2, 3. — 2 Psalin. xliv, 4 , 5. — ^ Matth. xvii , i et scqq.

— * Luc, IX , 3i. — Isai, Liir, 2.



COKTP.A CLLSUM LIB. VI. /55

llam hanc in Chrlslo impletam fuissc : id quod ejus dc Jesucalumnias rcprlmit.

LXXVII. Rursum cum dlclt : « Quoniam divinusSpiritus

)>m corporc erat, omnino oportuit illum CTtcris pra^starc«aut magnitudine, aut voce , aut viribus, aut majestate

,

»aut eloqucntia: « quomodo non vidit corpus illud hoc ca3-

teris antecelluisse, quod pro cujusquc captu et prout utile

erat, tale videretur; quale slnguhs videri oportebat? Nequevcro mirum est materia^

, qu^e , ut conditori libet , in omnia

verli et mutari potest , omnemque pro artif.cisarbitrioqua-litatem accipere, modo quidcm inesse qualitatem qufe de-derit locum diccndi , « Non habebat decorcm ncque pulchri-»tudmem\

« modo autem tam splendidam , stupendamatquc admirabilcm

,ut tres Apostoh qui cum Jesu ascen-

dcrant et tantas pulchritudinis fuerant spectatores^ inlacicm prociderint.

Verum h(cc ut et ca^tera quai dc Jesunarrantur prodigia pro figmcntis habcbit , ct uihil a fabuhsd.vcrsaesse dicct

:quod jam supra multis refutavimus. Jam

vero in hac doctrina quid arcanum est quo docemur variasJcsu formas intclligcndas esse de divini Verbi natura, qua)non eadcm vulgo apparet atque iis qui in montem excelsuma nobis explicalum sequi illud

possunt. Qui enim adhuc in-Ira sunt, nccdum asccndcre parati, c.ga istos Verbum nul-lum dcco.^em

,nullam habct puIch.Hudincm ; nam ero-a cjus-

modi homines forma illius ingloria cst ct inlcrior sermoni-hus

,qui cx hominibus oriuntur, eamquc ob causam in illis

iignrate fdii liominum vocantur. Et quidcm dici polcst phi-losophorum sermones, qui f.Iii

hominum s.mt, multo spc-c.os.orcs esse scrmone Dei, qui , cum vulgo annunliatur,

staUULam prwdccationis' exhibct , et idcirco locum pra^bcthanc stultUiam prccdicationis solam speclantibus dicendi •

« \id.mus cum et non habcbat dccorem, ncquc puIch.Hu-



45G ORIGENI&

))dlnem*. » Sed erga eos qui ad illum sequendum vel cum

in excelsum montem ascendit vires acceperunt , diviniorem

Ibrmam liaLet. Hanc contemplantur ,qui , ut Petrus , Ec-

clesiam a Verbosedificatam in se habent ^; qui ejusmodi ha-

bitum comparaverunt ut nulla Inferi porta praevaleat ad-

vcrsus eos , qui per Verbum exaltati fuerint de portis mor-

lis , ut annuntient omnes laudationes Dei in portis fdiae

Sion ^: aut etiam ii

,quibus nativitas obtigit ex verbis ma-

gna vocc pneditis, et quibus nihil deest ut fdii tonitrui

sint. Sed unde Celso Verbique divini hostibus nec religio-

nis christianao dogmata candide scrutantibus venisset in

mentem quo variai Jesu forma^ pertineant? Ego autem addo

etiam a^tatis gradus ,et qua^antequam patereturet quaepost-

quam resurrexit ex mortuis,gessit.

LXXVIil. Sequuntur hsec apud Gelsum : « Prseterea si

))Deus , ut Jupiter comcediaj , longo somno experrectus

))humanum genus ab ipsius midis Uberatum volebat, quor-

))sum iUum quem dicitis Spiritum in unum terrae angulum

))misit? Oportuit simiU modo insufllare iUum in muUa cor-

)) pora et in universum orbem emittere. At comoidus ,ut m

j> theatro risum excitaret , scripsitMercuriumab expergefacto

y> Jove missum ad Athenienses et Lacedaemonios fuisse :tu

))vero non putas te magis esse ridiculum, qui Dei fdium ad

» Judseos missum esse contendis ? )) Et in his observa quam

inhonestum et philosopho indignum sit comcedum m me-

dium adducere et cum Jove qui apud iUum mittit Mercu-

rium , comparare Deum nostrum hujos universitatis condi-

torem. Jam supra diximus a Deo non quasi ex longo somno

excitato ad humanum genus missum fuisse Jesum, qui bo-

nis de causis nunc quidem executus est incarnationis con-

sUium, sed semper genus humanum beneficiis afFecit. Ni-

hU enim boni in hominibus factum est, nisi quia divinum

risai. T>m, 2. — 2Matth. xvi , i8. — ^ Psalin. ix, i5.



CONTRA CELSUM LIR. VI. ^5-

Verbura ad eornm aniaias advcnit, qui vcl ad brcve tompuspotuerunt has vcl illas divini VcrLi rccipcre operationes.Justis etiam de causis factum est , ut Jesus in unum angu-

lum adven.rcvidcretur.Oportebatenim, utqui unum Deumdocli fuerant, qui prophctas ejus lcgebant, Christumque.llic promissum audiebant

, ad illos is qui prredictus fueratadveniret

,et eo quidem tempore, quo in universam terram

ex uno angulo VerLum effimdi debebat.

LXXIX. Itaque ut universa terra Verbo Uei illuminare-

tur , nihil necesse fuit multa fieri corpora multosque spiri-tus esse Jcsu similes. Nam satis erat ut unum Verbum

, quisol cst justitia;, in JudoDa exoriretur

, hincque suos radiosin animam eorum emitteret, qui ipsum admittere vellent.Quod si quis multa corpora videre desiderat divino Spirituimpleta et hominum saluti

, quemadmodum unus ille Chris-tus,

ubique ministrantia; considerct ilios omnes, qui pu-ram Jesu doctrlnam prajdicant simulque recte vivunt, etquos divinjE Scripturoe Christos vocant his verbis : « Nolite«tangerc Christos meos, et in Prophetis meis nolite mali-..gnari'. „ Utenim, tametsi Antichristum venturum esseaudierimus^ nihilominus scimus multos inmundo esse An-tichristos; sic

novimus advenisse Chrisium , et videmusmultos in mundo ab illo factos fuisse Christos^ quos quiasicut et ille, dilexerunt juslitiam et o.lcruat iniquitatempropterea unxit Deus, Dcus ille Christi, oleo I.etitia.. 4cillc quidem

,cum pra; participibus ojusdilexerit justitiamet

oderit miquitatcm, primilias hujus uuclionis accopit , imo

,

si sic loqui oportet,

totam unctionom liujus olei L-etitia;sed cjus participes, prout corum quisque capcre potuit, il-hus unctionis parte donati sunt. Quam ob causam cumChnstussit caput Ecclosia;', ita ut Cl.rislus et Ecclesia cor-

^Psalin. cxv, i5. ~~ ^ t l,,>t, ,, ,-i f n i' JUilll. U I,'). * i's;i!ni \lrv Q 4 /"l

* 5 1 11 .



/58 OMGKNIS

pus unum sitit , unguentum a caplte descendit in barLam

Aaron ,quse barba virum perfectum significat ,

et in oram

vestimenti ejus'. Atque hsec dixi^contra indecorum illud

Celsi dictum : « Oportuit simili modo illum insufflare in

))multa corpora et in universam terram emittere. ))Gcete-

rum comicus ille Poeta ut risum excitaret, scripsit Jovem

primo sopitum, deinde expergefactum ad Graecos misisse

Mercurium : at ratio quse Deum novit natura non esse som-

no obnoxium, doceat nos res hujus mundi pro temporum

circumstantiis et prout ratio postulat, a Deo administrari.

Verum nlhil mirandum est, quoniam Dei « judicia magna

» sunt et expHcatu ardua ,indisciplinatas animas )) atqae

adeo Celsum errare \ Non ergo ridicuhim est Dei fdium ad

Judceos, apud quos Prophetce fuerunt, missum fuisse; ut

inde cursum orsus corpore, virtute et spiritu exoriretur

animarum terra ,qua3 Deo non ampUus privata esse vo-

lebat.

LXXX. Postea visum est Celso ChaldiEos vocare gentem

jam a primis temporibus prorsus divinam, unde tamen in

homines derivata esset fallax ex natali die divinandi disci-

ciplina. Eodem loco et numero habet magos a quibus ars

magica nomen suum traxit, et in cseteras gentes ad exitium

ea utentium dimanavit. Ad iEgyptios quod spectat, Celsus

eos in errore versari superius judicabat, ut qui elegantiores

quidem haberent templorum quc-e sacra existimabant,am-

bitus , sed nihil intus pr^ter simias ,aut crocodilos

,aut

capras, aut aspides, aut ahud animaL Nunc vero dlos ap-

pellare hbet gentem divinissimam et divinissimam ab mitio;

opinor ,quod ab initio Judaeis infensi fuerint. Persa3 etiam

qui matres sibi copulant et cum fdiabus corpus miscent,

gens divina esse Celso videtur ; necnon Indi,quorum tamen

nonnullos supra dixit carnes humanas devorare. Judaeos

^^Psalui. cxxxii, 2. — 2 Sap. XVII, i,



CONTBA CliLSUM l.m. vi. /,5«

vero qui, nihil horum committunt, et veteres prssortimnon solum non dicit cssc divinissimos

, sed etiam Lrevipcnluros; idque velut ex tripodc pronuntiat. Nimirum nonadveriu an.mum ad curam omnom quam Dcus de Jud.xisadh.Lu,t, nec ad sanctas leges quasipsc iliis olim imposuit :

non v.d.t<< llorum delicto salutem fuisse gentiLus. delictum».Ilorumd.v,t.asessemundi,

et diminutionem eorum. di-»v.t.as gent,um, doncc plenitudo gentium introierit, » utpostea omncs Israel quem quid sit non capit Celsus, salvus

LXXX/. Jam nescio quomodo dixerit « Deum, qu! novit

"omn.a, nescivisse se mittere fllium ad homines malos et»peccat.,.-os, qui ilh.m supplicio affecturi erant. » 4t hicv.detur de .„dust.-ia oLlivisci nostraj doctrina^ qua= ait , Pro-phelas De. d.vino Spiritu pra^vidisse et pr^dixisse qua.c..m-que Jesus

passurus erat. Quod certe non cohreret cum dicto1-e's' .

«Deum nescivisse se mittere filium ad homines ma-

» los et peccaturos, qui illum erant supplicio affecturi. ,

Mox amen fatetur ita k-ec a noLis defendi , ut pra.dictaohm f.,.sse d.camus. Quoniam vero scxti hujus liLri jamjusta moles est, hic fi,.em illi imponimus, inca,pturi Deodante sept.mum

, uLi evertere se putat id quod dicimusqu»cumque Jesu acciderunt,- a Prophetis fuisse prxnun--ata Sed qu.a hxc mulla sunt eaquo non nisi multis per-tractar. possunt, noluimus aut intcrcide,-e sermonera ud i,Icoact. voluminis p.-olixitale; aut, ne sermo iutercidaturscxtum hunc liLrum p.oducere ad maximam longitudiuem,'et quw justum

modum excederel.'Ron.. XI, I,

, ,2, 25,26.



46o ORIGENIS

V-W>W^WX^^.^>W^VV^^.'W,VV>VX.~V>WX^V>X.AVX^-W^^VV>AA.aV>^^W.^^..V^WVXN

LIBER SEPTIMUS.

I. In sex prioribus libris ',pie frater Ambrosi ,

decerta-

vimus quod facultas tulit contra Celsi adversus Christianos

criminationes , nulla praetermissa re,quje pro viribus non

discussa, examinata , atque refutata fuerit. Nunc septimum

aggredimur ; non ante tamen ,quam a Deo per Jesum Chris-

tum quem Celsus criminatur ,petierimus , ut ,

cum sit ve-

ritas , cor nostrum illuminet et doceat quae mendacium

dissipent. Atque hanc in rem istud propheticum in nostris

ad Deum precibus usurpamus : Inveritate tua dlsperde iUos\

sermones videhcet veritati contrarios (hi enim Dei veritate

disperduntur) , ut iis disperditis , omnes a fraude hberati

dicant id quod sequitur , Foiuntarie sacrificabo tibi \ rationa-

lemque et fumi expertem siipremo Deo victimam offerant.

II. Nunc Celso propositum est adoriri istud nostrcB doc -

trinae , a Judaeorum Prophetis prasnuntiata fuisse quaecum-

que Jesu Christo acciderunt. Acprimum expendemus quod

opinatur , ea qua^ objicit non posse refutari ab iis qui ahum

a Judaiorum Deo Deum inducunt : nos vero qui eumdem

ac iUi retinemus , ut nos defendamus , ad Prophetarum de

Christo vaticinia confugere. Ejus hac de re verba sunt hac :

1 Vide D. Guillon, loiu. ii,pag. 288 et seqq.

2 Psi.liu. nii,7. - Mbitl.8.



4G2 ORIGENIS

infensos, quique impediunt ammam , ne ad coelum nitatur,

viam virtutis incedat , et ad Deum vera pietate revertatur.

Et quidem de Pythia ,quod oraculorum omnium videtur

esse clarissimum , narratur hanc ApoUinis vatem ©re Gas-

tahi specus insidentem accipere spiritum per pudendam sui

corporis partem , eoque sic repletam fundere praeclara illa

et divina ut putantur oracula. Jam vide an non hinc tota se

prodat impura spiritus iUius spurcitia, qui, ut in vaticinan-

tis animam subeat , non ingreditur per tenues et inconspi-

cuos meatus pudenda parte multo puriores , sed per eos

quos vel homini verecundo aspicere , nominare , aut etiam

attrectare nefas. At vero id facere non semel atque iterum,

quod esset fortasse tolerabihus; sed toties, quoties illa af-

flante Apolline vaticinia edere creditur ; quin et vaticinan-

tem extra se abripere et in furorem agere , ut sibi ipsa

constare non possit , id certe Spiritus divini non est opus.

Oportet enim ut qui divino Spiritu afflatus est , is longe ante

eos qui discendi causa quid ad civilem aut naturalem vitam

conducat ,quid questui

, quid commodo sit , oracula con-

sulunt , utiiitatem inde percipiat , ac tum maxime fiat pers-

picax, cum numen ipsi conjungitur.

IV. Atque eam ob rem nos e sacris Scripturis demonstra-

mus, Judaeorum prophetas divino Spiritu illustratos, quan-

tum ipsis utile fuit^ primos fuisse qui praestantioris naturae

adventu fruerentur , et per sancti Spiritus contactum , ut

ita loquar, mentem eorum perspicaciorem animamque

spiendidiorem factam fuisse. Sed neque illorum corpus in

mora ampKus erat ne virtuti studerent,quippe quod pru-

dentiae carnis, ut vocamus, emortuum erat. Persuasum

enim nobis est facta corporls , et ortas a prudentia carnis

cum Deo inimicitias divino spiritu mortificari. Si autem

extra se rapitur , si sui compos non est Pythia dum vaticinia

edit, cujusnam ahus generis censeri oportet spiritum illum



COIVTUA CliLSUM LIB. VII= /03

qulmcntict rationi tencbras offundit, prcTterquam illorumdaimonum

,quos cx ohsessis profligant e Christianis multi

idque sine ullo inutili magiac aut incantationis auxilio , sed

solis precibus simplicibusque adjurationibus et quales vel

simplicior homo possit adhiberc? IJoc enim plerumque fa-ciunt Idlotcc. Quo quidcm ea quae doctriuc-e nostra^ inestgratia Christi

,manifeste prodit contemnendam da^monum

infirmitatem, cum, ut vincantur , cedant ct ex anima cor-poreque hominis fugentur , non opus sit sapiente et in pro-

bandis fidci rcbus versato.

V. Pra^ierca si crcditur non a Christianls et Judals tan-tum

,sed etiam a multis aliis Gra^cls et Barbaris , vivere et

supercssc humanam animam post suam a corpore separa-lionem. Si confirmat ratio puram ncc malitiaj quasi massaplumbea oncratam, sublimem evolare ad ea loca, ubi pu-

riorum et aethcreorum corporum scdcs est, rclictis hicdcorsum crassis corporlbus corumque sordibus; malamvero et ad terram peccatls deprcssam nec respirare valen-tcm, hlc vagarl et volutari , aliam circa sepulchra, ubl ani-marum simulacra umbrarum Instar vlsa sunt , allam circaquasvls corpora tcrrestrla; quosnam exlstlmandum est IIIos

essespiritus,qui inlegra , ut Ita loquar, sa^cula .TdificIIs

locisque alligati mancnt , sive id fiat maglcls Incantationi-

bus, sive proplcrsua ipsorum vitia ? Certe jubet ratio spl-

rilus hujusmodi judicari malos, qui arte divinatoria, qu«

est Indlfrerens,ad dccipicndos homines eosquc a Dco et

pura In eum pietate avertcndos abutuntur. Ilinc etiam illos

talcs habendos esse apparet,quod victimarum nidore san-

guinisque et sacrificiorum odorc sua corpora alere amant,hujusmodi rebus dclectantur, illlsque adsunt quasi inde

vitamservarequajrerent: non secus ac pervcrsi illi homlncs,

qul purlorem et a corporlbus remotam ncgligentcs vitam

,'

corporcarum voluptalum dcsidcrio milcc curant in terreslri



/54 ORIGENIS

corpore vivere. Delphicus ille Apo41o si Deus erat, ut Grapci

putant , ecquem ab illo potius decebat eligi vatem , quam

sapientem , aut , si non inveniebatur , saltem qui progressus

in sapientia fecisset ? Quomodo non virum potius quam foe-

minam vaticinari voluit ? Aut si fosminam volebat , ut qui

fortasse mare uti non posset , aut non alia re quam locis mu-

liebribus delectaretur , nonne magis oportuit adhiberi vir-

ginem, quam muHerem ,quee ipsius voluntatemdecL^raret?

VI. Nunc vero Pythius ille quem admirantur Graeci , non

sapientem, ne virum quidem dignum judicavit, quem suo

nomine afllaret , ut loquuntur : nec inter foeminas virginem

aut sapientem , aut philosophia instructam , sed muHerem

e vulgo elegit. Forte praestantes viri meliores erant,quam

ut illius spiritu afllarentur. Debebat etiam, si Deus erat,

sua rerum futurarum notitia inescare , ut ita dicam ,homi-

nes ad mutandam vitam , ad animae curam , ad morum

emendationem. At nihil hujusmodi de illo historia prodi-

tum est. Quod enim Socrateai hominum sapientissimum

esse dixit, haud laudem obscuravit id quod de Euripide et

Sophocle addidit: « Sapiens Sophocles, sed Euripides sa-

wpientior. » Gum igitur sapientes pronuntiarit tragoediarum

scriptores ,quod Socrates censetur iis sapientior ,

qui de

vulgari praemio in scena et orchesta decertant et modo do-

lorem et miserationemspectatoribus ingenerant, modo, id

quod captant satyrica dramata , ad risus inhonestos exci-

tant; id non argumento est ilhim philosophia et veritatis

amore fuisse commendabilem ob easque virtutes laude

dignum. Et /ortasse non tam propter philosophiam illum

dixit hominum esse sapientissimum , quam propter victi-

mas nidoresque quos offerebat tum ilU tum rehquis daemo-

nibus. Et ilh dacmones propter ha^c magis exaudiunt vota

sacrificantium,quam propter virtutis opera. Quapropler

Homerus Poetarum optimus , id quod accidere solet dc^



I

COKTRA CELSUM im. vil. /Q-

scribens, et docens quiLusnam potissim.m. dcemones^iljimoventiir ad exaudiondas eorum preces q.i macta„rvic'mas, mducit Chrysen

, oLlatis paucis coronis et tauroru

caprarumque femoribus obtinentem ^uij.uid eontra gZ,"'"' ™"

^'P'""«1"^«' 'F««"lam Pythagoricum

, qui scrin

:

;:--^'^'-.l>- h"i"spoet. sensibus, Chri I"

docerc Ilomero non ignotos fuisse malos quosdam da=-

-ones, qu. mdore et victimis gaudent, et mercedis iolcxumm aiiorum sacrificantibus concedunt, si modo id pos-t-Went^ Et . ,-octor illo Dodon. hyberno tempore infes'!ub. Vates habet qui nec lavant pedes et humi cubant

','

rejecto v.rili sexu, Dodonidibus etiam ad futura pr.diceud-us est ut ipse Celsus animadvertit. Do vero alio t

al.um .„ A,„nion,s templo aut ubivis terrarum, qui red

d:'ir;'^""''''''"^"^""'-''"--^"''^-'-verl

VII. Verum e Judaicis Prophetis alii ante sapientesa, t. quam propheti. donum acciperent; ahos proTe

'lustravit et sap.enteseffecit. Ili vit. genus sectaS dfS.Utu

,

constans,liberum

, et mo.-tis pe,-icuIorumque metu.nconcussum, fuerant a Providentia electi, quibu diWnSpiritusejusqueeloquia

committerentur. Do et enim ratLlalesessedeberesummiDeinroobeMc „ -,

"" rat'0

Antisthenl- r.,f r n- "^^ ' '^"''""''^"'^'««''stansAi l,.sthcm, Cratetis Diogenisq.ie gravitas colla.a pio ludoab b„ IVopter veritatemigituret libertatem l re

,'

hc.ide„d,s peccatoribus,< lapidati sunt, secti sunt tem ."

»-'"t. ^n occ.s.o„e gladii mo.-tui sunt. Circuicrunt e mmelot.s,i„ pellibus caprinis

, egentes, a„g,.s,i„ ,Z»'.-ol,tudinibuser..antes,i„m:ntibusetV.l"t1:;

VIII.

3o



/(^5 ORIGEIHIS

„cavcrni8 lerne, quibus dignus non erat hic niun<lns>;

»

inlenti semper in Deum Deique invisibilia ,qu;e

,cum sen-

sibus non videantur , sempiterna esse necesse est^ Singu-

lorumProphetarum vita litteris mandata esl; sed satis esk

in pra^sentia perpendere qualis vita fuerit Moysis, cujus in

leo-e prophetias habemus ;qualis vita Jeremise, quam pro-

phetiarum ejus nomine notus liber repraesentat;

quahs

Esaia;, qui inaudita austeritate tres annos nudus et discal-

ceatus ambulavit '. Puerorum etiam ,Danrehs v.dehcet

ejusque sociorum, vitam considera quam austera fuer.t

qui ab animatis abstinentes aqua et legumimbus vesceban-

tur". Siantiquiora ccnsiderare potes, evolve vitamNoe cu-

jus prophetia. sunt^; Isaaci ,qui f.Ho suo benedict.o.iem

prophetice impertiit; Jacobl qui duodecim fih.s d.x.t:

-< Ve,

„„ite ut annuntiem vobis qua. futura s.mt in diebus nov.s-

,,simis'. » Hi sicut et alii ian..m3ri ,qui De. fuerunt

Propheta; ,prcedixerunt etiam q.ia- ad Jesum pert.nerent.

Quocirca nihil facimus Pythi» ,Dodonidum .

Clan.,Bran-

chidarum, Ammonis aliorumque sexe.itorum qu. vatcs

habiti sunt, prredictio.ies. Ideo autem qune in Juda^a praj-

nuntiata sunt admiram.ir, quia videmus iUorum hommun.

severam , constantem , honestam vitam fuisse d.guam d..

vino Spiritu ,qui singulari ratione nec simile qu.dquam

habente daemoniorum pra;dictio.iibus ,res futuras pr*s.-

ffnlficat. ,. .

VIII. Nescioautem q..omodo Cels..s ,postqua.« d.x.t:

« Oua. vero in Jud^a mo.-e gentis dicta sunt ,addcdU

,

aut

„non dicto :» ubi tanq..am i.icredulus dicit f.eri poUusse ut

hsc nondicta sint, sedsc.-iptis mandata sint qua. d.cta non

fuerint. Nimirum ratio.iis temporum ignarus nesc.v.t 1 ro-

phetas iUos qui Christi adventum pr.edixerunt ,.n.iumera

. Heb. X. , 37, 38. - ^ . Co,-. .V, .«. - ' I-i. -, 3. - 'Da„. x, ,6.

-SGen.ix, 25,16,27 j jcxvil, 27. — ' U- "us,•



CONTBA CliLSUM I.IB. vil. ,(

«Jia muhis anloc,„.m cvenircnt onnis nronuntiassc R„'^

veteres JVoplielasc.-.lumni,-,ri volcnsai •

«"M

» pr...iixisse ,uo so.ent etia.n nun P 1;: ^ '7;

^

7'"

Scd non indicat utrum de «uil,u.<I .

P»'-^^*'"'-»

^-rum C,iristi,..,„orum,ue dt t^ ll^'':;: ^'

,"'"-

quorum pro,,heti.c eodem -.tnn. T

.'"""""''«"^ <'«' "s,

-"cula, chL-actere i 1 aj; f

:"""'" P-P'-'«-"»

•i'- 'licit, mendacii ^ZîJ^^t""''"''" " ''"''^"'

"«<'e simiie .'.iapiam ^î';: rp';r ^'f'jt"''phcta.inter Jud,x«s mcmorantur adve ur

•

'^''°"

Couslat enim illo. „.- • r^="""""» Jcsu recentiorcs.

ritu' sancto fuisse ^ r;,^^^'"'"" ''"^^'"^

' 'P''

.^"'. i"i.-u« i..dic..i::;c lirZsti::'^"^''-•""

-n.postea pauciora. IIujus ame„' ve Z 7""'""-

-.t apudpaucos , quorum auim. d c rC ZT""gcndique rationehuic

doctri„a,consentanea" rS"

'< ^-P-ntus enim sanctus discinlinx effu.ie fi ,° '""*'

»-eaco,itatio„ih,.s.,u,e'*su„tS„:;^^^^^^^ ""^- '

-iiii:^:;:;-;Lzrii^r?''"'"'^'-''^'-'îe r. perspecta si„i a.,ue

C.l: 'r,

Z^^T"'''^.deremus. Ac ,.rimum ,,uidem ait „ ,h^ "i; n,!"^"' T'''farum species. , Qu,..„a,„ „.tcu, i|

,™ ' '''êpropbe-

ncc sa„e potc-at.sed .also oxa... n 1 ' T "''""^'

"•-•">-. apud iiios viros videi "co :.:':^;,';;;;r

'- i,; ,u.Les et .^J^l^^^^^^^tr''""'""''''"^ ''"

»'i-.incer,,.npuntinS:;';TTa;irrs-"^':^'-

»P-..^pta hxc et usitata sunt : Eg'o Deus m .ut nf r''^

• '- - <"v.nus Spi..it..s. Ve..io: ,..i.. m„:d:;; ,f ^"



/58 ORIGENIS

))taras est.Et vos , o homines ! perituri estis propter iniqui-

,) tates. At ego volo vos fieri salvos , et vosme rursus videbitis

))cum ccelesti potestate redeuntem. Beatus qui nunc me

))Colit: aliosomnes in ignem aeternum injiciam ,

simulque

)) regiones et urbes. Qui nesciunt qu« sibi immineant poense,

))ii frustra pcenitentiam agent et ingemiscent; qui vero mihi

,)fidem habuerint , ego illos seternum servabo. »Quibus ad-

dit: «His magnificis promissis adjiciunt ignota ,fanatica ,

„prorsus tenebricosa, e quibus ne sapiens quidem eruere

,)

sensumpossit , adeo obscura sunt et nuUius sententiae. At

«stupido cuique aut impostori locum dant iUa ad quam-

,) cumque rem pro libitu accommodandi. »

X. At illum oportebat, si quidem bono animo accusaret,

recitare ipsamet verba Prophetiarum , in quibus Deus om-

nipotens loquens inducitur, aut quarum Dei fiiius aut^di-

vinus Spiritas auctor esse creditur. Sic enim ea qure dicta

sunt evertere conatus esset et ostendere non esse divimtus

inspiratos illos sermones qui revocabant a peccatis,casti-

gabant homines qui tanc eraiit, res futuras praedicebant.

Nam ideo co^tanei homines prophetias illorum descripse-

runt etservarunt, ut posteri eas iegentes tanquam eloqaia

Dei admirarentur, et utiUtate percepta non sohim ex re-

prehensionibus admonltionibusque , sed etiam ex praedictio-

nibus ,quas eventus docebat a divino Spiritu fuisse editas

conformem taii doctrinoe pietatem exercerent ,Legiqae et

Prophetis obtemperarent. Atqne hanc ob causam, quae-

cumqae audientibas ad morum emendationem utile erat

primo aspectu intelhgi , ea Prophetae jaxta Dei vohiiiiatem

nuUa obscuritate protulerunt; ea vero .^nigmatum , allego-

riarum , obscuraium locutionum ,parabolaram

,aut pro-

-

verbiorum involucris texerunt ,qaa3 arcanius qi^id et pro-

fandius haberent sensusque Litentes ad valgi captum non

attemperatos : at qui laborem non fugitant, sed virtutis



COATRA CliLSUM LIB. VII. AQ^.

veritalisquc studio omnia suslincnt , scrutati invenircnt, ctpostquam invcnissent

, transforrcnt in usum quem ratio

q. od .lla Prophetarum sensa non intellcxerit, in illa inve-h.tur: «Magnificis, In^iuit, hujusmodi promissis addunt» .gnota

,fanal.ca

. prorsus tencLricosa, e quihus nc sapiens

»qmdem eruerc scnsum potcst, adeo oLscura sunt et nul-»l.us sententu-c. Atstupido cuiquc aut impostori locum dant» .lla ad quamcumquc rem pro lihitu accommodandi. » Qu<-c

qu.dcm mdnvidetur vafrc dixisse , ut, quantum i„ sccst,

ectores a perscrutando et introspiciendo prophetiarum in-tcllcctu rcvocarct

: hac i„ rc similis ilhs, qui dc quodam

Proph..a apud qnemdam ingresso et rcs fituras pronun-cante d.cehant

: « Quid venit insanus istc ad te' 3 „

Xf. Equidem facile crediderim sapientiora, quam qua.

d.cere possumus , affcrri possc , quihus dcmonstretur in hismc„t,tum essc Celsum, et prophetias divinitus inspirataslu.sse. Nos lamcn

, quoad pcr tcnuitatem nostram licuit.d fecmus. .am in nostris in Isaiam

, Ezechielcm ct quos-dam e duodec.m eommentariis exposuimus ad vcrhum ca,qua= Celsus fanat.ca vocat

, ct inextricabilia. Cum autemDeus

m,h, stalulo sihi tempo.-e , ampIio..cm sui verhi de-dent mtclhgentiam

,addam vel qux vulgatis dcscrunt vel

q..a..cumque potcro illustrare. Sed et alii prudentes, si scrutar. scnpturas vclint

,earum intellectum assequi potcrunt

Equ.demmult.s in locis rcvera oLscura, sunt , sed non aLs-que ullo scnsu ut ait Cclsus. Neque c.iam stupidus aut im-po tor casexplanarc aut ad quamcumq,.e rcm accommo-darc pro hL.tu potcrit. Soh.s i„ Ch.isto vere sapicns parest ad evolven am totam eo.-um sericm

, qu. i^vZ^uZohscurc et .nvolutc dicta sunt

, idque modol spi..ituali^cum'

»sp.ntual.L.,s confcat^ , ct singula carum qu.i:;^;:::"*4Rcg. IX, ir.- 2

j Cor. ir, ,3.



^TO ORIGCNIS

usitata scripluris loqiiendi ratione confirmet, Neque Celse

fides habendaest dicenti, se hujusmodi homines audivisse,

Nequeenim Celsi aetate Propheta? veteribiis similes extite-

runt:

quandoquidem eorumprophelia) abiis qui eas acce-

pissent et admirali essent, perinde iuissent conscriptae at-

que veterum prophelioe conscriptie fuernnt. Sed manifesto

videtur in mendacio deprehendi, cum ait «Prophetas dlos,

»quos ipse audivit , cum ab ipso urgerentur ,confessos

» fuisse quid ipsis deficeret , et quae ambigua dicebant,fig-

rmenta esseomnia. » Debuit enim eorum indicare nomina

quos auditos sibi fuisse affirmat; ut ex nominibus, siqui-

dem recensere ilia posset ,prudentes judicarent vera ne aD

falsa dixisset.

XII. Arbitratur praeterea eos qul Prophetarum auctori-

tate causam Christi defendant, nihil habere quod respon-

deant , cum quidpiam iUis de Deo aut nefarium ,aut turpe ,

aut sordidum , aut impurum dictum esse monstratur. Qua-

mobrem quasi tum nulla reliqua esset dcfensio,permulta

sibi pro concessis sumit qua3 minime conceduntur. Sed

scire oportet , eos, qui vitam e Scripturis componere sta-

tuunt, qui inde docli sunt illud, « Scientia imprudentis in-

«scrutabihaverbaS ei legcrant , Parati semper ad satisfac-

,)tionem omni poscenti nos rationem de ea quae in nobis est

»spe' , « ncu hoc solum perfugium habere ut dicant haec

aut iUa fuisse prccnuntiata , sed etiam conari toUere qua^

videnlur absurda esse ,ostendendo nihil, in Scripturis

^sseuefarium , aut turpe ,autsordidum, aut impurum

sed tale esse ,quale accipi oportet ab iis qui divinam

Scripturam inteUIgunt. Ipse vero debebatex Prophetis pro-

ferre quod ipsi visum fuerat aut nefarium, aut turpe,aut

sordidum, aut impurum, siquidem in Prophetis res ejus-

iiiGdi viderat. Sic cnim et vehementior fuisset oratio ad



CONTnA CELSUM LIB. VII. /_,

fmem ij.si propositum accommodalior. At nihil horum faciltanti.m nuMa in Script,.r.,s calu.nnia clamilat hrec omnia inillis v.dcn. yVd .nancm igit.n- vocu.t. slrepitum nihil ne-cesse esl nos rcspondore

, .,t oslendaturnihil nclhrium a„tturpe, aul sordidum, aut impurum in P,ophct«run. liLrisease.

XJII. Ne,|(,e eliam « lurpissi.na facit, aut patilur Deus» aut ,nalo favet

, . ut Celsus putat. Nihil enim simile pr.xl

I<hctu,n est hcet pr.-cdictum esse pronuntiet. E Prophetis

adducere dehu.t testin.onia qu.-e Deum aut facere aut patiturp.ss,ma aut maio favere comproharent

, „on vero audi-torum aures vanis conlaminare sermonihus. Qu.-e pass„,-usesset Chnslus p,-.-edixerunt Propheljc, ailata causa cur pas-surus esset. Deus etiam noverat qu.-e Christo paliend-,erant

;at unde accepit Celsus h.xc tu,-pissima cl sordidis-

s,ma esse.J

Sed quomodo impurissima et so.didissima sintqu.-e Ch,-,stus perlulit

, fo.-te vidcbitur doce,-e his verLis •

. QLud en.m,«r/a,t

,aliud erat Dec carnes ovium e,le,-e fel

» aut acetum hihere, quam sordihus vesci ? „ 4t ovill-.m

carncm a Deo comesam non dicin.us; et si Jesus comeder*v,s,.s fu,t, „on comedit nisi qualenus co.pus i„due,-at. Defe le et acelo q,..e Lihend.-,

ipsi esse P.ophela sic pr^dixe-rat

:„ Dederunt .„ escam meam fel , et in siti mea potnve

».u„t n.e aceto', „ jam supra dixiuu.s. et eadem s.Tpi,.s

.terare Celsus nos cogit; ii eni.n, qui insidias vorLo veritnt,sslruunt,semperfelsu,enequilia,

et sua,umad n.ala propcns,onum acetum po,-rig,.„t Chrislo et filio Dei

, qui postquam gustavit , non vult LiLere\

'

XJV. Poslh.-ec voiens everterc fidem eoru... „,„•,,,o,,te,

ca credunt qu., ad Jesum pertinent, quod p,-.Tdicta sunt« Age, <«r/«,<, si Propheta; mag,,,.,,. De„„. a„t servi.„ru„,

'

•aut .i-g>-olaturu....aut n.ori..,.-„„,

, „t nihil odiosius dicam,'I IVilm. t.xv,,,, j,. - 2 M.-mli. XX»,,,

3.f.



/-2 ORIGENIS

wprsenunliassent; num, quia sic praenunliatum esset, id-

» circo necesse foret , Deum aut mori ,aut servire ,

aut

» scgrotare , ut mortuus crederetur esse Deus ? Sed hoc nun-

» quam Prophetse pra^dixerint: est enim malum et impium.

»Non igitur spectandum est an praedixerint , an non prae-

»dixerint; sed an res honesta sit et Deo digna. Pxei autem

» turpi et mala? , etiamsi omnes homines furore conciti prae-

»dixisse viderentur, ulla nunquam adjungenda fides est.

» Quomodo igitur pietas admittit ,qu^ isti tanquam Deo

» acciderunt.»

Exhis videtur Celsus ahquo modo sensisse

prophetias de Jcsu editas magni esse momenti ad persua-

dendos auditores : sed illud dissipare conatur his verbis :

«Non igitur spectandum est praedixerint-ne Prophetae an

» non pra^dixerint. » At si recta via et non fallaci quod dici-

tur aggredi voluisset , dicere eum oportehat : « Demon-

» strandum igitur res illas non fuisse praedictas, aut quae de

» Ghristo praedicta sunt , suum in Jesu non hahuisse exi-

» tum , )) et quam hahere se putahat demonstrationem in-

ferre. Sic enim apparuisset quaenam prophetiae contineant

quje a nohis ad Jesum referuntur , et quomodo nostram in-

terpretationem falsam esse prohet : sic etiam cognoscere U-

cuisset , an strenue evertat quae ex Prophetis pro Jesu de-

promimus , an convictus sit impudentiae ,qui perspicuae

veritati quasi veritas non esset , vim afFerre voluerit.

XY. Quoniam vero supponens impossihiha quaedam

et Deo male ccnvenientia , ait : « Si h«c fuissent de

» summo Deo pradicta , an credi de Deo oporteret,eo

» quod prcedicta fuerint ? » atque sic evincere putat

etiamsi veri fuerint Prophetaj qui res hujusmodi de Dei

FiUo praedixerint , fieri non posse ut fides hahenda sit Us

quae pr^dicta sunt , illum nempe taUa aut facturum aut

passurum esse ; respondendum est hanc ejus suppositio-

uem ahsurdam esse, ut qua3 connexa ponat ,quae in coa^



CONTRA CiasUM Llli. VII. /^r

.raria conscqucnlia dcsinunt: q.od sic dcn.onslratur. Sive

nIVophCa^ prcdi.crint summum Dcum

. aut serviturura

:r:?"Tr'"'" "^'""''""" -- ''-

"- -^ iZ;«am a Prophct.s magn, Dci vcra dici ncccssum cst. Scd etvcn Prophct. sun.n.i Dci eadcrn ha=c dicunt , ouonLqu. natura sunt impossiLiha. vcra „on sunt , Dco noHve

duo contrana conscquonlia dcsinunt arKumento auod

cv..rl.tur quod qu.dem .n rc de qua agitur istud cst pr«. x,s.

^^^^^^^^^^

u nm, autmor.lurum esse. Colhgitur itaquc : Ergo Pro-l.t.„o„ pr. ..crunt Deum aut serviturul. aut ^roUrum, autmor.turumessecollectioqucf.t hunc in modum •

i^r o nec p..mum. Supcr hac matc.-ia cxemoh.mhuiuscemodi affprlin- -. «t-^-,- c- •

i-Acmp.um

mortuus S ,

^' "=" '"^ "^^" mortuum, csniortuus. S. scs tc mortuum esse, mortuus „on cs U.^de

ncKa proLa„: s. sc.s te mortuum esse, est i.l „uod scis •

cortum est .gitur te esse mortuum. Et rursus si1

'

-rtu,.m cssc,

hoc ipsum quod mortuu;":; ^ ^ LdA qu, mortuus nihil scit. Igitur si scis tc n.o.-t ..msse, te mortuum „o„ esse cvidcns est : cui utnVme co."nexo eo„scquc..s cst,ut a„te dixi , nescis te essc mo. t. um

n:t:2::r'"^^^^^^^'^'-pi'-''-^"-"i>er^^^^^

Xyi. Scd qua= i„ Celsisuppositionc drprel.c„di,n„< „

p.ophet..s^de Jesu similia „on su„t. Neque ^I^^Z^~ic:.:t"rr""'---'!«-^.'''^^^^^^^

»;-wmf;::~::;,z;^^^^^^^"''-hom..n.m,homoinpIagactdolo..c,cts:rr:



C0NT1\A CELSUM LIB. VII. /^5

receptam excoleret, et qu.-c ad felicitalem eos omnes per-dMceret c,ui virtutem in se habercnt illius Dei VerLi

, quod•n corpore el ani.na hominis f.Uurun. erat : se.l ita

tamen ute,.s rach. .n ,llo solo non cncludantur,. nequo credaturBeu,s verLumlumen talihus coruscans radiis alihi non esse.Jg.tnrs. specetur Jesus ralione divinitatis qua, in eo eratea qu.-e ut Deus fecit, sancta sunt nec ullo modo Dei noll.on. repugnant; .p.atenus autcm homo erat pra, ca^teris

::::'"'s..mn,a Verhl ipsius et sapienti. ij,J. par^Sp:

one. passusest ut sapiens et perfectus c,„a.cumi..e o,>or-c .at ,,at. eum

, qui generis humani a..t etiam naturarumin-telhgent.um gratia onmia faciebat. Ac nihil aLs,.rdum esthom.nem esse mortuum, et ej..s mortem esse non modoexe.npium mort.s p,-o pielate oLeunda,, sed etiam causamq-.je ,nca,p,t ct pergit por.-o p,.ofliga,.e malum illum et dia-

bohnn ,<,u. s,L, tcram universam suLjeccat. Hunc cnim

proH.gar, argumento sunt qulc.mque propter adventum'• ",' •"'""""'"'«PeHo sesuLmovent. et aL ejus se.-v.t te I.Lerat. se Deo devovent, atque ,>ro viriLus puriori• n d.es p.elati student.

'

XVIII. Ifec sequuntur Celsi verLa : „ Nonne istud rursus

-dvertent Si P..opheta, Dei Jud..eor,.m p...edixerint CZfore ,II.us/.I.u„., q,.omodo ille per Moysen juLet dlvitiasM..-are, donnuari

,.er..am imple..e, hostes in.e..necIon

»dare, nem.n. vel .n.puLeri parcere, id quod teste Moyse.ect .pse .„ oculis Jud.orum

, quomo.Io pr.terea minaLr»M^

,

n. .ta fece...nt, eos hoslium loco haLit.,ruu. : eius vero»fi .us homo ille

Na.ar..us , fert Icges contrarias, om m»od I.atrem ad.tum p....clusun. i..I divlti , ama.,ti do ..inatio»nem, sap.ent.am, gloriam; ..on,i,.iL..s non magls qu.'m

»corv.s cLum et penu cur. esse debe..e: min..s d c, r,"-

»dum essede vestitu quam Illils.. ei qui semel ,>ercussit, .se

»percul.e„du„, r..rsus p....cbere se oporle.ePMoyses-ne a„



/n6 ORIGliNIS

), Jesus meiititur ? Nam Pater mittens illum ,oblitus erat quac

»Moysi mandaverat? An proprias leges damnavit, et pceni-

),tentia ductus Nuntium mittit contraria praecepturum? »

Hic accidit Celso illi , qui se omnia scirejactitat

,

quod im-

peritissimis accidere solet; dum putat nihil in lege et Pro-

phelis esse altius quam quod verba prse se ferunt. Nempe

non animadvertit quam evidenter improbabile sit hujus

temporis divitias promissas a Scripturis fuisse ,cum fuisse

viros justissimosconstct quiin summa inopia vixerunt. Sic

Prophetc^ ilh , qui proptereaquod pure vixerant ,

spiritum

divinum acceperunt , « circuierunt in melotis, in pelhbus

„caprinis, egentes, angustiati , afflicti, in sohtudinibus^er-

)) rantes , in montibus , et spehincis , et in cavernis terrae \ »

Nam , ut ait Psalmista : « Muha3 tribulationes justorum^ » Si

Celsus Moysis legem legisset , opinor istud , « Foenerabis

» muhis gentibus , et ipse a nuUo accipiesmutuum', »legem

observanti dictum ,perinde acceplsset ac si justo promis-

sum fuisset , se CcTcis istis divhiis adeo circumfluxurum esse,

ut prce iharum copia non Juda^is modo aut aUeri aut duabus

aut tribus nc^tionibus, sed muhis foeneraret. Quantis ighur

divhiis secundum legem justi remunerata est justhia, ut

muhis gentibus foeneret? Hujusmodi autem interpretationi

consequens est, ut nunquam justus mutuum accipere exis-

timetur; cum scriptum sit , « Ipse non accipies mutuum^ ))

Numquid gens iha ,quaj se tam evidenter vidisset a Moyse

deceptam, ut Celsus existimat, servasset per tot Sc^cula

rehgionem, quam ipsi legislator ihe praescripserat ? Neque

enim nuhus memoratur tot divitias adeptus, ut muUis gen-

tibus foeneraverit. At probabile non est legem tantopere

cordi futuram fuisse hominibus ,qui eam ,

ut Celsus putat

intehigere docti essent , et falsis promissionibus duci se a

lege aperte vidissent. Si quis dicat quae hujus popuh pec-

1 Hebr.xi, 37, 38. - 2 Psaliu.xxxm,20.— M3eul.xxviii, 12.—

'^lb. 12.



CONTRA CliLSUM LIB. VII. /-^

cata ScrIptur<T rccitant, ea excmplo esse, legem ah illo des-pectam fuisse, et rejeclam

, fortasse quia ipsum deciperethuic respondendum erit, legendam esse historiam tempo-rum, ubiscriptum

est populum istum , postquam peccatisDeum ofTenderat, mutatum esse in melius et ad religionema lege institutam rediisse.

XIX. Jam si lex his verhis : « Dominaheris nationihus«plurimis et tui nemodominahitur*, «pollicetur dominatio-nem

,nec aliud quidquam arcanius significat; multo ma-is

populus iste Icgis promissa dcspicatusfuisset. Quemda^inalium Celsus mutatis vocihus affert locum, uhi dicitur ter-

ram universam Hehraico semine replendam esse : quod sanequoad historiam factum est post Jesu adventum , irato po-

'

tius Deo, ut ita loquar, quam henedictiones impertiente.Quod additur fuisse Judaeis promissum fore , ut suos hostesinterficerent,istud, si quis verha diligenter

perpenderit,mvemet fieri non posse ut secundum litteram accipiatur. Inpra^senlla salis crit locum e psalmis afferre

, uhi justus intercactera inducilur dicens : « In matutino interficieham omnes« peccatores tcrrac

,ut dispcrdcrcm de civitate Domini omnes

«opcrantes iniquitalcm l «Advcrte ad verha et mentem lo-

quentis,potuerit-ne, postquam pra^clara recensuit facinoraquae quisque legere polcst si lihet , suhjicere quasi rem factupossihilem, ut vcrha prae se ferunt, se , non alio diei temporeac matutino, interficere omnes peccatores terr.T, ut neminemreliquumfaceret; an disperdiderit de Jerusalem quicumqueoperarentur iniquitatem. Multa hujusgenerisinlogeinvenirehcet

,ut istud

: « Non relinquimus in eis quidquam vivum \ ,,

XX. Addit Celsus pncdictum etiam fuisse Judajis, nisiIcg. parercnt, pccnas easdem luituros q.ias hoslihus infere-hant. Sedpriusquam aliquid islis addat et ulafur quihus-dam doctriuT Chrisli pracceptis quT legi conlraria csse exis-

1 >ncnr. XV ,G.-2 p,,j„,. ^^

8. :^ Df.it. n , 34.



/^yS ORIGENIS

tlmat, de ils qnae prius dicta sunt , loquendum est. Dico

igitur Legem duplicem esse, altercim litteralem , spiritualem

alteram , ut jam ante nos quidam docuerunt. Litteralem non

tam nos quam Deus ipse ia uno e Prophetis loquens vocat

« judicia non bona ,priecepta non bona *

: » spiritualis vero

apud eumdem propbetam appellatur a Deo « judicia bona

«prsecepta bona ^ » Certe propheta eodem in loco secum

puguantia non dicit. Atque etiam illi Paulus consonat ,dum

ait Utteram quae idem est ac sensus Utteralis ,occldere ; et

spiritwm, qui idem slgnificat ac sensus spirituahs, vlvificare\

Apud Pauhim igltur invenire est simiha iis, qua3 apud pro-

phetam contraria sibi esse videri possent. N^m quemadmo-

dum Ezechiel dicit , hic quidem : «Dedi eis judicia non bona

»et prsecepta ncn bona in quibus non vivent^ ; » inic vero :

« Dedi eis judicia bona et pra^cepta bona , in quibus vi-

» vent ^y>: sic Paulus , ubi legem htteralem deprimere vult

ait X « Si autem ministratio mortis htteris deformata in lapi-

» dibus , fuit in gloria ; ita ut non possent intendere fdii

»Israel in faciem Moysis propter gloriam vuUus ejus quae

))evacaatur: quomodo non magis ministratio spiritus erit

» in gloria^ » Ubi autem admiratur et approbat legem, iilam

spiritualem vocat : « Scimus, Inffutt, quia lex spirituahs

»est'. » lUam etiam approbat hoc loco: « Itaque lex quidem

«sancta, et mandatum sanctum et justum et bonum^ »

XXI. Nunc si verba legis justis divitias pohicentur, Gel-

sus occidentem htteram secutus de caecis hisce divitiis pro -

missionem intehigat : nos iham pertinere dicimus ad iUas

divitias quse oculos mentis acuunt, et quibus dives fit ah-

quis « in omni verbo et in omni scientia \»

Quo sensu «pra3-

«cipimus divitibus hujussjccuh non subhmia sapere, neque

* Ezecb. XX , 25. — ^lbid. 21. — ^ 2 Cor. iri, 6. — ^ Ezech. xx

,aS,

— 5 IbicL 21. - 6 2 Cor. iir, 7, 8. — ' JUnu. vir, 14. — « Ibid. t2. —s

I Cor- r , 5.

I



CONTRA CELSUM Mli. VII. /_„

..sperare m inccrto diyiliar.im, sed in Deo viv„ ,|„i „,^,i^t

»omnia abimdc ad fruendum, Lene agere , divites fieri in

» boniso|.eribus,facile tribiiere

, coramunicarc '. » Nam uta.t Salonion

, „ diviti.-e verorum bonornm , redemptio aniniie»vir,

. .Paupertas aulem illis diviliis contraria, perniciosaest, propler qiiam pauper minas non sustinet. Qu.-e de divitus respondimus, eadem fere de dominationc dici oportetncmpc eam essc qua unus jiistus dicitur « persequi mille»et duo fngare decem millia '. » Jam vero si diviti« hocmodoii.telligantur, vide

an non promissioni Dei consequenssit, ntqu.divesestinomniverbo, inomni scientia

, inomnisapicntia

,in omnibusbonis operibus , mnltisgenlibusex istis

ve.-bi,sap.enti,-e et scienti.E divitiisfceneret

: quemadmodum1 anlus foncravit gentibns omnibus ad quas pervenit , „ ab» Jerusalempercircuitum usque ad llly.icum replens Evano-e-

.In.m Christ.

'. »Et quoniam per

.-evektionem nota illi factafnerant divina mysteria, mentem ipsius illuminante Verbi di-

vmitats, proptereanoHflcce/^Umutom,», nec opus hab.iit bo-

m.ne qiii ipsum religionom doceret. Ita etcum scriptum ess-f« Dominabciis nntionibus plurimis

, et tui nemo dominabi-»lur«,,. Centiles per verbi potcntiam docliina! Jesu Christisubjiciens, illis dominatus est, xcy»? «./ /,or«,« •

hominibuscess.t,utpotc illis pra=stantior. Sic etiam terram implebat.

XXII. Si nunc explicera oportet quomodo juslus hoslesinterficiat et habeat in o.nnia potestatem; dico ipsum cumait:.Jnmatutino interficicbam omnes peccatorcs terra;

•i.t dispcrderem dc civit.ite Domini omnes operantes iniqiii-

'falc.n \ ., terram liguratc accipc.-e pro carnc , ci.jus « pru-dent.a inin.ica cst Deo'; » Dei autem civitatem p,o animaua, .a qua J)ei templum erat, continons leclam de Deo

' .Ti... V,, ,7,, 8. M.,.ov.x,..,8.-'Dea,.xxxu,3o. -.R„„,,,9. - H Cor. X.,, ,. _ = „,„, XV , . ,6. - ' G.b,. „,5. _ s

,,,.,, „ s.- ' Koin. viir, 7.



/^8o ORIGENIS

sententiam : quocirca omnibus eam considerantibus admi-

rationi erat. Ut primum igitur solis justitia) radii ejus ani-

mam luce perfuderunt, iis quasi munitus et roboratus , in-

terficlebat omnem prudentiam carnis peccatorlbus terrcB de-

sio-natam , et dlsperdebat de illa civitate Doniini, quse erat in

sua anima , cogitationes omnes operantes iniquitatem ,et

sensa veritatis adversaria. Sic etiam justi internecioni dant

quidquid vivum est in vitiis , ut neque quid recens et modo|

ortum reliquum faciant. Hoc sensu intelligimus quod in

psalmo cxxxvi dicitur f «Filia Babylonis misera : beatus qui

wretribuet tibi retributionem tuam , quam retribuisti nobis.

))Beatus qui tenebit et allidet parvulos tuos ad petram *. »

Nam parvuli Babylonis, quse confusionem significat ,sunt

coo-itationes illse a vitiis recens natae et in anima orientes

qaae confusionem afferunt ,qnas qui tenet , ita ut earum ca-

pita quasi ad firmitatem et soliditatem rationis allidat ,ille

parvulos Babylonis ad petram allidit , et idcirco beatus est.

Jubeat igitur Deus vitia funditus deleri, nibil prsecipit iis

quse Jesus docuit contrarium. Exterminet Deus in oculis

eorum qui m occulto^ ûdiî sunt , vitiaomnia quae sunt illo-

rum hostes. Sic et ii qui legi et vêrbo Dei non morem ge-

runt, sedhostibus similes facti et a vitiis perversi sunt, ea

patiantur quae pati decet eos qui a Dei verbis deficiunt.

XXIII. Ex his perspicuum fit quomodo Jesus Nazareaus

homo , leges non ferat contrarias iis quse de divitiis et illis

qui earum amore transversi abripiuntur, dicta sunt ,cum

ait « difficile esse diviti intrare in regnum Dei ^: » sive divitis

nomine simpliciter accipias illum ,qui divitiis distractus et

quasi spinis impeditus ferre verbi fructus non potest^;sive

qui falsis dogmatibus dives est , et de quo in Proverbiis dic-

tiim est : «Mehor pauper justus, quam dives mendax '. »

1 Psa]. cxxxvi, 8, 9. — 2 Kom. ir, 29. — ' Mr.ttli. xix

,22. ^ Id.

XIII , 22. — 5 Piov. xxviri , 6.



C0,\T1\.\ CEI.su \I I.in. VII. /^ProLaLiIe esl h.^cloca

: ,< Quicumquc voluci-il in voLis ,>n»mu., es.se, s.t oiiinium u.iiiisler : .cl, „ Principcs Kent ui„" -'-""-tur corurn ^- „ ct , ., Qui potcstatcai haLe,'t

super»eos,Lcncfic. vocaatur^ „ fuissc Cclso causam ut .liccrct

dominationis amorcm a Jcsu fuisse prohibitum. Id tamcnpugnare cum islo loco. . DominaLcris multis nationiLus.ct t„i nemo dominnLitur ^ „ non cxistimandum cst , maxime'

proptcr ea ,,u.= de hi =verLis disseruimus. Pos.ea Cclsus fac.t de sapientia mcntionem

, ratus Jcsu doctrina sapicutemadilu prohiLcr. adPatrem. Qu.ro cgocjucmnamsapLtcm ^Nam si sapicntcm .ntclligit hujus mandi sapientialui vocaur, et qua= slaUitia est apud Deum^ ; hujusmodi sapicntidiccmus ct nos aditum ad Patrcm pr.dudi : at si sapien,^^nom,uc (.hristum accipit, siquidem Christus Dei vLtas esietDe. sapuntia «

,- tali sapicnti non solum palcrc ad Patrcmaditum dicmus , scd etiam cum ,qui donatus a Spi,.itu sanctoest illa gratia qua^ verbum sapienlim' t^^^,^{hun; lo,„.o cttens qu. ea carent antcccllere.

'^

"'

XXIV. Ilumanx quoque glorice aucupationcm contcndiraus mterdici non solum Jcsu doctrinn

, scd ctiam Scriplur."vcter.. Undc unus c Prophcis mala siLi impr^cans

, si p

catorumessct .cus, maximi mali loco ponit huj.is vito, .lor.am : « Dom.ne Deus mciis

, inqait, si feci istiid si ost !„;«quitas in manibus mcis

: si reddidi rctril.ucntihus mih:»mala, dccidam mcrito aL inimicis n-.eis inanis. Pcrscqu-,»li,r inim.cusauimam mcam ct coinp.-chciidat cl conculccl».n terra,.lam mcam, ci gIo,-iam mcam in loco editocol •

«locet.

,,Scd neqiic istiid : ,<

Nc sollicili sitis quid mandu»cctis aut quid LiLalis'. licspicile volalilia co-li aul considc". ratc corvos", qiioniam non scrunt , ncquc mclui.t, ct Pater

-M».,l..., 44.- = !... X., .5. _,,.,„.._, ,3 _.-'r (.„r..„, ,,,.-^.1.1. ,,,4_. ,jj^^ (,

_ ", f-

-'M»„l,. V,, .5, ,G._ ..L„..,„, ,^.

""•""'" • 5, '•

VI II.1



/Q^ ORIGEKIS

„ veslei- cceleslis pascit iUa. Quauto magis vos pluris eslis

» volatilibus? et de vestimento quid soUiciti estis ? recog.talc

»lilia agrl ', »nec qux sequuntur, repugnant Legis benedic-

tionibus, qua. docent futurum esseut justus « comedat in

«saturitatc^; «neque isti Salomouis effato : « Justus come-

,, d-ns replet animam suam , anima; autem mipiorum md.-

„o;entes'. ..Nam considerare oportet cibum amui» esse,

nuem legalis benedictio significat : quo cibo non mipletur

homo ex duplici parte constans , sed anima sola. ^ erba au-

tem Evangelii fortasse arcaniusquid continent

;forte et.am

simpliciter accipienda sunt, ut doceant animam de c.bo et

indumentis non debere perturbari; sed pro certo habere

Deum his rebus provisurum , dummodo simpl.c.tat, studen-

les non qua^ramus nisi necessar.a.

XXV Pra;terea Celsus ex Evangelio profert istud: « bi

„ nui semel percussit.percutiendum rursus prxber e se opor-.

„ lere .. at non affert e;. Lege qua; verbis Evangehc.s con-

traria videntur. Respondemus scire nos dictum esse ant.-

„uis , .. oculum pro oculo , et dentem pro dente';

» leg.sse

etiam : « Ego auten, dico vobis ,percutienti te .n max.llam

„ pr<ebe et alteram \ .. Quoniam vero Celsus h*c,ut opmor,

accepit abiis

,

qui alium Evangelii ,alium Legis Doum csse

docent , iUi respondendum est veteribus Scriptur.s non .g-

notnm esse istud : « Percutienti te in maxillam dextram,

.prxLe et alteram. .. Sic enim in Jeremia. lamentat.om •

bus•

« Bonum est viro , cum portaverit jugum ab adoles-

»centia sua. Sedebit soUtarius et tacebit ,quia levav.t super

„se Dabit

percutienti se maxiUam et saturab.tur oppro-

. briis \ .. Non igitur Evangelii Deus cum Deo Leg.s puguat

ne quidem de maxiU» percussione. Neque alteruter ment.-

tur Moyses aut Jesus , neque Pater mittens Jesum obl.tus

. MaUh. V. ,.8- » Levi,. ..vr, 5. - ^ P.ov. .ur, .5. - " Exod. XX, ,

^4. _ 5Ma,th. V, 39. Loc. V,, .9- - " l'»'^"- '» . :>7, ^» , =9,3o.



CONTRA CELSUM LIB, yu.

luruin miuit. ^ ^""''"'" '^»""'«'« pr^cep-

XXVI. Jam si paucis dicendum est ,Ip Ait

nunc Christiani a Jesu cdJctn;"v C';'

""'" '"''

genubus ad fidem vocatis et RoLnoZd ,""'""

accommodatan, fuisse Mosaican, le.erorvio"' '"'''"''''

tam; «eque fieri potuisse, ut

veteCj.H

""" '"'^'"'^'^-

reipuLlica, constitutionem ser a em n,'

'"''»^"" "'*

Evangelicisobsccuturosesse.Zueeîma • T >'"'"'

:?-;;"''- ^'"-^- p-ipit, Lit s 'r„te r:?""'-olatores ,g„e comLurere, aut JapidiLus Ih

^^'"^"^

alterutro supplicio digni judicati £^1 •

s^ W''"""

Juda.,svel volentibus h.c, ut Lex con

tt;;

«''""''.'^^ "-Jceat. Rursus si veteriLus Jud.is .p. > i Vas r^K""'"ant pr.vatas,ue i,,coIebant regione

, ,rC ; :'""If

'^-

press,o„em, Lcllu.„ gercndi pro patria au'

'"""^'

adulteros,homicidas aut quid aliud s mile

" '" '^'' '"°''«

phcio afliciendi h-bertas aLata WhirT^"^ '""'''-

quam suLito omnes et nenitus .1.1. •' '•'''quum erat

i-uissent in eos .„,r „ ^^ Jm ^r"^'""''- h-ês-ervassent et hostesVopulsrre liÎ^^^'''--

'-^»-

lla providentia qua. oJim Legem, „ ,t Ev f'""^"'"^

'

cum Judaôrum rempublicam di,,•

^'«"S«'""J> dedit,

vUatcmet tcmpJum It clifZtt~^^^^ -'•"

êdit. sic rehgio;l: cSL^^^^^^^^^^^^^^ «êm

i»i>«.ierint qulinuTcVr, 'ririLTrr'''?^'''-

»arct.„.. Sed quia Deus voleLat . , T""''''-"'-

^-^^'.'•i^.iaoct,.i„am.o„,niah:.:t:;::i;-^^



484OBIGENI5

ncs consilia irrita facta sunt : et quo magis rege»,prresicVs

gentium ,populi undecumque iUos insectabantur, eo mag.s

crevit eorum mimerus , et eo mogls invaluerunt.

XXVII. Postea Celsus , postquam multis , qus nostra non

sunt, «uasi nostraessent , relulit de Deo ,quem anobis natura

corpas et corpas hamana fm-ma credi contendlt, refutâre co-

natur qure nunquam nobis in mentem venerunt. Dnde et ea

et eorum refutationem aflerre supervacuum fuer.t. âm s.

qu« nobis de Deo tribuit , doceremus, et iUe impugnaret,

necesse foret ut iUius verba recitaremus , nostrastab.hre-

mus, et objecta ab iUo dilueremus. At si qua= ob,.cit,

ea

aut a nullo accipit , aut dato eum accepisse ,accep.t ab .n-

doctis, simplicibus, mentem Scripturarum nequaquam .n

telii.êntibus, non oportet nos de rebus non necessar..s esse

sollicitos. Deum enim esse corporis expertem palam test.l.-

cantur Scripturaj. Propterea « Deum nemov.d.t unquam

,

«etprimoo-enitusomniscreaturaj rfjdtm- imago csse De. in-

«visibilis

°» ac si diceretur, incorporei. Sed jam super.us

nonnuUa de Deo disseruimus , ubi videlicet expend.mus quo

sensu a nobis accipiatur istud : « Spiritus est Deus, et eos

„qui adorant eum , in spiritu et veritate oportet adorare .»

XXTIII. Post illa quK de Deodisputav.t, ub. nos ca-

lumniatur; interrogat a quonam abituri simus,quam spem-

.habeamus. » Et quasi responsum dederimus,s.c ..os lo-

uuentes inducit : « In terram aliam ista meliorem. » Ad qua..

ait•. fecerunt veteres ,

divini iili viri ,de beata v.ta an.ma-

,,bus bealis destinata mentionem. Hanc vitam al.. yocant

„beatorum insulas, alii campumElysium .nde d.ctum

» quod iUic degentes ab hujus vitê malis solut. s.nt. » b.c et

Homerus :

Sed te ad Elysium campum et fmes terrae

Immortales mittent ....

1I Joan. T, t8. - 2 Coloss. i , i5. - •' Joan. tv, 24-



COMRA CELSUM LIB. VII. , or

l^bi facillima viveridi ratio i.

4o m.U.tur. terram aperte

nom.-nat. In",.ns est sn.' um

, m.i,ut, „os vero fn cx/gna eius „,rt^ ^P'^

"IicetadcolumnasHercll,t

^

'!P'"^'^' •* ""side sc-

'Paludem. eirca ^^h i

2:";^'-;-"----'-ero alia .„u,ta h,,jusmodi oc j;' .rT

'''"S"'' -»-m mult. sunt cavi.ates ^^^0^^^^« d

""^ '*'"

1 '" '"pi"ôc(clo posrtaest. »Piii-ii ;„;,. riq"<-c de alia meliore loL • ,• ,

"'^^ '§'""• Celsus nos,

">-, acmiburan^Ter-'''"'"^'°"»" «"'ecellente dici-

ûato fuis e e" r'

; T ^'""" ^^'''™^'' - ™"-

-.m o.sirvaS:L::;:,

:~^^^^^

Ct;rr;re:;':r-''i'^^"----»^'-^^^^^

;-' » W.» prLrieationi Td ; Srr"'"•""''^"

terram perlinuit istud : „ Malodict. tL . T""'''""

: in n.o,es.-is comedes eam cu^ctiri I ^C^^;'"'î molestis id esJ InK^r.'! ,.

^^ *'' ^'^"c

'"- est in Adam e„ ';i^""-f '

"'""'' ''«""" '!"' "'°>-

-- Et quia ml, ta '

'"'" ""''"' ''"''"' ^''«Î•ci iiiaieaicta lêc omnis lerr-. ..î .

•

"•-««onninal.it omnil.us dicLus vitêus :,:•"""

n' "'-

Paradiso ejcctiis ou • ;,, j .^ '

^'" ^" ^^^^"i e

-dit on„.L :r^ :;;';^,7

^"-' -''"^-P-em co-

"--^.. Muitis in uî;:'"::--'-'''''<• -p.

'Pu. esset disserere ul illa !!'""' 1'"'''""^"^

e.Uur; sed in pr..sen;i ,.t ^^;-"" T •''"^ ^'^'^'''^-

-^;-ui,itationemtoi,crem:;:;;:::;t'::::-:

*^%s-s. 'V, 563.-2 Exo.l.rr., 8. <-.m. :,,, ,-.



^36 ORIGEKIS

tlnere qua3 dicta sunt de terra bona, quam Deus justls pol-

licetur.

XXXIX. Jam vero si terra hoec omnis maledicta est in

operiLus Adam eorumquequi in illo mortui sunt ,

perspi-

cuum est omnes ejus partes ,quarum Judaea est, maledic-

tionis esse participes; proinde non convenire Judaea^ posse

illud : « In terram bonam , et spatiosam , in terram fluentem

lacte et melle'

:

»quanquam et Juda^a et Hierusalem figura et

umbra dicantur esse terrse illius bona et spatiosa? in puro

coelo positcx, inquallierusalem ccelestisest. Deista Aposto-

lus, qui cum Christo resuscitatus et quae sursum sunt quae-

rens Scripturarum sensum invenerat nihil Judaicarum fa-

bularum habentem, « Accesistis, Inquit, ad Sion montem

«et civitatem Dei viventis , Hierusalem ccelestem ,et muUo-

))rummilliumangelorumfrequentiam',))Atqueutpersuasum

quishabeat nihil nos hic de terrabona et spatiosaapudMoy-

sen promissa dicere contra mentem divini Spiritus,atten-

dat ad id quod Prophetffi omnes docent , eos ,qui ab Hieru-

salem aberraverunt et exciderunt , reversuros esse ad eam

et collocandos esse in loco quemDei locum et urbem vocat

ille qui dicit : « In pace sancta locns ejus ' : e^ Magnus Do-

),minus et laudabiiis valde , in civitate Dei nostri ,in monte

))sancto ejus, fundato exuitatione universae terrse\ » Nunc

satis erit referre verba Psalmi xxxvi, de terra Justorum sic

loquentis : « Sustinentes Dominum ipsi hiereditabunt ter-

))ram' : »et paulopost, «Mansueti autem hsereditabunt ter-

»ram,et delectabunturinmultitudinepacis: ))etpostpauca,

«Benedicentes ei hiereditabunt terram :)> et iterum :«Justi

«haireditabunt terram et inhabitabunt in sa^culum saeculi

)) super eam. )) Jam vide non idem ille psalmus clare indicet

terram puram in puro esse ccelo , modo lector horum ejus-

lExod. m,8. - 2Hebr.xii,.2. - ^P.sal.rxxv,3. -^^ld.xr.vxr,

2,3.— &Id. XXXVI, 9, II, 22, 29.



/.gS OIUGKNIS

» oenetrarc; iiataram vero , si par esset isti contemplationi

» agnituram quid sit verum iilud coelum veraque lux : » sic

et nos pra.'sentis instituti non ducimiis esse terrie sanctse et

LoniE etcivitatis Dei quae in illa est , explicationem ;

acturi

dc illa tum , cum prophetas enarrabimus :priesertim cum

jam ex parte in commentariis in psalmos xlv et xlvii de

civitate Dei pro viribus sermonem fecerimus. Praeterea illa

luoysis et Propbetarum scripta antiquissima docent res om-

nes,qucc veriE sunt , idem babere nomen ac illa3 quse hic

omnibus in usu sunt , verbi gratia , lucem esse veram,esse

ccehim aliud prfeter flrmamentum'

,esse solem justitiae alium

ti sensibili. Uno verbo , ut res ilLx a sensibilibus ,quarum

nuUa vera est , distinguantur , dicunt : « Deus ,vera opera

))ejus'; »et opera Dei ab operibus manuum ejus, quodhaic

minora sint, discriminaiit. Quamobrem Deus apud Esaiam

de quibusdam queerens ait : « Opera Domini non respiciunt,

nec opera manuum ejus considerant^ » Sed de illa re satis.

XXXII. Qiioniam vero resurrectionis dogma (ahum sane

ct enarratu difficile ,quodque omnium maxime indiget viro

sapiente , imo n sapientia provecto ,qui ostendat quam di -

gnum illud Deo, quam sublime sit; si quidem ex iUo dici-

mus rationem seminis inesse in hcc animai, ut Scripturae

vocant , tabernaculo , in quo justi « ingemiscunt gravati , no-

» lentes expoliari, sed supervestiri^ ;»

) ideo Gelsus irridet quia

non intelligit, nec audivit nisi ab imperitis, qui nullo illud

aigumento astruere poterant , utile fuerit ,prceter ea quae

hac de supra dicta sunt, hoc unum observare, quse de re-

surrectione tradimus , ea non proficisci , ut Celsus putat,

ex male intellecta animarum e corporibus in corpora migra-

lionc; sed quia scimus animam , natura incorpoream et in-

visibilem, in nullo corporeo consistere loco,quin indigeal

ijoan. 11,8. HeLr. ix, ^4. Malach. iv ,•2.--2Dan. iv, 87. -^lsai.v,

12.ui Cor. V , I



CONTRA GliLSUM Llli. Vil. 48()

corpore ad naturam lllius loci accoumiodalo : quod corpusmodo quidern gestat

, exuto priori quod ante i necessarium,

postea inutile sit; modo autem super illud, quod prius ha-

Jicbat, induitur meliore; (,uod indiget , ut ad puriorescTthereos coolestesque locos per.eniat. Sic in hac vita nas-cens mc^mbranam exuit

, qua eam in vulva matris obvolviutilc erat, quamdiu in ea fuit; sed anteqnnm illam exuatcorpus induit, quod erat in terra victuro necessarium. Gumautem pra^terca sit quoddam « tabernaculum et terrenaWiabitatio '

,)

tabernaculo quodammodo necessaria, docentScripturan dissolulum iri terrenam habitationem, tabernacu-hjm vero

« superinduendum esse domo non manufacta,«cEterna in coclis \ « Dicunt etiam homines Dei corrupti-bile induturum esse incorruptionem '

, qucT difFcrt ab in-

corruptibili;et morlalc induturum immortalitalem, qua et

ipsa discrepat abimmortali. Ut enim sapientia se habet ad

id quod sapiens est, ut justitia ad id quod pacificum; sic

se habet incorruptio ad incorruptibile et immortalitas adimmortale. Vide igitur ad qua3 nos hortetur Scriptura, cumdicit iudutum iri nos incorruptione et immortalitale

, qui-bus qui tanquam indumentis vestietur atque circumvolve-tur, corrumpi et mori non poterit.

Atque hfcc ausus sumdisputare,proptcr euin qui resurrectionem propterea ca-

villatus cst et irrisit, quia

, quid hoc homine significctur

non intellexerat.

XXXIII. Existimans autem resurrectionis mysterium eacausa a nobis doccri, ut cognoscamus et videamus Deumsibi sumit qu^c vidt. Ejus verba sunt : «

Postquam mide-»cumque refutati sunt et convicti , rursus', quasi nihil au-)) diissent ,adeamdem redeuntqiKTstionem

: Quomodo igitur

»cognoscemus et vldebimus Deum? Quomodo ad eunfibi-

' ^lmh. XV, ,y. - 2 , Cor. V, i. _ ., (lo., xv

, 53



49*^ ORIGKNIS

))semper cum volcntiLus versari. » Ex his videtur iii hac

fulsse opinione, Jesum, cum post suam e mortuis resur-

rectionem discipulis conspicuum se praebuit , fuisse spec-

irum quod veUiti praetervolitans eorum oculi aspexerint.

Quos autem humana forma deos vocat , illos putat versari

semper cum volentibus. Quomodo spectrum, ut ille appel-

lat , ad fallendos spectatores praetervolitans potest, post-

quam visum est , tanta efficere , hujusmodi hominum animas

convertere, eos adducere ut credant omnia sibi facienda

esse quae

Deoplaceant , ut qui

rationemreddituri

sunt?Quomodo ejicit dcxmonia ahaque haud contemnenda mira-

cula facit ilkid qiiod vocat spectrum,quod non unum sor-

titum est locum , ut dii humana forma de quibus ille loqui-

tur , sed terram pervadit universam , congregans atque

trahens divinitate sua quoscumque ad bene vivendum se

incHnantes invenit ?

XXXVI. Post illa quae pro viribus refutavimus , sic rur-

sum ait Celsus : « Sed rursus rogabunt, quomodo Deum , si

)) sensu cognoscere non possunt , sint cognituri , et qiiid sine

)) sensu cognosci possit. » Ad quae respondet : « INon hominis

)) haec , non animoe , sed carnis vox est. Audiant tamen , siqui-

)) dem audire quid potest timidumillud et corpori addictum

)) genus : tum dumtaxat videbitisDeum,cum sensu compresso

wmente sursum aspicietis , et averso carnis oculo ocuhim

» animse excitabitis. Et si hujus via? ducem vobis quaeritis,

)) vobis fugiendi sunt impostores et prasstigiatores,qui simu-

» lacra commendant. Ahoquin modis omnibus perridicuH fue-

»ritis,qui caeteros deos eosque manifeste visos ut idola exe-

»cramini; istum vero, simulacrum ipsis simulacris inise-

»rius, ima jam non simulacrum, sed revera mortuum

» coHtis , ipsique similem qua^ritis patrem. » Ac primum di-

condum est ad iUius Prosopopoeiam,qua nos carnis resur-

rectionem defendentes inducit, recte schemailluc adhiberi.



COATRA CliLSUM LJB. VII. /^^

cuiri et consilium inductac person^e moresque servantur;mcndose autem, cum personae loquenti ascribuntur verbaqua. mmmie illi conveniunt. Itaque ex .Tquo reprehendendi

essent tum ill, , qui in prosopopoeia barba ris , imperitis , ver-nis, aut ns qui nec unquam philosophos sermones audie-runt

,

nec ns bene uti norunt, philosophiam a/Tmgerent

quam comparavit quidem personarum fictor, sed /ict.-e per'sona^ notam esse abhorret a fide; tum qui sapientibus etdivmarum rerum callentibus ascriberent vulgarium affec-tuum

sermones quibus imperiti utuntur, et quos ignorantiasuggerU. Undellomerointer alia laudi datur

, quod Heroumpersonas servaverit quales ab initio supposuit; cujusmodisunt Nestoris, Ulyssis

, Diomedis , Agamemnonis, Telema-

chi, Penelopae, aut caeterorum. Gontra sahbus comicis Eurip.dem defricat Aristophanes

, quod sit importune loquax,quippe qui

dogmata , qua^ ab Anaxagora aliove quolibet sa-pientedidicerat,sa)pe barbaris mulieribusservisque tribuat.

XXXVII. Jam si ejusmodi est prosopopoeic-e virtus et vi-tium

,ecquis non merito Celsum derideat Christianis Iri-

buentem quae nunquam a Christianis dicta sunt? Nam si

idiotarum sermones finxit; unde hujusmodi homines sen-sum ab intellectu discernere

didicissent et sensibilia ab iis

quc-e ad intelligentiam pertinent? Undenam illis dogmatasi-milia placitis Stoicorum qui sublatis emedio naturis intclli-

gentib.is,contendunt

, quidquid inlelligilur, sensu inlelligi,

et cognitionem omnem a sensibus pendere ? Quod si eormnsermones fmgit, qui philosophantur, et pro viribus doc-trma) Christi mysteria ailigenter

scrutantur , neque etiamilhs convementia tribuit. Nemo enim doctus Deum esse in-yisibilem

,et qua)dam ejus opera invisibilia esse, hoc est

mtelligibiha, addefendendam resurrectionem dixeritistud •

«Quomodo Deum cognituri sunt, si sensu non possunf«cognoscere?» Aut, « Quid sine sensu cognosci potest ^,



^(j4ORIGKNIS

Neqiie etiam in secretioribiis Scripturis aat iis qiias pauci

tantum curiosi legunt , sed in vulgatioribus scriptum est

« Invisibiiia Dei a creatura mundi per ea quoe facta sunt

«intellecta conspiciuntur *. » Ex quo scire licet, quamvis in

hac vita homines oporteat a sensibus sensibilibusque inci-

pere, inde ad rerum intelligibilium naturam progressuros,

tamen in sensibilibus sistendum non esse. Nec magis dixe-

rint , sine sensu intelligibib'a cognosci non posse. Et quam-

vis dicerent : « Quis sine sensu cognoscere potest?» Tamen

hinc a Celso negarentmerito colligi , « vocem hanc non ho-

» minis , nec animae , sed carnis esse. »

XXXVIII. Enimvero cum dicamus universorum Deum

esse ab omni concretione liberum , invisibilem , incorpo-

reum , intellectum , aut quid aliud intellectu et substantia

praestantius , non dicemus alia re, quam ea, quae ad ima-

ginem illius intellectus facta est , Deum cognosci , nunc qui-

dem per speculiim et cBnlgma^, ut Pauli verbis utar; tunc

vero facle ad faciem. Quod dico faclem, nemo propter vo-

cem id quod illa significat , calumnietur , sed ex hoc loco

« Revelata facie gloriam Domini speculantes , in eamdem

» imaginem transformati a claritate ad claritatem " , » discat

hic non de facie sensibili sermonem fieri , sed faciem figu-

rate intelligi , ut oculos et aures et quotquot supra proba-

vimus idem habere nomen ac membra corporis. Ac nec

homo quidem , id est anima corpore utens , /lomo interior^

dicta , et aliquando anima, respondebit quae scribit Gelsus,

sed quae ipse homo Dei docet. Neque voce carnis utetur

Christianus , utpote qui didicit « facta corporis mortificare ^

» et semper mortificationem Jesu in corpore circumferre "

» et mortificare membra quse sunt super terram ^ ; » novit-

que quid significent haec verba , « Non permaneblt spiritus

* Rom. I, 20. — ^ I Cor. xiii, 12. — ^2 Cor. iii , 12. — ^ Rom. vii,

22. — * I<1. VIII, i3: — ^2. Cor. iv, 10. — ' Coloss. ni, 5.



CONTUA CiaSl Al LIH. VII.^jj5

«meiis m liominiLus islis iu saeculum, quia caro sunt^; et

y^isla: Qui in carne sunt, Deo placere non possunt^ n at-

quc idcirco nihil non facit, ut ne amplius in carne , sed in

solo spiritu sit.

XXXIX. Nunc videamus ad quae nos vocet, ut cx illo

audiamus qua3 Dei sit cognoscendi ratio : quamquam qua^dicturus est, omnium

, ut putat , Christianorum captumsuperant. « Audiant illi , imiult, si tamen audire quid pos-»sunt. « Quidigitur philosophus ille veht nos ex se discerc

considerandum est. Gum nos docere dcLeret, conviciis

mcessit;cumque inilio dicendi auditoriLus suum testari

deLeret Lenevolcntiam, mctlcLdosum gcnus vocat homi-

nes,qui

,ne vel una vocula Christianismum ejurent

admortem usque firmiter pugnant, parati quodvis suppli-

cn mortisque genus sustinere. Nos quoque appellat corpori

addictum genus , licet dicamus : « Etsi Christum aliquando«secundum carnem novimus , sed nunc non amplius novi-»mus'^

,„ et facihus pietatis causa corpus exuamus

, quamphilosophus deponeret vestem. Sic igitur nos alloquitur •

«Tum tantum deos videLitis, cum , sensu compresso

«mentesursum aspicietis, averso carnis oculo oculum ani-«m.ie

excilaLilis : . et quia duplex illud oculorum genus eGnec.s hausit, putat id prius nostris auctorihus in mentpmnon venisse. Respondendum illi est, a Moyse , uLi descriLitmundi cieationem

, induci hominem anle suum peccatummodo videntem, modo non videntem; videnlcm quidem*uL, de muhere dicitur : « Vidit mulier quod Lonum essetW.guum ad vescendum,

et pulchrum oculis aspectuque»deIectaLiIe\-« non videntem vero, non solum uLi serpensmuheri dicit, quasi capti oculis iuissent : « Scit enim Dcus»quod qua dic comederitis exeo, aperienlur oculi vestri%- »

• Gen V. ,3.-2 Ko.„. vr., 8 , <,. - ^ , Co.-. v, ,6. ~ '• Ge„. ac , 6.)1(1. 'J.



490 ORIGENIS

sedet cum dicitiir : « Comederunt et aperti sunt oculi am-

wborum^ » Aperti sunt igiturcorporis oculi, quos pulchre

clausos tenuerant , ne ipsos distractos impedirent,quomi-

nus oculo animae viderent;quos autem animse ocalos hac-

tenus haLuerant videntes et Dei ejusque paradisi contem-

platione delectatos , hos meo quidem judicio propter pec-

catum clauserunt. Unde Salvator etiam uoster duphcem

hanc oculorum speciem in nobis esse sciens : « In judicium,

))lnqnit, ego in hunc mundum veni , ut,qui non vident,

» videant; et qui vident caeci fiant \ » Ubi per eos qui non

vident oculos animse indicat quos ipsius doctrina facit per-

spicaces; et per eos qui vident, significat corporis oculos

quos eadem illa occsecat , ut anima sine ulla distractione

contempletur quge oportet. Quisquis igitur vere Christianus

est, huic erectus est oculus animaB , corporis vero clausus:

et quantum oculus mehor erigitur ocuhque corporis occlu-

duntur , tantum quisque intelligit et intuetur summum

Deum, etfdium ejus, qui estverbum, sapientia, et rehqua.

XL. Post ea quae modo discussimus , Celsus quasi ad

omnes Christianos sermonem dirigit; quem tamen, si ha-

bere volebat , conveniebat dirigi ad eos qui se a Jesu doc-

trina prorsus ahenos essc profitentur. Nam « impostores et

» prsestigiatores iUi qui. simulacra commendant, » Ophiani

sunt a quibus Christum omnino rejici supra diximus, et si-

qui ahi simiha iUis docent. lUi sunt ,qui misere nomina Ja-

iiitorum ediscunt. Frustra igitur contra Christianos ait:

»Si quem hujus viae ducem quseritis , fugiendi vobis sunt

impostores et praestigiatores qui simulacra commendant. »

Ac nescius Jesum et omnem ab iUo institutam rehgionem

non minus ab iUis , ut qui vere sunt impostores ,quam ab

ipso conviciis lacerari , et nos cum iUis confundens : « Aho-

» quin , inqait,perridicuh fueritis

,qui alios deos eosque

* Gtn. Tix ,7. — ^ Jo;ui. IX , 89.



C0NTR4 CELSUM LIB. Vll. /

iSr:"'•'''''" ''~'"'' '''"»--' ^^"lacrul'

».ps.s s,mulacns rrusenus, imo jam non simulacrum sed

l>lam ignotum ilh fuisse qu d Christnn.* nf . •

i u •

;abu,arum in.eu.ores diLn.. eu:! ^^l^ltrZ

na .on.Lu obnox.os esse, patet ex his verl>is : . Frnus illa

..adm.rab.Ics.1 . consiliarii. verba illa mirifica quibu L1:

..d.v.n, .11. Jan.torcs quorura nomina misere ediscitis cauJ

..sun cur .nfelicitcr torti vitam i„ patibulo reltqa L ,1

lorma. e Amphib.um ex.st.mant via= ad cclum pertin^entisesse ,an.tores

, constanter usque ad mortem' defc:^,"

qam .nvemsse putat veritatem. Sed quod a nobis n^. oul.la loquar, p.etat.s stuJio fit , c.m scilicet nos omni mor't. genen crucisque supplicio exponimus, id illis tZit

cruc. ITio,^ur .llorum de portento leonina, form.-e deAmph.b.o ca=tensque ,-eb..s fabulam objicit. Quod i- "t r.

I..S abhorremus, hujus rei Celsus nobis no„ est auctor •

7eque en.mab .n.lio hujusmodi quidpiam acccpim, s s^d inon assent.raur Michaelera aut aliura ex rel,. l^^^tut .lla forraa, .„ causa est Jcsu doctrina quam sc,uimu eex qua conlraria illis dicere disciraus.

XLI. Considereraus „unc ecquos vdit Celsus nobis vrvreduccs, ..t „e nobisvcteres ct sacri dcficiant. Nos abC^tad poctas

,

ut a.t.divinltus al.Iatos . ad sapicn.cs

, ad p Sophos, quorum nomina non denotat. plnicitus ,e ! .ccsrnonst.-aturum csse.gencratim indicat poe.as numine t, .t

: ;:T:r';'!:'«^^P''--S' -i-cuiusque nomcna .

I.ssct ostn offic. esse duxissemus dcmonstrarc. ab ipso



/j98origenis

nobis Cc-ecos crga vei ilatcni duccs dari ,ut in errorem indu=

canuir; aut si non omnino Cccci sunt, eos tamen a veritate

in multis dogmatibus aberrasse. Sive igitur Orpbeus, sive

Parmenides , siveEmpedocles , sive Homerus ipse

,aut

etiam Hesiodus ille sit quem poetam divinitus mspiratum

esse vult , ostendat qui voluerit, quomodo qui ducibus ilhs

utimtur, ii meliorem viam sequantur et rectius mores com-

ponant, quam qui , simulacris omnibus statuisque Jesu

doclriQie posthabitis , relicta etiam Judaica superstitione ,

per Verbum Deiad sohim Deum verbi Patrem oculos tol-

lunt. Ecqui sunt autemilh sive sapientes, sive philosophi

a quibus muUa eaque divina vult nos audire Gelsus,eosque

anteponere Moysi Dei cuUori, conditoris omnium Prophe-

tis qui vere divinitus alllati innumera dixerunt; dh etiam

qui' hominum generi illuxit ,qui divinicuUus annuntiavife

viam ,

qui quantum in se est neminem rehnquit mysterio-

rum sucrum expertem , sed propter immensam humanita-

tem prudentioribus quidem theologiam largitur eorum ani-

mis a pr^sentibus negotiis attollendis parem ,infirmioribus

vero hominum imperitorum ,simpliciorum foeminarum

,et

varnarum viribus se attemperat , nno verbo omnibus, qui

aneminc aho quam a solo Jesu auxihumacceperunt ad me-

hus vivendumquantum facultas ferebat, dogmatibus de Deo

instructi qucT capere poterant ?

XLII. Post hccc nos remittit ad Platonem tanquam ad

efficaciorem rerum theologicarum doctorem ,ejusque ha3C

e Timc-co verba recitat . « Hujus universitatis architectum

>,ac patrem invenire difficile, et postquam inveneris notum

.omnibus facere impossibile. » Quibus adjicit : « \idetis

«quomodo divinis viris quaesita sit veritatis via,

et quam

„sciret Plato omnibus hac via incedere impossibile. Quo-

»niam vero ea causa sapientibus viris inventa est,

ut ali-

»quam innominati et primi caperemus notionem ,qucT vel



CONTRA CELSUM JJB. vif. /

» composulono cx oliis, vel ..csolulione ab iisdcn vd anf

iiaiD. At vidc an non divma scrinfnr^ c r.

-P"d Dcu. i„ p.,nci„io. fact:;\:' :r :ztes pcr.enire possct illa doctrina au.m r!w

'

;.i..snota.faccrcI>,atoaiti.p;X:'i>Ta^o^.^^^^^^^^^^^^^

€rcatorc„.ctPatrc,..l.ni..s univcrsi invcntu^.sc

diffi itL"nucns ,er. possc, „t hun.ana natur.i Doun. p,o )" T'nuate .nven.ot; sin .„;„,.., ,,,„„ ., ™.,„.„f;^J^^^ ^nlgo pe..fect,,,s cognoseat: (^„od tan.en si ita c ct ,qnc Dcs a Platonc aut a c,uoli!,ct c Gr..cis ver

f ,L ^'nventus. .,on aliud quid coluisscnt, ..on J1"T-Uct adorassentDe.,.., i|,„„, ,„;„,„;„„;

™ --^consoc.ando ,-es

,q,..-c c.,m tanto Deo co„soc ari ,.

notum fact ,.s. a ,,„iL„s .,^,„.„ j^jj^^j ,^ ^...^

" -Dons aL .o.„.„c cognosei, .,„a..t,„„ ,„..„,„, ,„• J'

^co,^.or. .,!l,gata ,)e„,n eog„oscerc ,,otcst.

'"'

o<.nd,to,.cm pat..c.„c,„e l,„j„,s „„,•,,,,„; i„,-e„if 1Us'

.o,.c.n acco„.u.odate ad o.nncs faciat; ci„s no 1 ^^J^a Dc„.n reve..a essci„e,ral,i!e,n ..eccjus non.e,. dici ,tsecd paucos esse co..a,n ,.,iL„s de eo dici ,,ossi,. D.ti"! *

-,t De„.„ .sl.s „,en;,!.ile,„ esse. . ,)„o„ia„, ,,^0 1;i>.-o,.tcrca,„ve„tacstvi,.,ssapi..„.i,;...,,

^:;, ,'";;;;;;,;



500ORIGEMS

))mlnati et primi caperemus notionem. » At nos non modo

Deum ineffabilem esse censemus , sed etiam alia quae ipso

inferiora sunt. Hsec Paulas exprimere conatus est his ver-

bis : « Audivi arcana verba , quae non licet homini loqui'

;

)»

ubi audire idem est ac intelUgere ,quemadmodum in hoc

loco, u Qui habet aures audiendi , audiat^ ))Dicimus etiam

nos videre conditorem et patrem hujus Universi esse diffi-

cile, Videtur tamen ,quod probat non solum istud, «Beati

))mundo corde ,quoniam ipsi Deum videbunt '

;« sed etiam

hoc ab « imagine invisibilis Dei'

dicium,

Quividlt me

,

vid.t

)) et Patrem qui me misit \ » Ibi enlm nemo sana mente dixe-

rit Jesum ad sensibile suum et hominlbus conspicuum cor-

pus retuHsse h.TC : « Qui vldit me , vidit et Patrem qui me

„misit. » AHoquin et qui clamnbant , « crucifige,crucifige

)) eum% » et Pilatus qui potestatem in humanam ejus naturam

acceperat ,

Deum Patremvidissent : quod absurdum est.

Deindeistud, « Qui viditme, vidit etPatrem qui me misit% »

non esse vulgatiori sensu intelllgendum ,palam ex eo est

quod PhiUppo dlctum fuit , «Tanto tempore vobiscum sum

,) et non cognovistl me, PhUIppe « ? » quod iUi dlctum est, post-

quam postulaverat et dixerat : « Ostende nobis Patrem, et

„sufficit nobis^» Qulsquls igitur noverit quomodo ista

verba, « Verbum caro factum est^%» inteUIgenda sint de

unigenito Dei fiUo Deo ,prlmogenito omnls creatur.-e; iUe

eliam sciet quomodo qui viderit invisiblUs Dei imaginem,

is hujus Universi conditorem etpatrem coguoscet.

XLIV. Celsus quldem putat Deum cognosci aut compo-

nendaejus notione ex aUarum rerum notionlbus, ut geome-

trae faciunt per suam quam vocant Compositionem; aut lUa

ab aUis separanda , aut analogia quae iUis Usdem in usu est;

1. Cov.xii, 4. -^MaUh. XI, i5. -^ia. V, 8. - ^ Coloss.i, i5. -

sjoan.xiv, 9._ ^ Luc. xxin, 2i. - ' Joan. xix, lo. - 8 Id. xiv, 9.

-

9lbid. 8. - "Itl- I, ^4-



CONTBA CELSU.VI I,IB. VII. 5oi

et sic saltem nditum «d suminuin bonum pateneri posse.f>cd Voi-Lum Dei

, cum ait , « Nemo novit patrcm nisi f.lius

» et cm filius revelaverit ', „ Dcum divina quadam gratia ani-

mae non s.ne singulari Dei Lenef.cio , sed divino quodamalllatu .ngenerata cognosci declarat. Est enimprobaLilcDeicogn.t.oncm vires humana: natura; superare (quodquidemapud hom.nes tot erroriLus de Deo locum dedit) , sed DeiLon.tate et ejus in homines amore,mirif.caetdiv-inioregra-t.a conccdi iis. quos Deus proescienlia prsevidit vitam vic-

turos cognito ipso dignam , et pietatem in ipsum nunquamadulleraturos. etiamsi mors intentaretur ah iis, qui quidsit pietas ignari quidvis aliud pietatem esse fingunt ac pietasesf etiamsi perridiculi esse viderentur. Deus. opinor. cumvideretquam arroganter alios contemncrenl illi

, qui quam-vis Deum cognovisse et ex philosophia res divinas didicissese jactitarent

, ad simulacra tamen et ad eorum templa atquead tantopere dccantata mysteria perinde ac imperitissimiconcurreLant; sUdta mandi\ simplicissimos Christianorumelegit

,

qu. modestius multis pl.ilosophis puriusque viverentut pudefaceret sapientes illos

, qui res inanimes, quasi diicssent aut deorum imagines, alloqui non eruLesceLanlEcqms en.in prudcns risu

non p.-oscquatur hominem , quipost aud.tas ex philosophia tot tamque suLliuies de Deo diis-vedisputationes, simulacra respicil ct vel eis preces offert velns contcmplandis ad eum preces dirigit quera mente c'on-cipit et ad quem ab eo quod videtur et merum sigiium estascendere opo.-tere exislimat ? At Christianus ctiam idiotapro certo haLet quemvis mundi

locum esse liuj,.s Universipartem,cum Dei tcmph.m sitomnis mundus. In quovis loco

preces offerens, clausis sensuum , ereclis aniina; oculis

totum hunc raundum Iranscendit , nec in coeli convexis n-r

,'

dum sistit, sed ad locum qui ult.a co^los est cogilalionc

'Malih. ,r, a7._2i Cor. i, j;.



5o2 ORIGENIS

perveniens et quasi extra mundum , cluce Dei Spiritu, egres-

sus , Deo fert preces , idque non de rebus vulgaribus. INam

a Jesu doctus est nihil humile , hoc est , nihil sensibile qure-

rere , sed sola magna , ve?e divina , et quae a Deo concessa

ad eam ,quce opud ipsum est , beatitudinem perducunt per

filium ejus Verbum qui Deus est.

XLV. Videamus etiam an qua? ait se nos docturum asse-

qui possimus, ubi dicit nos undecumqueesseVarn/ t/CTmd05,

qui tamen si recte vivamus et Jesu doctrinai morem gera-

nius, audemus istud : « Vos non estis in carne,sed in spi-

» ritu , si spiritus Dei habitat in vobis \ » Addit ibidem « nihil

» a nobis parum videri , »qui tamen enixius admittimur ,ne

vel cogitatione tenus vitiorum inquinemur suggestione ,qui-

|

que ut Deum possimus videre mundo corde^ , cui soh con-

temphitio Dei conceditur , inter precandum dicimus : « Cor

wmundum crea in me, Deus , et spiritum rectum innova in

» visceribus meis \ » Quse autem dicit, hujusmodi sunt : « Sub-

» stantia et generatio , iHa intelhgibihs ,haec visibiHs. Sub-

» stantiam veritas ,generationem comitatur error. Veritatem

»pro re objecta scientia habet; ex vcritate et errore nasci-

»tur opinio. Quod inteUigibile est ad intelligentiam ,quod

» visibile ad visum pertinet. InteUigibile mens ,visibile ocu-

»lus cognoscit. Quemadmodum igitur in rebus visibilibuJ^

»sol, neque oculus est, neque visus; sed oculo causa e&t

»cur videat, visui cur fiat, rebus visibilibus cur cernantur^

»ommbus sensibilibus cur sint, sibi ipsi cur videatur; sic

»in rebus intelligibllibus ille qui nec mens est, nec intelli-

»gentia , facit ut mens intelligat , ut intelligentia per ipsum

vfiat, ut scienUa per ipsum cognoscat, ut intelllgibilia om-

»nia, verilas ipsa , ipsa substantia sit; quibus omnibus su-

» pei ior , est arcana quadam virtute intelligibihs. Atque haec

»dicta sint iutelligentibus; quorum si quid et vos capitis,

niou!. vin,9. -- ' ."Matth. v, 8. — ^ Psal.t, 12.



5o4 OllIGENIS

intelligibile a visibili, et veritatem substantiae conjungant,

et errorem generationi adjunctum modis omnibus fugiant :

contemplantur enim , ut didicerunt, non res a generatione

ortas ,quae videntur et propterea temporaneae sunt, sed

multo praestantiores ; sive illas vocarevelissubstantiana; sive

invisibilia ,quia intelligibilia sunt ; sive ea quse non viden-

tur,quia eorum natura extra sensum est. Sic et ad res a

generatione ortas attendunt Jesu discipuli , sed illis tan-

quam gradu utuntur , ut ad intelligendam rerum intelligi-

bilium naturam perveniant. Nam « invisibilia Dei, hoc est

» intelligibUia , a creatura mundi per ea quse facta sunt in-

)>tellecta mente conspiciuntur *. «Non tamen in iis Dei invi-

sibilibus consistunt , cum a rebus hujus mundi creatis meu-

tem erigunt : sed postquam in iis se satis exercuerunt et

illa iutellexerunt , enituntur usque ad sempiternam ejus vir-

tutem, uno verbo ad ejus divinitatem : scientes Deum suo

in homines amore veritatem et quod sui notum est manifes-

tasse ^ non iis modo qui ipsi se consecrant, sedetiam quibus-

dam a germana pietate et religione alienis; quosdam autem

eorum qui Dei providentia ad tantarum rerum notitiam

evecti fuerant, facinorahac cognitione indigna perpetrare,

et in injustitia detinere veritatem^ ; proinde nullamipsis,post

acceptam tantarum rerum notitiam , excusatlonem relinqui.

XLVII. Igitur qui rerum a Celso memoratarum notionem

adepti sunt, et nixam hujusmodi principiis philosophiam

tenere profitentur; hos testatur Scriptura, « quamvis Deum

» cognoscerent , ut Deum lamen non glorificasse , nec gra-

»tias egisse, sed evanulsse in cogitationibus suis , et insi-

»piens cor eorum » e tanta luce cognitionis rerum quas

Deus ipsis retexerat , « in tenebras incidisse^ » Atque etiam

videre licet illos qui se sapientes esse dicebant , magna dare

stultitiae suae argumenta , cum post disputatas in scholis tan-

mom. I, 20. — 2lbid. 19. — 2 Ibid. 18. — Mbid. 21.



CONTRi CELSUM Llli. VII. 5o5

tas de Dco rcLusquc inlelllgibiliLus qu.Tstioncs , « mutavc-)>runt glorlam incorruptlbilis Dei in slmllitudinem imaginis

»corruj)tibib's hominis et volucrum et quadrupedum et ser-

»pentium \ „ Quare, cumnon dignam rebus, quas Dcus illis

mamfcstaverat, vitam egcrint , a Dei providcntia deserti

volutanturcdn desidcriis cordis sui in immunditiam, ef con-»tumeliis afl;ciunl corpora suaS)in spurcitiis et impuritati-l)us, propterca quod « commutaverunt veritatem Dei in

»mendacium, et coluerunt, ct jcrvieruiit creatura3 potius

»quam crcatori. »

XLVIIJ. Verum quos ob Impc ritiam nlhili ducunt, quos-

quc stultos et vilia manclpia vocant , isti slmul atque Jesudisc.plmam amplexi se Deo commiserunt, tantum ab obs-coenilatc ct impudicitia ct omnl venercarum voluptatumdcdecorc absunt, ut morc perfectorum sacerdotum

, quiab omni coitu

abstinent , multl eorum sc omnl ex partepuros prajstcnt, nedum cum feminis rcm habeant. Acapud Athenienses quldem unus hlerophanta est, qui cumvirilcs suas concupiscentlas continere ac pro arbitrio do-mare posse non credatur, virilia membra cicuta obllnit, etsic salis purus existimalur ut religiosum obeat cultum Athe-nienslum. Sed apud ChrlslianoG

viri sunt, qul cicuta nonopus habent ut pure Deo deserviant. Vcrbum Dei illis lococicutffi est, ut, omni concupiscentia ex animo ejecta , di-vinitatem prccibus prosequanlur. Et apud IIlos alios

, quidii habentur, virgines suntpaucae, quai custodit^u ab ho-nnmbusautnoncustodita^ (idenlm nunc inquirere propo-s.tum non est

)vidcntur colendi numinis

causa inlegramvita3 servare puritatem: sed apud Christianos

, non propterhumanos honores, non propter mercedes pecuniarias, nonpropter glonolam perfectam virginitatem colunt : « Et sicut«probaverunt Dcum habcre in notitia % „ conseivantur a

ROII). r,2 3. — 2lbid. 24 ,2 5.



5o6 ORIGIiNIS

Deo in sensu probato , ita ut quse deccnt faciaiit , repletic

onmi justitia et bonitate,

XLIX. Atque hsec mihi dicta sunt, non ut quse a Grscis

pulchre excogitata sunt impugnarem , aut sana reprelien-

derem dogmata; sed ut ostenderem illa et illis majora at-

que diviniora dicta fuisse a divinis viris , Dei Prophetis et

Jesu Apostohs. Hsec scrutantur ii qui christlanam religio-

nem perfectius excolere vclunt ,quique norunt « os justl

wmeditari sapientiam, et llnguam ejus loqui judlcium, le-

))gem Dei esse in corde ipsius \ )> Sed et qui sive prae lit-

terarum imperitia, sive prae simplicitate , sive propter pe-

nuriam adhortantium ad ratlonabilem pietatem, persplcue

hcTC non intelllgunt , credunt tamen in summum Deum et

in filium ejus unigenltum Verbum et Deum; apud Illos

invenire est gravitatem , integritatem ,morum ingenuita-

tem et simphcitatem saepe praistantlorem. Quam quidem

cum habere neglexerint ii qui se dlcunt esse sapientes , tur-

pia cum pueris , id quod nefas est,perpetrant , « masculi

))in masculos turpitudinem operantes \ )>

L. Jam nec declaravlt quomodo generationi adjungatur

error, nec quid sibi vellet , ita exphcavit , utillud inteUigere

possemus , facta eorum ,quse dlcit , cum nostris compara-

tione. At Prophetce sapiens quld de rebus e generatione ortis

indicantes, aiunt placularem victimam etiam pro recens

genltls olTerrl , utpote qui peccati non sint immunes. Di-

cunt etiam : « In iniquitatibus conceptus sum et in peccatis

))ConcepIt me mater mea '. « Eorumdem est istud : « AUe-

)) nati sunt peccatores a vulva ' : )) et illud stupendum quod

addunt : « Erraverunt ab utero, locuti sunt falsa ^)> Ita

vero omnem rerum sensibihum naturam deprimunt sa-

pientes nostrl , ut modo corpora vanitatem appellent his

iRom.i, 28,29. - 2psal.xxxvt, 3o, 3i. -^Rom. i,xxvn. ^Psal.



CONTRA CELSllM LIB. VU. 5o7

verLis: . Nam vaiiilali crcatura suLjecta est non volens

. sed propter euni qui subjecit i„ spc ' ; » modo vanitalem

p vanUalum .licant: « Vanitas vaiulatun, , In^/uit Ecclesiastcs

»on,„.a vanilas». . Quis ^eque pra.senten> humana, anima^v.tam .nsectatus cst, ac iile ,,ui dixit : . Verumtamen uni-»yersa van.tas

,omnis homo vivens'?» Nec cnim duhitat

d.versa-ne s.t pra^sens vila anim.-e, a vi(a quam e rehus istiseg.essa victura est; nec dixit

Quisnovit, isliid vivcre an mori siet

Woriquc vivero ?

Sed fidentcr vcra p,-onu„tiat, cum ait : „ Humiliata est i„»l-lve.;e an.ma nost,-a - „ et, „ In pulverem mortis de-»dux,st, me '. . Quo ,-edit et istud : „ Quis me lihcrahit de»co,-pore morlis hujus ' ? » Hoc etiam dictum est : „ Qui»

Iranshgurahit corpus humilitatis nostr.-c ». » Prophets estet .stud

: « Humiliasti nos in loco afllietionis », „ „hi locuma« ,ct,on,s vocat terrcnum hunc locum, quo Adam seu homoe arad,so ejectus advenit. Vide etiam quam perspecta fue-'"

^'"T"'"'"'''"'^ "'» "" <l"i di-il

: « Videmus nunc ner. spcc um ct in .-cnig.nate

, tu„c a„tem facie ad facien. '•

.1.stud

:

„Dum sumus in corpore, pc-eK.inamur a Do-»m,n„

,„ proplc-e., , honam volu„tate„, hahemus ne.-c-

»gri..a,-, a co,-po.-e et p..Tsentes esse ad D.nninum. »

LJ. Sed quid me opus cst Celsi vcrhis phn-a opponere,"tp,.ohem h«c a „osl,-is mullo an.e fnisse dicfa

, qua„docx memorafs teslimoniis id cla,e e/licitur? Ipse ad llla quo-dammodo respicit,

cum ait : „ Si queu. pu.atis ex Ded L-»ccnd,ssesp.ritum ad res divinas annun.iandu.n, hie spiri-

»lus sanc ,lle estqui ista pra;dicat , et qua reple.i vi,i vete-

^Roin. vin, 20.— ^g j 3

Psal. XLirr, afi. _ 6 r 1 .

7

' A.Nn|)id. —

'",20. — I Cof. xui, lu. - ii^Cor. v,n,8.

I



5o8 ORIGENIS

» res multa ac pr^eclara docuerunt. » Sed nescivit quantum

ab istis difFerant ea quai nobis penitus perspecta sunt dicen-

tibus istud : « Incorruptibilis tuus spiritus est in omnibus ,

» quapropter delinquentes paulatim argait Deus ^; » et dicen-

tibus inter alia etiam his : « Accipite Spiritum sanctum% »

aliam dati Spiritus quantitatem significari , ac eam ,quae in-

dicatur hoc aho loco : « Baptizabimini in Spiritu sancto non

»post multos hos dies \ » Goeteram difficile est,postquam

hsec diligenter considerata sunt , invenire quid intersit dis-

criminis eos interquiex pluribus intervalhs veritatis cogni-

tionem capiunt tenuemque Dei notionem , et eos qui plenius

Deo afflantur, versantur cum iUosemper, et perpetuo agun-

tur a divino spiritu, Id si Gelso expensum etintellectum fuis-

set , nobis non exprobrasset ignorantiam , nec vetuisset ne

CiECOS appellaremus qui putant mechanicis hominum arti-

bus ,qualis est statuaria , dari pietatis argumentum. Nemo

enim, qui oculos animae perspicaces habeat, alia ratione

coht divinitatem ,quam ea quaj docet intentum semper in

hujus universi Gonditoremtenere animum , ilii preces ferre

omnes , et omnia facere qiiasi in ocuhs Dei spectatoris ,qui

vel in cogitationes nostras introspicit. Optamus igitur et

nos ipsi videre , et caecorum esse duces , donec ad Dei Ver-

bum accedentes visum animse recipiant ignorantia occaeca-

tum. Si autem digna facimus illo qui suis discipuhs dixit :

« Vos estis lux mundi\ » et Verbo docente « Lucem in tene-

»bris lucere% »tum lumen erimuseorum qui sunt in tene-

bris , erudiemus insipientes , ignaros docebimus.

LII. Neque indignetur Gelsus a nobis claudos vocari et

pedibus animc^ mutilatos . qui ad commentitia sacra , quasi

vera essent ,properant ,

quique non vident nihil sacrum ex

manibus artificum edre posse. Gurrunt et ii qui pietatem

iSap. XII, 1,2.— 2joan.xx,2 2. » Act. i, 5. — ^ Mauh. v, i4. —

6 Joan. 1 , 5.



CONTRA CELSUM LIB. VII. 5q(v

doctrlnac^ Jesu consentaneam colunt, doncc ad stadii me-tam progressi firmato et sinccro animo dicant : « Bonum»certamen certavi

,cursum consuinmavi

: de reliquo repo-

p »sita est mihi corona justitiae \ ,, Ac sic unusquisque nos-trum currit,« non ut in incertum; >, et sic cum vitio con-fligit,« non ut aerem verLerans% «sedeos qui subditi sunt«Principi potestatis hujus aeris, spiritui qui nunc operatur»m fdios d.mdentiae K » Jam vero dicat Gelsus nos corporemortuovivere, nos inquam quibus dictum est , « Si secun-

»dum carnem vixeritis, moriemini; si autem spiritu facta

» carnis mortificaveritis, vivetis ^-

»quique istud audivimus :

«Si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus^ » Atque utl-nam factis nostris convlncere possimus eum mentiri, cumnos ait corpore mortuo vivere.

Lin. Post illa quae quoad vires tulerunt refutavimus his

nos compellat verbis : « Quanto vobis satius erat , si quidem» novarum rerum deslderio tenebaminl , aliquem eorum con-»sectari, qul generosam oppetlcre mortem

, et in quos fa-» bula

,qure divinitatem eis tribueret, non male convenlret^

» Age, sl mlnus placebat Hercules , /Esculaplus, et alil an*

»tiqu.stemporibuscelebratI, Orpheum habebatis, vlrum»divinospirItuamatum,

ut fatentur omnes , eumquemorte» violenta extlnctum. Fortasse Illum ante elegerant alii Sed» Anaxarchus se om^rebat

, qui injectus In mortarium et con»tritus crudelissime

, ludos faciebat supplicium : -> Tunde^^ mcfuiebat

,tunde Anaxarchi vaginam

, Ipsum enim noii»tundis. - Qua) vox est profecto divinl cujusdam spirltus»Sed erant et alii Physici qul

ejus disclplinam seclarentur'»Numqu.dnonEpictetum habcbatis? qui, cum herus ei^^ crus torqueret

,subridcns et hac re nlhil commotus •

Per-»fnnges, inqult; cumque ille perfregisset

: Dixin' hoc fu-

— ^ (»al. V, c».». •



^IO ORIGENIS

» tiirum? Quid siniile Deus vestcr in supplicio dixit? Et Si-

))byllam, cujus auctoritate quidam e vestris utuntur, si Dei

)) filiam esse dixissetis ,probabilius fuisset. Nunc autem , cum

))in ejus scriptis multa impia temere inserueritis ,Deumesse

» vultis eum,qui vitam infamem morte miserabili finivit.

)) Quanto aptior erat Jonas in ceti ventre concbisus, aut Da-

)) niel faucibus fer<^rum ereptus , aut alii istis adhuc prodi-

» gisiores ? »

LIV. Sed quoniam nos ad Herculem remittit, aliquid igi-

tur ex ejus dictis commemoret , et turpis ejus apudOmpha-

len servitutis patrocinium suscipiat. Probet eum divino cultu

esse dignum,qui bovem vi et latronis more ereptum agri-

coL-e devorans, deleclabatur injuriis, quibus ille execrans

comedentem onerabat : ita ut usque hndie dicatur genio

Herculis victima cum execrationibus offerri. /Esculapium

nobis rursus proponit, quamvisde il!o jam ante dixerimus

sed jam dicta sulficiant. Quid autem Orpheum admirans

eum ait omnium consensu sancto Spiritu alilatum esse et

recte vixisse? MuUum fallor, si Gelsus non eo celebrat Or-

pheum, ut nobiscum contendat et Jesum deprimat; cuni

vero impias illius de diis fabulas legit , non carmina detes-

tatus fuerit ut magis quam Homeri versus ,digna, quse ex

riteinstitutaRepublicaexterminentur. Orpheas enim longe

pejora, quam Homerus , de diiscarmina conscripsit. Gene-

rosus , fateor, ille Anaxarchus fuit , qui Aristocreonti Gypri

Tyranno : « Tunde , Inqalebat, tunde Anaxarchi vaginam :»

sed id unum de Anaxarcho Gra^ci norunt,quod admirationc

dio-num sit : et quamvis hominis virtutem alii , ut Gelsus

magnifacere debuerint, Anaxarchum idcirco pro Deo ba-

beri noneratconsentaneum. Ad Epictetum quoquenos mit-

tit , admirans quam generoso dicto fractaram sui cruris ex-

ceperit : quod tamen dictum ejusmodi non est ,ut cum cx-

cellenlibus dictis factisque Jesu a Gelso despectis conferri



CONTUA CELSUiM I.ln. VU. 5,,

possit: nam illos Jcsu scrmones dlyina polcsl«.s comitaba-tur, ct adhuc non simpliciorcsmodo, sed ctiam intelliVcn-tiores non parvo numcro convcrtiint.

LV.Addit lot virorum enumcrationi : :, Quid similcDeu»

.vester in supplicio dixit.^ » Rcs,,ondemus, cjus in verLe-

nhus ignominiiscpie silcntium majoris constantia, paticntia.-quc fuisse, quam quidquid Gra^cicalamilutibus pressi dixc-runt

:

si tamen id credere vult Cclsus, quod a viris optim.-efide. scripfum cst

,qui cum Jesu miracula vere mcmora-

runt, tum illis ejusin supplicio silentium annumeraverebcd ct eadem usus cstmansuctudine

, ct cum ludibrio habi-l"s est

,

et cum indutus est coccineam chlamydem, et cum

e,us caput spinea circumdatum cst corona, et cum arundi-

ncm loco sceptri sumpsit in manus ; ncc quidquam iVnavumaut stomachosum illi excidit advcrsus cos

, qui tanla advcr-sus ipsum audcrcnt. Qui igitur

prae fortitudinetacultin sup-pl'C.0

,qui omnia sibi a suis derisoribus infllcta mansuelo

snstinuit is non praj ignavio, ut opinantur nonnulli, dixitistud :

.Patcr si possiblle est , transeat a me callx isle Ve

«rumtamcn non ul cgo volo , scd slcut tu'. „ Est ct aliaratio cui- isUim, ut vocat

, calicem dcprecari visus fucrit"quamalibi fiisius examinavimus et explica>imus.

Verum uthanc dcprecationem simplicius intclllgamus, vldc an non

pia iii Deum illa sit oratio; cim uemo s.ias calamilates an-teccdent. causa; trlbuat

, scd sustincndum cssc cxistimctcum tcmpus postulat

,id quod uon cx antcccd,.nte causi

accidit Deinde non succumbcntls, scd calamitates Ilbcnii

.•mimo fe.-entls,ct immlssos sibl a IVovidentia casus

reveren-t.s fuit h,-cc vox: . Verumta..,cn non ut cgo volo, scd sicut

»tU . ))

LVI. Sub.lit,nescioquomodo

, nos inolius faeturos fui«eiiScbyUam Dci filiam appcllass,.„,„s p„ii„s ,,„„„ ,,,„„„.'

' M.->llh.ixvr,39.•'Il'i<l.



5i2 ORIGENIS

affirnialque « a nobis multa eaque impla in ejus scriptis In-

» serta esse : » nec tamen indicat quid insertum nobis fue-

rit. Quod fecisset , si puriora monstrasset exemplaria,ubi

non videreniur ea quae inserta fuisse existimat. Imo ne os-

tendit quidem illa esse impia. Deinde rursus non bis,non

ter, sed sjepius infamem dixit Jesu vitam :quamvis in sin-

gulis rebus gestis ,quam infames vocat ,

minime immo-

retur ; ita ut hoc dicens non solum affirmare nulla ratione,

sed etiam in ignotum convitia jacere videatur. Quod siquas

infamiae species in factis Jesu animadvertit ,declarasset

,ad

singula eorum ,qu^ ipsi visa fuerant infamia ,

respondere

conati fuissemus, Jam vero extinctum fuisse Jesum mise-

rabili morte, id objici potest contra Socratem et Anaxar-

chum cujus paulo ante meminit , et contra sexcentos alios.

An Jesu mors est miserabilis , non autem iliorum? aut illo-

rum non miserabilis fuit , Jesu aulem fuit ? Atque hinc etiam

vides Celso propositum fuisse convitiis onerare Jesum. Opi-

nor, movebat illum spiritus ahquis ita debellatus a Jesu at-

queproffigatus, ut non habeat amphus nidorem et sangui-

nem, quibus antea nutritus iii fraudem inducebat eos qui

Deum hic in statuis quarentes , ad summum verumque

Deum oculos non attollebant.

LVII. Postea ,quasi ut volumen amphficet , ait « Jonam

» potius, quam Jesum , Deum a nobis exislimari debuisse :

quo Jonam, qui uni urbi Ninive poenitentiam prsedicavit* ,

Jesu praefert, a quo idem universo mundo annuntiatum

est et fehcius perfectum. Qui tres dies noctesque in ventre

ceti prodigiahter servatus est^ , eum a nobis Deum nuncu-

pari voluisset; noluisset autem Celsus eum , qui hominum

causamortem periuht, cui testimonium Deus per prophe-

tas perhibei, qui prc^clara in coelo et terra edidit facinora,

dignum esse qui secundos a summo Deo honores occupet.

i Jon. iii, 4- " ^ I<1- ri> t.



CONTRA CELSUAf LIII. vif. 5,3

rccus„rcl, abso.-ptus cst a ccto' ; Jesus aulen. ho.ninum

* f;f;--;-" lônuVa, post<,uan, docucrat ,„. Dcus o

ul. De.ndca.mag.s a noLisDaniclcma leo..ibus ill.x-sum-loran oportu.ssc^ cjuam Jesum

, qni fcri.aten. omnis"

versar,» potcstatis proculcavit' , ct «dc.lit nobis potcs"!!

.cacand. s..pra scrpcntcs ct sco.piones et supcr omnem-Hutcm .nm.ci , , Dcindc cum alios diccre non habcr«Au al.,, cm/uU, adhuc istis prodigiosiores

: , nempe uts..nul Jon. ct Danieli

i„ju,-iam faciat! Nam spiritus , dCclsoest,ncscitjt.stisl)c.icdiccrc.'

LVm Ou.c seûunlurapud Cclsum, nuncconsidc-emu.Eas.c haLcnt

:.Est et illis hujusmodi scn.cntia

, non uTci,:

»ccnd.,messcc,u..„fertinjuriam.Sic,uistibi,in.p,u„t,.xi.

»-n a teram pe.-cusserit

, p...be illi et altcraml Vctu "t .

»n c clcganler jam «lim cnuntiatum,

,,uod ..usticiu. i

» cdd,dcru..t. S.c cnim Plato Socratem cum C..ito„c co» Sucntcm facit

: . Nu.,q,.am igitur facienda i.,j,. "a^No„ profccto. Nc,,uc injuria ..c,,cllcnda est inluria u«n.ult. ,,.,ta,.t; siquidem nullo .nodo facicnda s t i^ .;,'

«Non V., etur. Ouid e,.go;. C..Ito.,, damnum i„fcrrc .

"

«>on..N,.l,omodo.Na:hom,nTbr:;^^^^^^^^^^

« racerc u„um ct idcm su„t. Vera loc,ueris. Nc.uc iî , i

,

'""" •- " V'^" 'S""'-^' l" cliam atque ctiam a„eius«;1-' -;n.cnt,a. sin.us, itanc tiLi vidcat,,r, et i„dc dc b

"

«•.-".< .lncan,us ,niti.,m

, rcctu,„ „on essc faccrc iniurtm«a". n.ju,..am .nj....ia nlcisci

, aut damno afrcctun°Ir:o'an.ccre,. an rccedas. et initium is.ud mecum nont^

n. vr, ,.j._.c.oIo,ss. rr, i!^. - ^ J.ac. x rnVIII. ' ^^^

55



CONTRA CELSUM LIB. YII.

'n»Itit..d;ni uiilos parant ? Volo ciboTl""'''."' ''" "I"'

nos et boni succi, licct hor . .

'""''"'''' «'«« «^-

^'"diun,,utiliore™ ele

^£1 J"' f

'' '*'"' P""'"

Paucorum sanitati providet^ '""""'"

'1"«'» 1"^

-tirad^s^^^^^^^^-.-ntibus ratione pr.ditis co 0^^''^ ^ '^f,'"' '

''-''

Platoesap.entesGr«ci,uLibe„e

dicunVTin t"' T--r.j.les. qui solis nobilibus consulel;

TI

r"'d-.lH.Ii repudiata illa versicolon LLort

"^' '""Uone, sapieatia hominum ul S,.- /

'^°'^"™ composi-

pientia sccundum ca.-nenT' ,

^^ "'""'' ' « '''•'-

a«at, rcferantillos ni,o r.,^:""^'."^

^''-'-'' '-1"'

curant.dumvcrLorumcomlt''""'' "" •J"^''''=»'«

-ultitudinis parata ct ^tt rpL

T"'"'

.''^"'^ •^"i^'"'

«ffeclant, necp.e i„a SsftZr""" '''^'

^"''S^'^''

^uditores ave.lu„t Et a„'

'"''"""'^«ffectationo

=••''-. si sicioqu Lest u :? r^^'""^' '•^"--'"•'-

=i«t e.,m qui ipl vrsctjr^

T""' ''""-'"^'"- f-

etn.e.ius%pl,;r::^":;^.--

;-mo ille „„„ ,,.

ueti

.•cddualur aut in ]]U

'.,.""'" •'•'"'«"'es ef

man-"-» '"e ,ui paucos adm ;::«:' feill

'"''":''.' '"'""'^

's et mites efficit. ut dem v^^"''^''^'''''^'^•^^patien-

-;-^..a..comn.adi^r>eur;^^^^^^^^^^^^<-^"»-", 4;2Cor. r ,.,.



r r OBIGENIS

torum linguam , et Lnrbare , ut Gra,cl d.cunt,

loqu. mallet

d virtutem ^gyptUs et Syris persuadendam ,quam ser-

IL proprialingua. nihil ^gyptiis aut Syr.s prodesse;

s.c

d in! n tura , cum Gr.cis non oruditioneclans

—s d etiam reliquis provideret. se ignorant.» mu t.tud.ms

Ittemperavit; ut consuetis utens verLis ad aud.e..dum alh-

cereTimperitum vulgus. quod post istam i..troduct.onem

acile posset etiam alteriora se..a - S-Pt-s occ.Ua

intellectu assequi. Etenim vel hom.n. e -1?° S-^^«^

Wenti manifeslum f.t, multa in..s esse alt.o .

se..tent.^

™ qu. primum deprehenditur , sl modo .Ihs perscru-

Ldis nos Ldimus . et altiorem illam sentent.am eo ev.-

dlioremfieri, quo plus oper. ac studii .n ea exqu.renda

'Txf El'his efficitur id quod rusticius ,«t Celso vldetur.

dlxit Jes..s : « Percutientite in maxiUam, pra^he .11. et alte-

! am : et ei qui vult tecum judicio contendere et Um.cam

.tuarn tolJ ,dimitte et pallium' ,

» plus ^^^^tam attulisse, sic enuntiatum ,

quam .dem m Cr.tone d.c-

tum a Platone ,quem nedum intelligere possmt .d.ot. vx

Uum intenigu..t ii ,qui liheraUhus disc.phn.s mstruct. ad

elehremG^.corum philosophiam accedunt. Cons.deran-

dum pra^terea pra^ceptum de patient.a hum.i.hus verb.s

nldepravari; Jroinde meram esse Celsi cah.mn.am quod

; t Sed de ii's et ahis ,qu. depravant, h.c sufl.c.ant.

«Qulsquis plura desideraverit , facile ipse cognoscet. ..

LXII. Age nuncS videamus quoe sequuntur. S.c .Ue.

„

Nuncad alia. Ferre non possunt templa aras s.mulacra

„Sed neque Scytha, ,.«que Nomades .n

Lj^J- JJ,,Seres .mUius Dei cltores, neque gentes

f^^^^^J„barbar*. In hac Persas versari sentent.a, testatur Hero

1 Matth. V, 5, 39.

2 VideD. GuiUon, tom. n, p«g- ^56 et seqq.



CONTRA CELSUM LIB. VII. Slj

»dotus his verbis ; — « Scio Persas his iiti legibus : simula-

« cra, aras, teiripla construi nulla eorum lex jubet, imo

« apud eos habentur stulti qui hacc construunt. Cujus rei

« ratio est mea quidem senlentia, quod deos ex hominibus

« ortos non arbitrentur, ut Graeci*. » - lierachtus quoque

))&ic alicubi loquitur : — «Et illls simulacris preces ofierunt,

« quasi si quis cum parietibus colloquium haberet , ignarus

« quid sint dii, quid sint heroes. » — Et quid illi nos do-

«cent Heraclitea sententia sapientius ? Ille clam subindicat

))stidtiim esse preces ferre simulacris, nlsicognoscaturquid))sint dii

, quid lierocs. SIc Ileraclitus , ilH vero nulla ex-

))ceptione simulacra contemnunt. Si ideo, quod nec lapis,

»nec lignum ,nec aes ,necaurum quod hic aut ille expoHvit

))Deus esse possit, ridlcula haec sapientia. Ecquls enlm nlsi

«.prorsus desipiat, hoec deos esse judlcet, non vero dona))dlis consecrata

eorumque simulacra? Sin putant neque))imagiucs esse deorum

, siquidem alla sit deorum forma, id

«quodet Persis visum est, se ipsi imprudentes condem-))nant. Aiunt enim Deum hominem fecisse propriam ima-)'ginem,et formasibi Ipsl slmilem. Sed concedent quidem«smiulacra Illa qjiorumdam cultul destinata esse , sive IHi

))snnlles, slvedissimlles formaslnt. At negabuntdeos esse

))qulbusilla eriguntur, et dicmones esse aflirmabunt, di-

))centque nefas esse Del cultori ullum da^monibus cultum)) tribuere. »

LXIII. Ad haec dicendum , si Scythic , Nomades in Libva,

Seres quibus alt Celsus nuUos esse Deos , si aVicv gentes

imphc ct barbarne, si Pers^e ipsi non templa , non altaria,

uon slmulacra fenmt,- non idcirco eamdem IIHs esse res

hujusmodi iion ferendl rationem alqiie nobis. Inquiren-

«lum enlm est quibus dogmatibus ad rejlcienda templa et si^

iniilacra Impidsl fuorlnl li, qi,I IHa non ferunt : ut, si quis

^ He«0(lol. , lil). 1.



5l8 ORIGENIS

propler sana dogmata non illa fert, laudetur; si propter

falsa, vituperetur. Fieri enim potest ut diversa dogmata

rei ejusdem causa sint. Exempli gratia, vitant adulterium

Philosophi qui Zenonem Citiensem sectantur; vitant et qui-

Lus Epicurus placet magister; nonnulli etiam omnino

idiotae. Sed vide quam diversa ratione illi omnes ab adul-

terio aLstineant. Alii boni publici studio , et quia naturoe

repugnat ab animante rationis participe foeminam adulte-

rari legibus conjunctam alteri , et alterius hominis corrumpi

domum : Epicuri vero discipuh non ea causa adulterio ab-

stinent , cum illo abstinent ; sed quod summum bonum in

voluptate positum exlstiment , multaque voluptati ejus of-

ficere,qui uni adulterii voluptati cedit : qualia sunt carcer

fuga , mors , saepe etiam ante illas poenas et pericula , dum

observat mariti et aliorum qui illi favent , e domo exitum:.«

ita ut si supponas adulterum marito, domesticis ejus , illis-

que apud quos ob ejusmodi facinus male audiret , latere

posse, etiam Epicureus voluptatis causa perpetraret adul-

terium. Ad idiotam quod attinet , si quando cum adulterii

bella est occasio , sibi ab adulterio temperat,in causa est

plerumque non plurium voluptatum captatio, sed legum

suppliciorumque metus. Vides igitur factum,quod unum

videtur, cujusmodi est adulterii abstinentia, non idem ta-

men , sed diversum fieri pro diversis homiuum voluntati-

bus, quae vel a sanis velabimprobisetimpiis oriuntur prin-

cipiis, cujusmodi sunt in Epicureo aut illo idiota.

LXIV. Quemadmodum igitur unum illud factum , absti-

nentia scilicet adulterii , licet videatur esse unum , depre-

henditur tamen esse multiplex , prout diversa sunt dog-mata et voluntates; ita qui in aris , in templis , in simulacris

colere divinitatem non sustinent , ut Scythae , Nomades iii

Libya , Seres quibus Deus non est, Persae, ad respuendmn

iUum cultum aliis dogmatibus moventur, ac illis, quibus



rONTlW CliLSUM LIB. vir. Jin

Christiani et Judaei recusant hujusmodi cultu prosequi di-vinitatcm. Nemo enim illorum odio habet aras et simula-cra, quod cultum divinitatis

dcprimere et in materiam illomodo elaLoratam transfcrre vcreatur; ncque quod putctDa^moncs insidcrc in quibusdam simulacris et locis

, uLimagiciscarminiLus retincantur', aut posse aliis modis qucT-dam loca occupare in quiLus victimaram nidorc pasti illici-

tam illicite voluptatem vencntur. Sed Juda^i ct Christianipioptcr istud

: « Dominum Deum tuum timcLis, ct illi«soh scrvicsS- ritcm proptcr illud : « Non erunt tiLi Dii

«aln pra3ler mc%- et: Non lacies tiLi idolum , ncque om-»nem similitudincm quae est in ccclo desuper, et quc-e in«terra deorsum, et qu^e in aquis suL tcrra deorsum : non«adoraLis ea

,neque coles ; >, et propter hoc : « Dominum

« Deum tuum adorahis, et illi soli servies % ,, et propler alia

plura simiha, non solum templa, aras, et simulacra aLomi-

nantur, sed ctiam parati sunt mori uLi se dcderit occasio,ut suam Dci summi notioncm aL aliqua cjusmodi impictateintaminatam servent.

LXV. Dc Pcrsis jam supra diximus, aL illis non templaquidcm construi

,sed solcm tamcn et Dei opera adorari. Id

quod vclilum noLis est, ut qul docti sumus non creaturamadorare

,scd Crcatorem

, et « creaturam liLcratum iri a ser-«vitutc corruptionis in liLcrtatcm glori® fdiorum Dei^; ct

«cxpectaiioncm creatur£c revelationem filiorum Dci ex-»pectarc% et Ymulaii crcaturam suLjeetam esse non volen-»tcm, sedpropter eum qui suLjccit in spe«; „ proinde res

lorruplioni servilutis suLjacentes et vanilati suLjcctas ctnchoris condltionis spe sic pcrmancntcs adorari non opor-erepro Dco, qui nulla re indigct, aut pro iilio ejus ct

M)nmooemtoomniscreatura3^» Atquc Iltc supradictis de

I. - Mbul. iy. '•Ibul. .o. ~ 'Colos.. X, ,5.



5yO ORIGENIS

Persarani gentc aras quidem et simulacra aversante , secl

creataram loco Greatoris colente acldidisse satis fuerit. Quo-

niam vero et Heracllti verba recitavit , ({uibus subindicari

ait, « stultum esse preces ferre simulacris, nisi notumsit

» f[nid slnt dii,quid beroes : » dicendum , facile cognosci

posse discrimen qnod inter Denm , Unlgenitum ejus, di-

gnatos a Deo Dei appellatione ,participes ejas divinitatis

et omnes deos gentium cjui da^monia sunt , intercedit; sed

Deum cognosci simul et simulacris cultam tribui n\>n

posse.

LXVI. Neque solum stultum est simulacris preces ferre ,

verum etiam ad id simulandum trabi exemplo multitudinis:

quod faciunt Perlpateticae PbllosopblaB sectatores , et qui

Eplcari aut Democritl placita amplectuntur. Nibll enim in

anima bominis vera pietaie Deum colentis inesse debet

adulterinum. Est nobis et rba causa cur simulacris nullum

bonorem habeamus , nimirum ne quantum in nobis est in

banc labamur opinionem, simulacra aUos Deos esse. Quo-

circa vitio vertimus Celso abisque simulacra Deos non essc

confitentibus, quod sapientes babiti cultum simulacris de-

fcrre videantur. Eorum enim exemplo multi peccant qui

non solum haec sibi colenda esseputajit ut se consuetudini

accommodent, sed etlam mente in banc incidunt opinio-

nem , illa esse Deos : quo fit ut audlre non possint ,Deos

illa non esse quae ab ipsis adorantur. Ait quidem Celsus se

(( illa Deos non existimare, sed dona Diis consecrata. » At

non ostendit ,quomodo illa non sint potlus consecrata bo-

minibus, qmtmDIIs, ut loquitur. Constai enim illa dona

esse bominum, ciui de divinitaie in errore versantur. Neque

etiam credimus simulacra esse divinac imaginis , ut quae Dei

invisibibs et incorporei formam non referant» Quod Celsus

putat nos a nobis ipsis dissidere cum negamus dlvluitatem

esse bumaiia forma, ct nibllominus credimus Deum fecisse



COIVTRI CELSUM IJB. VII. 52|

hominem suam imaginem, et in imagine Dei fecisse illum;id rcfellendum ut supra: ncmpe in nnima ralionis partlcipeet ad virtatcm formata impressum servari imaginis Del

cha-racterem: uLi cliam Cclsus cum non intclllgerct quid dif-

lerant ha^c duo, csse imagincm Dei , ct crcati secundum

imagmem Dci, nos facit dicenlcs: «Dcumfccisse homincm«suam imagmem

,ct forma similcm sibi. « Sed et de his iam

supra dictum est.

LXVIJ. Post hsec Celsus deChristianis ait : « Facile con-«cesscrint ea esse cdtui aliquorum consecrata, sive illi si-«miles, sne dissimiles forma sint ; non vcro esse Deos>'quihus h.Tc eriguntur, sed esse dc-emones : nec fas esse«Dei cultori ullum da^monihus cultum trlLucre. « Si novis-set da^mommi naturam

, et quao corum unusqulsque facitsive vocetur ab illlus arlis pcritis, sive sponte agat quod

vult et potcst; si perceptam habuisset de da^mouibus doc-trinam, altam sane et naturae humana^ inlellcctu diiricilem •

probro non dcdisset nobls, quod ncgamus colendos csse

daemones ei qui summum Deum adorat. Imo tantum abcsiut cullum da^monlbus defcramus, ut ellam illos et precibuset ahis modis quos scriptura) sacrnn nobis suppedltant

, eji-

ciamus e^ hominum animabus , ex locis ubi considunt ,'ali-

quandoctiamexanlmantiumcorporibus.ScTpccnlmqua^dam

daemones f^iunt,quae etiam animantlbus perniciem affe-

rant.

LXVIII. Quoniam vero superius permulla de Jesu anobisdicta sunt

,non opus est ut eadem nunc rcpctamus quo

respondcaturad istud : « Manifesle convlncunlur ncc

»Deum,ncc daemona colerc

, sed mortuum. « Quamobremhoc praDtcrmlsso vidcamus quld dcinccps Cclsus dicat : « Ac»primi:m qua^slcrim cur colcndi non sint d.euiones.^ Nonne«omnia pro Dei nutu adminlslrantur

, ct ex illo omnis cst

»providentiaP Nonne quidquid sit sive a Dco,sivc ab An-



2 2 OKIGENIS

»gelis , sive ab aliis d3emonibus , sive ab Heroibus , id omne

»legem asummoDeo praescriptam habet? Nonne rebus sin-

vgulis cum potestate praifectus est quicumque hoc munere

»dignatusest? Non igitur qui Deum colit, is juste illum co-

»lit, cui a Deo concessa potestas est. Non enim , incjalt

» fleri potest ut idem pluribus dominis serviat. » Yide et hic

quot sibi ut concessa sumat ,quae tamen scria invesligatione

indigent altaque et retrusa cognitione rerum quse adhujus

universi administrationem pertinent. Inquirendum enim

quo sensu omniadicantur pro Dei nutu administrari

,

per-

tineat-ne haec administratio etiam adpeccata , an non. Nam

si illa administratio pertinet ad peccata non hominum tan-

tum , sed a3tiam daemonum et si quid aliud corporis expers

est peccato obnoxium ; videat ille,qui hoc dicit

,quam ab-

surdum sit omnia Dei arbitrio dispensari : hinc enim conse-

quens est ut peccata omnia , et quidquid ex vitio nascitur

pro Dei nutu administrentur : quod quidem non idem est ac

si quis diceret ha^c fieri non prohibente Deo. Nam si quis

proprio sensu administrationem acceperit ac dixerit ea, quae

nascuntur ex vitio , administrari , evidens est pro Dei nutu

administrari omnia; proinde in Dei administrationem nihil

peccare eum qui peccat. De providentia eadem est adhi-

benda distinctio. Nam ha^c : « Omnis ex illo providentia, »

aliquid verum signiiicant, cum providentiae nihil nisi jus-

tum ascribitur. Si vero generatim dixerimus quidquid fit

id ex providentia fieri , etiamsi malum sit , falsum est « om-

» nem ex illo esse providentiam : » nisi forte intelligatur

quai ex operibus providentise Dei consequuntur , ea ex pro-

videntia Dei ficri. AiTirmat etiam , « quidquid fit sive a Deo

»sive ab Angelis, sive ab aliis daemonibus, sive ab heroi-

»bus, hsec omnia legem habere sibi a Deo maximo prae

» scriptam. » Sed id quoque falsuni est. Neque enim naturae

qiia3 peccant , Dei legem sequuntur cum peccant. Atqui



coNTnA CELsuivi Lin. VII. 5^3

Scrlptnra docet non solum homines , sed ct malos dcemo-nes malosque Angelos peccarc.

LXIX. Neque vero nos soli malos da^mones dicimus, sed

prope omnes illi quotquot d^mones esse credunt. Non om-nia igitur legem a Deo maximo siLi pra^scriptam habent.QuLsquis ea.m sive incogitantia , sive vitio et mahtia, sivcboni ignorantia a divina lege discessit, is non Dei legemsed, ut novo et Scripturis usitato vocabulo utar, peccatilegem habet \ Itaque ex opinione multorum qui d^monesessc statuunt,

mali quoque da^mones a Deo non legem ha-hent sed ah illa desciscunt

: nos vero trihuimus id omni-hus da^momhus

,qui

, cum olim tales non essent , d.-emonesfactisunt, ex quo a via, qua^ ad honum perducit, aherra-veiê

:,ta ut da^mones species sint naturarum qua3 a Deo

exciderunt. Quapropter non oportet Dei cultorem da^monihus cultum deferre. Est et alia

dêmonum vim cognoscendiratio

:nempe si consideretur eos a quibusdam vocari, ut

amor aut odium inspiiêtur, aut qua^dam actiones iW-diantur, aut innumera hujusmodi aha fiant, quorum auc-toressuntii,quicarminihus magicisque incantationihus no-runt invocareetarcessere daemonessimul atque libitum estQuarc omnium da^monum cultus alienus est a

nohis summiDei cultorihus, et cultusda^nionum cultusesteorum qui diihabentur

: Omncs enim dll gentlum dcemonia \ Uoc etiaminde liquct

,quod in sacris quac emcaciora videhantur arcana)

adhihita3fuerint cvocationes, etiam cum primum simulacracollocata sunt et templa constructa. Quas evocationes fece-runt li, qui artihus magicis utentes da^monum cultui vaca-hant. Atque hinc est quod cultum da^monumpoiindeacper-mciem fugiamus

, censeainusque ritus illos quibus ad arasstatuas, ct templa utuntur Graxi, da^monum esse cultum'LXX. Dixit pncterca :

« Nonue singulis rehus pra^fectus

' Roni. vijt, -2. — "^

Psa!. xcv, 5,



5^4 ORIGKNIS

» est potestate a Deo accepta quisquis quolibet opere dignus

»habitusest?» Sed hic opus est altiore scientia ,qua defi-

niri possit utruin quemadmodum in civitatibus carnifices et

ahi crudehbus quidem sed necessariis muneribus addicti

sunt , ita maH daimones muniis quibusdam praefecti sint a

Verbo Dei quod administrat omnia ; an ,quemadmodum in

desertis locis latrones unum aliquem sibi prfeficiunt ,sic

dsemones quasi agminatim in diversis terrae regionibus col-

lecti , sibi ipsi principem constituerint cujus ductu ipsi sur-

ripiant et furentur hominum animas. Qui autem de iis bene

disserere voluerit , ut Christianos ahud quidpiam praeter

summum Deum et primogenitum omnis creaturae Verbum

ejus et Deum colere fugientes defendat , iUum oportet enar-

rare istud : « Omnes quotquot venerunt ante me , fures sunt

»et latrones, et non audierunt eos oves* ; »et hoc : « Fur

»non venit nisi ut furetur et mactet et perdat^ »et si quid

ahud simile sacris in Scripturis dictum sit , ut et istud : «Ecce

» dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpio-

» nes et super omnem virtutem inimici , et nihil vobis noce-

»bitS- »et hoc ahud : « Super aspidem et basihscum ambu-

»labis, et conculcabis leonem et draconem\ » Sed nihil

eorum noverat Celsus. Nam si nota ilh essent , non dixis-

set :« Nonne quidquid fit in hac univ^rsitate sive a Deo,

» sive ab Angehs , sive ab ahis dfemonibus , sive ab Heroi-

»bus, haec omnia legem a Deo maximo pra^scriptam sibi

»habent? Nonne rebus singuhs pra^fectus est cum polestate

»quisquis hoc munere dignatus est? Qui igitur Deum coht,

»non is juste coht iUum cui a Deo data potestas est. » Qui-

bus addit : « Fieri enim non potest ut pluribus dominis ser-

» viatur. » Sed hac de re in hbro sequenti disputabimus.

Nam justam in moiem crevit septimus iste hber, qaem

contra Celsi scriptum scripsimus.

JJo;.n. X, 8. - 2 Ib.rl. lo. - * Luc. x, 19. - '' Psal. xc, i3.



»

COMRA CELSUM LI8. vil[. 5^5

-X^^VV,WWX^.WVV.,.,>AAV^VV.W>WXV^,VV,V^ VV.X.AV.^VV^W, w.w^w .v.vvvx^vwxvv»wxw>

LIBER OCTAVUS

I. Jam eo perventum est* ut seplem Ilbros absolverim;

octavum nunc aggrcdi volo. Dcus et unigonitus ejus Ver-bum acJsit nobis

, ut Celsi mendacia perperam inscripla

verus sermo, strenue refutentur et religionis Christiauc-c ve-

ritas solideet quantum per materiam licebit demonstretur.

Precamur item ut quo animo Paulus, eodem et nos dicerepossmius,« Pro Christo legatione fungimur tanquam Deo«exhortante per nos% «et pro Christo legatione fungi er^-a

homines, quemadmodjmi Dei Verbum ad amorem in se

exhorlatur: quippe quod vult justiliae, vcritati <?«terisque

virtutibus eos conciliare, qui , antequam Jesu Christi dog-

mata recipcrent, in tenebriset ignorantia Dei condiloris

versabantur. Iterum dicam , det nobis Deus fortem et ve-

rumsermonem, Dominuni illum ([ui m bcUo contra mali-tiam fortis est et po1ens\ Nunc ad ea veniendum est qua^

Celsus postea objicit, et ad ea respondendum.

II. Antea quaesivit a nobis quid causae esset , ciu' d;rmo-nes non colamus

,et ad ilhi

, qua3 dixit de dcTmonibus ,

re-posuimus quod nobis visum est vcrbo divino consentaneum.Deinde ad ejus quaestionem

, qua nos ad cidtum d.Tmonumincitare volebat

, nos respondentes fecit, fieri non posse ut

*Vide D. Guillon, foni. tr , pa-. 9.5c, et serjq.

2 2 Cor. V , 2o. — 3 Psal. xxut, 8.



plurihus dominis serviatur. « Quag vox, ut putat , seditionis

» est et liominum segregantium et rescindentium se , ut lo~

))qultur, a reiiquorum hominum societate, Ejusjudicio,qm

»hoc dicunt, suos ilH iu Deum afFectus transferunt. Qua-

npropter id existlmat apud homines quidem hahere locum^

» servientem cuipiam male se aUeri in servitutem dare, prop-

» terea quod ex diversa servitute detrimentum alter patiatur

«proinde qui se ahcui ohhgarit, hunc alteri non debere se

«obhgare; sicque non posse diversis heroibus, et ejusmodi

» daemonibus simul serviri, quin horum alterutri fiat injuria.

» Sed quod spectat ad Deum , in quem nec jactura ulla nec

»molestia cadit, absardumjudicat eadem cautione plurium

» deorum cultum fugere , ac si cum hominibus , heroibus

»et ejusmodi daemonibus ageretur. Ait praterea eum, qui

«plures deos coht , hoc ipso quid Maximo acceptum facere,

» quod unum ahquid eorum, quae ad illum pertinent , colat.

» Addit nefas esse cultum ahcui deferre , cui istud a Deo

» datum non est. Quapropter , inquit , cultus omnibus dela-

»tus qui ad Deum pertinent , ilh non disphcet, quia omnes

»ilhus sunt. »

III. Antequam ad sequentia pergamus , videndum an non

jure approhemus hocefFatum : «Nemo potest duobus dominis

» servire : cui subjungitur : Aut enim unum odio habebit

» et alterum diliget , aut unum sustinebit et alterum contem-

»net. Etmox : Non potestis Deo servire et Mammonae*. »

Hujus effati defensio postulat , ut in altam abstrusamque de

diis et dominis quaestionem penetremus. Docet enim divina

Scriptura « magnum esse Dominum prae omnibus diis ^: » in

quibus deos non intelligimus illos , qui in gentibus adoran-tur (novimus namque omnes deos gentium esse dcsmonia^);

sed deos , de quorum synagoga prophetlcae litterae faciunt

mentionem , etsummum Deum, qui illos dijudicat, et eo-

^ Mattb. VI, 24. - 2 Psal. xcvi

,9. — ^ Id. xcv

, 5.



CONTRA CELSUM LIB. Vlll. 5^^

rum unicufquc munus proprlum assignat. Nam « Deus stetit»m synagoga deorum

,in mcfllo autem deos dijudlcaLIt *.

«Deus emm est dcorum Dominus qal per fiUum vocavlt ter-»ram a solis ortu uscp.e ad occasum ^

Jademur etiam Dco« dcorum confiterl ':didlclmus prcterea Deum non cssc mor-

«tuorum, scd vivcntlum^ « Ncquc ha^c sola sunt in hancrcm loca

, sexccnta alla rcferri posslnt.

IV. Similia de Domlno dominorum inquirerc et saperenos docent divina^ lltlercc. Nunc enlm alunt : « Confitcmini»Deo deorum

,quoniam in Sccculum miscrlcordla ejus :

con-«fltemlnl Domino domlnorum, quoniam In s^culum misc-

» rlcordla ejus '; « nunc vero : « Est Deus Rcx Regum el Do-

»minus Domlnantlum^ « Novit etlam Scriptura deos quitales sunt nomlnc tenus, et dcos qul revera sunt , sive no-mcn habcant

,sive non. Idem de dominls qui sunt ct qui

nonsunt Paulus alt : « Etsi sunt qui dicantur dli, slve In

»ccelo,sive in terra : ut sunt dll multl et Domlni multl^ . »

Deinde quoniam Deus deorum per Jesum ab oriente et oc-casu vocat quos vult ad suam haereditatem; et Chrlstus Dcl,qui cst Dominus, inde sc probat omnibus dominantlbuspracstarc, quod In omnium fincs pervascrit, et ex omniumfmlbus subditos sibi asciverit, Idclrco Paulus post modo

mcmorata : « Sed nobis, inqait , unus Deus Pater ex quo»omnIa; ct unus Domlnus Jcsus Chrlstus pcr quem omnla,»et nos pcr ipsum \ » Et cum hoc loco admirabile quid et

arcanum prospiccrct, addit : « Sed non in omnlbus cst sclen-

»tia ". ))Cum autcm dicit : « Sed nobls unus Deus Pater , ex»quo omnia; et unus Dominus Jesus Christus per qiiem

))

omnia , » hac vocc noOis significat se et omnes qui ad sum-mum deorum Deum et ad summum domlnorum Domlnum

iP.sa].i.xxxi,r.-2Ll.xMx, r. -^ Id. cxxxv, a. _ ^ Maub. xxn, Sa.- 5 Psal. cxxxv, 2 , 3. - 6 I Tim. vi

, i5. _ 7 j Cor. virr, 5. - « Ibid 6— •' Ibid. 7.

•



5*28 ORIGENIS

enituntur. Jam ad summum Deum ascendit ille,qui inse-

parabiliteret indivisibiliter ipsum colit per fdium Dei Ver_

bum et sapientiam in Jesu conspectum; qui fdius solus Deo

conciliat quicumque modis omnibus ad Deum hujus uni_

versi conditorem conantur accedere sermonum , actionum,

et cogitationum integritate, Ea propter ilsque similia arbi-

tror a principe hujus sseculi,qui se in Angelum lucls * trans-

figurat, excogitatum hoc fuisse : « Tunc sequuntur deorum

))daemonumque exercitus in undccim ordines distributus. ))

Ubi etiam idem de se philosophisque addit : « Gum Jovenos,

» aHi vero cum ahls dfemonibus. »

V. Cum igitur multi nomine tantum, muUi revera sint

dii et domini , nos totis viribus nitimur transcendere non ea

sola qUcT apud gentes terrne pro diis adorantur; sed etiam

deos illos quorum Scriptura meminit ,quosque nesciunt ii

qui a Dei foederlbus per Moysen Jesumque Salvatorem nos-

trum promulgatis ahenisuut et promissionibus exclusi quae

per illos innotuerunt. Se autem erlgit supra omnem doemo-

num cultum is ,qui nihil daemoniis acceptum facit; item is

extolHt se supra portionem eorum quos deos Pauhis appel-

lat ,quisiveut dh , sive quomodocumque res habeat, spec-

tat « non ea quae videntur , sed quae non videntur ^; » item

miiconsideiat quomodo « expectatio creatura^ revelatio-

» nem fdiorum Dei expectat , non volens , sed propter eum

» qui subjecit in spe ^ ; » cumque creaturam laudans et tidens

quomodo « hberanda sit a servitute corruptionls et occur-

» sura in hbertatem glorlae fdiorum Dei , » adduci non po-

test ut quemvis ahum praiter Deum colat , aut aherius cul-

tum cum Dei cuUu conjungat, neque ut duobus dominls

serviat. Non igitur seditlonis vox est apud eos,qui haec in-

telho^entes, pluribus domlnis servire nohmt , et quibus

propterea satls est Dominus Jesus Christus qui per se docet

i 2 Cor. xr,4. -^ 2 1,1 . :v, 18. — ^ Rora. viii ,19, 20.



COIVTRA CEJ.SUM UB. VIH.^,^

cos qui ip»i ,erviu,.t,ut erudilos Deo et Pa.ri .r».lat, facto!regnum Dco d.gnu™. Sed et se segregant et separant ab ci,qm a c,v,tate Dei alie„i suut et a fa-deribus ejus exclusi

'

'

«t schcet c,uas,

coÎorum cives vivant , «accedentes ad Deum» v,ven.em

,et cvitatem Dei , Jerusalen, c.lestem

. etZ-.ton,m Angelorun, millium frequentiam et Ecclesiam pri-»m,l,voruniqu,

conscriptisuntinccelis^ »

VI. Neque etiam proplerea refugimus a colendo alio quamDeo per Verbum et veritatem ejus . cp.od Deus detriu,e„ ampatere ur, quemadmodumhomo videtur I„.di cum al e^serv,t ,s qui ipsi servit

: sed „e nos ipsi l.edamu,:, noTap

'

fone De, separantes, i„ qua ejus beatitudiui c^nven1^,.v,mus, excellenti adoptio„is spi,.itu animati :

"•

s" fus ,n coelest,s patris llliis „o„ verbo sed ,ei„sa serrLmat , « Abba Paler ' » A ^ r - J

'secreto cla-

/vnnajale,

. „Ac Laceda;mon,orum quidem WatiPersarum regem,

licet vim satellitesejus i„\rre„t „ado,-averu„t. reveriti unum suu,„ Dominum

, nempe L..rg, legem:qu, vero multo pr.s.antiore et divinio e . Ye"

» gat.one fungu„t..r pro Christo «, „ iHi nec Persarur n T™cor.,m, „cc îgyptiorum principem ado.-averim null„m c..jusliLot gentis

. e.iamsi d.mones pri.,^V ês et m,n,str. ,d ftcc-e cogant. et opti,na>

le.L

'

!terra s,„t nuutium remittere persuadeaut. B^ZulZZ.lorum. qn. „pro Ch,-isto legatione funguntur^ „ CI.r tu™e t c,,..,e.,, ,„„t. ,„iq„e . in principto Verb.:„. era

» apud Deum erat . et Deus erat «. ,

'

yiL Deiude quo„iam Celsus aItio,-em quam put^t de 1,.- us et quibusdam d.mo„ibus qu..stio'nem

n'^^

'

cum

"

postq,.am deservit..te ern;a homincs dlvi,•

>

'

-.'.^..i

.

c..m quis volens ,>si serZrv- ruT:; "Z!'add,t ,dem se„tie„dum esse de heroibus et ali,;^1'

'Epl.. ..,.,. l.hilipp. „,,,„. MMr.x„.„„,3 .R

VIU.

34



ORIGENIS

» modi dijenionibus ; » ab ipso qua;rendum est,qu.d putel cssc

hcroas iUos . quid iUos daemones : ita ut qui huic heroi ser-

vit iUum alteri heroi servire non liceat; et qui huic Ax-

moniservit, alteri iUum non liceatservire : quas. mde laede-

retur prior d<Emon , eodem fere modo ac homines laeduntur,

cum aUis dat se in servitutem, is, qui prius ips.s serv.v.t.

Ostendat etiam quam jacturam etiam facere putet heroas

aut iUos da^mones. Aut enim in pelagus nugarum mc.dens

cosetur repetere qua; dixit et jam statuta evertere,aut con-

fiterisi nugari nolit, sibi lieroas et da^monum .ncomper-

tam e'sse naturam. In id autem quod dixit,homines ted.,

si auis iUe serviens aUeri serviat; quaerendum estquamex.s-

timet priori homini f.eri injuriam , cum is qu. .ps. serv.t.

servire vult et aUeri., , „

VIII Nam si ut idiota et philosoph.<e rud.s respondeat a

se notari jacturam iUarum rerum ,qua= extra nos sunt, con-

vinoetur ignorasse pra^clarum istud Socrat.s effatum : « Oc-

, cidere me possunt Anitus etMeUtus ,Kxdere vero m.n.me

»„am fieri non potest ut quod pra^stantius est a deler.ore

„l^datur. »Sin inteUigat injuria^ nomine motum aut hab.-

um vitiosum, constat, cum nuUa hujus.nod. m sap.entes

cadat injuria, posse serviri duobus sapient.bus qu. djver-

sis in locis essent. Quod si nec .ste sensus conven.t , b.nc

frustra duxit exemplum ad reprehendendum ,stud :

«Nea.o

Ipotest duobus domi.us servire ^: » quod pot.us verum cum

est refertur adservitutem erga solum

universorum Deam, per

e us fiUum qui nos perducit adDeum. NequeveroDeum co-

Zl ,quasl nostro cultu indigeret , aut quas. doleret se a

nob s non coU ; sed ut ipsi pietatis in Deumfructas cap.a-

Is , et ut summo Deo per unigenitum e,us Verbum et sa-

pientiam servientes , a molestUs jKBnisque hberemur

IX. Vide et istud quam incons.deratum s.t : « Nam s. qu.d

iMattb. VI, 2 4-



CONTRA CKLSUM Ull. VHf. 53

olendo Dco d„c. absquo ullo dctri„cnto ad cultu™ cujus-

<l.x.t non essc sanum , ,< Nam .si quid aliud corum qua. i„ hoc

:::r:'--' ^'•'--'-

» --rcdlt ad so, et dic urco Wens „ Non l.cct, „,/„,,, ,,,„;,„, ^^

"

»Dco datum cst. » Verum de cultis illis au diis au itmo.l>..s. autet,am horoibus, Celsum interrogeJus rdtrobavcns oLonc- illis, ut colerentur, datu^se ^Deo

r "" "' ^?'"'^"^' •!"' %--»'•« crrahant etlsdn'.a. qu.quc aL .llo exciderant cui cultus proprieIZur"

-;;-ur Id de aliis a.ce^^^-^t:~

u^r^rc ,Ihs

,

.u colantur, a summo Deo datum /uissc. Ouod sia noL.s,u.d s.m.Ic dc Jcsu postulet , proLaLimus daU.milDco fu.sse utcolcretur,

. Utomnes honorificent pSm ^»cul hononficant Patrcm'. „ Nam propheti.o, omnc a" t.I.am nasceretur odi,.., cultu.n illius clmcndaLl Scdt nnracula qu. fccit non arte magica , „t existimat Celsussed d.v.n.tate a Prophetis pr.dicta , a Deo tcstimo.^iim h

'

I...erunt, ut quiFilium, qui Ve.Lum est, colit is cum nV^-..ra .-ationem laciat, cx ilfius cultu ..tilita mVe ."p '

qn. cd,t.

u.n ,.,i cst vcrilas, is ex vcritatis ^1^7^:o. fial. Quod .dcm d.cendun. de cultu sapienti.x et ju.t^l'rr'" ''"^1 ' "•- Dei csse tcstantur iivin.. 80,;.^

JamveroF,l„ Dei a.queac Deiet Pat^is cultum i . ."uta v.tapos.tumesse, videa„ doccat hiclocus : ,<

QmH6r.ar,s. pcrpr.var;catio„cm legis Doum inhono,. '^;

t ..stc,<Quanlo n,ag,s putatis deleriora mereri sunplici.

"l..... d...ver.t, .n quo sanct.ficalus est, et spi..itui g.-ati..



ORIGENIS

..contumeliamfecerit'? .. Nam si prsvaricationem legis ia-

honorat Deum is qui legem violat , et si ,conculcato verbo ,

filius conculcatur; evidens est Deum honorar. ab .Uo qu.

legem servat , ct Deumcoli ab eo ,

qui Verbo De. ornatus

convenienter pr.-eceptis ejus vivit. Si nov.sset Celsus qu,-

nam ad Deum pertineant, et solos esse sap.enles; qumam

vero ab iUo alieni sint, et solos esse malos qm nunquam

d suspiciendam virtutem propendent. certe mtellex.ss t

quid sibi velit istud : « Quisquis honoral et col.t om..es qu

!ad iUum perti..ent ,

quld iUe contristat Deum ad quem om-

» nes pertinent ? » .

XI S..bdit : . Qui de Deo loquens aff.rmat u.ium esse qu.

.Dominus vocetur, is impie facit. Difidit e.,im D- -gnum

r. et seditionem inducit ,quasi factio esset et ahqu.s a us Deo

„ adversarius... Verum ha.c locum haberent

,s. .nathe.a at.-

crdemonslra.io..ibus

probaret iUos ,qui a ge.rt.bus ut d..

coluntur, revera deos esse, ..on autem .mprobos da^mones

ste iUos qui circa statuas , templa et altar.a versar. cre-

dvmtur. At nos iUud Dei regm.m voce et scr.pto a aosfns

p petuo pra.dicatum et inteUigere optamus ,et ta es effic.

'folum De..m habeamus regem , et regnum De. nostram

fir Uevero qui nos docet multos ve.,erar. deos

,

..on De.

regnum , si cons.are sibi voluisset ,sed reg.mm deorum ap-

pellare êbuit. Nec igitur est ap«d Deum ahqua fact.o,

.je

ullus Deus iUi adversarius est :quanquam qu.dam velul. G-

l^^Titanes prosua nequitiacontraDeum pugnareve-

r:;Icre^rUis qm beV.m indicunt etiUi qui Jesun.

Tris testimoniis approbavit , et UU ,qu. pro saU,le nos

r^rLTî erat^êrbum, universo mundo pr.sen.

tem eAibult, prout quisque capere poterat.

XII. In iis qua. sequuntur fortasse susp.car. qu. po^-

«Uquid contra nos probabile dici : <• S. nuUum ,««,«<*

.

ah»m

1 Hebr. x , 29.



COISTnA CELSUM LIK. viii. 533

)>Deum colerent isti, fjuam unum Deum , esset illis fortasse

»contra alios valida ratio. Nunc autem, cum hominem nu-«perrime exortum supra modum colunt, nihil

tamen in»Deum peccare se putant, licet ejus ministrum colant. „

Ad hoc etiam respondendum, si Gelso perspectum fuisset

istud ,.Ego et pater unum sumus *, „ ei hoc aliud quod Fi-

hus Dei inter precandum dixit, « Sicut ego et tu unum su-» mus '

,.non sihi eum inducturum fuisse in animum, alium

a nohis quam summum Deum coh. Nam«pater, mr/«/^ ii,

»me et ego in patre^ „ Quod si quis ex his verehitur ne'adillos transfugiamus

,qui patrem et illium duas hypostases

esse negant,advertat animum ad istud : «Erat omnium cre-

»dentium cor nnum et anima una \ „ ut intelligat quid sihivcht hoc

: « Ego et pater unum sumus ^ „ Unum igiturDeum

,ut explicavi

, Patrem et Filium colimns , atque adeo

nohis manet contra ahos valida ratio; neque hominem nu-perrime exortum et qui anlea non erat, summa venerationeprosequimur. Credimus enim dicenti, « Antequam Ahraham» fieret

,ego sum '

;et

, Ego sum Veritas \ „ Neque quisquamnoslrum tam ahjccli ingenii est ut existimet suhstanliamverilatis non ante tempora illa fuisse

, quihus Christus visus

est. Colimus igitur patrem veritatis et filium verilalem, quie

duac res sunt quoad hypostasim, una vero consensione etconcordia et volunlatis identitate : ila ut qui vidil Filium

,

qui est«splendor glorio) et fig.n^a suhstantise '

„ Dei , is in illo'

qui Dei imago est , viderit et patrem.

XJJI. Delnde putat « ex eo, quod cuni Deo filium ejus co-

» lamus,

consequensesse ut non Deum solum , sed ellam ejus

» niinlstros colendos esse sentiamus. „ Si inlellexisset quinamsint post Dei Unlgenitum vere mlnistri Dei, ut Gahriel , Mi-chaei, et alii Angeli atque Archangeli , et eos colendosesse

>ioan.x,3u. 'h].x.n,,o.. H<1. x.v, , , ; xvn , . r. - * Arr iv

37. Moaii. X,

3o. -- M<I. vni, 5S. - Md. x,v, 6. — » HeLr. i ,3.

'



53A ORIGENIS

dixisset; fortasse , repurgatis cum significatione illius vocis co-

lere , tum ejus qui colit officiis , lioc loco prorei momento at-

tulissem ea ,qua? de hoc argumento assequi intellectu potui.

Cum autem ministros existimetdaemones illos qui adoran-

tur a gentibus , non rerum consequentia nos cogiteorum ad-

mittere cultum quos Scriptura docet esse ministros mali

illius et principis hujus ssecuH, qui a Deo avertit quoscum--

que potest. Detrectamus igitur oranino illos quos reUqui

homines venerantur, colere et illis servire ,quia minlstri

non sunt. Namsi didicissenms illos esse summi Dei minis-

tros, noneos da^monia esse diceremus. Itaque unumDeum

et unum filium ejus Verbum et imagiaem, quantum possu-

mus ,precibus supplicationibusque veneramur, ofFerentes

Deo universorum per unigenitum ejus nostras preces. Huic

primum supplicamus, rogantes ut, cum sit « propitiatio pro

«peccatis nostris' et pontifex magnus', » vota, victimas ,

precesque nostras summoDeo offerat. Hsec igitur estdeDce

fides nostra per ejus filium qui eam in nobis confirmat,nec

Celsus probare potest , Dei Filium ullam nobis esse seditio-^

nis causam : quippe qui Patrem veneramur, cum admira-

mur ejus Filium ,qui est verbum, sapientia, veritas ,

justi-

tiaet omnia quse Dei Filium esse didicimus, utpote a tali

patre progenitum. Atque de his hactenus.

XIV. Quoniam vero rursus ait Celsus ? « Si doceas eos

)) hunc non esse iUius fiUum , sed illum omnium esse patrem ,

)) quem solum vere adorari oporteat , noHnt ,nlsi et iste ado-

))retur qui seditionls dux ipsis est, quemque Dei fdium ap-

))peUant, non quod Deum maxime colant, sed quod istum

))extoUantquam maxime; «nos, qui dldlcimus quis iUe sit

Dei fdius , et eum esse « splendorem gloria? et figuram sub-

» stantia3 ejus , vaporem virtutis Dei , emanationem claritatis

)) omnipotentis sinceram , candorem lucis aeternoe,specu-

1 I Joan. II, 2. — 2Hel»r. iv ,i4-



CONTRA CLLSUM LIU. Vllf. 53,5

))Ium sine macula Dci majestatis et imaginem Lonitalis il-

>>lius*,),scimusliunc filium ex illo esse , ct illumlmjus esse

patrem. QucX doctrina nihil aLsurdihabet ,neque Deum de-

decet, qui talem siLi fdium unlgenilmn gcneravit : nec no-Lis persuaserit non esse ingenili Dei et patris lalem /ilium.

Si quosdam audivit Celsus, qui Dei fdium ncgarent esse

fdium ejus a quo hoc universum creatum est, ipse viderit

viderint et illi qui assensum ejusmodi doctrincx prseLue-runt. Non igilur seditionis dux Jesus, sed omnis pacis

quippe qui discipuHs dixit : « Pacem relinquo voLis, pacem)>meam do voLis^ «Deindo cum scirct mundi et non Deifore homines qui Lellum noLis indicerent, addit : «i\on quo-))modo mundus dat pacem, ego do voLis pacem. .In illo

autem nostram fiduciam ponimus, etiamsi in mundo pre-mamur

:dixit enim : « In mundo pressuram LaLeLitis , se l

» confidite , ego vici mundum \ . Ille est quem dicimus esseDei fUium, Dei, inquam, quem veneramur maxime, utCelsi verLis utar, et filium ejus a patre quam maxime ela-tum fuisse cognoscimus. Volo autem in credentium multi-tudine esse quosdam qui diversam aL aliis sententiam se-quentes temcre affirment Salvatorem esse suinmum Deum :

atnos nihil simile, qui credimus dicenti : «Pater qui misil

» me, major me est ". » Quare quem nunc vocamus palrem,

eum non,ut Celsus calumniatur, Dei FiLo suLjicimus.

XV. Sic postea Celsus: « Ut La)c a scopo non aLerrare

«demonstrem, utar illorum ipsorum vcrLis; ita enim illi

» ahcuLi m Dialogo coclesti: - « Si filius forlior est Deo et

« dommus ejus estfdius Lominis, ecquis alius dominus erit

« Dei,penes quem sunt omnia ? Quomodo multi circa pu-

« leum, et nullus in puteum dcsccndit? Cur tantum ilineris

« emensus limidus es ? Erras , adestenim mihi audacia et ghv



55G ORIGKNIS

«cllus.»— NonneindeliquethocillisessepropositumPPonunt

«enlrn deum allum qui supra coelos est patrem esse istius,

» quam unanimi consensu colunt , ut sub specie magni Dei co-

» lant hunc filium hominis , cui primas dant ,

quemque affir-

» maht fortiorem Deo esse qui regit omnia , cum ejus sit do-

)) minus. Atque hinc iHud eorum prasceptum ,duobus dominis

» non esse serviendum : ut factio circa hunc unum servetur.

Et hlc iterum in Ghrlstlanos omnes confert quse sx nesclo qua

obscurlsslmah^eresideprompsit. Obscurissimam dico; nam ,

quamvis ScTpe cum ha^retlcls conflictati fuerimus,nobis ta-

men non liquet ex qua sententia Celsus haec desumpserit;

si tamen desumpsit , et non potlus confmxlt , aut quasi con-

sequentia addidlt. Nos enim qui dlcimus etiam mundum

hunc senslbilem ejus esse qui confhdlt omnia ,clare profite-

mur Fihum non esse fortiorem Patre , sed inferlorem : et id

diclmus fidemhabentes ei dicenti «Paterqui misit me ,

ma-

» jor me est^ ; » neque quisqoam nostrum ita slupidus est

ut dicat Flhum hominis esse Dei dominum. Sed cum Sal-

vatorem spectamus ut Deum verbum , sapientiam ,justi-

liam , veritatem , tum dlcimus illum imperium habere in

omnia sibi subjecta hoc nomine ; non vero ctiam in Deum

et Patrem qui in ipsum imperium habet. Quoniam vero m-

vitis non dominaturYerbum , et non solum inter homines ,

sed etiam inter Angelos nonnulH sunt adhuc mah quibus ac-

censendi sunt omnes dsemones ,diclmus Verbum istis non-

dum dorainari , slquldem non sponte ilh se subjiciunt :

quanquam aho sensu hujus vocis dominari, iilis domlnatur;

ad eum fere modum quo dicimus hominem bestils domi-

nari, quamvis eis non dominetur persuadendo ,ct ad eum

modum quo in quosdam leones et jumenta imperium obt,-

net is qui illa domuit et condocefecit :verumtamen ndiil

intentatum rehnquit , ut sibi non obsequentes persuadeat

* Joan. XIV ,28.



CONTRA CKLSUM LIIJ. VIII. 53y

el suo imperio suhdat. Ex noLis igitur falsum esl hoc quod

Celsus quasi unum e nostris dogmatibus adducit : « Ecquis

I

» ahus dominus erit ejus, pones qucm sunt omnia ? »

X VJ. Deinde rcs, opinor, rursus confundens cx alia hc-eresi

mutualur istud : « Quomodo multi circa puleum, et nullus

» in puteum descendit? ),Et hoc : « Cur tantumilineris emen-

» sus timidus es ? Erras. » Et , « Est enim mihi audacia et gla-

)> dius. » Quorum nihil nos, qui ad Ecclesiam a solo Chrislo

nomen hahentem pertinemus, verum esse dicimus. H^ec

pra^fritusaddit qua3 sihi existimat csse consentanea, sed qu^nihil ad nos attinent. Nohis enim propositumest non quem-dam colere Dcum quem supponeremus , sed eum qui hooUniversum condidit et quidquid nec scntitur nec monstra-tur. Viderint illi

,qui viam aliam aliasque semitas ingrediun-

tur, quique hunc ncganles, alium reccns confictum et no-

mine tantum Deum venerantur quasi condilore prcGstantio-

rem, et si qui sunt alii qui dicant Filium forliorcm esse et

dominum ejus penesquem sunt omnia. Quod spcctat ad is-

tud prcTceptum, non duohus dominis servicndum esse

, jamdiximus quid ea de re nohis videatur : cum videlicet osten-

dimus Jesum et Dominum nulham esse sedilionis causam

ilhs , qui supra omnem dominum erigerese profitentes , soli

illi Domino serviunt, qui Dci Filius ctVcrhum est.

XVII. Post ha^cVait Cclsus, « nos ah altarihus, statuis,

^lcmpliserigendisahhorrcre, quia kcc, utpatat, occullce

))et arcannc societatis tesscra est dcqua'intcr nos convenit.»

Scihcct non vidit apud nos animum cujusquc jusli ipsi esse

altare,exquo vere et spiritalitcr honi odoris sullllus cmit-

tunlur, preces dico a pura conscientia ohLalas. Undc in

Apocalypsi Joannis: « Odorcamcnla aulcm sunt orationcs

))sanctorum\), et apud Psaltem : « Fiat oratio iiiea sicut

' Vi,lr I). C.nillon, (om. ,,, j,;,j,. ,.(i, ,,, ^^,^,^

' A|)oc. V, 8.



558 ORIGISNIS

«Incensum in conspectu iao\ » Statuae vero et dona Deo

convenientia non ea sunt quae meclianici fabricant ;sed

quse a Dei verbo formata et expolita sunt intra nos : virtutes

videlicet, quibus imitamur « Primogenitum omnis creatu-

))r3e% » in quo justitiae , temperantiae , fortitudinis ,sapien-

tic^,pietatis et reliquarum virtutum exempla sunt. Quisqms

igitur verbo divino parens, temperantiam ,justitiam, for-

titudinem, sapientiam ,pietatem caeterasque virtutes sibi

comparavit, in eo sunt statua^, quibus persuasum nobis est

honorari debere omniumstatuarum exemplar ,

Dei invisi-

bilis imaginem , Unigenitum Deum. Sed et « qui expoliantes

»veterem hominem cum actibus suis et induentes novum ,

)) eum qui renovatur in agnitionem secundum imaginem ejus

))qui creavit iUum^ )) id assecuti sunt ut sint secundum

imaginem Creatoris, ii in se simulacra faciunt, quaha sum-

musDeus postulat. Verum ut inter simulacrorum artifices

alii opus admirabihter perficiunt , utPhidias et Polycletus

et pictores Zeuxis et Apelles; aUi imperfectius illis simula-

cra faciunt , ahi adhuc istis minus sunt periti ,et in summa

mao-nodiscrimine simulacra etimagines fiunt; sic sunt qui-

dam, qui summi Dei simulacra meHus et perfecte faciant;

ita ut Jupiter Olympius a Phidia fabrefactus ne comparari

quidem possit ad eum, qui secundum imaginem Dei crea-

toris constructus est. Omnibus vero quae in rebus creatis

sunt , longe perfectius simulacrum et excellentius in Salva-

tore nostro est qui dicit , Pater In me.

XVIII. Est etiam in singuhs justis , illum hac in re quoad

possunt imitantibus , simulacrum secundum imaginem

Conditoris : quod simulacrum eftormant , cum Deum puro

corde contemplantur , Deique imitatores fiunt. In summa

Christiani omnes altaria et simulacra extruere conantur,

cujusmodi a nobis exphcata sunt, non inanima et sensu

1 Psalm. cxi, , 2. -2 Coloss. i, i5. — Md. in, 9, 10.



CONTRA CliLSUM LIB. VIII. 53q

pnvala, non gulosoruni damonum rebus inanimis dedito-rum receptacula, sed idonea ad recipiendum Dei spiritumqui in diciis virtutum simulacris et anima ad imaginem

creatoris conformata tanquam in propriis inhahilat : sic et

Christi spiritus insidet suis , ut ita loquar, conformihus.

Atque ha^c docere volens Dei VerLum, Deum nobis exhi-bet ha^c justispollicenlem ; « Inhabitabo in illis et ambulaboMnter illos, eteroDeusillorum iiqueeruntpopulus meus^-»et Salvatorem

: « Si quis audierit verba mea, et fecerit ea

)>ego et patcr meus vcniemus ad illum, et mansionem apud« eum laciemus \ » Confcrat igilur, quisquis volucrit , altaria

,

de quibus scrmonem feci , cum altaribus de quibus Celsus;'

et simulacra in eorum qni summum Deum pie colunt ani-mis collocata, cum Phidiaj, Polycleti similiumque simula-cris; tum perspicue videbit hcec quidem inanima esse et in-

juriis

temporum obnoxia ; illa vero in immortali animapermanere, quamdiu ea in se permanere vultanima rationepraidita.

XIX. Nunc si templa templls comparari oportet, ut pro-bemus Celsi fautoribus minime nos abhorrere ab erigendistcmplis, qua) altaribus et simulacris a nobis expositis con-vcniant

,sed nolle

tantum inanima et mortua a^dificaretempla ilh, quiomnis vila auclorest; audiat qui vult quo-modo doccamur corpora nostra Dei esse templum \ et si quishbidine aut peccato Dei templum violaverit, cum disperdi-tum iri, ut vere impium in verum tcmplum. Omnium au-tem templorum hoc sensu acceptorum oplimum et pra3-

stantissimum fuit purum et sanctumSalvatoris nostri JcsuChristi corpus

: qui, cum nosset impios templo Dei

, qui inq)so erat, insidias parare posse, non ila tamen ut voluntasmsidiantium fulura esset fortior divinitate qua3 tcmplum

^^Cor. vr,iG.Levit.xxvr,i..-r.j,,,,^^^^^3 _. ;^ Cor m, x6,

17; VI, 19.



54o ORIGENIS

illud construxerat , dixit illis : « Solvite templum hoc et in

»tribus diebus excitabo illud. Hoc autem dicebat de tem

))plo corporis sui\ » Sed et Scriptura sacra , ubi resurrec-

tionis mysterium docet eos qui divinis sermonibus praebere

aures possunt divinas , ait destructum templum reaedifica-

tum iri lapidibus vivis iisque pretiosissimis. Quo indicat

unumquemque eorum ,qui verbo Dei eruditi in eadem pie-

tatis officia conspirant, pretiosum esse totius templi Dei la-

pidem. Quamobrem Petrus : « Vos autem , ln(juU , sedifica-

))minilapides vivi , domus spiritualis, sacerdotiumsanctum,

)) ofFerre spirituales hostias , acceptabiles Deo per Jesum

))Christum^; » et Paulus : « yEdificati super fundamentum

))Apostolorum et Prophetarum , ipso summo angulari la-

))pide Christo Jesu Domino nostro^ » Arcanum etiam hu-

jusmodi sensum habent Esaiae verba' quasi ad Jerusalem

directa. Hsec illa sunt : « Ecce prseparo tibi carbunculum

» lapidem tuum , et fundamenta tua sapphirum , et ponam

» jaspidem propugnacula tua et portas tuas lapides crystal-

» linos , et circuitum tuum lapides deslderabiles , et omnes

»fdios tuos doctos a Deo , et in multa pace pueros tuos , et

» in justitia aedificaberis ^.

XX. Igitur inter justos alii sunt carbunculus, aliisapphi-

rus, alii jaspis, alii crystallus , sicque omne electorum et

pretiosorum lapidum genus justi sunt. Quomodo autem in-

telligendi sint lapides,qutcnam eorum natura sit , ad quas

animas referri possit pretiosi lapidls nomen , non prae-

sentis temporis est explicare. Tantum oportuit paucis ad-

monere quo intellectu apud nos templa dicantur , et quid

unumillud templum Dei ex pretiosis lapidibus constructum

significet. Quemadmodum enim si singuli in suis quisque

urbibus propter vulgo recepta templa alios prae se contem-

^ Joan. II, 19, ar. 'i Prtr. ir , 5. - * Epbes. 11,20. - ^* Isai. r.iv

,

II , 12 ,i']

, 14.



CONTRA CELSUM LIB. VIII. ^Al

nerent,qui se pulchriora habere t^loriarentur

, ii suorumelegantiam descriherent ut ea quaj ahi habent , inferiora

esse arguerent; sic nos , iis qui nos criminantur quod Deumin templis sensus expertibus

adorari non oportere sentia-mus, ea qua) apud nos templa sant opponimus, et osten-

dimus iis qui non sunt et ipsi sensus expertes suisque diis

hac in re slmiles, nallam esse simulacra nostra inter et gen-tium simulacra comparationem; nec altaria et odoram^utanostra, ut sic loquar, cum iis qua) apud illas sunt, altarihus,

adipe et sanguine; nequeexposita a nobis templa conferri

posse cum deorum sensu prlvatorum lemplis, qua3 homi-

nes sensu vacui admirantur : qulppe quibus ne in mentemquidem venlt divinum esse sensum quo quls Deum sentlt

nec non slmulacra, templa , et altaria qu.^ Deo convenlunt!

Non igltur ab altarlbus, simulacris, et templls erigendls

propterea abhorremus, quod haec sit occultaj atque

arcancesocietatis tessera

, de qua inter nos conveniat ; sed qula

postquam per Jcsu doctrlnam invenlmus colendl Dei ratIo>.

nem,fuglmus quldquid vana pletatls specie implos fliclt

eosqul a cultuper Jesum Chrlstum constltuto recedunt(i).

Est enlm ille solus verltatls vla , ut qul vere dixit : « Ego sum))via, veritas , et vlta^ »

XXI. Jam videamus, qunc Cclsus postea de Deo dicat

et quoinodo nos hortetur ad utendum iis, qua) re quldem

veraidolls, aut, ut Ila loquar, daBmonlis oblala simt, sed

qua3 ipse,ignarus quld sit dlvinltas et qua^ slnt victima3 ilh

accepta^, sacras vlctiinas vocaverlt. Ejus verba slc habcnt

« Deus onmlum communis est , bonus , nulllus rei indigens,

«nulla invldia. Quld Igitur velat quln illl, qul ei maxlme

» consccrantur,festls publicis Inlerslnl -

? » Nescio quomodoin animuni Induxcrit, ex eo quod bonus , nullius rei indi-

* Joan. xrv, 6.

'^ VideD. Gtiillon, tom. rr, pai(. 362 et seqq.



54^ oaiGEisis

o-eiis , nulla invldia sit Deus , consequens esse ,ut qui maxi-

me illi devoti sunt , festis publicis intersint. Fateor equi •

deni ; ex eo quod Deus bonus , nullius rei indigus , nuliius-

que invidic^ sit capax , consequens esset festis publicis

interesse oportere , si probaretur nihil illa habere erro-

neum , et a Deum cognoscentibus constituta fuisse , tan-

quam cultus in iilum et pietatis sequeiam. Sin vero festa illa

pubhca, qua3 nonnisi nomine festa sunt, nidia ratione pro-

bari possunt divino cuitui esse consentanea , sed arguantur

figmentaessehominumqui iiiadatisquibusiibet occasionibus

propterquasdamhumanashistoriasinstituerunt,velquasdam

aquai aut terrse fructuum ex iiia nascentium proprietates

videantur exprimere, perspicuum est eos ,qui accurate co-

lere voiunt divinitatem , consentaneum quid rationi factu-

ros , si festis pubiicis non iriterfuerint. Festum enim , ut

puiclire quidam vel e Grsecis sapientibus dixit, « nihil est

» aiiud , quam officium facere *: » et sane festa vere iile ce-

lebrat ,qui suis officiis fungitur ,

qui orat perpetuo , qui

Deum suis invocando precibus incruentas nuiia intermis-

sione hostias offert. Quamobrem mihi videtur a Pauio ma-

gnificentissime dictum esse : « Dies observatis et menses

))et tempora et annos; timeo vos , ne forte sine causa labo-

)) raverim in vobis ^. )>

XXII. Hic si quis objiciet ea quce dominicis , Parasceves,

Paschatis, Pentecostes diebus apud nos fieri solent,- respon-

dendumest perfectum Ghristianum, qui verbis ,operibus

et cogitationibus cum Yerbo Dei suo natura Domino ver

satur , semper e'sse in ejus diebus , semper agere dies do-

minicas. Sed et qui semper se veram ad vitam praeparat,

qui abstinet ab hujus vitae voiuptatibus quibus muiti fal-

luntur, qui non carnis prudentiam aht, sed corpus suum

castigat et in servitutem redigit , ab iiio semper Parascevc

i TLucyd. lib. i. — 2 Gal. iv , 10, 1 1.



CONTRA CI<LSUM LIB. VIH. 5/3

celebratur *. Is etiam, qui cogitat Christum

, quod Paschanostrum est^ immolatum essc et manducanda VcrLi carnefcstum diem agi oportere

, semper Pascha, quod transltum

significat, celebrat; cogitatione , omni verbo

, omniqueopere ex hujus vita^ rebus ad Deum translens et ad ejus ci-

vitatem properans. PraBterea qui vcre' potest dicere ; « Si-

))mul resurrexlmus cum Ghrlsto^ ; et : Corresuscitavit et

» consedere fecit in coelestlbus In Christo '; » h semper est in

dlebus Pentecostes: praesertlm cum ascendens in coenacu-

lum, ut ApostoH ;Jesu, precibus et orationi vacat % ut di-

gnus vehementi illo splritu e coelo adveniente fiat% qui spi-

ritus vi sua delet in hominibus malitiam et quidquid ex Illa

nascltur; ut etlam dlgnus fiat, cul Deus ignejE hngu^e par^tem aliquam larglatur.

XXJII. Verum cum vulgus eorum qui credere vldentur,non sit ejusmodi

,sed aut nolit aut non possit omnes hujus-

modi dles festos agere, indlget senslbillbus rcbus qua^ mys-teriorum illorum memoriam renovent, ut ne prorsus ef-fluant. Haec opinor in anlmo habuisse Paulum, cum festumcertis diebus prae caeteris recurrens appellavityoar^m festr ;quidus verbis subindlcat vitam divino verbo semper con-sentaneamnon inpartefesti, sedin integro esseetnunquam

deficiente festo. Rursus igltur ex ils quaj de nostrls festis

dictasunt, consldera, an nostra , si cum publlcis ethnico-rumquefestisconfcrantur, non multo sanctiora sint illis

publicis in quibus prudentia carnis festum agens ad ebrie-tatem lasciviamque magno fertur Impetu. Longum essetnunc exponcre

,cur Dei lex doceat in festis dlcbus . panem

» aiWiclioms' edere et azymos panes cum lactucis agresti-

))bus%), et qua de causa dlcat, « Humlliate animas'' ves-

*iCor. XX, 27.-2 Id. V, 7.-5Coloss.ia, i. - ^ Ephes. ir, G.-5 Act

I, i3, 14. - <5ld. ir, 2, 3. - ' Coloss. ir, 10. - ^^Deaf. xvi, 3. - Og^^j'

xu, 8.



544 OFIIGKNIS

» tras * , » et si quid his est simile. Neque enim fieri potest ut

homo ex duplici parte constans et in quo « caro concupiscit

» adversus spiritum et spiritus adversus carnem ^, » totus

festum agat. Nam si spiritu festum agit , aflliget corpus quod

prudentia carnis impedit quominus cum spiritu festum agat

aut si festum agat secundum carnem festum agere secun-

dum spiritum non potest. Sed hnsc de festis dixisse satis in

praesentia sit.

XXIV. Jam videamus quibus verbis nos hortetur Celsus

ad utendum idolothytis, et ut sacrificiis puMicisintersimus

qua3 puLlicis infestis fieri solemne est. Sic ille : « Si nihil

»idola sunt, quid incommodi est pubhcis adesse conviviis?

» Sin daemones quidam sunt , dubio procul et hi Dei sunt

» quibus et credendum est , et htandum juxta leges ,et pre-

»ces ofFerendce ut propitii sint. » In ha^c operae pretium

fuerit totum illum locum primce ad Corinthios Epistolae le-

o-ere et exphcare' , ubi Paulus de idolothytis sermonem fa-

cit. Ilhc occupans istud , nihil esse in mundoidohim ,probat

quam noxium sit idolothytis uti , ostenditque iis qui ipsius

hac de re verba caperepossunt ,pejus quid homicidio facere

eum', quiidolothytorum fit particeps , cum suos fratres in-

terficlat ,propter quos Christus mortuus est. Deinde ponens

hostias mactari da^moniis ,planum facit socios fieri daemo-

niorum ,qui mensam diemoniorum participant ,

et fieri

non posse , ut idsm sit et mensa? Domini et mensae daemo-

niorum particeps. Quoniam vero hujus de hac re ad Co-

rinthios epistolce exphcatio tractatu iutegro opus haberet

qui hanc materiam pluribus enodaret , satis erunt nobis

pauca illa quai respondimus ,qua^que si quis perpenderit

iiiteliiget , etiamsi nihil idola sint , nihilominus perniciosum

esse pubhcis idolorum epulis vesci. Satis etiam a nobis pro-

batum est,quamvis da^mones quidam sint quibus hostise

^Levit. XVI, 29. 2Q.,];,t V, 17. ^ I Cor. viri,4, ii.



CONTRA CKLSUM LIIJ. vilf.

nôctam,,,.,

nos tamcn participcs illarum /lcri non doberc •

W-J.U qnKl n^cnsan. Donîni intc,.ctn,ens.„ d.,no no:

f

1,

r'"''

"""•'' cognoscin,us,ct proptcrea on.nia

acnnus nt scmper s.mus mcns.c Domi.n' participes omni<,. ,„odo ea.cn,„s nc mcns. d.monioru,i partieip^ZrAXV. Quon,am vc-o Indcm ait Ceisus , „ Dxmoncs dciêsse, at,ne adco illis crcdc„du,„, Ilta,.,;.„ ,, ^^"^^

» legum preccscp.e o/Torcndas csse ut p,.opitii sin : „ Zln-Jum cst eos qu. audi,.c volcnt, resmalas i„ Scriptur sa".-;n,na,„d,c, ad Deum pcrtincrc , utpote quas t , o d?no .nd,snas judieat. Qua dc causa Le 1^1^:1^;

I)c.hom,nes vocantnrS sed soli illi ,,ui Deo diâi su"

l'

<,uaIesc.-a„tMoyscs ct Elias', et si uis alius ,0,^^..;q>pellat„s estS aut similis fnit i.ûi sic «^^01^1«Ncr,uc ct,am omncs angeli dicunl,.r 4nn-oIi De: oZ a

^ Y'Angcli:

,ni autem ad vitia drifu, fa^S.al,ol, vocantur: q,iemadmod.,m hon.ines m.Ii 1..

peccati hlii pc,-ditionis, iniûitatis filii .:;:;,. 7,';:" an. ,g,tnr ex hominibus alii boni su„t, alii ,.,„

, ,„,f^'•^<Û.,, alnessc diaboH dica„tur. Sed ct e. ^n , ,,ah, )c, csse,

al,i dicnntnr esse moli : at d.„.onu,„ nullu .;.st <hsc.-.men,omn,.s

dicnnturesse mali. Falsum i. 'i,

"

<.n,.am„scssc,stud cp.od ait Colsus : «Si dxmoncs;.;. .^-unt clarun, cst eos ad D,.um pertinc,.o : „ ant

, roic

y.voI,.er,t, disc..imc„ ,p,od Angelos inter et homi le ^

stat.nmus, nnlla solida ..alione nili; vcl ,»vi ...,;- Tdiscrimen interd.moncs possc co..s i Q^TZ "^

potcst, d.mo..csad Deu.nnon per.ncct: s.t 'eTec en,m pr,necps eorum Dcus cst. sed Bec.|zcl,nl j"

'

XXVI. Ncq.,0 etiam est fides habenda d,-cmoniL..s, ou.n,

VJII,

35



5^6 ORIGENIS

vis adidCelsus nos hortetur : imomoriendumpotius ,quam

da^mortibus morem gerere, nec quidqiiam est quod potius

perferre non deLeat is, qui Deo credit. Sic neqae litandum

est dsemonibus. Non enim eis potest litari,qui mali sunt et

hominibus noxii. Praeterea ecquae sunt leges secundum

quas Gelsus vellet ut daemonibus litaremus? Si enim leges

intelligit in civitatibus constitutas; ostendat illas divinis le-

gibus consonare. Siu id non potest , cum plerumque sibi

invicem non consentiant multarum civitatum leges ,evi-

dens fit aut leges proprie non esse , aut esse improborum

leges quibus non parendum est : nam « oportet magis ole-

»direDeoquam hominibus*. » Procul etiam sit a noLis

istud Celsi consilium diceutis , orandos esse flannones. Huic

ne minimum quidem aures praebenda? sunt. SoU summo

Deo preces ferre oportet et unigenito et primogenito omnis

creaturse , Verbo Dei , et ab hoc postulandum, ut,post-

quam ad eum preces nostrcne pervenerunt , illas ipse tan-

quam sumus sacerdos perferat ad deum suum et Deum .

nostrum , ad patrem suum et patrem eorum qui vitam ex

Dei verbo componunt. Quemadmodum autem illos homi-

nes ,qui nos vellent vivendo suam nequitiam imitari ,

nec

uUi eorum faverent qui aUam ac ipsi sectareutur viam ,nol-

lemus habere beiievolos , quia haec eorum benevolentia nos

inimicos Deo faceret ,qui , ut videtur , non esset benevclus

hujusmodi homines benevolcs habere volentibus; sic qui

cognoscunt quae daemonum natura ,quae voluntas

,quai

maUtia sit , iUi nunquam da^monum benevolentiam sibi com-

parare voluerint.

XXYII. Neque enim, etiamsi non ipsis benevoU sint

do^

mones, quidquam ab ilUs pati possunt. Hos quippe custodit

summus Deus ipsorum pietati benevohis ,qui et divinos suos

Angelos eorum custodiae praeficit, quos custrdia dignos

* Act. V, ag.



C0NTR4 CELSUM Lijj. vill. 5/^

^

Wdet,

ut nihil illis d»mones noceant. Jam qui sibi summ„n!Deun. Wvolun, -eddidit. tun. sua pietate

, tuo, quod sus-ceperit Domuunu Jcsum magni consilii Dei AnKoluni' is

contentusDeiper Jesu.ChHstun, Lene.olentr, f.dem ^u n.hd passurus vel a toto d.monun. exercitu, dicere pos-

^.t.

. Do„,nus ,lIum,„atio mea et saivator meus, «uem ti-»n,eho Dom,„usprotectorvit.-en,e..

a quotrep dabo'D.cet et ,stud

: „ Si consistant adversum L castra , non i-»-eb,t cor meum'. . Atque ha=c in istud : „ Si dLmones»qu,dam sunt. p,.oculduLio et hi dei sunt, quiLus et cre-»dend.„n et htaudum est ex pr.scripto leguln

, p,-eces„.,e» offereudae ut Lenevoli sint. »

. 1ecesq je

XXVJII. Nunc ea qua, sequuntur recitemus ct rursus expendamus pro vi,-ibus. Sic loquitur : „ Si qua. patria, Je.es».l.svetantharumcevictima,umparticipes

rLl pro,.:,l

.absl,„e„dum etiam illis est on.uium anin.aiium es'u Quod.qmdem et Pythagor. placuit, qn. ejus erat in animam

.et.l.us organa .-everentia. Si. id quod aiunt. iiiis absti-

»nent,nemens.e d»monio.-um accumbaut, admiror il'o»rum sap,entiam, qui tandem animadverterunt se semper»cum da=mon,bus epulari, et tunc solum id fugiunt clZ

.v,ct,mammactatam vident. Et fruges quas edunt, i„,.„

»quo L, ,,nt. tructus qnos gustant. aqua ipsa quam hau»nunt. et aerquem resp.rant. nonne eorum singula a qui-»bnsdam da.mon,L„s accipiun., quibus singuTis ean.m»rernm cura ma,.da,a est ? » Hic ..escio quomodo cZ

onsequens v.sum fuerit, ut quos divit a quibusdam vic !

irns abst,nere patnoquodam inslitulo, ii o„.ni..m anima-

].um esn abstmere dcbeant. Neque hoc dicimus. qu iScnptura s.m.le quid nobis non snggercret : na.n ut „1 rfpunorem tut,oremq,.e vitam hortotur. ait : . Bonum cs.non n.anducare earnem, et non bibere vi„u,„

. „eque'n



fj/g ORir.HNIS

»q.io frater tuus offenditur*. « Et rursus : « Noli cibo tuo

), illuin perdere ,pro quo Christus mortuus est ' : » et iterum :

« Si esca scandalizat fratrem meum, non manducabo car-

»nem in cTternum, ne fratrem meumscandalizem^ »

XXIX. Sciendum tamen est Judaeos ,qui Moysis legem

inlelligi a se putant , id de cibis observare, ut >escantur

quidem illis quos puros esse existimant, ab impuris vero

abstineant ;prteterea ut nec ex animantis sanguine nec ex

pecude a feris dilaniata alim.entum sumant ,nec ex aMis

,de

quibus longusfieri sermo posset ac proinde hoc loco mi-

nime tempestivus : sed Jesus, cum vellet sua doctrina ad

puram pietatem omnes homines provocare, cavit ne diffi-

ciHores de cibis leges multos ex iis morarentur ,quorum

moribus corrigendis Christianismus prodesse posset. Unde

hcTC ejus documenta : « INon qucT intrant in os co'nquinant

)>hominem,sed quae procedunt ex ore. Nam quse in os in-

))trcant, inqult /m ventrem vadunt et in secessum emlttun-

)>tar; qucT autem procedunt de ore , sunt cogitcitionesmalcT

))qUcT nroferuntur, homicidia, adulteria ,fornxcationes

)) furta', falsa testimonia , blasphem'cT '.» Haec ct-am aitPau-,

lus:'

<c Esca nos non commendat Deo; neque enim si man-

,)ducaverimus,

abundabimus; neque si non manducaveri-

«mus, deficiemus^: » Quou-am vcro nonnihil obscuritatis

hÊC habebantnisi addereturexplicatio, visumest ApostoHs

Jesu, et Presbyters Antiochiae in unum congregatis, et

ut ipsi loquuntur ,Spiritui sancto % scribere ad eos

,qui ex

gentibus crediderant , ep-stolam ,quae vetaret tantum ex iis

rebusvesci. quarum, inquiebcnnt ,

abstinentia necessaria

erat. Sunt autem istcC, idolothyta, suffocatum et semguis.

XXX. Namque idolothytum dcTemoniis immolatur, et

hominem Dei non oportet menscT da3moniorum fieri parti-

iKom.xiv,.r.-Îbia. iS.-îCo,. vn. , i3. -MMoUh.xv, ii,

,,^ ig._5 I Cor. VTT., 8.- «Act. XV,28.

{



CONTRA CtLSUAI LIB. VIII. S/^i)

cipem. Ad suffocata quod attinet, cum sanguis ex eis non

cxpressus fuerit et sanguinem ferant alimentum esse daemo-

num qui partiLus ex illo exhalanlibus nutriuntur, illis in-

terdicit nohis Scriptura , ut ne nos damonum ciLo nutria-mur. Forlasse enim , si suffocatis vesceremur, quidam

hujusmodi spiritus eisdem nobiscum vescerentur. Jam vero

ex iis quai de suffocatis diximus, patet causa cur a sanguine

abstineamus. Neque ineptum fuerit, dum inhunc locum dis-

sero, meminisse pulcherrimi effati

, quod in Sexti sententiis

positum leguntetiam multi Christiani ; « Vesci, in(juit , ani-

wmanlibus, indifferens; abstinere , magls rationi consenta-

«neum. » Non igitur simpliciter propter patrium aliquod

inslitutum a victimis qua3 diis , aut heroibus, aut da^moni-

bus offerentur, abstinemus

, sed multis de causis, quarum

nonnullas atlulimus. Praeterea non est abstinendum ab om-mum animalium esu

,

quemadmodum ab omni vitio , et abus quae ex vitio procedunt. Non solum autem esu animan-

tium,sed quibuscumciue etiam cibis abstinendum esset , si

illorum usui adjunctum esset vitium aut quid ex vitio con-

sequens. Abstinendum cnim a ciborum usu, ad quem nos

aut guLnc aut voluptatis studium compelleret , sine proposito

sanitati corporis ejusque curationi consulendi.Neque verocensemus animam e corpore in corpus migrare, et eam ad

brutarum usque animanliuin condilionem dejici. Non i^-i-

lur,etiamsi interdum animantlbus abstinemus , earum car-

nes aversamur eadem ralione qua Pythagoras. Apud nosenim sola anima ratione praedita in honore habetur , et ejus

organa cum honore sepultune tiaduntur, ut n^bisconsti-iutum est. Neque enim decet aninice ratione parlicipis do--

micilium indccore et ubicumque projici , ut brulorumanimalium cadaver

: picesertim cum qui honorant corpusubi anima ratione pra^dita habitavit, ii persuasum habeanthunc honorem redundare in eum

, qui animam accepit pul^



55o oniGENis

chre usam bijjusmodi iiistrumeiito. Quomodo autem resur-

gant mortui; quale corpus induti veniant, haec supra paucis,

ut hujus scriptionis ratio postulabat, expbcavimus»

XXXl. Ponit postea Celsus id quod et Judaei et Cbris-

tiani una voce prsedicant , cum rationem reddentes cur ab

idolothytis abstineant , aiunt cimi daemonibus epulari non

debere eos, qui supremo Deo consecrantur. Quam in rem

affert qua3 retubmus. Nos cerle,quod spectat ad cibum po-

tumque, non abam cum dacmonibus epulandi rationem cog-

noscimus,quam cum comeduntur carnes quae in sacriflciis,

ut multi vocant , immobmtur , et Libitar vinum quod dae-

moniis libatum est : at Celsus cum da^mcnibus acumbi epubs

existimat , sive fruges edantur, sive quobliet modo bibatur

vinum , sive fructus gustentur, sive etiam aqua sola hauria-

tur; hoc ipsum ait esse epulari cum da^monibus. Addit ae-

rem ipsum,qui respiratur^ a quibusdam accipidaemonibus;

quandoquidem ilbim aeremanimantibus suppeditant daemo-

nes illi,qui aeri praesunt. Huic Celsi sententiae assentiatur

qui voluerit , et probet non Angelos Dei potius quam daemo-

nes, quorum genus omne malum est,

praedictis omnibus

moderandis praepositos esse. Nos vero dicimus sine pra^sidio

invisibilium , ut ita loquar , agricolarum aliorumque admi-

nistratorum,qui non solum terrae proventibus , sed etiam

aquae et aeri provident , terram non ea ferre quae natura

regi dicuntur , aquam in fontibus et fluviis ultro nascenti-

bus non irrigare et fluere , aerem non servari incorruptum

vitamque ipsum respirantibus non impertire ; sed adminis-

tratores illos invisibiles non dicimus esse daemones. Et , si-

quid audacter dicere oporteat, si quas hisce in rebus partes

habeant da^mones , dicemus iflis famem , arborum vitium-

que sterilitatem , immodicos calores , aeris corruptionem

ad perniciem fructibus aff^erendam mortemque interdum

animantibus et pestem hominibus inferendam tribui opor-



COiMIlA CELSUM LIB. VIII. 55

lerc \ Uvnnn oiiininm auclores sunl daemones \ qui tanquamcaniifices divino quodam judicio accipiunt aliquando liEec

omnia faciendi poleslatem , sive ad homines, qui se totos

vitiorum collnvioni dediderunt, convertendos; sive ad par-

ticeps rationis gcnus exercendum ; ut qui hisce in calami-tatibus pietalem servant, nec inde deteriores fiunt, sic tan-dem spectaioribus tam invisibilibus quam visibilibus

, quieorum habitum non videbant, manifesti fiant ; qui Verocontra se habent et intus vitia occultant , ilh, quales sint,

calamitalibus prodantur, tumque et se ipsi senliant, etspectatoribus

,ut sic loquar , manifesti fiant.

XXXU. Testalur autem Psaltes tristiora incommoda di-vino juilicio a malis quibusdam Angelis importari. « Misit in»eos ,mquit

,iram indignationis sua3, indignationemetiram

»et tribulationem, in.missionem per Angelos malos \ ,, An

autem quid aHud praeter ha:c fiat, cum licentiam accipiuntda^mones, qui quidem hasc semper facere volunt, at nonsemper possunt

,quia prTdiibentur, expendat ille qui, quan-

tum humana fert natura, potest intelligere quo divino judi-cio multa; anima^, relicto corpore

, per vias acervatim cur-rant

,quoe certam ad mortem perducunt \ Magna enim sunt

Dei judicia \ et propter eorum magnitudinem illa corporiilligata mens non potest assequi '

: unde cum difficilia ex-phcatu sunt, tum ab imperitis animabus ne minimum qui-dem poss.mt inlelligi. Atque hinc fit ut temerarii quidamhacc ignorantes, temerario in divinitatem inipelu invehan-tur, sicqueimpias augeant opiniones qufe providentiam tol-lunt.

Nonigitur a drcmonibus accipimus quidquid in usumhujus vit.T cedit

, nos pra^sertim qui his rebus ea qua par estratione uti didicimus. Neque cmn dfcmonibus epulanturqui frugibus

,vino

,aiborum fructibus , aqua , et aere fruun-

UW.xvu, I.. 2M,i,b. ,„^^8.. ^Psalm. LXTn,4o. - *S.nivii, I. — 5psj,). XXX

, ;.

*'



552 oniGiims

tur; sed polliis cuiii divinis Angelis, quibus horum omniunfi

cura iwandaia est, quique veluti vocantur ad mensam pii

honiinis, obsequentis sermoni qui docet : « Sive manduca-

» tis^ sive bibilis , sivc quid aliud facitis , omnia in gloriam

«Dei facite \ ))Et rursus alio in loco scriptum est : « Omnia

))in nomine Dei facite^. )) Ergo cum in gloriam Dei mandu-

camus , bibimus , respiramus , et in omnibus rationi pare-

mus , nullo cum daemone , sed cum divinis AngeHs epula-

mur. Nam omnis creatura Dei bonaest «et nihil rejiciendum

» quod cum gratiarum actionepercipitur : sanctificaturenii»

«per verbum Dei et oratioi;tem \ d Atqui ncc bona esset,.

nec posset sanctiflcari , si horum cura, ut putat Celsus,

dai^monibus fuisset commissa.

XXXIII. Ex his palam est )am a nobis occursum esseiis,.

qua? postea dicit his ipsis verbis : « Aut igitur non vivendumr

» omnino , nec in hanc vitam veniendum est , aut venientem

»his conditionibus oportet da^monibus, qui terrenis rcbus

» priesunt ,gratias agere,primitias et preces

,quamdiuvive-

» mus , ofTerre , ut illos beneficos experiamur. » Vivendum

certe nobis et ex Verbi Dei prnescripto vivendum ,quantum

possibile est et quantum ex illius pra^scripto vivere datur,

Datur autem , cum sive manducemus , sive bibamus, om-

nia in gloriam Dei facimus : neque etiam recusandum no-

bis est uti rebus propter nos creatis, gratias agendo Crea-

tori. Atque his potius conditionibus,quam eis, quibusCel-

sus existimat , Deus nos in hanc vitam produxit. Nec sane

•daimonibus, sed summo Deo subditi sumus per Jesum

Christum ,qui nos ad illum adduxit. Neque vero ex Dei le-

gibus ullus diemon rebus tcrrenis pra^sidet; sed pro sua im-

pietate quaedam fortasse sibi elegerunt loca ubi nulla estDei

vitoequeDeo acceptae cognitio , aut ubi multi sunt divinita-

lis hostes : forte etiam quoniam digfii sunt qui malis prce-

iColoss. iri, 17. 2 j (\,i.^ X, 3i. - ' 1 TiiK. IV, 4 ,

f).



COMnA CELSUM LIB. VIII. 555

sint, cosffuc piiniant, Verbiim qi.od regit omnia dedit illij^

in cos principatum, qui vitii potius f|uam Dci impcrio se

ipsi suLdidcrunt. Celsus igiturea de causa, ut Deum igno-

rans,gratias daemonibus agat; nos qui hujus universilatis

Conditori gratias agimus, cum prccibus ct gratiarum ac-tione oblatos cdimus panes qui proptcr oralionem fiunt cor-pus quoddam sanctum quod sano proposito manducantibussanctilalcm largitur.

XXXIV. Primitias quoque dacmonibus offcrre vult Cel-^

sus,

at nos illi

qui dixit :

«Cerminet terra Iierbam foeni fa-

)>cicntem semcn sccundum gcnus et secundum similitudi-

)>ncm,et lignum fructifcrum facicns fructum, cujus semen

))in semetipso sit secundum gcnus super tcrram \ ;, Cuiautem primitias damus

, eidem fcrimus prcces , « habcn-))tes pontiliccm magnum, qui penctravit ccelos, Jesum Fi^

)) hum Dei

\et hanc tencmus

confcssionem ))per totam vitamquia beneficum experimm^ Deum et Uhigenitum ejus quinobis in Jesu conspicuum se pricbuit. Quod si etiam magnonumcro cupimus esse

, quos benehcos nobis volumus,

doccnuir, « dccics millies centena millia assistcre ci , et

))millia milhum ministrare ci \ )) Nam hi ceu cognatos ct

amicos videntcs cos, qui ipsorum in Dcumpictatem a^mu^lantur ac Dciim invocant ritcquc illum precantur, corum

saluti collaborant, illis apparcnt, putanlquc sui csse oIHcii

ilhs obsequium pra,^stare et quasi cx compacto venire adbencficia salutcmque cis conciliandam

, qui Deum orautcui ct ipsi prcces offcrunt. « Sunt enim omncs administra-))torii spiritus iii ministcrium missi proplcr cos qui liiE-

J)reditatcm capiunt salutis^ )) Dicant crgo sapicntes Gra^cihumanam animam statim ab ortu dc-emonum ditioni essesubditam; nos Jcsus docuit ne minimos quidem eorum quim Ecclcsia sunt

, conlcmncndos esse : quia « angeli corumKicn.r, M. ni..lM-.,v,,4. -:M).u.. vrr, .o. MlelM..,^.



554 ORIGENIS

» Incjait, semper vldent fticiem Patris mei qui in coelis est *. »

Et Propheta : « Castra metabitur angelus Domini in circuitu

timentium eum , et eripiet eos ^ » Itaque iie nos quidem in-

ficiamur multos esse ih terra daemones; at eos esse et po-

testatem in malos habere propter eorum mahtiam conten-

dimus; nihil vero posse in eos qui « induerunt armaluram

))Dei% ))et robm^ acceperunt ad(( standum adversus insidias

wDiaboh , )) quiquc se ad pugnandum cum daemojiibus exer-

cent , idque quia norunt « non esse nobis colluctationem ad-

)) versus carnem et sanguinem , sed adversus principes , ad-

))versus potestates , adversus mundi rectores tenebrarum

)) ScecuHhujus , adversus spirituaha nequitiaein coelestibus \ »

XXXV. Nuncaha Celsi verba perpendamus. «Persarum,

» imjait, aut Romanorum regis Satrapa , aut Praeses , aut Im-

»perator, aut Procurator, aut etiam quibus minor ditio

» cura , aut ministerium commissum est; ilH graves poenas

»repetere poterunt si negligantur; et aeris ilH terraeque Sa-

» trapae et Administratores poenas leves repetent contume-

»His onerati ? » Vide quomodo summi Dei Satrapas, Praesi- ^

des, Imperatores, Procuratores, et aHos quibus minor di- J

tio, cura , aut ministerium committitur, inducat gravem

humano more poenam repetentes ex iis, a quibus injuria

affecti sunt : non advertens ne sapientem quidem hominem

veHe cuiquam nocere; sed quantum potest, id agere ut

conversos ad bonam frugem revocet etiam eos a quibus ac-

ceperit injuriam : nisi forte Lycurgo Lacedoemoniorum le-

2:islatore et Zenone Cittiensi deteriores ihi sunt summi Dei

Satrapse, Praesides et Imperatores de quibus Celsus. Nam

Lycurgus , cum in sua potestate haberet hominem qui ipsi

oculuin effoderat, non sohmi non ultus est , sed illum sa-

lubribus monitis incantare non desiit , donec philosophiae

operam dare persuasit. Et Zeno dicenti : « Dispeream ni^

i Malth. XVIII, lo. — 2 Psalra.xxxni, 8.— ^Ephes. vi, ii. — *Il)id. I2.J



CONTKA CKLSUM LIH. VIII. 555

» in.him llLi ,!cdcrc; ,. ,c.s,.oi,dit : „ Kt ego , ni luil.i tc ami-

»cu.n feccro. .Nccdum lo,,„or de ii.,qui ad Jcsu doctrinamlormat, .studaudierunl: «Diligitc ini.nicos ve.<;tros, et orate

»l.ropcrscquentibus vos , ut sitis (ilii Patris vestri ,,ui i„.ca^lis cst qui solem suum oriri fi,cit su,,er Lonos ct ma-» os, et plu.t super justos et injustos '. ,Et in Propheticisc!o,,,.,,s sic loquitur justus : . Domine Deus meus , si feci»'sl.Kl, s. est iniquitas in manibus nieis, si .eddidi retri-»Luent.l,us mihi n.ala

, ,lecidan, utique ab inin.icis meis»man,s. Pcr.sequalur

ini.,.icus a.,imam meam, et compre-» liendat

,et coiiculcet in lcrra vilarn menm \ »

XXXVI. Neque ve,o Angoli, q,.i Dei s„.,t veri satrapspr.'es.dcs i.„j,cratorcs et ,..-ocu,atorcs, mala i,.fcrunt, utl>i,latCclsus, i,s a quibus o,ta ipsiscst injuria. Quod si qui-dam d;cmones

,quos in animo habuit et Celsus

, mala infe-runt, .d fac.unt ut mali,

nec accepta a Deo ulla satrapia«ut ,mpc.-.oa,.t procratione. Atque etiam eos L-edunt cuise ilhs subjicunt atquc submiltunt quasi dominis. Hi„c..t v.dct..r, accidit uf qui cibis ,,cr leges locorum vetitis..lu..l.,r, s, .Kxmonibus illis subdili sunt, po^nas dcnt; si„suL illis non sint, ncc loci d.xmonio .sc submisc.-int

, solutia pa.narum mctu d:c,n,M.ia illa valc-e

jube.mt; q,.anquams, al„s aharum rernm ignorantia se subjecerunt, illorum

ultioni obno.Kii sint. Sed Cl.ristianus, vcrus inquam Chris-t.a„..s

,qu. soli.,s Dci Vcrbique ejus hnpcrio sc subdit , cura

d.-emon,bus pr.-eslantior sit , nihil a d.Tmoniis ,,ali potcst.Cup.s re. causa est, quia ,, castramctabitur Angch.s Domini»... c.rc...tn timentiun. cum et eripiet

cos', ef ej„s An.e-»l.is, ,/„, semper vidcl faciem Patris co^lestis >, „ cjus nrc

ces per solu.n sace.dotem mag„um .scm,,er universorumDeo ollerl, et ,pse precatur cum eo , cujus ipsi comu.issa

XVIIt , I



556 ORIGEMS

cura est. Ne igitur nos inanibus larvis terrefaciat Celsus

minitans nos dcnemonibus,quos nihili ducimus , luituros

pcenas. Nihil enim spreti dsemones nocere possunt nobis

qui consecrati sumus ilH qui solus omnes suo auxilio dig-

nos adjuvare potest,quique prc-eterea suos piis in illum An-

gelos pr^ficit , ut nec adversarii AngeH , nec eorum prin-

ceps , vocatus hajus scBcuU princeps \ facere quidquam pos-

sint adversus eos,qui Deo consecrati sunt.

XXXVII. Deinde^ obHtus loqui se Christianis, qui soH

Deo per Jesum suppHcant , aHoruro placita miscet et absurde

Christianis ascribit: « Si quis iHos barbaris, in(]uit ,nomini-

))bus appeHaverit, potestatem habebunt; nuHam vero ,si

))gr2ece aut latine. »Ostendat enim ecquem ut auxiHo nobis

sit invocantes barbaro nomine appeUemus : et frustra hoec

a Celso nobis objectari persuasum ei sit qui consideravit

reHquos Christicanos inter precandum ne iis quidem vocibus

uti qufe divinis in Scripturis positae Deum proprio nomine

desio-nant ; sed GrcTSCOs graece , Romanos latine ,et sic sin-

gulas gentes Deum propria HnguapreCari et laudes ejus pro

viribus concelebrare ; omnium vero Hnguarum Dominum

exaudire quacumque Hngua precamur, quasi una, ut ita lo-

quar, vox quantum ad significata diversis Hnguis exprima-

tur. Neque enim Deus ex eorum numero est, qui barba-

ram aut grsecam Hnguam sortiti caeteras ignorant ,nihdque

curant eos qui aHis Hnguis loquuntur.

XXXYIII. Postea ,quod aut ex nemine Christiano aut

ex vulf^ari quopiam impio et imperito audivit , ait Christia-

nos dicere : « Ecce accedens ad Jovis aut ApoHinis aut cu-

)) jusHbet aherius dei simulacrum,

contumeHis iUud lacesso

» alapisque ca^do , nec tfimen ulciscitur. » Nescio videlicet m

lege Divina legi inter aha hanc prohibitionem : « Diis non

1 Joan. XIV , 3o.

2 Viile I). Gaillon, tom. ix,pag. 265 et seqq.



CONTRA CELSUM LIB. VIII. oSy

»detrahcs*, ))ut iic os nostrum nssucscat cuiquam mr;Icdi-

cere : quippc qui audicrimus : « Bcncdicltect nolite malcdi-

» cere % » ct didiccrimus quia « malcdici rcgnum Dci non pos-

))sidebiuit \ )) Et quis inter nos ita insanus cst ut Iktc dicat

nec vidcat nihil hujusmodi injurias proclcssc adevcllcndam

quae dc diis concepta cst , opinionem? cum fucrint homincs

qui,licet omnino Deum non agnoscerent et Providentiam

tollerent, et perniciosis impiisque dogmatis ortum dederint

sectis quorumdam qui Philosophi habentur, nihil tamen eo-

rum passi sunt qu.x vulgus mala judicat, nec qui corum

dogmatibus adhajscrunt : imo dilescunt, etsani corpore sunt,

Quanquam si detrimentum in illis quaeras , videbis cos vere

detrimentum passos. Nam quod majus dctrimentum est

quam ex mundi conditione non intelligcre Conditorem ?

Ecqua) miscrla pcjor, quam ceca mente esse et non videre

mentium omnium opificem ct patrcm ?

XXXIX. Postquam cjusmodi verba Chrlstianis, qulbus

minimeconveniunt, per calumniam tribuit, sibi ipsedefen-

sionem parasse putat, sed qune ludicrum est potlus quamdefensi, cum tanquam nos alloquens : « Non vldcs, Inqult

»0 bonc! cssc etiam qui tuum dacmonem non modo coram

»contumcIiis oneret , sed etiam ex omni terra marique ex-

»pellat, et te quasi slmulacrum illi consecratum vincidls

»constringat, trahat ad suppllclum , et cruci afligat; nec

»daemon ille tamcn , aiit quemadmodum loquerls, IIIc Dcl

»FiIIus ex Isto poenas rcpctat ? )) Qiia) quldem dcfcnslo lo-

cum haberct, sl, quos nobis scrmoucs ascribit , iis utere-

mur:

quanquam ncc tum vera diccrct, ciuii Dci filium ap-

pellet da?moncm. Ex nobis igltur, qui dannones onmcs dl-

cimus cssc nfalos, qui tot homincs ad Deuui convcrtlt, non

ille daemon est, scd Dcus Verbumct Dci Fillus : at Cclsus,

qui malos a sc damoncs agnosci nullibi significavlt , nesclo

lUod. xxd , 28. — "^ Kom. xir, 14. — ", Ca^^.^ y. j,.



558 ORIGENIS

quomodo sui immemor Jesum daemonem nominet. CcCte-

rum poenae impiis intentatae accident aliquando iis,qui post

remedia omnia quge detrectarunt , in malitia , ut ita dicam

insanaLili deprehendentur.

XL. Et nos quidem cum sermonem de poenis facimus,

multos hac de poenis doctrina a peccatis avertimus; sed

quid ille, quem Celsus Apoliinis aul Jovis sacerdotem dicit,

respondeat , consideremus.

Seroj Inqait , molunt Dcorum molae. . .

et,

In iiatos natorum et qui nascenturab illis.

Vide quanto istud pra^stet : « Non occidentur patres pro fi-

»Iiis, nec fdii pro palribus , sed unusquisque pro peccato

» suo morietur \ » Et hoc : « Comedentis uvam acerbam , ob-

»stupescent dentes ejus^ «Item illud : « Filius non portabit

» iniquitatem patris , et pater non portabit iniquitatem fdii

»justitia justi super eum erit , et impietas impii erit super

»eum \ » Quod si quis dixerit huic oraculo :

In nalos natornm et qui niscenlur ab illis,

simile esse istud : « Qui reddit peccata patrum in fdios , in

»

tertiam et quartam generationem eorum qui me oderint''

:

discat ex Ezechiele parabolam esse, qua reprehendit dicen-

tes : « Patres comederunt uvam acerbam , et dentes iiliorum

» obstupescant \ » Unde subsequitur : « Vivo ego, dicit Do-

wminus, ni quisque suo ipsius peccato morietur. »Quid au-

tem parabola de peccatis usque ad tertiam et quartam ge-

nerationem reddendissignificet , pncsentis temporis non est

explicare.

XLI. Post haec anicularum more convitians : «Tu , in(}uit,

1 Dmt. XXIV, i5. — 2 Jt.-.ein. xxxr , 3o. — 3 Ezedi. xvxii, ao. — ^ Exoil

XX, V. - 5 r.zecb. xvirr, 2,3,4.



CONTRA CKLSUM LIR. vni. 55^.

«malerllcis illorum simulacris eaque ludibrio Iiabcs : qui si

» Baccho ipsi aut Ifcrculi pra^seuti convitiatus esses , fortasse

»Iafctus non discessisses. Sed qui praeseutem luum Deum«distenderunt suppliciisque cruciaverunt , ii

ob ejusmodi«facinus niiiil mali passi sunt, sed neque lon-o post illo

«tempore. Quid novi ab illo tempore accidit quod fldetn

» faciat eum uon imposlorem homineni , sed /ilium Dei esse ?

))IIIe ipse, qui fdium miserat ut qu^edam annuntiaret , eum«postsa ita crudeliter excruciatum ut una cum ipso man-))data perieriut, neglexit, et tot elapsis Sccculis

jam non-))dcmi expergiscilur. Ecquis tam inhumanus pater? Sedwenini, inquis,non contumeliis afTeclusest, nisi quia for-

))tasse voluit. At quos proscindis injuriis ; illos etiam dicere

Wicet sic traclari velle, et piopterea iujurias a^quo animo

))toIerare. Nam paria paribusconferre optimum. Quanquam))ini conviciatorem severe puniunt, qui idcirco aut fugit et

))Iatitat, aut captus ad supplicium protrahitur. » Ad ha^c

respondeo maledicere nos nemini. Scimus enim « maledicos

))Dei regnum non possessuros esse \ » et leginius : « Orale

))pro execrantibus vos ''

: » et « Benedicile et nolite maledi->

»cere\ «Notum nobis est et istud : « Maledicimur et bene-

))dicimus''. » Et quidem si convitium quamdam habet vin-

dicta3 rationein ei qui iiijuria afteclus vidctur, nec hancnobis permittit Verbuin Dei

, quanlo minus maledicere

^oportet, c(im id facere magna stultitia est ? .i^.que aulemstultum est maledicere lapidi , aul auro, aut argenlo versis

in formam, quam, qui procul sunt a divinitate , Deorumesse existimant. Neque etiam inanima simulacra ludibrio

habemus, sed eos, qui cultum illis tribuunt. Sed neque, si

quidam diemones quibusdam simulacris insunt, quorun/al-

ter Bacchus,alter llercides pulelur, illis convitium faci-

mus. Hoc onim cum inutileest, tun. aniinam mausuetam,

*I Cor. vr, ro. -2-\Lilt:i. v,44. — 3j^^,„^^„^ ^^.,

^ ^^^ ^^^ ^^



56o ORIGENIS

pacificam , tranquillamque dedecet , cum didiccrit nemini ,

quantumcumque malus sit , conviciari oportere , sivc homo i

sit , sive daemon.

XLII. Nescio auiem quomodo Celsus imprudens eo pro-

lapsus sit, ut quos paulo ante daemones aut deos laudibus

extukrat, eos nunc revera pessimos esse ostendat, ut qui

puniant vindict.ne studio potius,quam corrigendi animo , si

quis illis conviciatur. Ait enim : « Qui si Baccho ipsi aut Her-

» culi pracsenti convitiatus esses , fortasse non L-etus disces-

»sisses. »Qui voluerit explicet quomodo absens quidpiam

audire possit; cur absit aliquando , aliquando adsit , et quid

negotii urgeat daemones ut e loco in locam transmigrent.

Post haec existimans corpus Jesu distentum et cruciatum ,

non autem ejus divinitatem a nobis Deum dici , scd proDeo

habitum fuisse qnando distendebatur et cruciabalur, r.it :

« Sed qui proesenlem tuum Deum dlstenderunt suppliciis-

»que cruciaverunt , ob ejusmodi facinus nihil mah passi

»sunt. » Cum vero plura jam de iis quae Jesus ut homopas-

sus est , disseruerimus , hac de re nunc tacere hbet , ne ea-

dem sajpius iterare videamur. Quoniam vero ait* : « Neque

wlougo post tempore quidquam niaU passos esse qui Jesum

»suppHcio affeceruat, » iiU et omnibus discendi cupidis os-

iendemus urbem iUam , ubi JudcEorum populus Jesum

cruci afUgi postulavit his clamoribus : Crucifige , cruclfige

cum ! et latronem seditionis et ca^dis reum proptereaque

conjectum in carcerem dimitti praeoptavit , Jesum vero per

invidiam traditum cracifigi , non diu post obsidione cinc-

tam , et muho tempore expugnatam ita fuisse , ut a funda-

mentis eversa et deserta fuerit. Nam Deus hujus loci inco-

las judicavit indignos, qui vel communem vitam viverent :

quanquam , ut quid incredibile dicam , iUis pepercit, cum

inimicis tradidit; quippequos videret nuUa re revocari posse

A Vide D. Guillon, lom. n, pag. 7 56 el seqri.



CONTIIA CEL8UM Llli. VIII.5(5 ^

ad saniorem vilam, et in dies mio.,-c ..> ^ •

cere. Aique horum malorum illis causa fuit san.uis Jesuper eorum msidins effusus in terrim nn^plius

reosr,nf; r • •

' ^"^ ""^" P^^"'^ am-iius

reos tdnli iacmoris sustinere.

XL/JJ. Novimi iiritur py nnr^ T«.

.>;^:^ -n i i- ^ ^ *^^^"^^ P^ssus est, et illud ar-

tem,quocl erga Chnst.anum populum accidit , «,.i re,lteet ,•-. snnul ortu. fuisse videtu. Novu™ e ilu;!: 'aJei ioedcriljus a eni emni ^,,; n •

^

paHe. Habe>.ant..ui" :1 ,:: ^^ rrTT''''"^d.vina .uadan, vi.tutc a^plecti veritate:. Ho pV êatr"

™post.,.,s ho.inis, sed Dei est opus. qui.Z^X^Zum

,quod ni Jesu erat mkJt ..f : • .

t.arent. Quod h,c sa.va supplicia passus est genero.i.sioê Itmansuet.ss,me.id quide.n eorum

, qui eumînjus" rlierunt,

arg.nt crudelitatem, sed h.c snppliciorul pe1

'

Mo De mandat.s perniciem non attnlit, sed illa ut^tn.quar .n hominu.n cognitionen, addnxit : idVuod Jedocut his verLis: . Nisi granum n-nn,en,i caZ L terr'»mortuum fucrit insnm c^l

"âuens in terram

.ru»i.. m,,i,u ; frZ 1™ ,"':' •".'»" •""--

p ,e rr. '"T"""'--°'"•-' "' H..,..-

:;,;

;~ .::L!Tr:,;; r,,;r!;,i"""°" ""- -

r.r::^::-"'''"^-™-™-'»-

q... ..mnlacra iuju.iis inhono,.ant : . <)uo. ,„I»contun>eIiis, illos etiam dicere licet^ T,',.

'

' T'"''».>^ptereain,rias.,uo

ani.no .rr:N::::-;i:

VIII.

36



50 '2OMGENIS

»conferre, optlmiim. Qiianqaam illi conviciatorem severe

»puniunt ,

qui idcirco fugit et latitat , aut captus ad suppli-

)) cium trahitur. » Daimones igitur Christianos ulcisci pu-

tant non quia conviciantur, sed quia ipsos e simulacris et

humanis tam corporibus quam animis expellunt. Quamvis

enim rem non Intelligeret , hoc loco tamen verum quid dixit.

Verum enim est animas tum eorum qui Ghristianos condem-

nant, tum eorum qui illos produnt, tum denique eorum qui

iUis bellum indicere gloriantur, malis dsemonibus esse re-

fertas.

XLIV. Sed cum anima? eorum qui Christianismi causa

moriuntur magnaque cum gloria corpus relinquunt, potes-

tatem daemonum frangerent, insidiasque hominibus ab eis

comparatas irritas redderent, eam ob rem, opinor, da^mo-

nes experientia docti se a martyribus veritatis vinci et su-

perari , rursus vindicta uti timuerunt. Atque ita , donec mo-

lestiarum quas perpessi sunt obliviscantur , probabile est

Christianis cum hoc mundo pacem esse futuram. Postquam

autem colleo-erint potestatem , et nequitia occsecati rursus

ulcisci se volent etChristianosinsectari; rursus profllgabun-

tur , rursus anlmse piorum ,qui pietatis causa corpus exuent

MaU exercitum debeUabunt. Ego autem opinor daemones

qula sentlunt suam potestatem ab lis pessumdari qul vlcto-

res mortl occumbunt , iUos vero qul poenis superatl cultum

verl Deiejurant, in Ipsorum dltlonem venlre, Idcirco cum

Chrlstlanis manus conserere : qulppe qul Ulorum confes-i

sione torquentur, abnegatlone recreantur. Atque hujus rei

vestigia videre est in ipsls judlcibus qui , cum Chrlstiani con-

tumeUas et tormenta magno animo perferunt, summoperei

dolent ; trlumphant vero , cum Chrlstlanus succumblt. Ne-

que id faciunt sensu ejus quam vocant humanltatis. Per-j

spectum enim habent etiamsl eorum qul vlctl sunt Unguaj

juraverit, eorum tamen mentem esse injuratam. Atque hc-ecj



CONTnA CELSDM I.IB. VIII. 5(53

in ista Celsi verba: « Quanquam illi conviciatorem severe

«punmnt, qui idcirco fugit et latilat, aut captus ad suppli-»c.um trahitur. » Quod si Christianus aliquis fugit, „on

metu fug,t , sed ut magislri pra^cepto pareat, et aliorum sa-tuti sanum se et incolumem servet.

XLV. Jam qua^ sequuntur videamus : sic haLent. „ Ouid»opus est recensere oracula, qua, aut prophet» aut pro-«phetides, aut ah, sive viri sive fcemin* numine afllatafdi-» vma voce reddiderunt ? quot mirifica ex adytis ipsis audita»sunt

quanta ns qui victimis et hostiis utehantur detecta» sunt ? quot ex aliis prodigialibus signis innotuerunt ? Oui-«busdam eliam manifesta, se species deorum obtulerunt»PIena tota vita est hujusmodi exemplis. Quot urbes moni-»t.s oraculorum condita;. quot morbis et fame liberatJe»quot .Ilorum neglectu aut oblivione misere corruerunt P

»Quot deductecoloni» sunt et eorum jussa capessentes

»florueru„t? Quot principes, quot privati eam ob causam

»adversa secunda-ve fortuna usi sunt?Quot liberis carentes» obt.„uerunt quod petebant ? Quot da^monum ira= subtracti»su„tP quot mutilatis membra restituta sunt? quot su» in»templa .rreverentia, poe.,as dederunt, alii quidem mente» excdentes

,

alii qua. fecerantconfilenles, alii sibi ipsi mor» lem conscscentes; afii morbis insanabilibuscorrepti PPue

. runt et.am quos terrifica vox ex adytis erumpens interfice-» ret.

»Nesco quomodo Celsus ha;c proferat quasi de illorum

ventate constaret;qua. vero prodigia aut de Jud^is

, aut deJesu ejusque discipulis nobis scripto tradita sunt, ea pro fa-bu .s habeat. Cur enim nostra non

essent vera ? Cir c,u«Celsus recenset fabulosa figmenta no,. essent ? Certe illis ohiosophorum Gra.corum secta=

, ut Democriti, Epicuri , Aris-

totehs, nullam adjunxerunt fidem : forsilan nost.-is ob evide„t,a.„ creditura,

,si in Moysen aut p..ophetas qui prodi.ia

leceruut,aut Jesum ipsum iiicidissenl.



5(J4ORIGENIS

XLVI. AcPythiaqaidem narraturcorrumpi se permisisse

utoraculaederet :atnostriProphetaenonsolumsuitemporis,

sed etiam consequentium temporum hominibus admirationi

fuere ob eorum qucê dicebant evidentiam. Nam ex eorum

oracuhs et urbes conditse sunt, et hominibus restituta sa-

nitas est , et cessarunt fames ; sed et tota Judaeorum gens ex

ô-ypto in Paljestinam veluti colonia deducta est*; quae qui-

dem gens donec Dei mandatis morem gessit ,felix fuit

;cum

ab iliis discessit, poenituit. Quid meniorem oportet quot

principes et privatos Scripturarum historia reprcxsentet, qui

prospera infausta-ve fortuna usi sunt prout prophetiarum aut

observantes aut negllgentes fuerunt? Quod sietiam de libe-

rorumorbitatedicendum est quamquidam moleste ferentes

precibus ab imiversorum condltore impetrarunt ut patres

aut matres fierent, legatur Abraham Sarc-eque historia ex

quibus jam decrepitis natus est Isaac totius JudcTeorum gen-

tis pater, et aUorum prccter istos^ Legantur et quie de Eze-

chia prodlta sunt ,qui non morbo sohmi hberatus est

,ut

Isaias priedixerat , sed etiam fidenter dixit : « Posthac pro-

«creabo hberos qui annuntiabunt justitiam tuam^ ))Et in

quarto Regum ' muher illa, qucê Ehsaeumexceperat, EHsffii

precibus facta est mater, id quod propheta iUe Dei gratia

prffinuntiaverat. Innumeri quoque homines membris mutih

acceperant a Jesu sanitatem ': et ahi ,

qui Judaeorum cul-

tum violarein lemplo ausi fuerant ,quas poenas luerint

referunt Macchabaeorum hbri \

LXVIL At enim dixerint Graeci fabulosa haec esse ,quan-

quam vera esse integrae duae gentes testantur. Cur vero fa-

bulce non essent potius, quae Graeci narrant, quam ista?

Quod si quis , ne nuUa caasa probare sua et ahena respuere

1 Exod. III ,8.-2 Gen. xvn, 19 ; xxx , 17, 22. — 'Isai. xxxvni , 5 ,

19. — MReg.iv.l6, r7.-^Mallh.xv, 3o. ~« i Mac. ix, 55-. 2 Mac

III,24' ^* >

^*



COKTHA CEI,SUM l.m. yill. 5g,5

vldeaU.r, res proprius conteraplulus dicat qua; Graci nar-rant

,ca a quil.nsdam d.Tmonil.us

; quaj Juda-i referunt eaa Deo per prophetns, aut al, Angelis , aut a Deo per 4n-e-los;

ChnsfanoiHim vero miracula a Jesu et potestate "ab.pso Apostolis data facta esse, age, omnia invicem confe.ra-mus. Videamus quodnam eorum consilium fuit, qui prodi-g.orum illorum auctorcs fuerunt; an, quorura causa pro-digia hec lacta sunt, utilitatera illis, an detriraentura attu-lerint

,an neutrum. Certe antiqua Jud.-eorun. gens videbitur

fuisse gens Philosophorum,

antequam peccarent in divini-tatem

,a qua ob summam ncquitiam derelicti sunt : et Chris-

tiam,qu. modo quodam incredibili in societatem coalue-

runt,inilio prodigiis potius quam exhoi-tatio.iibus videbun-

tur ad rehnquenda pat.-ia instituta adducti , et ad amplec-tenda aliena faducti. Et sane si de pnma Christianorumconstitut.one verisimilis habendusest

sermo, dicemus pro-babile non esse Apostolos, plebeios et sine litteris viros ad

religionem Christianam hominibus annuntiandam alia reconfisos esse quam collala sibi polestate et gratia, qu» eo-rum pr.edicatioiiis comes e.-at, ut annuntiala ab ipsis doc-trina reciperetur; nec eorum auditorcs a patriis institutisnsque vetustate confiiinatis ahduci , ct ad dogm.ita

tam in-sohta,

tamahena ab iis quibus innutriti fueraut , suscipiendainduci potuisse

,nisi mirifica quadam potentia rebusque pro-

digiosis nioti fuissent.

XLVIII. Postea Celsus nescio quomodo, prolata in me-d.u„, eorum alacritate qui usque ad mo.-tem certant ut neChr.st,an.smnm ejurent, quasi nostra con,para,.s cum ii,

qua. i,„t,ato,-es et mystagogi dicunt . addat : . Enimve.-o»hone v.r, quemad.nodum tu cedis .•cterna supplicia sic..el .llorm.. sacorum inlc.-pretcs, iniliatores et mysta^W..Quas ah.s tu .ninaris pa)n.as

, easdem illi minantur tibi'.Cons,de.-a„dum enin, an illi veriora a„t f...miora dic.-mt



566 ORIGENIS

» Verbls eiiim teqaa utrique asseveratione vestra vera esse

» contenditis. Sed si opus est argumentis, illi multa et ma-

«nifesta proferunt , ducta tum ex operibus daemonicarum

«quarumdam potestatum , tum oraculorum responsis,etex

)) vaticiniis omnis generis. )) Contendit igitur sacrorum princi-

pes cTque ac nos de suppliciis aeternis loqui , vultque expen-

dere ab utra parte stet veritas. Equidem affirmaverim pe-^

nes eos esse veritatem ,qui possunt doctrinaj suse auditores

ita afficere ut vivant ,quasi certi eam esse verissimam. At-

qui Judjei et Christiani sic affecti sunt de soeculo ut vocant

futuro , de prtemiis qu?e in illo justos , de pcenis quge pecca-

tores manent. Ostendat igitiir Celsus aut quisquis voluerit

quos sic de suppliciis osternis affecerint sacrorum principes

et mystagogi. Credibile enim est hujus doctrina? parentem

non velle tantum suppUciorum horrorem incutere et de iUis

disserere , sed etiam ita auditores afficere ut pro viribus fu-

giant iUa committere quae suppUcia ipsis arcesserent. Sed et

prophetlai , modo non perfunctorie legantur positaj in iUIs

pradicliones , satis mihi esse videntur ad prudentem simul

et candidum lectorem persuadendum viros Ulos Dei Spiritu

afflatos fuisse ,quibus nihil ex daemonum operibus,nihUex

oracidorum responsis , nihil ex vaticiniis vel tantiUum si-

niUe afferri potest.

XLIX. Videamus et ea quibus postea nos compeUat Cel-

sus : « Prieterea quomodo non absurda ha?c vestra ,ad cor-

pus aspirare , et spirare iUud e mortuis surrecturum ,quasi

nihU nostri prsestantius esset atque pretiosius, et idem U-

lud tamen omnibus cruciatibus exponere tanquam rem

»nuUius pretli? Yerum homines hujusmodi opinlonibus de-

»diti et corpori addicti tanti non sunt ut cum iUis ea de re

y> dlsseramus : hi enim aUas et rustici sunt et impuri,et se-

»ditionem nuUa ratione faciunt. Qui vero sperant futurum

»esse ut anima aut mens ( sive eam substantiam spirita-



CONTRA CELSUM LIB, VIII. 56y

»lem; sive animum iiitelligenlem, sanclum et beatum

;

»sivc animam viventem; sive divinse et incorpore?e na-

vturcc progeniem; sive quocumque alio nomine' appellare

«velint), aeterna cum Deo vita fruatur,ad eos sermonem

» dirigo. Merito istipersuasum habent eos qui recte vixerunt

«felicitate donandos; iniquos autem ^ternis suppliciis cru-

»ciatumiri. Ab hoc dogmatenec isti nec quivis alius disce-

»dere debeat. » Resurrectionis dogma quamvis isle nobis

jam saepius vitio verterit, tamen cum anle pro viribus dixe-

rimus ea de re quae nobis rationi consentanea visa sunt,

non debemus obtrusam saepius objectationem repetita s.-e-

pius defensione refutare. At calumniatur nos Celsus cumhanc nobis ascribit sententiam

, «nihil in nobis esse corporewpr.Tstantius atque pretiosius. » Animam enim et prasertimeam quae rationis est particeps, affirmamus esse omni cor-pore pretiosiorem

: cum in anima, non in corpore impressussit imaginis conditoris character. Neque enim ex nobisDeus est corpus, ne in eadem absurda incidamus

, in qu»Zenonis et Chr) sippi seclatores incidcrunt.

L. Quoniam vero nobis etiam exprobrat quod ad corpusaspiremus, sciat, si desiderium malimi est, nihil a nobis

desiderari; si est indilTerens , desiderari a nobis quidquid

justis pollicetur Deus. Sic igitur justorum i^surrectionemoptamus et speramus. Existimat praeterea Celsus nos mi-nimc nobis constare, cum hinc quidem speramus resur-

rectionem corporis ut digni cui hic a Deo honor habeatur;dlinc >cro omnibus cruciatibus illud exponimus , ut remnullius prelii. At vile non est id quod pictatis causa palilur

et propter virlutem discrimina subit; sed quod in viliis voluptatibusque CDusumitur

, id vile est. Hoc docet divinaScriptm-a :

«Ecquod semen in honore ? semcn hominis : ec-

»quod semcn in conlemplu? scmen hominis '. >> Doinde

^ Eccles. X, •».3,



568 ORIGKNIS

putat Gelsus cum hominibus disseri iioii oportere corporls

commoda sperantibus, quippe qui nulla causa addicti sunt

rei in quam sperata ab illis commoda cadere non possunt.

Hos etiam rusticos et impuros vocat ac nulla ratione sedi-

tioni deditos :

cum debuisset ut vir humanus etiam agres-

tioribus auxihum ferre. Neque enim nobis ut cum brutis

animantibus, ita cum rusticioribus hominibus circumscripta

societas est; sed qui nos fecit , is ita nos fecit ut cum uni-

versis hominibus societatem haberemus, Decet igitur et

cum rusticis disserere, et totis viribus eos ad civiHorem vi-

tam traducere; cum impuris etiam, ut ,

quantum fieri po-test

,puri efficiantur ; denique cum iis qui sine ratione

quidvis sentiunt et anima aegrotant, ut ne amphus quid-

quam sine ratione faciant, neque morbis animae laborent.

LI. Approbat postea eos qui sperant fore , ut anima aut

mens quam vel spiritualem substantiam, vel ratione pr^edi-

tum, intelligentem, sanctum etbeatum spiritum,vel animam

viventem vocant , aeterna vita cum Deo fruatur. Admittit

et hoc dogma ut recte cogitatum , « eos qui bene vixerunt

«felicitate donandos esse, iniquos vero seternis suppliciis af-

»fectum iri. » Sed exomnibus quse dicta sunt a Celso, nihil

admiror magls quam quod prsedictis addit : « Ab hoc dog-

»mate nec illi , nec alius quisquam discedere debeat. » Ta-

men scribendo contra Christianos, quorum fidei nulla aha

res objecta cst, quam Deus, promissiones per Christum

justis factse , et doctrina de suppliclo iniquos manente , ani-

madverlere debebat Christianum , si victus ejiis contra

Christianos argumentis a sua religione (Jcscisceret , rejec-

turum etiam sine dubio dogma istud , « a quo ali neque

» Christianos, neque ullum alium hominem discedere de-

»bere. »Longe humanius Celso Chrysippusmeaquidem sen-

tentia cum hominibus egit In libro De curandis affectlbus.

lllic enim cum affectus, qui naturam humanam infestant



CONTBA CEI.SUH l.m. Vllr. 56,,

perturbanlque, sanare veilet, priecipue quidem iis utiturargumenl.s quas sibi sana videLantur ; sed secunda et ter-tia adhiLet eliam ex illis dogmatibus ducta, qua= sibi non pro-.l.anlur.

« Quamvis tria, Im/uit ,

essent bonorum genera, hoc.eliam posUo, sanandi sunt affectus : neque adraodum cu-«randum est, cum ardent maxime affectus , cuiusmodi sit

«dogma. quod affeclu perturbatus tenet: ne, si in do-^ma-"tis, qua; animum occuparunt

, evertendis intemprslive-moremur. elabatur curationis occasio. „ Addit ; « Etiamsi-voluptas esset summum bonum , et sic

sentiret ille quem«malehabet affectus, nihilominus subveniendum est et os-

«tendeudum etiam ab iis, quisummum bonumet finem in

ovoluptate ponunt, affectus omnes improbari. » Necesse

igitur erat ut Celsus. postquam semel approbaverat hsc

dogmata. « justos felicitate donandos esse et injustos a;ter-

.nis pcems cruciatum iri, „ pcrgeret porro ut incoeperat,et post allatum quod sibi pra;cipuum videbatur argumen-tum, probaret siquidem posset

, pluribusque confirmaret.mquos verea..ternispa;nis crucialum iri , etfelicitatedonan-dos esse qui recte vixerint.

LII, Enim vero nos, quos multa et innumera argumentavitani ex Christianismo exigere persuaserunt

, ante omnia

quidem pro viribus conamur omnes homines ad universaChrislianorum dogmala credenda excitare : sed cum inci-dmius in quosdam

, quos spars.-e contra Christianos calum-ni.e ita occuparunt. ut, quia induxerunt animura expcrtespietatisesseChristianos, ne cou.modent quidem aures iisqui Verbi d.vini mysteria docere poliicentur

; tura , nuod

communis humanilas postuiat . damus pro viribus operamut doctrma de ptrnis a;ternis impios expeclantibus confir-u.etur

,et vel ab iis suscipialur qui Christiani fieri noiunt.

bic etiam eos qui bene vixerunt feiicilate donatum iri per-suadere conamur, vidcntes muita ad vitam recte transi^en-



5^0 OMGIiNlS

dam pertlnciitia dicta luisse ab inimicis fidei, quie nostris

omnino similia sunt. Neque enim homines reperias , in qui-

bus communes de bonesto justoqiie , de turpi et injusto no-

tiones prorsus deleiae fuerint. Omnes igitur bomines,qui

mundum vident constantesque in eo coelortim inerrantium-

que stellarum conversiones , et planetas mundumque mo-

veri in contrarias partes; qui vident aeris temperiem cum

animantium , tum maxime bominum commoditatibus ac-

commodatam , et alHuentiam rerum quae bominum causa

condita3 sunt; caveant quidpiam facere quod bujus vmiver-

sitatis ,

animarum ipsarum , et mentis qua^. in ilHs est , Con-ditori dispbceat : iUis persuasissimum sit se de peccatis lui -

turos poenas , et ab eo,qui singulos pro meritis babet, cum

ipsis actum iri,prout bene se gesserint et ofTiciis functi

fuerint : persuasum babeant , inquam , eos qui bene morati

vixerint , ad meUorem sortem transituros ; malos autem suae

intemperantiae,incontinentise , ignaviae

,pusillanimitatis ,

insipientiae, poenas persoluturos esse.

LIII. Atque baec quidem in bunc locum. Nunc alia Gelsi

verba videamus,quae sic babent : « Quoniam homines, sive

»id postulet bujus universitatis ordo, sive ut poenas peccati

»luant, sive ut anima quibusdam perturbationibus gravata

»constitutis temporis conversionibus expurgetur, nascuntur

» corpori alligati ( oportet enim , ut ait Empedocles, omne

» mortalium genus ter decies mille tempestatibus exulare a

»beatis sedibus ) : credendum cst eos commissos quibus-

»dam fuisse hujus carceris curatoribus. » Vide et bic quan-

tls de rebus dubitanter et ex conjecturis humanis loquens ,

et referens plurimorum de nostra origine sententias mode-

rationem aliquam prae se fert , non audens aHquam falsam

esse pronuntlare. Cum ergo nec leviter et fortuito assen-

iiendum , nec veterumplacita temere improbanda esse csn-

suisset, nonnc illi conveniens fuit, si Judacorum doctrin»



CONTRA CELSUM Llli. VIII. 5^1

ab Ipsorum prophetis declaratae , et Jesu credere nolebat

dubitare sallem et considerare probabile esse eos, qui Deumuniversorum colerent

, quique propter debitam illi et legi-

bus quas ab illo sancitascredebant, reverentiam , nec in-

numera pericula, nec mortcm subire formidarent , a Deo

ncn fuisse neglectos; contra ipsis, qui simulacra humanaarte fabrefacta contempserant

, quique ratiocinatione ad

summum ipsum Deum se erigere conati erant , aliqua prai-

sentiai dinnai signa proestita fuisse? Gonsiderare prfeterea

debuit, communem omnium patrem et

conditorem, qui

omnia videt et audit omnia, voluntatemque ipsum qua^ren-

tem ct pietati studentem dijudicat , ilUs quosdam imperliri

suvc gubernatioiiis fructus , utaugeatur quam semel de Ipso

acceperunt, coguitio. Hccc sl Celsus et qui Moysen, Judaicos

Prophetas, Jesumct germanos ejusdiscipulos iHiusdoctnnaj

causa laborantcs odio habent , versassent animo ; non ita

Moysen, Prophetas, Jesum et Apostolos ejus conviciis pro-

scinderent. Neque Juda^os infra cxtsras terrse gentes esse

ducercnt, neque dicerent eos esse pejores ct yEgypliis, qul,

quantum In se est , honorem divinltati debltum , sive su-

perstltione, slve qualicumque causa vel errore ad bruta ani-

mantia dcjlciunt. Atque hc-ec diximus, non ut quosdam ad

dubitandum de christiana doctrina induceremus , sed ut

doccremus illis, qui illam tam confidenter conviclis lacc-

rant, multo pra^stabillus fore, sl dubitarent, quam tam au-

dactcr de Jesu ejusque discipulis dlccre quje nesciunt,

qu.Tqne nec visu comprchcndentc , nt cum Slolcis loquar,

nec alils probant argumentandi generlbus,quorum aliquo

utunlur slngubT Philosophorum secta3 ad id quod sibl visum

est comprobandum.

LIV. Ad id quod addit Cclsus : « Credendum est igitur

))homIues quibusdam commissos fuisso, qulbus carccr islc

wcurac cst, » respoadcndum, animam virtuli dcdllam solvl



^7'^ ORIGEIMS

nequitiae viiiculis vel in hac vita , ubi sunt, ut Jeremias

loquitur, vlnctl terrce^, Id enim Jesus declaravit, ut longe

aiite ejus adventum Isaias propheta prsedixerat. Quid au-

tem is pra^dixit quam futurum esse , ut « vincti exirent et

»in tenebris positi revelarentur^? » Et hic ipse Jesus , sicut

idem Isaias de illo praedixit , « sedentibus in regione et

Dumbra mortis lux ^ » ortus est : ita ut nunc idcirco dica-

mus : « Dirumpamus vincula eorum et projiciamus a nobis

» jugum ipsorum \ » Quod si Celsus et qui eodem erga nos

ac ille sunt animo , in Evangehi altitudinem penetrare po-

tuissent , auctores noLis non fuissent ut ilHs quos vocat hujus

carceris curatoribus obsequeremur. EvangeUum narrat mu-

lierem quamdam fuisse quae incHnata non omnino poterat

sursum respicere ^ Quam cum Jesus videret sciretque qua

de causa hoc morbo laboraret , dixit : « Hanc fdiam Abrahas

»quam aUigavit Satanas , ecce decem et octo annis, non

» oportuit solvi a vinculo isto die sabbati ^ ? » Quot etiam-

num sunt et ahi ,qui Hgati a Satana incHnantur, nec om-

nino possunt sursum respicere , propterea quod ille nostrcs

in terram oculos vult dejici? Hos erexerit nemo praeter

Verbum quod in Jesu advenit, quodque antea suo spiritu

Prophetas afllaverat. Venit namque Jesus ut omnes oppres-

sos a diabolo liberaret' : et de illo dixit cum quadam quae

ipsum decebat altitudine : « Nunc princeps hujus mundi

wjudicatus est ^ » Non igitur da^monibus hic versantibus

maledicimus , sed operationes eorum ad generis humani

perniciem tendentes damnamus : quandoquidem oraculo-

rum ec curationum aliarumque rerum nomine huc spectant,

ut animam ,quai iu hoc humile corpus incidit, a Deo se-

parent : quain corporis humilitatem qui intelligunt , excla-

mant : « Miser ego homo,quis me liberabit de corpore

1 Thren. irr, 34. — ^ isai. xlix ,9. — ^ Id. ix , 2. — ^* Psalm. 11, 3. —* Luc. xiii , II. — ^ Ihid. 16. — ' Act. X, 38. — ^ Joan. xvi ir.



CONTRA CELSUM LIH. vui. 5^5

» mortis hujus ' ? » Nef|ue vero corpus frustra verberibus et

suppllciis praGbemus. ]\on enim is cui lerrestres da^mones

et eorum cultores insidias struunt, frustra corpus crucia-

tibus exponit,

ne illos

Deorum nomine appcllet. Jmo vir-tutis causa cruciari

, propter pietatem verberari, propter

sanctitatem mori,

id acceptum Deo rationique consenla-

neum esse judicamus : « Pretiosa enlm in conspectu Domini)>mors sanctorum ejus ^- ^et vitam non amare bonum esse

dicimus. Celsus autem , cum nos perditis illis latronibus

comparat qui meritas suorum scelcrum pcenasexolvuntnec erubescit tam laudablle propositum latronum pervica-

ciae conferre, se in hac re fratrem facit eorum qui Jesumcum iniquis reputavere

, in qulbus impleta est Scriptura

quae diclt ; Cum Iniquis reputatus est\

LV. Haec Celsi sequuntur : « Alterum ex duobus elio-en-

» dum est. Facere sacra et eorum praesides colere si recu-

Msant, ne ad virllem a^tatem veniant , ne ducant uxorem«ne susciplant liberos

, ne faciant aliud quidquam in vlta :

»sed abeant universi, nec ullum sui senien rellnquant, ut

»in terra nlhil hujus hominum gencris superslt. Sin uxores

» ducere ,suscipere libcros , fructus gustare , et rerum quae

»in hac vita sunt parllcipes esse voluerint, et malorum quae

«vitae huic adjuncta sunt esse compotes (nam natura ipsa

«homines omnes mala perferre coglt : h(Ec esse necesse est

»necalibi locum habcnt) ; hoviorem illariim rerum curato-

«ribus debilum rcddere tenentur et fungl hujus vil.-o of-

» ficiis,donec istis vinculis exolvantur, ne Ingrato ero a

» eos animo esse videantur. Injustum enlm fuerit, qui fruun-

» tur iis qulbus Illi prsesunt , eos illis nihll tributi pendere. »

Ad haic diclmus unum nobis rationi consentaneum vi-

deri ex hac vita exilum, cum sclllcet pietatls virtutlsque

causa moiMmur. Quod fit , cum ii, qui judices putantur.

i Kom. vu, 24. - 2p.,,lm. cxy

, 5. - ^ Isai. i.„i , ,2. Marc. xt, :iS.



5^4 ORIGENIS

aut potestatem In vitam nostram habere videntur, alteru-

trius nobis dant optionem , aut vivere violando Jesu prai-

cepta , aut mori , si in obsequio ejus mandatis pra3stando

perseveremiis. Sed et cum omnes non capiant id quod ex-

cellentius est *, hoc est omni ex parle purum , uxorem du-

cere nobis permisit Deus . et natos inde hberos alere , non

vero tollere e vita pueros a Providentia datos. Neque haec

pugnant cum proposito non parendi terrestribus daemoniis.

Induti enim armaturam Dei stamus , ut athletae , contra in-

sidiantium dicmonum genus ^.

LVI. Quamvis igitur sua sententia nos ableget universos

ex hac vita , ut,quemadmodum loquitur, nihil nostri ge-

neris in terra supersit , nos tamen inter eos qui nostrum

colunt conditorem ex Dei legibus vitam agemus, nec un-

quam peccati lcgibus obtemperabimus : ducemus uxores si

Hbeat , et Hberos inde nobis datos enutriemus : si opus sit,

rerum quae in hac vita sunt , particlpes erlmus , et adjuncta

mala sustinebimus, ut anitiiae tentationes. Sic enlm divina

Scriptura solet nominare humanos casus ^,quibus sicut

aurum igne , ita humana anima examinata , aut reprehen-

sione aut admiratlone digna judicatur. Is igitur est erga ea

quae Celsus mala vocat , noster animus , ut paratl simus

dlcere : « Proba me , Domine , et tenta me , ure renes meos

»et cor meum*. Nemo enim coronabitur nlsi qui » hic et in

terra cum hoc « corpore humintatls legitime' certaverit. »

Pr^terea nec honore quem Celsus convenire putat, prose-

quimur eos ,quos alt hujus mundl rebus praefectos esse.

Nam Dominum Deum nostrum adoramus et lUI soH servi-

mus, optamusque fieri imitatores Christl , qul diabolo di-

centi : « Omnia haec tlbi dabo , si cadens adoraveris me,

respondit : « Dominum Deum tuum adorabis et illl soli

^Matth. XIX, iT.—^Epbes. vi, ii. — 3 Jac. x, 2. r Petr. i, 7. — '' Psal.

XXV ,2. — 5 2 Tim. II , 5. Philipp. iir, 21-



CONTRA Ct5LSU\I LIR. viri. 5-^5

»servics\ >, Atque haec est causa cur honorem qucni Celsusconvenh^e putat, non deferamus iis, quos ait rehus hujusmundi praeesse

: quia nemo potest daobas domlnis servlre

et non possumus servire Deo et Mammonce\ sive hcTC voxunum ahquid, sive plura significet. Pra^terea si « per pr«-«varicationem legis inhonoratur S, legislator, perspicuumnobis videtur, duabus legibus, Dei scilicet et Mammona^,secum invicem pugnantibus

, satius esse per pr.-evaricatio-

nem legis Mammonae Mammonam inhonorare, ut servanda

Dei lege Deum honoremus ;

quam per pravaricationemlegis Dei Deum inhonorare, ut servanda Mammon^ legeMammonam honoremus.

LVII. Putat Celsus homines « fungi vit® officiis donec)> vinculis hisce solvantur, >, cum , ex legibus receptis vulgo

,

sacra fiunt singulis, qui ab unoquoque in urbibus dii essJ

creduntur. At nescit quodnamverum sit officium quod

pietas diligcns admittit. Nos eum vit^ officiis fungi dicimus,qui prac oculis habet et quis conditor sit , et qua3 grata illi

sint, quique id agit semper ut Deo placeat. Rurlus vultCelsus grato animo nos esse erga d^mones

, putans illis

deberi a nobis grati animi significationem. At nos, quibus

perspectum est quid virtus grati animi sit,

negamus nosingrato esse animo, cum nec sacrificamus nec cullum de-ferimus iis

,qui nobis adversantur, nedum beneficia confe-

rant:sed erga Deum ingrati esse veremur, quippe cuius

beneliciis cumulati sumus, cujus opus sumus, qui nobis

providet qua3cumque sorte nos dignatus sit , et a quo posthanc vitam accepturi sumus qua^ nos sperarc voluit.

Atquehujus erga Deum grati animi symbolum nobis panis ille estqui Eacliaristia vocatur. Neque etiam penes da)mones estut jam supra dixi

, administratio rerum quc-e nostro usuicreata3 sunt. Nihil igitur injustum facimus

, cum rcbus1 Matth. IV, 9, ro. - 2 Td. vt , 9.4. - i Rom. rr , aS.



5^6 ORIGENIS

creatis utentes non offerimus illis sacrificia ad quos iiihil

istse pertinent. Quin etiamsi non daemones quosdam, sed

angelos terrae fructibus , animantiumque generationi prae-

positos esse noverimus , laudamus eos quidem et beatos

praedicamus quibus a Deo res nostro generi utiles com-

missae sunt; sed honorem Deo debitum illis non habemus.

Nam nec Deus, nec ipsi quibus hae res creditae sunt , id

voluerint. Imo nos probant magis cum sacra illis facere

fugimus,quam si faceremus. Neque enim opus habent suf-

fitibus qui sursum e terra tolhintur.

LVIIJ. Pergit Celsus : « Nihil in hisce rebus vel mini-

wmum esse cujus cura non ahcui potestati mandata fuerit,

»id discere licet ex iEgyptlis, qui aiunt sex et triginta dae-

wmones aut aethereos quosdam deos ( sunt etiam qui plures

«numerent) corporls in totidem partes divisi alium alius

wpartis curam suscipere jussos fuisse. Sciunt etiam daemo-

» num illorum nomina hnguae suae propria , at Ghnoumen» Chnachoumen , Cnat , Sicat , Biou , Erou , Erebiou , Ra-

»manor , Pieianoor , et aha quae sua hngua nominant. Quin

»eorum invocatione morbos partium sanant. Quid igitur

»vetat, ne, si quis mavuU sano corpore esse quam male

^affecto, bonis oiiinibus affluere quam calamitatibus con-

»flictari, is molestiis poenisque ,

quantum fieri potest, li-

»beretur, illos aliosque honore prosequendo ?» His Celsus

conatur animam nostram ad doemonas adducere , ac si cor-

pora nostra sortiti essent. Suam cuique partem nostri cor-

poris attributam esse pronuntiat, et vult fidem nos i!hs

adjungere cultumque tribuere , ut sano magis quam aegro

corpore simus,

prospere magis quam misere vivamus,et

quoad ejus fieri potest molestiis liberemur. Cultus ille Dei,

qui cultus nec dividi nec separari potest , adeo illi displicet

ut non credat Deum , cum solus adoratur magnoque animp

colitur,posse illi qui ipsum colit ,

propter id ipsum virtu-



CONTni CELSUM Lm, VIII. 5_-

lem dare,qu» sanctis paralas a d^moniLus insidias reddat

irntas. Non enim vidit q.iomodo ha^c verl>a , . In nominp» Jesu

, „ a veris fideliLus j.ronuntiata non pa.icos a morbisa

d^emonicis obsessionihus aliiscjue incommodis liberaverintLIX. Ridebit nos sine dubio Ceisi assecla dicentes : « In

»nomme Jesu omne genu flectetur cffilestium, terrestrium

» et .nfernorum,et omnis lingua tenelar conf.teri

, quia Do-»minus Jesus Christus in gloria est Dei Patris'.» Rideall.cet aiidiet liujus rei multo clariora argumenta quam qua>aflert de istis

nominibus Chnoumcn,

Chnachoumem Cnati>.cat, et ca^teris ^gyptiaca» tabula)

, quibus invocatis mor-bos partium sanari fabulantur. Ac vide

, quomodo nos abde m summum Deum per Jesum Christum habenda aver-tens

,horletur ad habendam sex et triginia barbaris da^mo-

mbus hdem, quos soli ^gyptiorum Magi invocantes nescioquomodo, magna nobis

commoda pollicent.ir. Er..o siCelso fides, potius fuerit arti magica, pra^stigiisque se addi-cere

,quam religioni christian»

, et innumerabili da^monumcatervae fidem adjungere quam Deo per se manifesto vi-venti, summo, perspicue revelato per eum

, qui ml,.„avirtute veram pietatis viam commonstravit omnibus ubtvisterrarum hominibus, et,

quod addere possum siue menda-cio,

ahis naturis,qua. rationis sunt participes

, qua^queemendari

,curari

, atque a vitiis avocari indigenfLX. Quapropter Celsus suspicans quam ex his discipli-

ms lubncus sit ad artcm magicam lapsus , et aliquo modosentiens quantum illas discentibus impendat periculum •

«Cavendum tamen, ln,,uit,

ne quis illarum rerum studio'»sus plus mmio se illis dedat, et rerum corporearum amoro«captus a mehoribus avertatur et illorum obliviscatur For» lasse enim lides male abrogaretur viris sapienlibus „„;»ai.int maximam terrestriu.n illorum d,.emonum pa'r.em

* Pbilipp. u, lo, II.

VIII.

^^7



5-8 ORIGENIS

»generationis desiderio ardentem , sanguinis ,

nidorum ,

» concentuumque percupidam , aliisque hujusmodi rebiis

» deditissimam : non aliud melius posse quam corpus cu

» rare , ventura hominibus urbibusque praenuntiare ,etquffi-

» cumque mortaha sunt , ea illos scire ac posse. » Cum igi-

tur , ipso Dei veritatis inimico fatente , lubricus hic lapsus

sit ,quanto satius est Hberum ab omni metu ,

ne vel hujus-

modi dremonibus plus nimio se dedat , vel rerum corporea-

rum amore captus a mehoribus avertatur et illoruai obh-

viscatur , seipsum summo Deo coinmittere per Jesum

Ghristum qui talem nobis doctriuam traJidit , et ab illo cum

omne auxihum postuiare , tum sanclorum Angelorum jus-

torumque custodiam , ut terrestribus iUis nos hberent dae-

monibus ,qui carnahum vohiptatum desiderio ardent ,

sano-uine et nidoribus delectantur ,protervis capiuntur

concentibus, ahisque hujusmodi rebus deditissimi sunt ,

quosque constat vel ipsius Gelsi confessione nihil melius

posse ,quam corpus sanare. Ego vero ne id quidem evi-

dens esse affirmaverim ,ejusmodi diemoues ,

quahscumque

ilhs tribuatur cuUus ,posse corpora sanare : sed medicinae

ope qu^erenda est sanitas si quis simphcem et communem

vitam veht ducere: si autem vulgari pi\Tstantiorem, pietate

in summum Deum et fusis ad ihum precibus.

LXI. Ipseenimveroreputatecum , utra universorumDeo,

cujus potestas pra; cujusvis aha adomniapertinetatque adeo

ad benefaciendum hominibus , sive erga animam ,sive erga

corpus , sive erga res extraneas ,probari magis possit affectio

iUius qui ipsi se in omnibus devovet , an ejus qui soUicite dae-

monum nomina inquirit, et qua virtute sint, quidfaclant , qui

bus iiicantationibus evocentur ,quibus delectcntur herbis ,

qui consecrentur illis Lipides, qui characteres in his inscul-

pantur ,qui respondeant seu symbohcis seu quibushbet ahis

d.Tjnonum formis. Perspicuum est vel parum intcHigenti



CONTRA CELSVM LliJ. vill. 5^

afrcctione«. illarn hoxr.i„is recti et „,i„iu,e curiosi, n^^lhoc ,pso sc lotu„, su„.„.o Deo co.„„.ittit, acceptal Deore o„„.bus,ue 0].. fa,„i,ianLus

; ,u. vcro pro^pter s2atem

coq.or.s corporearumque rcrurn amoremet ut resiHclifferentes prosnere surrerlonf . •

' ^^ "i '•es

j'

•^'"'^'''"'aut, curioseinvestKat da;mo-num nomma ,(u<-critque quiLus inr-.ni.,.;. "l ,

conrilipi «;i•

.

"Kântat.on.Lus daemonesconchet s.b,, eam ut malam et impiam et d.-emone maîsquam hom.„e dignam, a Deo relictam iri d.mooiLuqu. eam cum suLjectis unicuique cogitationiLus tum al i;nâ .s d.storquea„t.

Nam cum sint mali et, ut Celsu?co -fitetur, sangu.m, nidoHLus, concentiLus aliisque eiusdemniodi reLusdeditissimi, credihile est eos ne illis qu demqui h..ec ipsis largiuntur, fidem servaturo, dataml ce^clexteram. Si e„im alii il,os contra priores cultores' i„: !caut, eorumque favorem ampliorc sanguiuis

, „idorumaharumque rerum

quiLus coli aman, , copia redimunt i„sidias utique struent hesterno cultori

. quigratas illis ep'ulas

LXJI. Postquam autem supra Celsus multa de oraculisdixit, nosque ad eorum pra^dictiones tanquam a diis editasrem.s.t, nunc melius quid facit. Confitetur e„im ., quiZturam hominibus

urLIL.isque sortem pra.nu„tiant et qui-«cumque in ,.ebus mortaliLus occupantur, eos essc terres-

» tres da^mones qui carnali.im voluptatum c.ipidine flagrant»«angu,„,s, mdorum

,co„ce„tuumque suutpe,.cupidi

, ahis^.que hup..„„di ,eL.,s dcditissimi, „ec aliud^qui,,; „

;r'""! 1^!™'- " ^' '^'•"" *=""" C-^l^-de oracu,is'cu,t'.11.S qu, d,. haLe„tur triLuto

Theo,ogiam i.„pug„a„tes ,ceremus h.c opera esse d..mo„um huma.,'s"anim adcar„ales voluptates pertrahe„tium

, nos aliquis impios cv s'imaLat:sed nu„c

,qui hanc de „oLis opi„io„e,„ o„cep

"S. qu» pra=d,ca„tur a Cl,ristia„is, ut pr.xcla,.e dictis

'^'

|ui.gatfidem;cumvideateumquiLtraChia,:



58o ORIGliNIS

scribit, li«c in fine veluti SpiriUi veritatis vlctum litteris

mandasse. Quamvis igitur dicat Gelsus « sacra illis facienda

wesse In quantum id prodest; quippe non pati ratlonem id

» qualibet de causa fieri ; » non sacra facienda sunt daemonils

qua3 sanguine nidoribusque delectantur; neque divinitas

nuantumin nobis est, contaminanda, illam usque ad im-

puros dcTmones deprlmendo. Neque vero, si Celsus per-

pendisset accurate qucT slt utUis notlo , vidlssetque utlle

proprie esse virtutem et agendi ratlonem virtuti consenta-

ne.-^m , hêc verba , m (juantum id prodest , ad ejusmodl,ut

fatetur Ipse , dcemones retulisset. Nos igitur, sl cultu Ulo-

rum dxmonum sanltas comparanda foret et vitae felicitas ,

morbum etinfellcem cum adjuncta purae in summum Deum

pietatls consclentla vitam praôptaremus ,quam separatos

et dejectos a Deo extremoque animae morbo miserere labo-

rantes sanum habere corpus et omnlbus vltoe commodis

circumfluere. Qulppe IUi qul nulla re Indiget , pra^terquam

homlnum omnlsque naturc-e ratlone prêdltic salate ,adhae-

rendumpotiusest ,quamiis ,

qul sanguine sacrificiorumque

nldore opus habent.

LXIII. Postquam kec Celsus de daimonlbus nldore et

sanguine indigentibus dixit ,quasl improbitatem quam Illls

tribuerat, recantans, a Potior sententia est, inquit , nulhus

))rei diemones Indigos esse nec quldquam opus habere, sed

)> lis delectari qui pletatis In ipsos officlis funguntur. » Sed

hoc si Celsus verum esse credebat , slc sentlre debult,non

illa ponere. At vero humana natura nunqaam a Deo et uni-

genltaejus veritate prorsus deserltur. Quapropter Celsus

cum ait dsemones nidore et sanguine indlgere , vera dicit

sed rursus In mendacium proprla nequitia revolutus,con-

fert daemones cum hominibus, qui , etiamsi nemo iUis ul

lam habeat gratiam , nuUI justltl» officiodesunt, beneficns

vero afficiunt eos quos grato animo esse rldent. Atque hic



COIVTRA CELSUM LIB. VIII. 53 j

adinoduiu confusus mihi vidctur. Modo ejus mcnlem per-turLant dccmones, modo ipse ex insipientia ab illis ingestaemergens aliquantulum veri cernit. Rursum enim inlert

« Nunquam, nullo modo rclinquendus Deus , nec intcrdiu

,

«iiec noctu, nec in pubiico, ncc in privato, in nullo ser-Mnone, in operc nullo; sed quidquid fiat aut non fiat, ad«Deum intenta semper anima sit. >, Ego Iia3c verba, (,ald-

(juid /lat, dici intelligo pro eo quod fit in publico, in omniopere, m omni sermone. Et rursus quasi cum insania sibia dcemombus

ingesta ratio ejuscolluctaretur et plerumque«uccumLeret, pergit : « Si res ita se habcnt

, quid mali est

«concdiarcsibi hujus mundi principes , ct alios , ipsos etiam«hominum Dynastas et Reges? cum nec isti sinc da^monum»polestatc hanc adepti sint dignitatem. » Supra

, quantumin se Aiit, animam nostram ad cultum d^cmonum depressit;nunc vult ut conciliemus

nobis etiam hominum dynastalot reges, Exemplis memorandis immemorari minime ne-cessarium fucril. His vita, his pleucC sunt hisloricC.

LXIV. Unus igitur conciliandus nobis summus Deus, etiit propltius sit orandum cst

, qui utique pletate CcCterisque

virtut.bus conciliatur. Quod si secundum summum Deu;iiet ahos quosdam nobis conciliandos

csse censet; inlelligatquemadmodum moto corpore scquitur umbram ejus mo-veri, sic placato summo Deo, scqui continuo Angelorum

iejus amicorum, anlmarum spirllu.miquc benevolentiam.

'Cognoscunt eoiia et ipsi quiiL.m Dci benevolentia dioni^smt; nec solum ipsi dignis benevoli sunt, sed etiam adj^u-vanl eos qu. summum Deum colere volunt,

illum eis con-c.hant,suas illorum prccibus adjungunt preces , simul cum

e.s postulant:ita ut diccre audeamus

, cum homlnes firmopiopos.lo meliora scctantes Deoprcccs ofTerunt, innumcrasessc sanctas Poleslafes qua. cum ipsls preccntur, etiam nonvocatec

:morlalc, nostrum gcnus lavore complochmUu'

,



58'i ORIGEIVTS

rumillo, ut ita loquar, arma capiunt, prcpterea quod vi-

deiit daemones repugnare et obsistere saluti eorum maxime

qui seDeo devovent nihilique ducunt adversos habere dae-

mones , si exasperati illi fuerint in hominem qui illos nidore

sacrificiorum et sanguine colere refugit , omnique sermone

et opere contendit summo Deo conciliari et consociari

per Jesum qui d.cmones innumeros profligavit , dum cir-

cumiret sanando et convertendo omnes oppressos a diabolo^,

LXV. Quod ad hominum regumque favorem attinet% is

etiam nobis contemnendus est : non solum si CcTedibus,

spurcitiis sa^visque facinoribus , sed etiam si impietate erga

universorum Deum , vel servih obsequio et viH adulatione

comparatur. Nihil enim indignius viris generosis et magna-

nimis quique fortitudinem , ut virtutem maxiraam , caeteris

suis virtutibus adjungere student. Verum ubi nihil a nobis

exigitur legi et verbo Dei contrarium ; non ea nostra insa-

nia , ut contra nos ipsos regis aut dynastoe iram concitemus,

unde contumeliae supplicia morsque contingeret. Legimus

enim : « Omnis anima potestatibus praecellentibus subdita

»sit. Non est enim potestas nisi a Deo : quae autem sunt

))potestates , a Deo ordinatoe sunt : itaque qui potestati re-

))sistunt,Dei ordinationi resistunt^ » Quae verba in nostris

in epistolam ad Romanos commentariis, pluribus in varium

sensum pro viribus interpretati sumus : sed impr^sentia-

rum simpHciori vulgatiorique intellectu accepimus , idque

ea causa,quod Celsus dixerit « non slne dsemonum potes-

)) tate reges ad hanc evectos fuisse dignitatem. )> Hic plurima

dicenda essent de regum et dynastarum constitutione : ma-

gna enim quaestio est, propterea quod sunt qui crudele et

tyrannicum imperium exerceant, aut quibus imperium est

^Act.x, 38.

2 Vide D. Guillon, loui. ir, pag. 270 et seqq.

^ Rom. XIII, I, 2.

i



CONTIIA CELSUM LIB. VIII. 585

vduplatibus dcllciisque sc ingurgllaiidi occasio. Ouarc ia

praesens hujus quacstionis consideraiionc supersedcnius.Ve-rum per fortunam re-is non juramus

, neque pcr alium ex

iis qui dii putantur. Sive enim , ut nonnuHis placuit, for-

tunasitnudaenuntiatio, quemadmodum oplnlo et discre-

pantla; non juramus per id quod nequaquam existit tan-quam per Deum, aut quasi per id quod revera existit et

ahquid polest,ne pcr ea

, per qua^ non oporlct, juremus :

sive id quod vocatur fortuna in daemonum numero repona-IJir,

quod quihusdam visum est , aicntihus per ImperatorisRomani daemonem jurari, cum pcr ejus fortunam juratur;ct hoc modo mori nohis potius est

, quam jurare per ma-lum et peri^dum da^moncm, qui persaepc cum homine pec-cat quem sortitus est , aut etiam phis co peccat.

LXVI. Post kec Celsiis, perinde ac ohsessi a diemonequi

modo sanam ad mentem redeunt ,

modo in insaniamrelahuntur

,sic veluti resipiscens loquitur : « Si forte acci-

»deret ut Dei cultor impium quid ao-cre aut quidpiam turpe

» proferre juLeretur, nunquam ullo modo parendum est; sed«potius omnia perferenda supplida

, omnemortis genus to-

Werandum,quam quid indignum Deo dicere aut etiam co-

»gilare. » Deinde ignorantianostroe doctrin^e pr.-eceps actus

et miscens omnia : . At si quis , inquit, jusserit celchrare

»SoIem, autMincrvic L-etum pcTana canere , illis laudandis

»niagnumDcum magis colere videheris. Quje enim ad om-»nia pertinet pietas

, ea pcrfcclior est. „ Ad h^ec dicimus,nos, ut solcm celehremus, non cxpectare dum jussum no-his lueril

: (pdppc qni docti

sumus non solum eos qui ordi-nat.om suhjecti sunt

, laudare , sed etiam inimicos. Cele-hramus igilur Solem ut pneclarum Conditoris opus, quodJ)ei legcs ohservans huic praecepto paret : « Benedicile sol

»ct luna Don),no\ „ et pro virlhus laudalc hujus univcrsl

' Psjiliii. cxi.vtii, 3.



CONTRA CKLSUM LIB. VIII. 585

)*rare jussus fueris, hoc malum est. Ipsi enim Iradilum fuit

» quidquid in terra est, Et quid in liac vita accipis , ab illo

»accipis. » Non autem nos dicimus Regi omnino omnia

quaein terra sunt , data esse , aut ab illo accipi quidquid in

hac vita accipitur. Deo enim et ejus providentiae acceptum

referimus, quidquid juste et honeste accipimus; cujusmodi

sunt mites fructus, « panis cor hominis confirmans, » sua-

vis vitis, « et vinum L-etificans cor hominis*. » Sed et oHvcE

fructus « faciem in oleo hilarantes » habemus a Dei provi-

dentia.

LXVIII, Deinde ait Celsus fidem antiquo viro abro"-an-

dam non esse dicenti

Unus sit Rex, cui dedit filius Saturni versuli ^

Additque: « IIoc si dogma convellcris , meritas p^ienas Regi

j) dabis. Nam si te omnes imitarentur , nec mora , solus Rex»et desertus relinqueretur; et quascumque in terra sunt, in

«impiorum illa et agrestissimorum Barbarorum ditionem

» venirent, cultusque tui veraeque sapientiae gloria ex homi-

» nibus evanesceret. » jgitur si necesse est ut

Lnus sit Princeps

UnusRex^ : . .

js debet esse non

• . . . Cui dedit filius Saturni versiiti,

sed cui dedit ille,qui « Reges constituit et destituit , « qui-

quc « utilem rectorem suscitat in tempus super terram \ »

Neque enim ille Saturni in

Tartarum, ut in Cra^cis fabulis

Icgitur, dejecti filius, qui patrem deturbavit c solio , cons-lituit Roges

, quantunivis hoc loco allegorias comminis-cantur; sed rerum oinnium moderator Deus novit quomodo

1 rsahn. <:iu, i5. - = iliaa. a, .o5. - ^ lluul. n, .,04, ioS. - '^

i)a,..

IX ,ar. Ecoles. x, 4.



586 ORIGEMS

clispenset qiioe ad Regum constitQtionem pertinent. Dogma

igitur istud convellimus : Cid dedlt fiUus Saturni versati,

gnari Deum aut Dei patrem nihii oLliquum et tortuosum

velle. Sed minime dogma convellimus de Providentia, et

iis quai sive pra^cipue sive per quaedam consequentia facit.

Neque etiam meritas poenas repetet Rex ex nobis , si negantes

regnum illi a Saturni versuti filio datum fuisse , affirmamus

datum esse ab eo qui Reges constituit et regno spoliat.

Atque utinam imitentur me omnes , et spreto Homeri dog

mate , divinum de Regum constitutione admittant , et prae-

cepio honorandi Reges pareant : hoc posito : « Rex nec solus

>»et desertus rehnquetur , nec ea quae in terra sunt in im-

» piorum et agrestissimorumRarbarorum ditionem venient.

Nam si , ut loquitur Celsus , idem omnes ac ego facerent

proculdubio Rarbari ad Dei' verbum accedentes justissimi et

mansuetissimi fierent, omne cultusgenus destrueretur, sola

vigeret christianorum religio; quod quidem aliquando fu-

turum est, cum ista religio plures sibi in dies animas com-

paret.

LXIX. Deinde non advertens Celsus dicere se quie huic

ejus dicto repugnant : « Idem si omnes ac tu facerent, ait

» Certe non dixeris , si Piomani tibi fidem habentes , neglec-

»tis omnibus quic sibi erga Deos et homines praescripta

)>fuerunt officiis , tuum illum Excelsum aut quovis eum

«nomine appellari placeat , colerent; descensurum illum

» esse et pro eis pugnaturum , nullo alio indigentem auxilio.

»Nam idem ille Deus olim sibi devotis haec et his multo

»majora pollicitus, ut vos dicitis , videte quantum illis et

»vobis profuerit. His , nedum universae terrae sint Domini,

»ne gleba quidem et domuncula reHqua facta est; et e vobis

» si quis adhuc errat latitatque , morte plectendus quaeri-

» tur. » Quoniam vero ex hypothesi quaerit quid accideret

si Romani christianam religionem amplecterentur et sprctis



CONTRA CliLSUM LIB. VIII. 58t

cfuae siatuunt quid erga deos et erga homines observandumsit, legibus, Excelsum colerent , audi qiisenam hac de re

nostra sit sententia. Dicimus , « Si duo ex nobls consense-»

nnt super terram de omni re quamcumque petierint, ilhs

«lactum iri ajustorum patre qui in coehs est*. » Delcctatur

enim Deus animah'um rationis participum consensione , et

dissensionem aversatur. Quid existimandum est si non so-him pauci

,ut nunc

, sed omnes Romanorum imperio suh-diti consentireniPPreces enim ferrent ilH Verbo quod olimJudreis

quos .Egyptii persequehantur, dixit : « Dominus«pugnahit pro vohis

, et vos tacehitis ^: >> et sic unanimi

consensu precati multo plures possent dehellare hostes

quam Moysis ad Deum clamantis ei cum eo deprecantiumoratio profligavit. Jam quod suae legis ohservantihus polli-

citus est Deus, si non praestitum est , hujus rei causa non

est quod fidem Deusfefellerit; sed quod promissa perficere

dehehat ea conditione, ut legem servarent et ex lege vive-

rent. Quod si Judaeis qui his conditionihus promissa acce-perant, ne gleha quidem

, aut domuncula reliqua facta sit

culpa cum in omnia eorum crimina, tum in illud quod in'

Jesum perpetravere , conferenda est.

LXX. Sed Romani, si

quod ponit Celsus , fidem hahe-rent, precihus devincerent hostes , aut potius nullos un-quam hostes experirentur, utpote quos custodiret divina illa

potestas, quae propter quinquaginta justos totas quinqueurhes seryare incolumes pollicita fuerat \ Revera enim ho-mines Dei sal sunt, quo servatur hujus mundi constitutio;

ct hujus terra^ res perstant

quamdiu sal ille non corrum-pitur: « Nam si sal inAUuatum fuerit , neque in terram

,

«neque in steniuihnlum utile est , sed foras missum con-

>>c.dcahiiurahhominihus\,, Qul habet aures

, quo sensu

*Mar,h.xvm,r9._2Kxod.xrv, 14.- "^ Geues. xvm . .H. _ ^ Luc*«v, 3/,, 35. Mauh. V, i3.



588 oiuGEMs

haec dicantur, audiat. Ac nos quidem , cum tentanti Deus

dat nos persequendi potestatem,persecutionem patimur;

cum autem vult nos Deus ab illa immunes esse, vel in me-

dio mundo nos odio habente pacem agimus incredibilem

confisi tutela ejus qui dixit : Confidlte, ego vicl mundum \ Et

revera vicit mundum , et proptereatamdiupotestatemhabet

mundus quamdiu vuh ejus victor, qui illius vincendi accepit

a Patre potestatem. Ilac ejus victoria confidimus. Quod si

nos rursus in certamen venire et pietatis causa decertare

voluerit, accedant hostes; istudexnobis audient : « Omnia

))

possum in eo , qui me confortat Ghristo Jesu Dominownostro". )) Nam « ex duobus passeribus qui asse veneunt,

» unus in laqueum non cadit sine Patre qui in coehs est* : )»

et adeo omnia complexa est divina Providentia , ut ab illa

vel capiUi nostri capitis numerati sint.

LXXI. Deinde rursum Celsus pro more suo miscens om-

nia, refert quce nemo nostrum scripsit. Ejus verba sunt:

« Vestrum adhuc est istud minime ferendum, si qui nunc

)) regnant , tibi creduli ab hostibus capti fuerint , idem te

» persuasurum aliis eorum successoribus , et rursum aliis

» postquam ipsi capti fuerint , ahis iterum atque ahis , donec

womnibus, qui tibi fidem habuissent captis ,prudens ali-

» quis princeps et prsesentiens quid futurum esset , vos om-))nes ante delebit funditus quam ipse pereat. » Ad haec res-

pondere non opus est: cum nemo nostrum dicat, si qui

nunc regnant , a nobis persuasi et capti fuerint ab hostibus,

idem nos postea persuasuros esse aliis , et si isti cnpti fue-

rint , ahis iterum atque aliis. Sed unde etiam istud projicit

jsi principes , semper ex successione quadam ahus post ahum,

nobis obtemperaverint et capti fuerint quod hostes uon re-

pulerint , tandem unum ahquem exoriturum esse pruden-

tom quid futurum sit praisentientem ,qui ncs funditus

i Joan.xvi, 33. - ^Philip. iv, i3. — ^ i Tiiu. i, 12. MaUli. x, 29, 3o.

\



CONTR/V CELSUM LIR. VUJ. ,5^«

deleal? Sed lifc Ijieptias coiisiierc easque omnes a seipso

haustas eructare mihi videtur.

LXXJJ.Posteafactaejusmodi votispecie : «Si fieri posset,

» ut omnes Asia^,Europa)

,

Libya3 habitatores Grcecl et Bar-)>bari usque ad extremos terrac fines, in unam legem con-

« sentirent,

» sed impossibile istud judicans addit : « Qui hoc«putat

,nihil novit. «Hic multa meditatione multisque ver-

bis opus esset, ut probaretur non solum fieri posse , sedetiam revera futurum esse , ut quidquid rationis est parti -

ceps in unam legem conveniat. Paucistamen , si ita opor-

tet, hac de re disseram. Ac Stoici quidem aiunt, cum ele-

mentorum validissimum pravalebit, tum futuram esse con-flagrationem, rebus omnibus in ignem conversis. At nosasserimus Verbum sibi naturas omnesrationc praiditas esse

subacturum,et in suam ipsius perfectionem mutaturum :

quando unusquisque nuda sua potestate usus eJigetqu.-e vo-

let,et obtinebit quae elegerit. Nam inter corporum morbos

et vulnera,sunt qua^dam quidem

, quibus ars mediciii£e me-deri non possit; sed ia animarum vitiis negamus ullum essequod a supremo Verbo etDeo curarinequeat. Verbum eniniejusque remedia omnibus animc^ morbis potentiora sunt,eaque unicuique pro Dei placito admovet. Omnium

rerum'finis erit vitiorum abolitio,- utrum autem ita sint abolenda,

ut nunquam ulla ex parte renasci possint , nccne, pra^sentis

sermonis non est docere. Quod ad integram vitiorum aboli-tionem

,omnisque animae emendalionem attinet, utramquo

muIUe propheti.-e obscuris verbis exprimunt : sed impra?-sentiarum satis erunt kec Sophonic-e verba : « Paratus esto :

Mnane vigila: dispericrunt oinnes racemi eorum. Quaprop-

» ter expecta me,dicit Dominus, in die resurrcctionis me:e

)»in testimonium,quia judicium meum ut congregem o-en-

»les etsuscipiam reges, ut elFundam siiper eos omncin in-

)) dignationem fiiroris inei. In igue enim zeli mei devorabi^



590 ORIGENIS

»tur omnis lerra. Quia tunc convertam super populos lin-

»guam in generationem ejus, ut invocent omnes nomen

» Domini , et serviant ei suL jugo uno. Ex flniLus fluminum

» yEthiopiae suscipiam dispersos meos , mactabunt victimas

»mihi. In die illa non confunderis ex omnibus adinventioni-

»bus tuis, quibus praevaricata es in me; quia tunc auferam

» a te irrisionem contumeliae tua3 , et ultra non adjicies exal-

»tari amplius in monte sancto meo. Et derehnquam in te

»populam mansuetum et humilem, et reverebuntur nomen

»Domini qui reliqui fuerint ex Israel, et non facient iniqui-

»tatem , et non loquentur vana , et non invenietur in ore eo-

);rum Hngua dolosa : quoniam ipsi pascentur et accubabunt,

»et non erit quiillos exterreat*. » Qui haecomnia intelligere

potuerit , illam is prophetiam explicet. Inquirat maxime quid

istud signiflcet , consunipta omni terra , « conversum iri su-

per populos linguam in generationem ejus, »cujusmodi erat

ante « confusionem. » Haec etiam consideret ,

Domini nomenab omnibus invocatum iri , ut seiviant ei omnes sub jugo

uno ,et auferatur contumeHae irrisio , nec amphus sit iniqui-

tas , nec sermones vani , nec lingua dolosa. Atque hnec pau-

cis , non vero dihgenti enarratione, proponere visum est , ut

Celsi refutaretur sententia , opinantis fieri non posse , ut qui

Asiam, Europam, etLibyam incohmt Graeci et Barbari, in

unam legem consentiant. Ac fortasse id facere non possunt

qui degunt adhuc in corpore ; sed poterunt cum Jiberati cor-

pore fuerint.

LXXIII. Deinde nos Celsus hortatur, « ut regi totis vi-

»ribus opem feramus, in justorum ejus laborum partem

» veniamus,

arma pro illo capiamus, et , si ita postulat

»sub illo militemus , et cum illo ducamus exercitum. » Ad

haec dicendum regi nos in loco suppetias ferre, sed di-

vinas , ut ita loquar , « indutos armatura Dei ^; » idque

* Sophon. rii, 7, 8

, 9 , lo , 1 1 , 12 , i3. ~ 2 jrplies. vi, 11.



CONTRA CliLSUM LIB. VIII. 5q1

facimus huic aposlolicae voci obtemperantcs : « OLsecro

«igitur primum fieri obsecrationes , orationes, postula--

«tiones, gratiarum actiones pro omnibus hominibus, pro

i>regibus et

omnibus qui in sublimitate sunt*

: »et quo quismagis pietate pra;stat, eo validius auxilium rcgibus fcrt,

plusque facit quam euntes in aciem milites, qui hostes

,

quotquot possunt, interficiunt. Praeterea adeos qui a nostra

fide alieni postulant ut arma publica) utilitatis causa suma-

inus, et homines trucidemus, haec possumus respondere :

quos apud vos habetis simulacrorumquorumdam sacerdo-

tes ct vestrorum deorum aedituos , suas illi manus incruen-

tas servant, ut ne sanguinolentis et caede pollutis manibusdiis vestris victimas ofTerant : unde nec instante bello illos

dare militiac nomen jubetis. Id si jure fit, quanto magis

cum et isti,aliis belluui gerentibus , militant , ut Dei sacer-

dotes et ministri, inlaminatas quidem servantes

manusdecertantes vero fusis ad Deum precibus pro iis qui juste

belligerantur,et pro eo qui juste regnat , ut quidquid con-

trarium et inimicum est juste facientibus, profligetur. Sic

etiam cuiu djemones, qui bella suscitant et ad fcedera vio-

landa impeUunt paceinque perturbant, precibus proflin-a^

mus, magis auxilio sumus regnantibus, quam qui gestare

arma videntur. Jn laborum quoque societatem reipublicai

causa veniinus,dum justis precibus adjuugiuius exercitia et

meditationes, quae docent aspernari voluptates et eis nos

non tradere. Sed et plus c.eteris pro Imperatoie pugnamus.Non equidem sub illo militauius , etiamsi nos ad id cogeret

sed pro illo militamus, cum seorsim pielatis castra fusis ad

Deum precibus collocamus.

LXXIV. Quod si velit Gelsus duci etiam a nobis exerci-tuui ad tulandaui patriam

, sciat idipsuui quoquc a nobisfieri, sed uon ul ab hominibus videamur v[ iudc j^loriob

^ I Tiiu. n, r , '^.



5tt2 ORIGEISIS

caplemus. Nam m abscondito nostro et intlma mente, quasi

sacerdotes , fundimus ad Deum preces pro concivium nos-

trorum salute. Quin patriae magis prosunt Christiani,quam

reliqui homines. Suos enim cives erudiunt,pietatem iu

universorum Deum docent , et in divinam quamdam ac coe-

lestem civitatem evehunt eos ,qui in minimis istis civitati-

bus recte vivunt ,quibusque dici possit : « In minima fuisti

wfideHs, veni ad magnam* , ))ubi« Deus stetit in synagoga

))deorum, in medio autem deos dijudicat^, «tequeilhs an-

numerat , modo ne amphus « sicut homo moriaris , et sicut

))unus de principibus cadas. »

LXXV. Nos etiam « ad magistratus pro patria gerendos

hortatur Celsus , « si ad tuendas leges pietatemque id facto

))opus est. ))Sed nos qui scimus in singulis civitatibus aham

esse patriam a Verbo Dei constitutam, eos ut Ecclesias re-

gant hortamur ,qui potentes sermone et quorum mores sani

sunt. Qui dignitates amant , eos repudiamus; cogimusvero

illos qui prae multa modestia communem Ecclesise curam in

se facile recipere nolunt. Itaque qui nobis sapienter prae-

sunt , id ilH coacti faciunt , coacti , inquam , a magno illo

Rege, quem Dei fdium Deumque Verbum esse persuasum

nobis est. Quod si qui in Ecclesia praesunt , hoc est Eccle-

sia3 vocati Antistites , illi quoe secundum Deum est patriae

recte praesunt , aut ex praescriptis a Deo legibus praesunt

propterea illi nuUo modo ab humanis contaminantur legi-

bus. Neque etiam ea causa Christiani magistratus recusant,

quod publica vitae munia refugiant ; sed quod se diviniori et

ma'^is necessario Ecclesiae ministerio ad hominum salutem

se servent. Necessarium simul et justum hoc ministerium

est. Omnium curam gerunt; eorum quidem qui sunt intus,

ut in dies melius vivant ; eorum vero ,qui sunt extra , ut

loquantur et faciant quae pietale digna sunt, sicque Deum

M alth. XXV , 2 T. Luc. xix ,17. — 2 Psalm. txxxi ,1,7.



COIV'JR\ CELSIJM Lin. VIII. 5q3

vero ciiltii proscquciitcs ct quam plurimos possunt erudien-

lcs, toli VcrLo Dei divinaquc lcgc imbuti sint, ct summoDco consocicntur pcr cjus fdium , Dcum

Yerbum, ct sa-picnliam

,ct vcrilatem ct juslitiam

, qui Dco conjungit quis-

quis in omnibus vitam Dci lcgibus ccnscntaneam lransi"-ere

statuit.

LXXVI. Habes in his, pic Ambrosi , corum fincm qu;e

quantum praesens ct data facultas tulit, tuo jussu sum exe-

cutus. Octo libris complexus sum quidquid contra Cclsi

sermoncm verum scriberc operae pretium judioavi. Nunceritcjus qui illius scriptionem nostramque dcfensionem Icget,

dijudicare,in utra plus vcri Dei

, plus verai in eum pietatis,

plus spiret illius vcritatis, quoesanisdogmatibus homincsadoptlmam vivendi rationcm instiluit. Scito tamcn aliud opusa Cclso promissum fuisse, quo se docturum polliccbatur

quomodo vivcre oportcret cos, qui fidem ipsi habere vel-

lent et posscnt, Quod si dc secundo illo opcrc non liberavit

fidem, his octo contra primum libris contentos nos essc

nonincommodumfucrit. Sin secundum illud incccpit pcrfe-

citquc; quo^situm ad me mittendum curato, ut ad illud quie

nobis veritatis patcr dcderit respondentcs, quas contincbit

falsas opiniones refellamus; aut si quid verum afferat , illud

nnllo contentionis studio ut recte dictum comprobemus.

VIU. ?8



^ ^

CONCORDANTIALATIKAM COU.EC-nomU .MT.R „ n,«,,,OT„.o •..,, CALUCUr.

Cotlectio tatina.Bibtiotlieca gatiica.

Contra Celsum libri octo. Tem. v„, T„m. „, „,. o

ANNOTATIOvmcA.,pag. 541.

pa e, al.ar a fu,,,se, cum i„ aliis locis appareat, eum de ,e,„-

Ch .st,anos templa, aUa.ia e. statuas gentilium ,„en,o reji



,wwwwwww»ww^wwxx^wvv»w vv*wvv>VV>^WVV^VVXV*^IWWW V»

INDEX TOMI OCTAVI.

SEQUITUR ORIGENES

CONTRA GELSUM LIBRI OGTO.

PR^FATIO.

LIBER PRIMTJS.

LIBER SECUNDUS.

LIBER TERTIUS.

LIBER QrARTUS.

LIBER QUINTUS.

LIBER SEXTUS.

«LIBER SEPTIMUS.

LIBER OCTAVUS.

Pag. 3

9

79

i58

235

320

38 1

460

525



I

Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 2.

Documents

Transcript of Origen. Opera Omnia [Caillau, Guillon Eds.] 1829. Volume 2.