SEMINARSKI RADTEMA:MULTILATERALNE INSTITUCIJE ZA PODRKU SPOLJNOTRGOVINSKOG FINANSIRANJA

Sadraj:1.GRUPACIJA SVJETSKE BANKE ........................................................................................4 1.1 ORGANIZACIJA..............................................................................................................4 1.2. SVJETSKA BANKA I SVJETSKA BANKARSKA GRUPA........................................5 1.4. MEUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA (THE INTERNATIONAL FINANCE CORPORATION IFC).......................................................................................7 1.5. MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA (THE MULTILATERAL INVESTMENT GUARANTEE AGENCY MIGA).............................8 1.5.1. MIGA MISIJA ......................................................................................................................8 1.5.2.MIGA PRINCIPI ...................................................................................................................8 1.5.3. MIGA LANOVI .................................................................................................................8 1.5.4. MIGA RAZVOJNI UTICAJ .................................................................................................8 1.5.5. MIGA JEDINSTVENA SNAGA .........................................................................................8 1.5.6. MIGA DOKUMENTACIJA .................................................................................................9 1.6. MEUNARODNA ASOCIJACIJA ZA RAZVOJ (THE INTERNATIONAL DEVELOPMENT ASSOCIATION IDA)............................................................................9 1.6.1.IDA-ini KLIJENTI ...............................................................................................................10 1.6.2.IDA-ini ZAJMOVI ..............................................................................................................11 1.6.3.FINANSIRANJE IDA-e ......................................................................................................11 1.7. GDJE ODLAZI NOVAC? .............................................................................................11 1.9.RAZNOLIKOST RADA NA TERENU..........................................................................13 2. MEDUNARODNE REGIONALNE BANKE.......................................................................14 2.1.EVROPSKE REGIONALNE BANKE ..........................................................................14 2.1.1 Evropska investiciona banka.................................................................................................14 2.1.2. Evropska banka za obnovu i razvoj.....................................................................................15 2.1.3. Nordijska banka...................................................................................................................15 2.1.4. Razvojna banka Savjeta Evrope ..........................................................................................16 2.2.VANEVROPSKE REGIONALNE BANKE...................................................................17 2.2.1.Interamerika banka za razvoj- IADB................................................................................17 2.2.2. Afrika banka za razvoj AFDB ........................................................................................18 2.2.3. Azijska banka za razvoj AsDB ........................................................................................18 2.3. SUBREGIONALNE BANKE ZA RAZVOJ..................................................................19 2.3.1. Islamska banka za obnovu i razvoj......................................................................................19 2.3.2. Istonoafrika banka za razvoj.............................................................................................20 2.3.3.Arapska banka za privredni razvoj Afrike............................................................................20 2.3.4.Meunarodna banka zemalja Zaliva.....................................................................................21 2.3.5.Arapski monetarni fond........................................................................................................21 2.3.6.Fond OPEC-a za meunarodni razvoj..................................................................................22 3. ZAKLJUAK:.......................................................................................................................23

2

UVOD injenica je da je stvaranje ekonomskih integracija u svijetu bilo praeno osnivanjem Svjetske banke, te regionalnih i subregionalnih banaka i fondova, sa ciljem da se finansiranjem projekata od zajednikog interesa podstakne i ubrza ekonomski razvoj zemalja lanica.Da bi bolje uoili pozicije subjekata koje prouavamo u ovom radu, potrebno je upoznati se sa strukturom meunarodnog bankarstva. Meunarodnu bankarsku strukturu mogue je sistematizovat na vie naina. Ipak najprihvatljivija je diferencijacija na: 1. meunarodne monetarne institucije 2. meunarodne razvojne banke 3. meunarodne regionalne banke i 4. iroka mrea univerzalnih, komercijalnih i specijalizovanih banaka. Prve tri grupacije se dalje dijele na odreene podgrupe, kako je prikazano na sljedeoj emi:

MEUNARODNI BANKARSKI SISTEM

MEUNARODNE MONETARNE INSTITUCIJEMEUNARODNI MONETARNI FOND

MEUNARODNE RAZVOJNE BANKE(grupa SVJETSKE BANKE)

MEUNARODNE REGIONALNE BANKEVANEVROPSKE REGIONALNE BANKE

iroka mrea univerzalnih, komercijalnih i specijalizovanih banaka

(MMF)EVROPSKI MONETARNI SISTEM

MEUNARODNA BANKA Za OBNOVU I RAZVOJ

EVROPSKE REGIONALNE BANKE

SUBREGIONALNE BANKEISLAMSKA

(IBRD)

+EVROPSKA CENTRALNA BANKA BANKA Za MEUNARODNA PORAVNANJA MEUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA

Evropska Investiciona Banka Evropska Banka Za Obnovu i Razvoj (EBRD) Nordijska banka Razvojna banka Savjeta Evrope

INTERAMERIKA

banka za razvoj

banka za razvojISTONOAFRIKA

banka za razvojAFRIKA

(IFC)MEUNARODNO UDRUENJE Za RAZVOJ

banka za razvojAZIJSKA

ARAPSKA

banka za privredni razvoj Afrike Meunarodna banka zemaljaZALIVA ARPSKI

(IDA)MULTILATERALNA AGENCIJA Za GARANTOVANJE INVESTICIJA

banka za razvoj

monetarni fond

(MIGA)

3

Fond OPEC-a za meunarodni razvoj

ema: Struktura cjelokupnog meunarodnog nankarskog sistema

U ovom radu emo se fokusirati na prouavanje grupacije Svjetske banke, te meunarodnih regionalnih banaka.

1.GRUPACIJA SVJETSKE BANKE1.1 ORGANIZACIJA1Svjetska banka je osnovana 1. jula 1944. na konferenciji 44 vlada u Bretton Woods-u, New Hampshire, SAD, kao Meunarodna banka za rekonstrukciju i razvoj. Kada je prvi put poela sa funkcionisanjem imala je 38 zemalja lanova. Taj broj je naglo narastao 50-ih i 60-ih godina prolog vijeka, kada je veliki broj zemalja dobio nezavisnost i pridruio se Svjetskoj banci. Svjetska banka je kao korporacija sa njenih 184 zemalja lanica i dioniara. Dioniare predstavlja Odbor guvernera, koji predstavlja i glavnog kreatora politike Svjetske banke. Generalno gledano, guverneri su ustvari ministri finansija i ministri razvoja zemalja lanica. Oni se sastaju jednom godinje na Godinjem sastanku Odbora guvernera Svjetske bankarske grupe i Meunarodnog Monetarnog Fonda. Zbog rijetkog sastajanja guvernera, jednom godinje, oni delegiraju svoje specifine dunosti na 24 Izvrna direktora, koji rade u prostorijama same banke. Pet najveih dioniara ( Francuska, Njemaka, Japan, Ujedinjeno Kraljevstvo i Ujedinjene drave ) imenuju svojih 5 izvrnih direktora, dok ostale zemlje lanice predstavljaju preostalih 19 direktora. Predsjednik Svjetske Banke, predsjedava sastancima Odbora Direktora i odgovoran je za sveukupno upravljanje bankom. Po tradiciji, predsjednik banke je nominovan od strane najveeg dioniara banke, Sjedinjenih Amerikih Drava. Predsjednika bira Odbor Guvernera, na period od 5 godina, sa mogunou ponovnog mandata. Izvrni direktori ine Odbor direktora Svjetske Banke. Oni se normalno sastaju najmanje 2 puta nedjeljno ne bi li nadgledali poslovanje banke, ukljuujui i odobrenja za zajmove i garancije, novu politiku banke , administrativni budet, strategiju pomoi zemljama, kao i pozajmice i finansijske odluke. Banka posluje iz dana u dan pod liderstvom i po uputstvima predsjednika, menadmenta, starijeg osoblja i podpredsjednika zaduenih za regione, sektore, mree i funkcije. Podpredsjednici su vodei menaderi Svjetske banke. Oko 10 000 strunjaka za razvoj iz gotovo svih zemalja svijeta radi u sjeditu Svjetske banke u Vaingtonu ili u njenim kancelarijama u 109 zemalja sveta ( 7 000 radi u Vaingtonu, a preko 3 000 u kancelarijama u zemljama u razvoju ). Osoblje Svjetske banke je multidisciplinarno i raznoliko i

http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTABOUTUS/0,,contentMDK:20040580~men uPK:1696997~pagePK:51123644~piPK:329829~theSitePK:29708,00.html1

4

ukljuuje ekonomiste, edukatore, specijaliste za ivotnu sredinu, finansijske analitiare, antropologe, ininjere i mnoge druge. NIJE BANKA, NEGO SPECIJALIZOVANA AGENCIJA - Svjetska banka nije banka u pravom smislu te rijei. Ona je, u stvari, jedna od specijalizovanih agencija Ujedinjenih nacija i ine je 184 zemlje lanice. Ove zemlje su podjednako odgovorne za finansiranje ove institucije i raspodjelu novca. Rame uz rame sa ostatkom razvijenog sveta, Svjetska banka usredsreuje svoje napore na ostvarivanje Milenijumske deklaracije i njenih osam Milenijumskih razvojnih ciljeva , oko kojih su se sloile sve lanice UN, na sastanku odranom 2000. godine, i koji su usmjereni na znaajno smanjenje siromatva, a koje treba ostvariti do 2015. godine. Milenijumski razvojni ciljevi: 1. okonanje ekstremnog siromatva i gladi 2. obezbjeenje osnovnog obrazovanja svoj djeci 3. promovisanje jednakih prava za ene 4. smanjenje stope smrtnosti dece 5. poboljanje zdravlja trudnica i majki 6. savladavanje side, malarije i ostalih bolesti 7. zatita ivotne sredine i prirodnih resursa 8. razvoj internacionalnog partnerstva za razvoj Svjetska banka je opte prihvaeni naziv za Meunarodnu banku za rekonstrukciju i razvoj (The International Bank for Reconstruction and Development IBRD) i Meunarodnu asocijaciju za razvoj (The International Development Association IDA). Obje institucije imaju razliitu ali podravajuu ulogu u misiji smanjenja globalnog siromatva i poboljanju ivotnog standarda. IBRD je fokusirana na zemlje sa srednjim prosjenim prihodom po glavi stanovnika i kreditno sposobne siromane zemlje, a IDA na najsiromanije zemlje sveta. Ove dvije organizacije zajedno obezbjeuju niskokamatne zajmove, beskamatne kredite i subvencije za zemlje u razvoju, za potrebe obrazovanja, zdravlja, infrastrukture, komunikacija i za mnoge druge svrhe.

1.2. SVJETSKA BANKA I SVJETSKA BANKARSKA GRUPATermin Svjetska banka odnosi se na samo dvije institucije - Meunarodnu banku za rekonstrukciju i razvoj (The International Bank for Reconstruction and Development IBRD) i Meunarodnu asocijaciju za razvoj (The International Development Association IDA). Svjetsku bankarsku grupu, pored IBRD i IDA ine jo tri organizacije, koje su takoer u vlasnitvu zemalja lanica. Meunarodna finansijska korporacija (The Internacional Finance Corporation IFC) promovie investiranje privatnog sektora dajui podrku podrujima i zemljama visokog rizika. Multilateralna agencija za garantovanje investicija (The Multilateral Investment Guarantee Agency MIGA) obezbjeuje garancije od politikog rizika svima koji investiraju svoj novac u zemljama u razvoju, kao i onima koji ovim zemljama pozajmljuju novac. Konano, Meunarodni centar za rjeavanje investicionih sporova (The International Centre for Settlement of Investment Disputes

5

ICSID) je zaduen za rjeavanje investicionih sporova izmeu stranih investitora i njihovih zemalja domaina. Takoer, svaka od ovih institucija ima jasnu ulogu u misiji borbe protiv siromatva i poboljanja ivotnog standarda za stanovnitvo zemalja u razvoju.

6

1.3. MEUNARODNA BANKA ZA REKONSTRUKCIJU I RAZVOJ (THE INTERNATIONAL BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT IBRD)2Osnovana je 1945. godine i ima 184 zemlje lanice. IBRD je usmjerena na smanjenje siromatva u zemljama sa srednjim dohotkom i siromanijim zemljama kojima se isplati davati kredite, potpomaui njihov razvoj kroz zajmove, garancije i nefinansijske analitike i savjetodavne usluge. IBRD ne uveava svoj profit do krajnjih granica ve zarauje neto dohodak svake godine poev od 1948. Zahvaljujui ovim svojim prihodima ona finansira nekoliko razvojnih aktivnosti i obezbjeuje finansijsku mo koja joj omoguava niskokamatne zajmove na tritu novca i dobre uslove otplate za svoje klijente. Zemlje koje pozajmljuju od IBRD-a imaju dui period otplate duga, nego kada bi pozajmljivale od komercijalnih banaka (15 do 20 godina sa 3 do 5 godina grejs periodom). Vlade ovih zemalja pozajmljuju novac za specifine programe, fokusirane na smanjenje siromatva i na ekonomski razvoj koji bi omoguio bolje uslove ivota stanovnicima ovih zemalja. S obzirom da je IBRD vlasnitvo zemalja lanica, mo odluivanja u njenom radu je u tijesnoj vezi sa finansijskim doprinosima, koji se baziraju na relativnoj ekonomskoj snazi svake od zemalja lanica. Pozajmice IBRD-a zemljama u razvoju se finansiraju od prodavanja AAA-rangiranih dionica na svjetskom finansijskom tritu. Dok IBRD zarauje manji dio od ovakvih pozajmica, vei dio prihoda prikuplja od pozajmica svog kapitala. Ovaj kapital se sastoji od rezerva koje se nagomilavaju tokom godina.

1.4. MEUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA (THE INTERNATIONAL FINANCE CORPORATION IFC)3Osnovana je 1956. godine i ima 178 zemalja lanica. Mandat ove korporacije je da unaprijedi ekonomski razvoj kroz privatni sektor. Djelujui sa poslovnim partnerima, investira u profitabilna privatna preduzea u zemljama u razvoju, obezbjeuje dugorone zajmove i garancije, i prua savjetodavne usluge svojim klijentima. IFC investira u projekte u regionima i podrujima u kojima privatni investitori nisu angaovani u velikom broju i pronalazi nove naine da stvori mogunosti na tritima za koja se smatra da su suvie rizina za komercijalna ulaganja bez uea ove korporacije.

23

Izvor: www.worldbank.org Izvor: www.ifc.org 7

1.5. MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANTOVANJE INVESTICIJA (THE MULTILATERAL INVESTMENT GUARANTEE AGENCY MIGA)4 Osnovana je 1988. godine i ima 165 zemalja lanica. MIGA pomae u ohrabrivanju stranih investicija u zemljama u razvoju pruajui garancije stranim investitorima za gubitke izazvane nekomercijalnim rizicima, kao to su eksproprijacija, nekonvertibilnost valute i restrikcije transfera novca, rat i graanski nemiri. Osim toga, MIGA prua tehniku pomo ovim zemljama pri irenju informacija o mogunostima ulaganja. Ova agencija nudi i posredovanje u investicionim sporovima.

1.5.1. MIGA MISIJAMIGA je formirana 1988. godine kao lan Svjetske bankarske grupe za podsticanje direktnih stranih ulaganja u ekonomije u razvoju radi poboljanja ljudskih ivota i smanjenja siromatva. MIGA ostvaruje svoj mandat i doprinosi razvoju nudei garancije od politikog rizika investitorima i zajmodavcima, i pomaui zemljama u razvoju da privuku i zadre privatne investicije.

1.5.2.MIGA PRINCIPIMIGA se u svojoj misiji rukovodi sljedeim principima: fokusiranje na klijente sluenje investitorima, zajmodavcima i vladama zemalja domaina podravajui privatno preduzetnitvo i promoviui strana ulaganja; angaovanje u partnerstvu djelovanje u saradnji sa drugim institucijama za osiguranje, vladinim agencijama i meunarodnim organizacijama da bi se obezbjedila komplementarnost usluga i pristupa; promovisanje razvojnog uticaja tenja da se pobolja ivot ljudi u ekonomijama u razvoju, u skladu sa ciljevima zemalja domaina i preduzetnikim, drutvenim i ekolokim principima; obezbjeivanje finansijske stabilnosti balansiranje razvojnih i finansijskih ciljeva kroz obazrivo jemstvo i stabilno poslovanje u rizinim situacijama.

1.5.3. MIGA LANOVI lanstvo u ovoj agenciji, koja trenutno broji 165 zemalja, otvoreno je za sve zemlje lanice Svjetske banke. Ova agencija ima kapital u vrijednosti od 1,28 milijardi dolara. Marta 1999. godine, Savjet guvernera MIGA-e usvojio je rezoluciju o poveanju kapitala od priblino 850 miliona dolara. Agencija je zaradila jo 150 miliona dolara koristei kapital Svjetske banke. 1.5.4. MIGA RAZVOJNI UTICAJProjekti koje podrava MIGA imaju viestruku korist: otvaraju se nova radna mesta, stiu se prihodi od poreza, vri se transfer znanja i tehnologije. Lokalne zajednice esto izvlae znaajne sekundarne koristi kroz poboljanu infrastrukturu, ukljuujui puteve, elektro-mreu, bolnice, kole i vodovodna postrojenja. Direktna strana ulagaja koja podrava MIGA ohrabruju i slina lokalna ulaganja i podstiu razvoj lokalnih preduzea koja obezbjeuju srodnu robu i usluge. Rezultat svega toga je da zemlje u razvoju imaju veu ansu da prekinu zaarani krug siromatva. Garancije koje obezbjeuje MIGA zahtjevaju od investitora da se pridravaju drutvenih i ekolokih standarda za koje se smatra da su najbolji na svijetu. Bez angaovanja Svjetske bankarske grupe, esto se pokreu projekti bez adekvatne zatite.

1.5.5. MIGA JEDINSTVENA SNAGA4

Izvor: www.miga.org

8

MIGA podrava i istovremeno privlai ogromne prihode Svjetske bankarske grupe, primjenjujui svoje nenadmano znanje o ekonomijama u razvoju u projektima za koje prua garancije. Jedinstvena snaga MIGA-e proizilazi iz njene strukture kao meunarodne organizacije koja djeluje kao zatitnik koji obeshrabruje sve postupke vlade koji bi mogli da prekinu investiranje i omoguava joj da utie na rjeavanje potencijalnih sporova. MIGA-ine mogunosti da deluje kao objektivni posrednik uvruju povjerenje investitora da e ulaganja u ekonomije u razvoju biti zatiena od nekomercijalnih rizika.

1.5.6. MIGA DOKUMENTACIJAZabrinutost zbog politiki nesigurnih okruenja i izgledi za politiki rizik esto inhibiraju investiranje, pri emu direktne strane investicije esto idu u aicu zemalja, dok najsiromanije svjetske ekonomije ostaju ignorisane. MIGA je vaan katalizator, koji neprestano podstie direktna strana ulaganja klju razvoja u zemlje u razvoju kroz svoje garancije, tehniku pomo i pravne usluge. Od samog poetka svog angaovanja, MIGA je izdala vie od 500 garancija za projekte u 78 zemalja u razvoju. Od juna 2001. godine, osigurana svota je premaila 10 milijardi dolara, poveavajui ukupnu procenjenu vrijednost direktnih stranih ulaganja na vie od 41 milijardu dolara. Ova agencija mobilisala je dodatnih 153 miliona dolara u osiguranje investicija u fiskalnoj 2001. godini kroz Kooperativni program jemstva (Cooperative Underwriting Program CUP), ohrabrujui sve koji se bave zatitom privatnog sektora da izvre transakcije koje u protivnom nikada ne bi preduzeli i pomaui agenciji da prui svoje usluge veem broju klijenata. Usluge tehnike pomoi takoe igraju integralnu ulogu u usmjeravanju direktnih stranih ulaganja, pomaui zemljama u razvoju irom svijeta da definiu i primjene strategije za unaprijeivanje investiranja. MIGA neprestano razvija i iznalazi nova sredstva i tehnologije za pomo u irenju informacija o investicionim mogunostima. Na hiljade korisnika koristi prednosti itavog niza MIGA-inih servisa za pruanje on-line informacija o ulaganjima, koje se dopunjuju sa radom na terenu. Ova agencija koristi svoje pravne usluge kako bi jo vie izgladila mogue smetnje u investiranju. Kroz svoj program medijacije u sporovima, MIGA pomae vladama i investitorima da otklone svoje razlike i u krajnjem cilju poboljava investicionu klimu svake zemlje. MIGA dopunjava aktivnosti drugih organizacija koje se bave zatitom ulaganja i radi sa partnerima kroz programe suosiguranja i reosiguranja na proirivanju kapaciteta i poveanju prihoda kompletne osiguravajue industrije od politikog rizika. Do dananjeg dana, MIGA je zvanino sklopila 89 takvih partnerstava.

1.6. MEUNARODNA ASOCIJACIJA ZA RAZVOJ (THE INTERNATIONAL DEVELOPMENT ASSOCIATION IDA)5Osnovana je 1960. godinei ima 165 zemalja lanica. Prilozi koje dobija IDA omoguavaju Svjetskoj banci da odobri 6-7 milijardi dolara beskamatnih kredita godinje za 78 najsiromanijih zemalja svijeta, u kojima ive 2,5 milijarde ljudi. Ova pomo je od vitalnog znaaja zato to ove zemlje imaju malo ili nimalo mogunosti za pozajmice pod trinim uslovima (Svjetska banka im omoguava zajmove i kredite, koji se vraaju bez kamate, sa rokom otplate od 35 do 40 godina i sa grejs periodom od 10 godina). U veini ovih zemalja prosjean dohodak po glavi stanovnika je neto manji5

www.worldbank.org/ida

9

od 500 dolara godinje, a mnogi stanovnici ovih zemalja preivljavaju i sa mnogo manje novca. IDA pomae u pruanju boljih osnovnih ivotnih usluga (kao to su obrazovanje, zdravstvena zatita, ista voda i sanitarna zatita) i podrava reforme i investicije namenjene poveanju produktivnosti i zapoljavanju. IDA je alter Svjetske banke za koncesijske zajmove. Ona obezbjeuje dugorone kredite bez kamata za najsiromanije zemlje u razvoju. IDA pomae u izgradnji ljudskog kapitala, politike, institucija i fizike infrastrukture koji su ovim zemljama hitno potrebni da bi se postigao bri i zdraviji rast. IDA-in cilj je da smanji disparitete izmeu i unutar zemalja, naroito u pristupu osnovnom obrazovanju, zdravstvenoj zatiti, snabdjevanju vodom i sanitarnoj zatiti, i da ukljui vie ljudi u matini tok poveavajui njihovu produktivnost. Kada je Meunarodna banka za rekonstrukciju i razvoj (The International Bank for Reconstruction and Development IBRD), poznatija kao Svjetska banka, osnovana 1944. godine, njen prvi zadatak je bio da pomogne da se Evropa oporavi od razaranja u II svjetskom ratu. Kada je Evropa ponovo izgraena, Banka je usmjerila svoju panju na zemlje u razvoju. Krajem 50-ih godina XX vijeka, postalo je jasno da najsiromanije zemlje u razvoju ne mogu da priute posuivanje kapitala potrebnog za razvoj pod uslovima koje nudi Banka. Bili su im potrebni laki uslovi. Kada je inicijativu preuzeo SAD, grupa zemalja lanica Banke odluila je da osnuje instituciju koja bi mogla da daje zajmove izrazito siromanim zemljama u razvoju pod vrlo pogodnim uslovima. Nazvali su je Meunarodna asocijacija za razvoj (The International Development Association IDA). Njeni osnivai vidjeli su je kao sredstvo da imuni sveta pomognu siromasima. Ali su takoe eleli da IDA bude proeta disciplinom banke. Iz tog razloga, ameriki predsednik Dvajt D. Ajzenhauer predloio je, a ostale zemlje su to prihvatile, da IDA bude dio Svjetske banke. Sporazum o formiranju IDA-e stupio je na snagu 1960. godine. Prvi IDA-ini zajmovi (poznati kao krediti) odobreni su 1961. godine, za Honduras, Indiju, Sudan i ile. IBRD-om i IDA-om rukovodi se na isti nain. One dijele osoblje i sedite, izvjetaje o svom radu podnose istom predsjedniku i koriste iste rigorozne standarde kada vre procenu projekata. IDA jedino uzima potreban novac iz druge fioke. Svaka zemlja koja eli da se pridrui IDA-i mora najprije biti lanica IBRD. IDA ima 165 zemalja lanice.

1.6.1.IDA-ini KLIJENTIIDA daje zajmove zemljama u kojima je dohodak po glavi stanovnika manji od 875 dolara i koje nemaju dovoljnu finansijsku mo da posuuju od IBRD. Trenutno je 81 zemlja podobna da posuuje novac od IDA-e. U ovim zemljama ivi 2,5 milijardi ljudi, to ini polovinu ukupne populacije zemalja u razvoju. Procijenjeno je da 1,1 milijarda stanovnika ovih zemalja preivljava sa prihodom manjim od 1 dolara dnevno. Neke zemlje, poput Indije i Indonezije, su podobne za IDA-ine usluge zbog niskog dohotka po glavi stanovnika, ali su ove zemlje istovremeno pogodne za neke zajmove od strane IBRD. Ove zemlje poznate su kao mjeoviti klijenti. Podobnost za IDA-u je prelazni aranman koji najsiromanijim zemljama omoguava pristup znatnim novanim sredstvima pre nego to budu u mogunosti da na tritima novca dobiju finansije koje su im potrebne za investiranje. Kako se njihove ekonomije razvijaju, ove zemlje prerastaju svoju podobnost. Njihove otplate (ili povraaj) zajmova koje su dobile pomau u finansiranju novih IDA-inih zajmova za ostale siromane zemlje. Tokom godina, 23 zemlje su doivjele da se njihove ekonomije razviju i ojaaju, i da preu IDA-in prag podobnosti. Ove zemlje, koje su sada suvie

10

uspjene da bi se kvalifikovale za IDA-ine fondove, obuhvataju Kinu, Kostariku, ile, Egipat, Maroko, Tajland i Tursku.

1.6.2.IDA-ini ZAJMOVIIDA-ini krediti imaju rok otplate od 20, 35 ili 40 godina sa 10-togodinjim grejs periodom za otplatu glavnice. Na ove kredite nema kamata, ali ima uslune takse od 0,75% na isplaeni saldo. Od 1960. godine, IDA je pozajmila 135 milijardi dolara. Godinje, u prosjeku, pozajmi 7-8 milijardi dolara za razliite tipove razvojnih projekata, a naroito za one koji se tiu osnovnih ljudskih potreba, kao to su: osnovno obrazovanje, primarna zdravstvena zatita, ista voda i sanitarne usluge. IDA takoer finansira projekte koji se bave zatitom ivotne sredine, poboljanjem uslova za privatno preduzetnitvo, izgradnjom infrastrukture i podravanjem reformi usmjerenih na liberalizaciju ekonomije ovih zemalja. Svi ovi projekti utiru put ka ekonomskom razvoju, otvaranju radnih mesta, veem nacionalnom dohotku i boljem kvalitetu ivota. IDA-ini fondovi dodjeljuju se zemljama potencijalnim klijentima u zavisnosti od njihovog nacionalnog dohotka, i evidencije uspjeha ovih zemalja u upravljanju ekonomijom i njihovim tekuim projektima koje finansira IDA.

1.6.3.FINANSIRANJE IDA-e Dok IBRD prikuplja vei deo svojih sredstava na svjetskim finansijskim tritima, IDA uglavnom puni svoje fondove prilozima vlada 40-ak bogatih zemalja lanica na svake 4 godine. Njihovi ukupni prilozi od IDA-inih poetaka iznose 109 milijardi dolara. Dodatni fondovi proizilaze iz otplate ranijih IDA-inih kredita i od neto dohotka IBRD-a. Donatori se sastaju na svake tri godine da popune IDAine fondove.

1.7. GDJE ODLAZI NOVAC?Glavni zadatak je da se novac upotrijebi na naine koji doprinose zemljama u razvoju. Ovi fondovi se odobravaju sa nultom ili niskom kamatom, ili kao grantovi, onim zemljama koje nemaju pristup meunarodnom tritu. Zemlje lanice obraaju se Svjetskoj banci za ekonomska istraivanja, savjete u vezi sa politikom rada i tehniku pomo u izradi i ostvarivanju razvojnih projekata. Ove zemlje izrauju sopstvene programe uz tehniku podrku koju im prua osoblje. Meutim, ovi programi moraju da imaju specifine ciljeve razvoja kao to su smanjenje siromatva i pruanje socijalnih usluga, izmeu ostalog. Vrsta finansijske pomoi koju e dobiti neka od zemalja u razvoju zavisi od nivoa njenih potreba. Zemlje koje posuuju od IBRD (Meunarodne banke za rekonstrukciju i razvoj) uglavnom su zemlje sa srednje visokim dohotkom, manjim od 5185 dolara po glavi stanovnika za godinu dana. Oko 75 procenata najsiromanijih ljudi na zemlji (oni koji ive sa manje od 1 dolara dnevno) ivi u ovim zemljama, i mogu da posuuju novac samo na privatnim tritima sa nepovoljnim kamatama. IBRD im nudi zajmove pod boljim uslovima i sa duim periodima plaanja. Najsiromanije zemlje svijeta (one u kojima je nacionalni dohodak po glavi stanovnika 875 dolara ili manje) dobijaju grantove i beskamatne zajmove za projekte koji obezbeuju najosnovnije usluge. U sluaju ovih zajmova, svaka zemlja ima period otplate od 35 do 40 godina, sa desetogodinjim grejs periodom. Prihodi od finansijskih operacija Svjetske banke odlaze u rezerve, koje nude visok nivo

11

zatite i pomoi za finansiranje glavnih izvora podrke, kao to su IDA (Meunarodna agencija za razvoj) i redukcije dugovanja.

Formirajui IFC (Meunarodnu finansijsku korporaciju) i MIGA (Multilateralnu agenciju za garantovanje investicija), Svjetska banka je pokuala da stvari uini pravinijim za zemlje u razvoju i privlanijim za investitore. IFC radi sa privatnim sektorom u zemljama u razvoju. Ona uzima manji udio u nekoj privatnoj kompaniji da bi privukla privatne investitore. Garancije koje prua MIGA osiguravaju investitore i zajmodavce od finansijskog i politikog rizika u zemljama u razvoju, nudei pokrie od nekomercijalnih rizika poput ratova i graanskih nemira.

1.8.KAKO SE ODOBRAVAJU ZAJMOVI?Svjetska banka nudi dva otipa zajmova: investicione zajmove za robu i usluge koji podravaju projekte ekonomskog i socijalnog razvoja u irokom rasponu sektora; i zajmove za prilagoavanje koji podravaju politike i institucionalne reforme. U toku pregovora o zajmu, postie se saglasnost sa korisnikom zajma po pitanju razvojnog cilja projekta ili programa, ishoda, indikatora primjene (da bi se izmjerio uticaj i uspjeh projekta) i plana da se sve to sprovede u djelo. Poto se odobri zajam i on postane djelotvoran, korisnik zajma sprovodi projekat ili program u djelo u skladu sa dogovorenim uslovima. Svjetska banka nadgleda upotrebu zajma i procjenjuje rezultate. Svi zajmovi su uslovljeni bankovnom radnom politikom, sa ciljem da operacije koje se finansiraju budu ekonomski, finansijski, socijalno i ekoloki ispravne.

12

Grafikon 1.:Pozajmice IBRD-a i IDA-e po sektorima u 20056

1.9.RAZNOLIKOST RADA NA TERENUSvjetska banka angaovana je trenutno na vie od 1800 projekata u praktino svakoj oblasti u zemljama u razvoju. Ovi projekti su najrazliitiji i kreu se od odobravanja mikrokredita za Bosnu i Hercegovinu i poveanja AIDS svesti u zajednicama u Gvineji, preko finansiranja obrazovanja enske djece u Bangladeu i poboljanja pruanja zdravstvene zatite u Meksiku, do pomoi Istonom Timoru da se ponovo izgradi nakon sticanja nezavisnosti ili, recimo, Indiji da izgradi pokrajinu Gudarat nakon razornog zemljotresa.

6

Izvor: http://siteresources.worldbank.org/EXTABOUTUS/Resources/wbgroupbrochure-en.pdf

13

2. MEDUNARODNE REGIONALNE BANKE

Meunarodne regionalne banke finansiraju projekte koji imaju za cilj modernizaciju proizvodnje i razvoj slabije razvijenih oblasti kako bi uklonile strukturne neusklaenosti i neravnomjernosti u stepenu razvoja pojedinih regiona. Regionalne banke nijesu zamjena za postojee multilateralne institucije ve njihova dopuna. Principi regionalnih banaka su slini onima kod Svjetske banke Meunarodne regionalne banke je mogue podijeliti na: 1. Evropske regionalne banke; 2. Vanevropske regionalne banke; 3. Subregionalne banke.

2.1.EVROPSKE REGIONALNE BANKE Najznaajnije evropske regionalne banke su: Evropska investiciona banka; Evropska banka za obnovu i razvoj; Nordijska banka; Razvojna banka Savjeta Evrope. 2.1.1 Evropska investiciona banka Evropska investiciona banka-EIB,osnovana je Rimskim sporazumom 1957.godine.Opti zadatak Evropske investicione banke je da ``pomou trita kapitala i vlastitim sredstvima doprinosi ravnomjernom i postupnom razvoju zajednikog trita u interesu Zajednice``. Postavljene zadatke i ciljeve Banka realizira putem davanja zajmova i davanjem garancija za zajmove i to pod punim komercijalnim uslovima, tj. imajui u vidu stvaranje profita. Banka ne diskriminira, niti preferira, saglasno svojem Statutu, davanjem zajmova bilo koju privrednu granu. Naprotiv, Banka daje svoja sredstva, odnosno garantira uzimanje zajmova od drugih za sve projekte koji su znaajni za razvoj manje razvijenih regiona. Banka takoer obezbjeuje i finansiranje pojedinih projekata od zajednikog interesa za vie lanica ili za grupaciju u cijelini, koji zahtjevaju vrlo intenzivna kapitalna ulaganja, koja je teko obezbjediti od strane jedne ili nekoliko lanica, a koji projekti predstavljaju osnovu za brzi razvoj, kakvi su, primjera radi, projekti infrastrukture, autoputevi i slino, a koji se realizuju po modelu Build-operate-transfer ( izgradi,upravljaj,ustupi). Banka finansira i incesticione programe uz uepe strukturnih fondova. Osnivaki kapital Banke je iznosio u vrijeme osnivanja 1000miliona jedinica, a 1995.godine iznosio je preko 62 milijarde tadanjih ECU,a sadanjih EURO. Uee u osnivakom kapitalu svake zemlje lanica utvruje se na bazi njihovog privrednog rasta i to tako to je poveanje upisanog kapitala banke srazmjerno doprinosu svake zemlje. Savjet guvernera samostalno odluuje o poveanju upisanog kapitala, sa smanjenjem kapitala. Udio upisanog kapitala ne moe se ustupiti, zaloiti ili zaplijeniti. Svega 9% od upisanog kapitala zemlje lanice su obavezne da uplate u momentu pristupa lanstva i to u valutama koje banka trai, radi izmirenja 14

svojih obaveza. Banka ima propisanu obavezu da dri 10% svojih sredstava kao stalne rezerve i da ih izdvaja u Rezervni fond. Organi upravljanja i rukovoenja banke su: a) Savjet guvernera donosi opte smjernice politike zajmova, posebno radi realizacije ciljeva koji bi trebalo da stvore uslove za veu integraciju. Savjet guvrnera ine ministri finansija (po pravilu) zemalja clanica. b) Upravni odbor- koji broji 25 redovnih lanica i 13 zamjenika lanova. Imenovanje se vri na period od 5 godina c) Uprava (Menagment Committee)-koja je sastavljena od predsjednika i est potprijedsjednika koje na est godina imenuje Savjet guvernera. d) Odbor za raunovodstvenu kontrolu-sastoji se od tri lana, koje imenuje Savjet guvernera ,sa mandatom od tri godine. Zadatak Odbora je da vri kontrolu poslovanja Banke. Evropska investiciona Banka finansira projekte koji: Poveavaju konkurentnost evropskih industrijskih grana; Pomau unaprjeivanje malih i srednljih preduzea; Omoguavaju formiranje trans-evropske mree (transposrt, telekomunikacije i prenos energije) Doprinose zatiti ivotne sredine; Poboljavaju situaciju u zdravstvu, obrazovanju i informacionim tehnologijama. 2.1.2. Evropska banka za obnovu i razvoj Evropska banka za obnovu i razvoj EBRD osnovana je 29 maja 1990. godine, sa sjeditem u Londonu,kojoj su sa 31.decembra 1996.godine pristupile 31 zemlja lanica,a Bosna i Hercegovina je postala lanica ove institucije u junu 1991.godine. Evropska banka za obnovu i razvoj je poela sa radom 1991.godine. Osnovni cilj njenog osnivanja je podsticanje prelaska na otvorenu trinu privredu i ukljuivanje u meunarodnu ekonomiju zemalja Centralne i Istone Evrope . EBRD ima za cilj da lanicama koje pripadaju zemljama tranzicije pomogne u njihovim operacijama da uvedu strukturne i sektorske ekonomske reforme, ukljuujui i demonopolizaciju, decentralizaciju i privatizaciju, uzimajui u obzir specifine potrebe svake zemlje lanice i njihovih dostignua u tranziciji. Ista odobrava kredite vladama pojedinih zemalja, lokalnim vlastima i privatnim firmama, direktno ili posredovanjem domaih finansijskih organizacija Banka takoe osigurava strane investicije, daje garancije i prua savjete pri ulaganju kapitala Inae, projekti moraju biti finansijski odrivi da bi se uzeli u obzir. Osnivaki kapital Banke u trenutku osnivanja bio je u visini od 10 milijardi ECU (sada EURO),da bi odlukom Guvernera na svom godinjem sastanku za 1996.godine osnivaki kapital bio povean za 100%, tj.sadanji osnivaki kapital iznosi 20 milijardi EURA. U 1996.godini po prvi put Evropska banka za obnovu i razvoj je kreditirala odreene projekte u Bosni i Hercegovini. Organi Evropske banke za obnovu i razvoj- EBRD su: odbor guvernera,Upravni odbor, predsjednik, potpredsjednici, rukovodioci i pojedini namjestenici. 2.1.3. Nordijska banka

15

Nordijska investiciona banka, sa sjeditem u Helsinkiju, je zajednika finansijska institucija zemalja nordijskog podruja: Danske, Finske, Islanda, Norveke i vedske. Banka je osnovana u cilju finansiranja ili olakavanja finansiranja investicionih projekata kao i izvoznih poslova od interesa za ove zemlje. Dodatna aktivnost ove banke su poslovi po osnovu Nordijskog finansijskog akta, koji je 1982. godine usvojio Savjet ministara nordijskih zemalja, a iji je cilj finansiranje projekata u zemljama u razvoju. Po osnovu ovih poslova, Nordijska investiciona banka tijesno sarauje sa drugim meunarodnim finansijskim institucijama, kao to su Svjetska banka, EBRD i dr. Istovremeno sa donoenjem Nordijskog finansijskog akta, Savjet ministara nordijskih zemalja osnovao je Nordijski fond za finansiranje projekata. Osnovni zadatak Fonda je da preduzeima iz nordijskih zemalja obezbjeuje sredstva u iznosu do najvie 50% za pokrie trokova izrade studije izvodljivosti projekata ili druge sline aktivnosti koje su od interesa za nordijske zemlje. Ovo finansiranje se vri u vidu bespovratnih sredstava ili zajma. 2.1.4. Razvojna banka Savjeta Evrope Ova Banka je nastala po osnovu posebne Rezolucije Savjeta Evrope iz 1997. godine i to restrukturisanjem Fonda za reintegraciju koji je do tada bio glavna finansijska institucija Savjeta Evrope. Banka finansira projekte u zoni socijalne politike, odnosno prije svega projekte koji otvaraju mogunosti zapoljavanja na podrujima koja su stradala u ratu ili u prirodnim i ekolokim nesreama. Pored toga, u kreditnoj politici Banke dominiraju programi za smjetaj i zdravstvo, programi obrazovanja i strunog osposobljavanja, te posebno programi koji su relevantni za izgraivanje infrastrukture radi smjetaja , zbrinjavanja i zapoljavanja migracionih grupa i raseljenih lica. Nain finansiranja ovih projekata je odobravanje zajmova. Kapital Banke se sastoji od: - uplaenog kapitala zemalja lanica Savjeta Evrope (i ujedno lanica Banke) i - kapitala prikupljenog na finansijskim tritima. Inae, Banka posluje kao klasina bankarska institucija, a socijalne aspekte u kreditnoj politici postie davanjem kamatnih benificija a i odobravanjem, u posebnim i specifinim uslovima, beskamatnih kredita. Zajmove banke garantuje zemlja lanica na ijoj teritoriji se odobrava kredit ili banka koju prihvati Savjet Evrope Zajmovi se odobravaju obino na deset godina (izuzetno i dvadeset), sa grejs periodom od jedne do pet godina. Za visinu kamatne stope generalno vai pravilo najpovoljnijih uslova na meunarodnom tritu kapitala. Pored toga, postoje i tzv. rauni za socijalne zajmove koji nose kamatu od 1% godinje i zajmovi za hitne potrebe koji se daju iz posebnih dobrovoljnih priloga zemalja lanica i iz dohotka same Banke. Ovi zajmovi obino su namjenjeni izbjeglikim grupama stanovnitva, i odobravaju se uglavnom beskamatno.

Uobiajeno je da zajam Banke pokriva 40% (a najvie 50%) ukupnih trokova planiranog ulaganja. Banka svojim autoritetom i aktivnostima utie na to da se pribavi i potrebna razlika

16

sredstava, putem kofinansiranja i u saradnji sa dravnim ili poludravnim tjelima odgovornim za programe razvoja i sl. Organi Banke su: Upravni odbor, kao najvii organ upravljanja, zatim Administrativni savjet kao izvrni organ Upravnog odbora i Guverner banke kao njen zakonski predstavnik.

2.2.VANEVROPSKE REGIONALNE BANKE Vanevropske regionalne banke su banke koje se osnivaju u zemljama amerikog, afrikog, i azijskog kontinenta radi unaprjeivanja svog regionalnog razvoja. Tokom 60-tih godina osnovane su tri vanevropske regionalne banke za razvoj i to Interamerika banke za razvoj IADB (Inter-American Develompment Bank) Afrika banka za razvoj AFDB (African Development Bank) Azijska banka za razvoj AsDB ( Asian Development Bank) koje po ciljevima,nainu obezbjeivanja sredstava, organizaciji i karakteru zajmova veoma mnogo podsjeaju na meunardonu banku za obnovu i razvoj.

2.2.1.Interamerika banka za razvoj- IADB Ideja da se osnuje jedna regionalna banka za podruje Latinske Amerike javila se jo na prvoj Interamerikoj konferenciji, odranoj u Vaingtonu 1889-1890 godine. Ova ideja je razraivana i tokom tridesetih godina ovog vijeka. Poslije drugog svijetskog rata ovo pitanje se ponovo pokree jer su latinoamerike zemlje bile nezadovoljne sto je pomo SAD bila usmjerena prvenstveno u zemlje Evrope (Maralov plan ). SAD su u dva maha odbijale ovaj prijedlog, uz obrazloenje da su ve postojee organizacije dovoljne. Situacija se mjenja 1958.godine i 1.januara 1960.godine nastaje Interamerika banka za razvoj IADB ( Inter American Development Bank) sa sjeditem u Vaingtonu, DC. IADB osnovana je sa ciljem da doprinese ubrzanju ekonomskog i drutvenog razvoja zemalja Latinske Amerike. Osnovne funkcije banke su: 1. Finansiranje prioritetnih privrednih i socijalnih razvojnih programa u privatnom i javnom sektoru 2. Podsticanje privatnih investicija 3. Finansiranje ekonomskog razvoja zemalja lanica vlastitim kapitalom 4. Saradnja sa zemljama lanicama u cilju potpunijeg koritenja vlastitih resursa 5. Pruanje tehnike pomoi pri izradi programa privrednog i socijalnog razvoja zemalja lanica Na kraju 1994.godine imala je 46 zemalja lanica tj. 28 sa amerikog kontinenta i 18 iz drugih regiona. Jugoslavija je takoer bila lan IADB od 1976.godine. Ukupno upisani kapital iznosi 60,9 mrl.doalra,od ega je uplaeno 3,3mrld. 1994.godine dogoverno je da se upisani kapital ppovea za jos 40 milijardi zaduenosti banke na meunarodnom financijskom tritu dostie iznos 25 milijardi dolara. U okviru IADB postoji i Fond za specijalne operacije sa kapitalom od 8,8mrld i jo neki manji razvojni fondovi. Do kraja 1994.godine odobreno je 2.166 zajmova u ukupnom (kumulativnom) iznosu od 70mrld dolara, a

17

ukupna vrijednost projekta kojim su finansirani zajmovi Banke iznose 178 milijardi dolara. Na poetku svog rada banka je godinje odobravala oko 300 miliona dolara zajmova, a 1994.godine odobreno je ak 5,3 milijarde novih zajmova. Najvei korisnici su Brazil, Meksiko, Argentina, Kolumbija i ile. Najvie je uloeno u razvoj energetike (23%), poljoprivrede i ribarstva (17%), transporta i komunikacija (14%), industrije i rudarstva (10%) Organi Interamerike banke su: Odbor guvernera, Odbor izvrnih direktora i predsjednik banke. 2.2.2. Afrika banka za razvoj AFDB Prijedlozi za osnivanje Afrike banke za razvoj protekli su sa Samitha afrikih drava 1960.godine u ADIS ABEBI i zasjedanja ekonomske komisije UN za Afriku 1961.godine. odluka je donijeta 1963.godine i septembra 1964.godine poinje sa radom Afrika banka za razvoj AFDB (Afrivan Development Bank). Sjedite banke je u Abidzanu, Obala Slovanae. Cilj Banke je da doprinosi privrednom i drutvenom razvoju zemalja lanica. Banka obavlja sljedee funkcije: 1. finansira invensticione programe 2. uestvuje u odabiranju, prouavanju i pripremanju programa 3. vri mobilizaciju i koncentraciju sredstva za finansiranje prioritetnih programa 4. prua tehniku pomo Sve do 1989.godine lanice Afrike banke mogle su da budu samo zemlje sa ovog kontinenta a tada je otvorena mogunost da i druge zemlje budu lanice ali ne mogu imati udio u kapitalu iznad jedne treine ukupnog iznosa. U 1988.godini Banka je imala 50 zemalja lanica iz Afrike i 25 lanica ostalih dijelova svijeta. Krajem 1988.godine upisani kapital je iznosio 13,3 milijardi UA (UA je obraunska jedinica Banke koja u 1988.godini ima vrijednost 1,3457 amerikih dolara). Udio Jugoslavije u kapitalu je 0,2% a u broju glasova 0,26%. Do kraja 1988.godine Afrika banka za razvoj je odobrila 504 zajma u iznosu od 7,6 mrld UA ( od ega je iskoriteno 3,2 mrld) najvie za razvoj poljoprivrede i saobraaja. Meu zemljama sa najveim udjelom u odobrenim zajmovima nalaze se Maroko, Egipat, Tunis, Nigerija, Obala Slovanae Od 1972.godine postoji i Afiki fond za razvoj AfDF ( African Development Bank Fund). Upisani kapital na kraju 1988.godine je 5,4 mrld UA. Zajmovi koje fond odobrava su veoma povoljni slini uslovima zajmovima IDA odobreno je 603 zajma u iznosu od 5 mrld UA od ega je 2 mrld iskoriteno. Jugoslavija je lan Afikog fonda za razvoj od njegovog osnivanja. Udio u upisanom kapitalu iznosi 28miliona UA odnosno 0,52% a udio u ukupnom broju glasova je 0,33%. Izmeu Jugoslavenske banke za meunarodnu ekonomsku saradnju i AfDF 1981.godine potpisan je sporazum o saradnji koji je ostvario mogunost veeg ukljuivanja Jugoslavenskih privrednih organizacija u ostvarenju projekta koje finansira Afrika banka. Predviena je bila takoer mogunost zajednikog finansiranja izvjesnih poslova, naroito u oblati poljoprivrede, infrastrukture i energetike. Afrika banka za razvoj ima sljedee organe upravljanja: Odbor guvernra, Odbor direktora i predsjednik Banke. 2.2.3. Azijska banka za razvoj AsDB Prijedlog za osnivanje Azijske banke za razvoj ( Asian Development Bank) potekao je od ekonomske komisije UN za Aziju i Daleki Istok 1960.godine. poslije dunih pregovora i prprema,banka je osnovna 1966.godine sa sjeditem u Manili (Flipini).

18

Cilj AsDB je jaanje privrednog potencijala zemalja Azije i Dalekog istoka. Banka obavlja razne funkcije: 1. unapreenje investiranja javnog i privatnog kapitala u svrhu razvoja regiona 2. koritenje raspoloivih sredstava za finansiranje razvoja 3. pomo zemljama lanicama regiona 4. pruanje tehnike pomoi 5. saradnja sa Ujedinjenim nacijama Prijem u lanstvo AsDB uslovljeno je potvrdnim glasovima najmanje dvije trine guvernera koji predstavljaju najmanje tri etvrtine ukupne glasake snage zemalja lanica. lanice Banke su 39 zemalja Azije i Pacifika i 16 zemalja iz Evrope i sjeverne Amerike. Upisani kapital na kraju 1994.godine iznosi 30,6 mrld dolara,a na meunarodnom financijskom tritu je pozajmljeno jo 17mrld dolara. Do kraja 1994.godine odobreno je zajmova u ukupnom iznosu od 51mrld.dolara za finansiranje 1223 projekta. Najvie se ulae razvoj poljoprivrede,agroindistrije i energetike. Banka prua i tehniku pomo od 1968.godine pod okriljem banke radi i Azijski fond za razvoj koji odobrava veoma povoljne zajmove najmanje razvijenim zemljama ovog regiona. Do kraja 1994.godine ovaj fond je obezbjedio ukupna sredstva u iznosu od 19,4mrld.dolara Jugoslavija nije lan Azijske banke za razvoj. Azijska banka za razvoj ima sljedce organe za upravljanje: Odbor guvernera, Odbor direktora i predsjednika Banke.

2.3. SUBREGIONALNE BANKE ZA RAZVOJSubregionalne banke za razvoj posluju na istim principima kao i sve ostale razvojne banke, ali istovremeno uestvuju i u sprovoenju politike integracije podruja za koja su osnovane. Najvanije subregionalne banke za razvoj su: Islamska banka za razvoj; Istonoafrika banka za razvoj; Arapska banka za privredni razvoj Afrike; Meunarodna banka zemalja Zaliva; Arapski monetarni fond; Fond OPEC-a za meunarodni razvoj. 2.3.1. Islamska banka za obnovu i razvoj Prvi znaci savremeno organiziranog islamskog bankarskog sistema pojavile su se 40-tih godina,a prvi institucionalizirani oblici vezani su za grad Mit Ghamr u Egiptu u 1993.godini. Osniva dr. Ahmed al-Najjar, je prvi zapoceo sa stednjom zasnovanom na sistemu mudariba ,tj. Ugovoru kojim se stednja usmjerava preko bankara u profitabilne projekte, a stedie stiu naknadu na bazi ostvarenog finacijskog rezultata-profita, i taj se sistem smatra univerzalno koritenim u islamskom bankarstvu. Slijedeci korak u razvoju islamskog bankarstva poeo je pod kraj 1970.godine, u toku trajanja Druge islamske konferencije ministra vanjskih poslova. Egipat I Pakistan su dali prijedlog o osnivanju Meunarodne islamske banke, kao i Federaciju islamskih banaka. 1975.godine sa sjeditem u Dedi Saudijska Arabija osnovana islamska banka za 19

razvoj (Islamic Development Bank) sa osnivakim kapitalom od 2 milijarde specijalnih prava vuenja- SDR, kako su utvrena od strane Meunarodnog monetranog fonda. Sve islamske banke se dijele u pet grupa i to: 1. Dar al-Mal al Islami (DMI) 2. Dalla al-Baraka grupa 3. Galf banke 4. Sudanske banke 5. Nezavisne banke Glavni ciljevi islamskog bankarstva su: - da ostvaruje financijske operacije od intersa za muslimanski svijet i to u skladu sa principima erijatskog prava - da ostvaruje dugorone interese u islamskom i drugom svijetu putem svojih filijala i agencija - da investira u skladu sa islamskim principima, radi sticanja profita i - da promovira ekonomski i drutveni razvoj u muslimanskim zemljama. Socijalni, odnosno drutveni aspekt je u ostvarenju putem zekata, kojim se stvaraju drutveni fondovi za pruanje pomoi.

2.3.2. Istonoafrika banka za razvoj Nakon zakljuenja sporazuma o osnivanju Istonoafrike ekonomske zajednice 1967. godine osnovana je i Istonoafrika banka za razvoj. Osnivai Banke su zemlje Istonoafrike ekonomske zajednice: Tanzanija, Kenija i Uganda. Meutim, sporazumom o osnivanju Banke prua se mogunost i drugim zemljama da stupe u lanstvo. Sjedite Banke je u Kampali, u Ugandi. Osnovni zadatak Banke je: - unapreenje industrijskog razvoja zemalja ovog podruja i uklanjanje razlika u stepenu razvijenosti zemalja Zajednice, kao i - angaovanje sredstava iz privatnih i javnih izvora, kako u okviru Zajednice, tako i van nje. Banka je osnovala i specijalne fondove: Specijalni rezervni fond i Specijalni fond za pruanje tehnike pomoi. U Banci vai pravilo prema kome se od ukupno odobrenih kredita u svakom petogodinjem periodu sredstva moraju alocirati po sljedeoj proporciji: po 38,77% u Tanzaniju i Ugandu, kao industrijski manje razvijene lanice i po 22,5% u Keniju, koja je najrazvijenija u okviru Zajednice. Uslovi pod kojima se odobravaju ovi zajmovi slini su trinim, sa kamatnom stopom od oko 10% godinje.7 Najvii organ Banke je Odbor direktora, u koji svaka lanica Banke imenuje po jednog direktora i po jednog njegovog zamjenika. Izvrni organ i legalni zastupnik Banke je generalni direktor. 2.3.3.Arapska banka za privredni razvoj Afrike7

Pored odobravanja zajmova, Banka moe izdavati garancije i vriti ulaganja sa ueem u dobiti, ali ovi poslovi ne mogu da angauju vie od 10% njenog ukupnog kreditnog potencijala.

20

Odluka o osnivanju Banke donijeta je na Arapskom sastanku u Aliru 1973. godine. Sjedite Banke je u Kartumu, u Sudanu. Sve zemlje Arapske lige, sem Somalije, Dibutija i dva Jemena, su lanice Banke. lanstvo je otvoreno svim afrikim zemljama. Osnovni zadatak Banke je da doprinosi privrednom razvoju afrikih zemalja na neki od sljedeih naina: - obezbjeenjem ukupnog ili djelominog iznosa sredstava za realizaciju razvojnih projekata, - stimulisanjem arapskih investicija u Africi i - pruanjem tehnike pomoi afrkim zemljama. Radi ostvarenja ciljeva, Banka sarauje sa Afrikom bankom za razvoj, kao i sa ostalim meunarodnim i nacionalnim institucijama za razvoj. U osnivakom kapitalu Banke najvaniji uesnici (po visini upisanih doprinosa) su Saudijska Arabija (50 miliona USD), Libija (40 mil. USD) i Irak (30 mil. USD). Uz to, Banci je povjereno da upravlja sredstvima Specijalnog arapskog fonda za Afriku.8 Zajmovi se odobravaju sa rokom dospjea do 25 godina, uz grejs period od 3-5 godina i sa kamatom od 2-6% godinje, zavisno od vrste razvojnog projekta i razvijenosti zemlje zajmoprimca. Struktura odobrenih zajmova pokazuje da se oko 45% odnosi na infrastrukturu, oko 25% na poljoprivredu, te oko 30% na energiju i industriju. Najvii organ Banke je Savjet guvernera. Svaka zemlja lanica imenuje jednog guvernera i njegovog zamjenika. Odbor direktora vri nadzor nad poslovanjem Banke.9 2.3.4.Meunarodna banka zemalja Zaliva Ovu Banku su osnovale zemlje Persijskog (Arapskog) zaliva Bahrein, Oman, Katar i Ujedinjeni Arapski Emirati (UAE). Sjedite Banke nalazi se u Bahreinu.10 lanice Banke zajedno sa Kuvajtom i Saudijskom Arabijom odluile su isto tako da osnuju Savjet Zaliva za saradnju11 (Gulf Cooperation Council), kao organ za koordinaciju politika ovih zemalja i podsticanje bliih odnosa. 1983. godine Savjet Zaliva za saradnju osniva formalno Investicionu kompaniju Zaliva (Gulf Investment Company GIC), sa kapitalom od preko 2 mlrd. dolara. Zadatak Kompanije je da pomae razvoj privrede zemalja lanica. Sjedite kompanije je u Kuvajtu. 2.3.5.Arapski monetarni fond8

1974. godine, arapske zemlje izvoznice nafte osnovale su Specijalni arapski fond za pomo Africi (SPECIAL ARAB AID FOND for AFRICA - SAAFA), poznat i kao Arab-African Assistance Fund. Fond tei da afrikim zemljama organizuje zajmove pod povoljnim uslovima za kupovinu nafte. Fondom je u poetku upravljala administracija Arapske lige u Kairu, a od 1976. godine upravljanje je povjereno Arapskoj banci za privredni razvoj Afrike. 9 Oganizacija Banke slina je organizaciji IBRD-a. 10 Prvobitni naziv Meunarodne banke zemalja Zaliva bio je Banka za razvoj zemalja Zaliva. 11 Osnivanju Banke prethodili su sporazumi zemalja Zajednikog trita Zaliva (Bahrein, Kuvajt, Katar i Saudijska Arabija) o nizu bilateralnih trgovinskih dogovora, s krajnjim ciljem da se uspostavi zajedniko trite sa jedinstvenom valutom. Nakon toga, est zemalja zaliva (pomenute zemlje zajedno sa jo Omanom i UAE) potpisalo je u Rijadu, 1981. godine, Sporazum o ekonomskoj saradnji, kojim se regulie itav niz pitanja, s krajnjim ciljem da se postigne ekonomska integracija i stvori zajedniko trite ovih zemalja. Ovaj sporazum je trebalo da zamijeni mnoge bilateralne sporazume koji postoje meu ovim zemljama. U tom paketu je osnovan jo i Savjet Zaliva za saradnju.

21

Konvenciju o osnivanju Fonda potpisala je u Rabatu 1976. godine 21 zemlja lanica Arapske lige12 (1979. godine suspendovano je lanstvo Egipta). Sjedite Fonda je u Abu Dabiju, UAE. Poetni kapital Fonda je iznosio 250 mil. arapskih dinara (protuvrijednost u USD = 750 mil. USD), i u vie mahova je poveavan, tako da iznosi oko 1 mlrd. arapskih dinara (oko 3,5 mlrd. USD). Fond je ovlaten da se zaduuje na tritu kapitala. Fond, prije svega, obavlja sljedee aktivnosti: - prua pomo zemljama lanicama u platnobilansnim tekoama (i to dopunsku onoj koju odobrava MMF) i - odobrava kredite pod povoljnim uslovima radi obezbjeenja ujednaenog ekonomskog i drutvenog razvoja svih lanica i - prua tehniku pomo zemljama lanicama i njihovim monetarnim i bankarskim institucijama a sve u cilju: - kao prvo, postizanja ekonomske integracije arapskih zemalja, - unapreenja trgovinske razmjene i - razvoja finansijskih odnosa i trita. Pored toga, Fond obavlja i aktivnosti monetarnopolitikog karaktera: - stara se o stabilizaciji kurseva valuta zemalja lanica - unapreuje konvertibilnost ovih valuta i - radi na stvaranju ujedinjene arapske monetarne jedinice. Fond odobrava pet razliitih vrsta koncesionih zajmova, sa razliitim rokovima dospjea (3, 4, 5 i 7 godina), zavisno od namjene. Kamatne stope i iznosi ostalih dadbina variraju, zavisno od duine dospjea zajmova. Obino su u rasponu od 3,75% do 7% godinje. Od 1980. godine, Fond je ovlaten da dri specijalna prava vuenja (SDR), koja stvara MMF, kao ostali dralac. 2.3.6.Fond OPEC-a za meunarodni razvoj Zemlje lanice OPEC-a13 potpisale su 1976. godine Sporazum o osnivanju Specijalnog fonda OPEC-a (OPEC Special Fund), ije je ime 1980. godine promjenjeno u Fond OPEC-a za meunarodni razvoj (OPEC Fund for International Development). Prvobitna sredstva Fonda iznosila su 800 mil. USD i trebalo je da se formiraju doprinosima 11 zemalja. Najvee doprinose daju Iran, Saudijska Arabija, Kuvajt i Venecuela. Kapital je nekoliko puta poveavan, i sada se cijeni na nekoliko mlrd. USD. Fond OPEC-a je jedina organizacija koja radi kolektivno za sve zemlje lanice OPEC-a kada je u pitanju pomo za razvoj. Zadatak Fonda je da ojaa finansijsku saradnju izmeu zemalja OPEC-a i ostalih zemalja u razvoju, pomaui i ekonomski razvoj zemalja u razvoju. Fond prua pomo i zemljama koje su se nale u platnobilansnim tekoama usljed poveanih cijena nafte.12

Alir, Bahrein, Egipat, Irak, AR Jemen, NDR Jemen, Jordan, Katar, Kuvajt, Liban, Libija, Maroko, Mauritanija, Oman, Palestina, Saudijska Arabija, Sirija, Somalija, Sudan, Tunis i UAE. 13 OPEC je osnovan 1960. godine u Bagdadu, Irak. Zemlje lanice Organizacije su: Alir, Indonezija, Irak, Iran, Katar, Kuvajt, Libija, Nigerija, Saudijska Arabija, Venecuela, Ekvador, UAE i Gabon. Cilj Organizacije je da zemlje proizvoai i izvoznice nafte usklauju svoju politiku u pogledu izvoza i cijena nafte i naftnih proizvoda. Sjedite sekretarijata OPEC-a je u Beu.

22

Takoer, Fond odobrava zajmove za finansiranje programa i projekata razvoja. Zajmovi se odobravaju bez kamate za period od 20 do 25 godina. Pored toga, Fond odobrava finansijska sredstva meunarodnim agencijama za razvoj14. Fond odobrava sredstva i u obliku poklona (bez obaveze vraanja), daje tehniku pomo, pomo u hrani ili istraivakim radovima.

3. ZAKLJUAK:Svjetska bankarska grupa sa svojih 5 institucija (IBRD, IDA, IFC, MIGA, ICSID), koje su u vlasnitvu 184 zemlje lanice, je jedan od najveih svjetskih izvora finansiranja zemalja u razvoju. Njen glavni cilj je da upotrebom svojih finansijskih resursa, osoblja i ogromnog iskustva, pomogne siromanim ljudima i siromanim zemljama. U dananjem svijetu koji je ujedno i veoma bogat i veoma siromaan, izazov za smanjenje siromatva je veoma veliki. Svjetska banka radi na premotavanju ovih razlika, i to putem pomaganja vladama zemalja lanica u njihovim naporima da investiraju u kolstvo i zdravstvene centre, da obezbijede vodu i elektrinu energiju, kao i u naporima u borbi protiv bolesti poput HIV-a i malarije i u zatiti ivotne sredine.

Glavna karakteristika svih regionalnih banaka jeste da se njihova politika kreditiranja i organizacija poslovanja i upravljanja zasnivaju uglavnom na principima slinim onima na kojima je postavljena Svjetska banka, odnosno njena glavna afilijacija IBRD. tavie, moglo bi se rei da, u aktuelnom meunarodnom multilatralnom sistemu finansiranja razvoja, regionalne banke i fondovi, zajedno sa najznaajnijom multilateralnom institucijom grupom Svjetske banke, po nizu svojih karakteristika ine jednu kompaktnu cjelinu. to se tie sprovoenja politike kreditiranja, ove banke se rukovode naelima zdrave bankarske politike. To znai da se primjenjuje briljivo ispitivanje i ocjena svakog projekta i njegove opravdanosti, kako sa ekonomskog i finansijskog, tako i sa tehnikog stanovita, uzimajui pri tome u obzir i potrebe opte razvojne politike zemalja investitora. LITERATURA: Meunarodni ekonomski odnosi dr. Branislav Pelevi Svjetska banka i meunarodni monetarni fond dr. Tufik Burnuzovi Meunarodna trgovina dr. Imsir Imsirovi

Meunarodno bankarstvo, Ognjanovi Vuk, Izdava: Megatrend univerzitet primenjenih nauka Beograd 2004. http://www.worldbank.org14

Neke od Meunarodnih agencija za razvoj kojima fond u znaajnoj mjeri pomae su: Meunarodni fond za razvoj poljoprivrede i Zajedniki fond za stabilizaciju sirovina ije je poslovanje u okviru UNCTAD-a.

23

http://www.ifc.org http://www.miga.org

24