ÍÈÇÀÌÈ ÝßÍÚßÂÈ

ÈÑÊßÍÄßÐÍÀÌßØÿðÿôíàìÿ

“ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”ÁÀÊÛ-2004

Áó ÿñÿð “Íèçàìè Ýÿíúÿâè. Èñêÿíäÿðíàìÿ” (Áàêû, Éàçû÷û, 1982) êèòàáû ÿñàñûíäà òÿêðàð íÿøðÿ ùàçûðëàíìûøäûð

Òÿðúöìÿ åäÿíè: Àáäóëëà Øàèã

Èçàùëàðûí ìöÿëëèôè: ßêðÿì Úÿôÿð

Þí ñþçöí ìöÿëëèôè: Ãÿçÿíôÿð ßëèéåâ

Åëìè ðåäàêòîð: Õÿëèë Éóñèôëè

894.361’1 - dc 21AZEÍèçàìè Ýÿíúÿâè. Èñêÿíäÿðíàìÿ. Øÿðÿôíàìÿ. Áàêû, “Ëèäåð íÿøðèééàò”,2004, 432 ñÿù.

Íèçàìè Ýÿíúÿâè éàðàäûúûëûüûíûí ÿí éöêñÿê çèðâÿñè âÿ Øÿðã ïîåçèéà ñûíûíÿí ïàðëàã èíúèñè ñàéûëàí “Èñêÿíäÿðíàìÿ” “Õÿìñÿ”íèí áåøèíúè êèòàáûäûð. Äàùèøàèð éàðàäûúûëûüûíûí ÿçÿìÿòëè éåêóíó îëàí áó ñîí ÿñÿðèíäÿ þìðö áîéó àðçó -ëàäûüû, ùÿéàòäà ýþðìÿê èñòÿäèéè èäåàë úÿìèééÿòè òÿñâèð åòìèøäèð.

“Øÿðÿôíàìÿ”äÿ Èñêÿíäÿðèí åëì âÿ ñèéàñÿò àëÿìèíäÿêè áþéöê íàèëèééÿò -ëÿðè ýþñòÿðèëèð, îíóí òÿðáèéÿñèíäÿí, òÿùñèëèíäÿí, ùþêìäàð ëû üûí äàí, éöðöøëÿ -ðèíäÿí âÿ öìóìèééÿòëÿ, îíóí áþéöê øàí-øþâêÿòÿ ÷àòìà ñûíäàí áÿùñ îëóíóð.

ISBN 9952-417-03-7© “ËÈÄÅÐ ÍßØÐÈÉÉÀÒ”, 2004.

Àçÿðáàéúàí Ðåñïóáëèêàñûíûí Ïðåçèäåíòè

ÈËÙÀÌ ßËÈÉÅÂÈÍ

“Àçÿðáàéúàí äèëèíäÿ ëàòûí ãðàôèêàñû

èëÿ êöòëÿâè íÿøðëÿðèí ùÿéàòà

êå÷èðèëìÿñè ùàããûíäà”

12 éàíâàð 2004-úö èë òàðèõëè ñÿðÿíúàìû

èëÿ íÿøð îëóíóð âÿ þëêÿ êèòàáõàíàëàðûíà

ùÿäèééÿ åäèëèð

ÃßÙÐßÌÀÍËÛà ÄÀÑÒÀÍÛ

Äàùè Àçÿðáàéúàí øàèðè âÿ ìöòÿôÿêêèðè Íèçàìè Ýÿíúÿâèíèí áöòöíäöíéàäà øþùðÿò òàïìûø þëìÿç “Õÿìñÿ”ñè, “Èñêÿíäÿðíàìÿ” ïîåìàñûèëÿ áèòèð. Áó ñîí ÿñÿðèíäÿ áþéöê ñþç óñòàñûíûí ìÿôêóðÿñè, áÿäèè ãàéÿñè,øàèð òÿõÿééöëö þçöíöí ÿí éöêñÿê çèðâÿñèíÿ ÷àòìûøäûð.

Íèçàìè áó ÿñÿðè éàçìàüà áàøëàéàðêÿí àëòìûø éàøûíû þòìöø, ñþçöíÿí ýåíèø ìÿíàñûíäà, ùÿðòÿðÿôëè âÿ äÿðèí ùÿéàò òÿúðöáÿñè ÿëäÿ åòìèøäè.Øàèð êå÷äèéè éàðàäûúûëûã éîëóíà íÿçÿð ñàëàðàã ùèññ åäèðäè êè, “Èñêÿí -äÿðíàìÿ” îíóí ÿââÿëêè ÿñÿðëÿðèíäÿ ñþéëÿäèéè ôèêèðëÿðèí, ÿêñ åòäèðäèéèöìèäëÿðèí éåêóíó îëìàëûäûð. Áóíó áèç “Øÿðÿôíàìÿ”íèí ýèðèø ôÿñèë -ëÿðèíäÿ àøêàð äóéóðóã. Äîüðóäàí äà, Íèçàìè ìöòÿðÿããè èäåàëëàðûíû âÿìöãÿääÿñ àðçóëàðûíû ìÿùç áó ñîí ïîåìàñû èëÿ áàüëàéûð âÿ äåéèð:

Äàñòàíû ñåâÿíëÿð, øåèðè äóéàíëàðÍÿüìÿëÿð äèíëÿìÿç áèð ÷îõ çàìàí âàð.Éàçìàëû åëÿ áèð óüóðëó äàñòàí,Îíäà áèð èíúÿëèê äóéñóí îõóéàí.Áèëäèì áó íàõûøû áÿéÿíÿð äîñòëàð,Âåðäèì áó äàñòàíû éàçìàüà ãÿðàð.

Íèçàìèíèí ñîíóíúó ïîåìàñûíûí ÿñàñ ìþâçóñóíó áèð ñûðà Øÿðãõàëãëàðûíûí éàçûëû âÿ øèôàùè ÿäÿáèééàòûíäà ýåíèø éàéûëìûø ÌàêåäîíèéàëûÈñêÿíäÿð (Àëåêñàíäð) äàñòàíû òÿøêèë åäèð. Îíó äà ãåéä åòìÿê ëàçûìäûðêè, ãÿäèì Èðàí ÿäÿáè ÿíÿíÿëÿðèíäÿ áèð àìàíñûç ôàòåù, ßõÿìÿíèëÿðñöëàëÿñèíèí ãàòû äöøìÿíè êèìè òÿúÿññöì îëóíàí Èñêÿíäÿð ñóðÿòè Íèçàìèäþâðöíäÿ áèð ÷îõ éàçûëû àáèäÿëÿðäÿ ÿäàëÿòëè ùàêèì, åëìÿ, áèëèéÿ éöêñÿêãèéìÿò âåðÿí, öìóìèééÿòëÿ, ìöñáÿò ãÿùðÿìàí êèìè òÿñâèð îëóíóðäó.Ìÿíáÿëÿðäÿ Èñêÿíäÿðèí ñÿúèééÿñèíèí áåëÿ äÿéèøìÿñèíèí áèð ñÿáÿáèíèäÿ èñëàì äèíè êèòàáëàðûíäà îíóí ïåéüÿìáÿð äÿðÿúÿñèíÿ ãàëäûðûëìàñûîëìóøäóð.

Äàùè øàèð ùÿìèøÿ îëäóüó êèìè, “Èñêÿíäÿðíàìÿ” ïîåìàñû öçÿðèíäÿèøëÿéÿðêÿí áèð ñûðà òàðèõè ìÿíáÿëÿðè úèääè ñóðÿòäÿ þéðÿíìèø, îíëàðûíè÷èíäÿí þçöíöí èäåéà áÿäèè ãàéÿñèíÿ óéüóí îëàí ìÿëóìàòëàðû ñå÷ìèøâÿ óñòàä ãÿëÿìè èëÿ íÿçìÿ ÷ÿêìèøäèð.

Öçÿðèíäÿ èøëÿäèéè ìÿíáÿëÿð ùàããûíäà øàèð þçö áåëÿ ñþéëÿéèð:

4

Èñêÿíäÿð ùàããûíäà ùå÷ áèð ÿñÿðäÿÌÿëóìàò ýþðìÿäèì éûüúàì áèð éåðäÿ.Ñþçëÿðëÿ äîëìóøäó õÿçèíÿ è÷è,Àíúàã ùÿð íöñõÿäÿ äàüûíûã èíúè.Ùÿð êþùíÿ íöñõÿäÿí ÿñàñ àëàðàã,Îíó þç øåèðèìëÿ áÿçÿäèì àíúàã.ßí ãÿäèì òàðèõè ÿñÿðëÿðäÿí ìÿí,Éÿùóäè, íÿñðàíè, ïÿùëÿâèëÿðäÿíßí èíúÿ ñþçëÿðè ÿëèìÿ ñàëäûì,Ãàáûüû àòàðàã, ìÿüçèíè àëäûì.Ìöõòÿëèô äèëëÿðäÿí éàçäûüûì ñþçëÿð,Áóíëàðäàí äîüóëäó éûüäûüûì ÿñÿð.Ñàéäûüûì äèëëÿðè ÿòðàôëû áèëÿíÑàõëàð þç äèëèíè ìÿíÿ òþùìÿòäÿí.

Ýþðóíäöéö êèìè, øàèð ÿðÿá âÿ ôàðñ äèëèíäÿ îëàí ìÿíáÿëÿðëÿ éàíàøû,éÿùóäè, íÿñðàíè (õðèñòèàí) âÿ ïÿùëÿâè ìÿíáÿëÿðèíè àðàøäûðäûüûíû õàòûð -ëàäûð. Äîüðóäàí äà, Èñêÿíäÿð ÿùâàëàòû áàðÿñèíäÿ áó ìÿíáÿëÿðäÿ ÷îõëóìÿëóìàò îëäóüó áó ýöí åëì àëÿìèíÿ áÿëëèäèð. Ìÿñÿëÿí, “Èñêÿíäÿð -íàìÿ”äÿ òÿñâèð îëóíàí áÿçè ùàäèñÿëÿðèí ÿêñèíè áèç òàëìóä ðÿâàéÿò -ëÿðèíäÿ âÿ ãÿäèì éÿùóäè (èáðàíè) äèëèíäÿ îëàí àéðû-àéðû Èñêÿíäÿð ùàã -ãûíäà àíîíèì êèòàáëàðäà ýþðÿ áèëèðèê.

Íÿñðàíè ìÿíáÿëÿðè äåäèêäÿ, Íèçàìè, øöáùÿñèç, éóíàí äèëèíäÿ îëàíòàðèõ êèòàáëàðûíû, èëê íþâáÿäÿ, “Ñàõòà Êàëëèñôåí”è íÿçÿðäÿ òóòóðäó. Ìÿ -ëóì îëäóüó öçðÿ, éóíàí äèëèíäÿ Ìàêåäîíèéàëû Èñêÿíäÿð ùàããûíäà îëàíèëê ðîìàí óçóí èëëÿð îíóí øÿõñè ùÿêèìè Êàëëèñôåíèí àäûíà éàçûëûðäû.Ëàêèí ÿñÿðèí åðàìûçûí áèðèíúè ÿñðèíäÿ ìåéäàíà ýÿòèðèëäèéè ìÿëóìîëäóãäà ùÿìèí ðîìàí “Ñàõòà Êàëëèñôåí” àäûíû àëäû. Ìÿùç áó ÿñÿð XIIÿñðÿ ãÿäÿð ñèðéàíè, éÿùóäè, ïÿùëÿâè äèëëÿðèíÿ òÿðúöìÿ åäèëìèøäè êè,Íèçàìè äÿ áó òÿðúóìÿëÿðèí áÿçèëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åäÿ áèëÿðäè.

Íèçàìèíèí èñòèôàäÿ åòäèéè ìÿíáÿëÿðäÿí áèðè äÿ ïÿùëÿâè äèëèíäÿéàçûëìûø, ñîíðàëàð èñÿ ÿðÿá èñòèëàñû (VIII-IX ÿñðëÿð) âàõòû ìÿùâ åäèëìèø“Õâàòàê-íàìàê”ëàð (“Õóäàéàìÿ”) îëìóøäó. Áó ñàëíàìÿëÿðèí åïèêõàðàêòåð äàøûéàí ùèññÿëÿðè ÿðÿá äèëèíÿ ÷åâðèëìèø, òàðèõÿ âÿ õöñóñèëÿ“ÿäÿá” æàíðûíà ìÿíñóá îëàí ÿðÿá äèëëè êèòàáëàðäà þçöíÿ éåð òàïìûøäûð.“Éåíè òàðèõ àáèäÿëÿðè” äåäèêäÿ øàèð, ùå÷ øóáùÿñèç, áó íþâ ÿñÿðëÿðèíÿçÿðäÿ òóòóðäó.

Äîüðóäàí äà, áó ýöí áèç ïÿùëÿâè ìÿíáÿëÿðè — “Êàðíàìîêè-Àðòàêøèðè-Ïàïàêàí”, “Íàìàêè-Òàíñàð”, “Àðòàê-Âèðàç-íàìàê” èëÿ éàíà øû, Èñêÿíäÿð

5

Óðìèê (ÿð-Ðóìè) ùàããûíäà ýåíèø ìÿëóìàòëàðû Ùÿìçÿ Èñôàùàíè, àä-Äèíÿâÿðè ÿò-Òÿáÿðè âÿ áàøãà ÿðÿá òàðèõ÷èëÿðèíèí ìÿøùóð ÿñÿðëÿðèíäÿìöøàùèäÿ åäèðèê.

ßò-Òÿáÿðè þçóíöí èðè ùÿúìëè “Òàðèõ” ÿñÿðèíäÿ Èñêÿíäÿð ùàããûíäàðÿâàéÿòëÿðÿ äàùà ýåíèø éåð âåðèð âÿ òåç-òåç þçöíäÿí ÿââÿëêè ìÿíáÿ -ëÿðÿ, õöñóñèëÿ Ùèøàì èáí Ìÿùÿììÿäÿ èñòèíàä åäèð êè, áó äà Èñêÿíäÿðùàããûíäà ðÿñìè ìÿëóìàòëàðëà éàíàøû, “Ãÿðá âÿ Øÿðã ôàòåùè”íè õîøàýÿëÿí òÿðçäÿ òÿñâèð åëÿéÿí ðÿâàéÿòëÿðèí äÿ éàéûëìàñûíà äÿëàëÿò åäèð.

Íèçàìèíèí “Èñêÿíäÿðíàìÿ”ñèíäÿ òÿñâèð îëóíìóø ùàäèñÿëÿðèí ÷îõãûñà ìÿçìóíóíó áèð ñûðà èíúÿëèêëÿðèëÿ áÿðàáÿð áèç ÿò-Òÿáÿðèíèíñàëíàìÿñèíäÿ ýþðöðöê. Ëàêèí áó ùå÷ äÿ î äåìÿê äåéèëäèð êè, Íèçàìè þçïîåìàñûíû éàçàðêÿí áèð ÷îõ åïèçîäëàðû ÿò-Òÿáÿðè ñàëíàìÿñèíäÿí îë -äóüó êèìè èãòèáàñ åòìèøäèð. ßêñèíÿ, Íèçàìè þçö ÿñÿðèí ôÿñèëëÿðèí ýèðèøùèññÿñèíäÿ äÿôÿëÿðëÿ ãåéä åäèð êè, îíóí ìÿãñÿäè äàùà ÷îõ äåéèë -ìÿéÿíëÿðè åùéà åòìÿêäèð. Áóíó áèç Íèçàìèíèí ôàðñ-òàúèê øåèðèíèíáþéöê íöìàéÿíäÿñè Ôèðäîâñèéÿ îëàí ìöíàñèáÿòèíäÿ äàùà àéäûí ùèññåäèðèê. “Èñêÿíäÿðíàìÿ”äÿ îõóéóðóã:

Êþùíÿ ñþç óñòàñû, î Òóñëó øàèðÑþç ýÿëèíëÿðèíè áÿçÿäè áèð-áèð.Äöçäö äàñòàíëàðà ÷îõ èíúè, ýþâùÿð,Éåíÿ äÿ ãàëäû ÷îõ áàêèðÿ ñþçëÿð.Éàçñàéäû òàðèõäÿ áöòöí îëàíû,×îõ óçóí ñöðÿðäè îíóí äàñòàíû.

Öìóìáÿøÿðè ìöòÿðÿããè èäåéàëàð òÿðÿííöì÷öñö Íèçàìè “Øóóáèëèê”(Èðàí âÿ Îðòà Àñèéà õàëãëàðû àðàñûíäà IX-X ÿñðëÿðäÿ éàéûëìûø, ÿðÿáùàêèìèééÿòèíÿ ãàðøû ìöáàðèçÿ áàéðàüûíà ÷åâðèëìèø úÿðÿéàí) òÿðÿôäàðûâÿ àëóäÿ÷èñè îëàí “Øàùíàìÿ” ìöÿëëèôèíèí Èñêÿíäÿð ùàããûíäàêû ðÿâà -éÿò ëÿðÿ îëàí ãÿðÿçëè ìöíàñèáÿòèíè äóéìàéà áèëìÿçäè. Ìÿùç áóíà ýþðÿ,Íèçàìè éóõàðûäà ýÿòèðäèéèìèç áåéòëÿðäÿí ñîíðà áèëàâàñèòÿ Ôèðäîâñèíèíáó ãÿðÿçëè ìöíàñèáÿòèíÿ èøàðÿ åäÿðÿê:

Ñåâìÿäèêëÿðèíÿ åòìÿäè ùþðìÿò,Áÿéÿíäèêëÿðèíÿ ýþñòÿðäè ðÿüáÿò, —

éàçûð âÿ ùÿìèí ôÿñëè àøàüûäàêû ôèêèðëÿðëÿ òàìàìëàéûð:

6

Íèçàìè áó ñàïà äöçÿðêÿí ýþâùÿðÃÿëÿìäÿí ñèëèíäè ãÿëÿì ýþðÿíëÿð.Ùàíñû áèð èíúèíè êå÷èðäè ÿëÿ,Îíëàðû ÷ÿêäè þç ñþç ÷ÿêèñèéëÿ.Óüóðëà óúàëòäû “Øÿðÿôíàìÿ”íè,Êþùíÿíè áóíóíëà åéëÿäè éåíè.

Íèçàìè Ôèðäîâñèíèí ÿñÿðèëÿ éàõûíäàí òàíûø èäè âÿ áóíó øàèð þçöäÿôÿëÿðëÿ “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”, “Éåääè ýþçÿë” âÿ “Èñêÿíäÿðíàìÿ”äÿõàòûð ëàäûð, îíà þç åùòèðàìûíû õöñóñèëÿ ãåéä åäèð. Áóíóíëà éàíàøû, Àçÿð -áàéúàí øàèðè “þçöíäÿí ÿââÿëêèëÿðè òÿêðàð åòìÿê îíóí éàðàäûúûëûüûíà õàñîëàí úÿùÿò äåéèëäèð” ñþéëÿéÿðÿê, þçöíöí áó ñàùÿäÿ íîâàòîð îëäóüóíóãåéä åäèð.

Áóíó äà õàòûðëàòìàã ëàçûìäûð êè, Íèçàìèíèí íîâàòîðëóüó ùå÷ äÿìÿíáÿëÿð öçÿðèíäÿ èøëÿìÿêëÿ, îíëàðûí è÷èíäÿí òåç èäåéà-áÿäèè ãàéÿñèíÿóéüóí ìÿëóìàòëàð ÷ûõàðìàñû èëÿ ìÿùäóäëàøìûð. Øàèð þç ÿñÿðèíèí éöêñÿêñÿíÿò íöíóíÿñè îëäóüóíó áèëèð âÿ ñÿìèìè ùèññëÿðëÿ (ôÿõð õàòèðèíÿ éîõ!)“Èñêÿíäÿðíàìÿ”íèí ýèçëè ñèðëÿðëÿ äîëó îëäóüóíó áÿéàí åäèð:

Áåëÿ áèð äÿéÿðëè ýþâùÿðëÿ, äîñòëàð,Áèð ýþâùÿð ñåâÿíÿ åùòèéàúûì âàð.Èñòÿðÿì åéëÿ áèð êàìèë äèíëÿéÿí,Øàèðëèê ñèððèíè þéðÿíñèí ìÿíäÿí!

Øàèðèí áó ÿñÿðäÿ èçëÿäèéè ÿí ìöùöì ãàéÿ ùÿãèãÿòäèð — èíñàí ùÿ -ãèãÿòè. Äîüðóëóã, ùÿãèãÿò ìöÿëëèôÿ ýþðÿ “Èñêÿíäÿðíàìÿ”íèí ñÿúèééÿâèúÿùÿòèäèð. Î äåéèð:

Äîüðóëàð éàíûíäà âàðìûäûð áóíäàíÄàùà õîø ñèìàëû, ñåâèìëè äàñòàí?Áàøãà äàñòàíëàðû àðàñàí áèð àç,Ìèëëÿòëÿð éàíûíäà äîüðó ñàéûëìàç.

Äîüðóäàí äà, èíñàí ùÿãèãÿòè, äàùà ýåíèø ìÿíàäà äåéèëÿðñÿ, áÿøÿðùÿãèãÿòè “Èñêÿíäÿðíàìÿ” ìöÿëëèôèíèí äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ äàéàíûð.Áþéöê øàèð âÿ ìöòÿôÿêêèð ôàéäàëàíäûüû òàðèõè âÿ åëÿúÿ äÿ äèýÿð ìÿí -áÿ ëÿðÿ áó áàõûìäàí éàíàøìûøäûð.

“Èñêÿíäÿðíàìÿ” ïîåìàñûíûí éàçûëìà òàðèõèíèí äÿãèã ìöÿééÿíëèêãàçàíìàìàñû áèð ñûðà ÷ÿòèíëèêëÿð òþðÿäèð. Ìÿñÿëÿ áóðàñûíäàäûð êè, øàèðèíþçö äÿ “Õÿìñÿ”éÿ äàõèë îëàí ÿââÿëêè ÿñÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã, “Èñ -êÿí äÿðíàìÿ”íèí éàçûëìà òàðèõèíè ýþñòÿðìÿìèøäèð. ßñÿðèí èðè ùÿúìè

7

(èéèðìè ìèí ìèñðàäàí ÷îõ) âÿ ìöðÿêêÿá ãóðóëóøó áèçè øàèðèí ïîåìàöçÿðèíäÿ óçóí ìöääÿò èøëÿìÿñè ãÿíàÿòèíÿ ýÿòèðèð. Ùÿð ùàëäà “Èñêÿíäÿð -íàìÿ” 1197-úè èëäÿí (“Õÿìñÿ”íèí äþðäöíúö ùèññÿñè îëàí “Éåääíýþçÿë” ïîåìàñûíûí éàçûëûø òàðèõèäèð) ñîíðà éàçûëìûøäûð. Íèçàìè “Øÿðÿô -íàìÿ”íèí ýèðèø ùèññÿñèíäÿ ÿââÿëêè äþðä ÿñÿðèíè ñàäàëàéûð âÿ äåéèð êè:

Èíäè ñþç ìöëêöíäÿ áöñàò ãóðóðàì,Èñêÿíäÿð äþâðöíäÿí òÿáèë âóðóðàì.

“Øÿðÿôíàìÿ” ÿñÿðè Íöñðÿòÿääèí ßáó Áÿêð Áèøêèíÿ (1191-1210)ùÿñð îëóíìóøäóð. “Èñêÿíäÿðíàìÿ”íèí èêèíúè ùèññÿñèíäÿ (“Èãáàëíàìÿ”)èñÿ Ìÿëèê Èççÿääèíèí àäû ÷ÿêèëèð. ßýÿð I Èççÿääèí Ìÿñóä íÿçÿðäÿòóòóëóðñà î, 1180-1193-úö èëëÿðäÿ ùþêìðàíëûã åòìèøäèð. Äåìÿëè, ùÿìèíÈççÿääèí ÿñÿðèí éàçûëìàñûíäàí äþðä èë ÿââÿë þëìöøäöð. Ñþùáÿò ÛÛÈççÿääèí Ìÿñóääàí ýåäèðñÿ, î äà 1211-úè èëäÿ, éÿíè Íèçàìèíèí ãÿáóëîëóíìóø þëöì òàðèõèíäÿí èêè èë ñîíðà ùàêèìèééÿòÿ ýÿëìèøäèð.

Áó õðîíîëîæè ãàðìà-ãàðûøûãëûã “Èãáàëíàìÿ”íèí ñîí ùèññÿëÿðèíèíýóéà øàèðèí þëöìöíäÿí ñîíðà áàøãàëàðû òÿðÿôèíäÿí òàìàìëàíìàñûáàðÿñèíäÿ ôèêðèí ìåéäàíà ýÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìóøäóð. Áó ôèêèð áèçÿýþðÿ ÿñàññûçäûð.

Áèð íþâ òÿÿúúöá äîüóðàí èêèíúè ìÿñÿëÿ ÿñÿðèí ãóðóëóøó èëÿ áàüëûäûð;ìÿëóìäóð êè, “Èñêÿíäÿðíàìÿ” èêè ùèññÿäÿí èáàðÿòäèð. Áóíó ÿñÿðèí áèçèìäþâðÿ ýÿëèá ÷àòìûø ÿëéàçìàëàðû àéäûí ýþñòÿðèð. Ëàêèí Íèçàìè “Øÿðÿô -íàìÿ”íèí ýèðèø ùèññÿñèíäÿ Èñêÿíäÿðè ö÷ úÿùÿòäÿí, éÿíè ôàòåù, ùàêèì âÿïåéüÿìáÿð êèìè ñÿúèééÿëÿíäèðÿúÿéèíè èãðàð åäèð:

Þíúÿ ñþç à÷àðàì ïàäøàùëûüûíäàí,Úàùàíýèðëèéèíè åäÿðÿì åëàí.Ùèêìÿòëÿ áÿçÿêëè ñþç éàçàðàì ìÿí,Êþùíÿ òàðèõëÿðè òÿçÿëÿðÿì ìÿí.Äþéÿðÿì ãàïûíû ïåéüÿìáÿðëèéÿ,Òàíðû äà áÿéÿíìèø, ïåéüÿìáÿð, — äåéÿ.

Ñîíðà Íèçàìè ÿñÿðèí ö÷ ùèññÿäÿí èáàðÿò îëäóüóíó àéäûí øÿêèëäÿñþéëÿéèð:

Ö÷ ãàïû òèêäèì, ö÷ õÿçèíÿ äåìÿê,×ÿêäèì ùÿð ãàïûäà àéðûúà ÿìÿê.Ö÷ ãàïû, éà áó ö÷ èíúèéëÿ éåíÿÒþêÿðÿì äöíéàéà àüûð õÿçèíÿ.

8

Áóðàäà ãàïû (äÿð) ÿðÿáúÿ “áàá”ûí (ãàïû, ôÿñèë) òÿðúöìÿñèäèð. Áÿçèÿäÿáè ìÿíáÿëÿðäÿ ÿñÿðèí èêèíúè ùèññÿñèíÿ “Õèðÿäíàìÿ” (ÿãë, ùèêìÿòêèòàáû) àäû äà âåðèëäèéèíÿ òÿñàäöô åäèðèê (Ìÿñÿëÿí, 1852-úè èë “Áèá -ëèîòåêà Èíäèêà” ñèëñèëÿñèíäÿí ÷àï îëóíàí èêèíúè ùèññÿ ìÿùç áåëÿàäëàíäûðûëìûøäûð).

Áó ìöáùÿì ìÿñÿëÿíèí äÿãèã ùÿëëè ö÷öí ÿëèìèçäÿ îëàí ôàêòëàð ùå÷äÿ êàôè äåéèëäèð. Îíà ýþðÿ äÿ ùÿð úöð ôÿðçèééÿäÿí èìòèíà åòìÿéÿ ìÿú -áóðóã. Ùÿð ùàëäà ÿñÿðèí áó ýöí ÿëèìèçäÿ îëàí ìÿòíèíäÿ Èñêÿíäÿð ñóðÿòèôàòåù, ùàêèì, ôÿëñÿôÿ âÿ èìàíëà ãàðûøûã äèí úàðúûñû êèìè þç ñÿúèééÿñèíèòàïìûøäûð. Éàõûí Øÿðã, î úöìëÿäÿí Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèé éàòûíäà ýåíèøéàéûëìûø æàíð ÿíÿíÿëÿðèíÿ ðèàéÿò åäÿðÿê, Íèçàìè ÿñÿðèí áàø ãÿùðÿìàíûîëàí Èñêÿíäÿðè àíàäàí îëäóüó ýöíäÿí òÿñâèðÿ áàøëàéûð. Ìÿëóìäóð êè,Èñêÿíäÿðèí ìèëëè ìÿíøÿéè áàðÿäÿ èêè ðÿâàéÿò âàð.

Áó àäè ðÿâàéÿòëÿðèí áèðèíäÿ Èñêÿíäÿðèí ñàäÿúÿ áèð òÿðêè-äöíéà îüëóîëìàñû âÿ Ìàêåäîíèéà ùàêèìè Ôåéëÿãóñ (Ôèëèïï) òÿðÿôèíäÿí îüóëëóüàýþòöðöëìÿñè, äèýÿðèíäÿ èñÿ îíóí Èðàí øàùû Äàðàíûí îüëó îëìàñû òÿñäèãåäèëèð. Íèçàìè ùÿð èêè ðÿâàéÿò ùàããûíäà ìÿëóìàò âåðèð, ëàêèí î òÿñäèãåäèð êè, Èñêÿíäÿð Ôåéëÿãóñóí îüëóäóð.

Áåëÿëèêëÿ, Èñêÿíäÿðèí Èðàí òàõòûíûí âàðèñè îëìàñû ìÿãñÿäèëÿ ãóðàø -äûðûëàí ðÿâàéÿòè Àçÿðáàéúàí øàèðè ðÿää åäèð. ßñëèíäÿ Íèçàìè Èñêÿíäÿðèíðóìëó îëäóüóíó òàðèõè ùÿãèãÿòÿ ñàäèã ãàëìàã íàìèíÿ òÿñâèð åäèð;Èñêÿíäÿð Íèçàìèíèí ñåâäèéè, îíóí àðçó âÿ àìàëëàðûíû èôàäÿ åäÿí áèðáÿäèè ñóðÿò, ÿäÿáè ãÿùðÿìàíäûð.

Áöòöí éàðàäûúûëûüû áîéó îíó äàèì äöøöíäöðìöø èúòèìàè ùÿéàò ùÿãè -ãÿòëÿðèíè àðàìûø îëàí áþéöê ìöòÿôÿêêèð øàèð èíñàí âÿ úÿìèééÿò ìöíà -ñèáÿòëÿðèíè þç ôÿëñÿôè êîíñåïñèéàñû ÿñàñûíäà àéäûíëàøäûðìàüà úÿùä åòìèø,áó èúòèìàè ïðîáëåìëÿðëÿ áàüëû îëàí ñóàëëàðà èñÿ Èñêÿíäÿð âàñèòÿñèëÿ úàâàáòàïìàã èñòÿìèøäèð.

Ùÿëÿ èëê èðè ùÿúìëè ÿñÿðè îëàí “Ñèðëÿð õÿçèíÿñè”íäÿí áàøëàéàðàã,Íèçàìè ôåîäàë úÿìèééÿòèíäÿ ìöøàùèäÿ åòäèéè èúòèìàè âÿ ìÿíÿâè íþã -ñàíëàðû èôøà åäÿðÿê, îíëàðû ùàíñû éîëëàðëà àðàäàí ãàëäûðìàã ìöìêöíîëàúàüû ùàããûíäà äöøöíìöøäöð. Äþâðöíÿ ýþðÿäèð êè, Íèçàìè ùÿìèøÿ þçÿñÿðëÿðèíèí áÿäèè ãöäðÿòè âÿ èäåéà ìÿçìóíó èëÿ ôåîäàë ùàêèìëÿðÿ òÿñèðýþñòÿðìÿê âÿ îíëàðû ÿäàëÿòÿ ÷àüûðìàã, áèð ñþçëÿ, îíëàðû “éàõ øûëàø äûð -ìàã” èñòÿìèøäèð. “Õîñðîâ âÿ Øèðèí”, “Éåääè ýþçÿë” ïîåìàëàðûíäà äàèäåéà èñòèãàìÿòèíèí ìÿùç áó ùÿäÿôÿ éþíÿëäèéèíè áèç àñàíëûãëà ýþðöð âÿäóéóðóã.

9

Áó áàõûìäàí Èñêÿíäÿð áèð ìöñáÿò ãÿùðÿìàí êèìè øàèðèí éàðàòäûüûáó òèïëè ñóðÿòëÿðäÿí ÷îõ éóõàðûäà äóðóð. Íèçàìè áèð ôàòåù îëàí ãÿùðÿ -ìàíûíûí ìöñáÿò úÿùÿòëÿðèíè äàùà áàðèç øÿêèëäÿ âåðìÿéÿ ÷àëûøìûøäûð.

ßñÿðèí “Øÿðÿôíàìÿ” ùèññÿñèíäÿ ýþðöðöê êè, Èñêÿíäÿðèí ìöùàðèáÿëÿðàïàðìàãäà ìÿãñÿäè ùÿð éåðäÿ ÿäàëÿòè áÿðïà åòìÿêëÿ éàíàøû, áóþëêÿëÿðäÿ éàéûëìûø áèëèêëÿðÿ ñàùèá îëìàãäûð. Ìÿñÿëÿí, Èðàí øàùÿíøàùëûüûìÿüëóáèééÿòÿ óüðàéàíäàí ñîíðà Èñêÿíäÿð àòÿøïÿðÿñòëÿðèí ùèêìÿòëÿ äîëóêèòàáëàðûíû éóíàí äèëèíÿ ÷åâèðìÿéÿ ôÿðìàí âåðèð. Èñêÿíäÿðè áèç áóéöðöøëÿð ÿðçèíäÿ ùÿìèøÿ ìÿøùóð éóíàí àëèìëÿðè àðàñûíäà ýþðöðöê. Î,Äÿðáÿíä ãàëàñûíû éîëêÿñÿí ãóëäóðëàðäàí õèëàñ åòäèêäÿí ñîíðà Äàüûñ -òàíäà éåðëÿøÿí, âàõòèëÿ Èðàí øàùëàðûíûí éàé èñòèðàùÿò ñàðàéû îëàí Ñÿðèðãàëàñûíà ýåäèð, Êåéõîñðîâóí ìÿãáÿðÿñèíèí ñèðëÿðèíè þéðÿíìÿê èñòÿéèð.

Äîüðóäóð, Ìàêåäîíèéàëû Èñêÿíäÿð ùàããûíäà éàðàíìûø òàðèõè âÿÿñàòèðè ìÿíáÿëÿðäÿ (ìÿñÿëÿí, éÿùóäè äèëèíäÿ îëàí ðîìàíäà) îíó ãÿäèìïàäøàùëàðäàí îëàí Àëòèíöñöí ìÿãáÿðÿñèíäÿ ýþðöðöê. Íèçàìè Èñêÿíäÿðèî âàõòêû îõóúóëàðà äàùà éàõûí âÿ òàíûø îëàí Êåéõîñðîâ ìÿãáÿðÿñèíÿýåòìÿéÿ ìÿúáóð åäèð. Øàèð þç ãÿùðÿìàíûíà áèëèúè Áÿëèíàñûí äèëèéëÿ áàøàñàëûð êè, äöíéàäà òàõò-òàú, øþùðÿò âÿ äþâëÿò ùàìûñû ìöâÿããÿòèäèð, éàõøûàä èñÿ äàèìèäèð. Èíñàí ÷àëûøìàëûäûð êè, þçöíäÿí ñîíðà éàõøû àä ãîéóáýåòñèí, áóíà èñÿ àíúàã éàõøû ÿìÿëëÿðëÿ íàèë îëìàã ìöìêöíäöð. Ïàäøàù -ëàð òàõòûíà ýÿëèíúÿ:

Ôàéäàñûç îëàí áó òàõò íÿéÿ ýÿðÿê?Öñòöíäÿ áàøãàñû þìöð ñöðÿúÿêÔàéäàñûç áó òàõòà óéìà, ñàõòàäûð,Éåðèìèç òàõò äåéèë, ãóðó òàõòàäûð.Áó ãûçûë áàõò äåéèë, âåðñÿíèç ôèêèð,Àéàüà âóðóëìóø àüûð êöíäÿäèð.Áèð òàõò êè ÿáÿäè éåð äåéèë ñàíà,Îíó òà äèðèñÿí ïàð÷àëàñàíà!

Áó áåéòëÿð øàèðèí áöòöí þìðö áîéó èíàì áÿñëÿäèéè “ÿäàëÿòëè øàù”,“èäåàë ùþêìäàð” êîíñåïñèéàñûíäà äþíöø ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíÿ äÿëàëÿò åäèð.

Ùóìàíèñò ñÿíÿòêàð òÿäðèúÿí “ÿäàëÿòëè” ùàêèìëÿðèí äÿ áÿøÿð úÿìèé -éÿòèíÿ èíñàíëàðûí ùÿìèøÿ àðçóëàìûø îëäóüó ñÿàäÿòè ýÿòèðÿ áèëÿúÿéè ôèê -ðèí äÿí ÿë ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéûð âÿ ÿñÿðèí èêèíúè ùèññÿñèíè òÿøêèë åäÿí“Èãáàëíàìÿ”äÿ Èñêÿíäÿðè àçàä úÿìèééÿò ìöíàñèáÿòëÿðèíèí ùþêì ñöð -äöéö õîøáÿõòëÿð þëêÿñèíÿ ýÿòèðèð âÿ áóíóíëà äà òÿñäèã åäèð êè, áÿøÿð

10

úÿìèééÿòèíèí ñÿàäÿò äîëó ýÿëÿúÿéè ÿäàëÿòëè øàù êîíñåïñèéàñû èëÿ äåéèë,àíúàã ìàääè âÿ ìÿíÿâè àçàäëûã èäåéàëàðû èëÿ áàüëûäûð.

Øàèðèí áó “ñîñèàë óòîïèéàñû”, îíóí òÿñâèð åòäèéè àçàä úÿìèééÿò ùàã -ãûíäà ýþðöøëÿðè î çàìàíêû äöíéà ÿäÿáèééàòûíäà ìèñèëñèç áèð ùàäèñÿ èäè.

“Èñêÿíäÿðíàìÿ” ÿñÿðèíäÿ øàèðèí éöêñÿê âÿòÿíïÿðâÿðëèê ùèññëÿðè äÿþç ÿêñèíè òàïìûøäûð. Áó âÿòÿíïÿðâÿðëèê èäåéàëàðûíûí ÿí áàðèç òÿìñèë÷èñèøàèðèí äÿðèí ñåâýè äóéüóëàðû èëÿ éàðàòäûüû Áÿðäÿ ùàêèìè Íöøàáÿ ñóðÿòè -äèð. Íöøàáÿ “Õîñðîâ âÿ Øèðèí” ïîåìàñûíäà ðàñò ýÿëäèéèìèç Ìÿùèíáàíóñóðÿòèíèí äàâàìûäûð. Ìàðàãëû áóðàñûäûð êè, Íèçàìè Èñêÿíäÿðè þç äîüìàéóðäó Àçÿðáàéúàíà ýÿòèðìÿê ö÷öí áèëÿðÿêäÿí òàðèõè àíàõðîíèçìÿ éîëâåðèð.

Áÿðäÿ ùàêèìè Íöøàáÿ åéíè çàìàíäà øàèðèí “ÿäàëÿòëè ùþêìäàð” ùàã -ãûíäà ýþðöøëÿðèíèí äÿ èôàäÿ÷èñèäèð. Íöøàáÿíèí ìöäðèê áèð ùàêèì îëìà -ñûíû åøèäÿí ôàòåù þçö àäè åë÷è ñèôÿòèëÿ Áÿðäÿ ùàêèìèíèí ñàðàéûíà ýåäèð.Ëàêèí Èñêÿíäÿðèí àäè åë÷è ãàéäà-ãàíóíëàðû õèëàôûíà åòäèéè ùÿðÿêÿòëÿðÍöøàáÿíèí íÿçÿðèíäÿí éàéûíìûð. Îíó àðòûã òàíûìûøëàð. Èñêÿíäÿðèí ôöòó -ùà òûíûí øþùðÿòèíè åøèòìèø îëàí àüûëëû ãàäûí îíóí ðÿñìèíè þç õÿçèíÿñèíäÿñàõëàéûðäû. Àìàíñûç ôàòåù èíñàí ÿãëèíèí ýöúö ãàðøûñûíäà àúèç ãàëûð âÿÍöøàáÿíèí þëêÿñè ôÿòù îëóíìóð.

Íöøàáÿ Èñêÿíäÿðèí ãàðøûñûíäà ñöôðÿ à÷ûð âÿ îíó úàâàùèðàòëà äîë -äóðóð. Èñêÿíäÿð ÿëáÿòòÿ àíëàéûð êè, âàð-äþâëÿò óüðóíäà ÷àëûøìàã ôàéäà -ñûç èøäèð. Î äåéèð:

Ñÿíèí õîí÷àíäàêû áó äàø-ãàø äàøûð,Áó äàíëàã, áó òþùìÿò êèìÿ éàðàøûð?Ñöôðÿéÿ úàâàùèð ñà÷ìàã íÿ ýÿðÿê?!Ýþâùÿðäÿí ãà÷ìàüû ìÿíÿ þéðÿòìÿê?!Åøã îëñóí áó ôèêðè ñàüëàì ãàäûíà,Ìÿðäëèéèí éîëóíó þéðÿäèð ìàíà.Åé óçàãýþðÿí ãûç, ýÿë ìÿíè äèíëÿ,Ãûçûë ñèêêÿñèíè íÿñèùÿòèíëÿ;Àòàðàì áèð êÿðÿ òîðïàãëàðà ìÿí,Ãûçûëà òîðïàãäûð òÿáèè ìÿäÿí.

Íèçàìèíèí âÿòÿíïÿðâÿðëèê äóéüóëàðûíû äîüìà Àçÿðáàéúàíûí òÿáèÿòëþâùÿëÿðèíèí òÿñâèðèíäÿ, õöñóñèëÿ Áÿðäÿéÿ ùÿñð îëóíìóø ïàð÷àäà ùèññåäèðèê. Øàèð ãåéä åäèð êè, Áÿðäÿ âàõòèëÿ ãÿäèì ìÿäÿíèééÿò âÿ åëì îúàüûîë ìóø, þç òÿáèÿòèíèí ýþçÿëëèêëÿðè èëÿ áöòöí Éàõûí Øÿðãäÿ òàíûíìûøäûð.Ùÿ ìèí ùèññëÿðè î þç äîüìà äèéàðû îëàí ãÿäèì Ýÿíúÿ ùàããûíäà äà ñþé -ëÿ éèð, þçöíöí ãûðûëìàç òåëëÿðëÿ Ýÿíúÿéÿ áàüëûëûüûíû áèëäèðèð. Íèçàìè áþ -

11

éöê èôòèõàð ùèññèëÿ äåéèð êè, îíóí ìöãÿääÿñ ñèðëÿðëÿ äîëó øåèðëÿðè àøêàðîëà ðàã Áóõàðàéà àïàðûëàðñà äà, Ýÿíúÿ òîðïàüûíäàí îëäóüóíó çþâã ÿùëèáèëèð.

Áþéöê ùóìàíèñò øàèð îëàí Íèçàìèíèí äÿðèí âÿòÿíïÿðâÿðëèê äóéüó -ëàðû îíóí áåéíÿëìèëÿë÷è ýþðöøëÿðè èëÿ ñûõ áàüëûäûð. Íèçàìè õàëãëàð äîñò -ëóüó âÿ ñöëù èäåéàëàðûíûí úàð÷ûñûäûð. Îíóí ÿñÿðëÿðèíäÿ, åëÿúÿ äÿ “Øÿðÿô -íàìÿ”ñèíäÿ éóíàíëûëàðûí âÿ ÿðÿáëÿðèí, ýöðúöëÿðèí, ðóñëàðûí, ÷èíëè ëÿðèí âÿùèíäëèëÿðèí, Äàüûñòàí âÿ Èðàí õàëãëàðûíûí ùÿéàòûíäàí, àäÿò âÿ ÿíÿíÿ -ëÿðèíäÿí ùþðìÿòëÿ äàíûøûëûð. Øàèðèí ìÿãñÿäè þç ùÿìâÿ òÿí ëÿðèíèí ùÿìèíõàëãëàðûí òàðèõè êå÷ìèøè âÿ éàõóä îíà ìöàñèð îëàí ùÿéàò òÿðçèëÿ éàõûí -äàí òàíûø åòìÿê îëìóøäóð. Áó íÿúèá âÿçèôÿíèí þùäÿñèíäÿí äàùè øàèðèìèçáþéöê óñòàëûãëà ýÿëÿ áèëìèøäèð.

“Øÿðÿôíàìÿ” ãÿùðÿìàíëûã äàñòàíûäûð. Òÿáèèäèð êè, áèç áó ÿñÿðäÿ÷îõëó äþéöø ñÿùíÿëÿðèíÿ òÿñàäöô åäèðèê. Øàèðèí ìöùàðèáÿëÿðÿ îëàíìöíà ñèáÿòè îíóí áåéíÿëìèëÿë÷èëèê ýþðöøëÿðèëÿ öçâè ñóðÿòäÿ áàüëûäûð.Íèçàìè ìöùàðèáÿëÿðè èíñàí úÿìèééÿòè ö÷öí ôÿëàêÿò ñàéûðäû. Áþéöêìöòÿ ôÿêêèð øàèð ÿäàëÿòëè âÿ ÿäàëÿòñèç ìöùàðèáÿëÿðè áèð-áèðèíäÿí ñå÷ ìÿéèáàúàðìûøäûð. Î, “áèð îâóú òîðïàã” öñòöíäÿ èíñàíëàðû ãûðüûíà âåðÿí ôåîäàëùþêìäàðëàðû þç áÿäèè ñþç ñÿíÿòèíèí ýöúöéëÿ èôøà åäèðäè.

“Øÿðÿôíàìÿ”äÿ ìöùàðèáÿëÿðè òÿñâèð åäÿðêÿí Íèçàìè èëê íþâáÿäÿäþâ ðöí ôåîäàë ùàêèìëÿðèíèí þëêÿëÿðè âèðàíëûüà äþíäÿðÿí ÿäàëÿòñèç,ìÿíà ñûç äþéöøëÿðèíè íÿçÿðäÿ òóòóðäó. Ìÿùç áóíà ýþðÿäèð êè, øàèð“Èñêÿíäÿðíàìÿ”íèí ýèðèø ùèññÿñèíäÿ äÿôÿëÿðëÿ èøàðÿ âóðóð êè, áó ÿñÿðÿóçàã êå÷ìèøäÿí áÿùñ åäÿí ñàäÿúÿ ÿôñàíÿ êèìè áàõûëìàìàëûäûð.

Íèçàìè þç äþâðöíöí ãàáàãúûë ôèêèð ñàùèáëÿðèíè ùÿéÿúàíà ýÿòèðÿí áèðñûðà ìöùöì âÿ àêòóàë ïðîáëåìëÿðè áó ñîí ÿñÿðèíäÿ ÿêñ åòäèðìÿéè þçãàðøûñûíà ãîéìóø âÿ ùÿìèí èñòÿéèíÿ äÿ éöêñÿê áÿäèè ñÿâèééÿäÿ íàèë îëàáèëìèøäèð.

Íÿùàéÿò, áèð íå÷ÿ êÿëìÿ äÿ ùàçûðäà ÿñÿðèí îõóúóëàðà òÿãäèì îëóíàíÀçÿðáàéúàí äèëèíÿ òÿðúöìÿñè ùàããûíäà ãåéä åòìÿê èñòÿðäèê. Áþéöêøàèðè ìè çèí áàøãà ÿñÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëè îëàðàã “Øÿðÿôíàìÿ” ýþðêÿìëèÀçÿð áàé úàí øàèðè âÿ ÿäèáè Àáäóëëà Øàèã òÿðÿôèíäÿí áèëàâàñèòÿ îðèæè íàë -äàí òÿðúöìÿ îëóíìóøäóð. Øöáùÿñèç, ìöÿééÿí áÿäèè õöñóñèééÿòëÿðè èëÿéàíàøû Àáäóëëà Øàèãèí òÿðúöìÿñè îðèæèíàë ìÿòíÿ ìÿíà âÿ îáðàçëàðáàõûìûíäàí þç óéüóíëóüó èëÿ éöêñÿê äÿðÿúÿäÿ ôÿðãëÿíèð.

Ãÿçÿíôÿð ßëèéåâ

12

15

Åé Òàíðû, äöíéàéà ñÿíñÿí ïàäèøàù,Áèç êè÷èê áÿíäÿéèê, ñÿí áþéöê Àëëàù.Òÿê ñÿíÿ ñûüûíûð ùÿð éöêñÿê, àë÷àã,Ùÿð âàðëûã éîõëóãäóð, ñÿí âàðñàí àíúàã.Éóõàðû, àøàüû — ùÿð ýþçÿ ÷àðïàí,Íÿ âàðñà, îíëàðû ñÿíñÿí éàðàäàí.Ñÿíñÿí ùÿð áèëèéè áèçÿ þéðÿäÿí,Òîðïàüûí êþêñöíäÿ ãÿëÿì èøëÿäÿí.Ñÿíèí âàðëûüûíà òàïûíúà áöðùàí,Àüûë èëê èíàíäû ñÿíÿ, éàðàäàí.Ñÿí àüëûí ýþçöíö èøûãëàíäûðäûí,Ñÿí äîüðó éîëëàðäà ÷ûðàã Éàíäûðäûí!Ýþéëÿðè ñÿí ãóðäóí, óúàëòäûí, Àëëàù,Îíà éåð öçöíö åòäèí ýöçÿðýàù1.Ñÿíñÿí áó àëÿìäÿ áèð äàìúû ñóäàí,Ýöíÿøäÿí èøûãëû ýþâùÿð éàðàäàí2.Ýþâùÿðè ëöòôöíëÿ åòäèí àøèêàð,Ñÿððàôûí ÿëèíÿ ñÿí âåðäèí à÷àð.Äàøëàðûí áàüðûíà äöçäöí ýþâùÿðè,Ðÿíýëÿðëÿ áîéàäûí ùÿð áèð úþâùÿðè.Áóëóäëàð éàüäûðìàç, ñÿí äåìÿñÿí: “Éàü!”Ñÿí “Áèòèð!” äåìÿñÿí, áèòèðìÿç òîðïàã.Þçöí äÿ êèìñÿäÿí êþìÿê àëìàäàí,Éàðàòäûí íÿ ýþçÿë, ñÿôàëû úàùàí.Èñòèäÿí, ñîéóãäàí, ãóðóäàí, éàøäàí,Éîüóðóá éàðàòäûí ýþçÿë áèð úàùàí.Íÿ ýþçÿë íàõûøëàð âóðäóí õèëãÿòÿ,Àüûëëàð ùåéðàíäûð áó ìÿùàðÿòÿ.Áó ñèððè ìöùÿíäèñ àõòàðûð ùÿð àí,Áèëìÿéèð, ÿí ÿââÿë, áàøëàäûí ùàðäàí.Óúà ñÿíÿòèíè ñåéð åäèðèê áèç,Éåìÿêäèð, éàòìàãäûð éàëíûç èøèìèç.Ùÿð íÿéè áÿçÿäèí, âàð åòäèí éîõäàí,Îíëàðà åùòèéàú äóéìàäûí áèð àí.

Ñÿí åëÿ ãóðäóí êè, éåðèí èøèíè,Ýþéöí, óëäóçëàðûí áó ýÿðäèøèíèÝþéÿ óúàëñà äà äöøöíúÿ, ôèêèð,Áó êÿìÿíääÿí áàøû ÷ûõà áèëìÿéèð.Ñÿí âàðäûí âàðëûãëàð îëìàéàí çàìàí,Îíëàð éîõ îëàúàã, ñÿí ãàëàúàãñàí.Ñÿí äöçäöí ýþéëÿðÿ øóõ óëäóçëàðû,Èíñàíëà áÿçÿäèí ùÿð áèð äèéàðû.Ôÿëÿéè óúà áèð ùàñàðà àëäûí,Î éåðäÿ èäðàêû êÿìÿíäÿ ñàëäûí3.Åëÿ áèð òàü âóðäóí äàøñûç, äèðÿêñèç,Äöøöíúÿ î éåðÿ éîë òàïìàç, øÿêñèç.Çàòûíà äöøöíúÿ, àüûë ÿë àòìàç,Áþéöê ãöäðÿòèíÿ ãöäðÿòè ÷àòìàç.Ñÿíèí âàðëûüûíäûð î ëàìÿêàíäàíÈäðàê åë÷èñèíè ùÿð àí äàøëàéàí4.Äàüûíûã äåéèëñÿí êè, áèðëÿøÿñÿí,Àðòûã äà äåéèëñÿí, ÿñêèëÿñÿí ñÿí.Õÿéàë äà, íÿçÿð äÿ éîëóíäà ìÿùðóì,Íÿ ãÿäÿð àõòàðñà äåéèëñÿí ìÿëóì.Åé Òàíðû, ñÿí ùàíñû áàøû óúàëòñàí,ßéÿ áèëìÿéÿúÿê îíó áèð èíñàí.Ãÿùðèíëÿ ùÿð êèìèí ÿéñÿí áîéíóíó,Êèìñÿíèí êþìÿéè äèêÿëòìÿç îíó.Áèç ñÿíÿ áÿíäÿéèê, ñÿíèíäèð ôÿðìàí,Ùÿð êþìÿê ñÿíäÿäèð, ñÿíñÿí ÿë òóòàí.Ôèëäÿ, ãàðûøãàäà çÿèôëèê, ãöââÿòÑÿíèí ÿìðèíäÿäèð, åé óëó ãöäðÿò!Ñÿíèí ãöäðÿòèíäÿí ãöââÿò àëûíúàÈëàíû ìÿùâ åäÿð çÿèô ãàðûíúà.Éîëëàðäàí òöñòöíö ãàëäûðñàí ÿýÿð,Áèð ÷èáèí Íÿìðóäóí áåéíèíè éåéÿð5.Èñòÿñÿí, ÿçèëñèí äöøìÿíèí áåëè,Ãóøëàðëà ãûðàðñàí ÿñùàáè-ôèëè6.Ýàù êè÷èê íöòôÿéÿ ãîéäóí ãûçûë òàú,Ýàù õûðäà ÷ÿðäÿêäÿí éàðàòäûí àüàú7.Ýàù Õÿëèë àëûðñàí áöòõàíÿëÿðäÿí,

16

Ýàù äîñò éàðàäûðñàí áèýàíÿëÿðäÿí8.Ãèéìÿòëè úàâàùèð äîüàí áèð åâäÿíßáó Òàëèáè äÿ ÷ûõàðàí ñÿíñÿí9.Êèìäÿ âàð úÿñàðÿò, ãîðõóíäàí ñÿíèíÒÿñëèìäÿí áàøãà áèð êÿëàì ñþéëÿñèí?Éàíûíà éîë òàïìàç ìÿõëóãóí ÿëè,Ýèçëèí áèð õÿçèíÿ ñåâìÿç ìÿøÿëè.ßñðàðûí ùÿð çàìàí ãàëìàã÷ûí ýèçëèí,Áàüëàðñàí äèëèíè ÿñðàð áèëÿíèí.Ñÿí ìÿíè éàðàòäûí ãàðà òîðïàãäàí,Ñÿí âåðäèí èøûãëû öðÿê, òÿìèç úàí.Àëóäÿ îëñàì äà ìÿíäÿ éîõ òÿãñèð,Òîðïàüûí ïåøÿñè àëóäÿëèêäèð.Ýöíàùäàí ãà÷ñàéäû áó öçöãàðà,Áÿñ êèì éîë òàïàðäû áàüûøëàíìàüà?Îëìàñàéäû ìÿíèì ýöíàùûì ùÿðýàù,Ñÿíÿ êèì äåéÿðäè: “Åé ãÿôóð Àëëàù!”Ýåúÿëÿð, ýöíäöçëÿð, ùÿð àõøàì, ñÿùÿð,Ãÿëáèìäÿ, äèëèìäÿ áèð ñÿíñÿí ÿçáÿð.Éóõóéà ýåòìÿçäÿí ÿââÿë, ùÿð ýåúÿÌöáàðÿê àäûíû ÷ÿêÿðÿì, þíúÿ.Ýåúÿëÿð éóõóäàí ãàëõûíúà áàøûì,Àíàðàì ñÿíè, ùåé àõàð ýþç éàøûì.Ñÿíÿ öç ÷åâèððÿì ùÿð ñÿùÿð åðêÿí,Ýåúÿ äÿ, ýöíäöç äÿ ïÿíàùûì ñÿíñÿí.Ùÿð çàìàí êþìÿéÿ ÷àüûððàì ñÿíè,Ãàïûíäàí öìèäñèç ãàéòàðìà ìÿíè.Åé Òàíðû, äÿðäèìÿ ñÿí åéëÿ ÿëàú,Áó ìþùòàú êÿñëÿðÿ îëìàéûì ìþùòàú.Ùÿð çàìàí áÿíäÿëèê éîëóéëà ýåäÿí,Çàòûíà êþíöëäÿí ïÿðÿñòèø åäÿí.Îëñóí áó äöíéàäà õÿçèíÿíëÿ øàä,Ãèéàìÿò ýöíöíäÿ ÿçàáäàí àçàä.Èíñàíû äöíéàéà ñÿíñÿí ýÿòèðÿí,Þëäöðÿí äÿ ñÿíñÿí, äèðèëäÿí äÿ ñÿí.ßëäÿ íÿ ùåñàáûì, íÿ êèòàáûì âàð,

17

Éàëíûç ñÿí áèëèðñÿí, íÿ ùåñàáûì âàð.Éàõøûíûí, éàìàíûí à÷àðû ñÿíñÿí,Éàõøûëûã ñÿíäÿíäèð, éàìàíëûã ìÿíäÿí.Áàüûøëà, áèð ñó÷óì âàðñà, åé Àëëàù,Ìÿíäÿíäèð éàìàíëûã, ìÿíäÿíäèð ýöíàù.Íÿ êè èëê íàõûøûí ñÿðýöçÿøòè âàð,Ñÿíäÿíäèð, ñîí ñþç äÿ ñÿíÿ ãàéûäàð.Êÿñÿðëè àéÿíè þéðÿòìÿê ñÿíäÿí,Øåéòàíûí ýþçöíö òèêìÿêñÿ ìÿíäÿí10.Àäûí ìåùðèáàíëûã åòñÿ áèð ãÿäÿð,Ìÿíèìëÿ îéíàéà áèëÿðìè äèâëÿð?11

Éàðàðìû ñþç à÷ìàã ñÿíèíëÿ ìÿíäÿí,“Ñÿí” äåìÿê, ñîíðà äà ñþéëÿìÿê êè, “ìÿí”.Éà ãàéüû è÷èíäÿ, éà ñàêèò, àðàì,Íÿ úöð éàðàòäûíñà, î úöð éàøàðàì.Åé Òàíðû, öìèäèì áóíàäûð àíúàã,Áó êþùíÿ äÿçýàùäàí äöøÿðñÿì óçàã12,Åëÿ êè, ïîçóëàð òÿðêèáèì ìÿíèì,Äÿéèøÿð ãóðäóüóí òÿðòèáèì ìÿíèì.ßñäèêúÿ òîçóìó äàüûäàð éåëëÿð,Ïàê îëàí úàíûìû ýþðìÿç áèð íÿôÿð.Ùàëûìû àðàéûá, åäÿíäÿ ùåéðÿò,Âàðûìà éîõ äåéÿ, åäÿðêÿí òþùìÿò,Ñÿí éîõäàí ÿëèíÿ âåð åëÿ à÷àð,Áèëñèí êè, áó éàòàí þëìÿìèø, éàøàð.Ñÿíèí âàðëûüûíà áó ýöúñöç ÿëèë.Ýþñòÿðìèø íÿ ãÿäÿð òóòàðëû äÿëèë.Þëöðñÿì, áóíó ñÿí ùàìûéà áèëäèð:“Áÿäÿíè éàòìûøñà, úàíû äèðèäèð”.Åëÿ áèð ìÿòàíÿò ãûçûøäûð ìÿíäÿ,Øàä öðÿêëÿ ýÿëèì ñÿíÿ ýÿëÿíäÿ.Ìÿíèìëÿ ãàïûéà ãÿäÿðäèð äîñòëàð,Ìÿçàðà ýèðäèììè, äöøìÿíäèð îíëàð.Òÿðê åäÿð ìÿíè áó ýþçöì, ãóëàüûì,Áÿäÿíäÿí àéðûëàð ÿëèì, àéàüûì.Åé Òàíðû, ìÿíèìëÿ éàëíûç ñÿí âàðñàí,ßëèáîø ãàéòàðìà ìÿíè ãàïûíäàí.

18

Ãàïûíäà öçöìö ñöðòÿðÿì éåðÿ,Áèð òàúëà ÿâÿç âåð áó ñÿúäÿëÿðÿ.Áó áàøû ãàïûíäàí ÿñèðýÿìÿäèì,Ñÿí îíà ãûëûíú éîõ, òàú âåð, åé Ðÿááèì.ßçÿëäÿí âåðäèéèí ùþêìëÿð ñþíìÿç,Éàçäûüûí ñèëèíìÿç, ãÿëÿìèí äþíìÿç.Ùþêìöíäÿ ùàçûðàì úàíëà-áàøëà ìÿí,Òÿñÿëëè òàïûðàì éàëâàðûøëà ìÿí.Ñÿí äåäèí: “Äàð ýöíäÿ êþìÿê÷è ìÿíÿì!Ùÿð äèëÿê èñòÿñÿí, ãÿáóë åäÿíÿì”.Ñÿíñÿí àúèçëÿðÿ ùÿð çàìàí ïÿíàù,Ìÿí äÿ áèð àúèçÿì, êþìÿê îë, Àëëàù!Òÿê ñÿíèí èøèíäèð áÿíäÿïÿðâÿðëèê,Ìÿíèì âÿçèôÿìäèð åòìÿê áÿíäÿëèê.Ãûðäû âàðëûüûìû, ÿçäè áó ôÿëÿê,Áöòöí øÿíëèéèìè ñîâóðäó êöëÿê.Òÿê ñÿíñÿí ãóðòàðàí áó ñûíûãëûãäàí,Ãûðñàí äà, éåíÿ ñÿí âåðèðñÿí äÿðìàí.Çöëìÿòèí ãÿëáèíäÿí öçöìÿ éîë à÷,Ôÿçèëÿò àéûíäàí éîëóìà íóð ñà÷.Ìÿíè éîëêÿñÿíäÿí ñÿí þçöí ãóðòàð,Åëÿ åò, öñòöìÿ ýöëìÿñèí ÿüéàð.ßââÿë øöêðÿ ÷àòäûð, ñîíðà äþâëÿòÿ,ßââÿë ñÿáðÿ ÷àòäûð, ñîíðà çèëëÿòÿ.Ñÿáðèìè òöêÿäÿí áÿëàëàðû ñÿíÓçàã åò, åé Òàíðû, ñÿí êè àäèëñÿí!Ìÿíè ùÿð áÿëàéà åòñÿí ìöáòÿëà,ßââÿëúÿ, ñÿáð âåð, ñîíðàäàí áÿëà.Ãûðñàí äà, ñÿëàìÿò ãîéñàí äà, àíúàãÒÿëÿáèí áèð îâóú òîçäóð, éà òîðïàã.×öðöéöá òîç êèìè äàüûëñà áÿäÿí,Éåíÿ ÿë ÷ÿêìÿðÿì áÿíäÿëèéèìäÿí.Äöøñÿì, ùÿð áóúàüà ñÿíè àíàðàì,Ñÿíè ìÿí ùÿð éåðäÿ Òàíðû ñàíàðàì.Áöòöí âàðëûãëàðûí ùå÷ëèêäèð ñîíó,Òÿê ñÿíÿ áè÷èëìèø âàðëûüûí äîíó.Êèì ñÿíè, àðàñà ÿëèíäÿ à÷àð,

19

ßëè áîøà ÷ûõàð, äîëàíàð íà÷àð.Êèì ñÿíÿ ýþçöíëÿ áàõàðñà ÿýÿð,Þìðö âÿðÿã êèìè éåëëÿðÿ âåðÿð.Ñÿíè òàïìàã îëóð ñÿíèíëÿ, àíúàã,Áîøäóð ùÿð ãàïûäà éöéÿí ïàðëàòìàã.Ìÿíçèëè ýþç òàíûð áóðàéà ãÿäÿð,Áóðàäàí êå÷äèêäÿ òàïàðñàí õÿòÿð.Âàðûìû, éîõóìó òàïøûðäûì ñÿíÿ,Ùåñàáûì àéäûíäûð î õÿëã åäÿíÿ.

ÌÈÍÀÚÀÒ

Êèìñÿì éîõ, åé áèçÿ áþéöêëöê âåðÿí,Ïÿíàùûì äà ñÿíñÿí, êþìÿéèì äÿ ñÿí.×ûë÷ûëïàã ýÿëìèøÿì, åé Ïÿðâÿðäèýàð,Ùÿð øåéèì ñÿíèíäèð, ìÿíèì íÿéèì âàð?Ñÿí âåðäèí ìÿíÿ áèð èøûãëû ÷ûðàã,Îíó ùÿð êöëÿêäÿí þçöí åò èðàã.ßêìÿéÿ ñÿí âåðäèí ñàüëàì áèð ãöââÿò,Ìÿíÿ ÿêäèéèìäÿí àéûð áèð ãèñìÿò.Òÿïÿëÿð óúàäèð, ñåëëÿð ÷àüëàéàí,×åâèðìÿ éöéÿíè áÿõòèí éîëóíäàí.Ìÿíè áó ñåëëÿðäÿí ñÿí åëÿ ãóðòàð,Êþðïöíö ãûðìàñûí áó äàøãûí ÷àéëàð.Ýÿëìèøÿì ãàïûíà, öçöìäöð ãàðà,Áàüûøëà, åé Òàíðû, éàõìà îäëàðà.Öçöìö àü åëÿ ñÿí, åé Éàðàäàí,Öìèäñèç ãàéòàðìà óúà ãàïûíäàí.Òîðïàãäàí éîüóðóá éàðàòäûí ìÿíè,Òÿìèç, íàòÿìèçäÿí åòäèí áÿäÿíè.Òèéíÿòúÿ éàõøûéàì, éàìàíàìñà ìÿí,Áó íÿãøè ñàí ìÿíÿ âóðäóí ÿçÿëäÿí,Áèç àúèç áÿíäÿéèê, ñÿíñÿí Éàðàäàí,Ñÿíèí ãöââÿòèíëÿ éàøàéûð èíñàí.Éàðàíìûø ùÿð áèð øåé áàõûá ýþðÿíÿ,Éàðàäàíäàí âåðèð õÿáÿðè éåíÿ.

20

Ìÿí ñÿíÿ àüëûìëà ñàëûðàì íÿçÿð,Éîëóíó ýþðìÿìÿê îëàðìû ìÿýÿð?Ùÿð áèð éàðàíìûøûí ñÿíñÿí ìÿíàñû,Î àíúàã ìÿõëóãäóð, ñÿíñÿí óñòàñû.Àüûë íÿçÿðèíäÿí êåúÿí ùÿð ñóðÿòÄåéèëìè íÿããàøû ýþñòÿðÿí ùþúúÿò?Àðàäà ìÿñàôÿ îëäóãúà óçàã,Ñÿíè òÿê ñÿíèíëÿ ìöìêöíäöð òàïìàã.Éåðëÿðäÿ, ýþéëÿðäÿ ãîéóëàí ÿñàñ,Àüûë þë÷öñöíäÿí êÿíàðà ÷ûõìàç.Áÿëÿä÷è îëìàüà úÿùä åäÿð õÿéàë,ßíäàçÿäÿí êÿíàð éîë òàïìàç ùÿð ùàë.Éàðàìàç ïàéÿäÿí êÿíàðà ÷ûõìàã,Ùÿäñèçèí ñîíóíà ãîéóëìàç àéàã.Êàèíàò ùöäóäó áàøà éåòèíúÿ,Î ñÿìòÿ éîë òàïìàç àúèç äöøöíúÿ.Äöøöíúÿ áó ãÿäÿð éîë òàïàð àíúàã,Ñÿí áàøãà áèð øåéñÿí, ùöäóääàí óçàã.Åé Òàíðûì, óìóðàì, þç ùèêìÿòèíëÿÈøûã éîë à÷àðñà ìÿñëÿùÿòèíëÿ.Ãàðøûìà åëÿ áèð éîë ÷ûõàð, áóíäàíÌÿí íèúàò òàïûì êè, ðàçû ãàëàñàí.Áàøãà áèð ÷àðÿì éîõ, òÿñëèìÿì àíúàã,Ãÿçàäàí îëóðìó áîéóí ãà÷ûðìàã?Åòäèéèì äóàäàí éàçàðàì áèð õÿòò,Öñòöíäÿ ìþùðöíö ãîéñóí Ìÿùÿììÿä.Ùÿì äÿ äþðä õÿëèôÿ øÿùàäÿòèéëÿ,Éöçëÿðúÿ åøã îëñóí äþðäöíÿ áåëÿ.Ãàíëûíû ãóðòàðàí õÿòò ñÿíÿä êèìè,Ãîëóìäà ãàëàð áèð áàçóáÿíä êèìè.Áàøëàðêÿí ãûëûíúòÿê êÿñÿí ìÿùêÿìÿí,Ìÿùøÿðëÿ ãèéàìÿò ãàðøû ýÿëèðêÿíÙÿð êÿñèí áîéíóíäà íàìåéè-ÿìàë,Ìÿí äÿ áó íàìÿíè ÷ûõàððàì äÿðùàë,Ýþñòÿððÿì, èíñàôëà ùþêìö âåðÿíñÿí,Áóíóíëà ùþêì âåð, ÷öí ùàêèì ñÿíñÿí.Öìèäèì ñÿíÿäèð, åé óëó Òàíðû,

21

Ãàïûíäàí öìèäñèç ãàéòàðìà, áàðû.Àòûìû ùÿääèìäÿí óçàã ñàëìûøàì,Éîëóíäà ìÿí éàðû éîëäà ãàëìûøàì.Òàõòûìû ãàïûíäà äöøöð, Éàðàäàí,Ìÿíè àçäûðìà þç äîüðó éîëóíäàí.Ñÿíäÿí éîë ýþñòÿðìÿê, ìÿíäÿí àðàìàã,Ìÿí úàíà ýÿëìèøÿì, ñÿí úàí âåð, àíúàãÑåâäèéèí àéèíëÿ, åé Ïÿðâÿðäèýàð,Ñÿí ìÿíñèç áÿçÿäèí ìÿíÿ áèð áàçàð.Áó çèíÿò íàõøûíû ñàëìà ðþâíÿãäÿí,Ìÿíÿ þç õÿçíÿíäÿí áèð ïàé àéûð ñÿí.Áó çÿèô âàðëûãäàí íÿäèð èñòÿéèí?Åëÿ áèë ÿââÿëäÿí éîõìóø áó ìèñêèí.Ñÿí ÿçèç òóòìóñàí, éàíäûðìà ìÿíè,Íÿçÿðèí ìÿíäÿéêÿí ãîâìà áÿíäÿíè.Ñÿí âåðäèí ìÿíÿ áó óúà ðöòáÿíè,Ñÿí äÿ áó çèíäàíäàí ýÿë ãóðòàð ìÿíè.Èíäè êè, âåðìèøñÿí áþéöêëöê, àä-ñàí,Êþìÿê îë ìÿíÿ, åé àäèë Éàðàäàí!Ùÿð êèìèí áàøûíà ãîéäóíñà êöëàù,Ñàëìà òîç-òîðïàüà, ÿçèç òóò, Àëëàù.Ãàïûíûí ñèðäàøû îëàí áèð ãÿëáèÃîéìà ùÿð ãàïûäà äèëÿíñèí, Ðÿááè.Ñÿí ìÿíèì èøèìè àëìà íÿçÿðÿ,Èøèìÿ ÿíúàì ÷ÿê ÿäëèíÿ ýþðÿ.Íèçàìè áó óúà äÿðýàùäà, àíúàã,Óëó Ìóñòàôàíû øÿôè òóòàúàã.

22

ÑÎÍÓÍÚÓ ÏÅÉÜßÌÁßÐÈÍ ÒßÐÈÔÈ

Ñå÷èëìèø åë÷èäèð óëó Òàíðûäàí,Ìþùêÿì ùþêìëÿðè õàëãà ÷àòäûðàí,Ãèéìÿòëè òàúûäûð àçàäÿëÿðèí,ßí äÿéÿðëèñèäèð áöòöí áÿøÿðèí.ßçÿëäÿí ÿáÿäÿ áöòöí éàðàíìûø,Ìÿùÿììÿä àäûíäàí àëìûøäûð íàõûø.ßãëèí ãàíàäûíà òÿê îäóð ÷ûðàã,Âàðëûüà èøûüû î âåðèð, àíúàã.Çàìèíäèð ãàðàéà, àüà áó ðÿùáÿð13,Øÿôàÿò åäÿíäèð ãîïóíúà ìÿùøÿð.Êþëýÿëè àüàúëàð äèí ñà÷àí áàüäàÁóäàüû ýþéäÿäèð, êþêö òîðïàãäà.Çèéàðÿòýàùûäûð ïåéüÿìáÿðëÿðèí,Íåìÿò âåðÿíèäèð áöòöí áÿøÿðèí.Áó éàíàð ÷ûðàüà âåðìÿäÿí èøûã,Äöíéàäà áèð èøûã éîõ èäè àðòûã.Õàëûíû ãàðàëäûð ßááàñèëÿðèí,Ýþçöíÿ íóð ñà÷ûð øÿììàñèëÿðèí14.Äîäàüû Èñàäàí äàùà ìþúöçêàð15,Çöëìÿòèí ñóéóòÿê ýåéèíìèø ïàëòàð16.Ýþé — îíà äöíéàäà äþðä òàüû ãóðàí,Éåð — îíà ôÿëÿêäÿ áåø íþâáÿò âóðàí17,Îäóð þç àüëûíà åëÿéÿí òÿêéÿ,Àéû áàðìàüûéëà áþëÿí èêèéÿ18.Îíà áàú âåðÿíäèð áöòöí Ðóì âÿ Ðåé,Õÿðàú ýþíäÿðÿíäèð Êÿñðà èëÿ Êåé.Éàüäûðàí áóëóääóð î ñÿìàïåéêÿð,Áèð ÿëèíäÿ ãûëûíú, áèðèíäÿ ýþâùÿð.Ýþâùÿðëÿ äóíéàéà âóðìóøäóð áÿçÿê,Ãûëûíúû äèí ö÷öí ÷àüûðìûø êþìÿê.Ïàäøàùëàð ãûëûíúû ÷ÿêäèéè çàìàíÁàø áÿäÿíäÿí äöøÿð, òàú èñÿ áàøäàí.Áó èñÿ ÿçìÿéÿ âåðÿðñÿ ãÿðàð,Ãûëûíúû ÷ÿêìÿäÿí òþêöëÿð áàøëàð.Ùÿð èêè äöíéàäàí áèð äîí òèêÿðÿê

23

Îíëàðäàí äöçÿëòìèø éåýàíÿ áÿçÿê.Î äîíó ýåéÿðêÿí ïàê âöúóäóíà,Áèð ãàðûø àç ýÿëäè óúà áîéóíà19.Òàíðû õÿëã åòäèéè ãàìÿòÿ ýÿðÿê,Âóðóëñóí Òàíðûíûí ãóðäóüó áÿçÿê.Áàüëû ãàïûëàðûí îäóð à÷àðû,Îíóí àäû àøìûø ùÿð áèð ùàñàðû.Äÿâÿòÿ ýåíèøëèê î âåðìèø éåíÿ,Äàøëàð äà øàùèääèð ìþúöçÿñèíÿ20.ßëèáîø, áó äÿðâèø ýåéèìëè ñîëòàí,Ãóëàìëûã àëàíäûð, øàùëûüû ñàòàí.Î ýåúÿ ìåðàúà àò ñÿéèðäÿðÿêÔÿëÿéèí äîíóíà âóðäó ìèí áÿçÿê.Ýåúÿ — ìåðàúûíûí ÷ÿòðèíäÿí ñàéÿ,Ýþé — î íÿðäèâàíäàí êè÷èê áèð ïàéÿ.

ÏÅÉÜßÌÁßÐÈÍ ÌÅÐÀÚÛ

Ýþé ýåúÿ ìÿúëèñè ãûçûøäûðìûøäû,Èøûãäàí ýåúÿíèí ýþçö ãàìàøäû21.Î éåääè ôÿëÿéÿ î éåääè öëêÿð,×èí èïÿêëÿðèíÿ äöçìöø äöðð, ýþâùÿð22.Úÿííÿò êåøèê÷èñè ùóðè, ïÿðèëÿðÙÿð êþøêÿ âóðìóøäó éàðàøûã, çèâÿð.Áó òàõòûí ñîëòàíû îëàí Ìÿùÿììÿä,Êå÷ÿí åë÷èëÿðäÿí îäóð âÿëèÿùä.Ìöøêöíö ñà÷àðàã “Áåéòè-ÿãñàéÿ”Ìÿêêÿäÿí óúàëäû ÿðøè-ÿëàéÿ.Úèñìèíè ãóðòàðäû äöíéà áÿíäèíäÿí,Åòäè ÿðø ÿùëèíèí ãÿëáèíäÿ ìÿñêÿí.Éåòìèø éîëëó éóðääàí êþ÷öíö âóðäó,×àäûðû éåääèíúè ôÿëÿêäÿ ãóðäó23.Äîããóç ùöúðÿñèíè áèð àí áóðàõäû,Ýþéöí äîããóçóíúó òàüûíà ãàëõäû24.Éåääèíúè ÿôëàêÿ ÷àïäûüû çàìàí,Äûøàðû àòûëäû äþðäêöíú äàõìàäàí25.

24

Àëòûíäà øèìøÿêòÿê øûüûéàí Áöðàã,Ýöíÿøÿ ãÿðã îëìóø éÿùÿðëÿ éàðàã.ßðÿá ñÿìàñûíäà áèð Ñöùåéë ÷àïäû,Éÿìÿí ýþíö îíäàí éåíè ðÿíý òàïäû26.Äûðíàüû èíúèéäè, ãóéðóüó èïÿê,Èïÿéèí öñòöíäÿ îéíàð èíúèòÿê.Ýþáÿéè ìöøê, úåéðàí äåéèëäè, áèøÿêê,Áèð äöçöì èíúèéäè úåéðàí äèøèòÿê.Éöéÿíè õÿéàëÿ ýÿëÿíäÿí éóìøàã,Éöðöøö îõäàí äà êÿñêèí âÿ ãûâðàã.ßí êÿñêèí, ÿí ìÿòèí õÿéàë øÿùïÿðè,Îíäàí éåòìèø àääûì ãàëûðäû ýåðè.Àëÿìëÿð àøìàãäà áèð ôèðèøòÿñÿí,Àëÿìëÿð ÷ÿêèðñÿí þç àðõàíäà ñÿí.Ýåúÿ îòëàüûíäàí, ñÿðõîø îëàðàãÀé êèìè ýÿëìèøäè ÿëäÿ øÿá÷ûðàã27.Åëÿ áèð ñöðÿòëè àääûìëàð àòàð,Ùÿðÿêÿò åäèíúÿ ìÿíçèëÿ ÷àòàð.ßí êÿñêèí íÿçÿðëÿ ó÷àð éàí-éàíà,Íÿçÿðè àëûðäû àéàã àëòûíà.Ìÿùÿììÿä ïåéüÿìáÿð àòû ÷àïûðäû,Î ñÿééàð äÿíèçäÿí òîç ãîïàðûðäû28.Þçö éîë áèëÿíäè, àòû éåðèéÿí,Áó àòà, î øàùà îëñóí éöç ÿùñÿí.Åâèíäÿí ãàïûéà ãàëõäûüû çàìàíßëèíäÿí òÿçÿ äîí ýåéäè àñèìàí.Îíóíëà ãàðàíëûã ýþé îëäó ýöëçàð,Îíäàí íóð àëûðäû ñþíöê óëäóçëàð.Ïàê îëàí áó òÿìèç ïÿðäÿäÿ ýÿðÿêÂöúóääàí úèñìàíè òîçëàðû ñèëìÿê.×àòäû ùÿð äÿíèçÿ éåääè öëêÿðäÿ,Éåääè éîë éóéóíäó î äÿíèçëÿðäÿ29.Úèñìèíäÿí âåðäè ùÿð óëäóçà ìàéà,Éóõó áåøèéèíè áóðàõäû Àéà.Öòàðèä óëäóçà âåðäè ãÿëÿìè,ßëèíÿ ãÿëÿìè àëàðìû öììè?30

Úèñìàíè øÿùâÿòè Íàùèäÿ âåðäè,

25

Øöêð ö÷öí êþêÿíè Õóðøèäÿ âåðäè.Ìÿððèõÿ áóðàõäû ãÿçÿá âÿ àúûã,Àúûã áóðäà ýåòìÿç èðÿëè àðòûã.Ìöøòÿðè óëäóçà êèáðè áóðàõäû,Öçöéÿ ÿí ïàðëàã éåíè ãàø òàõäû.Öíñöðö Êåéâàíà òÿðÿô àòàðàãÞçöéëÿ ïàê ýþâùÿð ýþòöðäö, àíúàã.Ùÿð ìÿíçèë áàøûíäà áÿõøèø âåðÿðÿêÃàëäû âàðëûüûíäàí éàëíûç áèð öðÿê.Íÿáèëÿð ùþðìÿòëÿ áàø ÿéäè îíà,ßë ÷ÿêäè éÿùÿðèí ñàô ãóíúóüóíà.Àò ñöðäö éîëëàðäàí, äàüëàðäàí êå÷äè,Áèð ñûðà òÿïÿíè áèð àíäà áè÷äè.Éàíûíäà ãàñèääè Õûçð èëÿ Ìóñà,Àòûíûí þíöíäÿ ýåäèðäè Èñà.Áèð íÿôÿñ àëûíúà, êèðïèê âóðóíúà,Éàõóä áèð ýþç à÷ûá äÿðùàë éóìóíúàÝþéöí ýöíáÿäèíè àøäû àðàäà,Éåðëÿðè, ýþéëÿðè ãîéäó àðõàäà.Åëÿ áèð ñöðÿòëÿ ïàðëàòäû éöéÿí,ßòðàôäàí îëìàäû òîçóíó ýþðÿí.Îíóí áó éöðöøäÿ àòäûüû îõäàíÔÿëÿê íå÷ÿ îõ äà ýåðèéäè ÷îõäàí.Î óçàã ýþéëÿðäÿ íóðàíè àäûÐóùàíè êÿñëÿðÿ íóð áàüûøëàäû.Úûüûðñûç áèð éîëà, àðòûã éîë ñàëäû,Ùÿì àòû éîðóëäó, ùÿì éöêö ãàëäû.Î éîëäà ãîë-ãàíàä òþêäö Úÿáðàèë,Ãîðõóäàí äóðìàéûá ãà÷äû Èñðàôèë.Ðÿôðÿôäÿí êåúÿðÿê áèð íå÷ÿ ôÿðñÿíý,Ýþðäö î ïÿðäÿäÿ ìöõòÿëèô àùÿíý.Ñèäðÿäÿí ÿðøèí ïàê ñÿãôèíÿ ãÿäÿð,Èñìÿòäÿí áèð êèëèì äþøÿäè äèëáÿð.ßðø äèâàíýàùûíû ñöðÿòëÿ êå÷äè,Äÿðúèí äÿ éîëóíó áèð àíäà áè÷äè31.×àòäû ñîí íþãòÿéÿ úÿùÿò äèéàðû,Áèòäè î íþãòÿäÿ äþâðàí ïÿðýàðû.

26

Éåð îüëó ýþéëÿðäÿ ùåé àò îéíàòäû,Éåðëÿðè, ýþéëÿðè àðõàéà àòäû.Ìöúÿððÿä äîëàíìàã ÷àòäû áèð éåðÿ,Úèñìàíè âàðëûüû èòäè áèëìÿððÿ.Éîõëóã éîëëàðûíäà åäÿðêÿí úþâëàíÁöñáöòöí àéðûëäû þç âàðëûüûíäàí.Ðóùàíè äàèðÿ ýÿðäèøëÿðèíäÿ,Áàøûéëà àéàüû äöøäö áèð áÿíäÿ.×àòäû àëòû, öñòö îëìàéàí éåðÿ,×öíêè àëòû, öñòö áèëìÿç äàèðÿ.Ñèéàñÿò ïÿðäÿñè àòûëäû áèðäÿí,Ùöúðÿ òÿìèçëÿíäè áèýàíÿëÿðäÿí.Î éåðäÿ êè, èäðàê òàïìàéûð ìÿêàí,Ñàëàì Ìÿùÿììÿääÿí, ãÿáóë Òàíðûäàí.Àüûçäàí ÷ûõìàéàí ñÿñè åøèòäè,Ýþðöíìÿç ñèìàíû çèéàðÿò åòäè32.Åëÿ ïàê ýþðöíäö î ñàùèáúÿëàë,Íÿ úÿùÿò íÿçÿðÿ ÷àðïäû, íÿ õÿéàë.Âöúóäó íÿðýèçòÿê áèð ýþçÿ äþíäö,Áèð êèðïèê ãûðïìàäàí Òàíðûéà ÷þíäö.Éîõñà áó áàüäàêû ñûðô íÿðýèç îëàíÝþçöíÿ áèð ñöðìÿ ÷ÿêìèø “ìàçàü”äàí.Êå÷äè áèð äîñò êèìè ñöôðÿ ñÿìòèíÿ,Éåäè, ïàé àéûðäû þç öììÿòèíÿ.Öðÿéè Àëëàùûí íóðóéëà äîëäó,Áèð éåòèì, áàõ, íåúÿ ïàäèøàù îëäó.Äöíéàéà ãàéûòäû ÷þùðÿñè ïàðëàã,Ùÿð åëìÿ, ùèêìÿòÿ âàãèô îëàðàã.Î éîëó òåç ýåòäè, òåç äþíäö éåíÿ,Áó ñöðÿò ùå÷ êÿñèí ñûüìàç ôèêðèíÿ.Øèìøÿêòÿê øûüûäû åëÿ ñöðÿòëÿ,Äþíÿðêÿí éàòàüû èñòèéäè ùÿëÿ.Î ýåúÿ àäè áèð ýåúÿ äåéèëäè,Î áèð ýåúÿéäèìè, éàõóä áèð èëäè?Áÿñ áèçèì ðóùóìóç ìÿýÿð áèð àíäàÄîëàøà áèëìèðìè áó àñèìàíäà?Ðóùóìóçäàí çÿðèô îëàí áó èíñàí,

27

Áèð àíäà àëÿìè ñåéð åòäè, èíàí.Ýþçÿëäèð, ñÿïÿðÿê úàí ýþâùÿðèíè,Òÿðèôÿ áàøëàñàì äþðä éàâÿðèíè.Äþðä ýþâùÿð ñàòàí âàð, äþðä ýþâùÿð àëàí33,Àðòûã-ÿñêèéèíÿ ãàðûøìàç ñàòàí.ßëèíèí åøãèíäÿ ñàáèòãÿäÿìÿì,Þìÿð ñåâýèñèíäÿí óçàã äåéèëÿì.Ùÿð èêè íóð èëÿ íóðëàíûð äèìàã:ßáóáÿêð áèð øàìäûð, Îñìàí áèð ÷ûðàã.Áó äÿðâèø ñèôÿòëè äþðä áþéöê ñîëòàí,Äöíéàéà îëìóø äþðä òÿêáèð îõóéàí34.Íÿáèëÿð þíöíäÿ ýåäÿíÿ àëãûø,Öçðëÿðè ãÿáóë åäÿíÿ àëãûø.Ñÿíñÿí éàðàíûøäà áèðèíúè õèëãÿò,Äþâðàíûí ñîíóíäà ñîíóíúó àéÿò.Ùÿð èêè àëÿìÿ ìöáàðÿê Ñÿíñÿí,Ñÿíÿ áèð òàé âàðñà, î äà òÿê Ñÿíñÿí. Ñÿíñÿí õÿçèíÿëÿð ãûôëûíà à÷àð,Éàõøûíû, éàìàíà åäÿí àøèêàð.ßí ýþçÿë ýöíöíäÿ “öììÿòèì” äåéÿ,Øÿôàÿò åäèðñÿí ñó÷ëó áÿíäÿéÿ. Áèð îâóú òîðïàüàì ìÿí äÿðýàùûíäà,Àðòûã áèð øèêàðàì øèêàðýàùûíäà.Íèçàìè òóòìóøäóð Ýÿíúÿäÿ ìÿêàí,Î, ìÿùðóì îëìàñûí ñàëàìëàðûíäàí.

“ØßÐßÔÍÀÌß”ÍÈ ÉÀÇÌÀà ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Ýåúÿ, ýöíäöç êèìè áÿçÿê âóðìóøäó,Ñÿùÿð äóàñûíà åðêÿí äóðìóøäó.Éåð öçö ìÿùòàáäàí à÷ìûøäû ÷ÿòèð,Ñàíêè éåð íàôûíäàí ñÿïèðäè ÿòèð.Áàçàðëàð îëìóøäó ñÿñ-êöéäÿí óçàã,Çûíãûðîâ ñÿñèíäÿí äèíúÿëìèø ãóëàã35.Êåøèê÷è äàëìûøäû øèðèí éóõóéà,Äàí éåðè áàøûíû ñàëìûøäû ñóéà36.

28

Äöíéàíûí èøèíäÿí ÷ÿêèá ÿë-àéàã,Ôèêèð çÿíúèðèíäÿ îëìóøäóì äóñòàã.Ýþçëÿðèì þðòöëö, êþíëöì àéûãäû,Àðàìàã èøèíäÿ çåùíèì ñàéûãäû.Äåéèðäèì êè, ãóðóì åëÿ áèð òÿëÿ,ßí ýþçÿë áèð øèêàð êå÷èðèì ÿëÿ.Áàø ãîéäóì äÿëèòÿê ãÿì áîüà-áîüà,Ìàðàë ñàüðûñûíäàí éóìøàã éàñòûüà.Ýàù áàøûì äèçèìèí öñòöíäÿ äàëüûí,Éåð — áàøûì àëòûíäà, ýþé — àéàüûìûí37.Äàéàíìàç âàðëûüûì, ðÿãñ åäÿð áöòöí,Áàøûì êöðñö îëìóø àéàüûì ö÷öí,Äóøöíúÿì éîë þë÷öá åòñÿ äÿ úþâëàí,Úèñìèì áþéðö öñòÿ òîçëàðà ãÿëòàí.Òÿíèìè áèð éàíà áóðàõäûì àðòûã,Úàíû úàí ÷þëöíÿ ýþòöðäöì, àçûã.Ýàù ýèçëèí ëþâùÿäÿí èáðÿòëÿð àëäûì,Ýàù êå÷ìèø ñöùöôäÿí ùèêìÿòëÿð àëäûì.Øàì êèìè îä äöøìöø ìÿíèì áàüûìà,Áàüûì äþíäö ìÿíèì îäëó äàüûìà.Ýöíÿø ãàðøûñûíäà ÿðèéÿíòÿê ìóì,Î ìóìëà ýþçöìäÿí ÷ÿêèëäè éóõóì38.Úàäóýÿð ìÿíäÿíìè þéðÿíìèø, íÿäèð,Ýþçëÿðäÿí éóõóíó ìóì èëÿ ÷ÿêèð?Î ìöäùèø êå÷èäëÿð áàøûíäà áó àíÏàê îëàí ÿãëèì äÿ ó÷äó áàøûìäàí.Äàëäûì õîø éóõóéà úîøàðêÿí äàìàã,Ýþçöìäÿ úàíëàíäû ñÿôàëû áèð áàü.Î çÿíýèí áàü÷àäàí äÿðèðäèì õóðìà,Âåðèðäèì êèì ÷ûõñà ìÿíèì ãàðøûìà.Î õóðìàäÿðÿí êè äóðäó éóõóäàí,Äèìàüû àòÿøäè, àüçû áèð öììàí.Ìöÿççèí áàøëàðêÿí áèðèíúè ãóíóòÊè: “Ñóáùàíÿ ùÿééÿëëÿçè ëàéÿìóò”39.Ìÿíäÿí äÿ óúàëäû áèð àúû íàëÿ,Þçöìö óíóòäóì, äàëäûì õÿéàëÿ.Óüóðëó áèð ñÿùÿð äîüóíúà ôÿëÿê,

29

Éåíèäÿí úàíëàíäûì ñÿùÿð éåëèòÿê.Ýåúÿëÿð íóð ñà÷àí øàìû éàõàðàãÔèêðèìäÿí øàì êèìè éàíûðäûì àíúàã.Áàøëàäû öðÿê, äèë: “Øåèð éàç!” äåéÿ,Ùàðóò, Çþùðÿ êèìè úàäóýÿðëèéÿ40.Éåòèøÿð, áó ãÿäÿð èøñèç ãàëìàéûì,Øåèðÿ ÿí éåíè áèð öñóë àðàéûì.Éåíè íÿüìÿëÿðëÿ áàøëàéûì êÿëàì,Êå÷ìèøëÿð ðóùóíà ýþíäÿðèì ñàëàì.Áèð ÷ûðàã éàíäûðûì áèð ïÿðâàíÿäÿí,Áèð àüàú áÿçÿéèì êè÷èê äàíÿäÿí.Áó áàðëû àüàúäàí êèì ìåéâÿ äÿðñÿ,Ñþéëÿñèí, õîøáÿõòäèð áó áàüäàí êèìñÿ41.Àíúàã áèð øÿðòèì âàð; áèð ïàðà äÿúÿë,Ãîíøóíóí ìàëûíà óçàòìàñûí ÿë42.Òóòàã êè, ùóøéàðëàð ïàäèøàùûéàì,Äöðð, ýþâùÿð ñàòàíëàð øàùÿíøàùûéàì.Õàëã áàøàã éûüàíäûð, ìÿí ÿêèí÷èéÿì,Êèðÿ÷è äåéèëÿì, åâ ñàùèáèéÿì.Áó áàçàðäà íåúÿ áöñàò à÷ûì ìÿí,Àðõàéûí äåéèëÿì éîëêÿñÿíëÿðäÿí.Âàðìû áó áàçàðäà áèð äöêàí à÷àí,Âàðûíà äþðä éàíäàí äÿéìÿñèí çèéàí?Äàìúû îüðóñóíäàí ãîðõàðìû äÿíèç?Áóëóäóì éàüäûðàð îíäàí ÷îõ, øÿêñèç43.Àé èøûüû ãÿäÿð îëñà éöç ÷ûðàã,Éåíÿ Ýöíÿø îíà âóðàúàãäûð äàü44.

ÙÅÊÀÉßÒ

Åøèòäèì, áèð éîõñóë úèéÿð ãàíèéëÿ,Êþùíÿ áèð ÿøðÿôè êå÷èðäè ÿëÿ.Îíà ñþéëÿìèøäè âàðëû êèìñÿëÿð:“Çÿðè-çÿð, õÿçèíÿ-õÿçèíÿ ÷ÿêÿð”.Ñöðÿòëÿ öç ãîéäó áàçàð ñÿìòèíÿ,Êþùíÿ ÿøðÿôèéëÿ òàïñûí õÿçèíÿ.

30

Áèð ñÿððàô äöêàíû ýþðäö, ÷îõ ýåíèø,Áèð éåðäÿ áó ãÿäÿð ãûçûë ýþðìÿìèø.Áèð éûüûí ãûçûë âàð Ýöíÿøäÿí ïàðëàã,Ùÿð éàí ÿøðÿôèäèð áèð íå÷ÿ ãàëàã.Õÿçèíÿ õöëéàñû áåéíèíÿ áàòäû,Ãûçûëû õÿçèíÿ öñòöíÿ àòäû.ßëèíäÿí ó÷óíúà äÿéÿðëè âàðû,Éöéöðäö ãàëàíìûø ãûçûëà ñàðû.Ãûçûëû àòìàãäàí îëäó ïåøèìàí,Áèðÿ éöç àëìàüà òàïìàäû èìêàí.Ãûçûëû àòûíúà ãÿì ÷þêäö ýþçÿ,Íÿ ö÷öí áèð ãûçûë ãàðûøäû éöçÿ?Ôÿðéàäà áàøëàäû “ãûçûëûì” äåéÿ,Éàëâàðäû úàâàùèð ñàòàí êèøèéÿ:— Áó þìðöì óçóíó ùåé ÷àëûøàðàã,ßëèìÿ áèð ãûçûë êå÷èðäèì, àíúàã.Ìÿíÿ ñþéëÿìèøäè àõìàã áèð íÿôÿð:“Çÿðè-çÿð, õÿçèíÿ-õÿçèíÿ ÷ÿêÿð”.Ùÿìèí áó ãûçûëëû äöêàíà ÷àòäûì,Ãûçûëû ãûçûëûí öñòöíÿ àòäûì.Àòäûì êè, ÿøðÿôè ÷ÿêñèí õÿçèíÿ,×îõ ãûçûë îíó äà ÷ÿêäè þçöíÿ.Ýöëÿðÿê î ñÿððàô, î àçàä èíñàí,Ñþç à÷äû ãûçûëûí ãàðûøìàñûíäàí:— ×îõ ýåäÿ áèëÿðìè àçûí öñòöíÿ?Éöç ýåòìÿç, áèð ýåäÿð éöçöí öñòöíÿ.Êèì êè ñÿðâÿòèìè ÷àïìàã èñòÿéèð,Éîëóìäà áó ìÿñÿë áèð êåøèê÷èäèð.Äÿéèðìàí áó ãÿäÿð ùàé-êöé ãîïàðûð,Ìóçäóðäóð, óíóíó äèâàí àïàðûð.Îüðóäàí ÿëìöçäöì áóäóð, íÿùàéÿò;“Îüðóäóð” äåìÿéÿ åòìÿç úÿñàðÿò.Áàõñàíà, éîë êÿñÿð ãóëäóð ãàðàëàð,Äöíéàíû êè ãàðà ðÿíý èëÿ áîéàð.Ýöíäöçëÿð: “Ýþç ýþçäÿí óòàíûð” äåéÿ,Òàëàíû, ãàðÿòè ãîéàð ýåúÿéÿ.Àíúàã ñþç ãóëäóðó øÿôÿã ñþêÿðêÿí

31

Ãÿëÿìè éîíòàðàã ìöøêèí ñþéöääÿíÔèêðèìè ãàïûðëàð, êþíëöì ÿìèíäèð,Áóõàðàéà ýåòñÿ î, Ýÿíúÿíèíäèð.Ýèçëèíäÿ ìÿòàùà ÷ûõìàç ìöøòÿðè,Îüóðëóã áèð ìàëûí îëìàç äÿéÿðè.Àéûáëàð à÷ûüà ÷ûõäûüû çàìàí.ßëèí äÿ, ãÿëáèí äÿ äÿðäëÿíèð áóíäàí.Îüóðëóã ìàëäàí ñÿñ ÷ûõìàçñà, áèøÿêê,Î ìàëû äàðüàëàð àïàðìûø, äåìÿê.Ýþç éóìäóì áó èøÿ, ÷öíêè ðóçèýàð,Ùÿð éàõøû-éàìàíû åäÿð àøèêàð. Äþâðàíûí ÷ÿêèñè ÷ÿêÿð ùÿð èøè,×ÿêèéÿ ýèðìÿìèø ãàëìàç áèð êèøè.

ÞÇ ÙÀËÛÍÀ Âß ÇßÌÀÍßÍÈÍÝÅÄÈØÈÍß ÄÀÈÐ

Î ýöëýöí øÿðàáäàí, ñàãè, âåð íèøàí,Âåð ìÿíÿ ñÿðõîøëàð è÷ÿí äÿðìàíäàí.Î àúû äÿðìàíëà ìÿñò îëóì áó ýöí,Þçöìö óíóäóì áÿëêÿ áöñáöòöí.

Íèçàìè, éåòÿð áó øþùðÿò ãàçàíìàã,Ãîúàëäûí, ýÿíúëèéè äàùà ýÿë áóðàõ!Ãûçìûø àñëàí êèìè ïÿíúÿ à÷, àðòûãÞçöíÿ òöëêöòÿê âåðìÿ éàðàøûã...Åøèòäèì, ðÿíý ñåâÿí áèð ðóñ òöëêöñö,Þçöíÿ âåðÿðìèø áèð ýÿëèí ñöñö,Ãîïóíúà òîç, êöëÿê, éàüûø, áóðàüàí,Òöêöíö ÷ûõàðìàç î ýöí éóâàäàí.Ãóúàãëàð äåøèéèí áèð áóúàüûíû,Àúûíäàí éàëàð þç ÿë-àéàüûíû.Ñîðàð þç ãàíûíû äÿðè àëòûíäàí,Î äÿðè áåúÿðÿð, áàøãà êÿñëÿð úàí.Åëÿ êè, ÿúÿëè éåòèøÿð áèðäÿí,Äÿðèñè úàíûíà êÿñèëÿð äöøìÿí.

32

Äÿðèíèí åøãèíÿ åäÿðëÿð øèêàð,Áÿñëÿíìèø äÿðèñè áàøûíäàí ÷ûõàð.Äöíéàäà áèð áöñàò ãóðìàã íÿ ìöìêöí,Áó éóðääàí ÷àðÿñèç êþ÷ÿðñÿí áèð ýöí.Þçöíÿ éàðàøûã âåðìÿéÿí ùåéâàí,Òàìàùêàð êÿñëÿðäÿí ýþðìÿç áèð çèéàí.Éåääè ðÿíý ïÿðäÿäÿí ãóðòóë áèðòÿùÿð,Ýöçýö ïàñ àëòûíäà ÷èðêèí ýþðöíÿð.Ãóðäóüóí úàäóëàð éåòèøÿð, áóðàõ,Êèìñÿéÿ úàäóòÿê òîð àòìà íàùàã.Àë êöêöðä äåéèëñÿí, àü ëÿë äåéèëñÿí,Àðàéàí öìèäñèç ãàéûòñûí ñÿíäÿí.Èíñàíñàí, èíñàíà ãàòûø ùÿð çàìàí,Èíñàíëà éàøàéàð ùÿð çàìàí èíñàí.ßë÷àòìàç õÿçèíÿ îëñàí äà, àíúàã×îõ áåëÿ õÿçèíÿ ýèçëÿìèø òîðïàã.Àüàúäàí óçàãñà ìåéâÿ ãîïàðàí,Ôÿðãè éîõ, î õóðìà âåðñèí, éà òèêàí.Ùÿéàò éîõ, ýÿíúëèéè àëûíúà õÿçàí,Ýÿíúëèê ãàëìàéûíúà ãàëìàñûí úàùàí.Ýÿíúëèêäèð èíñàíà ýþçÿëëèê âåðÿí,Ýþçÿëëèê ñþíÿðñÿ, ãÿëá îëóðìó øÿí?Ñöìöéöí ÷öðöéöá, ñöñò îëñà àðõàí,Ìÿðäëèêäÿí, ùöíÿðäÿí ãóðìà áèð äàñòàí.Î ýöí êè, ýÿíúëèéèí ãöðóðó ñþíÿð,Èø ýþðìÿç äàùà áó úÿñàðÿò, ùöíÿð.Áàü-áàü÷à ýþçÿëäèð, øÿíäèð ýöëöñòàíÑÿð èëÿ ëàëÿëÿð ýöëäöéö çàìàí.Åëÿ êè, áàüëàðà áîç õÿçàí ýèðÿð,Áöëáöë þç éåðèíè ãàðüàéà âåðÿð.Áàüáàíëàð ãÿëáèíè äÿðäö ãÿì éàõàð,Óúà áóäàãëàðäàí äöøÿð éàðïàãëàð.Áîñòàíëàð ïîçóëàð, ðåéùàíëàð ãàëìàç,Áàüûí à÷àðûíû ñîðóøàí îëìàç.Äóðìà, ýÿë íàëÿéÿ, åé ãîúà áöëáöë,Àë ýöëëÿð ñàðàëäû, òóòóëäó êþíöë.Óúàáîé ñÿðâëÿð îëäó èêèãàò,

33

Áàüáàí äà êþëýÿäÿí ÷ÿêèëäè, ùåéùàò.ßëëèéÿ ÷àòûíúà äÿéèøèð ÿùâàë,Äÿéèøèð éàøàéûø, äÿéèøèð ùÿð ùàë.Áàø, àüûð éöêëÿðäÿí äàøà âóðóëäó,Áó äàð êå÷èäëÿðäÿ äÿâÿì éîðóëäó,Ãîëëàðûì òèòðÿéèð ãÿäÿù òóòàðêÿí,Àéàüûì áöäðÿéèð ãàëõûá äóðàðêÿí.Âöúóäóì ëàúèâÿðä ðÿíý àëäû àðòûã,Ãûðìûçû ýöëëÿðèì ñàðàëäû àðòûã.Éîëëàðäà ãàëäû áó éöðöéÿí àòûì,Áàø äöøäö éàñòûüà, ñþíäö ùÿéàòûì.×þâêàíëàð àòäûüûì éåë àéàãëû àòÉöç ÷þâêàí âóðñàí äà òÿðïÿíìÿç, ùåéùàò.Èòäè ìåéõàíàäà øÿíëèê à÷àðû,Òþâáÿëÿð ÷óëüàäû áó ðóçèýàðû.Äàüëàðà áóëóäëàð àü êàôóð ñà÷äû,Àú òîðïàã àüçûíû êàôóð÷öí à÷äû45.Ýàù êþíöë êþ÷ìÿéÿ òÿðïÿíèø åäèð,Ýàù áàøûì éóõóéà ïÿðÿñòèø åäèð.Ãóëàüûì åøèòìèð ýÿëèí ãÿìçÿñè,Ãÿäÿù áîø, êÿñèëäè ñàãèíèí ñÿñè.Ãóëàã åøèòìÿêäÿí, áàø êåôäÿí ãàëäû,Êþ÷ âàõòû éàõûíäûð, þìðöì àçàëäû.Áó çàìàí áèð áóúàã õîøäóð ñàðàéäàí,Îéóíúàã ÿëèíè óçàäàð äþâðàí46.Ýåúÿ øàì íÿ ãÿäÿð øÿí-øÿí ýöëöìñÿð,Ïÿðâàíÿ ñåéðè äÿ î ãÿäÿð ñöðÿð.Îòàã áîø ãàëûíúà èøûãëû øàìäàíÃàëìàç ïÿðâàíÿäÿí äàùà áèð íèøàí.Óøàãëûã âÿ ýÿíúëèê äþâðö ÷àòûíúà,Þçöìö ýþñòÿðäèì äöøýöí áèð ãîúà.Èíäè áó äÿðä èëÿ ýþñòÿðñÿì øÿíëèê,Ãîúàéà óéàðìû áó ýÿíúëèê, ìÿíëèê?Äöøìöøÿì áèð ÷öðöê ÷þï êèìè áàüäà,Ýåúÿëÿð øàì êèìè ïàðëàð áóúàãäà.Àòÿøëè áþúÿêëÿð ýåúÿëÿð ïàðëàð,Ãàðàíëûã ýåúÿäÿ íóðäàí äÿì âóðàð.

34

Þçöìäÿ ýþðñÿéäèì ãöââÿò âÿ äàéàã,Òàïàðäûì ñåâèìëè ñàêèò áèð áóúàã.Éåíèäÿí ðàùÿò áèð þìöð ñöðÿðäèì,Äöíéàíû øàäëûüà ýèðîâ âåðÿðäèì.Éåòèøäè áàøà áó ýÿíúëèê ýöíëÿðè,Ìÿøðèãäÿí àüàðäû äàùà äàí éåðè47.Äèíúÿëìÿê ôèêðèéëÿ íÿ òÿäáèð òþêöì,Àçàëñûí áèð ãÿäÿð çÿùìÿòèì, éöêöì?Áàøûíà òàú èëÿ êèì âóðñà áÿçÿê,ßìýÿéè àü äåéèë, ìöøê îëñóí ýÿðÿê48.Éåääè ýþé ïÿðýàðû åòìÿäÿí úþâëàí,Þìðöìöí õÿòòèíè ïàð÷àëàìàäàíÂóðñóí áàðìàãëàðûì ìèçðàáûìà äÿì,Þç âàðëûã ñÿñèìè ñàõëàéûì ìþùêÿì.Ùÿð èíúÿ ñþçÿ áèð ôöñóí áàüëàéûì,Ãîéäóüóì ÿñÿðÿ áèð ýöí àüëàéûì.Êå÷ÿðñÿ êþðïöäÿí áó Ýèëàí àòûì,Èíàíìà Ýèëàíà áèð äÿ ãàéûäûì49,Áó éåðäÿ ìÿí êèìè éàòàíëàð ÷îõäóð,Îíëàðû õàòèðÿ ñàëàí êè, éîõäóð.Òÿçÿ êÿêëèê, éàä åò ìÿíè öðÿêäÿíÌÿçàðûì éàíûíäàí þòöá êå÷ÿðêÿí,Öñòöìäÿ ýþðÿðñÿí ýþéÿðìèø îòëàð,Áàøäàøûì ó÷óëìóø, ÷þêìöøäöð ìÿçàð.Ãÿáðèìèí òîçóíó ñîâóðìóø éåëëÿð,Äîñòëàðäàí àíàí éîõ ìÿíè áèð íÿôÿð.Ãÿáðèì øöøÿñèíÿ ÿë ãîéàí çàìàíÎ ïàê ýþâùÿðèìè ùå÷ îëìàñà àí50.Óçàãäàí ñÿí ìÿíÿ ýþç éàøû òþêñÿí,Ìÿí ñÿíÿ ïàðëàã íóð ñà÷àðàì ýþéäÿí.Äóàäàí áèð äèëÿê èñòÿñÿí ÿýÿð,Ìÿí àìèí äåéÿðÿì, ãÿáóëÿ êå÷ÿð.Ñàëàì âåð, ùþðìÿòëÿ ìÿíäÿí ñàëàì àë,Ýÿë ãÿáðèì öñòöíÿ, åäèì èñòèãáàë.Ùÿð çàìàí äèðèéÿì ñÿíèí êèìè ìÿí,Ìÿí úàíà ýÿëÿðÿì ñÿí úàíà ýÿëñÿí.Áó éåðäÿ ñàíìà éàð-éîëäàøñûç ìÿíè,

35

Ìÿíè ýþðìÿñÿí äÿ, ýþðöðÿì ñÿíè.Áó þëÿíëÿð èëÿ, ýÿë, äàíûø áàðû,Óíóòìà, éàäà ñàë áó éàòàíëàðû.Ãÿáðèìÿ ýÿëÿðêÿí ãÿäÿùè äîëäóð,Íèçàìè éàòäûüû éåðÿ ãÿäÿù âóð.Åé óüóðëó Õûçûð, ñàíìà êè, ìÿíèì,Áó ìåéäÿí è÷èëÿí ìåéäèð ìÿãñÿäèì.Î ìåéäÿ þçöìö óíóäóì — äåäèì,Þçöìö óíóäóá ìÿúëèñ áÿçÿäèì.Ìåé äàëüûíëûãäàíäûð, ñÿáóù õóìàðäàí,Ìÿíÿ ïàê øÿðàáû âÿä åòìèø Éÿçäàí.Î áþéöê Òàíðûéà àéäûíäûð áó èø,Þìðöìäÿ äèëèìÿ øÿðàá äÿéìÿìèø.Áó äèëèì, äîäàüûì ýþðìöø èñÿ úàì,Îëñóí Íèçàìèéÿ ùÿð ùàëàë — ùÿðàì.

ÞÇ ÍßÔÑÈÍßÞÉÖÄ Âß ÍßÑÈÙßÒ

Åé ñàãè, éóõóìó áàøûìäàí ó÷óð,Àøèãÿì, úàìû ñàô ìåé èëÿ äîëäóð.Áèð ìåé êè ñóéó ñàô, àõàí ýöìöøäöð,Îíó ùÿð äþðä ìÿçùÿá ùàëàë ýþðìöøäöð51.

Åé êþíöë, áþéöêëöê àëìàäàí ÿëÿ,Áþéöêëÿð éåðèíäÿ îòóðìà ùÿëÿ.Äöíéàäà áþéöêëöê òàïìàã èñòÿñÿí,Àë ÿëÿ ãÿëÿìè, éàç áþéöêëÿðäÿí.Äèíäèðÿí îëìàñà äàíûøìà ùÿäÿð,Êÿñÿðè éàâàø âóð, ñûíìàñûí ýþâùÿð.Ñîðìàäàí êèì ñþçÿ áàøëàñà, áèøÿêê,Ñþçöíö êöëÿéÿ ñîâóðìóø, äåìÿê.Ýþçñöçÿ éàðàìàç ýþñòÿðìÿê ÷ûðàã,Ýþðìÿéÿí áèð ýþçÿ íÿ ïèëòÿ, íÿ éàü?Ñþéëÿìÿê î çàìàí âåðÿð ìÿíôÿÿò,Àëÿìÿ ñÿñ ñàëà, ãàçàíà øþùðÿò.

36

Ñþçöíÿ àëìàñàí ëàéèãëè úàâàá,Äÿéÿðëè ñþçëÿðè åëÿìÿ õàðàá.Áîø ñþç ñþéëÿìÿêäÿí ñàõëà þçöíö,Àüçûíà ãûôûë âóð, éàíäûð ñþçöíö.Ñÿí êè çþâã àëûðñàí éåìÿê, éàòìàãäàí,Íÿ äåéèì ñÿíÿ, åé ãóëàãñûç èíñàí.Áó ýþçÿë ñÿíÿòèì ìÿëóìóí äåéèë,Íÿ äÿ êè, ãàïûìäà âóðóëàí òÿáèë.ßí àüûð, ãèéìÿòëè ìÿòàùëàðûì âàð,Èñòÿéÿí îëìàñà, åòìÿì àøèêàð.Èíúèéÿ ñÿäÿôòÿê ýþç éóììóø àëàí,Áó êàñàä áàçàðà ÷ûõàðìû ñàòàí.Áåëÿ áèð äÿéÿðëè ýþâùÿðëÿ, äîñòëàð,Áèð ýþâùÿð ñåâÿíÿ åùòèéàúûì âàð.Ìöÿëëèìèì ìÿíÿ à÷àí ñèðëÿðèÈñòÿðÿì äàíûøûì, äèíëÿñèí áèðè.Îíäàêû àëìàçëà ãàçûì ìÿäÿíè,Úàíûíà áàüëàéûì úàí ýþâùÿðèíè.Áåëÿ àëâåð ýåíèø äöíéàäà ÷îõ âàð,Áèðè èíúè àëàð, î áèðè ñàòàð.Î ùàíñû êþíöëäöð, êÿäÿð àëìàñûí.Î ùàíñû êÿìÿíääèð, ãàðøûëàíìàñûí?Õÿçèíÿ öñòöíäÿ éàòìûøäûð èëàí,Ýþçÿò÷èëèê äåéèë ìÿãñÿäè, èíàí.Õóðìàíûí àüàúû îëìàçñà óúà,Óøàãëàð ÷îõ çèéàí âåðÿð àüàúà.Éîëó ýþçÿò÷èéëÿ îëàð ãîðóìàã,Îäñà êöë è÷èíäÿ ñàõëàíàð, àíúàã.Òèíÿòèì îëäóãúà éóìøàãäûð, áóíäàíÒàðëàìà ùÿð éàíäàí éåòèøÿð çèéàí.Ñÿðò òÿáèÿòèëÿ áàøãà àäàìëàðÞçöíö ÿéðèäÿí, îüðóäàí ñàõëàð.Óøàüû éîëóíäàí ãà÷ûðìàã ö÷öí,Öçö çÿíúè êèìè ãàðàëòìàã íå÷èí?Ùàíñû áèð ñÿôÿðÿ ýþðñÿì ùàçûðëûã,Õîø òÿáèÿòèìè àëàðàì àçûã.Áÿçÿììèø ðóùóí áó òÿáèÿòèìëÿ,

37

Ìÿí áåëÿ éàøàäûì, þëÿðÿì áåëÿ.Ùÿð êÿñè ìÿäùèëÿ åòäèì ñÿðÿôðàç,Èíäè äÿ þçöìäÿí ñþéëÿéèì áèð àç.Íÿ ãÿäÿð øàèð âàð, ñþç âàð, øåèð âàð,Äöíéàäà îíëàðäàí ìÿíÿì éàäèýàð.Ìÿíèìëÿ úàíëàíäû, ñþç òàïäû ãöââÿò,Éåíÿ äÿ ìÿíèìëÿ åäÿð ãèéàìÿò.Ìÿí ñþç ýöëøÿíèíèí ñÿð àüàúûéàì,Ñÿðâ àüàúû êèìè õèäìÿòäÿ âàðàì.Ùÿñóäóí ÿë÷àòìàç ôÿëÿéè ìÿíÿì,Áàø÷ûéàì ùàìûéà, àéàã þïÿíÿì.Êèì ìÿíÿ êèí åòñÿ, äöøìÿí îëàðàãÁÿðúèñòÿê îõóì âàð, àòìàðàì, àíúàã52.Çþùðÿòÿê ÷ÿêèéÿ ãîéàðàì äèðùÿì53,Áÿõøèøÿ íÿ ÷ÿêè, ñåëòÿê òþêÿðÿì.Äÿðäëèéÿ ýöëìÿðÿì øèìøÿê êèìè ìÿí,Úàíûìà îä äöøÿð þç øèìøÿéèìäÿí.Òèêàíà ýöë êèìè ñà÷àðàì ÿòèð,Ùÿð éàðà íåé êèìè ìÿíè èíëÿäèð.Öðÿéèì îäìóäóð, íÿäèð êè, éàíûð,Òèêàíû éåäèêúÿ ùåé àëîâëàíûð?Ìÿíÿì äÿðéà êèìè ùÿð åéáè éóéàí,Äåéèëÿì ýöçýöòÿê ýþñòÿðÿí íþãñàí.Åëÿ ìàë âåðÿðÿì èñòÿéÿí øÿõñÿ,Çÿùìÿòÿ äöøìÿéèì ýåðè âåðÿèðñÿ.Àðïàíû ýþñòÿðñÿì, áóüäà âåðÿðÿì,Àðïàíû áóüäàòÿê ñàòàí äåéèëÿì.Ýöíÿøÿì, þí, àðõàì áèðäèð, ôÿðãè éîõ,Àçäûð àëäàòìàüûì, èøûüûìñà ÷îõ.Êèìñÿíèí äàëûíúà äåìÿðÿì éàìàí,Óòàíûì öç-öçÿ ýÿëäèéèì çàìàí.Éàìàíëàð ñþçöíö àëìàðàì äèëÿ,Ïåøèìàí åäÿðÿê ìöêàôàò èëÿ.Äöøìÿíÿ êèíëè ñþç äåìÿðÿì, èíàí,Î ñþçëÿ þçöìÿ îëàðàì äöøìàí.Ïèñäÿí éàõøûëûãëà ãîðóíìàã ìöìêöí,Äöíéàäà éàõøûëûã ùÿð øåéÿ öñòöí.

38

Éàõøûëûüûì ö÷öí ùÿð áèð äèéàðäàíÑàëàìäûð, ùåé ýÿëèð íàìèäàðëàðäàí,Éàõøûëûãëà àòñàì ìÿí áó äÿçýàùû,Îëàðàì éàõøûëàð çèéàðÿòýàùû.Áèð äèðùÿì âåðÿíÿ èíúè àòàðàì,Äèêáàøëûã åäÿíÿ ãöðóð ñàòàðàì.Áóúàüà ýèðìÿäèì ùöíÿðñèçëèêäÿí,Äöíéà éåëäèð, íàðûíú ãîðõàð êöëÿêäÿí.Äöíéà øàùëàðûíäàí, áàõ, ùàíñû áèðèÒàïìûøäûð ìÿí êèìè èíúÿ øàèðè?Áàü÷àäà, ñþéëÿéèí, ùàíñû ãûçûëýöëÝþðìöøäöð ìÿí êèìè õîø ñÿñëè áöëáöë?Ìÿíÿì ùÿð áèëèêäÿ äÿôòÿð áÿçÿéÿí,Ùÿð èíúÿ íöãòÿäÿ ãÿëÿì èøëÿäÿí.Áèëèêäÿí äöíéàäà íóð àëàðàì ìÿí,Ìÿíÿì ùÿð áèëèêäÿ áàøëûúà áèð ôÿíí.Èñòÿñÿì, ùÿð êÿñè ìÿí ýöëäöðÿðÿì,Áÿçÿí äÿ ýþçëÿðäÿí ýöëàá ÷ÿêÿðÿì.Ùÿð êèìè áóëóäòÿê àüëàòñàì, éÿãèí,Ýöíÿø òÿê ýöëäöððÿì, ãîéìàðàì ãÿìýèí.Øåèð äþâëÿòèíäÿí ÿëäÿ âàð êÿñÿð,Î, áÿçÿí àüëàäàð, áÿçÿí ýöëäöðÿð.Èñòÿñÿì, ìöìêöíäöð áó çþùäö àòìàã,Ùÿð áèð éûüûíúàãäà ìÿúëèñ ïàðëàòìàã.Íåéëÿéèì, àüàúûì áèòìèøäèð éàíäàí,Òÿðïÿòñÿì êþêöíÿ éåòèøÿð çèéàí.Ùÿð ÷èëëÿ ãûðõ ýöíäöð, õÿëâÿòè ìèíäèð,Áó éåðäÿí ìÿúëèñÿ ýèðìÿê ÷ÿòèíäèð54.Äàøãûí ñåë ýÿëèðêÿí àüûëëû êÿñëÿð,Ðåéäÿí Áóõàðàéà åéëÿìÿç ñÿôÿð.Áó êÿñêèí êöëÿêäÿí áóäóð ìÿñëÿùÿò,Ýöë êèìè ïÿðäÿäÿ åéëÿéÿ õÿëâÿò,Àç áÿëÿä÷èëèê åò õàëãà, äóð êÿíàð,Ùóìàé àç ýþðöíñÿ ùóìàéóí îëàð.Éàòìàãäàí, ÷àïìàãäàí áàøûì äþíÿðêÿíÁàøãà áèð ÷àðÿì éîõ, ýÿðÿêäèð êè, ìÿíÙÿð ñþçäÿí éàðàäûì èíúÿ áèð ÷è÷ÿê,

39

Î ýöëÿ àüëàéûì äÿðäëè áöëáöëòÿê.Ýþðñÿéäèì þçöìäÿí ýþçÿë áèð ýöëøÿí,Àë, ñàðû ýöëöíö äÿðìÿçäèììè ìÿí?Ùàçûðàì áóäóìäàí êàáàá éåìÿéÿ,Ýöíÿøòÿê ýåòìÿéèì äèëÿí÷èëèéÿ55.Ñèìóðüòÿê ÷ÿêèëèì õÿëâÿò áóúàüà.Øåèðèìäÿí íÿøÿëÿð âåðèì ãóëàüà.Ìÿíäÿí áó äöíéàíû àëäû ãÿì, êÿäÿð,Ìÿíèì÷öí ðàùÿòäèð õÿëâÿò ýóøÿëÿð.Ýþé êèìè ãàïûìà ãûôûë âóðàðàãÎëäóì õàëãäàí óçàã, äöíéàäàí óçàã.Áèëìèðÿì íÿ ñàéàã êå÷èð áó úàùàí,Äöíéàäà íÿ âàðäûð éàõøû-éàìàíäàí?Ìÿí þëö îëñàì äà, ÿí ìÿðä áèð êÿñÿì,Êàðâàíäà ýåäÿðÿì, êàðâàíñûç øÿõñÿì56.Ìèí êþíöë äÿðäèëÿ íÿôÿñ àëûðàì,Éàòìàéûì äåéÿ ùåé çÿíýè ÷àëûðàì.Åëÿ äîñò âàðìûäûð, ãûçüûí öðÿêëÿ,ßçèç òóòñóí ìÿíè úàíûíäàí áåëÿ?Âÿôàñûç êÿñëÿðäÿí ÷ÿêÿðÿê àéàãÞç êèìñÿì þçöìö ýþðäöì ìÿí, àíúàã.Àøèãëÿð éàíûíäà îëñà äà éàìàí,Þçöìö ñåâìÿéèì éàõøûäûð îíäàí.Ðóçè ýÿëìÿéèðñÿ éàäëàð åøãèíäÿí,Ðóçèíè î áþéöê Òàíðûäûð âåðÿí.Äàùà åùòèéàúûì ãàëìàñûí õàëãà,Ìÿíè èíúèòìÿñèí ã