Nacionalni Parkovi br.10.pdf

7/21/2019 Nacionalni Parkovi br.10.pdf

http://slidepdf.com/reader/full/nacionalni-parkovi-br10pdf 1/27

Časopis Nacionalnih parkova Crne Gore, godina II, broj 10, septembar-oktobar 2010.

UPOZNAJTE I POSJETITE

NACIONALNE PARKOVE CRNE GORE



NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 3

Najznačajnije aktivnosti koje

bj mđ -njj jnc :

• radovi na pristaništu Lipoviku saradnji sa GTZ im s stvarajuuslovi za kvalittan ulaz u RijkuCrnojvića. Do kraja sptmbrabić završna prva faza radova;

• Započta j ralizacija pro-

jkta u saradnji sa RgionalnomRazvojnom Agncijom za Bjlasicu,Komov i Prokltij u vzi sa izgrad-njom sprmišta za amc na obali

Biogradskog jzra. Agncija donira20.000, JP 10.000 a Ministarstvo tu-

rizma 4.000 ura.• projkat SNV-a koji podrazu-

mjva monitoring krupnih sisara,šumskih ko-sistma i ptica. Proj-

kat j u toku, ali ćmo vrlo brzoimati odgovarajuć rzultat i ra-

zrađnu mtodologiju po kojoj ćs dalj istraživati

• Kada su u pitanju projktikoji s ralizuju u našoj ržiji, naŽabljaku trba osposobiti objkatbivš pilan kako bi napravili stolar-sku radionicu gdj ć s proizvoditisuvniri za sv nacionaln parkov,infotabl, hranilic, klup i ostaliprdmti od drvta.

• Što s ti projkata iz obla-

sti zaštit, posbno trba istaćiprojkt zaštit šuma na tritori-ji Nacionalnih parkova Durmitor iLovćn. Vć s sprovod odrđnaktivnosti, posbno u dijlu zaštit

državnih šuma, konkrtno na trito-

riji Durmitora, a sv to u svrhu stva-ranja uslova za dodjlu ogrva.

• Kada j u pitanju zaštita pro-

stora najviš j bilo problma sanovlašćnom ksploatacijom pi-jska na Skadarskom jzru. Svnadlžn insititucij i ministarstvasu obavjštn.

Kod Stručne službe ostvareni rashodi iznose 334.308 Eura ili povećanje od 11%. Najveća stavka rashodakod Stručne službe je trošak bruto plata i iznosi 208.540 Eura.

Služba za finansijsko poslovanj

POZITIVNO POSLOVANJEOstvareni su dobri rezultati, a sopstveni prihodi na ukupnom nivou su veći za 27 % u odnosu na isti period

prošle godine – saopšteno je na UO JP. Tokom čitave sezone broj posjetilaca je bio povećan u odnosu na prošlu

godinu. Od početka sezone do kraja avgusta ukupan broj registrovanih posjetilaca u Nacionalnim parkovimaCrne Gore bio je 114.856 i u odnosu na isti period prošle godine povećan je za 15%. Značajno učešće prihoda iz

Budžeta opredijelilo je da Javno preduzeće ostvari pozitivno poslovanje za prvih osam mjeseci.

Uspješna turisticka sezona za nama

Ovo j uspjšna turistika szona, sa vćim brojm posjtilaca u od -nosu na prošlu godinu, prma broju prodatih ulaznica, iako situacijana potku szon nij bila obćavajuća. Primjtan j i porast brojaposjtilaca u svim našim cntrima. 25.000 turista j posjtilo sv našcntr, najviš na Skadarskom jzru – 12.000, Lovćnu – 7.000, Bio -

gradskoj Gori – 2.500, dok j u Cntru na Durmitoru najmanja posjta- informisao j dirktor Nacionalnih parkova, Rade K. Gregović, na XVI

sjednici Upravnog odbora, 24. septembra.

Finansijski pokazatelji za prvih osam mjeseci 2010. godine pokazuju sljedeće:

Kod NP Durmitor ukupni ostvareni prihodi iznose 313.968Eura, što u odnosu na prošlu godinu za isti period predstavljaostvarenje od 101 %. Nnajveći dio prihoda se ostvario od prodajeulaznica i to 65.898 Eura, splavarenja 132.906 Eura, prihodi od

zakupa 62.361 Eura. Prihodi od prodaje suvenira su takodje povećani uodnosu na prošlu godinu za 13% i iznosili su 11.664 Eura.

Kod NP Skadarsko jezero ostvareni prihodi za prvih osammjeseci 2009. iznose 359.658 Eura ili 159 % u odnosu na istiperiod prošle god. Rashodi kod NP Skadarsko jezero su ostvareniu indexu od 140% i iznose 386.723. Najveće stavke prihoda su

prihodi od ulaznica i to 104.104 Eura, prihodi od ribolovnih dozvola 56.761, prihodi od korišćenja dobara i taksi 47.899 Eura. Prihodi od ula-znica su povećani za 15%, od ribolo vnih dozvola su manji za 4% a kor išćenjedobara i taksi je povećano za 208%.

Kod NP Biogradska gora ostvareni prihodi za prvih osam mje-seci iznose 95.440 ili index od 96% u odnosu na isti period prošlegod. Ostvareni rashodi iznose 138.639 Eura što predstavlja indexod 111% u odnosu na isti period prošle godine. Najveće prihod-

ne stavke su prihodi od ulaznica, bungalova, prodaje suvenira i prihodi odzakupa. Za isti period prošle godine prihodi od ulaznica su manji za 3% i

iznosili su 44.514 Eura. Prihodi od izdavanja čamaca povećani su za 192%i iznosili su 5.152 Eura. Prihodi od prodaje suvenira su iznosili 12.359Eura i smanjeni su za 9%.

NP Lovćen je ostvario prihod za prvih osam mjeseci 103.596Eura što predstavlja povećanje od 92 % za isti period prošle go-dine. Ostvareni rashodi iznose 104.217 Eura što predstavlja pri- bližno iste rashode u odnosu na isti period prošle godine. Najveće

učešće u prihodima čine ulaznice i to 60.946 Eura i prihodi od korišćenjadobara 29.492 Eura. Prihodi od ulaznica su povećani za 64% u odnosu naisti period prošle godine, a prihodi od korišćenja dobara za 245% . Takođesu povećani prihodi od izdavanja bungalova za 39%.




Ako se bar na tenutakuzdignete iznad prozaičnihstvari pred očima će vam bljesnuti sva ona raskoš i lje-pota Skadarskog jezera kojeg

je priroda u sadejstvu sa čo- vjekom, minuli h vjekova bašza Vas stvorila.

Upravo tako se i zoveFestival prirode i kulture– manifestacija koja se većtreću godinu za redom orga-nizuje u Virpazaru i poprimatradicionalan karakter.

Pod pokroviteljstvomMinistarstva kulture, uzpodršku JPNP Crne Gore, au okviru organizacije Pilotprojekta za razvoj lokalnihzajednica Skadarskog jezera12. 09. održana je promo-cija kulturnog i prirodnognasljeđa, turističke ponu-

Jezerske čaroliJe

de i tradicionalnog načinaživota jezerskog podneblja.

Svi oni koji su bili zainte-resovani da taj nedjeljni danprovedu daleko od gradskegužve i buke učestvujući u ne-kom od ponuđenih sadržajamorali su se unaprijed naja-

viti i rezervisati mjesto. Samprogram manifestacije bio jeraznovrstan i prilagođen sva-čijem ukusu, tako da bilo daste se opredjelili za krstarenjenekim od ovdašnjih brodarado ciljnih odredišta, takmi-čenje u sportskom ribolovu,

vožnju kajacima, pješačenje,rekreativnoj vožnji biciklimazajedno sa klubovima „Pe-run“, „Nik Bajk“, „Ciklomont“i „Besa“, balonarenje, učešćeu foto koloniji, druženje vam

je bilo zagarantovano.Demonstracija predme-

ta domaće radinosti lokalnogstanovništva, poljoprivred-nih proizvoda i suvenira,kroz izložbeno prodajni ka-rakter i degustaciju, pružilisu gostima poseban užitak.

Izdvajamo novinu uprogramu kao što je WE-

SLAY CUP 2010 trka čuno- va, gdje su I nagradu osvojiliPašo Pekić i Dalibor Stojovićiz Krnjica čija je vještina po-kazala da su „Pokrajvođani“nepobjedivi i kada je riječ oprofesionalcima.

Pažnju je privukla i pro-mocija NP Skadarsko jezerokoje se ovog puta predstavi-lo kroz prezentaciju koja jeotvorila vrata svojih Centa-ra za posjetioce, u kojimase osim stalnih postavkimogla pogledati i projekcijadokumentarnog etno lma„Čuvari starih zanata„, doksu na otvorenom izloženestare fotograje Jezera i ka-rikature slikarske kolonije(udruženje izvornih likov-nih umjetnika i poznati ka-rikaturisti).

Ovog puta se mislilo i nanajmlađe koji su imali svojprogram „Crtaj-igraj-pjevaj“(sa animatorima, pjevačima

Tkst i fotografij: Snžana Vukotić,struni saradnik za tnografsko nasljđ4 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 5

i obaveznim klovnom), koji je završen crtan jem po asfal-

tu gdje su oni pustili maština volju.

Manifestacija je nastav-ljena do kasnih večernjihsati, gdje su u muzičkomdijelu programa nastupiliDarko Rundek sa „Cargoorkestrom“ i grupa „Crvenoi Crno“. Kao rezultat velikogzalaganja onih koji su se po-trudili da organizuju festi-

val, je da je on uspio u cjelo-sti, u čemu su saglasni kakosami učesnici tako i veliki

broj posjetila ca (d omaćih istranih) različitih starosnihdobi, čije su ocjene i utiscida je ovaj nesvakidašnji do-gađaj - pun pogodak.

To maloj varošici Vir-pazaru i dolikuje, jer je bilapazar i ostala okosnica turi-

stičkog proizvoda koji je spoj više segmenata objedinjenihu ponudi, koji su predstavili

bogatstvo prirodne i k ultur-ne baštine Jezera.

Djji crtži na btonu

Štand Nacionalnog Parka Pobjdnici trk unova




4. Promocija turističke ponude NPCG Jezerske čaroliJe

10. Tema bojaHerpetofauNa šireg područJa skadarskog Jezera izNačaJ NJeNog očuvaNJ a

14. Geoekološki kampovi ŠKOLE U PRIRODI

18.Flora

U BOJAMA BILJA

21. Gljive ŠUMSKO MESO DURMITORA

28. Šume JASEN

30. Iz etnografske riznice DA SE NE ZABORAVI...

34. Planinarenje SPORT, REKREACIJA ILI NEŠTO DRUGO

37. Evaluacija VREDNOVANJE PRIRODNIH POTENCIJALA NP PROKLETIJE

Iz sadržajač „Ncnn “

i:

Jp Ncnn Cn g, Podgorica

d: Rad K. Grgović

gn n n: Marijana Džaković

uđ jm:

prof. dr Branko Radojiić, prof. dr Jovan Kavarić

Slobodanka Martinović, mr Nla Všović-Dubak

Vanja Krgović Šarović, mr Vslin Luburić,dr Marija Vugdlić

sn nc:

prof. dr Mihailo Burić, prof. dr Vukić Pulvić,prof. dr Drago Marić, mr Luka Mitrović,

mr Darko Dubak, prof. Vljko Martinović,mr Mirjana Ivanov

g n: mr Ivanka Havrić

l : Marijana Džaković

p n n: Marijana Džaković

Nn n: Duško Miljanić

fj:

Arhiva JPNPCG, Duško Miljanić

šm: M Print, Podgorica

a: Ncnn - č

Put Radomira Ivanovića 2, 81000 Podgorica

/x: +382 (0)20 658 071-m: [email protected]

www.nparkovi.co.mBj –n: 510-5848-53

41. Mahovine U SJENCI VISOKIH BILJAKA

44. Zdravi stilovi života FAVORIZOVANJE BICIKLIZMA

46. Turistička ponuda ZAJEDNIŠTVO RAZNOLIKOSTI

47. Recepti SA TRPEZE NACIONALNIH PARKOVA


TRIDESET GODINA OD PROGLAŠENJA NACIONALNOG PARKA DURMITORuNeskoviM svJetskiM prirodNiM NaslJeĐeM

Zaštita prirode se danas ostvaruje samo sinhronizovanim i kontinuiranim djelovanjem institucija

sistema i javnosti

Okrugli sto, povodom značajnog jubilejatrideset godina od proglašenja Nacionalnog parkaDurmitor svjetskim prirodnim nasljeđem UNE-SKO-a, održan je na Žabljaku, 6. septembra. Ciljskupa je ukazivanje da se zaštita prirode koja naila-zi na brojne izazove danas uspješno ostvaruje siste-matičnim i sinhronizovanim djelovanjem institu-cija sistema, ali i ekološki osviješćene i edukovane

javnosti. Nacionalni parkovi su željeli da ukažu napotencijale i probleme sa kojima se suočava ovozaštićeno prirodno područje, iznesu nova zapažanja

i podatke kao rezultat skorijih istraživanja, i ujednopodsjete da je očuvana i autentična priroda najzna-čajniji resurs.

Skupu koji je otvorio ministar uređenja pro-stora i zaštite životne sredine, Branimir Gvozdeno-

vić, prisustvovali su predstavnici institucija, orga-nizacija i nevladinog sektora, koji se bave zaštitom,proučavanjem i unapređenjem ovog područja. Ru-kovodilac stručne službe za unapređenje i razvoj,mr Veselin Luburić kazao je da su potencijali ovogkraja u turizmu zasnovani na prirodi, biciklizmu,

uspJešaN Model suživotaLJUDI I PRIRODE

ntar za posjtioc na Lovćnu



8 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 9NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 98 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE

planinarenju, raftingu i raznim manifestacijama,ali da su ipak nedovoljno iskorišćeni. Nedovoljan jei opseg naučnih istraživanja. Prisutna je i ilegalnagradnja u kontakt zonama, ali je izuzetno važno da

je sačuvana prirodna supstanca i poboljšana pre-kogranična saradnja.

O budućem petogodišnjem Planu upravlja-nja NP Durmitor govorio je direktor Nacionalnihparkova CG, Rade Gregović, koji je istakao da suosnovni strateški ciljevi zaštita i unapređenje pri-rodnih dobara i stvorenih vrijednosti, unapređenjesaradnje sa korisnicima parka, inostranim i doma-ćim organizacijama i donatorima, unapređenje pre-kogranične saradnje i institucionalnih kapaciteta.

Prostor NP Durmitor je jedan od rijetkih saočuvanom prirodom, istakao je Ministar Gvozde-nović. „Ministarstvo u saradnji sa UNESKO-omradi na rehabilitaciji prostora zahvaćenih poža-rom, reviziji granica, reviziji i usvajanju planaupravljanja za ovaj prostor i održivom nansira-nju u zaštićenim područjima. On je takođe dodaoda će usvajanje Prostornog plana za durmitorskopodručje biti dobar uslov za primjenu modela odr-živog razvoja. Sinhronizovano djelovanje može bitiuspješan model suživota ljudi i prirode“. Isto takoon je naglasio da bi Vlada do novembra trebalo da

donese petogodišnji plan upravljanja Nacionalnimparkom Durmitor kako bi se iskorijenilo devasti-ranje UNESCO-m zastićene prirode, te da će se unarednom periodu aktivno raditi na održivom ra-zvoju lokalnih zajednica ovog regiona koji je jezgroza realizaciju ideje Crne Gore kao prvo proglašeneekološke države.

Direktor NP Durmitor Tomo Pajović ka-zao je da je „upisivanje ovog prostora u Svjetskuprirodnu i kulturnu baštinu UNESKO-a, značaj-na odluka za Crnu Goru i tadašnju Jugoslaviju“.Sve je to urađeno na osnovu generalne konven-cije UNESKO iz 1972. godine, po kojoj kulturnai prirodna dobra koja imaju neprocjenjiv značaj,predstavljaju svjetsku baštinu i zaslužuju da buduposebno zaštićena. Tim upisom odato je najvećepriznanje ovim prirodnim vrijednostima rangira-

nim na listi među 60 svjetskih i sedam sa prostora bivše Jugoslavije . Za to vrijeme, možemo k onsta-tovati da je stanje očuvanosti kulturne i prirodne baštine zad ovoljava juće, uprk os materijal nim pro- blemima i drugim te škoćama.

Predsjednik Naučnog savjeta Nacionalnihparkova, akademik Branko Radojičić, nakon što jenaglasio značaj jubileja, istakao je da „svi može-mo biti zadovoljni jer smo na tom nivou da se unacionalnim parkovima svakom problemu nauč-no pristupa, što garantuje sjajnu budućnost. Svešto je urađeno u to vrijeme da bi Durmitor i Tara

bili svjetska baština dugujemo Vidoju Žarkoviću,Bebi Brajoviću, Milu Stijepoviću, Obrenu Blagoje-

viću. On je tako đe podsjetio da na ulazu u Jelou-ston piše „za korist i zadovoljstvo ljudi“. Danas jenacionalni park mnogo više nego zaštita prirode,dok u prostornim planovima moramo predvidjetistaze za bicikliste, kružne staze, hotele, motele. Svinacionalni parkovi moraju biti okrenuti za zadovo-ljavanje ljudi, želimo da vratimo čovjeka prirodi,zaustavimo svu gradnju i da usaglasimo prostorneplanove gradova sa prostornim planovima nacio-

nalnih parkova“.

„Kada se govori o arhitekturi na Žabljaku,nije problem broj građevina, već je problem nji-hov kvalitet, kako su raspoređeni i kako izgleda-

ju, napomenula je Uranela Radovanić iz Centra zaarhitekturu i urbanizam. Ona je takođe istakla da

je na „ovom području potreban turizam visokogkvaliteta, industrija u skladu sa održivim razvojemi manjih oblika, zadržati lokalno stanovništvo, edu-kovati preduzetnike i stvoriti njihovu bazu“.

O valorizaciji prirodnih resursa izlagala je Vanja Krgović-Šarović i u kazala na klimatske,geomorfološke, hidrografske, biogeografske i pej- Marijana Džaković

zažne resurse preporučujući razvijanje naučnog,zdravstvenog, adrenalinskog i rekreativnog turiz-ma, kao i zabavnih programa i zimskih sportova.Prednosti NP Durmitor su u njegovoj međunar-dnoj zaštiti, izuzetnim prirodnim vrijednostima i

već stvorenom imidžu.

„Biogradska gora je sledeći kandidat za upisna UNESKO-vu listu“, naglasio je direktor Zavodaza zaštitu prirode, dr Zlatko Bulić. On je takođe pod-sjetio da je 17. januara 1977. basen rijeke Tare upi-san na UNESCO-vu listu MAB rezervata i da je 30godina od proglašenja NP Durmitor UNESCO-vimsajtom, 50 godina od osnivanja nacionalnog parka,devetnaest godina od proglašenja ekološke države.

„Pored brojnih vrijednosti ore i faune, mo-ramo misliti i na benete koje ostvarujemo od na-cionalnog parka, a prvenstveno na dobrobit ljudi,odnosno lokalnog stanovništva. Dosta je urađeno uNP, ali ne možemo da stopiramo život na Žabljakui Kolašinu, rekao je predsjednik Opštine Kolašin,Mileta Bulatović, dodavši da su „nacionalni par-kovi Biogradska Gora i Durmitor svojim ljepota-ma specični i oba čine ljepotu Crne Gore“. „Svi

moramo biti zadovoljni posle 30 godina onim što je urađeno u nacionalnim parkovima u ukupnomsmislu, rekao je prof. dr Mihailo Burić, član Nauč-nog savjeta, dok je mr Luka Mitrović nacionalneparkove nazvao perjanicom održivog razvoja, kaoi da je neophodno produžiti sezonu i valorizovatinove vrste turizma.

Mile Stijepović nekadašnji direktor NP Dur-mitor pod čijim upravljanjem je NP proglašenUNESCO-vim sajtom čestitao je na jubileju i pod-sjetio na ljude koji su u to vrijeme uložili mnogonapora u vezi sa prikupljanjem dokumentacije okoproglašenja rekavši: „Meni je bilo lako sa njima i

hvala Miši Vučkoviću, Stevanu Stankoviću, MilotijuBlečiću, Obrenu Blagojeviću, profesoru Branku Ra-dojiičiću koji su mi pružili pomoć u dokumentaciji,a glavna žila kukavica bio je Branko Krstić.

NP Durmitor je proglašen svjetskim prirod-nim nasljeđem, 1980. godine, na istoj sjednici kada

je i Rim zbog svoje izvanredne kulturne baštine,istakao je predstavnik Ministarstva uređenja pro-stora i zaštite životne sredine, Novak Čađenović.Godine 1972.

On je takođe objasnio da UNESCO nije oba- vezujući, Lista nije nepromjenljiva, lokaliteti se brišu i pišu. Unesco je pomogao projekat sanacijepožara u NP Durmitor, te omogućava međunarod-ne radionice, treninge, obuke. U narednom periodutreba naći model da se lokalno stanovništvo višepoveže, kao i da se smanje negativne posledice naovom području.

Projekat Razvoj monitoring programa sisaraprezentovala je Marina Đurović, stručni saradnikza zaštitu faune. Jasnija slika koja bi se dobila ovimistraživanjem dala bi nam smijernicu kako iskori-stiti podatke u cilju zaštite i u turističke, naučne, idruge svrhe.

Slobodan Stijepović, stručni saradnik zaoblast šumarstva, realizuje projekat Monitoringzdrastvenog stanja šuma NP Durmitor, u saradnjisa SNV-om. Cilj Projekta je da se obezbjedi periodi-

čan uvid u vitalnost šumskih ekosistema u odnosuna antropogene i prirodne faktore stresa, Poveziva-nje sa drugim programima monitoringa u životnojsredini u cilju obezbjeđivanja informacija o drugimznačajnim pitanjima, kao što su promjene klime i

biodiverzitet i njihov doprinos održivom upravlja-nju šumskim ekosistemima.

Na skupu je projekat SNV prezentovala AnaKatnić, dok je predstavnik NVO „Društvo prijateljaTare“, govorio o značaju saradnje ove NVO u zajed-ničkim projektima sa Nacionalnim parkom.

Unsko j usvojio Konvnciju o zaštitisvjtsk kulturn i prirodn baštin, koju jpotpisalo prko 150 zmalja. Ambiciozni ciljov obrazovn, naun i kulturn organizacijUjdinjnih nacija bio j da ustanovi, proui izaštiti spomnik, grup građvina i lokalittstvorn bilo ljudskom rukom bilo prirodom, i

koji sa istorijskog, umjtnikog, naunog, pri-rodnog, arhološkog i antropološkog stanovištaimaju izuztnu opštu vrijdnost.

Usnici okruglog stola




Istraživanje herpetofaune Skadarskog jeze-

ra i okolnog područja započeto je u vrijeme kad je

Crna Gora predstavljala »vrata Balkana«. Brojna

naučna otkrića i rezultati iz herpetologije su ostali

u sjenci drugih istraživanja, prije svega oristič-

kih, ornitoloških i hidrobioloških. Na prostoru koji

gravitira jezeru otkriveni su za nauku novi taksoni

gmizavaca ili je nagoviješteno njihovo postojanje

i utvrđeno prisustvo izuzetno rijetkih i/ili neoče-

kivanih predstavnika herpetofaune. Takođe je re-

HerpetofauNa šireg područJaskadarskog Jezera i zNačaJ

NJeNog očuvaNJaMSc Lidija Polović, hrptolog,Prirodnjaki muzj

gistrovan visok intenzitet ekoloških i evolucionih

procesa. Morfološka diferencijacija i kompetitivno

isključivanje su izraženi naročito u prostorno izo-

lovanim populacijama određenih taksona. Značaju

ovog područja doprinose i biogeografske karakte-

ristike. Za mnoge gmizavce ovuda se pružaju l inije

diskontinuiteta, kako na nivou vrsta, tako i na ni-

žim nivoima taksonomske hijerarhije, što zajedno

sa sličnim primjerima iz drugih skupina biljaka i ži-

votinja, doprinosi izdvajanju i denisanju posebne

geografske jedinice. Multidsciplinarni projekti kao

što su »Limnološka istraživanja Skadarskog jeze-

ra« (Biološkog instituta iz Titograda) nijesu mnogo

doprinijeli široj armaciji i realnoj valorizaciji ove

grupe kičmenjaka. Nagovještaj pravaca istraživanja

i nepotpune faunističke popise dali su Higgins &Kažić, 1975.

Sa pojačanim interesovanjem za biološku

raznovrsnost u svijetu uopšte, živnula su i takso-

nomska, oristička, faunistička i biogeografska

istraživanja. U to vrijeme, 1990. godine, saradnici

sa Instituta za Biološka istraživanja iz Beograda

započeli su istraživanje herpetofaune Skadarskog

jezera sa širom okolinom. Radovi publikovani u to

vrijeme i kasnije objavljeni rad ovi su doprinijeli

riješavanju niza fundamentalnih ekoloških, tak-

sonomskih i biogeografskih problema i ukazali na

činjenicu da je neophodna šira armacija ovog je-

dinstvenog područja kroz nastojanje da se progl asi

evropskim biogenetskim rezervatom i oblašću sa

izuzetnim skupom vrsta.

Rezultati nedavno urađenih istraživanja

ukazali su na postojanje značajnog genetičkog di-

verziteta kod nekoliko taksona gmizavaca kao što

su: Vipera ammodytes (poskok), Testudo herma-

nni (kopnena kornjača), Emys orbicularis (barska

kornjača), Lacerta viridis complex (kompleks gu-

štera zelembaća), Dinarolacerta mosorensis (mo-

sorski gušter), duž šireg Jadranskog priobalnog

područja koje obuhvata i područje Skadarskog je-

zera. Kod svih ovih taksona Dinarski i Pindski ma-

siv razdvajaju zapadno-balkanske, koje su u osnovi

mediteranske linije od istočno-balkanskih.

Filogenetske analize ukazuju da bi „zapadno-

balkanska klada“ L. viridis kompleksa, zajedno sa

primjercima iz okoline Skadarskog jezera, mogla

biti u bližem srodstvu sa L. bilineata nego sa L.

viridis. Zbog toga se vrstom L. bilineata može do-

puniti spisak gmizavaca koji naseljavaju područje

Skadarskog jezera. Da bi se stekla jasnija logeo-

grafska slika o još jednoj vrsti pravih guštera, lju-

skavom gušteru ( Algyroides nigropunctatus) bal-

kanskom endemu, neophodno je opsežnije istraži-

vanje djelova areala ove vrste ko ja su neistraženaa među njima je i područje Skadarskog jezera, gdje

je istraživanje u toku.

Osim toga, nedavno određeni novi rodovi

lacertida Dinarolacerta i Dalmatolacerta endemi

Balkanskog poluostrva, dodatno su obogatili diver-

zitet herpetofaune Skadarskog jezera. Integrativna

istraživanja roda Dinarolacerta otkrila su značajne

morfološke i genetičke razlike između populacija

što je dovelo i do formalne identikacije dvije vrste

TeMA BROJA

Područj Skadarskog jzra prdstavlja

jdinstvno, dobro očuvano područj, sa vo-

ma visokim spcijskim divrzittom ukljuujući

i brojn ndmin i rliktn prdstavnik o-

r i faun. Gološk, gomorfološk i biološk

spcičnosti ovog područja prpoznat su još

počtkom prošlog vijka. Ovaj „starinski ugao

evrop“ ili takozvani „Jadranski trougao“ takođ

karaktriš i izuztno bogatstvo hrptofaun.

Od 40 vrsta gmizavaca poznatih za

tritoriju Crn Gor, ak 35 vrsta (88%) jzabiljžno na podruju Skadarskog jzra.U porđnju sa dva proglašna vropska bi-ogntska rzrvata: dlta rijk evros uGrkoj i istona Sardinija u Italiji, podrujSkadarskog jzra takođ zaslužuj statusjdnog od vropskih biogntskih rzrvatazahvaljujući ndmizmu i bogatstvu vrsta.

Lacrta oxycphala, Skadarsko jzro,Golubovo ostrvoFoto: Ondrj Vizi

Podarcis mlisllnsis




guštera: mosorskog guštera ( Dinarolacerta moso-

rensis = Lacerta mosorensis Kolombatović, 1886)

i prokletijskog guštera ( Dinarolacerta montene-

grina Ljubisavljević, Arribas, Džukić i Carranza,

2007). Otkriće vrste D. montenegrina ukazuje na

značaj ovog regiona kao jednog od glavnih evrop-

skih centara biodiverziteta. Dakle, realno je očeki-

vati da će detaljnija revizija populacija unutar re-fugijalnih područja kao što je područje Skadarskog

jezera otkriti kompleksniji obrazac subspecijske

podjele ili proces hibridizacije između podvrsta ili

čak između različitih vrsta lacertida koje naselje-

vaju ova područja.

Od 40 vrsta gmizavaca poznatih za teritori-

ju Crne Gore, čak 35 vrsta (88%) je zabilježeno na

području Skadarskog jezera. U poređenju sa dva

proglašena evropska biogenetska rezervata: delta

rijeke Evros u Grčkoj i istočna Sardinija u Italiji,

područje Skadarskog jezera takođe zaslužuje status

jednog od evropskih biogenet skih rezervata zahva-

ljujući endemizmu i bogatstvu vrsta.

Evidentno je da su klimatske promjene koje

su nastale kao posljedica globalnog otopljavanja,

izazvale brojne promjene u distribuciji vrsta u ši-

rem području Skadarskog jezera. Zabilježeno je da

su mnoge mediteranske vrste gmizavaca, kao štosu gubavica ili tarantela ( Hemidactulys turcicus),

primorski smuk ( Hierophis gemonensis), šilo ( Pla-

tyceps najadum) i stepski smuk ( Dolichophis cas-

pius), koje su ranije naseljavale samo uski priobalni

jadranski pojas, pomjerile areal svog rasprostranje-

nja dublje u kontinentalno područje. Kao posljedi-

cu toga imamo narušavanje zajednica, promjenu

brojnosti vrsta, a time i povećanje vjerovatnoće

isčezavanja populacija. Zbog toga su sistematski

monitoring i praćenje širenja vrsta važni aspekti

konzervacionog menadžmenta ovog područja.

Out of forty spcis of rpti-ls known to th trritory of Mon-

tngro, vn 35 spcis (88%) arrcordd at th ara of Skadar Lak.In comparison with two proclaimdeuropan biogntic rsrvs: thdlta of th rivr evros in Grcand ast Sardinia in Italy, th araof Skadar Lak also dsrvs a sta-

tus of on of th europan biogn-

tic rsrvs du to both ndmismand spcis richnss.

NP Skadarsko jzro

Balkanski smuk

Staništ, Skadarsko jzro, BisagFoto: Ondrj Vizi

tmatski monitoring hrptofaun i praćnj širnja vrstžni aspkti konzrvacionog mnadžmnta ovog podruja.




ŠKOLE U PRIRODIgeoekološki kaMpovi u fuNkCiJi istraživaNJa i razvoJa plaNiNaCRNE GORE

Poznavanje prirodnih odlika nekog prostora je prioritetan zadatak svake društvene zajednice.Crna Gora ima specičnu i raznovrsnu prirodu kojazahtijeva detaljno istraživanje i upoznavanje. Do-

bro poznavanje složenosti prirode i potencijala s upreduslovi za ubrzan ekonomski napredak i održivirazvoj. Posebna specičnost dosadašnjeg izučava-nja prirode Crne Gore je, da su o njoj više pisalinaučnici iz inostranstva.

Crnogorske planine izučavali su mnogi nauč-nici: geogra, geolozi, biolozi, botaničari, zoolozi iobjavljivali svoje radove i mišljenja o postanku, tek-

tonici, pedološkom sastavu, biljnim i životinjskim vrstama. Osim naučnika, Crnu Goru su izučavali iopisivali planinari i alpinisti i ostavljali predivnezapise i svoja iskustva. Ovako složenu građu, kaošto je Crna Gora mogu prikupiti i sistematizova-ti kvalitetno specijalizovani timovi odgovarajućihstručnjaka. Crna Gora je istraživana u dva pravca:naučni i planinarski. Naučna istraživanja su stari-

ja i uglavnom su ostvarivana u teškim istorijskimi materijalnim uslovima, dok planinarska istraži-

vanja počinju krajem XIX i početkom XX vijeka.Međutim, razvojem naučnih, obrazovnih i stručnihinstitucija u drugoj polovini XX vijeka, mijenja se

Danijla Šoškić, prof. gografij

takav način istraživanja prostora i prirodnih odlikaCrne Gore. Sada prirodu Crne Gore istražuju do-maće institucije i stručnjaci raznih prola sa pro-stora Crne Gore. Pojavljuju se brojni naučni radovi,monograje, studije, knjige iz oblasti geograje,

botanike, geologije, hidrol ogije, klimatologije, ge-omorfologije, biogeograje i drugih naučnih disci-plina. Organizuju se naučni skupovi, simpozijumi,seminari, škole u prirodi, kampovi itd.

Savremena nauka teži jačanju istraživačkihkapaciteta i usmjerena je na istraživanje procesai korelacije živog i neživog, prirode i društva, od-nosno cjelokupnosti životne sredine. Geograja seuvijek bavila izučavanjem životne sredine i njenih

osnovnih prirodnih, antropogenih i tehnogenihkomponenti. U procesu izučavanja sistema životnesredine ona ima posebno mjesto među naukama,

jer jedina može na adekvatan način dati odgovorna većinu pitanja koji se tiču životne sredine. Zatose može smatrati da geografsko istraživanje životnesredine predstavlja neophodan preduslov ekološ-kih istraživanja.

Geoekološke škole

Uviđajući značaj terenske nastave za studen-te i poslijediplomce geograje, grupa profesora isaradnika sa Filozofskog fakulteta, odsjek za Isto-riju i geograju iz Nikšića i Geografskog fakultetaiz Beograda, došli su na ideju da organizuju alter-nativni (dopunski) vid obrazovanja preko održava-

nja geomorfoloških i geoekoloških škola. Ukupno je organizovano pet geomorfoloških škola, ko je sukasnije prerasle u geoekološke. Prve dvije škole suodržane u Srbiji (Karataš 1998. i Kopaonik 1999.)Treća geomorfološka škola je održana u BiH-a(Berkovići 2000.). Četvrta škola (2001.) je održanana Biogradskom jezeru i širem prostoru Bjelasice ipeta (2002.) u Bukovici, sa zadatkom da se istražiprostor Durmitora, Sinjajevine i doline Bukovice.

Vragodo-izvor Mora

Pogld na Kaptanovo jzro

Usnici VIII Go-kološkog kampa na trnu

Gografsko istraživanj životn srdin jnophodan prduslov koloških istraživanja.



16 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 1716 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 17

tetskog centra već iz više. Mnoge škole su prevaziš-le i nacionalne granice, pa se bave geoekološkimistraživanjima od strane studenata, koji tek plani-raju da se ozbiljnije bave ovom problematikom.Rad u školama je timski, organizovan po manjimgrupama koje zajedno rješavaju zadati problem.Individualni rad ogleda se u izradi opšte geoeko-loške karte kao konačnog rezultata geoekološkogistraživanja. Ocjena uspješnosti rada pojedinaca je

javna u vidu debate. Na njoj se iznose svi uočeniproblemi kao i sugestije pojedincima kako daljeda nastave sa individualnim usavršavanjem. Zbogtoga se ove škole ne završavaju formalnim završet-kom, nego i dalje nastavljaju sa radom preko na-knadnih konsultacija sa predavačima i međusobnihkontakata samih polaznika. Jedan od ciljeva škole

je standardizacija metoda i metodologije geoeko-loških istraživanja u prilazu i rješavanju određenihgeoekoloških problema. Predavači na alternativ-nim geoekološkim školama su eminentni stručnjacii specijalisti iz određenih geoekoloških disciplina.U odabiru predavača uvijek se vodi računa da oni

budu iz različitih geoekoloških centara kako bi po-laznici bili upoznati i sa sličnostima i razlikama ukoncepcijama geoekoloških istraživanja. Time onističu neophodno iskustvo koje će primijeniti u svo-

jim budućim samostalnim istraživanjima. Konač-ni rezultat rada alternativnih geoekoloških škola jepovećanje broja zainteresovanih za geoekologiju,što na fakultetima dovodi do povećanog broja di-

plomskih radova iz geoekološke problematike, štoima, za konačni cilj, povećanje ukupnog broja ge-oekologa. Kvantitativne promjene će dovesti i doznačajnih kvalitativnih promjena koje se ogledaju upovećanju obima geoekoloških istraživanja, boljemi temeljnijem poznavanju reljefa Crne Gore, kao ipovećanju studija, knjiga, tematskih zbornika, ča-sopisa i sl. iz ove naučne oblasti.

Za sprovođenje politike održivog razvoja ne-ophodna je ekologizacija vaspitanja i obrazovanja ipodizanje nivoa ekološke svijesti koji predstavljajui pretpostavku i cilj u procesu modernizacije siste-ma i procesa vaspitanja i obrazovanja u Crnoj Gori,koja će zahvatiti kako formalni tako i neformalnisistem obrazovanja. Ekološko obrazovanje trebada poprimi karakter i ulogu glavnog mehanizmaza razvoj ekološke svijesti, nove etike, promjeneponašanja i načina života. Ono mora biti prilago-đeno potrebama i mogućnostima svih kategorijastanovništva, kako bi omogućilo ne samo egzisten-

ciju sadašnjoj, nego i budućim generacijama.Kako je prostor Crne Gore interesantan i saaspekta poznavanja njenih biogeografskih karak-teristika i zaštite životne sredine, od 2003. godine,počinju sa radom geoekološki kampovi. Njihov cilj

je svestrano izučavanje prirodnih karakteristikaplaninskog dijela Crne Gore. Predmet istraživanjasu bili prostori Biogradske gore i Bjelasice 2003;Doline Tušine, Bukovice i planine Sinjajevine2004. ; Lovćena i Ivanovih korita 2005. ; Štavnai Komovi 2006. ; Dolina Grbaje i Prokletija 2007.; Planine Bioč, Maglić i Volujak 2008. ; planineKučke krajine 2009. i Gornja Morača sa Mor ačkimplaninama 2010.godine.

Geoekološke škole predstavljaju alternativ-ni vid obrazovanja studenata, poslijediplomaca idrugih zainteresovanih lica. Zbog obimnosti geo-ekoloških naučnih disciplina, koja se u poslednjihnekoliko decenija sve više transformiše u „geoeko-loške nauke“, neophodno je organizovati dodatneškole za obrazovanje najzainteresovanijih i najta-lentovanijih. Obimnost sadržaja i veliki broj stude-nata uključenih u nastavi, na osnovnim studijama,ne daje dovoljno prostora da se svim geoekološkimproblemima posveti dovoljna pažnja. Zbog toga seu geoekološki razvijenim zemljama već odavnoorganizju alternativne geoekološke škole. One sutematski koncipirane i odnose se samo na jedanproblem u geoekologiji. Škole su organizovane takoda ne okupljaju samo polaznike iz jednog univerzi-

GeOeCOLOGICAL CAMPS

Th xtnsivnss of th contnt anda grat numbr of studnts involvd in thlcturs, on basic studis, dos not providnough spac to dvot sufcint attntionto all gocological problms. Thrfor ingocologically dvlopd countris th al-trnativ gocological schools hav alradybn organizd. Thy ar thmatically con-

cptualisd and rlatd to only on problmin gocology. Th schools ar organizd togathr not only studnts from on univrsitycntr but from mor of thm. Work in s cho-

ols is a tam-work, organizd in smallr gro-

ups which solv th givn problm togthr.

tb 1: pn b g-h m 2003 – 2010

kmvjm

njon tm

B.n

i Bjc

15-25. jul2003.

Odsjk za istoriju

i gograju –FF

Nikšić

Gomorfološki procsii oblici na visokimplaninama i njihov uticajna formiranj vgtacij

25

ii Bn20-30. jul2004.

Odsjk za istoriju i

gograju-FF Nikšić

Prirodni rsursi u funkcijirazvoja Šavnik iKolašinsk opštin

30

iii in

19-27. jul.2005.

Odsjk za istoriju i

gograju-FF Nikšić

Uticaj klimatskih faktorana pdologiju i ornformacij na tritorijiNP „Lovćn“

33

iv km,e nšn

20-28. jul2006.

Splološkodruštvo „Komovi“,Andrijvica istudntski klub„Braća Vuinić“,Nikšić

Gomorfološki agnsi i

njihov uticaj na razvoj

održivog turizma Komova 25

v pj

18-25. jul

2007.

Studntski klub

„Braća Vuinić“,

Nikšić

Glacijalni oblici i njihov

uticaj na razvoj ornihformacija na tritorijibudućg NP „Prokltij“

25

vi p

25 jul-1 avgust2008.

Go-ko

Montngro, Nikšić

Fiziko-gografskkaraktristik pivskogkraja

26

vii M3-9. avgust2009.

Go-ko

Montngro, Nikšić

Fiziko-gografskkaraktristik Kukihplanina

25

viii gnjM

25. jul-1.avgust 2010.

Go-ko

Montngro, Nikšić

Gološk, ziko-gografsk i hidrografskkaraktristik Morakihplanina

30

Pogld na cirknu dolinu Škrk

Karta lokacija gomorfoloških škola i gokološkihkampova 2001 – 2010



18 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 19

UBOJAMABILJA

Planinarima i znatiželjnim

posjetiocima, pažnju će pri-

vući koloritni cvjetovi, koji

prkoseći divljini obrastaju

kamenjar gradeći prostrane

planinske rudine. Posebno za-divljuju vrste koje crpe život iz

pukotina krečnjačkih stijena,

izrastajući kao nježne biljčice

ili ih sasvim obrastaju.

Sem visokoplaninskih, i drugi

durmitorski ekosistemi imaju

bujan i osoben bi ljni svije t, sa brojnim rel iktnim i endemič-

nim predstavnicima i razno-

vrsnim ljekovitim orom.

Durmitorski visovi, atrak-

tivni zbog svojih vl-

čanstvnih vidikovaca,

odlikuju s orom sjajno

prilagođnoj morfologiji

masiva i visinama iznad

2000 m, t stalno prisut-

nim vjtrovima. Prilgla

busnasta forma, najbolji

j odgovor na takv uslo-

v staništa.Minuartia graminifolia, eND

Busnasta pušina - Siln acaulis

Autariatska kragovina - Amphoricarpusautariatus. R - eND

Crnogorski zvonic - edraianthusmontngrinus, eND

Vranjak - Gymnadnia conopsa, ZZ

X, Scabiosa silnifolia, eND,Savin kuk i Dobri do kb

Androsaca

NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 1918 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE

FLORA

Tkst i fotografij:Slavica Đurišić,struni saradnik zazaštitu flor




Gljive su najrasprostranjeniji i nedovoljnoproučeni živi organizmi na Zemlji. Pretpostavlja seda su se pojavile prije 2 milijarde godina. Dugo susmatrane biljkama, jer su nepokretne i apsorbuju

hranljive materije iz supstrata. Razvojem elektron-ske mikroskopije sedamdesetih godina prošlog vi-

jeka, svrstane su u posebno carstvo – Fungi .

One imaju veliki značaj u ishrani čovjeka.Po hranljivim vrijednostima nalaze se izmeđumesa i povrća, pa ih neki mikolozi i nazivaju„šumsko meso“.

Pečurke rastu svuda: na šumskom ze-mljištu, na drveću, livadama, pašnjacima,među mahovinom, na đubretu, požarištima idrugim supstratima.

Planinski masiv Durmitora je oristički i vege-tacijski veoma bogato područje i na tom prostoru ra-ste biološki i taksonomski raznovrstan svijet gljiva.

Njihova brojnost i raznovrsnost je najviše vezana za šumske ekosisteme koji predstavljaju vegetacijski pokrivač Nacionalnog Parka. Najra-sprostranjenije su zajednice mješovite šume jele ismrče ( Piceto-Abietum) koji su veoma interesantniza razvoj velikog broja gljiva. Veliki broj predstav-nika makromiceta iz rodova Amanita, Boletus, Ru-

ssula, Lactarius, Xerocomus, Stropharia, su čestistanovnici ovih šuma kao i zajednica brdske bukve( Fagetum montanum). U ovim šumama rastu i pa-razitne vrste gljiva koje su glavni uzročnici truležikod drveća ( Armillaria ostoyae, Phellinus hartigi,

Fomes fomentarius itd ).

ŠUMSKO MESO DURMITORAAutor tksta i fotografija:Ilinka Ćtković – dipl. biolog

Cantharllus cibarius - lisiarka

eND - ndminaZZ - vrst koj s nalaz na Listi zakonom za-

štićnih biljaka Crn Gor (Sl. RCG, br. 76/06)

S ciljem da prošire svoja saznanja i prezentuju pri-rodne vrijednosti, različitosti i ljepote, saradnici za orui faunu JP za nacionalne parkove, obišli su, početkom av-gusta, više terena masiva Durmitora i Jezerske površi:

• Jezera Riblje, Vražje i Barno – jezera ledničkogporijekla, koja osvaja močvarna i tresetna vegetacijai gdje nalazimo reliktne - borealne elemente ore, izdaleke geološke prošlosti, kao što je vodena bokvica -

Menianthes trifoliata. Suvlje terene Jezerske površi,svojom visinom uljepšava lincura – Gentiana l evicalix,zbog ljekoitih svojstava korijena, prorijeđena i Zako-nom zaštićena.

• Jezera Crno i Zmijinje, sa vegetacijski drukčijimokruženjem. Kamenite obale obrasle su četinarskom iponegdje mješovitom šumom, ali i vege tacijom stijena

na izloženim liticama. Na vlažnom i dubljem, hranlji- vom zemljištu, uz obalu Malog Crnog jezera, nastanilase endemična šumska vrsta, Pančićev mliječ – Cicer-

bita pancicii .

• Ćurevac, kao najvišu kotu kanjona Tare (1626mnv),gdje zahvaljujući kanjonskom prodoru tople klime,nalazimo termolne sub-mediteranske vrste (kao crnigrab) i one koje predstavljaju ostatke drevnu medite-ranske ore, kao što je endemična autariatska krčago-

vina - Amphoricarpus autariatus.

• Savin kuk (2313mnv) – čije najveće visine nastanjujufresinica - Drias octopetala i busenasta pušina - Silene

acaulis, zatim endemična dinarska oštrica – Oxitropis

campestris ssp. dinaricus, crnogorski zvončić - Edra-

ianthus montenegrinus, vričak – Acinos alpinus ssp.dinaricus, siparska hajdučica - Achilea orbiculata i njojsrodna srebrnasta hajdučica - Achilea clavenae, crna or-hideja – Nigritella nigra... dok su staništa pored lednikaživotni prostor za nježnu alpsku zvončicu - Soldanela

alpina i planinski ljutić - Ranunculus montanus.

• i na potezu Stožina – Dobri do, gdje se u dominan-tnoj vegetaciji planinskih rudina smjestilo Valovito je-zero i nedaleko Modro, čiju obalu nastanjuje debeljača- Pinguicula balcanica, jedna od rijetkih insektivornih

vrsta Crne Gore, te je Zakonom zaštićena.

Ovim kratkim pregledom prioritet dajemo fotografskimsnimcima, kako bi vam što slikovitije približili ljepotu

bilja i durmitorskih predjela.


GLJIVe




Trmiscus hlvlloids - hladtina

Sa mikološkog aspekta, veoma su značajnesastojine bora ( Pinus) i ariša ( Larix ) jer su vrstegljiva Suiilus granulatus i S. grevillei , obligat-nom mikorizom (simbioza između gljive i korije-na biljke) vezane za ovu vrstu drveća. Ove gljivene možemo naći u nekoj drugoj šumi!

Pored šuma, livade i pašnjaci su staništa znat-nog broja makromiceta. Tako na livadama možemo vidjeti predstavnike rodova Agaricus (šampinjoni), Bovista, Lycoperdon (puhara).

U kanjonu Tare, ispod stabala hrasta, pro-nađena je Amanita caesarea (blagva). Ova gljivazajedno sa vrganjima, kod nas spada u najcjenjenije

vrste gljiva. Veliki je i broj otrovnih vrsta. Pomenuće-

mo samo neke: Amanita p halloides (zelena pu-pavka), A. pantherina(panterova muhara), A.

muscaria(muhara), Agaricus xanthoderma(otrovnišampinjon), Boletus satanas (ludara) itd.

Do sada je u Nacionalnom Parku konstatova-no oko 280 vrsta makromiceta. To je relativno mali broj, s obzirom da je područje Durmitora orističkii vegetacijski veoma bogato i pruža idealne usloveza razvoj velikog broja makromiceta. Može se pret-postaviti da ih ima i deset puta više.

U Nacionalnom Parku registrovan je i veli-ki broj gljiva koje se nalaze na evropskim crvenimlistama, pa su samim tim i od međunarodnog inacionalnog značaja. Te gljive su: Boletus satanas (ludara), Amanita cezarea (blagva), Tricholoma

aurantium (zlatna vitezovka), Strobilomyces fo-

ccopus (ljuskavi kuštravac), Hericium clathroides

(bukov igličar), Hydnellum ferrugineum (krvare-

ća ježevica), Astraeus hygrometricus (zvjezdača), Gomphus clavatus (ljubičasta lisičica), Geastrum

fornicatum (izdignuta zvjezdača), Albatrellus ovi-

nus (ovčje vime), Mutinus caninus (pasji stršak),Clavariadelphus truncatus (ravno-tjemeni buzdo-

van) i mnoge druge.S obzirom na to da NP Durmitor predstavlja

prostor izuzetne raznolikosti iz carstva Fungi , onzaslužuje da bude tretiran kao prirodni rezervatmakromiceta Evrope.

Gljiv imaju vliki znaaj u ishrani o-

vjka. Po hranljivim vrijdnostima nalaz sizmđu msa i povrća, pa ih nki mikolozi na-

zivaju „šumsko mso“. Purk rastu svuda: našumskom zmljištu, na drvću, livadama, paš-njacima, mđu mahovinom, na đubrtu, poža-

rištima i drugim supstratima. Planinski masiv

Durmitora j oristiki i vgtacijski vomabogato podruj i na tom prostoru rast bio-

loški i taksonomski raznovrstan svijt gljiva.

THE FOREST MEATFungi ar of grat importanc in human

nutrition. According to th nutrint valus thyar btwn mat and vgtabls, thus calldby som mycologist »th forst mat«. Mush-

rooms grow vrywhr: on forst land, trs,madows, pasturs, moss, on garbag, r landsand othr substrats. Th mountain massif ofDurmitor is a vry rich ara in oristic and vg-

tational way and at that ara th biological andtaxonomically divrs world of fungi grows.

Macrolpiota procra - sunanica

Na ovim prostorima možemo pronaći veliki broj jestivih, o trovnih, kao i g ljiva bezupotrebne vrijednosti. Impozantan je broj

jestivih vrsta makromiceta, oko 140 ( u broj

su uključene i uslovno jestive vrste) ali se uishrani koriste uglavnom vrganj, lisičarka,šampinjoni, smrčci, sunčanica. Praktično

većina najcjenjenijih jestivih gljiva na evrop-skom tržištu raste na ovim prostorima. Tosu prije svega gljive iz grupe pravih vrganja:

Boletus edulis, B. aestivalis, B. pinicola, za-tim dobro poznata lisičarka (Cantharellus ci-

barius), vrste iz roda šampinjona: Agaricus

macrosporus, A. campestris, gljive iz roda Morchella (smrčci) i mnoge druge.




24 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 25NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 25

Na prostoru nacionalnog parka Lovćena u najvećemprocentu su prisutne bukove šume koje čine oko 70% uku-pne šumske površine. Tu je prisutna i kultura crnog bora

( Pinus nigra). Na lokalitetu Blatište, na veoma ograničenojpovršini na nadmorskoj visini od 1300 m, prisutna je popu-lacija bora krivulja ( Pinus mugo). U nižim položajima, nasamoj granici parka, prisutne su šume rijetkih lišćara hra-sta medunca (Quercus pubescens) i cera (Quercus cerris).Ostalo su livadske zajednice, planinski proplanci, kame-njari i obradive površine. U nacionalnom parku Lovćen

je prisutan i habitat sa subalpijskim munikinim šumama( Pinus heldreichii ). Svi navedeni habitati-staništa su ve-oma značajni za razvoj veoma bogate i specične fungijeposebno zbog činjenice da se na relativno malom prostoru

javljaju termolni (submediteranski), kontinentalni i sub-alpijski elementi.

glJive Np lovĆeN

Zahvaljujući svom položaju na

granici dvij sasvim različit pri-rodn cjlin, mora i kontinnta,

masiv Lovćna trpi uticaj dvaklimatska tipa, mditranskog ikontinntalnog. S drug stran,orograja Lovćna uslovljavauticaj planinsk klim. Svi ovi

različiti uticaji uslovili su pojavuvlikog broja različitih i složnihkosistma, t bogatstvo vrstaor, faun i gljiva.

Mr Gordana Kasom, mikolog-istraživa

Calvatia xcipuliformis

24 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE

Morchlla conicaFoto: G. Kasom




U okviru granica Parka do sada je konstato- vano oko 400 vrsta gljiva. U toku dal jih istraživanjamoguće je očekivati više od 1500 vrsta.

U nacionalnom parku Lovćen konstatovanesu vrste od međunarodnog i nacionalnog značaja:cezarovka ( Amanita ceaesarea), velika vlažnica

( Hygrocybe punicea), kasna puževica ( Hygropho-

rus hypothejus), martovka ( Hygrophorus marzu-

olus), bukov igličar ( Hericium clathroides), ludara

( Boletus satanas), šiljatonogi vrganj ( Boletus ap-

pendiculatus), crni vrganj ( Boletus aereus), bijeligorčak ( Boletus radicans), žuta ruževača ( Boletus

rhodoxanthus), pasji stršak ( Mutinus caninus),osinac ( Suillus luteus), Tricholoma acerbum itd.

Naime, osnovni kriterijumi koji su opredje-

ljujući za kategorizaciju značaja vrsta gljiva kaokomponenata biodiverziteta proističu, sa jednestrane iz međunarodnih obaveza Crne Gore, a sa

druge strane iz nacionalnih razloga. Međunarodneobaveze Crne Gore podrazumijevaju uključivanje uaktivnosti na zaštiti i očuvanju globalno, kontinen-talno ili subkontinentalno realno ili potencijalnougroženih vrsta. Nacionalni razlozi podrazumije-

vaju obavezu Crne G ore da zaštiti i očuva raznovrsnost svoje, nacionalne prirodne baštine uklju-čujući i populacije vrsta na tipskim lokalitetima.U Crnoj Gori je zbog svoje rijetkosti i ugroženostistavljeno pod zaštitu 111 vrsta makromiceta.

Međunarodno značajne vrste gljiva su vrstekoje se nalaze na listi ECCF projekta „Kartiranje imonitoring 50 najugroženijih vrsta makromicetaEvrope“, među kojima se nalaze i 33 vrste kandidatiza appendix I Bernske Konvencije, kao i vrste kojese nalaze na Evropskoj crvenoj listi.

Takođe, preliminarna istraživanja u nacio-nalnom paku Lovćen su pokazala da staništa sa bu-

Suillus lutusFoto: G. Kasom

kvom ( Fagus moesiaca) i hrastom (Quercus ceris)predstavlja područje koje ima tipove habitata zna-čajne za gljive shodno kriterijumima za uspostavlja-nje važnih staništa gljiva na evropskom nivou - IFA(Important Fungus Areas). Kriterijumi za selekciju

važnih područja gljiva koje treba zaštititi na nivouEvrope su denisani na sljedeći način. A kriterijumdeniše IFA koja sadrže najmanje 5 vrsta makro-miceta sa nacionalne crvene liste, evropske crveneliste i liste projekta ECCF. B kriterijum deniše IFAkoja ima najmanje 500 registrovanih vrsta makro-miceta. U pitanju su područja sa izuzetno bogatimili vrlo bogatim diverzitetomgljiva. C kriterijum denišeIFA koje ima rijetke tipovehabitata. D kriterijumom se

predlažu područja koja treba

uzeti u razmatranje kao važnaza zaštitu, ali za koja treba jošdodatnih informacija.

Najčešće vrste gljiva uNP Lovćen su: vučji hlebac( Suillus granulatus), ljetnjiili pravi vrganj ( Boletus edu-

lis), lisičarka (Cantharellus

cibarius), jež gljiva ( Hydnum

rufescens), vilin karanlić( Marasmius oreades), olova-sta jajača ( Bovista plumbea),sunčanica ( Macrolepiota pro-

cera), kračun ( Agaricus ma-

crosporus), livadski šampi-njon ( Agaricus campestris), velika puhara ( Langermannia

gigantea), panterova muhara ( Amanita pantheri-

na), zelena pupavka ( Amanita phalloides), kruška-sta puhara ( Lycoperdon pyriforme), velika gnoji-

štarka (Coprinus comatus), mednjača ( Armillariamellea), bukovača ( Pleurotus ostreatus), stožastismrčak ( Morchella conica), bisernica ( Amanita ru-

bescens), trbušasta puhara (Calvatia utriformis).

Na području nacionalnog parka zabilježen je veliki broj jestivih vrst a gljiva. Najbrojnije su: vučjihlebac ( Suillus granulatus), ljetnji vrganj ( Boletus

edulis), lisičarka (Cantharellus cibarius), jež gljiva( Hydnum rufescens), vilin karanlić ( Marasmius

oreades), olovasta jajača ( Bovista plumbea), sun-čanica ( Macrolepiota procera), kračun ( Agaricus

macrosporus), livadski šampinjon ( Agaricus cam-

pestris), mednjača ( Armillaria mellea), bukovača

( Pleurotus ostreatus), stožasti smrčak ( Morchella

conica), trbušasta puhara (Calvatia utriformis).

Treba napomenuti da je vrsta vučji hlebacnajmasovnija vrsta gljive u šumama Pinus nigra.Predstavlja obligatnu mikoriznu vrstu sa vrstamaroda Pinus (borovi) i javlja se od juna do oktobra.

Vrsta iz istog roda osinac ( Suillus luteus) je veomarijetka, nađena samo na dva lokaliteta u nacional-nom parku. Rijetka je na teritoriji Crne Gore pa

je zaštićena nacionalnim zakonom. Obije vrste su

jestive, pa prilikom sakupljanja za jelo treba voditiračuna da se ne sakuplja osinac.

U nacionalnom parku zabilježene su iotrovne vrste. Vrste panterova muhara ( Amanita

pantherina) i zelena pupavka ( Amanita phalloi-

des) predstavljaju smrtno otrovne vrste i veomasu česte u parku, posebno panterova muhara.

U narednom periodu neophodno je sprove-sti detaljna istraživanja gljiva nacionalnog parkaLovćen u cilju inventarisanja vrsta, kartiranja vrstaznačajnih sa međunarodnog i nacionalnog aspekta,te identikovanje važna staništa gljiva. To bi omo-gućilo dobijanje adekvatnih podatako o izuzetnommikološkom bogatstvu ovog područja.

Amanita casaraFoto: G. Kasom




28 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 2928 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 29

JASEN

Bijeli jasen ( Fraxinus excelsior ) je drvo visine od30 do 40 m, sa listovima raspoređenim u parovima (sa lijevei desne strane i jednim neparnim na vrhu); koji se sastoje od7-13 listića bez drške. Plod je krilata orašica, a cvjeta u aprilu i

maju. Drvo brzog porasta. Cvjeta prije listanja te je dekorativnou rano proljeće i u ljeto zbog svoje lijepe krošnje u jesen kadasazrevaju plodovi. Cvjetovi su bez cvjetnog omotača. Plod je uobliku sjemenke.

U mladosti ima glatku, zelenkastosivu, a u starosti svje-tlosivu koru sa karakterističnim površinski ispucalim brazda-ma. Krošnja je široko zaobljena, sa dugim, u širokim lukovimauspravljenim granama. Ovo je drvo izrazito mješovitih listo-padnih šuma, u zajednicama sa kojima se javlja na vlažnijimzemljištima, koje su se prilagodile dugom ležanju snijega ili

velikoj vazdušnoj vlazi. Kod nas se javlja u zajednici Acere to-fraxinetum Auctoribus zajedno sa gorskim javorom i brestom,unutar bukovih i jelovo-bukovih šuma. U mladosti podnosimalu zasenu dok kasnije je izrazito tolna vrsta.

Jlna Dragović,struni saradnik za oblast šumarstva

Porodica: Olaca

Rod: Fraxinus

ŠUMe

Bijli jasn - Fraxinus xclsior

Popularni nazivi: vliki jasn, obian jasn, poljski jasn

lj j

Bijeli jasen se ubraja u plemenite lišćarske vrste, a u ljekovite svrhe se koristi njegova kora,koja se skuplja u proleće, sa grana starih 2-3 go-dine. U nekim slučajevima se koristi i list. Droge

bijelog jasena koriste se kao diuretik, dijaforetik iantireumatik, jer sadrže smole, tanine, inozitole idr. Danas list ima širu primjenu nego kora, a kori-

sti se u izradi različitih preparata. Jasenova kora sečesto upotrebljavala protiv svih vrsta groznice, čaki protiv malarije. U zapadnim zemljama čaj od jase-novog lišća ili od biljnih mješavina sa ovom drogomse koriste za liječenje artritisa, reumatizma i ulo ga.Sasvim rjetko se u ljekovite svrhe danas koristi isjeme bijelog jasena.

Na teritoriji NP Biogradska Gora, u samomrezervatu, možemo da primjetimo veoma stare pri-mjerke ove vrste sa reprezentatvnim dimenzijamai sa obimom stabla i do 470 cm.



NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 3130 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 31

DA SE NE ZABORAVI...Dsti mjsc ugodini zov soktobar i ima 31dan. Oni koji živ

na slu i od slavol ga i cijn jrj to mjsc kadas ubiraju plodovigodišnjg, ni malolakog, rada.

Trebaljevo, kako neko reče ni selo ni grad,

udaljeno je sedam kilometara od NP Biogradska

gora. Iako je poznato kao najveći proizvođač sje-

menskog krompira u Crnoj Gori, ova naseobina je

specična i po tome što 90 % stanovnika nosi isto

prezime Bulatović. Rijetkost je i to što je to selo

u kojem je natalitet u porastu. Uopšte uzevši, kao

mjesto vrijednih ljudi, život je organizovan po ne-

kom nepisanom pravilu, jer se Trebaljevci ponose

jednako i prošlošću i sadašnošću.

Tu se pristojno živi jer se njeguju skladni izdravi životni rezoni (zadovoljni svojim životom ičvrsto vezani za svoj kraj). Rezultat toga je da su svi

važniji objekti, kao planinski putevi, vodopoji, „pro-goni “ - mjesta kuda prolazi stoka, vodovod, elektri-kacija, repetitor, kao i dva mosta, od kojih je jedanžičani, izgrađeni akcijom seljana. I crkva UspenjaPresvete Bogorodice koja se nalazi na samom ulazuu selo obnovljena je nedavno uz pomoć mještana.

Preci porodice našeg domaćina Milivoja Bu-latovića (tačnije četiri brata), došli su u Trebaljevo1880. godine kao kolonisti iz Rovaca, odnosno Za-lazba. Kako je zemlja za ovu oblast predstavljalaosnovni izvor egzistencije, uglavnom su se bavilipoljoprivredom i stočarstvom, a to je slučaj i da-nas. Počeli su koristiti katune Bjelasice kao i osta-li mještani toga vremena. Milivoje je proizvođačširokog spektra vodećeg sjemenskog krompira,čuvenog Trebaljevskog, ali i pšenice, ječma, raži,ovsa, ove godine heljde, dok za sljedeću planira ikukuruz–šećerac.

Katun Goleš koji se nalazi na samoj granicistroge zaštite Nacionalnog parka Biogradska gora

bio je sezonsko naselje nekoliko sela, i to Donji ka-tun pripadao je Trebaljevcima, Gornji katun - Po-ljanima, a kraj Seliški – mještanima Selišta.

Nekada brojna stada koja su se mogla vi-djeti na padinama planine Bjelasice koja je naj-

bogatija pašnjaci ma, vodom, šumom, danas suprošlost. Milivoje pamti vrijeme kada je tu biloosamdesetak koliba, i sa setom žali za divnim iidiličnim životom u katunu. Dok čobani čuvajui napasaju stoku, kosci bruse kose i kose travu,a ostali članovi porodice idu da skupljaju travu,plaste otkose u plastove. I danas na sredini katu-na postoji prazan prostor koji nikad nije zagrađi-

van toro vima, ne kadašnje dnevno ig ralište , kojese uveče pretvaralo u mjesto gdje su se organi-zovale igranke, zvane „veselo“ uz logorsku vatru,kao što pokazuje slika snimljena na Petrov dan1958. godine na Ždrijelu-ulazu u Kraljev zabran.I danas gaji veliku ljubav prema Bjelasici i sjećase pjesama posvećenih njoj, kao i stiha „Bjelasi-ce poslije mene čuvaj moje uspomene“, ili „Znašli đe je moja Vero Kraljev branik i jezero“ , kojesu djevojke rado pjevale. U prilog tome da gaje

veliku ljubav prema katunu Golešu i Na cional-nom parku koji osjećaju kao svoj, ide i to da jenajmlađi Milivojev brat Ranko uz pomoć Austrij-sko-crnogorskog partnerstva, podigao eko-katunkoji je prošle godine otvoren.

Sve ovo je i uvod u priču o čaktaru, koju je ču o, za pamtio i bio raspoložen i lju bazan danam ispriča.

Katun-Golš 1958.

Trbaljvo danas

IZ eTNOGRAFSKe RIZNICe




Crkva Uspnja Bogorodic,podignuta 1906. uz pomoc sljanaMorakog Trbaljva i Sjrogošta,osvštana 1926.

Nkada brojna stada koja su s moglavidjti na padinama planin Bjlasickoja j najbogatija pašnjacima, vodom,šumom, danas su prošlost. Milivoj pamtivrijm kada j tu bilo osamdstak ko-

liba, i sa stom žali za divnim i idilinimživotom u katunu.

Onc numrous hrds that could b sn onth slops of th Bjlasica Mountain which isth richst in madows, watr, forst, ar his-tory now. Milivoj rmmbrs th tim whnthr wr about ighty cottags and rgrtsfor a wondrful and idyllic lif in th summrpastur.

Vukotić Snžana,struni saradnik za tnografsko nasljđ

Napušteni katun

Nekako se sporo julsko sunce budiu očima vučijim dok žalosno vije,ljeto je a njemu ozeble su grudiod hladnoće koja sa ognjišta bije.

Miris balege je davno izčezaoSa proljećnim snjegovima kroz hladne ponore,a umjesto stoke gladan vuk je staomeđ’ zidove porušene i trule obore.

Vrtače je preplavilo more divljih trava,Svi tragovi pluga nestaše pod njima ,

ni laveža, ni čaktara, katunište spavaispod julskog neba, kao da je zima.

Još samo planina među stjenjem krijeJedan krhki eho prohujalih dana,U njemu se čuje čaktar kako bijeuz frulu i pjesmu veselih čobana.

Ponekad u noći ponešeni vjetromzvuci zvona i čaktara planinom zabruje,pa se spuste u dolinu okupanu svjetlomda ih neki starac na samrti čuje.

Stari aktar

utiHli klepet čaktara

Naizgled običan predmet neobičnog imena,to je ČAKTAR – naprava k oja se stavlja oko vra-ta životinjama da bi se znalo gdje su (odnosno pozvuku, melodiji, broju otkucaja), svaki čobanin jeznao koliko stado broji ovaca. U obliku je ploča-stog zvona pravougaonog presjeka, sastavljen odmetalnog (zvono) dijela i tel jiga - obruča, ogrliceo koji se kačio čaktar. Pravio se od savijenog jase-novog drveta (kasnije se koristio kožni kaiš). Dajenajljepši zvuk.

U stara vremena određivao je porodični sta-tus i veličinu buljuka, da li je njegov vlasnik manjidomaćin ili gazda. Buljuk je turska riječ koja ozna-čava gomilu, broji do 300 ovaca, ne više, iako jenajčešći broj 250. Izraz buljučak koristio se za stado

do 50 ovaca, 200-300 otkucaja imao je čaktar, anajmanje 150. Ispod pedeset, kačile su se čakalice,dok se zvono stavljalo na koze i stado do 10 ovaca.Inače, sam domaćin nikada nije govorio koliko jestado - stvarni broj stada, jer zbog uroka ne valja

reći. Dobar čaktar je uvijek bio cijenjen a samimtim i skup (nekada je vrijedio jednog ovna, u nov-cu današnjih 600 eura), i ljudi su ga nabavljali uCarigradu, Skadru, Peći, Prizrenu, i nijesu žalili daplate dobar čaktar. Vješti kovači pravili su čaktare.Njihov zvuk je bilo to što se plaćalo, to jest ono štootkucava, i mogao je težiti do jednog kilograma.Čaktar se nerado davao iz kuće, a od napadača ga

je domaćin branio, posebno čaktar i ovna koji ganosi jer je posebno žalio za njim. Uzrečica se mo-gla čuti: „Kakav je čaktar, vrijedi kutiju dukata“,ili „Teško zvonu na šugavu jarcu“. Ovce su imaleovna predvodnika, zvanog uglič (plemenito grlo,lijepe dlake, najveći i najljepši). Ovce su za njimišle i on je bio njihov čuvar. Nikad se nije strigao,njegov životni vijek je bio duži – skončavao je odstarosti. Ako domaćin ima dva ili više buljuka, svaki

buljuk imao je svog predvodnika sa čaktarom jer jeto zaseban skup. Uz stado isto tako ide i torni pas(nekada je bio turske rase zvani karaboš), kasnijega je zamjenio šarplaninac. Ali najljepše o tomekazuje nam pjesma:





Kada se pomene planinarstvo odmah se la-ički pomisli na uspone posebne vrste entuzijasta iavanturista po Durmitoru ili Prokletijama, sa cepi-nima, užadima i specičnom opremom za boravaku prirodi. U ovome ima dosta istine, ali i zabluda.

Planinarstvo je kompleksna sportska grana,zahtjevna i jedna od težih kategorija sporta. Neki je svrstavaju i na drugo mjesto po težini. Bez obzirana sve, planinarsto sadrži niz sportskih, sportsko-rekreativnih, edukativnih, humanih aktivnosti zasve kategorije ljudske populacije, kraće rečeno od

7 - 97 godina, od rekreativnih do ekstremnih aktiv-nosti u prosječnim i ekstremnim uslovima. Pojed-nostavljeno od šetnje, pješačenja, trčanja, uspona,do najvišeg nivoa planinarstva – alpinizma.

Ustaljeno je, ali neopravdano da se rekreativ-ne aktivnosti i pješačenje koje je trenutno popular-no pod nazivom „treking“, ne svrstavaju u planinar-stvo. Planinarstvo je samim tim kretanje u planinipo obilježenim (markiranim) stazama načelno od400 mnm do 1500 mnm, uz neophodnu obuću iodjeću i dobru kondiciju, dok preko 1500 mnmdo 3000 mnm je za kretanje neophodna posebna

SPORT, REKREACIJA ILINEŠTO DRUGO

Pavl Bandović, skrtar Planinarskog savza Crn Gor

oprema, jaka kondicija i znanje osnovnih tehnikakretanja u stijenama, što spada u nivo visokogor-skog planinarstva. Kretanje u planinskim masivima

je vrlo zahtjevno i u pojedinim situacijama je jedi-no moguće samo korišćenjem alpinističke opreme itehnika, uz posebnu obučenost i kondiciju, opremuza ekstremne klimatske i druge uslove. Ovo je alpi-nizam koji ne oprašta greške i improvizacije.

Planinarstvo dakle nije samo puko kretanjepo stazama hodanjem – pješke, već se u sadašnjimuslovima razvilo više disciplina (kategorija): kla-sično planinarenje, nordijsko (dugo) pješačenje,planinski biciklizam (razvio se u posebnu granusporta), nordijsko skijanje hodanje na skijama;hodanje na krpljama i planinarsko (turno) ski-

janje, slobodno penjanje u stijenama (klimbing)na uređenim prirodnim i vještačkom stijenama,prolazak kanjonima rijeka (kanjoning), istraživa-

nja i kretanje u raznim speleološkim objektima,spašavanje ljudi u raznim vremenskim nepogoda-ma i udesima u planini, planinarska orjentacija iorjentiring, planinarski maratoni i neki ekstremnisportovi... Svima je zajedničko da se aktivnosti od- vijaju u prirodnom ambijent u koji može biti uređen(normalan) ili „divlji“ - ekstreman.

Prostor Crne Gore, a posebno teritorije Na-cionalnih parkova koji je najkvalitetniji i najočuva-niji prostor sa svojim geomorfološkim i klimatskimuslovima, od same obale mora zaključno sa visokimplaninskim masivima preko 2500 mnm, pružajumogućnosti implementacije svih nabrojanih kate-gorija - „normalnog i „ekstremnog“ planinarstva,alpinizma i naravno pješačenja, u sve vidove turi-stičke ponude tokom cijele godine.

Planinarski savez Crne Gore je jedna zna-čajna karika koja kao krovna institucija, prekonadležnih ministarstava Vlade Crne Gore, stranihi domaćih partnera i donatora nastoji da se sadržajiplaninarstva standardizuju, usaglase i valorizuju naadekvatan način, te prirodni resursi ne samo u NP,

nego na cijeloj teritoriji države, zaštite na principi-ma održivog razvoja i doprineo da se zadnjih godi-na donese nekoliko značajnih Zakona i propisa kojisu osnova za dalju valorizacuju i zaštitu prirodnihresursa, razvoj infrastrukture za potrebe bitnih iprioritetnih disciplina planinarstva.

Zakon o planinskim stazama u Evropi, zasada, ima par država među kojima je i Crna Gora.Usvojen je Pravilnik i standardi signalizacije nastazama u prirodi, Pravilnici za održavanje staza,domaćine na stazama i vođenje Registra. Identi-kovana nacionalna mreža planinarskih i maun-tbajk staza, u toku je verikacija i izrada prostor-nog prikaza ovih mreža (oko 1500 km planinarskihstaza nacionalne mreže - od čega je već uređeno imarkirano 680 km planinskih staza). U toku jetender za signalizaciju za dvije transverzale (oko340 km) koje su kičma nacionalne mreže planin-skih staza i osnova za uvezivanje sa susjedima uERA mrežu puteva.

JP NP Crne Gore preko NP upravlja i pla-ninskim stazama u svojim zonama i najznačajniji

je partner Planinarskog i Biciklističkog saveza okoutvrđivanja trasa, uređenja svih vrsta staza, postav-ljanja signalizacije i zaštitne opreme, održavanjaprohodnosti istih, a sve u cilju bezbjednog korišće-nja infrastrukture.

PLANINAReNJe

Do sada j postavljna signalizacija u NP„Skadarsko jzro“ i NP „Lovćn“ za pjšakstaz i u opštini Plav (NP „Prokltij“). Ukupnoj oko 260 km staza gdj j nophodna d opunasignalizacj po usvojnim strandardima.




Ekološko vrednovanje - evaluacija se zasnivana procjenjivanju i utvrđivanju vrijednosti područ-

ja (staništa i vrsta) koje su značajne za konzervaci- ju/zaštitu. Pri tom se pored postojećih literaturnihpodataka, koriste i važeći kriterijumi: međunarodni(Crvene liste, IUCN, CITES, direktive EU ..), re-gionalni (ako postoje razvijeni, kao npr u okviruekoloških inicijativa) i nacionalni (vrste i područjazaštićena nacionalnim zakonodavstvom). Postupakevaluacije za područje NP je zasnovan je na meto-dologiji koja armiše integralan pristup u procesusinteze podataka i integraciju obrađenih i raspolo-živih biološko-ekoloških informacija u proces pla-niranja područjem.

Rezultati dobijeni ovim postupkom bazira-li su se na raspoložive ulazne podatke (rezulta-ti stručnih i naučnih istraživanja ovog prostora,raspoloživa literatura, kao i svi drugi relevantniizvori informacija).

Ovaj prostor ima visok stepen specijskogdiverziteta, kao i diverziteta staništa i predjela(Landscape diversity), a obiluje velikim procen-tom izvornih ekosistema i rijetkih, zaštićenih, en-demičnih i reliktnih vrsta. Cjelokupan prostor NPsa okruženjem (spomenik prirode „Plavsko jezero“)

je osjetljiv, kako na zičke uticaje na biodiverziteti staništa, tako i na zagađenje. Svrstava se u tzv.područja sa osjetljivom životnom sredinom, a ve-liki dio prirodnih staništa crnogorskih Prokletijakorespondira sa staništima iz Natura 2000 tipo-logizacije (prirodna i poluprirodna staništa kojatreba štititi).

VREDNOVANJE PRIRODNIHPOTENCIJALA NP PROKLETIJE

Mr Vasilij Bušković, dr Zlatko Bulić

Ovo područj dnisano kao novi nacio-

nalni park u Crnoj Gori ima prvashodno nacio-

nalni značaj, a u budućm priodu, s obzirom naintgritt Prokltija kao jdinstvnog planinskogmasiva, moguć j očkivati i njgov mđudr-žavni znaaj.

Jsn u Prokltijama


Bez obzira što su na ovom planu učinjeniznačajni pomaci, svjedoci smo da se od stranekorisnika („Planinara“ i drugih korisnika) staza idruge infrastrukture ne koristi shodno kodeksimaponašanja u planinama i Nacionalnim parkovima,ugrožavajući time sopstvene, pa i tuđe živote, iutrošak ne malih materijalnih sredstava za spasi-lačke i potražne akcije.

Neodgovornim ponašanjem pojedinih kori-snika devastira se i ono što je duž planinskih stazanajvrednije nepažnjom, nemarom, bahatim pona-šanjem i uništavanjem infrastrukture i zagađiva-njem okoline. Uočeno je da pojedini lokalni tur-operatori organizuju ture bez stručnih planinarskih vodiča ili angažuju lic a neprimjerena ovom zadatkukoji nemaju nikakva predznanja za vođenje u pla-ninama „planinara“. U ovoj godini je prema sazna-njima bilo smrtnih slučajeva, težih i lakših povreda,gubljenja u planinskim masivima i udesa pri lošimmeteo uslovima i to uglavnom na „samostalnim“

turama, bez vodiča i neadekvatne opreme. U gotovo svakom opštinskom mjestu Crne Gore postojiplaninarski klub koji ima planinarske vodiče kojisu prošli obuku za vođenje grupa planinara – treke-

ra, a pri JP NP postoji služba vodiča za namjenskestaze u okviru Parka i Info centri k ao polazišta svihpotencijalnih korisnika, gdje korisnici dobijaju sveinformacije i neophodne usluge.

Ovom prilikom, a u povodu 26. septembra,Dana čistih planina, 27. septembra Svjetskog danaturizma i 6. oktobra Dana zaštite staništa neophod-no je sve korisnike prirodnih resursa opomenuti napoštovanje i pridržavanje:

• UIAA ciljevi i uputstva u zaštiti okoline(4. oktobar 1997. Kranjska Gora-Slovenija)• Katmandu deklaracija(15. oktobar 1982.),• Etički kodeks(9. oktobar 1987. Marakeš - Maroko)• Evropski kodeks za dobro pješačenje(ERA 2002.),

„Svakom je dozvoljeno da uživa u ljepotamaprirode. Mi ćemo izbjegavati da kritikujemo drugepješake i korisnike staza koji se možda pridržavajudrugih pravila od onih koje mi donosimo od našekuće. Svaki učesnik akcije učestvuje na ličnu od-

govornost“.

MouNtaiNeeriNg – sport, reCreatioN orSOMETHING ELSE

Mountainring mans moving in thmountain along th markd paths rangingfrom 400 mtrs abov s lvl to 1500 m-

trs abov s lvl, with th ncssary foot-war and cloths and good tnss, whil ovr1500 mtrs abov s lvl to 3000 m abovs lvl a spcial quipmnt, strong tnssand knowldg of basic tchniqus of mov-

mnt in th rocks ar ncssary for moving.

Osnovni uzroci nastanka nsrća i udsau planini su: što s staz korist norganizo -

vano, bz nophodn psihozik kondicij,nkontrolisanog zdravstvnog stanja, bz n-

ophodn oprm prma tžini i namjni staz,slab ili nikakv spoznaj o bo ravku na planinii opasnostima, odnosno nobučnost u postup-

cima da s izbjgnu nžljn posldic.




Ovo područje je tipično planinsko i visoko-planinsko sa tipičnim staništima i predstavnicima biodive rziteta sje verne hemis fere. Otuda se izd va- ja vrijednost po dručja Prokl etija za učešće u Bio-regionalizmu Balkanskog poluostrva, kao jedan odznačajnih centara biodiverziteta Evrope i svijeta.

U nacionalnim i međudržavnim okviri-ma područje Prokletija je sjedinjeno sa planin-skim masivima u okruženju, kao jedinstveniplaninski kompleks sa visokim diverzitetomstaništa, od kojih velik dio korespondira saonima koja propisuje Natura 2000 (EU).

Vrednovanje pejzaža je jedno od neophod-nih polazišta u vrednovanju prostora u cjelini.Ne postoje verikovani univerzalni kriterijumi za

vrednovanje pejzaža, ali postoje nesumnjive pej-

zažne vrijednosti koje treba što više očuvati. PremaEvropskoj konvenciji o pejzažu, pejzaž je „određe-no područje, viđeno ljudskim okom, čiji je karakter

je rezultat međusobnog djelovanja prirodnih i/ililjudskih faktora“.

Prirodni pejzaž odnosi se na prostore u kojimmeđu elementima vlada određeni strukturni red iodređene zakonitosti razvoja. Tako se, i pored lokal-nih specičnosti, mogu izdvojiti prostrane prirodne

regije sa zajedničkim opštim obilježjima u okvirukojih se razvijaju relativno stabilni ekosistemi.

Kultivisani pejzaž pokazuje gotovo sve od-like prirodnog pejzaža, ali se pod uticajem antro-pogenih promjena raščlanjuje u manje cjeline sakarakterističnim načinom korišćenja i specičnimkulturnim identitetom.

Izgrađeni pejzaž je pod uticajem antropo-genih faktora posve izmijenjen prirodni ili kul-tivisani predio.

Kulturni pejzaž se može denisati kao diopredjela u kojem je čovjek djelovao, u nastojanjuda oplemeni životni prostor i prilagodi ga svojim

potrebama, stvarajući prepoznatljive forme kojesvjedoče o istoriji, kulturi i naslijeđu. Kao takvogga treba prepoznati, zadržati i zaštititi.

Prepoznatljivost prirodnih karaktera područ- ja crnogorskih Prokletija je visok biološki diverzi-tet, koji pored ekonomskog ima i konzervacijskiznačaj. Područje je odavno poznato po prirodnim

vrijednostima, geomorfološkim, geološkim, hidro-loškim i botaničkim fenomenima i kuriozitetima,starim naseljima i katunima, kulturno-istorijskimnasljeđem, kao atraktivna turistička destinacija, a unekim djelovima i kao lovište, kao i područje veomainteresantno za sportski ribolov.

Osim te opštepoznate prepoznatljivosti, ističese i ekološka prepoznatljivost područja po raznim

vrstama, prije svega biljaka, pojedinih kategorijaživotinja, pa i gljiva, koje su rijetke ne samo u na-

cionalnim, već i u regionalnim i međunarodnimokvirima, kao vrste koje se nalaze na Crvenim lista-ma Evrope ili su pak međunarodno značajne vrste

biodiverziteta.

Kada je riječ o gradaciji vrijednosti (boni-tet) područja crnogorskih Prokletija, ono, kaoizuzetno vrijedno područje sa visokim procen-tom izvornih vrijednosti, se preporučuje shodnoevropskim standardima, da se kao nacionalnipark u budućnosti nađe i na Listi zaštićene pri-rodne baštine UNESKO-a. Uvažavajući nesporneprirodne potencijale i izuzetne prirodne vrijed-nosti ovog prostora, neophodno je uspostavitiodgovarajuće upravljanje i donijeti odgovarajućeadministrativne mjere i Prostorni plan područ-

ja posebne namjene za nacionalni p ark, a zatimi Program razvoja i zaštite za petogodišnji periodshodno Zakonu o nacionalnim parkovima.

U prostornoplanskom kontkstu, pjzažoznačava prostornu, biozičku i antropog-nu strukturu, u rasponu od potpuno prirodndo prtžno ili gotovo potpuno antropogn.S obzirom na postanak, stpn antropognihpromjna i način korišćnja prostora, pjzažs, uopštno, mož podijliti na: prirodni, kul-tivisani i izgrađni (urbani, industrijski, itd.)pjzaž. Kad j rij o vćim prostorima, svakipjzaž sadrži tiri osnovn komponnt: r-

ljf, vgtaciju, vod (uključujući i mor) idjla ljudskih ruku.

Vrednovanje i zoniranje područja Nacional-nog parka Prokletije izvršeno je na osnovu prikuplje-nih podataka sa terena, na osnovu rezultata naučnihi stručnih istraživanja, na osnovu podataka iz posto-

jećih razvojnih planova, projekata i studija. Način imetode vrednovanja prirodnih potencijala zasno-

vani su na našim i međunarodnim kriterijumima.U tom smislu posebno su kao kriterijumi izdvojenespecične vrste biodiverziteta, skupine različitihzajednica, ekosistemi sa većim stepenom zastuplje-nosti vrsta koje se nalaze na Crvenoj listi Evrope,endemične i reliktne vrste i vrste koje su jedino na-đene na ovom području, specični geomorfološki,hidrološki, speleološki i botanički fenomeni itd.

Prokletije u širem smislu riječi predstavljaju

vruću tačku biodiverziteta Balkanskog poluostrva iEvrope. Od 154 centara biljnog diverziteta planete,6 se nalazi u Evropi a jedan od njih su planine naBalkanskom poluostrvu (WCMC., 1989), gdje se, poorističkom bogatstvu, masiv Prokletija nalazi naprvom mjestu. Ovaj prostor, čiji sastavni dio činecrnogorske Prokletije sadrži preko 1700 vrsta va-skularne ore od čega blizu 800 vrsta pripada viso-koplaninskoj ori. Prisutno je oko 20 lokalnih, kao ipreko 100 balkanskih endemita, kao i veliki broj re-liktnih, rijetkih zaštićenih i na drugi način korisnihi značajnih biljnih vrsta. Faunistički podaci, takođe,dopunjuju sliku o značajnom centru biodiverzitetagdje poseban akcenat, s obzirom na raznovrsnost,

bogatstvo i specijski diverzitet, pripada insektima, vodozemcima, gmizavcima, pticama itd.

Crnogorske Prokletije predstavljaju najkrševi-tije planine gdje su im grebeni dosta goli i nazubčanizbog krečnjačkog sastava stijena. Kao visoke planineobiluju glacijalnim i uvijalnim oblicima. Brojni ledni-ci izdubili su svoje ogromne valove i nataložili moćnenaslage morena i ostalog glacijalnog materijala. Većidio cirkova na Prokletijama ispunjen je ledničkim je-zerima od kojih su najznačajnija: Hridsko, Visitorsko,Plavsko, Ropojansko, Rikavačko, Bukumirsko i dru-ga. Na ovom prostoru su zastupljeni skoro svi vidovikraških pojava kao što su: vrtače, uvale, jame itd.

Prokletije su sastavni dio Dinarida – planin-skog lanca koji se pruža čitavim obodom Balkanskogpoluostrva. To je ogroman masiv koji se naglo izdiže

iz Metohijske koltine, zrakastih planinskih vijenacau svim pravcima, koji dijeli vodu na tri velika sli-

va: sliv Lima na zapadu, Ibra na sjeveru i Drima na jugu. Karakteristično je za vrhove Prokletija da nisuzbijeni u zgusnutu planinsku masu, već predstav-ljaju razmaknuta bila, međusobno povezana blagozatalasanim i dugim prevojima koji omogućavaju dase lako prelazi sa jednog vrha na drugi.

Veoma složene zičko-geografske karakteri-stike, izuzetno povoljan geografski položaj, razno-

vrsnost i bogatstvo biodiverziteta su doprinijeli daovaj prostor bude izuzetno značajan refugijum zamnoge danas očuvane tercijerne vrste, koje se da-nas u Evropi vrlo rijetko susrijeću, a neke se samo


Šum osnovno blago Prokltija




mogu naći na Prokletijama što ovom planinskommasivu i budućem nacionalnom parku daje poseb-nu prirodnu i naučnu vrijednost.

Po vertikalnoj raspoređenosti vegetacijeu nižim djelovima uočavaju se hrastove šume nakoje se nastavljaju brdske bukove šume i mješovite

bukovo jelove šume. Na ovaj pojas se nadovezujučiste ili pak miješane smrčeve šume, a iznad njih senalaze veoma specične reliktne šume munike, kaoi mješovite sastojine munike i molike koje na veći-ni vrhova Prokletija zajedno sa borom krivuljompredstavljaju gornju šumsku granicu.

NaJveĆi vrHovi i predJeli i dalJe su Ne-istražeNi

Prokletije su jedan od najatraktivnijih i naj-ljepših planinskih masiva Evrope. Njihova divljinai doskora, ljudskom rukom, netaknuta priroda, iza-zivale su oduvijek veliko interesovanje botaničara,šumara, geologa, geografa i drugih naučnika. Ta po-četna istraživanja su bila dosta površna, jer i poreddosta velikog krstarenja, najveći vrhovi i predjeliostali su neistraženi radi svoje nepristupačnosti. Većina istraživača je ostavila drag ocjene materijale,na osnovu kojih su istraživanja i kasnije nastavlje-na. Medutim, Prokletije su i do danas najneistra-ženije područje, odnosno planinski masiv Evrope.Među brojnim istraživačima Prokletija, značajno

mjesto zauzimaju: turski putopisci Mustafa Ben Abdulah i Evlija Efendija, francuski hegemota AmiBoue, francuski putopisac Lejean Guillaume, zatim August Griesebach, Kurt Hasert, Emil Tiefze, ErichLiebert, kao i naši naučnici: Jovan Cvijić, Josif Pan-čić, Ivo Horvat, Milorad Janković i drugi.

Ono čime se planinski masiv Prokletija od-likuje, je svakako bogatstvo biljnim vrstama, a po-sebno endemitima, kao i bogatstvo životinjskim

vrstama, hidrologijom, geomorfološkim formaci- jama i drugim. Za Prokletije se može reći da su jošrelativno dobro očuvane, mada nagli ekonomskirazvoj, ima svoj odraz i na ovo područje, a to seogleda u izgradnji puteva na ovom području i nje-govom otvaranju, što neminovno dovodi do većegzahvata sječa u šumske komplekse, tako da se znat-no mijen ja struktura šumskih sastojina. BogatstvoProkletija orom i faunom uzrokovano je ekološ-

kim i klimatskim uslovima, pri čemu i izraženostreljefa, takođe ima značajan uticaj.

šuMe su osNovNo Blago ovog područJa

Šume su osnovno blago ovog područja, kojeprirodi ovog kraja daje poseban pečat, kao najzna-čajnija komponenta za rekreaciju, izlete, turizam,sport, vaspitanje i naučna istraživanja, a posebnoza zaštitu zemljišta od erozije i kao osnovni regu-lator režima voda i klime ovog kraja. Napredak urazvoju šumske mehanizacije ne poznaje teškoćeniti po pitanju sječa gigantskih stabala, niti po pi-tanju izvoza i transporta ovih sortimenata, pa su inajočuvanije površine pod udarom i tako mogu biti

bitno izmenjene.Kako bi se ovakve površine i sve druge pri-

rodne vrijednosti Prokletija očuvale i za generacijekoje dolaze, a posebno imajući u vidu vrijedne ende-mične vrste kao što su: munika ( Pinus heldreichii ),molika ( Pinus peuce), i dr., kao i bogatstvo fauneProkletija, ovo područje je istraženo i projektovanoda ima status nacionalnog nacionalnog parka.

Ovaj prostor se odlikuje veoma bogatomfaunom među kojom je veoma vrijedna i značaj-na lovna fauna. Od karakterističnih vrsta naj-značajnije su: mrki medvjed, divokoza, divljasvinja, ris, veliki tetrijeb, lještarka, kamenjarka,

srna, zec, jazavac, divlja mačka, vjeverica, lisica, vuk, kuna zlatica, kuna bjelica, hermelin, vidra,šumska šljuha, sivi soko, soko kliktaš, suvi orao,sova ušara i mnoge druge.

o mn pjVrlo su intrsantni podaci o imnu

„Prokletije“. Najvći dio stanovništva okol-nih mjsta s bavio stočarstvom i to j bilaglavna privrdna grana. Stoari su tokom ljt-

njih mjsci stizali sa stokom i do najvćihvrhova Prokltija. Zbog divljin, surov klim iopasnosti koj su vrbal od divljai, posbnomdvjda, risa, vuka i sl. Stočari su prvi nazva-li ovaj planinski masiv: „Bjeshket nemuna“,što u prvodu znai: „Proklete planine“, a ka-

snij ih j narod radi lakoć izgovora nazvao„Prokletije“. Mnogi, kao prvo im Prokltijapominju: „Brisldi“, mđutim kasnij su imrazni autori davali razliita imna.

Kada s govori o bogatstvu biljnih vrsta,svakako s ovo posbno odnosi na bogatstvodndroor, kako u odnosu na bogatstvo vrstai posbno ndmita, tako i po sklopu i kvalit-

tu. Ovdj s posbno ističu čtinarsk šumsksastojin, od kojih mnog i danas imaju svoj-stva prašuma, jr su sauvan i lj udskom rukomndirnut, a po svojim gorostasnim dimnzija-

ma, visinskim i dbljinskim, prdstavljaju ri-jtkost koja s samo ovdj mož naći. Šumsksastojin s prostiru od 550 mnv, a završavaju sborom krivuljom, koji s mož naći i na najvćimvrhovima Prokltija. Što znai da pojas šumskvgtacij na Prokltijama nij prkinut.


Današnji način života karakteriše užurbanosti veliki stres. Svi negdje žure, jure, trče,... a to ni-malo nije lako. Kako se probudimo i oči otvorimo,

mi smo već svi umorni. Iz te „lavine“ teško se izlazi,osim jedan ili dva puta godišnje (kako ko ima sreće)

kada svi iz nje iskačemo kako bi „napunili baterije“.

Tada najčešće odlazimo na planinu ili more, zavisikako gdje ko ima i može.Sve je više onih koji žele da vrel e ljetnje dane

provode na čistom planinskom vazduhu koji „ne

dozvoljava“ da se boravi u zatvorenom prostoru.

Šetnje livadama, šumom, obalom rijeke ili poto-

ka su svakodnevne aktivnosti. Tada se prepješači

mnogo (više nego kroz grad kada idemo na posao iliu školu) i zasigurno se dobro i umorimo, ali sjutra

smo potpuno odmorni i krećemo u druge, još duže

šetnje. Kako to? Nakon gradskog sivila, plavo pla-

ninskog nebo i zelena oaza zasigurno predstavljaju

pravi odmor za oči. A, kad bi Vas neko pitao od čega

se livada i šuma zelene, sigurna sam da bi malo ko

u taj spisak uvrstio i mahovine. Svakodnevno se

mimoilazimo, čak i u gradu, a da rijetko ili skoronikada ne spustimo pogled na njih. Ne znam da li

su ljute na nas, ali oduvjek su u sjenci cvjetnica, vi-

sokih biljaka. Čak se i dosta prirodnjaka-istraživa-

ča tako ophode prema ovim veoma interesantnim biljkama. Takva praksa potiče još iz prošli h vreme-na. Na primjer, češki botaničar Rohlena je počet-

kom XX vijeka boravio u Crnoj Gori sa namjerom

da sakupi što više botaničkog materijala (najviše

cvjetnica). Tek uz put je sakupljao i mahovine. Si-

gurno nije ni slutio da će se u tom materijalu naći

neki novi taksoni za nauku. Dvije Snežane, kustosiPrirodnjačkog muzeja Crne Gore, imale su čast da

prije nekoliko godina budu gosti Čarls Univerzitetau Pragu u čijem se Herbaru nalazi najveći dio tog

materijala koji je, iako star više od 100 godina, u

odličnom stanju.

U SJENCI VISOKIH BILJAKASnžana Dragićvić, biolog

Kustos Prirodnjakog muzja Crn Gor

MAHOVINE



42 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 43NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 43NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 4342 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE

Mahovine (i ostali prirodnjački materijal)sakupljali su i drugi, a ponajviše strani istraživa-či. Objavljeni su mnogi radovi, a u njima opisanenove vrste za nauku (u periodu od 1888. do 1931.godine, opisano je 7 novih vrsta mahovina). Da bismo vidjeli taj material prinuđeni smo da odlazimou gradove širom Evrope, a nismo često u moguć-nosti da takve posjete i priuštimo. Naime, dosa-dašnja praksa je bila takva da je kod nas mogaoda dođe bilo ko, da sabira i sakuplja sve što mu sesviđa (pa i pećinske organizme koji su u najvećemslučaju endemi) i, naravno, da sve odnese u svojuzemlju. Zato su neki Prirodnjački muzeji, univer-zitetski herbari i botaničke bašte Evrope vlasniciherbarskog i drugog materijala koji se kod nas višene može sakupiti ili je rijedak. Ipak, nije sve takocrno. Prije nešto više od 10-ak godina u Podgori-

ci je formiran Prirodnjački muzej Crne Gore kojitrenutno predstavlja najveći „depo“ prirodnjačkogmaterijala kod nas. Jedna od važnih zbirki je i Zbir-ka mahovina. U početku, dosta siromašna, a danas

broji preko 1000 eksponata (odnosno oko 400 vr-sta), sa stalnom tendencijom rasta broja sakuplje-nih primjeraka. Većina materijala sakupljena je ukanjonima rijeka Mrtvice, Morače, Tare, zatim naplaninama Sinjavini, Durmitoru, Bjelasici, Vojniku,Prokletijama… Najveću vrijednost ovoj Zbirci daju vrste koje su po prvi put opisane za oru Crne Gore,a njih ima oko 30-ak.

Crna Gora broji oko 700 vrsta mahovina.Najveća crnogorska briološka kolekcija je Zbirkamahovina koja se nalazi u Prirodnjačkom muzejuCrne Gore u Podgorici.

Zahvaljujući korektnoj saradnji između Pri-rodnjačkog muzeja i JP Nacionalni parkovi, maliisječak ove Zbirke prenešen je u zgradu NP Durmi-tor na Žabljaku. Izložene mahovine su reprezenti

bogate durmitorske ore koja skriva još mnogoneotkrivenih vrsta.

Kanjon Mrtvice je briološki veoma značajnopodručje u Crnoj Gori. Osim velikog bogatstva i

diverziteta mahovina (prisutne 122 vrste, odnosnoskoro ¼ od ukupnog broja mahovina kod nas),ovdje je nađeno 14 vrsta koje se po prvi put navodeza oru mahovina Crne Gore. Tri vrste iz ovog ka-njona navode se u Crvenoj knjizi mahovina Evrope.S obzirom da se radi o jednom od rijetkih predjelakoji još uvjek nije degradiran od strane čovjeka, i ukojem su njegove prirodne i kulturno-istorijske od-like prisutne uglavnom u svojoj izvornosti, potreb-no je intenzivirati sve oblike prirodnjačkih istra-živanja čiji bi rezultati mogli inicirati utvrđivanjeodgovarajućih zaštitnih mjera ovog područja, kaospecične „mikrocjeline“ u slivu rijeke Morače.

ukrasni materijal pejzažnih

jMahovin prdstavljaju

»ukrasni matrijal« pjzažnihprdjla. On su značajan dioraznovrsnosti i ljpot prirodnihcjlina. Šum sa puno mahovinasu magična mjsta za štnju iodmor. Njihova izgldnost bilaj inspiracija mnogim umjtni-cima i piscima. U okolini budi-stičkih hramova postoj baštmahovina za koj s vjruj dasvojom ljpotom i harmonijomodražavaju duh budizma.

ka Tara

Laboratorija u Prirodnjakom muzju

Mahovin u muzju




Solarna stanica je zamišljena kao otvoreniedukativni protor. Kancelarija ima u planu orga-nizovanje studijskih posjeta đaka i studenata, rele- vantnih institucij a i organizacija, kako bi se što višeaktera i građana upoznalo sa ovim važnim temama.Stanica je, takođe, i ,,servisna“ – građani mogu so-larnom energijom da napune baterije svojih preno-sivih električnih uređaja (telefona, laptopa i slično)preko priključaka koji su dostupni u stanici.

Otvaranje solarne stanice za električna bi-cikla predstavlja samo jednu od inicijativa Kan-celarije za održivi razvoj u ovoj oblasti. Imajući u

vidu evropske i svjetske trendove koji favorizuju

biciklizam ka o savremeno rješenje javnog gradskogtransporta, činjenicu da je Podgorica glavni gradekološke države koji ima izuzetno povoljne geograf-ske i klimatske odlike za uvođenje biciklizma, ali icrni bilans saobraćajnih nesreća, prethodne godineKancelarija je, takođe, organizovala i Okrugli stona temu bezbjednosti saobraćaja i pokrenula pro-

jekat koji ima za cilj povećanje urbane mobilnosti iizgradnju biciklističke infrastrukture u Podgorici.

Vizija Kancelarije je da Podgorica donese zakonkoji će obavezivati da svaka rekonstrukcija ili novasaobraćajnica mora uključiti i neophodnu bicikli-stičku infrastrukturu, kao što je to slučaj, na pri-mjer u Francuskoj.


Kao rezultat saradnje Kancelarije za održi- vi razvoj i Njemačke agencije za tehničku pomoć(GTZ ASE), Glavni grad Crne Gore je 16. septembra2010. godine dobio svoju prvu solarnu stanicu zapunjenje električnih bicikala. Stanica je otvorenapromotivnom vožnjom oko 100 biciklista Blažovimmostom i Milenijumom i koncertom Vjere Nikolići Dragoljuba Đuričića.

Projekat je osmišljen da motiviše sve eko-loške snage i ukupnu javnost, da se građani zain-teresuju za biciklizam kao zdrav, jeftin, ekasan iodrživ način transporta, odnosno da se tako dobi-

je jača politička podrška za dalji razvoj biciklizma.Upotrebom električnih bicikala na solarni pogonsažima se više tema održivog razvoja: promovišese korišćenje alternativnih sredstava gradskog pre- voza, doprinosi se populari zaciji obnovljivi h izvoraenergije i energetske ekasnosti, smanjuju se nega-tivni uticaji klimatskih promjena (kroz smanjenjeemisije CO2) i armišu zdravi stilovi života.

Električna bicikla koja su smještena u ovojstanici koriste energiju sunca preko 4 solarnapanela koja se nalaze na krovu stanice, a punese preko posebnog priključka (takođe imaju mo-gućnost i kućnog punjenja na utičnicama). Uprosjeku jedno punjenje u trajanju od 0,5 do 4sata omogućava prelaženje puta od 45 km ako

bi se koristio samo električni pogon. Tehničkemogućnosti dozvoljavale bi brzinu do 45 km/h,međutim, ova bicikla su podešena tako da njiho-

va maks imalna brzina ne pre lazi 25 km/h, k akoto propisuju pravila Evropske unije. Zbog togaza korišćenje ovog bicikla nije potrebno imatidozvolu niti bezbjednosnu opremu, već se u sao- braća ju tret iraju k ao obič na bic ikla . Energi ja kojase proizvodi u stanici ne upotrebljava se samo zapunjenje bicikala, već i za osvjetljavanje stani-ce, za šta se koriste LED – štedljive sijalice, kojetroše 85% manje energije nego postojeća uličnarasvjeta u gradu.

ZDRAVI STILOVI ŽIVOTA

FAVORIZOVANJE BICIKLIZMAGLAVNI GRAD DOBIO PRVU SOLARNU STANICU ZA PUNJENJE

električNiH BiCikala

Bosiljka VukovićKanclarija za odživi razvoj

Promotivna vožnja biciklista

Sa otvaranja solarn stanic



46 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 4746 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE

TURISTIčKA PONUDA


Promovisati kulturne i prirodne ljepote ze-malja jadransko-jonskog regiona u zemljama Za-padne Evrope, jedan je od ciljeva projekta ,,ADRI-

ONTOUR“ koji su predstaviliitalijanski predavači iz Forumaprivrednih komora jadransko-

jonskog područja i Privrednekomore Ankone, u saradnji saPrivrednom komorom Crne

Gore. Ova aktivnost je dio obuke ko ju su italijanskistručnjaci sproveli u Albaniji, Bosni i Hercegovinii Crnoj Gori.

Predavači na seminaru su, prvenstveno,nastojali da informišu o projektu i žigu Adri-ontour. Oznaka Adrion je isključivo vlasništvoForuma jadransko-jonskih privrednih komora,simbol ujedinjenja jadransko-jonskog makropodručja, metafora sprege dva mora, te izraz„zajedništva raznolikosti“.

Nakon što su predstavnice tur-udruženja sanaših prostora predstavile ponudu svojih ag encija,smatrali smo da učesnike iz Italije treba neizostav-no upoznati o raznovrsnoj turističkoj ponudi našihnacionalnih parkova. Za svaki park smo istakle onošto ga posebno izdvaja i čini specičnim, kao što suprirodne vrijednosti, bogatstvo kuturno-istorijskihspomenika, etno-nasljeđe, a posebno stari zanati itradicija. Sa druge strane, trebalo je da izdvojimoturističke sadržaje koji bi istovremeno bili poveza-ni barem u dvije zemlje u vidu paket aranžmanamulty-country (kao npr. biking, rafting, kulturniturizam...). Takođe smo predstavile i manifestacijeu okviru nacionalnih parkova koje bi sadržajem,kulturno-umjetničkim programom, gastro ponu-dom, izložbama domaće radinosti i suvenira, bileinteresantne stranim posjetiocima.

Nakon prezentacije Nacionalnih parkovaCrne Gore, predavači su nas kontaktirali da bi-smo osmislili ponudu u okviru paket aranžma-na multy country koja se već sada prezentuje na

njihovom sajtu i u vidu brošura, kao štampanimaterijal, na svim budućim sajmovima turizmana kojima učestvuju.

Misija inicijativa i projekata zaštićenih logo-tipom „Adrion“ je jačanje imidža teritorija Jadranai Jonskog mora, kao jedinstvene turističke desti-nacije, na međunarodnom tržištu, naglašavajućipritom raznolikost i bogatstvo turističkih proizvo-da. U tom smislu promoteri i korisnici ovog loganamjeravaju podsticati razvoj svih onih inicijativakoje stvaraju predstavu o jednom jedinstvenom iintegrisanom području. Brend označava snažnizajednički identitet, te je izraz „želje“ organizaci-

ja članica Foruma jadra nsko-jonskih privrednihkomora iz svih priobalnih zemalja Jadrana i Jon-skog mora - Albanije, Bosne i Hercegovine, Hr-

vatske, Italije, Crne Gore, Grčke i Slovenije - „da budu zajedno“. Stoga će se promovi sati i podsticatiupotreba oznake „Adrion“ za one turističke paketei aranžmane koji obuhvataju više odredišta u ra-znim zemljama ovog područja.

Konačno, sve inicijative koje su u vezi soznakom Adrion, nastojaće se sve više usmjerava-ti ka održivosti životne sredine i socio-kulturalnojodrživosti i kvalitetu prihvatnih struktura i uslugaradi standardizacije kvaliteta ponude.

t n ncnnh n mcjJn-jn n

ZAJEDNIŠTVO RAZNOLIKOSTI

Marina Manojlović,Snžana Vukotić,

Marijana Džaković

Stručn saradnic Nacionalnih parkova su istakl da Durmitorski visovi, splavarnjrijkom Tarom, Biogradska prašuma, lovćnski vidikovci i Mauzolj, bogato kulturno-istorijsko nasljđ Skadarskog jzra, tmatski cntri, nizostavno trba da budu uklju-

ni u pakt-aranžman multi-country. To j turistiki pakt-aranžman koji prdviđaistovrmno viš dstinacija u barm dvij zmlj ovog prostora, koji moraju poštovatiovlašćni korisnici oznak kako bi oznaka bila ujdnana i usklađna.

Adriatic and Ionian Lands



NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 4948 NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE NACIONALNI PARKOVI CRNE GORE 49

dvotočkašiMa kroz prirodu

Ana Ptrović Njgoš

U Etno selu Montenegro održana je treća bi-ciklistička trka Putevima Baja Pivljanina MTB XCOu organizaciji Biciklističkog kluba Perun iz Nikšićačime je pokazao da je Lider u organizaciji takmiče-nja u mountain bikingu u Crnoj Gori.

Po lijepom sunčanom vremenu u Breznamase okupilo 65 biciklista iz Crne Gore i Srbije. Vože-na je kružna staza dužine 6 km. Staza je prolazilapo travnatim terenima, podnožjem planine Vojnik ikroz gustu bukovu šumu. Stazu je postavio BrankoCerović. Biciklisti su ocijenili stazu kao odličnu.

Nastupili su: BK Perun Nikšić, BK RadničkiKraljevo, NIK BAJK Nikšić, Ciklomont Bijelo Po-lje, BK Besa iz Tuzi, NVO Free in Green iz Plužina,Ekipa OKOV-a i djeca iz Brezana.

Znajući da na crnogorskim takmičenjimaučestvuje do 40 bajkera, ovo takmičenje Pred-sjednik BSCG Branko Hajduković na svečanomotvaranju trke, proglasio je za najmasovniju trku,a BK Perunu čestitao na odličnoj organizaciji. Po-red toga što je trka takmičarskog karaktera, ona je

za cilj imala predstavljanje biciklizma kao zdravogmodernog i lijepog vida rekreacije, i povezivanjesportskih udruženja sa hotelijerima i turističkimorganizacijama kako bi zajednički doprinijeli što

boljoj ponudi na vrhunskim nacionalnim stazamaCrne Gore. Istraživanja pokazuju da se planinski biciklizam razvij a i postaje sve popularniji turističkiproizvod naročito u Evropi.

sreĐivaNJe Bivaka Na durMitoru

Alpinistički bivak u Karlici na Du rmitoru, podignut je prije više od 30 godina ispod stijena Šljemena. Bivak je sagrađen uspomen na jednog od osnivača AOB i prvog predsjednika drRastka Stojanovića. Projektant je bila Varvara Medvedeva, ana njegovoj izgradnji dobrovoljno su učestvovali mnogi članovi

Alpinističkog odsjeka Beograd, „ Javorka“ iz Nikšića, „Brsko- vo“ iz Mojkovca, kao i vojnici sa Žabljaka. Od tada do danasnekoliko puta je sređivan u manjem obimu a poslednji put jefarban 1996. Ideja o njegovom ponovnom sređivanju javila seprošle zime, a na alpinističkom kampu u julu dogovoreno jeda pripadnici AOB - OCP/MAK konačno nešto urade kako bispriječili dalje propadanje bivaka. Od 14- 16.08. rađeno je nasređivanju bivaka, koji je prije svega dobro očišćen i više putapremazan farbom kako spolja tako i iznutra, odrađeni su sitnijistolarski poslovi, zamijenjen pod na ulazu, prozori popravljeni,kreveti učvršćeni, odnijete velike količine đubreta. Materijalza opravku su donirale rme Alp i Kodar.

Bc - njj n

Prma ankti britansk stanic BBC, koja j sprovdnapovodom 150-godišnjic Britanskog urda za patnt, naj-boljim izumom j proglašn bicikl. Sa 70% glasova stanov-

ništva Vlik Britanij, bicikl j nadmoćno pobdio svostal izum. Iako s u današnjm svtu thnologij ininvrovatnim, pobda bicikla, uz dobru kampanju koja jprovdna na biciklistikoj tltkst stranici BBC-a i svvću upotrbu ovog vozila u zagušljivim gradovima, n bitrbalo da zvui kao iznnađnj. Bicikl j u svim svojimoblicima još uvk najprodavanij, najjftinij i kološkinajistij prvozno srdstvo.

Do sada najljepše organizovano takmičenje u Crnoj Gori, da li zbog sunčanog vremena, dobre staze,čistog vazduha, odlično tehnički pripremljene staze, pozitivne energije ili velikog broja biciklista,velikog broja posjetilaca ili najvećeg broja p rijavljenih udruženja koja su startovala. Ne znam, samosvi su otišli zadovolji sa čestitkama BK PERUN na odličnoj organizaciji

Outdoor club Podgorica




SA TRPEZE NACIONALNIH PARKOVANekako se podrazumijeva da bogatstvo i raznovrsnost ribljeg fonda Skadarskog jezera

moraju uticati i na ponudu jezerske kuhinje restorana i konoba koja se nalaze u neposrednoj bli-zini jezera. Stvarno je tako. Mnogobrojne ugostiteljske kuće nude kvalitetne riblje specijalitete.

U ovom broju vam predstavljamo renomirani Restoran – Vinoteku „Crmnički vino-tok“, koji se nalazi u Virpazaru.

Ugodan ambijent restorana i bašte (u etno stilu) osim, iznad svega kvalitetnog i raznovr-snog jelovnika (prženi, dimljeni i pečeni krap, jegulja i pastrmk a), pripremljeni na tradicionalninačin, sadrži i vinoteku sa preko 70 različitih vina u kojoj dominiraju ona sa područja Crmnice.

Od ljubaznih domaćina, porodice Dabović, smo dobili recepte jela koje pripremaju naneki novi način i na zadovoljstvo svojih gostiju.

pastrMka Na žaru

Potrebno je:

- 1 pastrmka

- 1 glavica crnog luka

- 1 šargarepa

- 50 gr šampinjona

- 30 gr graška iz konzerve

- 50 gr integralnog pirinča

- začin

- 1/3 kašičice đumbira

- 5 isjeckanih badema

- 5 cijelih badema

Način pripreme:

Crni luk sitno isjeckati nakockice, a šargarepu na kolu-tove. Propržiti na malo ulja.

Dodati isječene šampinjone,grašak, pirinač, đumbir,

isjeckane bademe, začiniti idoliti malo vode i prodinstati.Posoljenu pastrmku, na par

mjesta zasjeći, napuniti ovomsmjesom, a ostatak sipati oko

nje. Cijele bademe staviti uzasiječeni dio ribe. Pastrmku

peći u pokrivenoj vatrostal-noj posudi na 200◦ C.

Potrebno je:- 1 veći krap- 1 glavica karola- 1 veća glavica crnog luka- 1 korijen celera- 1 veći paradajz- 4 veće šargarepe- ½ vezice peršuna,- 1 kašičica soli, malo papra- 2 kašičice vegete- 2 dcl bijelog vina- 2 dcl vode- po želji maslinovog ulja

Način pripreme:Sitno isjeckan crni luk propržiti namaslinovom ulju, dodati šargarepui korijen celera (na kockice), kao ikarol (na cvjetiće). Kada povrćemalo omekša dodati sitno isjeckanparadajz. Dodati so, papar i vegetu.Sa ovom smješom, napuniti unu-trašnjost krapa i zatvorite mu tr-

buh sa peršunom. Preliti ga vinomi vodom i preko posuti malo masli-novog ulja. Peći na jakoj vatri oko1h i 30 min.

KRAP U KARFIOLU

Priprmila: Marina Manojlović

Dobrodošli u Virpazar

Rstoran „Vinotka“Crmnicki Vinotok, Virpazar



p-n:

JpNpCg, pc [email protected]

Np dm, žbj+ 382 (0)52 360 [email protected]

Np B , kn+ 382 (0)20 865 [email protected]

Np lćn, Cnj [email protected]

Np s j, vnjn+ 382 (0)20 879 [email protected]

Nacionalni Parkovi br.10.pdf

Documents

Transcript of Nacionalni Parkovi br.10.pdf