msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi … m. fildeni iuka iokileto msoflio kulturuli...

218
- - bernar m. fildeni iuka iokileto msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis saxelmZRvanelo principebi MANAGEMENT GUIDELINES FOR WORLD CULTURAL HERITAGE SITES Tbilisi 2007 Tbilisi

Transcript of msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi … m. fildeni iuka iokileto msoflio kulturuli...

- � -

bernar m. fildeniiuka iokileto

msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis

saxelmZRvanelo principebi

MANAGEMENT GUIDELINES FOR WORLD CULTURAL HERITAGE SITES

Tbilisi 2007 Tbilisi

- � -

msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis saxelmZRvanelo principebi

MANAGEMENT GUIDELINES FOR WORLD CULTURAL HERITAGE SITES

redaqtori: d. TumaniSviliEditor: D. Tumanishvili

qarTuli teqsti moamzada r. mirzikaSvilmaGeorgian text prepared by R. Mirzikashvili

© Ministry of Culture, Monuments Protection and Sport of Georgia, 2007

Authorized translation of the second English edition © 1998 ICCROM. This translation is published by permission of ICCROM, the owner of all rights to publish and sell the same.

© saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro, 2007

meore inglisurenovani gamocemis © 1998 ICCROM avtorizebuli Targmani.

Targmani gamocemulia ICCROM-is nebarTviT, romelic warmoadgens wignis gamocemisa da gayidvis sruli saavtoro uflebis mflobels.

kulturuli memkvidreobis dacvis 2007 wlis saxelmwifo programa

State Programme for Cultural Heritage Preservation for the Year 2007

gamomcemloba `nekeri~, 2007

ISBN: 978-99940-987-0-5

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro

Ministry of Culture, Monuments Protection and Sport of Georgia

- � -

bernar m. fildeniiuka iokileto

msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis

saxelmZRvanelo principebi

MANAGEMENT GUIDELINES FOR WORLD CULTURAL HERITAGE SITES

Tbilisi 2007 Tbilisi

- � -

msoflio kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis saxelmZRvanelo principebi

MANAGEMENT GUIDELINES FOR WORLD CULTURAL HERITAGE SITES

redaqtori: d. TumaniSviliEditor: D. Tumanishvili

qarTuli teqsti moamzada r. mirzikaSvilmaGeorgian text prepared by R. Mirzikashvili

© Ministry of Culture, Monuments Protection and Sport of Georgia, 2007

Authorized translation of the second English edition © 1998 ICCROM. This translation is published by permission of ICCROM, the owner of all rights to publish and sell the same.

© saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro, 2007

meore inglisurenovani gamocemis © 1998 ICCROM avtorizebuli Targmani.

Targmani gamocemulia ICCROM-is nebarTviT, romelic warmoadgens wignis gamocemisa da gayidvis sruli saavtoro uflebis mflobels.

kulturuli memkvidreobis dacvis 2007 wlis saxelmwifo programa

State Programme for Cultural Heritage Preservation for the Year 2007

gamomcemloba `nekeri~, 2007

ISBN: 978-99940-987-0-5

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro

Ministry of Culture, Monuments Protection and Sport of Georgia

- � -

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis saxelmZRvanelo principebi

MANAGEMENT GUIDELINES FOR WORLD HERITAGE SITES

redaqtori: d. TumaniSviliEditor: D. Tumanishvili

qarTuli teqsti moamzada r. mirzikaSvilmaGeorgian text prepared by R. Mirzikashvili

© Ministry of Culture, Monuments Protection and Sport of Georgia, 2007

Authorized translation of the second English edition © 1998 ICCROM. This translation is published by permission of ICCROM, the owner of all rights to publish and sell the same.

© saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro, 2007

meore inglisurenovani gamocemis © 1998 ICCROM avtorizebuli Targmani.

Targmani gamocemulia ICCROM-is nebarTviT, romelic warmoadgens wignis gamocemisa da gayidvis sruli saavtoro uflebis mflobels.

kulturuli memkvidreobis dacvis 2007 wlis saxelmwifo programa

State Programme for Cultural Heritage Preservation for the Year 2007

gamomcemloba `nekeri~, 2007

ISBN: 978-99940-987-0-5

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro

Ministry of Culture, Monuments Protection and Sport of Georgia

- � -

sarCevi

Sesavali ............................................................................................. 9

konteqsti ........................................................................................ 11

1. saxelmZRvanelo principebis mokle mimoxilva .............. 15

1.1 mi�nebi da amo�anebimi�nebi da amo�anebi ...........................................................................15

1.2 dokumenta�iadokumenta�ia ..........................................................................................17

1.3 samu�ao �e�mebisamu�ao �e�mebimu�ao �e�mebi�e�mebi ......................................................................................17

1.4 �re�en�iuli mo�la�re�en�iuli mo�la .............................................................................18

1.5 �ersonaliersonali .................................................................................................19

1.6 Rirs�esani�na�i ad�ilis sameur�eo komisiasameur�eo komisia ........................19

2. konvenciis ZiriTadi politika ........................................... 21

2.1 msoflio memk�idreobis komiteti ...............................................21

2.2 kon�en�iis �esrulebis samo�medo �rin�i�ebi samo�medo �rin�i�ebisamo�medo �rin�i�ebi ......................22

2.3 msoflio memk�idreobis nus�isaT�ismsoflio memk�idreobis nus�isaT�isisaT�is.................................................................22

2.4 �lobaluri strate�ia strate�ia ........................................................................27

2.5 da��isa da konser�a�iis amo�anebiamo�anebi..............................................28

2.6 safrT�e�i myofi msoflio memk�idreobis nus�a ..................29

2.7 msoflio memk�idreobis nus�idan amori���a ........................30

2.8 emblema ........................................................................................................30

3. sakonservacio Sefaseba ......................................................... 31

3.1 mokle mimo�il�a ...................................................................................31

3.2 ra aris dRes kulturuli memk�idreoba? .................................32

�.�.� ra gansazRvravs

msoflio kulturul memkvidreobas?..................... ��

- � -

3.3 ra warmoad�ens Ze�lis an

Rirs�esani�na�i ad�ilis da��is ZiriTad sa�ans? ................35

�.�.� kritikuli Sefasebis procesi ...................................... �6

�.�.� memkvidreobis obieqtTan

dakavSirebuli Rirebulebebi....................................... �7

�.�.� memkvidreobis obieqtis gansazRvra ........................ �7

�.�.� istoriuli drois xazi ..................................................... �0

�.�.5 ra aris avTenturoba? ......................................................... ��

3.4 ra Rirebulebebi �ansa�R�ra�en mkurnalobis sa�es? .............. 43

�.�.� kulturuli Rirebulebebi ............................................ ��

�.�.� Tanamedrove socialur-ekonomikuri

Rirebulebebi ............................................................................ �5

4. msoflio memkvidreobis Zeglebis marTva....................... 49

4.1 �esa�ali ......................................................................................................49

4.2 marT�a ...........................................................................................................50

�.�.� marTvis ZiriTadi amocanebi .......................................... 50

�.�.� monacemebi, romelsac eyrdnoba marTvis gegma ...................5�

�.�.� inventarizacia da dokumentacia ............................... 5�

�.�.� informaciis marTva ............................................................. 55

�.�.5 kvlevis dagegmva ..................................................................... 57

�.�.6 zogadi sqema ............................................................................... 58

�.�.7 administrireba ........................................................................ 60

�.�.8 xarjebis kontroli da politika ............................... 6�

�.�.9 samarTlebrivi instrumentebi .................................... 6�

�.�.�0 programebis Sedgena .......................................................... 6�

4.3 �ro�ramebis �emowmeba da samoma�lo da�e�m�a ......................63

4.4 biujetis �ed�ena ...................................................................................64

�.�.� wliuri biujeti ...................................................................... 65

4.5 UNESCO-s roli ...................................................................................65

4.6 marT�is kontrolis kriteriumebi ..............................................66

- 5 -

5. RirsSesaniSnavi adgilis marTva

resurs-proeqtebis meSveobiT ............................................ 68

5.1 marT�is �e�mis mom�adeba ..................................................................68

5.�.� procedura .................................................................................. 68

5.�.� moTxovnebi .................................................................................. 69

5.�.� momzadebisa da konsultaciis procedurebi ...............70

5.2 an�ari�ebis mom�adeba .........................................................................71

5.�.� moklevadiani

angariSebis momzadeba da Semowmeba ......................... 7�

5.�.� grZelvadiani

angariSebis momzadeba da Semowmeba ......................... 7�

5.�.� marTvis gegmis formati .................................................... 7�

5.�.� komentarebi formatis Sesaxeb ..................................... 76

5.�.5 marTvis gegmis prezentacia ........................................... 76

6. movlis programa ...................................................................... 78

6.1 �esa�ali ......................................................................................................78

6.2 �re�en�iuli mo�la ..............................................................................79

6.�.� profesionalTa wvlili ................................................... 80

6.�.� istoriuli Senobebisa da RirsSesaniSnavi

adgilebis inspeqciis konteqsti ................................ 8�

6.�.� movlis programis monitoringi .................................. 8�

6.3 �ansakuTrebuli �roblemebi ..........................................................84

6.�.� vandalizmi da qurdoba ..................................................... 8�

6.�.� xanZarsawinaaRmdego qmedebebi .................................... 85

7. sakadro politika ................................................................... 88

7.1 sameur�eo komisia .................................................................................88

7.2 marT�is ZiriTadi j�ufis �er�e�aZiriTadi j�ufis �er�e�a j�ufis �er�e�a ................................................89

7.�.� eqspertebisa da profesionalebis SerCeva ...............89

7.�.� sakadro moTxovnebi ............................................................ 9�

7.�.� kvalificirebuli kadrebis saWiroeba .................. 9�

7.�.� sakonservacio xelobebis roli ................................. 9�

7.�.5 kargi xeloba .............................................................................. 9�

- 6 -

7.3 sakonser�a�io unar���e�ebis ma�aliTebikonser�a�io unar���e�ebis ma�aliTebio unar���e�ebis ma�aliTebi ma�aliTebi .................................95

7.�.� konservaciis arqiteqtorebi da

maTi TanamSromlebi ............................................................. 95

7.�.� arqiteqturis konservaciis specialistebi ..................96

7.�.� xelovnebisa nimuSebisa da arqeologiis

konservaciis specialistebi ......................................... 97

7.�.� memkvidreobis aRmnusxvelebi ....................................... 98

7.4 kadrebis ay�ana da dawinaureba .....................................................99

7.5 sakonser�a�io dawesebulebebi ................................................... 100

7.6 kadrebis marT�a ................................................................................... 103

7.6.� momsaxureba kontraqtis safuZvelze ...................�0�

7.6.� standartebi da swavleba ...............................................�05

8. mkurnaloba da avTenturoba ............................................. 108

8.1 mkurnalobis mi�ani ........................................................................... 108

8.�.� mzadyofna ..................................................................................�09

8.�.� prioritetebi .........................................................................��0

8.�.� mkurnalobis midgomebis gansazRvra ....................���

8.�.� mkurnaloba da arqiteqtura .......................................��6

8.�.5 mkurnaloba da nangrevebi..............................................��8

8.2 ro�ori unda iyos mkurnalobisa

da a�Tenturobis Tanafardoba? .................................................. 120

8.�.� masalis avTenturobasTan

dakavSirebuli mkurnaloba ..........................................���

8.�.� xelobis avTenturobasTan

dakavSirebuli mkurnaloba ..........................................��7

8.�.� Canafiqris avTenturobasTan

dakavSirebuli mkurnaloba ..........................................��8

8.�.� garemos avTenturobasTan

dakavSirebuli mkurnaloba ..........................................���

8.3 dask�na ...................................................................................................... 134

8.�.� marTvis kontrolis kriteriumebi..........................��6

- 7 -

9. qalaqgegmareba da msoflio memkvidreobis

qalaqebi RirsSesaniSnavi adgilebi ............................... 137

9.1 �esa�ali ................................................................................................... 137

9.�.� istoriuli qalaqebis maxasiaTeblebi ..................��8

9.�.� istoriuli qalaqebis winaSe

mdgari saSiSroebebi...........................................................���

9.2 da�e�m�is amo�anebi ........................................................................... 143

9.�.� integrirebuli konservacia ........................................���

9.�.� cvlilebis kontroli .......................................................��7

9.3 da�e�m�is �ro�edura ....................................................................... 149

9.�.� inspeqtireba da Semowmeba..............................................�5�

9.�.� ganxorcieleba .......................................................................�5�

9.�.� sakadro moTxovnebi ..........................................................�5�

9.�.� konservaciis angariSi da gegma ..................................�55

9.�.5 Carevis xarisxi .......................................................................�59

9.�.6 movla .............................................................................................�60

9.�.7 reabilitacia ..........................................................................�6�

9.�.8 danakargis Sevseba (infill design) ...................................�6�

9.�.9 administraciuli RonisZiebebi .................................�66

9.4 urbanuli konser�a�iis kriteriumebi ................................... 167

10. msoflio memkvidreobis

RirsSesaniSnavi adgilebis damTvaliereblebi ......... 171

10.1 �esa�ali ................................................................................................. 171

�0.�.� damTvalierebelTa moTxovnilebebi ...................�7�

�0.�.� vandalizmi da zarali ....................................................�7�

�0.�.� damTvalierebelTa miReba ..........................................�75

10.2 teritoriis mo�la��atronoba .................................................. 176

10.3 �re�enta�ia da inter�reta�ia ................................................. 176

10.4 damT�alierebelTa marT�a .......................................................... 180

�0.�.� reklama ......................................................................................�8�

�0.�.� qcevis kodeqsi ......................................................................�8�

- 8 -

danarTebi:

danarTi 1 – �ene�iis �artia ............................................................... 187

danarTi 2 – naras dokumenti a�Tenturobis �esa�eb ............ 193

danarTi 3 – UNESCO-s kon�en�iebi da rekomenda�iebi ...........198

danarTi 4 – Ze�lebis, ansamblebisa da

Rirs�esani�na�i ad�ilebis konser�a�iis

swa�lebisa da w�rTnis �esa�eb ICOMOS-is

sa�elmZR�anelo �rin�i�ebi ......................................................... 200

danarTi 5 – ICOMOS-is �rin�i�ebi

Ze�lTa aRri���is �esa�eb .............................................................. 208

- 9 -

Sesavali

saxelmZRvanelo principebis es krebuli Seiqmna ICCROM-sa da ICOMOS-is warmomadgenlebis Sexvedris Sedegad, rome-lic gamarTa UNESCO-s kulturuli memkvidreobis seqciam romSi 1983 wels.

winamdebare saxelmZRvanelo principebis SemuSavebaSi Tavisi wvlili Seitanes sxvadasxva gamocdilebis mqone eqs-pertebma:

maqs burke, avstralia

iordan dimakopulosi, saberZneTi

ser bernar fildeni, didi britaneTi

iuka iokileto, ikkromi

fransua leblanki, kanada

hiu mileri, aSS

svetlana moSiloviC-popoviCi, iugoslavia

amini a. mturi, tanzania

adli qudsi, siria

krebulis sqema SemuSavebul iqna samuSao jgufis mier, xolo teqstis momzadeba eTxova ser bernar fildens. didi britaneTis komisiam - endriu tonbrunma da iuka iokiletom Tavisi wvlili Seitanes momzadebuli teqstis koreqtireba-Si, raTa jerovnad gaTvaliswinebuli yofiliyo komitetis yvela wevris SeniSvnebi. krebulis teqsts aseve gaecnen sxvadasxva qveynebis konservaciis eqspertebi da menejerebi, romelTa SeniSvnebic mxedvelobaSi miRebul iqna teqstis saboloo versiis SemuSavebisas, romelic momzadda iuka io-kiletosa da ser bernar fildenis mier, suzan bronsonisa da baret kenedis redaqciiT.

- �0 -

ganvlili periodis ganmavlobaSi SemuSavebul iqna mra-vali sxva saxelmZRvanelo, Sesabamisad winamdebare krebuli moazrebul unda iqnas rogorc ufro farTo konteqstis nawili.

- �� -

konteqsti

msoflio memkvidreobis konvenciis monawile im qveyne-bisaTvis, romelTac ar gaaCniaT kulturuli memkvidreobis dacvis ganviTarebuli sistema, krebulSi SemoTavazebuli modeli SesaZlebelia rTuli aRsaqmeli iyos. upirveles yovlisa, is moiTxovs maTgan uzrunvelyofil iqnas maTi kulturuli memkvidreobis dacvisa da movlis mizniT kva-lificiuri specialistebis momzadeba. amasTanave, krebulSi SemoTavazebuli sistema Cafiqrebulia rogorc zogadi Car-Co, romelic xels Seuwyobs TiToeul qveyanaSi adgilobri-vi sistemis ganviTarebas. xSirad ganviTarebad qveynebSi gaaCniaT xelosnobis mdidari tradiciebi, rac warmoadgens „cocxal kulturul memkvidreobas“ da arsebiTi mniSvne-loba eniWeba ZeglTa konservaciis kuTxiT.

ama Tu im RirsSesaniSnavi adgilis msoflio memkvidreo-bis nusxaSi SetaniT aRiarebulia misi gansakuTrebuli zo-gadsakacobrio mniSvneloba _ am siaSi xom mTeli dedamiwis sul 500-mde RirsSesaniSnavi adgilia Setanili. miuxedavad amisa, dRemde mxolod ramdenime qveyanam Seufarda admi-straciuli da qalaqmSeneblobiTi procedurebi RirsSe-saniSnavi adgilis axal, aRmatebul statuss, rasac Tan turizmis da axleburi ganviTarebis mier gamowveuli siZ-neleebic sdevs. buferuli zonebis dadgena warmoadgens saswrafo prioritets aRniSnul qmedebebs Soris.

konvenciis monawile qveynebs unda gaaCndeT dadebiTi pozicia msoflio memkvidreobis mimarT da unda misdevdnen mis principebs, rac gulisxmobs, rom yvela, visac es exeba, farTo sazogadoebis CaTvliT, unda icnobdes da misdevdes am principebs, radganac memkvidreobis gaziareba, misi mov-lisa da dacvis pasuxismgeblobis gaziarebasac niSnavs.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis mra-valferovnebis gaTvaliswinebiT, romlis diapazoni icvleba winare istoriuli moxatulobebidan romis msgavs istori-

- �� -

ul qalaqebamde, avtorebma Seqmnes saxelmZRvanelo princi-pebi, da ara konkretuli qmedebebis receptebi.

marTvis dagegmva unda koncentrirdebodes Rirebule-bebze da iyenebdes maT, rogorc gadawyvetilebis miRebis myar safuZvels.

es wigni ukve iTargmna mraval enaze. miCneulia, rom igi did daxmarebas gauwevs kulturuli memkvidreobis meneje-rebsa da personals, Tuki maT eqnebaT misi mSobliur enaze wakiTxvis saSualeba.

vis ekisreba msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi ad-gilis yoveldRiuri da yovelsaaTobrivi marTvis pasuxis-mgebloba? vin aris pasuxismgebeli, roca Zegli gadatvir-Tulia damTvaliereblebiT? mas SesaZlebelia generaluri direqtoric hyavdes, magram Tuki igi saTanadod ar gadaa-nawilebs uflebamosilebas, veravin imuSavebs efeqturad. adgilobrivi marTvis gareSe mravali problema SeiZleba wamoiWras. kulturuli memkvidreobis prevenciuli dacvi-saTvis aucilebelia specializirebuli personalis arsebo-ba, visac kargad esmis misi mniSvneloba.

mocemuli saxelmZRvanelo Seqmnilia yvela maTTvis, vinc dakavSirebulia msoflio memkvidreobis RirSesaniS-nav adgilebTan, Tumca aq moyvanili principebi Tanabrad gamosadegia sxva RirsSesaniSnavi adgilebisTvisac, rom-lebic daculia maTi kulturuli Rirebulebebis gamo. sa-xelmZRvanelos mizania RirsSesaniSnavi adgilis marTvaze pasuxismgebeli personalis daxmareba maTi muSaobis efe-qturobis amaRlebis mizniT. radganac konservacia marTvis mniSvnelovani nawilia, konservaciis qmedebebis warmmarTve-li Teoria saTanadod gacnobierebul da gamoyenebul unda iqnas marTvis mravaldisciplinaruli jgufis mier.

kulturuli memkvidreobis obieqtisaTvis msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis statusis miniWeba gulisxmobs cvlilebebs. damTvalierebelTa gazrdili rao-denoba axal saSualebebs moiTxovs da met movaWres izidavs. ramdenime dReSi mozRvavebuli maRaziebis likvidacias wle-bi sWirdeba im SemTxvevaSic ki, roca maTi arseboba sruliad arakanonieria. mTavrobam SeiZleba scados Zeglis mniSv-nelobis aRzeveba misi gadaWarbebuli restavraciis gziT.

- �� -

Zeglis landSafti da garemo SeiZleba daziandes agresiuli ganviTarebis Sedegad, rogoricaa, magaliTad, sainJinro sa-muSaoebi, mineralebis mopoveba, a.S. marTva koncentrire-buli unda iyos potenciuri saSiSroebebis Sefasebaze (risk assessment).

marTva arsebiTia da mxolod adgilobriv SeiZleba ganxorcieldes. ra Sedis RirsSesaniSnavi adgilis meneje-ris movaleobebSi? magaliTad, damTvalierebels cudi ram SeemTxva, moulodnelad Camovida skolis eqskursia, wvims da TavSesafari arsadaa _ viRacam unda moagvaros es pro-blemebi; iyo SemTxvevebi, roca uecari Stormis Sedegad, mdinaris damSrali kalapoti wamSi aivso movardnili wyliT da mTeli eqskursia waiRo. mudmivi erozia azianebs Zeglis warwerebiT Semkul iatakebs. akropolisis kldesac ki sWir-deba saTanado dacva. damTvalierebelTa mozRvaveba iwvevs gaRizianebas da SeiZleba vandalizmis mizezic ki gaxdes. mudmivad unda xdebodes nagvis gatana da dasufTaveba, bi-likebis SekeTeba, mcenareebis dacva da veluri cxovelebis saWiroebebis gaTvaliswineba. RirsSesaniSnavi adgilis mene-jerma mudmivad unda akontrolos usafrTxoeba da xanZris gaCenis saSiSroeba. marTvaze yvela am datvirTvis dakisreba uqmnis msoflios moqalaqeebs saSualebas isiamovnon saku-Tari kulturuli memkvidreobiT.

politikosebi da administratorebi upirveles yovli-sa dainteresdebian principebiT, generaluri direqtori _ strategiiT, personali ki _ RirsSesaniSnavi adgilis marT-vis praqtikuli sakiTxebiT. yvela qmedebis warmmarTveli unda iyos konservaciis Teoria. RirsSesaniSnavi adgilis me-nejers moekiTxeba rogorc yoveldRiuri problemebi, aseve xelmZRvanelebis ufro masStaburi davalebebic, romlebic akontroleben biujets da romelTa upirvelesi priorite-ti msoflio memkvidreobis Zeglis konservaciaa.

kulturuli memkvidreobiT siamovnebis miReba mis kon-servaciazea damokidebuli. winamdebare saxelmZRvanelo principebis mizania RirsSesaniSnavi adgilebis menejerebis daxmareba maTi movaleobebis SesrulebaSi, imis gacnobiere-biT, rac aniWebs Zegls mniSvnelobas da maTi dacviT sxva-dasxva safrTxisgan.

- �� -

msoflio memkvidreoba cxadyofs, rom warsuli civi-lizaciebi maT mondomebas, ostatobas, siyvarulsa da mz-runvelobas garemosaTvis garkveuli Sinaarsis miniWebas axmardnen. es Cven mudam interesiT unda gvavsebdes. warsu-lis gacnobierebiT SeiZleba amovicnoT, Tu saiT mivdivarT momavalSi.

bernar fildeni da iuka iokiletomaisi, �998

- �5 -

Tavi I

saxelmZRvanelo principebis mokle mimoxilva

1.1 miznebi da amocanebi

winamdebare saxelmZRvanelos amocanaa „msoflio kulturuli da bunebrivi memkvidreobis konvenciis“ miznebis ganxorcielebisaTvis rCevebisa da miTiTe-bebis mowodeba.

aRniSnuli saxelmZRvanelo Seicavs saWiro informacias UNESCO-s „msoflio kulturuli da bunebrivi memkvidreo-bis konvenciis“ monawile im qveynebisaTvis, romelTac ukve gaaCniaT UNESCO-s mier SemuSavebuli pirobebis, saxelmZ-Rvanelo principebisa da formebis mixedviT msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanili RirsSesaniSnavi adgilebi. marTvis sxvadasxva meTodi SesaZlebelia teqnikuri sirTu-lis nebismier dones miesadagos da aseve gamoyenebul iqnas teqnikuri kompetenciis xarisxis amaRlebisaTvis.

prioriteti unda mieniWos marTvis zogadi CarCos Camoyalibebas.

yoveli qmedeba dafuZnebul unda iqnas discipli-naTaSoris TanamSromlobaze da aseve konservaciis Teoriis meSveobiT alternatiuli qmedebebis Sefa-sebaze.

marTvis gegma unda Sedgebodes ramdenime urTierT-dakavSirebuli resurs-proeqtis gegmisagan.

- �6 -

konvenciis monawile yovelma qveyanam sasurvelia am saxel-mZRvaneloSi warmodgenili principebi danergos kultu-ruli memkvidreobis Zeglebis marTvis sirTulis xarisxis Sesabamisad, romelic am gziT SeiZleba efeqturi da qme-diTi gaxdes. am saxelmZRvaneloSi SemoTavazebul qmedeba-Ta zogadi CarCos sawyis etapze gamoyeneba uzrunvelyofs Semdgom etapebze marTvis daxvewili struqturis Seqmnas, Tuki es CaiTvleba saWirod da moipoveba saWiro profesio-nalebic.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTva unda eyrdnobodes Sesabamisi qveynis tradiciebsa da kanon-mdeblobas. qveyanam, Tavis mxriv, unda uzrunvelyos saka-nonmdeblo bazis sistematuri gadamowmeba da, saWiroebis SemTxvevaSi, misi ganaxleba.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis marTva eyrdnoba misi nominaciisas aRiarebuli mniSvnelobis deta-lur analizs. igi moicavs Semdeg qmedebebs:

• personalis mier RirsSesaniSnavi adgilis dasacavi kulturuli Rirebulebebis gacnobierebis uzrun-velyofa;

• RirsSesaniSnavi adgilis mniSvnelobidan gamomdina-re, specifikuri saxelmZRvanelo principebis Semu-Saveba;

• teritoriaze arsebuli yvela kulturuli resursis sruli inventarizacia;

• Sesabamisi kvalifikaciisa da gamocdilebis mqone profesionalebis mier regularuli inspeqtirebi-sa da oficialuri angariSebis momzadebis uzrun-velyofa;

• movlis strategiuli gegmis Sedgena, romelic mimar-Tulia resurs-proeqtebis SemuSavebisaken. resurs-proeqtebi, maTi prioritetulobis mixedviT, Car-Tulni arian wliur samoqmedo gegmaSi.

• yvela qmedebisas konservaciis eTikis, UNESCO-s saerTaSoriso rekomendaciebis, veneciis qartiisa

- �7 -

da sxva saxelmZRvanelo principebis saTanado gaTva-liswineba.

1.2 dokumentacia

ZeglTan dakavSirebuli gamoqveynebuli literatura Se-grovebul da sistematizirebul unda iqnas. amasTan, igi xelmisawvdomi unda gaxdes farTo sazogadoebisaTvis. msof-lio memkvidreobis Zeglis mniSvnelovnebis mtkicebuleba (statement of significance) unda iTvaliswinebdes aRniSnul ma-salas. Tuki es ar gakeTebula, xarvezi dauyovnebliv unda gamoswordes.

RirsSesaniSnavi adgilis marTva unda efuZnebodes Sesabami-si qveynis miwaTsargeblobis maregulirebel kanonmdeblo-bas, Tumca misi mimdebare teritoriis dasacavad, SeiZleba saWiro gaxdes damatebiTi meqanizmebis gamoyenebac. inven-tarizaciam unda moicvas yvela Senoba-nageboba, aseve, Sesa-bamis SemTxvevebSi, maTi SigTavsi da teritoriis urbanuli da bunebrivi landSafturi resursebi.

1.3 samuSao gegmebi

grZelvadiani (5-30 weli da meti), saSualo (5 welze naklebi) da yovelwliuri samuSao gegmebi warmoadgenen marTvis da-gegmvis programebisa da biujetis Sedgenis safuZvels. wliu-ri programebi SeiZleba Sedgebodes ramdenime urTierTdaka-vSirebuli sxvadasxva proeqtisagan, romlebic SesaZlebelia ganxilul da damtkicebul iqnas etapobrivad.

marTva SeiZleba organizebul iqnas sanimuSo meTodologiis mixedviT, resurs-proeqtebis meSveobiT. radganac wliuri programebis Sedgena damokidebulia rogorc biujetze, aseve personalis SesaZleblobebze, resurs-proeqtebi wi-naswar unda ganisazRvros da ganxorcieldes prioritetu-lobis mixedviT.

- �8 -

kvleviTi saqmianoba moiTxovs dagegmvas, koordinacias da marTvas calke komitetis meSveobiT. kvleviTi saqmianobis sqema danarTis saxiT unda axldes menejmentis gegmas. qala-qgegmarebiTi kvlevebi Seadgens menejmentis gegmis nawils, romelic gegmaSi integrirdeba regularuli Semowmebis safuZvelze.

konservaciis erT-erTi mizania ar gaauaresos istoriuli arealebis macxovreblebis cxovrebis standartebi. ase rom, reabilitaciis procesSi aucilebelia Sesabamisi standar-tebisa da saxelmZRvanelo principebis dacva.

1.4 prevenciuli movla

prevenciuli movlis strategia SemuSavebul unda iqnas mravaldisciplinaruli midgomis safuZvelze. maSin, roca alternatiuli praqtikuli mimarTulebebi Semowmebuli da ganxilulia, Sedgenili strategiis Sesafaseblad sasurve-lia gamoyenebul iqnas konservaciis Teoria.

movla-patronoba moicavs yvela praqtikul da teqnikur zomas, romlebic saWiroa RirsSesaniSnavi adgilis mdgoma-reobis im standartis mixedviT SesanarCuneblad, romelic uzrunvelyofs kulturuli resursebisgan siamovnebis miRe-bas maTi dazianebis gareSe. es mudmivi procesia. qmedebebis sixSire gansazRvrul unda iqnas profesionalebis wvlilsa da xelosnebis specializirebul swavlebaze dayrdnobiT. amasTan, aucilebelia mo�lis �ro�ramis mudmivi monito-ringi da specialuri winaswaruli zomebis miReba vandali-zmis, qurdobis, xanZris, wyaldidobis da miwisZvris asari-deblad.

- �9 -

1.5 personali

Sesabamisi eqspertebi SerCeul unda iqnan samoqmedo gegmis SemuSavebis da ganxorcielebis dros daxmarebis gasawevad. gegmas win unda uZRodes marTvis filosofiis Camoyalibe-ba, romelic gamoxatuli unda iyos mTeli personalisaTvis gasagebi da misaRebi terminologiiT. sakadro moTxovnebi jerovnad unda iqnas Sefasebuli, pirvelad ki unda dainiS-nos ZiriTadi Stati. sakadro uzrunvelyofa da personali detalurad ganxilulia me-7 TavSi.

1.6 RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisia

RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisiis daniSvna reko-mendirebulia.

sameurveo komisias ekisreba msoflio memkvidreobis RirsSe-saniSnavi adgilis mcvelis movaleoba. misi mTavari amocanaa RirsSesaniSnavi adgilis marTva da konservacia. sameurveo komisiis forma da struqtura SemuSavebul unda iqnas pra-qtikuli mosazrebebidan gamomdinare, xolo misi saxeli, sul erTia iqneba es saagento, komisia Tu sxva, morgebul unda iyos erovnul administraciul struqturasTan.

im SemTxvevaSi, Tuki ramdenime msgavsi tipis msoflio mem-kvidreobis RirsSesaniSnavi adgili geografiulad axlos aris ganlagebuli, isini SeiZleba erTi sameurveo komisiis zedamxedvelobis arealSi moeqces (magaliTad, qveynis ar-qeologiuri organizaciis struqturaSi). garkveulma uwye-bebma, rogoricaa, magaliTad, qalaqis sakrebulos komite-ti, aseve SesaZlebelia SeiTavsos RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisiis funqcia.

sameurveo komisiis biujetSi sasurvelia gaTvaliswinebul iqnas Tanxebi sajaro informaciis gasavrceleblad, sazo-gadoebis ukeT gaTviTcnobierebisaTvis saWiro RonisZiebe-bis gansaxorcieleblad, saskolo programebis dasanergad,

- �0 -

aseve mas-mediisa da komunikaciis sxva saSualebebis gamoye-nebiT msofliosaTvis RirsSesaniSnavi adgilis gasacnobad. saTanado yuradRebas imsaxurebs gzamkvlevebis Seqmna. sa-survelia damTvalierebelTa da sazogadoebis jerovani momsaxurebis uzrunvelyofa, Tumca, amasTan, ar unda iqnas gadaWarbebuli RirsSesaniSnavi adgilis turistuli poten-cialis maqsimaluri zRvari da dacul unda iqnas Sesabamisi usafrTxoebis zomebi.

RirsSesaniSnavi adgilis daTvarielebisaTvis safasuris dawesebis sakiTxi saTanado Seswavlas saWiroebs. Cveule-briv, sameurveo komisiis pasuxismgeblobas warmoadgens gi-debis swavleba da licenzirebac.

sameurveo komisiis saqmianoba didwilad damokidebulia ekonomikur faqtorebze. miuxedavad imisa, rom komisia ZiriTadad RirsSesaniSnavi adgilis dacvisa da kvlevisa-Tvis gamoyofil saxelmwifo grantzea damokidebuli, mas unda hqondes turizmis saSualebiT Semosavlebis mopove-bis ufleba, rac SeiZleba gamoyenebul iqnas teritoriis ganviTarebisaTvis, damTvalierebelTa momsaxurebis gau-mjobesebisaTvis da sxvadasxva gadasaxadebisaTvis. wliuri biujeti Sedgenil unda iqnas saxelmwifos mier gamoyofili finansebis farglebSi, asignebebis erTi finansuri wlidan meoreSi gadatanis uflebiT. biujetis Sedgena unda xdebo-des standartizebuli muxlebis mixedviT.

- �� -

Tavi II

konvenciis ZiriTadi politika

2.1 msoflio memkvidreobis komiteti

`msoflio kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvis konvencia~ warmoadgens erT-erTs UNESCO-s sami konvenci-idan kulturuli memkvidreobis Sesaxeb. igi miRebul iqna UNESCO-s generaluri konferenciis me-17 sesiaze parizSi 1972 wlis 16 noembers. 1997 wlis 28 oqtombris monacemebiT konvencia ratificirebul iqna 152 qveynis mier.

konvencia imarTeba msoflio memkvidreobis komitetis mier UNESCO-s samdivnos, msoflio memkvidreobis centris dax-marebiT. komitetis gadawyvetilebebi mzaddeba msoflio memkvidreobis biuros mier, romelic Sedgeba Tavmjdo-maris, vice-Tavmjdomarisa da momxseneblisgan. komiteti, romlis SemadgenlobaSi Sedian konvenciis wevri saxelmwi-foebis warmomadgenlebi, ikribeba weliwadSi erTxel.

komitetis sami ZiriTadi funqciaa:

• wevri saxelmwifoebis mier warmodgenili nomina-ciebis safuZvelze, gansakuTrebuli, zogadsakaco-brio mniSvnelobis mqone kulturuli da bunebrivi obieqtebis identificireba, romlebic dacul unda iqnen konvenciis meSveobiT, da maTi Setana msoflio memkvidreobis nusxaSi;

• gadawyvetilebis miReba msoflio memkvidreobis nusxis romelime RirsSesaniSnavi adgilis safrTxeSi myofi msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanis Ses-

- �� -

axeb (mag., saSiSroebis qveS myofi msoflio memkvi-dreobis RirsSesaniSnavi adgilebi, romlebic maTi konservaciis mizniT msxvilmasStabian qmedebebs saWiroeben; am SemTxvevaSi, Cveulebriv, saWiroa Ses-abamisi qveynis mier daxmarebis moTxovna);

• msoflio memkvidreobis fondis resursebis ga-nawilebis gzebisa da pirobebis gansazRvra wevri saxelmwifoebis dasaxmareblad maTi zogadsakaco-brio mniSvnelobis Zeglebis dacvis mizniT.

2.2 konvenciis Sesrulebis samoqmedo principebi

msoflio memkvidreobis konvenciis Sesrulebis samoqmedo principebi (SemdgomSi `samoqmedo principebi~) SemuSavda 1977 wels, ris Semdegac periodulad xdeba misi ganaxleba. igi Seiqmna msoflio memkvidreobis nusxisa da safrTxeSi myofi msoflio memkvidreobis nusxis dadgenis wesebisa da principebis, aseve msoflio memkvidreobis fondis egidiT saerTaSoriso daxmarebis gamoyofis gzebis Sesaxeb konven-ciis wevri saxelmwifoebis informirebis mizniT. konvenci-is Sesrulebis samoqmedo principebi warmoadgens samuSao instruments. saWiroebis SemTxvevaSi igi SesaZlebelia ko-reqtirebul iqnas msoflio memkvidreobis komitetis mier adgilobrivi saWiroebisa da konvenciis farglebSi gansaz-Rvruli politikis Sesabamisad.

2.3 msoflio memkvidreobisnusxisaTvis wardgena

msoflio memkvidreobis konvenciis erT-erTi ZiriTadi mizania gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone bunebrivi an kulturuli Zeglebis gamovlena msoflio memkvidreobis nusxaSi warsadgenad. nominaciisaTvis kulturuli memkvi-dreobis obieqts (obieqtebs) unda gaaCndes gansakuTrebu-li zogadsakacobrio Rirebuleba; nominaciis specialuri kriteriumebi mocemulia konvenciis Sesrulebis samoqm-

- �� -

edo principebSi, rac Seesatyviseba msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis sam kategorias:

a) calkeuli Zeglebi, SenobaTa jgufebi an RirsSesaniS-navi adgilebi

b) urbanuli Senobebis jgufebi g) kulturuli landSaftebi

msoflio memkvidreobis nusxaSi warsadgenad `a~ kategoriis RirsSesaniSnavi adgili unda akmayofilebdes Semdeg krite-riumebs:

I. unda warmoadgendes adamianis SemoqmedebiTi geniis nimuSs; an

II. unda miuTiTebdes drois garkveul monakveTSi, an msoflios romelime kulturuli arealis farglebSi, arqiteqturis, monumenturi xelovnebis, qalaqgeg-marebis an landSafturi arqiteqturis ganviTarebis sferoSi adamianur faseulobaTa mniSvnelovan urT-ierTgacvlaze; an

III. unda warmoadgendes romelime kulturuli tradi-ciis an, dResac arsebuli an gamqrali civilizaciis amsaxvel unikalur an gansakuTrebul nimuSs; an

IV. unda warmoadgendes nagebobis, arqiteqturuli ans-amblis an landSaftis RirsSesaniSnav magaliTs, ro-melic asaxavs kacobriobis istoriis mniSvnelovan etaps (etapebs); an

V. unda iyos tradiciuli sacxovrisis an miwaTmoq-medebis gamorCeuli magaliTi, romelic warmoadgens romelime kulturas (kulturebs), gansakuTrebiT ma-Sin, Tuki es kultura safrTxis winaSea Seuqcevadi cvlilebebis gavlenis gamo; an

VI. unda iyos uSualod an TvalsaCinod dakavSirebuli gansakuTrebuli zogadsakacobrio mniSvnelobis mqo-ne movlenebTan, yofiT trdiciebTan, ideebTan, rwme-nasTan, mxatvrul da literaturul nawarmoebebTan

- �� -

(msoflio memkvidreobis komitets miaCnia, rom am kriteriumma mxolod sagangebo SemTxvevaSi an sxva kulturul da bunebis kriteriumebTan Tanxvedri-sas SeiZleba ganapirobos RirsSesaniSnavi adgilis msoflio memkvidreobis nusxaSi Setana).

damatebiT, msoflio memkvidreobis nusxaSi wardgenili Rirs-SesaniSnavi adgili unda akmayofilebdes Semdeg kriteri-umebs:

I. unda akmayofilebdes Canafiqris, masalis, xelobis an garemos da - kulturuli landSaftebis SemTxvevaSi - maTi gamorCeuli maxasiaTeblebisa da komponentebis avTenturobis tests (komiteti xazgasmiT aRniSnavs, rom rekonstruqcia misaRebia mxolod im SemTxveva-Si, Tuki is ganxorcieldeba originalis sruli da detaluri dokumentaciis, da ara raimegvari varau-dis, safuZvelze).

II. unda hqondes adekvaturi samarTlebrivi an/da kon-venciuri an/da tradiciuli dacvisa da marTvis meqanizmebi, raTa uzrunvelyofil iqnas nominireb-uli obieqtis an kulturuli landSaftis konserva-cia. erovnul, regionalur da municipalur doneze damcavi kanonmdeblobis an kargad Camoyalibebuli tradiciuli dacvis an/da marTvis meqanizmebis ar-seboba arsebiTia da mkafiod unda iqnas aRniSnuli nominaciis formaSi. aseve mniSvnelovania aRniSnuli kanonebis an/da marTvis meqanizmebis efeqturi Ses-rulebis saTanado garantiebis warmodgena. garda amisa, kulturuli Zeglebis mTlianobis SenarCu-nebisaTvis, gansakuTrebiT maTTvis, romlebic Riaa damTvalierebelTa didi raodenobisaTvis, Sesabamis-ma wevrma saxelmwifom unda warmoadginos saTanado administraciuli mowyobis dadastureba, romelic uzrunvelyofs Zeglis marTvas, mis konservaciasa da sazogadoebisaTvis misawvdomobas.

- �5 -

`b~ kategoria moicavs urbanuli Senobebis jgufebs da ZiriTadad gulisxmobs istoriul qalaqebs, romlebic, Tavis mxriv, iyofa sam tipad (samoqmedo principebi, paragrafi 27):

I. qalaqebi, sadac ukve aRar arian macxovreblebi, ma-gram warmoadgenen warsulis ucvlel arqeologiur mowmobas; ZiriTadad, aseTi Zeglebi akmayofileben avTenturobis kriteriums da maTi konservaciis xarisxi SedarebiT iolad SeiZleba gakontroldes;

II. istoriuli qalaqebi, sadac jer kidev aris mo-saxleoba da romlebic, maTi maxasiaTeblebidan gamomdinare, viTardebodnen da ganagrZoben gan-viTarebas socialur-ekonomikuri da kulturuli cvlilebebis gavleniT. amgvari situacia arTulebs maTi avTenturobis Sefasebas da aseve nebismieri konservaciis politikis ganxorcielebas;

III. meoce saukunis axali qalaqebi, romlebsac para-doqsulad bevri aqvT saerTo zemoxsenebul or kategoriasTan: maSin, roca maTi sawyisi urbanuli struqtura advilad amosacnobia da maTi avTen-turoba udaoa, maTi momavali sakmaod bundovania, radganac am qalaqebis ganviTareba umetes SemTx-vevebSi kontrols ar eqvemdebareba.

samoqmedo principebi gansazRvravs istoriuli qalaqebis nominaciis Semdeg kriteriumebs (paragrafi 29):

imisaTvis, raTa isini Setanil iqnan msoflio memkvidreo-bis nusxaSi, istoriuli qalaqebis aRiareba unda moxdes maTi arqiteqturuli maxasiaTeblebis safuZvelze da ara mxolod inteleqtualuri mosazrebebiT, magaliTad, maTi, rogorc istoriuli simbolos Rirebulebis gamo an im ro-lis gamo, romelic SeiZleba hqonodaT warsulSi. msoflio memkvidreobis nusxaSi Sesatanad SenobaTa jgufebis sivr-ciTi organizacia, struqtura, masalebi, formebi da, Tuki SesaZlebelia, funqciebic arsobrivad unda asaxavdes

- �6 -

konkretul civilizacias an civilizaciebis rigs, romelT-ac ganapirobes misi nominacia.

nominirebuli istoriuli qalaqebi SeiZleba daiyos ram-denime kategoriad maTi moculobis mixedviT, dawye-buli mTeli qalaqidan (mag., romi) dasrulebuli isto-riuli qalaqis romelime mniSvnelovani arealiT (mag., Sahis moedani isfahanSi). aseve SeiZleba moxdes mxolod ramdenime mniSvnelovani Zeglis SerCeva, romlebic war-moadgenen qalaqis istoriis specifikur maxasiaTeblebs. yvela zemoT CamoTvlil SemTxvevaSi, aucilebelia inte��rirebuli mid�oma, imitom, rom, pirvel rigSi, zemoaRniS-nuli elementebi warmoadgens mTliani urbanuli konteqs-tis ganuyofel nawils, maSinac ki, roca isini sxvadasxva istoriul periods miekuTvnebian; amasTanave, aRniSnuli elementebis konservacia umeteswilad maTi socialur-eko-nomikuri da fizikuri garemos marTvazea damokidebuli. mesame `g~ kategoria, romelic 1992 wels iqna dadgenili, moicavs kulturul landSaftebs, romlebic, Tavis mxriv, iyofa sam ZiriTad kategoriad (samoqmedo principebi, para-grafi 39):

I. adamianis mier konkretuli Canafiqris Tanaxmad wi-naswarganzraxulad Seqmnili landSafti (mag. baRi, parki);

II. organulad ganviTarebuli, Tavdapirveli social-uri, ekonomikuri, administraciuli da/an religi-uri wyobis Sedegad warmoqmnili landSafti (reli-qturi an ganamarxebuli landSaftebi, ganviTareba-di landSaftebi);

III. asociaciuri kulturuli landSaftebi, romlebic Zeglad miCneulia religiuri, mxatvruli an kul-turuli asociaciebis an bunebrivi elementebis wyalobiT.

- �7 -

istoriuli qalaqebis SemTxevevaSi avTenturobis testi ganxilul unda iqnas istoriul SenobebTan mimarTebaSi, kulturuli landSaftebis SemTxvevaSi ki gasaTvaliswine-belia maTi gamorCeuli maxasiaTeblebi da komponentebi.

winamdebare teqstSi termini RirsSesaniSnavi adgili (site) gamoyenebul iqneba zemoaRniSnuli definiciiT gaTval-iswinebuli yvela kategoriis aRsaniSnavad.

zog SemTxvevaSi bunebrivi da kulturuli resursebi Ta-naarsebobs. orive SemTxvevaSi resurs-proeqtebis meSveobiT marTvis meTodologia sakmaod msgavsia. bunebis Zeglebis msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanis kriteriumebi gansazRvrulia samoqmedo principebis `d~ seqciaSi (para-grafi 43-45).

2.4 globaluri strategia

msoflio memkvidreobis komitetis iniciativiT 1990 wels safuZveli Caeyara proeqts _ �lobaluri k�le�a, rac miznad isaxavda msoflio kulturuli memkvidreobis erTiani CarCos damkvidrebas, romelic, Tavis mxriv, nimuSad gamodgeboda momavali nominaciebisaTvis. 1994 wels proeqts ewoda �lo�baluri strate�ia, romelic moazrebul iqna, rogorc kon-ceptualuri CarCo msoflio memkvidreobis nusxis warmomad-genlobiTobisa da sandoobis uzrunvelsayofad. strategia iTvaliswinebs regionaluri da Tematuri Sexvedrebis mowyo-bas, rogoricaa, magaliTad, Sexvedra gamorCeuli zogadsaka-cobrio Rirebulebis mqone kulturuli landSaftebis Ses-axeb, Sexvedrebi avTenturobis sakiTxebis Sesaxeb. es proeqti xorcieldeba wevri saxelmwifoebis kompetentur warmomad-genlebTan, ICCROM-Tan da ICOMOS-Tan TanamSromlobiT.

- �8 -

2.5 dacvisa da konservaciis amocanebi

msoflio memkvidreobis konvencia SeiZleba ganxilul iq-nas saerTaSoriso TanamSromlobis zogad konteqstSi, UNESCO-s sxva konvenciebisa da rekomendaciebis gaTval-iswinebiT, rogoricaa, mag. `rekomenda�ia kulturuli da bunebri�i memk�idreobis ero�nul done�e da��is �esa�eb~ (1972) da `rekomenda�ia istoriuli arealebis da��isa da maTi Tanamedro�e rolis �esa�eb~ (1976). msoflio memkvi-dreobis dacva-konservaciis miznebis gaTvaliswinebiT, specialuri miTiTebebi moyvanilia konvenciis II nawilSi (muxli 4-7), romelic exeba `kulturuli da bunebrivi mem-kvidreobis dacvas erovnul da saerTaSoriso doneze~. am naSromSi dasaxuli marTvis ZiriTadi principebisaTvis gansakuTrebiT yuradsaRebia dacvis RonisZiebaTa qvemoT moyvanili principebi (muxli 5).

imisaTvis, raTa uzrunvelyofil iqnas efeqturi, aqtiuri da qmediTi zomebi mis teritoriaze arsebuli kulturu-li da bunebrivi memkvidreobis dacvis, konservaciisa da prezentaciisaTvis, konvenciis wevri yoveli qveyana Se-Zlebisdagvarad da TavisTvis Sesaferisi formiT uzrunve-lyofs Semdeg RonisZiebebs:

• SeimuSavebs da amtkicebs ZiriTad politikas, rom-lis mizania kulturuli da bunebrivi memkvidreobi-saTvis sazogadoebis cxovrebaSi saTanado funqciis miniWeba da memkvidreobis dacvis integracia kom-pleqsuri dagegmvis programebSi;

• qmnis mis teritoriaze (sadac aseTi samsaxurebi ar arsebobs) kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvis, konservaciisa da prezentaciis erT an met samsaxurs, romelic aRWurvilia saTanado person-aliT da saSualebebiT misi funqciebis Sesasrule-blad;

• awarmoebs samecniero da teqnikur kvleva-Ziebas da SeimuSavebs samoqmedo meTodebs, raTa saxelmwifos SeeZlos win aRudges safrTxes, romelic emuqreba

- �9 -

kulturul da bunebriv memkvidreobas;• iRebs Sesabamis samarTlebriv, samecniero, teqnikur,

administraciul da finansur zomebs memkvidreobis identifikaciis, dacvis, konservaciis, prezentaciisa da reabilitaciisTvis; da

• xels uwyobs kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvisa da konservaciis erovnuli da regionaluri saswavlo centrebis dafuZnebasa da ganviTarebas, mxars uWers am dargSi samecniero gamokvlevebs.

im momentidan, roca RirsSesaniSnavi adgili oficialurad Caricxulia msoflio memkvidreobis nusxaSi, aucilebel pi-robas warmoadgens im maxasiaTeblebisa da Rirebulebebis mudmivi dacva da SenarCuneba, romlebmac ganapirobes misi sayovelTao mniSvnelovaneba da romlebic mas gamorCeul nimuSad aqcevs. kerZod, RirsSesaniSnavi adgilis msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanis momentidan miuRebelia nebi-smieri qmedeba, romelic gamoiwvevs misi avTenturobis an sxva Rirebulebebis Semcirebas. amitom, oficialuri Se-fasebis dokumenti, romelsac emyareba RirsSesaniSnavi adg-ilis msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanis gadawyvetile-ba, Zalze mniSvnelovania. man unda warmoaCinos RirsSesaniS-navi adgilis is Rirebulebebi, romlebic mis mniSvnelobas gansazRvravs, Tan imgvarad, rom es gasagebi iyos nebismieri dainteresebuli pirisaTvis

2.6 safrTxeSi myofi msoflio memkvidreobis nusxa

im SemTxvevaSi, roca msoflio memkvidreobis RirsSesaniSna-vi adgili adamianis mier gamowveuli an bunebrivi (arsebuli an mosalodneli) safrTxis winaSea, igi SeiZleba Setanil iq-nas (wevri saxelmwifos moTxovnis Tanaxmad) safrT�e�i myo�fi msoflio memk�idreobis nus�a�i, rac miznad isaxavs wevri saxelmwifos saerTaSoriso daxmarebas aRniSnuli safrTxis Tavidan asacileblad (samoqmedo principebi III-a, paragrafi 76-89).

- �0 -

amgvari saSiSroeba SeiZleba warmoiSvas ara marto gare faq-torebis arasasurveli zegavleniT Zeglis garemoze, aramed misi Seusabamo gamoyenebiT da/an mkurnalobiT.

2.7 msoflio memkvidreobis nusxidan amoricxva

samoqmedo principebis Tanaxmad (nawili I-e, paragrafi 46-56), RirsSesaniSnavi adgili SeiZleba amoricxul iqnas msoflio memkvidreobis nusxidan Semdeg SemTxvevebSi:

• roca RirsSesaniSnavi adgili degradirebulia imgvarad, rom dakarguli aqvs ZiriTadi maxasiaTe-blebi, romelTac ganapirobes misi msoflio memkvi-dreobis nusxaSi Setana;

• Tuki RirsSesaniSnavi adgili imyofeboda adamia-nis qmedebebiT gamowveuli safrTxis winaSe misi msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanis momentisaT-vis da dadgenil vadebSi wevri saxelmwifos mier ar iqna miRebuli nominaciis dokumentiT gansazRvruli zomebi aRniSnuli safrTxis Tavidan asacileblad.

2.8 emblema

msoflio memkvidreobis nusxaSi Sesatanad wardgenili RirsSesaniSnavi adgilebisTvis dasaSvebia gamoyenebul iq-nas msoflio memk�idreobis emblema da warwera. emblema, romelic Seqmnilia miSel olifis mier, ̀ simbolurad asaxavs kulturuli da bunebrivi memkvidreobis urTierTdamokide-bulebas: centraluri kvadrati warmoadgens adamianis mier Seqmnil formas, xolo wre ganasaxierebs bunebas. es ori mWidrodaa dakavSirebuli erTmaneTTan. emblema mrgvalia, rogorc dedamiwa, magram amavdroulad warmoadgens dacvis simbolos~ (samoqmedo principebi, nawili VII-a, paragrafi 122-125).

- �� -

Tavi III

sakonservacio Sefaseba

3.1 mokle mimoxilva

kulturuli memkvidreobis Tanamedrove cneba dakavSirebu-lia mTel ganaSenianebul garemosTan da aRqmul unda iqnas msoflio ekologiuri problemebis WrilSi; am konteqstSi msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebi gamoirCe-vian maTi zogadsakacobrio RirebulebebiT. konservaciis politika unda eyrdnobodes kritikuli Sefasebis process, romelic iwyeba kulturuli obieqtis SeswavliT, dokumen-tirebiT, misi damaxasiaTebeli kulturuli Tvisebebisa da masTan dakavSirebuli Rirebulebebis gansazRvriT.

aRniSnuli Rirebulebebi or jgufad iyofa: kulturuli Rirebulebebi da Tanamedrove ekonomikuri Rirebulebebi.

kulturuli memkvidreobis konservacia kulturuli prob-lemaa. restavracia ar aris mza recepti, aramed damokideb-ulia memkvidreobis Rirebulebebis swor gagebaze. msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis mkurnalobasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebi uciloblad unda eyrd-nobodes awonil-dawonil Sefasebas konvenciis amocanebis, rogorc prioritetis, saTanado gaTvaliswinebiT. konser-vaciis politika moicavs sxvadasxva masStabisa da intensi-vobis Carevebs, romlebic ganpirobebulia Zeglis fizikuri mdgomareobiT, dazianebis tipebiTa da mkurnalobis mosa-lodneli SedegiT. yoveli calkeuli SemTxveva ganxilul unda iqnas individualurad, sxvadasxva arsebuli faqtoris,

- �� -

Carevis saboloo miznisa da konservaciisa da restavraciis principebis gaTvaliswinebiT. umetes SemTxvevebSi, minimal-uri efeqturi Careva gamodga saukeTeso politika.

3.2 ra aris dRes kulturuli memkvidreoba?

kulturuli memkvidreobis Tanamedrove cneba aris Taname-drove sazogadoebis, misi Rirebulebebisa da moTxovnebis ganviTarebis Sedegi. warsulSi ZiriTadi yuradReba mimar-Tuli iyo xelovnebis calkeuli nimuSebisa da umniSvne-lovanesi Zeglebisaken.

msoflio omebis mier gamowveulma masobrivma ngrevebma da 1950-iani wlebis Semdgomma swrafma industriulma ganviTa-rebam ganapiroba adamianebis mier maT sacxovrebel da sa-muSao garemosTan mWidro urTierTkavSiris gacnobiereba. is warmoadgens adamianebis kulturuli meobis safuZvels, cxovrebis dabalansebuli xarisxis erTgvar mentalur da sulier aTvlis wertils.

dRes kulturuli memkvidreoba aRiqmeba misi ufar-Toesi gagebiT da moicavs nebismier niSans, romelic asaxavs adamianis qmedebebsa da miRwevebs kacobrio-bis arsebobis ganmavlobaSi.

industriuli revoluciis Semdeg, sul ufro naklebad es-modaT Tu ramdenad urTierTdamokidebulia adamiani da buneba. miuxedavad imisa, rom bunebrivi resursebi winain-dustriul xanaSic gamoiyeneboda _ zogjer udieradac _ adamianebi da ganaSenianebuli garemo dRevandelze metad iyvnen bunebaze damokidebuli. paralelurad, axali pro-blemebi warmoiqmna msoflios mraval qveyanaSi mosaxleo-bis mkveTri zrdisa da urbanizaciis msoflio tendenciebis gamo. droTa ganmavlobaSi, ara-ganaxlebadi (navTobi, mine-ralebi) Tu nawilobriv ganaxlebadi (wyali, haeri, tyeebi) bunebrivi resursebis daufiqrebeli moxmareba saerTaSori-so SeSfoTebis sagani Seiqmna.

- �� -

vinaidan kulturuli memkvidreoba msoflios erT-erTi umniSvnelovanesi ara-ganaxlebadi resursia, amitomac gansakuTrebuli Zalisxmevaa saWiro adami-anebis moTxovnilebebsa da memkvidreobis dacvis in-teresebs Soris wonasworobis aRsadgenad.

kulturuli memkvidreoba sxvadasxva viTarebaSi arsebuli sxvadasxva tipis obieqtebisagan Sedgeba; amasTan, igi moi-cavs ara mxolod calkeul mniSvnelovan Zeglebs, istori-ul arealebsa da baR-parkebs, aramed adamianis mier Seqmnil garemos, rogorc erT mTlians. kulturuli memkvidreobis resursebi, maTi konteqstidan gamomdinare, SeiZleba asoci-rebul iqnen sxvadasxva RirebulebebTan, romlebic, Tavis mxriv, ganapirobeben sxvadasxva SemTxvevaSi maTi mkurnalo-bis specifikas.

obieqtis, misi Rirebulebebisa da misi mkurnalo-bis gansazRvrasTan dakavSirebuli cnebebi mkafiod unda iqnan ganmartebulni, raTa Tavidan acilebul iqnas Sinaarsis mcdari gageba

kulturuli memkvidreobis daxasiaTebis, masTan dakavSi-rebuli Rirebulebebis gansazRvrisa da Sesabamisi damcavi politikis SemuSavebis sakiTxi ganxilulia UNESCO-s mier Seqmnil mraval saerTaSoriso dokumentSi, kerZod, mTel rig rekomendaciebsa da konvenciebSi.

rekomendaciebi warmoadgenen erTgvar saxelmZRvanelos memkvidreobis calkeuli saxeobebis mixedviT, rogoricaa arqeologiuri Zeglebi, istoriuli arealebi da Senobebi. konvenciebi ki, rogoricaa, magaliTad, msoflio memkvidreo-bis konvencia, wevri saxelmwifoebis mier ratificirebulia, rogorc samarTlebrivi instrumentebi.

zemoaRniSnuli saerTaSoriso dokumentebidan yvelaze mniSvnelovania Ze�lebisa da Rirs�esani�na�i ad�ilebis kon�ser�a�iisa da resta�ra�iis saerTa�oriso �artia, romelic

- �� -

cnobilia, rogorc „�ene�iis �artia“. veneciis qartia miRe-bul iqna 1964 wels veneciaSi gamarTul arqiteqtorebisa da istoriuli Zeglebis specialistebis meore saerTaSo-riso kongresze (Zeglebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis saerTaSoriso sabWom (ICOMOS), romelic daarsda 1965 wels, veneciis qartia mis fuZemdebel sawesdebo dokumen-tad aRiara).

Semdgomi wlebis ganmavlobaSi aRniSnuli dokumenti gaxda msoflios sxvadasxva qveynis konservaciis politikis sa-fuZveli.

3.2.1 ra �ansa�R�ra�s msoflio kulturul memk�idreobas?

kulturuli da bunebrivi memkvidreobis mimarT arsebu-li safrTxeebis gacnobierebam da msoflio memkvidreobis erToblivi dacvis saerTaSoriso survilma gamoiwvia 1972 wels UNESCO-s generaluri konferenciis mier msoflio kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvis konvenciis miReba.

konvenciis mizania im Zeglebisa da RirsSesaniSnavi adgile-bis dacva, romlebsac „gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebuleba“ aqvs (samoqmedo principebi, I-C). msoflio memkvidreobis nusxa, romelic dafuZnebul iqna aRniSnuli konvenciiT, moicavs sxvadasxva wevr saxelmwifoebSi arse-bul saerTaSoriso mniSvnelobis mqone Zeglebs, romlebic saerTaSoriso doneze aRiarebasa da dacvas imsaxurebs. es samagaliTo Zeglebi erTad msoflio memkvidreobis udides mravalferovnebas warmogvidgenen da, Sesabamisad, gaaCniaT mniSvnelovani saganmanaTleblo Sinaarsi.

konvenciis mixedviT, kulturuli memkvidreoba moicavs calkeul Zeglebs, SenobaTa jgufebsa da RirSesaniSnav ad-gilebs:

- �5 -

• Ze�lebi: arqiteqturis, monumenturi qandakebisa da mxatvrobis nimuSebi, arqeologiuri nagebobebi da elementebi, epigrafikuli nimuSebi, kldeSi nakveTi sacxovreblebi, romelTac istoriis, xelovnebis an mecnierebis TvalsazrisiT gaaCniaT gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebuleba.

• �enobaTa j�ufebi: calkeuli an urTierTdakavSire-buli Senobebis jgufebi, romlebsac maTi arqite-qturis, maTi homogenurobis an landSaftTan ur-TierTmimarTebis gamo, gaaCniaT gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebuleba istoriis, xelovnebis an mecnierebis TvalsazrisiT.

• Rirs�esani�na�i ad�ilebi (sites): adamianis mier, an adamianisa da bunebis mier erToblivad Seqmnili nimuSebi, maT Soris arqeologiuri arealebi, rom-lebsac istoriis, esTeturi, eTnologiuri an anTro-pologiuri TvalsazrisiT gaaCniaT gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebuleba.

RirsSesaniSnavi adgilis msoflio memkvidreobis nusxaSi wardgenisaTvis ZiriTadi moTxovna mdgomareobs swored misi gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebulebis dada-sturebaSi. aRniSnuli cneba detaluradaa ganxiluli kon-venciis Sesrulebis samoqmedo principebSi.

3.3 ra warmoadgens Zeglis an RirsSesaniSnaviadgilis dacvis ZiriTad sagans?

warsulSi restavraciis Teoria xSirad upiratesobas ani-Webda mkurnalobis ama Tu im konkretul meTods, magram dRes kulturuli memkvidreobis konservaciisa da misi Ri-rebulebis cxadyofis (mise-en-valeur) ubralod receptebis seriebad ganxilva aRar SeiZleba. TviT kulturuli memkvi-dreobis cnebac gacilebiT farToa. Sesabamisad, dacvisa da konservaciis midgoma mniSvnelovnad icvleba TiToeuli Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis konteqstisa da misi Tan-

- �6 -

mxlebi Rirebulebebis mixedviT. miuxedavad amisa, yovel calkeul SemTxvevaSi kulturuli memkvidreobis identi-fikaciasa da dacvas safuZvlad udevs swori konservaciis ZiriTadi principebi.

3.3.1 kritikuli �efasebis �ro�esi

upirveles yovlisa, konservacias da restavracias safuZv-lad unda daedos memkvidreobis resursis da misi gare-mosTan kavSiris Taviseburebis mkafio gansazRvra. amgvari gansazRvra aris nawili kritikuli Sefasebis procesisa, romelic mimarTulia memkvidreobis, rogorc Tanamedrove sazogadoebis ganuyofeli nawilis aRqmis kultivirebisken, memkvidreobis resursis Rirebulebebis Sefasebis CarCos Seqmnis, marTvis amocanebis gansazRvris da prezentaciisa da popularizaciis strategiis SemuSavebis gziT. aRniSnu-li procesi iyofa oTx etapad:

• k�le�a: obieqtisa da misi istoriulad Camoyalibe-buli garemos meToduri Semowmeba, kvleva da doku-mentacia;

• �ansa�R�ra: obieqtisa da misi garemos raobis kriti-kul-istoriuli gansazRvra da misi mniSvnelovanebis Sefaseba;

• anali�i: obieqtis nivTieri Sedgenilobisa da masTan dakavSirebuli konstruqciuli sistemis mecnieruli analizi da diagnostika misi Semdgomi konservaciis mizniT;

• strate�ia: grZelvadiani da moklevadiani progr-amebis SemuSaveba konservaciisTvisa da cvlilebebis marTvisaTvis, regularuli inspeqciis, mudmivi mov-lisa da garemos kontrolis CaTvliT.

- �7 -

3.3.2 memk�idreobis obie�tTan daka��irebuli Rirebulebebi

Rirebuleba ganisazRvreba, rogorc sazogadoebis mier sa-gnisaTvis garkveuli fardobiTi xarisxis mikuTvneba. kul-turuli memkvidreobis SemTxvevaSi, gansakuTrebuli mniSvn-eloba eniWeba obieqtis kulturul mniSvnelovnebas, Tumca, amavdroulad, verc ekonomikur aspeqtebs ugulebelvyofT. rigi Rirebulebebi ukavSirdeba Zeglis specifikur maxasi-aTeblebs, rogoricaa mxatvruli gadawyveta, masala da xe-loba, sxva Rirebulebebi ki SeiZleba ukavSirdebodes mis adgilmdebareobas da obieqtis garemosTan urTierTobis Taviseburebas. istoriuli obieqtis, rogorc warsulis war-monaqmnis mdgomareoba uaresdeba funqciuri datvirTvis, bunebrivi pirobebis zegavlenis da aseve, xSir SemTxvevaSi, nairgvari gadakeTebis gamo, romelic misi istoriuli xa-siaTisa da nivTieri substanciis nawili xdeba. am nivTier substanciaSi misi aRmSeneblebis esTetikuri da mxatvruli Sexedulebebi, istoriuli mtkicebulebebi da maTTan daka-vSirebul warsuli da amJamindeli kulturuli Rirebule-bebia dafluli.

konservaciis mizania obieqtis Rirebulebebisa da maxasiaTeblebis, misi nivTieri substanciis dacva da misi mTlianobis SenarCuneba momavali Taobebi-saTvis.

3.3.3 memk�idreobis obie�tis �ansa�R�ra

memkvidreobis obieqti _ istoriuli Zegli, romelic amav-droulad xelovnebis qmnilebas warmoadgens, ganurCevlad imisa, istoriuli nagebobaa, baRi, ansambli Tu RirsSesan-iSnavi adgili, romelic SemoqmedebiTi procesis Sede-gia _ SeiZleba gansazRvrul iqnas specifikuri cnebebiT. aseTi qmnileba, ZiriTadad, moiazreba, rogorc m�at�ruli mTlianoba, romlis nawilebsac warmoadgenen misi calkeu-li elementebi. mTliani, romelic SemoqmedebiTi proce-

- �8 -

sis Sedegia, potenciuri erTianobaa, romelTan mimarTeba-Sic xdeba yoveli calkeuli nawilis aRwera da gansazRvra (xelovnebis nawarmoebi ar unda iqnas aRqmuli, rogorc ubralod `nawilTa Sejameba~). kvlevisa da kritikul-isto-riuli Sefasebis erT-erTi mizania memkvidreobis obieqtis mTlianobis xarisxis gansazRvra.

istoriuli areali, ganurCevlad imisa, dasaxlebaa Tu kul-turuli landSafti, romelic TandaTanobiTi ganviTarebis Sedegia, SeiZleba gansazRvrul iqnas misi istoriuli simrTe�lis �aris�is (historical integrity) saSualebiT. simrTele (integ-rity) zogadad aRniSnavs obieqtis an arealis dasrulebul saxes da karg fizikur mdgomareobas. `istoriuli simrTele~ ki aRniSnavs memkvidreobis obieqtis amJamindel formas, rogorc droTa ganmavlobaSi ganviTarebisa da gardaqmnis Sedegs. istoriuli simrTelis xarisxis gansazRvra aseve Sei-Zleba gamoyenebul iqnas arqeologiuri arealebis identi-fikaciisas. memkvidreobis obieqtis sakuTari Tvisebebi gan-isazRvreba misi mxatvruli gadawyvetiT, masaliT, xelobiT, garemoTi da garemosTan damokidebulebiT.

droTa ganmavlobaSi Zeglis Tavdapirveli saxe SesaZlebe-lia nawilobriv daziandes, ganzrax Secvlil an dangreul iqnes, ris Sedegadac mcirdeba an sruliad ikargeba misi mTlianoba. meore mxriv, obieqti, istoriuli ganviTarebis romeliRac etapze SesaZlebelia gaxdes sxva romelime mTe-lis nawili, ris kvaladac igi axali potenciuri mTliano-bis nawilad gardaisaxeba. msgavsi cvlilebebi misi istori-uli stratigrafiis nawilia. amitom, istoriuli obieqtis mkurnaloba swored am axal mTlianobas unda iTvaliswineb-des da mis farglebSi unda ganxorcieldes.

istoriuli arealebi da maTi Semogareni gansakuTrebiT frTxil Seswavlas moiTxovs, radganac calkeuli istori-uli Zeglebi da Senobebi memkvidreobis ufro farTo ans-amblis nawilebia. UNESCO-s rekomendaciaSi istoriuli arealebis dacvisa da maTi Tanamedrove rolis Sesaxeb (nai-robi, 1976 w.), gatarebulia Semdegi principebi:

- �9 -

`yoveli istoriuli areali da misi Semogareni aRqmul unda iqnes ganuyoflad, rogorc ganuwvalebeli mTlianoba, romlis Sewonileba da specifikuri buneba damokidebulia misi Semadgeneli nawilebis Serwymaze da romelic adamia-nis qmedebebs, Senoba-nagebobebs, sivrciT organizaciasa da garemosac moicavs. yoveli, Tundac mokrZalebuli, magram Rirebuli elementi, adamianis qmedebebis CaTvliT, mniS-vnelovania mTlianTan kavSirSi, rac dauSvebelia uyur-adRebod davtovoT.~

amgvarad, istoriuli arealebis mTlianoba ar unda iqnes ganxiluli mxolod arqiteqturul struqturasTan kavSir-Si. mxedvelobaSi miRebul unda iqnes adamianuri faseulo-bebic, romlebic dakavSirebulia istoriuli arealis so-cialur da ekonomikur konteqstTan.

gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsia istoriuli parkebisa da landSaftebis sakiTxi. istoriis manZilze, mraval qveyana-Si, baRebis dagegmareba arqiteqturasTan mWidro kavSirSi ganixileboda (mag. CineTi, inglisi, safrangeTi, indoeTi, irani, italia da iaponia). mniSvnelovania, rom RirsSesan-iSnavi adgilis gansazRvrisas yuradReba am niSnebsac mi-eqces, rac jerovan arqeologiur Seswavlas da landSaftu-ri gegmarebis principebisa da istoriis codnas moiTxovs, raTa baRebisa da parkebis reabilitaciisas ar daikargos maTi mniSvnelovani da xSirad saTuTi maxasiaTeblebi. bolo wlebis ganmavlobaSi, saerTaSoriso masStabiT didi yur-adReba eTmoba istoriuli baR-parkebis dacvisa da dokumen-taciis sakiTxs. Seqmnilia Sesabamisi saxelmZRvanelo prin-cipebi maTi movla-patronobis, konservaciisa da restavra-ciisaTvis. metadre 1980 wlis Semdeg, ganaSenianebuli da bunebrivi garemos urTierTdamokidebulebis da kavSiris mniSvnelobis aRiarebis zrdis kvalobaze, didi mniSvnelo-ba SeiZina kulturuli landSaftebis dacvis sakiTxma. es sakiTxi aqtualuria rogorc industriulad ganviTarebul, aseve swrafi ganviTarebis pirobebSi myofi arealebisaT-vis (sadac Tanamedrove ganviTareba xSirad ugulebelyofs arsebul ekologiur an tradiciul kulturul konteqsts

- �0 -

da arsebuli obieqtebis SenarCunebis saWiroebas). amJamad mimdinareobs msoflio memkvidreobis nusxaSi kulturuli landSaftebis Seyvanis ganmsazRvreli kriteriumebis Ses-wavla, magram miuxedavad imisa, amoqmeddeba isini, Tu ara, uaRresad saWiroa ara marto konkretul Zeglebsa da ansam-blebze zrunva, aramed saTanado da�e�m�is instrumentebis �emu�a�eba maTi farTo konte�stis �an�iTarebis kontrolis da dabalansebisaT�is.

3.3.4 istoriuli drois �a�i

memkvidreobis obieqtis (xelovnebis qmnilebis, istoriuli Senoba-nagebobisa Tu istoriuli qalaqis) drosa da isto-riasTan mimarTeba SeiZleba sam fazad davyoT:

• I faza, romelic obieqtis SeqmniT sruldeba;

• II faza, romelic grZeldeba Seqmnis fazis dasasru-lidan dRemde;

• III faza, romelic moicavs Zeglis amJamad, Tanamedro-ve cnobierebis mier aRqmas;

aRniSnuli fazebis erTianoba qmnis obieqtis istoriuli drois xazs, romelic Seuqcevadia. igi aris TiTeuli im fazis konkretuli kulturuli, socialuri, ekonomikuri da politikuri viTarebis nayofi, romelTac memkvidreo-bis obieqtis Seqmnasa da saxecvlaSi udevT wvlili. konkre-tul istoriul fazebTan „mibma“ warmoadgens istoriuli obieqtis Sefasebis umTavres amosaval wertils. avstrie-li istorikosisa da konservaciis eqspertis - alois rig-lis mier 1903 wels SemuSavebuli Kunstwollen-is koncefciis mixedviT konkretul periodSi Seqmnili obieqti asaxavs am periodis mimdinareobebs da, amavdroulad, wvlili Seaqvs maT CamoyalibebaSi. safuZvliani rekonstruqciis SemTx-vevaSi memkvidreobis obieqti swored dRevandelobis qmni-leba gaxdeba.

- �� -

radganac yoveli Zegli unikaluria istoriul drosTan mis mimarTebaSi, igi warmoadgens ara-ganaxlebad resurss.

3.3.5 ra aris a�Tenturoba

avTenturoba memkvidreobis obieqtis Sefasebis gadamwyve-ti komponentia. zogadad, avTenturad miiCneva is obieqti, romelic materialurad SemorCenilia igive, rac odesRac Seqmnes, rasac drom xani SesZina da ieric ucvala. Tu isto-riul Zegls an RirSesaniSnav areals xelovnebis nawarmoe-bad miviCnevT, avTenturoba SeiZleba gagebul iqnas Semo-qmedebiT procesTan kavSirSi, romelmac is raRac dros warmoSva da romelic amasTan, istoriul droSi misi ar-sebobis zemoqmedebasac moicavs. amasTan avTenturoba ar unda gaigivdes identurobasTan. Tanamedrove rekonstruq-cia, miuxedavad imis, rom garegnulad istoriuli formis identuria, ver iqneba avTenturi. naras avTenturobis do-kumentis (nara,1994w.) mixedviT, didi mniSvneloba eniWeba avTenturobis Sefasebisas gamoyenebuli informaciis san-doobasa da utyuarobas. dokumentSi aseve aRniSnulia, rom kulturebisa da memkvidreobis mravalferovneba warmoad-gens kacobriobis sulieri da inteleqtualuri simdidris Seucvlel wyaros.

avTenturoba gamomdinareobs obieqtis definiciidan, Ses-abamisad, Zeglis istoriuli mniSvnelovnebis konteqstidan gamomdinare, igi SeiZleba sxvadasxvanairad iqnas gagebuli:

kulturuli memkvidreobis obieqtis avTen-turoba, zogadad, unda asaxavdes misi Seqmnis mniSvnelovan fazebs da gamoyenebebs misi isto-riuli drois xazis sxvadasxva fazaSi.

kulturuli memkvidreobis obieqtis avTenturoba SeiZleba dairRves misi istoriuli stratigrafiis ganadgurebiT, Tavdapirveli elementebis axliT SecvliT (miT ufro, Tu

- �� -

es varaudiT keTdeba) da axali elementebis damatebiT. mem-kvidreobis obieqti, romelmac gaiara avTenturobis testi, inarCunebs mis simrTeles, rogoric Tavdapirvelad Seiqmna an Camoyalibda misi arsebobis manZilze. vinaidan avTen-turobis xarisxis gansazRvrisas memkvidreobis obieqtis sx-vadasxva aspeqtia gasaTvaliswinebeli, mniSvnelovania Cveni daskvna mravlismomcveli iyos - e.i. erTi romelime aspeqti araa sakmarisi. konvenciis Sesrulebis samoqmedo princi-pebis mixedviT avTenturobis oTxi aspeqti arsebobs:

• Canafiqris avTenturoba

• masalis avTenturoba

• xelobis avTenturoba

• garemos avTenturoba

msoflio memkvidreobis nusxaSi warsadgenad obieqti avTen-turobis am oTxi kriteriumis mixedviT SeubRalavi unda iyos. magaliTad, Tuki obieqti ganadgurda, misi asli ze-moaRniSnuli kriteriumebis Seusabamo iqneba, vinaidan dak-arguli iqneba masalis avTenturoba. masalis avTenturoba upirvelesi kriteriumia, romelic danarCen kriteriumebT-an erTad gansazRvravs Zeglis avTenturobis xarisxs.

meore mxriv, obieqtTa umravlesoba saxecvlilia bunebrivi faqtorebisa Tu adamianis mier gamoyenebis zemoqmedebiT. aseTi cvlilebebi warmoadgens Zeglis istoriuli strati-grafiis ganuyofel nawils.

amasTanave, saswrafo ganxilvas moiTxovs socio-kulturu-li konteqstis avTenturobis koncefcia.

- �� -

3.4 ra Rirebulebebi gansazRvraven mkurnalobis saxes?

kulturuli memkvidreobis obieqtTan mravali Rirebuleba SeiZleba iqnas asocirebuli. maTgan mniSvnelovnad miCneul-ni SesaZlebelia obieqtis dacvisa da konservaciis dasab-uTebad gamodges. amgvari Rirebulebebi mravalgvaria _ is-toriulidan vidre komerciulamde, Tanac erT obieqts Sei-Zleba urTierTsawinaaRmdego Rirebulebebic axldes, rac gansakuTrebiT arTulebs marTvisas gadawyvetilebis miRe-bas; RirebulebiTi Sexedulebebi aseve SeiZleba Seicvalos droTa ganmavlobaSi.

msoflio memkvidreobis RirSesaniSnav adgilebTan mimarTe-baSi, mxedvelobaSi miRebul unda iqnas rogorc kulturuli, aseve Tanamedrove socialur-ekonomikuri Rirebulebebi.

am Rirebulebebis arseboba an ararseboba ganapirobebs is-toriuli obieqtis dacvasa da konservacias, an piriqiT _ mis ugulebelyofas da ngrevas. magaliTad, nacionalis-turi an politikuri Rirebulebebi xSirad ganapirobeben obieqtis dacvas da restavracias, Tumca, imave Rirebule-bebma SeiZleba im obieqtis ganadgureba gamoiwvios, ro-melic ar pasuxobs gabatonebul politikur warmodgenas mniSvnelovnebis Sesaxeb.

3.4.1 kulturuli Rirebulebebi

memkvidreobis obieqtTan asocirebuli kulturuli Rireb-ulebebi da maTi mimarTeba dRevandel damTvaliereblebTan uciloblad subieqturia, radganac isini dRevandelobis amsaxvel interpretaciebzea damokidebuli. es Sefasebebi gansazRvravs sazogadoebis interesis dones obieqtisa da misi garemos mimarT, misi ganuyofeli kulturuli maxa-siaTeblebis interpretacias da mkurnalobis gzebis Se-muSavebas. msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis gansakuTrebuli zogadsakacobrio mniSvnelobis da, aqedan

- �� -

gamomdinare, mkurnalobis gansazRvrac aseve eyrdnoba ze-moaRniSnul Sefasebas misi arqeologiuri potencialisa da istoriuli substanciis saTanado gaTvaliswinebiT.

qvemoT mocemuli dajgufebis mizania Rirebulebis sxvadasx-va tipebis identifikacia da kulturuli memkvidreobis obi-eqtTan maTi damokidebulebis garkveva. Sesabamisi mkurnalo-bis sakiTxi damatebiT ganxiluli iqneba me-8 TavSi.

amasTan, kulturuli Rirebulebebi SeiZleba klasificire-bul iqnen sxvadasxva gzebiT.

T�iTmyofadoba (identity) (dafuZnebulia aRiareba�e):

Rirebulebebi: Rirebulebebis es jgufi asaxavs sazogadoe-bis emociur kavSirs ama Tu im obieqtTan Tu adgilTan. igi moicavs Semdeg maxasiaTeblebs: asaki, tradicia, uwyvetoba, memorialuroba, legendaruloba; grZnoba, sulieroba, religiuroba; simboluroba, politiku-roba, erovnuloba da patriotuloba.

�e�a�lena: am jgufs, romelic xSirad emociuri SegrZne-bebisagan Sedgeba, Zlieri gavlena aqvs obieqtis dacv-asa, konservaciasa da restavraciaze. es Rirebulebe-bi xSirad ganapirobeben mkurnalobis mizniT Carevis masStabis zrdas da zogjer gadaWarbebul restavra-ciasac iwveven. meore mxriv, am Rirebulebebis ararse-boba zog SemTxvevaSi obieqtis ugulebelyofas da ga-nadgurebas iwvevs. maTi popularizacia swavlebiT da ganaTlebis meSveobiT SeiZleba.

�edarebiTi m�at�ruli an te�nikuri Rirebuleba (dafuZnebu�lia k�le�a�e):

Rirebulebebi: es jgufi dafuZnebulia memkvidreobis obi-eqtis mxatvruli gadawyvetis, misi teqnikuri, kon-struqciuli da funqciuri maxasiaTeblebis da xelo-bis mniSvnelovanebis mecnierul da kritikul-isto-riul Sefasebaze.

- �5 -

�e�a�lena: aRniSnuli Rirebulebebi profesiuli kvlevis Sedegia, romlis mizania obieqtis fardobiTi mniS-vnelovanebis gamovlena mis Tanadroul periodTan, sxva periodebTan da TanamedroveobasTan kavSirSi. es Rire-bulebebi warmoadgenen klasifikaciisa da aRricxvis da aseve mkurnalobis strategiis SemuSavebis safuZvels.

i��iaToba (dafuZnebulia statistika�e):

Rirebulebebi: Rirebulebebis es jgufi asaxavs obieqtis mimarTebas imave periodis, tipis, stilis, mSeneblis, regionis mqone sxva nagebobebTan, rac gansazRvravs obieqtis iSviaTobas an unikalurobas.

�e�a�lena: aRniSnuli jgufi dakavSirebulia wina or jguf-Tan da gavlenas axdens obieqtisaTvis dadgenil dacvis xarisxze. iSviaTobis maRal xarisxs SeuZlia gazardos gansakuTrebuli, zogadsakacobrio Rireb-ulebis mqone maxasiaTeblebis mniSvneloba da Sesabam-isad obieqtis msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanis SesaZleblobac.

3.4.2 Tanamedro�e so�ialur�ekonomikuri Rirebulebebi

gamoyenebiTi Rirebulebebi dakavSirebulia dRevandel sazogadoebasTan da mis socialur-ekonomikur da politi-kur infrastruqturasTan. socialur-ekonomikuri Rireb-ulebebi iyofa Semdeg kategoriebad:

ekonomikuri Rirebuleba:

Rirebulebebi: radganac ekonomika xels uwyobs resursebis saukeTeso gadanawilebas saWiroebebis farTo speq-tris mixedviT, ekonomikuri Rirebuleba ar SeiZle-ba gaigivebul iqnas finansur RirebulebasTan. kul-turuli memkvidreobis TvalsazrisiT, ekonomikuri Rirebuleba moiazreba, rogorc Tavad memkvidreobis obieqtis mier an misi konservaciis Sedegad warmoqm-nili Rirebuleba.

- �6 -

�e�a�lena: ekonomikur Rirebulebas mogebis oTxi potenci-uri wyaro aqvs. esenia: turizmi, komercia, gamoyeneba da keTilmowyoba. nebismieri maTganis araswori mar-Tva iwvevs memkvidreobis obieqtis arasasurvel gan-viTarebas an srul ganadgurebas. aseTi ram SeiZleba moxdes, roca orientacia mimarTulia absolutur mo-gebaze, danaxarjebisa da mogebis swori balansis Se-muSavebis nacvlad.

fun��iuri Rirebuleba:

Rirebulebebi: funqciuri Rirebuleba dakavSirebulia ekonomikurTan, radganac igi gulisxmobs Senobis an arealis Tavdapirveli funqciis uwyvetobas an maT-Tvis axali, Tavsebadi funqciis miniWebas. nangrevebad qceuli obieqtis Tavdapirveli funqciuri Rirebule-ba dakargulia, magram man SesaZlebelia SeiZinos axali funqcia, rac moemsaxureba obieqtis interpretaciis programis moTxovnebs an, magaliTad, saxviTi da sas-ceno xelovnebis saWiroebebs.

�e�a�lena: tradiciuli funqciebis uwyvetoba uzrunve-lyofs Zeglis arsis imgvar aRqmas, rogoric vera-sodes miiRweva SemecnebiTi gamofenebiT. Sesabamisi gamoyeneba aseve aadvilebs konservacias. Seusabamo, araswori adaptacia ki xSirad iwvevs Zeglis degrada-cias, arasasurvel cvlilebebs an dangrevas.

�eme�nebiTi Rirebuleba:

Rirebulebebi: memkvidreobis obieqtis SemecnebiTi Rireb-uleba moicavs mis potencials kulturuli turizmis ganviTarebis TvalsazrisiT da aseve kulturisa da istoriis gacnobierebas, rasac xels uwyobs, rogorc istoriuli obieqtebis dRevandel cxovrebaSi CarT-vis saSualebas.

�e�a�lena: msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adg-ilebis sworad CarTva saswavlo programebSi arsebi-

- �7 -

Tia. Tumca turizmze aqcentis gakeTeba, xSirad iwvevs Zeglis Tavdapirveli qsovilis gaumarTlebel rekon-struqcias an dangrevas da ara-ganaxlebadi arqeolo-giuri mtkicebulebebis ganadgurebas.

so�ialuri Rirebuleba:

Rirebulebebi: memkvidreobis obieqtis socialuri Rireb-uleba dakavSirebulia tradiciul socialur saqmi-anobebTan da Tavsebad dRevandel gamoyenebasTan. socialuri Rirebuleba asaxavs adgilobriv TemSi Ta-namedrove socialur urTierTqmedebas da mniSvnelo-van rols TamaSobs socialuri da kulturuli TviT-myofadobis Camoyalibebis procesSi.

�e�a�lena: socialurma Rirebulebam SeiZleba gamoiwvios adgilobriv garemoze zrunva, rac aseve uzrunve-lyofs memkvidreobis obieqtis movlasa da SekeTebas; socialuri erTobisa da pativiscemis naklebobam ki SeiZleba Seaferxos konservacia.

�olitikuri Rirebuleba:

Rirebulebebi: politikuri Rirebuleba xSirad dakavSire-bulia memkvidreobis obieqtis istoriis ama Tu im, regionisa an qveynisaTvis sayuradRebo movlenasTan. es movlenebi gansazRvraven obieqtis dRevandel mniS-vnelobas imdenad, ramdenadac es Seesabameba Taname-drove politikur prioritetebs.

�e�a�lena: Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis politikur mniSvnelobas SeuZlia dagvexmaros fondebis gazrdasa da sazogadoebis yuradRebis mimarTvaSi misi dacvisa da konservaciisken. meore mxriv, cudad gaazrebulma qmedebam SeiZleba gamoiwvios arasasurveli ganviTa-reba da avTenturobis dakargva.

Rirebulebebis zemoaRniSnuli dajgufeba indikatorulia da SeiZleba Sejerdes memkvidreobis obieqtebis erovnul

- �8 -

da adgilobriv RirebulebebTan. es jgufebi warmoadgens sa-sargeblo CarCos ufro detaluri Sefasebis procesisaTvis.

mravalma am RirebulebaTagan, gansakuTrebiT Tanamedrove socialur-ekonomikurma Rirebulebebma, memkvidreobis obi-eqtze rogorc dadebiTi, aseve uaryofiTi gavlena SeiZleba moaxdinos, gaaCnia Rirebulebis tips da imas, Tu zogad Se-fasebaSi mas ra adgils mivuCenT. Sesabamisad, sasicocxlo mniSvneloba eniWeba im Rirebulebebis mkafio gansazRvras, romlic gamoc unda iqnes Setanili msoflio memkvidreobis nusxaSi esa Tu is memkvidreobis obieqti. msoflio memkvi-dreobis nusxaSi wardgenisas, Zeglis maxasiaTebel Rireb-ulebebsa da avTenturobis sakiTxi miTiTebulia ICOMOS-is mier msoflio memkvidreobis komitetisaTvis momzadebul Sefasebis dokumentSi. es ukanaskneli mudam xelmisawvdomi unda iyos RirsSesaniSnavi adgilis menejerebisTvis.

Tuki is Rirebulebebi, romelTac ganapirobes RirsSesan-iSnavi adgilis nusxaSi Setana, metadre `gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebuleba~ Semcirebulia an safrTxe emuqreba, msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgili SesaZlebelia Setanil iqnas safrTxeSi myofi msoflio mem-kvidreobis nusxaSi. msoflio memkvidreobis komiteti, Ses-abamisi moTxovnis SemTxvevaSi, uzrunvelyofs adgilobrivi xelisuflebis teqnikur daxmarebas saWiro RonisZiebebis gatarebisaTvis.

- �9 -

Tavi IV

msoflio memkvidreobis Zeglebis marTva

4.1 Sesavali

dagegmva, programebisa da biujetis Sedgena uwyveti procesia, romelic regularul Semowmebasa da ga-naxlebas moiTxovs.

dagegmvis procesi unda iyos mravaldisciplinaruli saqmi-anoba, romelSic Cabmuli unda iyvnen eqspertebi RirsSesan-iSnavi adgilis mniSvnelovanebasTan dakavSirebuli sakiTxebis dasamuSaveblad. es niSnavs, rom RirsSesaniSnavi adgilis Rirebulebebi aRricxul unda iqnas da dalagdes prioritetebis mixedviT.

dagegmvis procesSi winaaRmdegobebi gadawyvetil unda iq-nas, pirvel rigSi, yvela SesaZlo alternativis ganxilviTa da RirsSesaniSnavi adgilis mniSvnelovanebisaTvis yvelaze nakleb saziano meTodis SerCeviT. eqspertebs Soris Ria diskusia xels uwyobs SemoqmedebiT midgomas, rac gazrdis RirsSesaniSnavi adgilis mniSvnelobas, Tumca, meore mxriv, es xangrZlivi procesia.

Tuki dagegmvis procesi mecnierulad da logikurad warimarTeba, regularuli Semowmeba xels uwyobs Secdomebis gamosworebas da RirsSesaniSnavi adgi-lis marTvis koncefciis daxvewas.

postulatebi, romelTac efuZneba marTvis gegma, naTlad

- 50 -

unda iqnas Camoyalibebuli. amasTan, droTa ganmavlobaSi Tavdapirveli postulatebi SeiZleba Seicvalos. zogi maT-gani kulturuli konteqstiTaa nakarnaxevi, zogic modur an politikur tendenciebs emyareba. yvela postulati gaanal-izebul unda iqnes. grZelvadiani marTvis gegma (30 wlamde) unda moicavdes samoqmedo gegmebSi da sxva dokumentaciaSi asaxul yvela saxis informacias. paralelurad unda arse-bobdes moklevadiani (saSualod 5 weli) da yovelwliuri gegmebi.

4.2 marTva

4.2.1 marT�is ZiriTadi amo�anebi

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis koordini-rebuli da integrirebuli dagegmvisa da marTvis ZiriTadi amocanebis ganxorcieleba ama Tu im saxelmwifom sxvadasxva gziT SeiZleba isurvos. gaTvaliswinebul unda iqnas Sem-degi sakiTxebi:

• im SemTxvevaSi, Tuki saxelmwifo erTze meti msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis patronia, rogori marTvis sistema unda iqnas SerCeuli _ yvelasTvis individualuri, Tu erTiani?

• Tuki marTvis sistema erTiania, mieqceva Tu ara sa-Tanado yuradReba TiToeul RirSesaniSnav adgils?

• msoflio memkvidreobis nusxaSi Setanili istori-uli qalaqebi da soflebi, albaT individualurad unda imarTebodes, magram mimdebare teritoriasTan mimarTebaSi unda iqnen moazrebuli da SesaZlebelia saWiroebdnen buferuli arealebis gafarToebas.

• im SemTxvevaSi, roca saxelmwifoSi ukve arsebobs mem-kvidreobis konservaciis erovnuli sabWo, unda dae-valos Tu ara mas msoflio memkvidreobis RirsSesan-iSnavi adgilebis marTva? am SemTxvevaSi mizanSewo-nilia Tu ara specifikuri marTvis jgufebis Seqmna?

- 5� -

arsebobs mravali gza, Tu rogor iqnes warmarTuli Sede-gianad mkvlevarTa, profesionalTa da xelosanTa isto-riuli, mxatvruli da teqnikuri codna Tu Cvevebi, rogor ganawildes maT Soris pasuxismgebloba da movaleobebi, raTa kulturuli memkvidreobis resursebi dacul iqnes da momdevno Taobasac dauzianebeli gadaeces. mocemuli saxelmZRvanelos mizania kulturuli memkvidreobis Se-sabamis organizaciebs daexmaros msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis konservaciis rTuli amocanebis SesrulebaSi.

4.2.2 mona�emebi, romelsa� eyrdnoba marT�is �e�ma

marTvis ZiriTadi gegma unda iTvaliswinebdes arsebul erovnul da adgilobriv dagegmvis dokumentebs, monace-mebs mosalodneli demografiuli zrdis an klebis Sesaxeb, ekonomikur faqtorebs, satransporto sqemebsa da indus-triul zonirebas. marTvis gegma aseve unda eyrdnobodes Sesabamisi mravaldisciplinaruli jgufebis dakvirvebebsa da angariSebs.

erT-erTi ZiriTadi qmedeba, romelic unda ganxorcieldes RirsSesaniSnavi adgilis adekvaturi marTvis uzrunvelsay-ofad, aris misi mdgomareobis sistematurad aRricxva da dokumentireba Carevamde, Carevis ganmavlobaSi da mis Sem-deg. Carevis SemTxvevaSi is, rac moSorebuli an Secvlilia, Tuki saTanadod ar iqna dokumentirebuli, samudamod dak-argulia. aRri���a da dokumentireba konser�a�iis �ro�esis Tanmde�i mudmi�i sa�mianobaa.

sazogadod, RirsSesaniSnavi adgilis istoriuli funqcia sasurvelia SenarCunebul iqnas, radganac es misi mniSvn-elobis ganmsazRvreli erT-erTi garemoebaa. Tumca, droTa ganmavlobaSi cvlilebebi gardauvalia, radganac arafe-ria mudmivi. da�e�m�is �elo�neba md�omareobs ��lilebebis im��arad warmarT�a�i, rom strate�iul wertileb�i minim�aluri �are�is me��eobiT mo�des Rirs�esani�na�i ad�ilis

- 5� -

mni��nelobis �eZlebisda��arad �a�r�oba. es ki or kiTxvas wamoWris:

• rogor gamovavlinoT Carevis strategiuli wer-tilebi?

• ra aris minimaluri Careva?

es kiTxvebi dagegmvis jgufma unda ganixilos. damatebiT, ZiriTadi marTvis gegmis SedgenisaTvis mxedvelobaSi miRe-bul unda iqnas sxva aspeqtebic, kerZod:

• alternatiuli gamoyenebis gegmebis, maTi ganxor-cielebis gzebis, Rirebulebisa da adekvaturobis kvleva;

• saWiroebis SemTxvevaSi gamoyenebis zonebis dadgena;

• istoriul qalaqebsa da arealebSi, danakargebis Semavsebeli axali Senobebis simaRlis, masStabisa da moculobis kontroli;

• sakonservacio arealebisa da mis farglebSi subsidi-rebis meqanizmebis dadgena, romelic xels Seuwyobs urbanuli qsovilis, quCis masStabis SenarCunebas da Sesabamis gaumjobesebas;

• eleqtrogadamcemi xazebisa da sxva sainJinro mowy-obilobebis, abrebis, vitrinebisa da reklamebis kon-troli;

• zonebis dadgena RirsSesaniSnavi adgilis yvela momx-mareblisaTvis momgebiani da amavdroulad garemo-sTan Tavsebadi qmedebebis ganxorcielebisaTvis da am zonebSi araTavsebadi qmedebebis akrZalva.

4.2.3 in�entari�a�ia da dokumenta�ia

aucilebelia Senobebis, maTi Semadgenlobisa da ase-ve maTi landSaftis sruli inventarizacia da doku-mentacia.

- 5� -

inventarizacia unda gvawvdides obieqtis mokle aRweras, misi istoriis mniSvnelovan TariRebsa da informacias misi mdebareobis Sesaxeb. vinaidan dRes inventarizaciis mrava-li sxvadasxva meTodi arsebobs, konkretuli obieqtisaTvis SerCeul unda iqnas is meTodi, romelic yvelaze metad Se-esabameba wevri saxelmwifos mier dadgenil procedurebsa da normebs.

inventarizacia da dokumentacia fasdaudebeli instrumen-tia imgvari ubedurebis dros, rogoricaa xanZari, wyaldi-doba an qurdoba; usafrTxoebis mizniT, dokumentaciis ara-nakleb ori asli unda inaxebodes sxvadasxva adgilas (erTi - cecxlgamZle sacavSi). inventarizaciisas, dazRvevis miz-niT, moZravi obieqtebi klasificirebul unda iqnes Semdegi principiT:

• obieqtebi, romelTa Canacvleba SeuZlebelia;

• obieqtebi, romelTa Canacvleba SesaZlebelia;

• obieqtebi, romelTa reproduqcia SesaZlebelia.

inventarizaciis monacemebi aseve SeiZleba katalogizebul iqnas kompiuteruli teqnologiebis gamoyenebiT. Taname-drove kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebis kvalad SesaZlebeli gaxda programuli uzrunvelyofis da aRWur-vis gacilebiT iafad mopoveba. SeiZleba isic vTqvaT, rom kompiuteri Seucvleli instrumenti gaxda msoflio memkvi-dreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis rTul saqmeSi da rom is SeiZleba ganviTarebadi qveynebisTvisac misawvdo-mi iyos. Tumca, kompiuterizebuli sistema personalisagan ufro swrafsa da pozitiur gamoxmaurebas moiTxovs. masa-lebis mizanmimarTul Segrovebasa da mis damuSavebaSi per-sonalis mosamzadeblad kompetenturi konsultanti unda iqnas mowveuli.

aRsaniSnavia, rom kompiuteri imdenadaa kargi, ramdenadac masSi Senaxuli monacemebi. magram, Tu savele samuSaoebi kar-gadaa Catarebuli, kompiuteri marTvis Seucvleli instru-

- 5� -

menti xdeba, radganac igi ZiriTadi monacemebis sxvadasx-vanairad damuSavebis saSualebas iZleva. es imasac niSnavs, rom mTeli personalis mier xdeba erTi da imave informa-ciis gamoyeneba, romelic SeiZleba ganaxlebul, Semowmebul da gavrcobil iqnas erTi operaciis saSualebiT.

aseve, xazgasmiT gamosayofia Tavsebadobis momenti _ for-ma, romelSic monacemebi inaxeba, unda Seesabamebodes dad-genil saerTaSoriso standartebs, rac uzrunvelyofs mo-nacemebis martiv gavrcelebas da gadacemas. aseve saWiroa momxmareblebisaTvis kompiuteruli sistemis gamoyenebis martivi saxelmZRvanelos SemuSaveba mSobliur enaze da minimaluri monacemebis moTxovnebis dadgena.

samomavlo moTxovnebis gaTvaliswinebiT, sasurvelia mona-cemebis maqsimalurad detalizebuli formiT Senaxva, raTa sainformacio sistema sakmarisad moqnili iyos Semdgomi cvlilebebisaTvis.

RirsSesaniSnavi adgilebisaTvis, romlebic moicaven did teritoriebs an/da rTul urbanul elementebs, umjobesia geo-sainformacio sistemebis gamoyeneba, raTa uzrunve-lyofil iqnas monacemebis efeqturi marTva.

amasTanave, mniSvnelovania gvaxsovdes, rom prior-itets safrTxeSi myofi Senobebis konservacia war-moadgens da ara sxvadasxva aRWurvilobis SeZena.

kulturuli memkvidreobis obieqtebis aRricxvis, dokumen-taciisa da informaciis marTvis sakiTxi ZiriTadi faqto-ria konservaciis procesSi. mis dawyebamde saWiroa samuSao gegmis Sedgena, romelic mkafiod gansazRvravs obieqts da mis konteqsts, dokumentaciis amocanebsa da moculobas, dokumentaciis rekomendirebul siRrmes, saWiro teqnolo-giebs, drois monakveTs da aseve proeqtis organizebisa da ganxorcielebis moTxovnebs.

memkvidreobis obieqtebi sistematurad unda aRi-

- 55 -

werebodes fotografirebisa da sxva Sesaferisi meTodebis gamoyenebiT.

satelituri fotoebi, aerofotogadaReba, sahaero da sax-meleTo fotogrametria warmoadgenen Seufasebel daxmare-bas bunebrivi da adamianis mier Seqmnili RirsSesaniSnavi adgilebis raodenobrivi aRricxvisaTvis. Tumca, aRnusxvi-sas gamoyenebuli teqnologia damokidebulia rogorc obi-eqtis tipze, aseve mis maxasiaTeblebze da, amasTanave, aR-nusxvis miznebsa da gamoyenebaze. sxvadasxva tipis teqnolo-gia, saWiroebisamebr, SeiZleba gamoyenebul iqnas rogorc erTmaneTisagan damoukideblad, aseve kombinirebulad. erT SemTxvevaSi, SesaZlebelia gamoyenebul iqnas xeliT azomvis, fotografirebis, reqtifikaciis an videogadaRebis meTodi, sxva SemTxvevaSi SeiZleba gamoyenebul iqnas eleqtronuli Teodoliti an stereo-fotogrametria CAD teqnologiebis an gamosaxulebis damuSavebis sxva meTodebis daxmarebiT. aRnusxvis rekomendirebuli siRrme SesaZlebelia moicavdes sawyis fotogadaRebas, winaswarul, an/da detalur azomvas, romelic SeiZleba iyos nawilobrivi (samoqmedod) an sruli (samomavlo miTiTebisTvis).

4.2.4 informa�iis marT�a

saWiro informaciis raodenoba, romelic droTa ganmav-lobaSi grovdeba RirsSesaniSnavi adgilis Sesaxeb, moiTxovs memkvidreobis informaciis marTvis naTeli politikis Se-muSavebas. amgvari politika aseve saWiroa procedurebis standartizaciisTvis, rac uzrunvelyofs informaciis sxvadasxva wyaros Tavsebadobas da gacvladobas, rogorc erovnul, aseve regionalur da saerTaSoriso doneze. msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis SemTx-vevaSi, am faqtors kidev ufro meti mniSvneloba eniWeba.

memkvidreobis monacemTa bazebis umetesoba dRemde viTardeboda erTmaneTisgan izolirebulad, xSirad momxmareblebis farTo wresTan konsultaciebisa da

- 56 -

kavSirebis gareSe. aqedan gamomdinare, saWiroa uni-ficirebisa da standartizaciis procesis dawyeba, raTa ufro advili gaxdes saaRricxvo dokumentebis mopoveba da interpretireba, gaadvildes maTi Se-muSaveba da farTomasStabiani gamoyeneba ise, rom am procesSi ar iqnes daviwyebuli arsebiTi sakiTxebi.

kulturuli memkvidreobis Zeglis Sesaxeb gamoqveynebuli literaturis Segroveba did dros moiTxovs da rig SemTx-vevaSi saWiroebs sxvadasxva adgilas daarqivebuli dokumen-taciis aslebis damzadebas fotoebisa da mikrofiSebis saxiT. idealur SemTxvevaSi, unda momzaddes katalogi, sasurvelia UNISIST sistemaSi, saTanado anotaciebiT, raTa kompiuter-izebuli aRricxvis wyalobiT bevrad misawvdomi gaxdes ZiriTadi informacia. samecniero da samarTlebrivi doku-mentebi daarqivebul unda iqnas yvela im gadawyvetilebisa da oqmebis aslebTan erTad, romlebic win uZRoda ZeglisT-vis msoflio memkvidreobis statusis miniWebas.

es dokumentebi yovelnairad xelmisawvdomi unda gaxdes mecnierebis, studentebisa da sxva dainteresebuli pirebi-saTvis, Tumca, amave dros, upirvelesi sazrunavi doku-mentebis jerovani marTva unda iyos. metad arsebiTia ga-wafuli biblioTekarebisa da arqivistebis, Sesaferisi sivrcisa da Senaxvis pirobebis arseboba. Senaxvamde yvela nimuSi Semowmebul unda iqnas konservaciis specialistis mier da saWiroebis SemTxvevaSi unda Cautardes Sesabamisi mkurnaloba.

dokumentebisaTvis prioritetulia xanZarsawinaaR-mdego zomebis gatareba. Tuki arsebobs romelime bunebrivi katastrofis saSiSroeba, riski unda Se-fasdes da Sesabamisi usafrTxoebis zomebic unda iqnas miRebuli.

marTvis erT-erTi komponentia regularuli yovel-wliuri mimoxilvis momzadeba da arqivze pasuxismge-beli piris mier angariSis Cabareba; igive pirovne-

- 57 -

bas SesaZlebelia aseve mieniWos katastrofebze reagirebis specialistis (disaster response officer) statusi.

kargad organizebuli movla-patronobis gegmis SemuSavebi-saTvis eqspertebis, mag., inJinrebisa da xelovnebaTmcod-neebis namuSevari koordinirebul da Sefasebul unda iqnas mTavari arqiteqtoris mier, romelsac unda gaaCndes sak-marisi mecnieruli, teqnikuri, mxatvruli da istoriul-kulturuli codna sxvadasxva eqspertebis wvlilis Sesa-faseblad. eqspertebma Tavisi ideebi da mosazrebebi unda gamoTqvan naTlad, Jargonuli gamonaTqvamebisagan Tavisu-fali eniT.

4.2.5 k�le�is da�e�m�a

• romeli sakiTxebi moiTxovs kvlevas?• rogor unda imarTos kvlevis procesi?

am martiv kiTxvebze pasuxis gacema ar aris advili. msoflio memkvidreobis yoveli RirsSesaniSnavi adgili Seicavs mra-val sxvadasxva elements, romelnic xSirad wminda akademiur kvlevas imsaxureben. amitom saWiroa universitetebTan da sxva, kulturuli memkvidreobiT dainteresebul daweseb-ulebebTan mWidro kavSiris SenarCuneba. dResdReobiT uni-versitetebi xels uwyoben SemoqmedebiT, originalur sadis-ertacio kvlevebs. studentebi, romlebic Tavisi kvleviT aRrmaveben codnas kulturuli memkvidreobis obieqtebis Sesaxeb, momavalSi SesaZloa gaxdnen RirsSesaniSnavi adgi-lis sameurveo komisiis metad faseuli TanamSromlebi.

am nawilis TavSi dasmuli ori martivi kiTxvis sapasuxod, sa-survelia Seiqmnas Rirs�esani�na�i ad�ilis k�le�is sakoor�dina�io komiteti, romelic daeqvemdebareba RirsSesaniS-navi adgilis sameurveo komisias da danergavs grZelvadian programebs mkvlevarTa urTierTmonacvle jgufebis, an moklevadian programebs calkeul mkvlevarTa monawileo-

- 58 -

biT. komitetma aseve unda SeimuSaos miznebi, samuSao gegma da grafiki, gadaamowmos samecniero-kvleviTi proeqtebis mimdinareoba da daexmaros sameurveo komisias kvleviTi grantebis gacemisas da kontraqtebis dadebisas.

4.2.6 �o�adi s�ema

marTvis ZiriTadi gegmis Seqmna, SerCeva da damtkiceba Sem-deg mosamzadebel safexurebs moicavs:

RirsSesaniSnavi adgilis mniSvnelobis dokumentire-ba da aRiareba;

marTvis gegmis amocanis mkafiod gansazRvra;

Sesabamisi eqspertebis dasabuTebebisa da mosazrebe-bis ganxilva; Semowmeba da angariSis momzadeba;

qmedebebis alternatiuli mimarTulebebis, maTi mo-salodneli Sedegebis Seswavla da dokumentireba.

yovelive amis Semdgom SesaZlebelia yvelaze gamarTuli marTvis gegmis SerCeva da dasamtkiceblad wardgena.

marTvis gegma unda iwyebodes marTvis miznis dadge-niT; es mTeli personalisaTvis misaRebi terminolo-giiT unda iqnas gamoxatuli;

unda ganisazRvros movla-patronobis is minimalu-ri done, romelic Seesabameba kulturuli obieqtis mniSvnelobas, momxmareblis saWiroebebs da adgi-lobriv klimatur pirobebs;

unda momzaddes wevri saxelmwifos dagegmvis norma-tiuli dokumentebis zogadi mimoxilva, ramdenadac isini exeba RirSesaniSnav adgils;

marTvis, movlis, ganviTarebisa Tu kvlevis zogad sqemebSi aseve gaTvaliswinebul unda iqnas sxva gegmebi da sakanonmdeblo dokumentebi, romlebic

- 59 -

gavlenas axdenen RirSesaniSnav adgilze;

marTvis ZiriTadi gegma unda adgendes RirsSesaniS-navi adgilis movlisa da misi qmediTobisaTvis auci-lebeli personalis Semadgenlobas da maT amocanebs, sxvadasxva situaciis, xangrZlivi, Tu moklevadiani saqmianobisa da biujetis garemoebaTa gaTvalis-winebiT;

keTilmowyobis saSualebebis ganviTarebis winadade-bebi CarTul unda iqnas marTvis gegmaSi, oRond calke sabiujeto muxlad.

calkeuli proeqtebi SesaZlebelia damtkicdes etapebis mixedviT:

koncefciis SeTanxmeba;

adekvaturobis Seswavla da alternativebis miax-loebiTi Rirebulebis gansazRvra;

proeqtis dasabuTeba da konkretuli Temebis Se-Tanxmeba;

detaluri dagegmva da biujetis Sedgena;

fiskaluri SeTanxmeba da dagegmva;

dawyeba da ganxorcieleba;

proeqtis dokumentireba.

kvleva da Seswavla dagegmvas da programis Sedgenas saWiroebs.

sazogadod, sasurvelia obieqtis SeswavliT dainteresebu-li damoukidebeli eqspertebis an akademiuri dawesebule-bebis xelSekrulebis safuZvelze daqiraveba. unda momzad-des kontraqtis sanimuSo formebi standartuli muxlebiT saavtoro uflebebis, gamoqveynebis, informaciis Senaxvisa da sxva wesebis Sesaxeb, raTa sxvadasxva saqmianoba erTgva-rad iqnas warmarTuli.

- 60 -

yvela mkvlevarma unda waradginos samuSaoTa mimdi-nareobis wliuri angariSi.

samuSaoTa mimdinareobis wliuri angariSi Sedgeba ori na-wilisagan: teqnikuri nawili, romelic detalurad aRwers Sesrulebul samuSaos, Sedegebs, danaxarjebs, a.S. da po-pularuli nawili, romelic gamiznulia farTo sazogadoe-bisaTvis gasacnobad da warmoaCens saqmianobas da mniSv-nelovan aRmoCenebs. amgvari angariSebi Rirebuli instru-mentebia. popularuli versia gamosadegia sazogadoebasTan urTierTobisaTvis da finansebis mosazidad, teqnikuri ki Zeglis saarqivo dokumentaciis nawili xdeba.

4.2.7 administrireba

administraciisa da marTvis jgufis roli mdgoma-reobs memkvidreobis obieqtis konservaciasa da sa-zogadoebrivi interesis dakmayofilebaSi ise, rom es ar azianebdes RirSesaniSnav adgils.

pasuxismgebloba decentralizebul unda iqnas. personalis TiToeul wevrs unda SeeZlos individualuri gadawyveti-lebis miReba marTvis gegmisa da maTi winaswar gansazRvru-li pasuxismgeblobis farglebSi. es zrdis samuSaos efe-qturobas da personalis mxridan samuSaoTi kmayofilebas. samuSaoTi kmayofileba ganapirobebs kvalificiuri eqsper-tebis dainteresebasa da mozidvas, rac warmatebuli muSao-bis saukeTeso garantiaa.

efeqturi marTvis uzrunvelsayofad saWiroa, rom yvela TanamSromels gacnobierebuli hqondes mTe-li administraciuli sistemis muSaobis kontrolis ZiriTadi principebi.

administraciuli amocanebi martivdeba, roca mTeli te-ritoria erTi mesakuTris mier imarTeba. zog SemTxvevaSi, yvelafris erT sakuTrebaSi moqceva RirsSesaniSnavi adgi-lis sameurveo komisiis erT-erTi grZelvadiani amocanaa.

- 6� -

amave dros, sakuTrebis cvlilebisas, marTvis gamartiveba-sTan erTad, gardauvalia socialuri danakargebi, rogori-caa adgilobrivi Temis da gamoyenebis tipebis rRveva. aseT SemTxvevebSi mkacri qalaqmSeneblobiTi kontroli da sazo-gadoebis TviTSegnebis amaRleba SeiZleba ufro momgebiani iyos.

4.2.8 �arjebis kontroli da �olitika

konservaciis proeqtebis Rirebulebis kontroli uaRresad mniSvnelovania. konservaciis mkafio koncefciis da gan-xorcielebis mkacri kontrolis ararsebobis SemTxvevaSi iflangeba didi dro da Tanxebi da amavdroulad ziandeba Zeglebic.

gamocdili eqspertebisagan Semdgari mravaldisci-plinaruli jgufis mier Sesabamisi politikis gan-sazRvris Semdeg, kontrolis ufleba delegirebul unda iqnas erT kompetentur pirovnebaze.

calkeuli Senobis konservaciis politika unda efuZne-bodes mis detalur Semowmebasa da kvlevas. konservaciis politika ar SeiZleba gansazRvrul iqnas erTi pirovnebis mier, radganac pasuxismgebloba Zalian didia. erTi pirov-neba, orkestris diriJoriviT, SeiZleba iyos pasuxismgebe-li mxolod mis ganxorcielebaze.

4.2.9 samarTlebri�i instrumentebi

samarTlebrivi instrumentebi da wesebi unda SemuSavdes wevri saxelmwifos socialuri da Sromis kanonmdeblobis Sesabamisad, maT Soris:

• msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis sta-tusis miniWebisa da sameurveo komisiis Sedgenis aqti;

- 6� -

• sameurveo komisiis wesdeba da dafinansebis wesi. vinaidan sameurveo komisia saxelmwifo xelisuf-lebasTan metad daaxloebuli unda iyos, idealur SemTxvevaSi igi unda dafinansdes xuTwliani (infla-ciisgan daculi) saxelmwifo grantebis saxiT, rac saSualebas miscems mas SeimuSaos Sors gamiznuli gegmebi da minimumamde Seamciros cudad gaTvlili qmedebebi;

• saStato ganrigi da dasaqmebis pirobebi;

• mindobiloba sameurveo komisiaze misi kompetenciis farglebSi xelSekrulebebis gaformebisaTvis.

4.2.10 �ro�ramebis �ed�ena

programebis Sedgena damokidebulia xelmisawvdom saStato monacemebze da biujetze. obieqtebis problemebi winaswar unda iqnas Seswavlili da amis Semdeg unda SemuSavdes prio-ritetebi gadaudebeli saWiroebis mixedviT:

• �adaudebeli problemebi potenciur safrTxes uqm-nian sazogadoebas an warmoadgenen xifaTs obieqti-saTvis da amitomac pirvel rigSi unda iyos mogva-rebuli. fiskalur gegmaSi unda arsebobdes rezer-vebi gauTvaliswinebeli xarjebisaTvis gadaudebeli problemebis wamoWris SemTxvevebSi. rasakvirvelia, es ar Seexeba bunebriv katastrofebs, radganac pro-blemis masStabi Zalian didia, magram tipiuri gadau-debeli amocanebi, rogoricaa Zlieri qaris Semdeg Senobis SekeTeba an saparko xelovnebis Zeglis bili-kebis gasufTaveba SesaZlebelia am gziT mogvardes.

• saswrafo problemebi, Sesabamisi reagirebis gare-Se, qmnian Zeglis Semdgomi dazianebis safrTxes da mogvarebul unda iqnen pirveli rigis gadaudebeli problemebis gadawyvetis Semdeg. gadaudebelia, ma-galiTad, sokos gaCenasa da termitebis Semosevaze reagireba, lpobis Tavidan asacileblad mniSvne-

- 6� -

lovania wvimis wylis gadamyvani sistemis gamarTuli funqcionireba;

• au�ilebeli problemebi warmoadgens upirates odenobas im samuSaoebisa, romelic saWiroa obie-qtis movlisa da SenarCunebisaTvis xuTwliani (an sxva xangrZlivobis) sabiujeto periodis manZilze;

• sasur�eli RonisZiebebi warmoadgenen Zeglis ganvi-Tarebis biujetis Semadgenel nawils;

• sameT�alyureo sakiTxebi mudmivi zedamxedvelobis qveS unda iyos, raTa gairkves seriozulia isini, Tu ara. maT Sorisaa SenobaTa saZirkvlebis vibraciis an gayvanilobis funqcionirebis dakvirveba;

• samoma�lo sakiTxebi, rogoricaa gamxmari nargavebis Secvla, baRis ganaxleba an saxuravis gamocvla, ase-ve unda iqnas gaTvaliswinebuli.

yvela gaTvaliswinebadi faqtoris efeqturi dagegmva da urTierTSeTanxmeba evaleba sameurveo komisias, romelic moqmedebs direqtoris mier wardgenili winadadebebis Ta-naxmad. amis Semdgom ganisazRvreba da SesrulebisaTvis da-muSavdeba calkeuli proeqtebi.

4.3 programebis Semowmeba da samomavlo dagegmva

rogorc wesi, TiToeul wevr saxelmwifos aqvs Sida sakomu-nikacio qseli, ris mixedviTac xdeba dokumentaciis brun-va pasuxismgebel saministros, RirsSesaniSnavi adgilis sa-meurveo komisiis saTao, regionalur da adgilobriv ofi-sebsa da RirsSesaniSnavi adgilis meTvalyure personals Soris. sasurvelia kavSiris da koordinaciis arseboba we-vri saxelmwifos profesionalebs, RirsSesaniSnavi adgilis personalsa da saerTaSoriso sakonsultacio organizacias Soris. mniSvnelovania, rom wevri saxelmwifos wamyvani pro-fesionalebi CarTul iqnen RirsSesaniSnavi adgilis sameur-veo komisiaSi, romelic, Tavis mxriv, unda eqvemdebarebo-

- 6� -

des erT, msoflio memkvidreobis konvenciis Sesrulebaze pasuxismgebel saministros. amasTan, aucilebelia sxva Sesa-bamisi saministroebis informireba.

msoflio memkvidreobis komiteti awarmoebs msoflio me-mkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis mdgomareobis sis-tematur monitorings da angariSgebas misi konservaciis mdgomareobis perioduli angariSebis saSualebiT. Tu ad-gilze monitoringi wevri saxelmwifos upirvelesi movale-obaa, arsebobs msoflio memkvidreobis komitetsa da Rir-SesaniSnav adgilze pasuxismgebel organos Soris mudmivi ormxrivi urTierTobis saWiroebac, rac gulisxmobs anga-riSebis momzadebas:

• misi statusisa da arsebuli mdgomareobis Sesaxeb;

• dagegmvisa da samoqmedo dokumentebis Sesaxeb;

• dafinansebasa da teqnikur daxmarebaze moTxovnebis Sesaxeb; da

• arsebuli an mosalodneli safrTxeebis Sesaxeb.

4.4 biujetis Sedgena

biujetis Sedgena moiTxovs codnasa da gamocdilebas. cal-keuli qveynebis mixedviT samuSao pirobebi, iseve rogorc saxelfaso ganakveTi, cvalebadia, magram zogadad SeiZleba iTqvas, rom kulturuli memkvidreobis konservacia Zlier Sromatevadia da moiTxovs specialur codnasa da Tavdade-bas. RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisiis daarsebidan pirveli xuTi wlis ganmavlobaSi Znelia biujetis zustad Sedgena. amitomac saxelmwifom unda iTavos komisiis daar-sebis da misi saqmianobis dawyebis xarjebis uzrunvelyofa. efeqturi saqmianobisTvis komisias unda SeeZlos xuTwliani gegmis guldamSvidebiT SemuSaveba da wlis ganmavlobaSi gau-xarjavi Tanxebis SenarCuneba Semdegi wlisaTvis, radganac kvlevisa da ganviTarebis proeqtebi, Cveulebriv, dagegmil-ze ufro nela xorcieldeba. fiskaluri uzrunvelyofa ar-sebiTia kvalificiuri muSaxelis srulad amoqmedebisaTvis.

- 65 -

4.4.1 wliuri biujeti

wliuri biujeti unda SemuSavdes ufro grZelvadiani fi-nansuri gegmis farglebSi. biujeti amocanebis mixedviT unda daiyos ramdenime nawilad. aseTi rTuli operaciebis samarTavad da biujetis ganxorcielebis monitoringis miz-niT kvartaluri, Tviuri da SerCeviTi revizia da efeqturi sabuRaltro sistemaa saWiro. Rirs aseve Tanamedrove saan-gariSo mowyobilobebis da kvalificiuri personalis moS-veliebac. buRalteri direqtoris winaSea angariSvaldebu-li. wliuri balansi Semowmebul unda iqnes damoukidebeli auditorebis mier, romlebic, direqtoris xeliT, angariSs warudgenen sameurveo komisias. calkeuli departamente-bis xelmZRvanelebi gankargaven finansebs direqtorisagan delegirebuli uflebebis farglebSi da pasuxs ageben maT swor xarjvaze. Tuki biujetis romelime muxli mosalod-nelia gascdes winaswar dagegmils, Tanxmoba manamde unda iqnas miRebuli, vidre moxdeba Tanxis daxarjva an mis Tao-baze valdebulebis aReba. gegmebis, programebisa da biuje-tis Sedgena mudmivi procesia, romelic regularulad, daTqmul vadebSi Semowmebasa da ganaxlebas saWiroebs.

4.5 UNESCO-s roli

UNESCO-s msoflio memkvidreobis centri asrulebs msoflio memkvidreobis komitetis samdivnos funqciebs. komiteti gankargavs msoflio memkvidreobis fondis saxs-rebs da uzrunvelyofs wevri saxelmwifoebis finansur dax-marebas sxvadasxva miznebis misaRwevad. es daxmareba SeiZle-ba gamoixatos swavlebaSi, teqnikuri misiebis mivlinebaSi an aRWurvaSi. daxmarebis moTxovnis procedurebi gansazRvru-lia komitetis mier da Sesabamisi wesiTaa gamoqveynebuli. teqnikuri daxmarebis an mkurnalobisaTvis finansebi gamoi-yofa mxolod im SemTxvevaSi, roca arsebobs RirsSesaniS-navi adgilis marTvis oficialurad SeTanxmebuli gegma da saxelmwifo regularulad warudgens msoflio memkvidreo-bis komitets misi mdgomareobis periodul angariSebs.

- 66 -

msoflio memkvidreobis konvenciiT aRiarebuli saerTaSo-riso organizaciebia:

• kulturuli memkvidreobis swavlis, dacvisa da re-stavraciis saerTaSoriso centri (ICCROM);

• kulturuli memkvidreobis Zeglebisa da RirsSesa-niSnavi adgilebis saerTaSoriso sabWo (ICOMOS);

• bunebisa da bunebrivi resursebis konservaciis saerTaSoriso kavSiri (IUCN).

UNESCO-s msoflio memkvidreobis centrTan erTad, aR-niSnuli organizaciebi TanamSromloben wevr saxelmwifoe-bTan maTi RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis sakiTxebTan dakavSirebiT. msoflio memkvidreobis komiteti yovel xuT weliwadSi SeimuSavebs konvenciis Sesrulebis samoqmedo principebis ganaxlebul versias, raTa saTanadod gaTvalis-winebul iqnes marTvisa da moqmedebis Tanamedrove moTxov-nebi.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marTva-sTan dakavSirebuli mniSvnelovani sakiTxia marTvaze pasu-xismgebel organosa da zemoaRniSnul saerTaSoriso orga-nizaciebs Soris TanamSromlobisaTvis saTanado safuZvlis momzadeba. es procesi moicavs marTvis, angariSebis warmo-ebis sakiTxebis gansaxilvelad samuSao Sexvedrebis cikls, adgilobriv swavlebas, regionul da saerTaSoriso saswav-lo kursebSi da seminarebSi monawileobas, rogoricaa, ma-galiTad, romSi ICCROM-is mier gamarTuli saswavlo kur-sebi.

4.6 marTvis kontrolis kriteriumebi

• gaqvT Tu ara msoflio memkvidreobis RirsSesaniS-navi adgilis movlis strategiuli marTvis gegma da xdeba Tu ara misi perioduli ganaxleba?

- 67 -

• aris Tu ara grZelvadiani, Sualeduri da mokleva-diani amocanebi mkafiod gansazRvruli?

• aris Tu ara marTvis gegmaSi Rirebulebebi, priori-tetebi da yvelaze nakleb saziano qmedebebi saTana-dod gaTvaliswinebuli?

• moxda Tu ara obieqtis sruli inventarizacia, azomva da dokumentaciis Sedgena?

• aris Tu ara xelmisawvdomi RirSesaniSnav adgilTan dakavSirebuli Sesabamisi dokumentacia?

• arsebobs Tu ara aRniSnuli dokumentaciis usafr-Txo adgilas daculi aslebi?

• arsebobs Tu ara saTanadod Semowmebuli xanZarsawi-naaRmdego gegma?

• arsebobs Tu ara katastrofebis aridebis regionu-li gegma?

• aris Tu ara personalis SemadgenlobaSi gaTvalis-winebuli katastrofebis sapasuxo RonisZiebebze pa-suxismgebeli piri?

• damyarebulia Tu ara kontaqtebi samecniero-kvle-viTi programebis gansaxorcieleblad Sesabamis in-stitutebTan da universtetebTan?

• asaxavs Tu ara arsebuli samarTlebrivi da norma-tiuli dokumentebi konservaciis sferoSi Taname-drove teqnikur da Teoriul codnas?

• efeqturia Tu ara maTi gamoyeneba? Tu ara, ratom?

• aris Tu ara marTvis infrastruqtura misi amocane-bis adekvaturi da efeqturi?

• damyarebulia Tu ara kontaqtebi msoflio memkvi-dreobis dacvis mimarTulebiT momuSave saerTaSo-riso organizaciebTan?

- 68 -

Tavi V

RirsSesaniSnavi adgilis marTva resurs-proeqtebis meSveobiT

5.1 marTvis gegmis momzadeba

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis marTvis gegmis momzadeba gulisxmobs misi yvela resursis gaTva-liswinebas. resursi warmoadgens RirsSesaniSnavi adgilis identificirebad nawils. zogierT RirSesaniSnav adgils mxolod erTi resursi gaaCnia, aseTia, magaliTad, primi-tiuli kldeze kveTilobebi, zogierTebs ki - mravali; didi Senobis resursebi SeiZleba iyos misi samSeneblo qsovili, moxatuloba, kveTiloba, mina, aveji, qsovilebi, a.S.

5.1.1 �ro�edura

marTvis gegmis momzadeba moicavs Semdeg safexurebs:

• RirsSesaniSnavi adgilis sawyisi kvleva

• RirsSesaniSnavi adgilis aRwera da misi sazRvrebis dadgena

• RirsSesaniSnavi adgilis resursebis identifikacia

• resursebis Sefaseba

• amocanebis Camoyalibeba da Semaferxebeli faqtore-bis gaTvaliswineba

• proeqtebis Camoyalibeba

- 69 -

• samuSao programisa da wliuri gegmebis SemuSaveba

• samuSaoebis Sesruleba

• fiqsacia, angariSis momzadeba da Sedegebis Semowmeba

• informaciis da monacemebis Senaxvamonacemebis Senaxva

• RirsSesaniSnavi adgilis aRweris gadamowmeba da xe-laxali Sefaseba

• ganaxlebuli amocanebis Camoyalibeba da Semaferxe-beli faqtorebis gaTvaliswineba

• Semdgomi proeqtebis Camoyalibeba

• ganaxlebuli samuSao programisa da Semdegi wlis gegmis SemuSaveba

5.1.2 moT�o�nebi

RirsSesaniSnavi adgilis marTvis upirvelesi moTxovnaa misi kulturuli resursebis dacva da konservacia da, SeZ-lebisdagvarad, misi gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone maxasiaTeblebis gamokveTa. Tuki es moTxovna dakmayofile-bulia, RirsSesaniSnavi adgili SeiZleba gamoyenebul iqnas mravali sxvadasxva mizniT, magaliTad SemecnebiTi, kvlevi-Ti, turistuli daniSnulebiT. am procesSi, ra Tqma unda, msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis mTlianoba dacul unda iqnas.

RirsSesaniSnavi adgilis calkeuli resursebis marTvis de-taluri gegmebi ar unda iyos grZeli da CaxlarTuli. Tuki mTavari miznebi gansazRvrulia da arsebobs kvalificiuri personali, resursebis marTva SesaZlebelia mudmiv zrun-vasa da movlas daefuZnos. yovel 3-5 welSi unda moxdes si-stemis sruli Semowmeba, amavdroulad, sistemas unda SeeZ-los cvlilebebis Sesworebis aTviseba, raTa uzrunvelyo-fil iqnas Sesrulebuli samuSaos Sedegebis an moulodneli cvlilebebis mixedviT reagireba da maTi integrireba mim-dinare marTvis programaSi.

- 70 -

5.1.3 mom�adebisa da konsulta�iis �ro�edurebi

marTvis gegmis momzadebis procesi gulisxmobs samuSao gundis mondomebas. yvelaze martivi marTvis gegmac ki sakmaod rTuli da mravalmxrivia momzadebisa da ganxor-cielebis TvalsazrisiT da saWiroebs sxvadasxva xelobaTa CarTvas, rogoricaa arqiteqtorebi, arqeologebi, istori-kosebi, inJinrebi da urbanistebi. mravaldisciplinarul gundur midgomas gaaCnia potenciuri upiratesoba mkafio amocanebis gansazRvrisa da sxvadasxva siZneleebis Tavidan acilebis mxriv, romlebic wamoiWreba, rodesac resursis marTvis pasuxismgebloba erT pirs akisria. amgvari midgoma gansakuTrebiT mniSvnelovania grZelvadiani amocanebis da-saxvisas, romelTa Sesrulebac, Cveulebriv, scildeba gun-dis calkeuli wevris muSaobis periods. rogoric unda iyos gundis Semadgenloba, umetes SemTxvevebSi marTvis gegmis momzadebis Taosnoba erT an or pirs, ufro xSirad arqite-qtors an arqeologs da administrators ekuTvnis xolme.

marTvis gegmis momzadeba aseve moiTxovs gareSe pirebTan konsultacias da msgavsi resursebis marTvis gegmis amoca-naTa gaTvaliswinebas. informaciis wyaro SeiZleba iyos:

• k�le�asa da informa�ia�e orientirebuli wyaroebi, rogoricaa adgilobrivi an erovnuli arqivebi, uni-versitetebi, qalaqmSeneblobiTi angariSebi da moxa-liseTa sagangebod dainteresebuli jgufebi;

• marT�a�e orientirebuli sainforma�io wyaroebi, rogoricaa mesakuTreebi, mdgmurebi, mezoblebi da sxva dakavSirebuli pirebi.

mesakuTreebTan, mdgmurebTan da mezoblebTan konsulta-cia gulisxmobs im potenciuri safrTxeebis ganxilvas, ro-melic gamovlenili iyo RirsSesaniSnavi adgilis msoflio memkvidreobis nusxaSi wardgenis momentSi.

roca marTvis gegmis proeqti mzadaa, igi dawvrilebiT unda

- 7� -

iqnes ganxiluli erovnul doneze centraluri samTavrobo uwyebis mier. amgvari ganxilva iZleva marTvis gegmis amo-canebis dawvrilebiT gansjis, sxva RirSesaniSnav adgileb-Tan mimarTebaSi SedarebiTi analizis da samuSao progra-mis finansuri mxaris Sefasebis saSualebas. damtkicebuli marTvis gegmebis sruli paketi da maTi Sesrulebis wliuri angariSebi unda inaxebodes centralur samTavrobo uwyeba-Si. regionebisTvis SeiZleba praqtikuli iyos, rom es doku-mentacia maTac miewodos.

momzadebis procesis sirTulis, saWiro konsultaciebis farTo speqtris, personalis drois mimarT urTierTsa-winaaRmdego moTxovnebis gamo resursis marTvis gegmis momzadeba savaraudod moicavs sami Tvidan (SedarebiT mar-tiv SemTxvevebSi) or wlamde (ufro kompleqsuri RirsSe-saniSnavi adgilebisa da istoriuli qalaqebis SemTxvevaSi). zeviTac iTqva, rom RirsSesaniSnavi adgilis marTva nawi-lobrivi gegmebis safuZvelzec SeiZleba.

5.2 angariSebis momzadeba

5.2.1 mokle�adiani an�ari�ebis mom�adeba da �emowmeba

marTvis efeqturoba damokidebulia regularuli, sul erTia, yovelTviuri, kvartaluri Tu wliuri angariSebis warmoebaze. marTvis gegma gansazRvravs proeqtebis wliur programas, maTTan dakavSirebul xarjebs, grafikebs, a.S.

aRniSnuli proeqtebisaTvis ori saxis angariSi arsebobs:

• calkeuli proeqtis mimdinareobis Tviuri an kvar-taluri Sefaseba, romelic iZleva, saWiroebis Sem-TxvevaSi, rac SeiZleba adre, prioritetebis da va-debis cvlilebis saSualebas;

• calkeuli proeqtebis (an proeqtTa jgufis) mimdina-reobis wliuri Semajamebeli angariSi, masTan dakav-

- 7� -

Sirebuli finansuri da saxelfaso xarjebiTurT.

angariSi unda moicavdes wliuri programiT gaTvaliswine-bul yvela proeqts. zogjer sasurvelia proeqtebis kla-sifikacia maTi masStabis, samuSaos tipisa da xangrZliobis mixedviT.

radganac wliuri gegmebi xSirad ikveceba da maTi Sesru-leba yovndeba, saWiroa maTi Semajamebeli �roe�tebis mim�dinareobis wliuri an�ari�is momzadeba. aRniSnuli angari-Si Tavs uyris Tviur da kvartalur angariSebSi mocemul informacias da qmnis saerTo marTvis gegmaSi mocemuli proeqtebis SedarebiTi analizis da, aseve gamovlenili problemebis safuZvelze, Semdgomi samuSao gegmis modifi-kaciis SesaZleblobas.

5.2.2 �rZel�adiani an�ari�ebis mom�adeba da �emowmeba

marTvis gegmebi SemuSavebul unda iqnas minimum xuTwlia-ni periodiT, romlis amowurvis Semdegac unda momzaddes detaluri mimoxilva. am dros unda Sejamdes proeqtebis mimdinareobis wliuri angariSebi da CarTul iqnas axal marTvis gegmaSi. aRniSnuli meTodi uzrunvelyofs winamor-bedi gegmebis Sesrulebis Sesaxeb informaciis gadacemas, gviCvenebs saqmis gangrZobis gzas, personalis cvlilebebs da Tavs uyris codnas RirsSesaniSnavi adgilis Sesaxeb.

5.2.3 marT�is �e�mis formati

standartuli formatis SemuSaveba arsebiTia unificirebu-li dagegmvis sistemis warmatebuli muSaobisaTvis. igi qmnis erTgvar CarCos myari interpretaciisaTvis da resursebis farTo speqtris Sesaxeb informaciis urTierTkavSiri-saTvis. aseve gadamwyvetia calkeuli RirsSesaniSnavi ad-gilebis marTvis RonisZiebebis standartizacia msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis erTiani marTvi-

- 7� -

sa da monitoringis sistemis dagegmvisaTvis. standartuli formatis kidev erTi dadebiTi Tvisebaa saWiroebis mixed-viT statistikuri da sxva tipis informaciis SedarebiT martivi moZieba. SemoTavazebuli formati samnawiliania: (1) RirsSesaniSnavi adgilis aRwera, (2) Sefaseba da amocane-bis Camoyalibeba, (3) miTiTebebi da rekomendaciebi, Rirs-SesaniSnavi adgilis statusisa da konteqstis Semajamebel savaldebulo winaTqmasTan erTad. qvemoT SemoTavazebuli formati rekomendirebulia, rogorc samuSao varianti.

wliuri marT�is �e�ma (resursis saxelwodeba, RirsSesaniSnavi adgilis

saxelwodeba, proeqtis dasaxeleba, periodi)

winaT�ma• RirsSesaniSnavi adgilis statusi da konteqsti

nawili I: Rirs�esani�na�i ad�ilis aRwera 1.1 zogadi informacia

• mdebareoba, zogadi aRwera, sakuTrebis forma

• rukebi, sqemebi, fotoebi

1.2 kulturuli informacia• anTropologiuri, eTnografiuli, arqeologi-

uri, istoriuli, saxelovnebaTmcodneo, arqite-qturuli, teqnologiuri, sabunebismetyvelo

1.3 informacia garemos Sesaxeb• hava, hidrologia, geologia, geomorfologia,

seismologia, niadagebi, adamianis mier Seqmnili saSiSroebebi

1.4 interesebi• miwaTsargeblobisa da resursis gamoyenebis

istoria

• sazogadoebrivi da kerZo interesebi, sakuTrebis forma

- 7� -

• ekonomikuri interesebi, turizmis CaTvliT1.5 I nawilis danarTi

• wyaroebi

• Setanili cvlilebebis CamonaTvali

nawili II: �efaseba da amo�anebis �amoyalibeba

2.1 RirsSesaniSnavi adgilis konservaciis statusi

• msoflio memkvidreobis statusi, istoriuli statusi

• potenciurad saSiSi saqmianobisa da safrTxeebis identifikacia

• resursebisa da maTi sazRvrebis gansazRvra

2.2 RirsSesaniSnavi adgilis maxasiaTeblebisa da poten-cialis Sefaseba

• Tavdapirvel istoriul masalasTan da arqeolo-giur potencialTan dakavSirebuli kulturuli Rirebulebebi (masalis, xelobis, mxatvruli ga-dawyvetisa da garemos avTenturoba)

• ZeglTan asocirebuli kulturuli Rirebule-bebi (universaluri mniSvneloba, memorialuri, legendaruli an grZnobismieri Rirebulebebi, SedarebiTi mxatvruli Rirebuleba, unikaluro-ba)

• Tanamedrove ekonomikuri Rirebulebebi da fun-qciuri Rirebuleba

2.3 mniSvnelovani maxasiaTeblebis identifikacia da da-zusteba

• marTvis amocanebi

• marTvaze gavlenis mqone faqtorebi

• samoqmedo amocanebi da marTvis variantebi

• konservaciis marTvis variantebi

• funqciis marTvis variantebi

- 75 -

• Seswavlisa da kvlevis variantebi

• SemecnebiTi da interpretaciis variantebi

2.4 II nawilis danarTi• wyaroebi

• Setanili cvlilebebis CamonaTvali

nawili III: miTiTebebi Rirs�esani�na�i ad�ilis �o�adi marT��isaT�is

3.1 proeqtebi• proeqtis identifikacia, saTauri, klasifikacia

• proeqtis registracia

• proeqtis aRwera

3.2 samuSao ganrigi• wliuri samuSao gegma

• wliuri samuSao gegmis kavSiri Sualedur da gr-Zelvadian gegmebTan

3.3 xarjebi da samuSaos etapebi

3.4 III nawilis danarTi• wyaroebi

• Setanili cvlilebebis CamonaTvali

biblio�rafia• rCeuli bibliografia da gamouqveynebeli masa-

lebis CamonaTvali

• ZiriTadi bibliografia

• cvlilebebi bibliografiaSi

- 76 -

5.2.4 komentarebi formatis �esa�eb

zemoaRniSnuli formati asaxavs RirsSesaniSnavi adgilis marTvis gegmis SemuSavebis logikur Tanmimdevrobas idea-lur SemTxvevaSi. marTvis gadaudebeli saWiroebebisaTvis SesaZlebelia III nawili _ marTvis gegmis miTiTebebi da rekomendaciebi, daiweros pirvelad, magram, amasTan, igi ar unda uswrebdes win RirsSesaniSnavi adgilis mniSvnelovani maxasiaTeblebis sawyis Sefasebasa da samoqmedo amocanebis Camoyalibebas. radganac igi moniSnavs mTels Casatarebel samuSaos, III nawili aseve SeiZleba gamoyenebul iqnes, ro-gorc samuSaoebis gangrZobiTi programa.

marTvis gegma warmodgenili unda iqnas, rogorc samuSao dokumenti da ara rogorc wignis saxiT gamocemuli publi-kacia. aukinZavi, asxmuli furclebis formati gvaZlevs ro-melime erT, an erTdroulad ramdenime seqciaSi eskizebisa da Sesworebebis Camatebis saSualebas. im SemTxvevaSi, roca ver xerxdeba romelime nawilis dasruleba (mag., ar moipo-veba informacia garemos Sesaxeb 1.3 seqciisaTvis), an Tuki ar Catarebula RirsSesaniSnavi adgilis potencialis Se-faseba, warmodgenil unda iqnas mokle, daTariRebuli gan-cxadeba. Semdgomi, xelaxali Sefasebebi anda dasrulebuli nawilebi SesaZlebelia daematos mogvianebiT. roca marTvis gegmis romelime nawilis Secvlis saWiroeba ar arsebobs, igi SesaZlebelia CarTul iqnas momdevno gegmaSi Sesabamisi miTiTebebiTa da SeniSvnebiT.

5.2.5 marT�is �e�mis �re�enta�ia

prezentaciis Semdegi meTodebia rekomendirebuli:

• dokumenti warmodgenil unda iqnas aukinZav saqa-RaldeSi;

• sasurvelia, gamoyenebul iqnas zemoT warmodgenili rigiTobis sistema. Tuki romelime nawili an qveTavi

- 77 -

ar aris Sevsebuli, misi nomeri ar unda iqnas gamoy-enebuli sxva mizniT;

• danarTebi da rukebi unda daematos Sesabamisi nawi-lis Semdeg da ara calke nawilad anda dokumentis boloSi;

• yoveli Tavi unda iwyebodes axal gverdze;

• yoveli gverdis zeda kuTxeze miTiTebuli unda iyos Tavis sruli nomeri, raTa acilebul iqnas gverde-bis danomvra, rac gaarTulebda dokumentis Semdgom Sesworebas;

• yovel nawilSi miTiTebul unda iqnas rodis iqna igi SemuSavebuli an Secvlili. es informacia aseve unda aisaxos Sesabamisi nawilis cvlilebebis nusxa-Si, raTa gaadvildes cvlilebebis identifikacia da daTariReba;

• yoveli proeqti unda iqnas danomrili;

• wyaroebi miTiTebul unda iqnas yoveli nawilis bo-los da aseve bibliografiaSi.

- 78 -

Tavi VI

movlis programa

6.1 Sesavali

movla iTvaliswinebs kulturuli obieqtis galamazebisaT-vis bunebrivi Zalebis gamoyenebas, Tumca zedmet movlas aseve SeuZlia misi silamaze gaanadguros. movlis dagegm-va erTgvari xelovnebaa, romelic moiTxovs kulturul da ekologiur mgrZnobiarobas. klimati da dazianebis gamom-wvevi sxva mizezebi, momxmarebelTa saWiroebebTan erTad, ganapirobeben movlis intensiobas. movlis programebi da strategiebi aseve unda iTvaliswinebdnen TiToeuli kul-turis specifikas da arsebuli bunebrivi maxasiaTeblebis balanss.

movlis programa mimarTulia kulturuli obieqte-bis Senaxvisaken ise, rom maTi arc erTi nawili ar daikargos. igi mimarTavs yvela praqtikulsa da te-qnikur zomas, raTa RirsSesaniSnavi adgili jerovani saxiT SeinarCunos. es gangrZobiTi procesia da ara produqti.

movlis programa unda viTardebodes kargad Camoyalibebu-li ciklebis mixedviT, sadac aRwerilia vin ras, rogor da ra sixSiriT akeTebs. programa martivi, yvela TanamSrom-lisaTvis gasagebi eniT unda aRwerdes saWiro qmedebebs, ise, rom misi gamoyeneba SeZlon mwmendavebma, xelosnebma, zedamxedvelebma da yvela sxva pirebma, vinc ki Cabmulia kulturuli obieqtis movla-patronobaSi.

- 79 -

movlis programis ganxorcielebas Tan sdevs misi efeqtu-robis Sefaseba, rac miRebul Sedegebsa da drois xangrZ-livobas eyrdnoba. samuSaos SesrulebisaTvis daxarjuli droisa da masalebis detaluri aRwera uaRresad mniSvne-lovania. calke unda iqnas dajgufebuli monacemebi miv-linebebis Sesaxeb. davalebebi mkafiod unda iqnas gawerili, raTa gareSe muSakebma Tan iqonion yvela saWiro masala da instumenti.

6.2 prevenciuli movla

prevencia konservaciis umaRlesi formaa. daziane-bis gamomwvevi mizezebis aRmofxvra an Tundac Sem-cireba ukve mniSvnelovan miRwevas warmoadgens.

atmosferuli dabinZureba da transportis vibracia Se-saZlebelia Semcirdes an aRmoifxvras qalaqgegmarebiTi an administraciuli zomebis meSveobiT. movlasa da bunebri-vi safrTxeebis mimarT sifrTxiles didi mniSvneloba aqvs kulturuli obieqtis dazianebis Tavidan asacileblad.

wvrTna katastrofebisaTvis mzadyofnisaTvis da ad-ministraciuli procedurebi amcireben uwesrigo-bas kritikul momentebSi da uzrunvelyofen gegmis swor ganxorcielebas.

dokumentireba prevenciuli movlis arsebiTi aspe-qtia am cnebis farTo gagebiT.

angariSgebis procedurebi, romlebic movlis pro-cesSi gamoavlenen ganmeorebiT problemebs, xels uwyobs prevenciul movlas.

movlis RonisZiebebi SeZlebisdagvarad CarTul unda iqnan gegmiur reJimSi (Sheduled routine).

gegmiuri reJimi moicavs:

- 80 -

- yoveldRiul RonisZiebebs, maT Soris dasufTa-vebas da gaprialebas;

_ yovelkvireul RonisZiebebs;

_ yovelTviur RonisZiebebs, rogoricaa, maga-liTad, Senobebze da teritoriaze mcenareebis zrdis kontroli;

_ kvartaluri RonisZiebebi;

_ sezonuli RonisZiebebi, magaliTad - Semodgomasa da gazafxulze;

_ yovelwliuri RonisZiebebi;

_ xuTwledis RonisZiebebi.

gegmiuri reJimi sakmaod moqnili unda iyos, raTa SeiZle-bodes saWiroebis SemTxvevaSi gadaudebeli RonisZiebebis dauyovnebliv Catareba, romelnic xSirad saWiroa, mag., Zlieri wvimis, qaris, xanZris, miwisZvris, wyaldidobis an sxva bunebrivi katastrofebis Semdeg.

6.2.1 �rofesionalTa w�lilionalTa w�lili

movlis warmatebuli strategia moiTxovs pasuxismgebeli profesionalebis CarTvas, romelTac aqvT saTanado cod-na, raTa daakvirdnen da gamoarkvion dazianebis mizezebi, Caataron regularuli Semowmeba da moamzadon angariSebi RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisiisaTvis. radganac msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgili umaRlesi Rirebulebis mqonea, masze zrunvaSi Cabmuli pirebic Tavisi sferos umaRlesi profesionalebi unda iyvnen. idealur SemTxvevaSi, profesionalebi sameurveo komisiaSi Seyvanil unda iqnan naxevari ganakveTiT, uwyvetobis uzrun-velsayofad. maT unda hqondeT uflebamosileba ganaxor-cielon nebismieri rekomendacia, romelic maT mier war-modgenilia �roe�tebis mimdinareobis wliur an�ari�eb�i,

- 8� -

da aseve ufleba moiSvelion gareSe samecniero rCeva da obieqturi azri.

movlis RonisZiebaTa ganxorcielebaSi profesionalebi ise-ve arian CarTulni, rogorc zedamxedvelebi, xelosnebi, konservaciis specialistebi da mTeli is ZiriTadi perso-nali, romelic RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisias eqvemdebareba.

profesionalebma unda:

• uzrunvelyon, rom RirsSesaniSnavi adgilis movlaSi Cabmulma yvela pirma droulad ganacxados dazian-ebis niSnebsa da sxva yvelaferze, rasac yuradReba unda mieqces (mag., mwmendavebma unda acnobon saxu-ravis, an sawvimari milebis Jonvis, mwerebis Sesaxeb);

• miscen miTiTebebi xelosnebs, raTa maT, samuSaos saukeTesod Sesrulebis JiniT, ar daazianon isto-riuli mowmoba an masala. maT unda auxsnan, rom sa-Wiroa konservacia da ara „axaliviT“ SekeTeba;

• moawyon regularuli Sexvedrebi zedamxedvelebTan da administratorebTan samuSaoebis dasagegmad da xarjebis Sesaxeb rCevis misacemad;

• kvartalSi erTxel mainc Sexvdnen RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisias da yovelTvis SeeZloT direqtoris naxva;

• momzadebul iyvnen sazogadoebasTan Sesaxvedrad da leqciebsa Tu gamoqveynebul statiebSi ganmarton movlis strategia; da

• miiRon monawileoba movlis strategiasTan dakavSi-rebul kvleviT proeqtebSi.

movlis kargi strategiis meSveobiT SesaZlebelia dazian-ebebis mniSvnelovanwilad Tavidan acileba da finansebis ekonomia; samwuxarod, Znelia am mogebis raodenobrivi Se-faseba, ris gamoc xSirad kulturuli memkvidreobis xelmZ-

- 8� -

Rvanelebi xedaven mxolod profesionalTa momsaxurebis xarjebs da cdiloben maTi SemcirebiT gaswion gaumarTle-beli ekonomia.

6.2.2 istoriuli �enobebisa da Rirs�esani�na�i ad�ilebis ins�e��iis konte�sti

istoriuli Senobis an RirsSesaniSnavi adgilis pirveladi inspeqcia uaRresad mniSvnelovania. man yvela problema rac SeiZleba swrafad da amomwuravad� unda moicvas.

dazianebis gamomwvevi mizezebi xSirad Zalian kompleqsuria da araerTgvarovania _ erTdroulad ori-samic SeiZleba mo-qmedebdes. pirveladi Semowmebisas, Cveulebriv, arqiteqto-ri ver gamoavlens yvela maTgans. inspeqtoris upirvelesi movaleobaa faqtebis aRwera da Semdeg mizezis Zieba.

Sesabamis SemTxvevaSi kvlevam, inspeqciam da angariSgebam unda moicvas Senobis an RirsSesaniSnavi adgilis konte-qstic; adgilobriv dagegmvis organoebs SeuZliaT dax-marebis aRmoCena, mag., daareguliron transportis mier gamowveuli vibracia satvirTo transportis SezRudviT, Seamciron atmosferuli dabinZureba sawarmoebisa da ener-gosadgurebis swori ganlagebis meSveobiT, aseve Seamciron xanZris saSiSroeba saxanZro manqanebisaTvis misadgomi gzis uzrunvelyofiT.

inspeqtors ar unda hqondes Zeglis mimarT wi-naswar Camoyalibebuli Sexeduleba;

1 istoriuli SenobebisaTvis gaTvaliswinebulia Semdegi normebi: gamocdil konservaciis arqiteqtors patara Senobis Semowmebi-saTvis sWirdeba 5 saaTi, 10 saaTi _ ufro rTuli nagebobisaTvis da 20-40 saaTi _ didi SenobisaTvis. kompleqsuri, monumenturi Senobebis Semowmeba, rogoricaa sakaTedro taZrebi, moiTxovs gac-ilebiT met dros _ daaxloebiT 100 samuSao saaTs.

- 8� -

inspeqcia, romelsac mosdevs detaluri kvleva, analizi da aRwera TviTmkmari rodia, mas auci-leblad unda mohyves garkveuli qmedeba;

pirveli am qmedebaTagania movlis strategiuli gegmis SemuSaveba.

gamocdilebam daamtkica, rom im SemTxvevaSi, Tuki movlis gegma sruldeba aTi wlis ganmavlobaSi, wliuri movlis Ro-nisZiebebis masStabi mkveTrad mcirdeba. Tumca, miuxeda-vad imisa, rom istoriuli Zeglebis konservaciis marTva prevenciuli movlis saSualebiT finansebis mniSvnelovani ekonomiis safuZvelia, es ar esmis mraval administrators, romlebic Tavs ikaveben regularuli Semowmebisa da movlis programis organizebisgan saWiro profesionalTa daqirave-bis xarjebis gamo.

6.2.3 mo�lis �ro�ramis monitorin�i

movlis programis ganxorcielebis Semdeg, xSirad wle-bi sWirdeba Tavdapirveli profesiuli kvlevis xarjebis dafarvas. Tumca, Tuki mimdinare xarjebi da finansuri gaTvlebi mudmivad kontroldeba da inflaciis da sxva cv-lilebebis gaTvaliswinebiT zustdeba, sabolood mTliani xarji ufro naklebia vidre daugegmavi specialuri Ronis-Ziebebis xarjebis jami.

finansuri angariSgebis sistema unda daigegmos imgvarad, rom daexmaros danaxarjebis monitorings. yvela TanamSro-meli yovelkvireulad unda awarmoebdes daxarjuli drois aRricxvas. ganxorcielebuli samuSaosaTvis maT swori ka-tegoriebi da aRweris meTodi unda gamoiyenon. xelmZRvane-li pirebi unda amowmebdnen maT monacemebs Seusabamobebis gamosavlenad, masalebis gaflangvisa da qurdobis Tavidan asacileblad. maT aseve unda daadginon samuSaos miznebi yoveli TanamSromlisaTvis da Seadaron realuri dro da xarjebi, winaswar navaraudeb xarjebs.

- 8� -

kargi marTva da zedamxedveloba arsebiTia mov-lis samuSaoebis sawarmoeblad, rodesac cal-calke moqmedi pirni mravalgvar amocanebs arian SeWidebuli. amasTan, xelosnebsa da konservaciis specialistebs, romlebic CarTulni arian am saq-mianobaSi, kargad unda esmodeT Tavisi muSaobis safuZvlebi.

6.3 gansakuTrebuli problemebi

6.3.1 �andali�mi da �urdoba

1851 wels londonis gamofenaze yovelgvari dacvis gareSe gamofenili iyo briliantebi. miuxedavad amisa, gamofenaze ar Seqmnila sazogadoebis qcevis problema. sazogadoebis pativiscema kulturuli obieqtebis mimarT mniSvnelovnad daqveiTda ukanaskneli asi wlis manZilze. es nawilobriv gamowveulia turizmis zegavleniT, Tumca am kuTxiT didi gansxvavebaa sxvadasxva erebsa da kulturebs Soris.

administraciis yvela TanamSromels da aseve sazogadoe-bas kargad unda esmodes maTi movaleoba vandalizmisa da qurdobis Tavidan asacileblad da dauyovnebliv unda acnobon Sesabamis samsaxurs yoveli incidentis Sesaxeb. Ta-namSromlebs unda SeeZloT potenciuri vandalebis amocno-ba da maTTan dapirispirebis gareSe urTierTobis damyare-ba, mag., ikiTxon, xom ar SeuZliaT raime ganumarton da ase gaauvnebelyon brma umecreba da umarTavi energia, romelic xSirad aris xolme vandalizmis mizezi. sxva saxis potenci-urad damazianebeli qmedebebi, rogoricaa, akrZalul teri-toriebze Sesvla mindvris yvavilebis dasakrefad, cecxlis danTeba, a.S. aRkveTil unda iqnas specialuri ganmartebi-Ti leqciebis da moqcevis wesebis gavrcelebis saSualebiT. SenobebSi vandalizmi da qurdoba SeiZleba Semcirebul an Tavidan acilebul iqnas telekamerebis saSualebiT, romel-Tac Zalze mcxrali ganaTebisasac SeuZliaT Cveneba. Ta-namSromlebisa da sakontrolo centris radiokavSiri aseve

- 85 -

iZleva eWvmitanilis qmedebis efeqturi meTvalyureobis saSualebas.

xelovnebis nimuSebisa da arqeologiuri masalis qurdoba sakmaod did saerTaSoriso industriadaa qceuli. gamoc-dileba gviCvenebs, rom aranairi rTuli sistema ar aris qurdobis sruli aRkveTis garantia. usafrTxoebis dacva RirsSesaniSnavi adgilis menejerebis valdebulebaa. igi ar unda iyos dakisrebuli mxolod daqiravebul dacvaze, rac, mxolod da mxolod, mniSvnelovnad aZvirebs usafrTxoebis xarjebs. am sakiTxSi sasurvelia specialistebis konsulta-cia, Tumca igi moazrebul unda iqnas erToblivad xanZarsa-winaaRmdego sistemasTan da Senobebis macxovrebelTa usa-frTxoebis sxva zomebTan erTad.

6.3.2 �anZarsawinaaRmde�o �medebebi

adamianebis mier gamowveuli xanZari, Cveulebriv, SeiZleba Tavidan iyos acilebuli; tyis xanZari ki sxva saqmea da did sifrTxiles moiTxovs. xanZris mizezi SeiZleba gaxdes el-vac, Tuki Sesabamisi dacvis sistema ar aris damontaJebuli da wlis ganmavlobaSi mudmivad movlili. xanZris mier uni-kaluri kulturuli Rirebulebebis ganadgureba Tavidan unda iqnas acilebuli sxvadasxva zomebis meSveobiT, rogo-ricaa sifrTxilis zomebi cecxlis wakidebis riskis Sesam-cireblad da, garda specialurad gamoyofili adgilebisa, mowevis akrZalva.

xanZris gamomwvevi erT-erTi yvelaze saSiSi faqtoria da-zianebuli eleqtrogayvaniloba. eleqtrogayvaniloba unda Semowmdes yovelwliurad da gamoicvalos oc weliwadSi er-Txel mainc. sasurvelia is ise gadagegmardes, rom RamiT mxolod aucilebeli samsaxurebi iyos CarTuli.

xanZris aRmomCeni sistemebi irTveba kvamlis, alis an sicxis saSualebiT. cru gangaSis Tavidan asacileblad sasurvelia ramdenime deteqtoris urTierTdakavSireba. amgvarad, gang-

- 86 -

aSis zari CairTveba mxolod im SemTxvevaSi, roca moxdeba ori deteqtoris gaaqtiureba, rac mxolod xanZris drosaa SesaZlebeli. xanZarsawinaaRmdego sistemebi komerciuli SenobebisTvisaa SemuSavebuli da istoriul SenobebSi maTi qmediToba SeiZleba SezRuduli aRmoCndes, ase rom, menej-mentma unda gaiTvaliswinos maTi SesaZleblobebis fargle-bi. swored amitom, sasurvelia ori damoukidebeli siste-mis damontaJeba, radgan erTma SeiZleba saWiroebis dros gvimtyunos. gonivruli iqneba aRmomCeni sistemis uSualod saxanZro razmTan dakavSireba. xeliT saqrobebi (kulturis ZeglebisTvis yvelaze Sesaferisi fxvnili an Sesabamisi ti-pis airi _ mag., CO2 iqneba), Slangebi an cecxlis saqrobi on-kanebi guldagul unda iqnas ganawilebuli da TvalsaCinod aRniSnuli. wylis adgilobrivi, xanZarTan sabrZolvelad gamosadegi wyaroebi mosaZiebeli da aRsanusxia.

erTmniSvnelovnad savaldebuloa, rom yvela TanamSromel-ma gaiaros sabaziso momzadeba xanZaris gamovlenis, cecxl-Tan brZolis da daSavebulebisaTvis pirveladi daxmarebis aRmoCenaSi. samuSao saaTebSi regularulad unda Catardes wvrTna sagangebo viTarebaSi qcevis gasaTaviseblad. xanZris sakiTxebze pasuxismgebeli piri daniSnuli unda iqnas dire-qtoris mier.

im SemTxvevaSi, Tu ver xerxdeba xanZris sam wuTSi daregu-lireba, xuT wuTSi ukve SeiZleba ubedureba datrialdes. es niSnavs, rom moSorebul adgilebSi ganlagebul istori-ul Senobebs sasurvelia gaaCndes xanZrisgan dacvis avto-maturi sistema, rac srul ganadgurebas mainc agvacilebs. am sakiTxSi mniSvnelovani daxmareba SeuZlia gagviwios nor-vegiaSi, iaponiasa da did britaneTSi dagrovilma gamocdi-lebam.

gazisa da wylis gamomfrqvevi avtomaturi xanZarsawinaaRm-dego sistemebi fulis kargi dabandebaa, magram yvela Tana-medrove teqnikur aRWurvilobasaviT, istoriul SenobebSi dayenebisas isinic faqiz midgomas moiTxovs. adre Halon airis sistemebi, Tumca Zvirad Rirebuli, dacvis saukeTe-

- 87 -

so formad iTvleboda, radgan dabali koncentraciisas arc adamianTa sicocxles uqmnis safrTxes da arc kulturul faseulobebs. bolo dros gairkva, rom es airebi anadgureben dedamiwis damcav ozonis Sres da amitom ar aris sasurveli maTi gamoyeneba. ganmfrqvevebTan dakavSirebuli sirTule isaa, rom wyali xSirad azianebs Senobebs da mis samSeneblo qsovils da avejs sokos gaCenis saSiSroebas uqmnis. airis Tu wylis gamoyenebisas, cru gangaSi mainc asaridebelia, raTa arc ZviradRirebuli airi daixarjos tyuilad da arc kulturuli obieqti daziandes.

mniSvnelovania TanamSromlebis wvrTna xanZar-sawinaaRmdego qmedebebis ganxorcielebaSi da maqroblebis xmarebaSi. mexanZreebic weliwadSi erTxel mainc unda awyobdnen praqtikul meca-dineobas da specialuri saSvi da kontrolis uf-lebac unda hqondeT;

istoriuli qalaqebis SemTxvevaSi, SemuSavebul unda iqnas xanZarsawinaaRmdego strategiuli gegma, romelic uzrunvelyofs xanZris SemTx-vevaSi yvela SenobaSi saTadarigo Sesasvlelebis arsebobas (im SemTxvevaSi, Tu erTi gza Caiketa) da cecxlTan sabrZolvelad wylis sakmarisi ma-ragis arsebobas.

praqtikuli mecadineobebi avlens im sust wertilebs, ro-melTa gamosworebac aucilebelia. dasagegmi da gasaumjo-besebelia misasvlelebi cecxlTan sabrZolvelad, raTa sa-xanZro manqanebs SeeZlos umTavres wertilebTan miRweva. aseve uzrunvelyofili unda iyos onkanebidan, rezervuare-bidan da sxva wyaroebidan wylis uxvad miwodeba.

cecxlisagan dacvis pasiuri saSualebebi, rogoricaa cecx-lgamZle karebi, kedlebi da sxvenis tixrebi, mudam asru-lebs Tavis movaleobas da aferxebs cecxlis gavrcelebas. bunebis Zeglebis SemTxvevaSi am funqcias asrulebs saxanZ-ro carieli monakveTebi.

- 88 -

Tavi VII

sakadro politikadro politikao politika

7.1 sameurveo komisia

msoflio kulturuli memkvidreobis dacva da SenarCuneba SesaZlebelia mxolod Sesabamisad momzadebuli profesio-nalebis sakmao raodenobiT arsebobis SemTxvevaSi, umaR-lesi politikuri da administraciuli pirebiT dawyebuli Zeglis mcvelebis, xelosnebis, zedamxedvelebis da gamZRo-lebis CaTvliT. damatebiT, rekomendirebulia TiToeuli msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilisa an maTi jgufisaTvis sameurveo komisiis dafuZneba. komisiis pro-fesiuli da administraciuli struqtura SeiZleba gansx-vavdebodes ama Tu im qveynis viTarebisa Tu RirsSesaniSnavi adgilis xasiaTidan gamomdinare, magram yvela SemTxvevaSi aucilebelia, rom komisia dakompleqtebuli iyos sxvadasx-va sferos gamocdili da kvalificiuri specialistebiT (arqiteqtorebi, arqeologebi, iuristebi, urbanistebi, a.S). msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis intereseb-Sia, rom saxelmwifo organoebis mier sameurveo komisias mi-niWebuli hqondes moqmedebis sakmarisi Tavisufleba. ama-sTan, sameurveo komisia unda inarCunebdes mWidro konta-qts msoflio memkvidreobis komitetTan, romelsac SeuZlia mimarTos daxmarebisaTvis saWiroebis SemTxvevaSi.

sameurveo komisiis erTi movaleobaTagania msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis Sesaxeb sa-zogadoebis informireba, ganurCevlad imisa Tu ra saxisaa igi - calkeuli istoriuli Senoba, isto-

- 89 -

riuli qalaqi Tu industriuli kompleqsi. komisiis valia saerTaSoriso konvenciebisa da qartiebis moTxovnebis Sesruleba da, amavdroulad, erovnuli da adgilobrivi kanonebisa da Cveulebebis gaTva-liswineba; misi upirvelesi mizania RirsSesaniSna-vi adgilis dacvis, gamoyenebisa da movlis yvelaze misaRebi gzebis gansazRvra da maTi ganxorcielebis zedamxedveloba.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis SemTxveva-Si, adgilobrivi interesebi xSirad winaaRmdegobaSi modis erovnul da saerTaSoriso miznebTan. sameurveo komisiis pasuxismgeblobaa adgilobrivi macxovreblebis kanonieri interesebisa da damTvaliereblebis interesebis SeTanxme-ba. erT-erTi yvelaze mniSvnelovani sakiTxia turizmis gan-viTarebis kontroli: intensiurma turistulma nakadebma SeiZleba daarRvios adgilobrivi macxovreblebis myudroe-ba da gamoiwvios adgilobrivi kulturis gaufasureba da rRvevac ki.

7.2 marTvis ZiriTadi jgufis SerCevaZiriTadi jgufis SerCeva jgufis SerCeva

7.2.1 e�s�ertebisa da �rofesionalebis �er�e�a

profesionalTa nusxa, romelic met-naklebad SeiZleba Cab-mul iqnas kulturuli memkvidreobis marTvaSi, sakmaod grZelia. esenia:

• administratorebi

• anTropologebi

• antikvarebi

• arqeologebi

• arqiteqtorebi

• arqiteqturis konservaciis specialistebi

- 90 -

• arqivariusebi

• xelovnebaTmcodneebi

• biologebi

• botanikosebi

• SenobaTa eqspertebi (building surveyors)

• qimikosebi

• koleqciebis konservaciis specialistebi

• xelosnebi

• kuratorebi

• sainformacio-saZiebo saqmis specialistebi (dokumentalists)

• ekologebi

• ekonomikis istorikosebi

• sxvadasxva specialobis inJinrebi

• entomologebi

• eTnologebi

• geografebi

• geologebi

• memkvidreobis aRmnusxvelebi/inventarizatorebi

• istorikosebi

• hidrologebi

• landSaftis arqiteqtorebi

• iuristebi

• mineralogebi

• samuzeumo saqmis specialistebi

• petrologebi

• politikosebi

- 9� -

• uZravi qonebis menejerebi

• seismologebi

• sociologebi

• topografebi da geodezistebi

zemoaRniSnuli nusxa sulac ar aris sruli, magram igi miuTiTebs saqmeSi CarTuli profesiebis speqtrs da uCvenebs axalgazrdebs, Tu raodeni SesaZleblobania kulturuli memkvidreobis konservaciis ganviTarebad dargSi.

mravali sxvadasxva disciplinis monawileobis gamo, mniSvnelovania mkafiod ganisazRvros saqmianobis saxelmZRvanelo principebi, romelic gulisxmobs praqtikuli xelobisa da samecniero codnis gamoy-enebasac da mxatvrul da istoriul grZnobismiere-basac. mkafiod gansazRvruli koncefciis gareSe konservaciis amocanebi ver iqneba miRweuli.

eqspertebis SerCeva sakmaod rTuli amocanaa. sasurvelia, SerCeulma eqspertma mocemul samsaxurSi imuSaos aranakleb Svidi wlis ganmavlobaSi, raTa uzrunvelyofil iqnas saqmi-anobis uwyvetoba da araumetes Tormeti wlis ganmavlobaSi, garda im SemTxvevebisa, roca man aCvena, rom gaiTavisa Ta-namedrove azrovneba da praqtika. iseve rogorc medicinis sferoSi, konservaciis dargSic eqsperti mudam mzad unda iyos gaiTvaliswinos sxvaTa damoukidebeli azri.

7.2.2 sakadro moT�o�nebi

sakadro moTxovnebi SeiZleba dawesdes mxolod specialobis yoveli ganxris amocanebis masStabis gansazRvris Semdeg. saxelfaso nixrebi dgindeba adgilobrivi da erovnuli standartebis mixedviT. Tumca gaTvaliswinebul unda iqnas, rom zog qveyanaSi anazRaureba ararealurad dabalia da personalis wevrebs izidavs warmoebasa anda komerciaSi ufro maRali xelfasebi.

- 9� -

Zeglis sameurveo komisiam unda daadginos sakuTari saxelfaso nixrebi. gawafuli xelosnebi teqnikosebs unda gauTanabrdes da ara mSenebel muSebs. saWiroa Sesabamis samTavrobo organoebTan SeTanxmeba maT mier gamoyofili saxelfaso fondis regularulad gadasinjvis Taobaze, radgan SesaZloa axali saWiroebebisa da saqmianobis axali asparezis gaCena.

saukeTeso SemTxvevaSi iniSneba pasuxismgebeli personali da Semdeg, saWiroebisamebr _ damxmare kadrebi. dasawyisisTvis rekomendirebulia TanamSromlebis sacdeli vadiT miReba da mxolod amis Semdgom, Tuki es saWiro iqneba, _ grZelvadiani kontraqtis gaformeba.

mraval mTavrobas SeiZleba gauCndes survili Tavisi mmar-Tvelobis dros politikuri prestiJisa da patronaJis mosazrebebiT pirdapir marTos esa Tu is RirsSesaniSnavi adgili. es SeiZleba ZeglisaTvis niSneuli kulturuli Rirebulebebis interesis sawinaaRmdego aRmoCndes, radgan xelisuflebis midgoma ver iqneba ise mgrZnobiare da moqnili, gadawyvetilebis miReba iqneba naklebad swrafi, vidre kargad SerCeuli, mTavrobisgan damoukidebeli sameurveo komisiisa. es rodi gulisxmobs RirsSesaniSnavi adgilis marTvaSi xelisuflebis kanonieri interesis uaryofas _ sameurveo komisiis wevrebi iniSneba swored xelisuflebis mier.

7.2.3 k�alifi�irebuli kadrebis �er�e�is saWiroeba

vinaidan msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgili WeSmaritad verafriT iqneba Canacvlebuli, TavisTavad cxadi unda iyos, raoden saWiroa kvalificiuri personali. miuxedavad imisa, rom fuladi Rirebuleba ver iqneba aRebuli absolutur kriteriumad, kulturuli obieqtebis dazianebisa da ngrevisagan gadarCenis xarjebis odenobas ufro marTebulad davinaxavT, Tu gaviTvaliswinebT Canacvlebis xarjebs.

- 9� -

konservaciis dargis administratorebs gansakuTrebiT kargad unda esmodeT konservaciis saqmianobaSi CarTuli sxvadasxva tipis specialistebis Zlieri da susti mxareebi. administrirebis erT-erTi aspeqti, romelic iwvevs konservaciis specialistebis ukmayofilebas, isaa, rom maT bevri dabrkoleba xvdebaT specialuri produqtebisa da momsaxurebis mcire odenobiT mopovebisas. kontrolis aseTi zomebi SeiZleba saWiro iyos politikuri an ekonomikuri mizniT, roca saqme exeba did Tanxebs, magram muSaobis meti efeqturobisaTvis specialitebs unda SeeZloT specialuri produqtebis mcire raodenobiT pirdapiri dakveTiT Sesyidva, miTumetes, rom xSirad mimwodebeli msoflioSi erTaderTia. xSirad im oficialuri dokumentaciis Rirebuleba, romelic saWiroa produqtebis SesaZenad, aWarbebs Tavad produqtis Rirebulebas. gansxvaveba aris ara marto droSi, mag., 2 weli 1 Tvis nacvlad, aramed im dazianebaSi, romelic SeiZleba moxdes produqtis SeZenis dagvianebis gamo.

gadawyvetilebis dagvianeba iwvevs muSaobis ara-efeqturobas da zedmet xarjebs, radganac kul-turuli obieqtis dazianeba grZeldeba, Cveulebriv, aCqarebuli, zogjer ki mniSvnelovnad meti sis-wrafiTac. sameurveo komisia da misi direqtori yovelgvar Rones unda xmarobdnen administraciuli Seferxebebis aRmosafxvrelad.

7.2.4 sakonser�a�io �elobebis roli sakonser�a�io �elobebis rolikonser�a�io �elobebis rolio �elobebis roli�elobebis roliebis roli roliroli

mSeneblobis xelobaTa speqtri konservaciis procesSi moicavs martiv SekeTebasa Tu Sida gamarTulobis movlas da Zalian rTul saqmianobasac, romelic Zalze did daxelovne-bas moiTxovs. is pirebi, vinc asruleben amgvar specialur davalebebs, warmoadgenen konservaciis teqnikosebs da unda sargeblobdnen sxva profesionalTa msgavsi statusiT.

meore mxriv, nebismier axalgazrda, magram sakmarisad ga-

- 9� -

mocdil xelosans SeuZlia damatebiT daeuflos ama Tu im xelobas da mxatvruli gumaniT, daxelovnebis moSveliebiT da mecnierebis daxmarebiT SeakeTos da gaimeoros winan-deli xelosnebis nakeTebi.

daostatebas dro, gamocdileba da swavla sWird-eba. arsebiTia xelmZRvanelebad gamocdili ostate-bi iyvnen, rac uzrunvelyofs codnis uwyvetobas. RirsSesaniSnavi adgilis saxelosnoebs SeuZlia am procesis xelSewyoba. konservaciis xelosnebs kar-gad unda esmodeT Tavisi xelobis istoria da te-qnologia. maT unda SeeZloT istoriuli namuSevris Seqmnis procesis gaanalizeba. warsuli xelobis mag-aliTebi unda Segrovdes da gamoyenebul iqnas sani-muSo modelebad (rogorc es gakeTda niderland-ebSi, amsterdamSi da poloneTSi, q. torunSi).

7.2.5 kar�i �eloba kar�i �eloba

xelobis xarisxi nawilobriv damokidebulia dawesebuli sa-muSao dRis jerovan anazRaurebaze. samuSao drois gadaWar-beba da calobiT SekveTa, rogorc wesi, uaryofiT Sedegs iwvevs da ar SeiZleba msoflio memkvidreobis RirsSesaniS-navi adgilis SemTxvevaSi Sedegianobis gazrdisaTvis mov-iSvelioT.

kargi xelosnis kvalifikacia aris Sesabamisi wvrTnis, uwyve-ti muSaobis da xelosnis statusis dafasebisa da pativisce-mis Sedegi. swored xelosnebi arian pirveli pasuxismgeblebi Sesrulebuli samuSaos xarisxze. samwuxarod, Tanamedrove samSeneblo industrias warsulisagan gansxvavebuli amo-canebi aqvs. igi upiratesobas aniWebs raodenobas da xSirad ugulebelyofs xelobis Cvevebis swor gamoyenebas.

kargi xelobis Sefasebis unari sxvadasxva drois mravali nagebobis Tvalierebis gamocdilebis Sedegi SeiZleba iyos. sameurveo komisiam unda ganixilos jerovani proeqtisa da

- 95 -

biujetis safuZvelze RirsSesaniSnavi adgilisaTvis spe-cializirebuli samuSao Zalis mozidvis SesaZleblobac; savsebiT SesaZlebelia xelobis ufro maRali xarisxi ufro ekonomiuri gziT miviRoT.

7.3 sakonservacio unar-Cvevebis magaliTebi

msoflio memkvidreobis Zeglebis konservaciaSi mravali specialistia CarTuli, Tumca aq mxolod Semdegi ZiriTadi jgufebis Taobaze vityviT mcireodens:

• konservaciis arqiteqtorebi da maTi TanamSrom-lebi;

• arqiteqturis konservaciis specialistebi;

• xelovnebis da arqeologiuri nimuSebis konser-vaciis specialistebi;

• memkvidreobis aRmnusxvelebi/inventarizatore-bi.

profesionalTa umetesoba, romlebic CarTulni arian arqi-teqturis konservaciaSi, miCveulni arian gundSi muSaobas. amis garda, maT unda hqondeT istoriis, gansakuTrebiT ki sxvadasxva stilisa da teqnologiis istoriis kargi codna da kargad unda esmodeT xelosnebis, xelovnebaTmcodnee-bisa da arqeologebis roli.

7.3.1 konser�a�iis ar�ite�torebi da maTi Tanam�romlebi

konservaciis arqiteqtorebs (maT aseve „istorist-arqi-teqtorebs“ (historical architcts) an „damcav arqiteqtorebs“ (preservation architects) uwodeben) unda hqondeT zogadi da praqtikuli arqiteqturuli gamocdileba, iseve rogorc mSeneblobis winandeli teqnologiebis codna. maT aseve unda SeeZloT Senobis Tavdapirveli qsovilisa da gvian-deli danamatebis identificireba. amavdroulad, maT unda

- 96 -

hqondeT arqeologebis, istorikosebis, inventarizatore-bis, inJinrebis, urbanistebis, landSaftis arqiteqtorebis, konservaciis specialistebis, mSeneblebis, mommarageble-bis, xelosnebis da konservaciis proeqtSi CarTuli sxva specialistebis muSaobis koordinaciis unari.

konser�a�iis ar�ite�tori yvelaze mTavaria Senobis kon-servaciis procesSi. Tanamedrove mSeneblobis meTodebTan erTad, igi kargad unda icnobdes arqiteqturis istoriis yvela periods. aRniSnuli codna arsebiTia RirsSesaniSna-vi adgilis mxatvrul-istoriuli Rirebulebis Sefasebisa da SenarCunebisaTvis, miT ufro, rom savaldebuloa xolme mSeneblobis Tanamedrove moTxovnebis gaTvaliswinebac. es gulisxmobs Tanamedrove samSeneblo normativebis saTanado gaTvaliswinebas an, im SemTxvevaSi, roca konservaciis Zi-riTadi principebi moiTxovs, aRniSnuli normativebis gver-dis avlis nebarTvis mopovebas. samSeneblo teqnologiis karg codnasTan erTad, konservaciis arqiteqtori unda er-kveodes Senobis paTologiebSi, rogoricaa, magaliTad, sa-Zirkvlebis jdena, kedlebis fSvna, xis masalis lpoba, a.S.

imedi unda viqonioT, rom ufro da ufro meti m�eneble�bi airCeven specialobad SekeTebasa da movlas da Tavisi xe-lobis istoriaSi kargad Caxeduli konservaciis teqnikose-bis axali Taoba Rirseul adgils daikavebs arqiteqtorebis gverdze Tanabari statusiTa da anazRaurebiT. konservacia-Si aseve didi roli eniWeba yvela specialobis inJinrebis, gansakuTrebiT ki mSenebel-inJinrebis saqmianobas. amasTan, saWiroa inJinrebis specialuri gadamzadeba istoriuli qso-vilis specifikis Sesaswavlad. xSirad araswori meTodiT an masaliT Careva ufro met zians iwvevs, vidre Caurevloba.

7.3.2 ar�ite�turis konser�a�iis s�e�ialistebi

im sirTuleebma, rasac awydebian xolme konservaciis ar-qiteqtorebi iseTi mecnierebis Ziebisas, vinc maT prob-lemebs alRos auRebs, gamoiwvia konservaciis mrCevelTa

- 97 -

amerikis erovnuli sabWos rekomendacia arqiteqturis kon-servaciaSi specializaciis kidev ufro maRali xarisxis Se-moRebis Sesaxeb. amgvari, sagangebo pasuxismgeblobiT aR-Wurvil pirebs arqiteqturis konservaciis specialistebi ewodebaT. isini floben konservaciis arqiteqtorebsa da xelovnebis konservaciis specialistebze gacilebiT farTo speqtris codnas.

arqiteqturis konservaciis specialistebi ganswavlulni unda iyvnen konservaciis axali teqnologiebis da samecnie-ro laboratoriuli meTodebis dargSi. maT unda SeeZloT moixmon qimiis qve-specialobebi, rogoricaa speqtrografu-li analizi, radio-karbonuli meTodiT daTariReba da win-aRobis analizi. maT unda icodnen arqeologiuri teqnolo-giebis gamoyeneba Zeglis monacemebis analizis dros, aseve kompiuteruli teqnologiebis gamoyeneba daarqivebuli in-formaciis Ziebisas da fotogrametriis gamoyeneba zusti anazomebis Sesaqmnelad da azomvis rTuli problemebis ga-dasaWrelad. aseTi piri jerjerobiT Zalian cotaa.

7.3.3 �elo�nebisa nimu�ebisa da ar�eolo�iis konser� �elo�nebisa nimu�ebisa da ar�eolo�iis konser��a�iis s�e�ialistebi

zogierT qveyanaSi arqeologiuri kvleva savaldebuloa nebismieri Carevis win. aseTive midgoma unda iqnas gamoy-enebuli msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis SemTxvevaSic. xelovnebis nimuSebisa da arqeologiis kon-servaciis specialistebs unda gaaCndeT xeliT muSaobis kargi unari, xelovnebis istoriis kargi codna, garkveuli gawafuloba bunebismetyvelebaSi da, upirveles yovlisa, dakvirvebuli Tvali. unar-CvevaTa aseTi SeTavseba metad iSviaTia, vinaidan ganaTlebis sistema zusti da humanita-ruli codnis amgvar Sejvarebaze ar muSaobs. marjve xeli arsebiTia, magram amasTan akademiuri xarisxi, iqneba es xe-lovnebis istoriasa, arqeologiasa Tu anTropologiaSi, kargi sawyisia. Tumca ki, yvela SemTxvevaSi raRac iqneba dasamatebeli.

- 98 -

xelovnebis nimuSebisa da arqeologiis konservaciis spe-cialistebi ganaTlebas iReben universtetebSi. es maT in-teleqtualur SesaZleblobebs ki ganaviTarebs, magram ver aswavlis administrirebas, TanamSromlobasa Tu gundur midgomas. saqmes Zalian exmareba sakuTari sagnis istoriis gaTvaliswineba, rac aZlevs adamians Tanamoziareobis Za-lzed Rirebul grZnobasa da im axali ideebis codnasac, romelTac SeiZleba gavlena moaxdinon maTi dargis grZel-vadian gegmebze. arsebobs konservaciis specialistTa mci-rericxovani sagangebo kursebi, romlebic miTiTebulia IC-CROM-is ̀ saswavlo cnobarSi~. arcTu mcire wvrTnaa saWiro (maT Soris savele da Zeglze muSaobis gamocdilebac), raTa Camoyalibdes yvela saWiro unar-Cvevis farTo speqtris mqone konservaciis specialisti. martooden Teoria da aka-demiuri ganswavla sakmarisi sulac ar aris.

7.3.4 memk�idreobis aRmnus��elebi memk�idreobis aRmnus��elebiemk�idreobis aRmnus��elebimnus��elebi

memkvidreobis aRnusxva-inventarizacia mraval qveyanaSi miCneulia calke specialobad. miuxedavad imisa, rom kon-servaciis specialistebs SeuZliaT Zeglis aRnusxva-doku-mentacia da kvlevebisa da inspeqtirebis angariSebis momza-deba, zusti aRnusxvis procesis sirTulem gamoiwvia memkvi-dreobis aRmnusxvelTa/inventarizatorTa ufro viwro spe-cialobis Camoyalibeba. memkvidreobis aRmnusxvelebs unda SeeZloT Zeglis maxasiaTeblebisa da Rirebulebis zusti amocnoba, raTa uzrunvelyon maTi saTanado aRwera. amas-Tan, maT kargad unda icodnen dokumentaciis Tanamedrove standartebi da teqnologiebi, unda hqondeT kavSiri doku-mentaciis centrebTan da, saerTo miznebidan gamomdinare, unda imuSaon memkvidreobis konservaciis sxva specialiste-bTan mWidro kavSirSi.

- 99 -

7.4 kadrebis ayvana da dawinaureba

rogorc wesi, specialistis ayvana xdeba, Tuki mas miRebuli aqvs pirveladi akademiuri xarisxi. Tumca, teqnikosebisa da xelosnebis ayvanac SesaZlebelia, Tuki maT gaaCniaT sakmao potenciali da swavlisaTvis mzaoba. asayvanTa raodenoba SeiZleba gaizardos, Tu arsebobs dauswrebeli swavlebis kursebi (aseTia, mag., didi britaneTis `Ria universiteti~).

miuxedavad imisa, rom zogadad arsebobs uzarmazari mocu-lobis sakonservacio samuSaoebis saWiroeba (mxolod erTi erovnuli muzeumisaTvis, winaswaruli gaTvlebiT, saWiroa 250 SromiTi weli), zogi specialisti xSirad umuSevaria da-finansebis naklebobis gamo. zogjer ki, piriqiT, samuSao ver sruldeba saTanado specialistebis naklebobis mizeziT. umetes SemTxvevaSi es xdeba imitom, rom saxelmwifo (aris niSandoblivi gamonaklisebi, mag., poloneTi) saTanadod ar afasebs konservaciis dargis dafinansebis sakiTxs, da ar aris ganviTarebuli konservaciis specialistebis sam-saxureobrivi dawinaurebis sistema. konservaciis samsax-urs saSualod oci weli sWirdeba amuSavebisTvis, amitomac sasurvelia centraluri komisiis Seqmna, rogoricaa aSS-s konservaciis mrCevelTa erovnuli sabWo (Unated States Advisory Committee for Conservation). yofil sabWoTa kavSirs aseve gaaCnda konservaciis dargSi samsaxureobrivi winsv-lis sakmaod saintereso struqtura rogorc mecnierebi-saTvis, aseve praqtikosebisaTvis.

konservaciis specialistebs iseTive rangi unda hqondeT, ro-gorc muzeumis kuratorebsa Tu mcvelebs. marTvis sakiTxe-biT dainteresebis SemTxvevaSi ki, maT aseve Tanabari Sesa-Zlebloba unda hqondeT xelmZRvaneli postebis dakavebisas; asea did britaneTSi. msoflio memkvidreobis RirsSesaniSna-vi adgilebis marTvis moTxovnebma wevr saxelmwifoebs unda ubiZgos gadaxedon konservaciis dargSi ayvana-dawinaurebis sakiTxs. daniSvnisas Cveulebrivi procedurebia Casatarebe-li. aseT SemTxvevaSi maRali Sefaseba unda mieniWos praqti-kul SesaZleblobebs, iniciativas da improvizaciis unars.

- �00 -

7.5 sakonservacio dawesebulebebi

konservaciis procesis saTanadod warmarTvisaTvis sxva-dasxva saxis dasaqmeba da xelSewyobaa saWiro.

upirvelesad, saWiroa dokumenta�iis �entrebis dafuZneba, rogoricaa biblioTeka da arqivi. damatebiT, saTanado sa-Sualebebia saWiro fotografiuli an fotogrametriuli fiqsaciisa da anazomebis Sesaqmnelad (xeliT namuSevr-is eleqtronul formatSi gadasatanad, a.S). ufro didi RirsSesaniSnavi adgilebisTvis xSirad saWiroa inventariza-torTa adgilobrivi jgufis muSaoba, Tumca SesaZlebelia centralizebuli jgufebis da fotogrametriuli labora-toriebis gamoyenebac.

konser�a�iis dawesebulebebi samecniero kvlevisa da mem-kvidreobis obieqtebis mkurnalobisaTvis SeiZleba daiyos kategoriebad maTi saqmianobis mixedviT da aRiweros Tan-mimdevrulad, sadac funqciebi imis Sesabamisad icvleba, Tu ra amocanebs emsaxurebian aq dasaqmebuli konservaciis specialistebi: xelosnebi, konservator-restavratorebi, gamoyenebiTi sabunebismetyvelo dargebis muSakebi da mkv-levar-bunebismetyvelni.

• sa�elosnos (crafts shop) arc Tu ise bevri funqcia aqvs: aq SeiZleba Sesruldes samuSaoebi, rogoricaa moCarCoeba, laminireba da sxva. obieqti saxelosno-Si miaqvT specifikuri mkurnalobisTvis. gamokvleva Semoifargleba mocemuli tipis mkurnalobisaTvis saWiro mosamzadebeli monacemebis moZiebiT. aseT saxelosnoSi xelobaTa sagangebo, viwro speqtri SeiZleba srulyofilebamde iqnas ayvanili. didi SeiZleba iyos TiToeuli muSakis produqtiulobac. gamoyenebuli masalebis tipi da xarisxi, rogorc wesi, Seesabameba tradiciuls, Tumca momxmareblis sagangebo moTxovnebic SesaZlebelia dakmayofil-des, fasis Sesabamisi gazrdis SemTxvevaSi.

- �0� -

konservaciis procesSi xSirad xeli eSleba gonebas, amitom arsebiTia xeliT muSaobis unari. Tumca ga-mocdili xelosnebis codna _ wlobiT Sromisa da gawafvis Sedegi, xSirad saTanadod ar fasdeba. yov-elTvis unda gvaxsovdes, rom gacilebiT advilia sabunebismetyvelo codnis SeZena, an xelovnebis istoriis Seswavla, vidre xeliT muSaobis unar-Cvevebis gamomuSaveba. tradi�iuli te�nolo�iebi swored �elosnoba�ia �enar�unebuli, amitoma�, sa�nam misi lo�ikuri safuZ�eli saTanadod ar aris �a��nobierebuli, mi�an�euwonelia a��arebiT ��lile�bebis �eTa�a�eba.

• m�ire sakonser�a�io sawarmos SeiZleba emsaxuros erTi gamocdili da mcodne piri, ramdenime damx-mare piriTurT, romelTac SesaZloa arc hqondeT formaluri sakonservacio momzadeba. aq SeiZleba sxvadasxva tipis nimuSebis damuSaveba. gamokvl-eva tardeba mkurnalobis tipis dasadgenad, magram ZiriTadi aq iseTi Carevebia, romlebic xorcieldeba gamocdilebaze dayrdnobiT. aq nacad masalebs iyene-ben da nivTebis damuSavebiT, SenaxviTa Tu danawile-biT dasaqmebuli personalisaTvis saqmis gaZRolis sagangebo procedurebia dawesebuli.

• s�e�ifikuri urTierTdaka��irebuli kole��iebis s��adas��anairi nimu�ebis damu�a�ebis sawarmos koleqtivi Sedgeba konservaciis specialistebisa da restavratorebisgan, romelTac gaaCniaT aseTi koleqciebis sxvadasxva kategoriis nimuSebTan muS-aobis gamocdileba. aseT sawarmoSi ufro detal-uri gamokvleva tardeba, vidre zemoT aRweril Sem-TxvevebSi, Tumca didi gamocdilebis safuZvelze, umetes SemTxvevaSi, obieqtis mdgomareoba TvaldaT-val amoicnoba xolme. zogjer, vizualuri Sefasebis gadasamowmeblad, SeiZleba saWiro gaxdes laborato-riuli analizic. sawarmo srulad unda iyos aRWur-vili samuzeumo nimuSebis konservaciisaTvis. aseT

- �0� -

sawarmoSi muSaoba Zalian produqtiulia, radganac aq unar-Cvevebi gamomuSavdeba msgavsi tipis nimuSebTan muSaobis didi gamocdilebis Sedegad.

• konser�a�iis laboratoria mowyobilia mcire de-talebis siRrmiseuli kvlevisaTvis, romlebic ar eqvemdebareba standartul mkurnalobas. aq sagange-bo sakonservacio problemebis gadasaWrelad axali procedurebis gamomuSaveba xdeba da specialuri ma-salebic moixmareba. amgvari laboratoriis koleqti-vi Sedgeba gamoyenebiTi sabunebismetyvelo mecniere-bebis specialistebisagan, romlebic kargad floben rTuli analitikuri mowyobilobebis gamoyenebis te-qnologiebs. aseTi koleqtivi metad dakvirvebuli, inovaciuri da specializirebulia. am SemTxvevaSi specialistebs ar moeTxovebaT romelime tipis ni-muSTan muSaobis didi gamocdileba. TiToeuli mu-Sakis mier damuSavebuli nimuSebis ricxvi naklebia, vidre im sabazo dawesebulebebSi, romlebzedac ukve visaubreT. rTuli sakonservacio problemebis gada-saWrelad aucilebelia yovel qveyanaSi sul mcire erTi amgvari laboratoriis arseboba mainc.

• ukanasknelad ganvixilavT dawesebulebas, sadac sxvadasxva tipis Rrma kvlevebi tardeba mkvlevar-bunebismetyvelTa mier. rogorc wesi, esenia uni��ersitetis kar�ad aRWur�ili �anyofilebebi sadac muSaoben aspirantebi. isini, Cveulebriv, gansaz-Rvruli warmomavlobis nimuSebs ikvleven, romelT-ac SeiZleba hqondes mxatvruli Rirebuleba. amgvari laboratoriebi, Cveulebriv, ar aris dakavSirebuli koleqciebTan, Tumca maT gareSec ver gaagrZelebdnen arsebobas. aq Catarebuli samecniero kvleva avsebs xelovnebis istorikosTa stilisturi kvlevis daskvnebs. mecnierebi zogjer muSaoben Rirebuli ni-muSebis araTvalsaCino adgilebidan aRebuli mcire sinjebiT. aseT viTarebaSi, mkurnaloba ar tardeba da arc unda Catardes, Tuki mecniers srulad gac-

- �0� -

nobierebuli ar aqvs nimuSis esTetika da, amasTan, ar flobs saWiro unar-Cvevebs. aseTi farTomasStabiani kvlevebis Sedegad miRebuli codnis gareSe konkre-tuli nimuSis konservaciaze momuSave praqtikos specialists gauWirdeba monacemebis mopoveba swori meTodologiuri gadawyvetilebis misaRebad.

didmasStabiani, ramdenime wlis momcveli sakonservacio proeqtebis SemTxvevaSi sxvadasxva kategoriis persona-lis balansia saWiro. magaliTad, sami-oTxi maRali donis (`a~ kategoriis) konservaciis xelosani SeiZleba muSaob-des naklebad kvalificiur (`b~ kategoriis) konservator-restavratorTan da kidev ufro naklebad gamocdil (`d~ kategoriis) mkvlevar-asistentTan erTad arqiteqtoris an kuratoris xelmZRvanelobiT. xelosnebis saWiro ricxvis dadgena konservator-restavratoris pasuxismgeblobaa, razedac damokidebulia samuSaos efeqturoba: gunds mu-dam esaWiroeba lideri, romelsac xelewifeba harmoniulad momuSave unar-CvevaTa swori balansis moZebna da romelsac amoZravebs jansaRi Sejibris da ara qiSpis suliskveTeba.

7.6 kadrebis marTva

mniSvnelovania ufleba-movaleobebis imgvari ganawileba, rom yovel TanamSromels hqondes saWiroebis SemTxvevaSi gadawyvetilebis miRebisa da ganxorcielebis ufleba. amas-Tanave, yoveli TanamSromeli pasuxs unda agebdes zemdgo-mis winaSe, rac gulisxmobs imas, rom xelmZRvaneloba unda iyos profesiulad orientirebuli. administratorebs ar �aa�niaT �aremosda��iTi, te�nikuri an m�at�ruli dask�nebis �amotanis kom�eten�ia, ra� konser�a�iis arss �ead�ens. kar-gi mmarTveli unda warmarTavdes koleqtivis muSaobas da iTvaliswinebdes maT azrs gadawyvetilebis miRebisas, rac maRali moralis, samuSaoTi kmayofilebis da, saboloo jamSi, gamarTuli muSaobis sawindaria. TanamSromlebis dawinaureba unda xdebodes damsaxurebisa da iniciativis mixedviT, radganac konservacia aris, da unda iyos, mzardi

- �0� -

dargi. muSaobis didi staJi da gamocdileba unda aRiniSnos wliuri premiebiT.

7.6.1 momsa�ureba kontra�tis safuZ�el�e

konservacia imdenad farTo dargia, rom ama Tu im SemTx-vevaSi SeiZleba SeuZlebeli aRmoCndes yvela saWiro pro-fesionalis StatSi ayvana da yvelanairi teqnikis SeZena. amitomac, xSirad saWiroa damoukidebeli eqspertebis daqiraveba. iseTi rTuli operaciebisaTvis, romelTaT-vis gamoyenebuli teqnika mxolod calkeul SemTxvevebSia saWiro an moiTxovs TanamSromelTa sagangebo swavlebas, ra Tqma unda, gacilebiT ekonomiuria eqspertebis daqiraveba xelSekrulebis safuZvelze. damoukidebeli eqspertebis daqiraveba aseve SeiZleba, Tu arsebuli TanamSromlebi zed-metad datvirTulni arian, Tumca am SemTxvevaSi umjobesia am sakiTxis koleqtivTan winaswar SeTanxmeba. Tu es ar ga-keTda, arsebulma TanamSromlebma SeiZleba CaTvalon, rom gverdi auares, moralurad daamcires anda aRar endobian (Tu es marTlac asea, amazec gasaubrebaa saWiro).

xelSekrulebis sworad Camoyalibeba did gawafulobas moiTxovs. sasurvelia kontraqtoris winaswari Camosvla. mas unda SeeTavazos xelSekrulebis proeqtis SedgenaSi monawileobis miReba. ucxoeli eqspertebis Camoyvana yov-elTvis warmoqmnis urTierTobis sirTuleebs. idealur SemTxvevaSi, kontraqtoris mier Sesasrulebeli davalebis sworad gansazRvrisa da Sesabamisi specialistis SerCevis mizniT, sasurvelia ICCROM-is, ICOMOS-is an ICOM-is dax-mareba.

rTulia kontraqtoris xelfasis gansazRvrac, radgan sx-vadasxva qveyanaSi xelfasebi metad gansxvavebulia. kon-traqtoris xelfasi unda ganisazRvros maTi gamocdilebis, codnisa da maT mier daxarjuli drois safuZvelze. saz-Rauri aris prestiJic da fuladi anazRaurebac, magram upiratesoba pirvels unda hqondes. aseve anazRaurebul

- �05 -

unda iqnas maT mier samuSaos Sesrulebisas gaweuli yvela danaxarjebi.

zogierTi eqsperti metad upasuxismgebloa da xSirad agvi-anebs angariSebis Cabarebas. amitomac gonivrulia xelfasis, sul mcire, erTi mesamedis dakaveba manam, sanam angariSi Cabarebul ar iqneba. saboloo angariSis miRebis Semdeg saWiroa Sedges erToblivi sxdoma da pirispir msjeloba.

7.6.2 standartebi da swa�leba

konservaciisa da restavraciis Tanamedrove filosofiisa da praqtikis Camoyalibebis droidan, kompetenturi praq-tikosebisa da proeqtis menejerebis profesiuli swavleba da ganaTleba konservaciis politikis ganviTarebis mniS-vnelovan faqtors warmoadgens. swored am mizniT 1970-ian da 1980-ian wlebSi msoflios masStabiT mravali sxvadasxva saswavlo programa dafuZnda, romelTa umetesoba evropa-Sia koncentrirebuli, Tumca araerTis gaxsna sxva konti-nentebzec aris ganzraxuli.

profesiuli swavlebisa da ganaTlebis mimarT saTanado yuradRebis aucilebloba mraval saerTaSoriso dokumen-tSia xazgasmuli, rogoricaa UNESCO-s rekomendaciebi da msoflio memkvidreobis konvencia. am mizniT saerTaSoriso organizaciebis mier Seqmnilia mravali sxvadasxva tipis da-finansebis programa. garkveuli valdebulebebi erovnul da regionalur donezecaa aRebuli.

ICCROM-is erT-erTi mTavari funqciaa saerTaSoriso sas-wavlo programebis ganviTareba kulturuli memkvidreo-bis konservaciisa da restavraciis sxvadasxva specialo-biT. rogorc samTavroboTaSoriso organizacia, ICCROM-i TanamSromlobs wevr saxelmwifoebTan regionuli saswavlo programebis ganviTarebis mizniT. man saerTaSoriso masSta-bis saswavlo kursebis organizebis didi gamocdileba daa-grova, rac gamoyenebul iqna nimuSad sxvadasxva erovnuli

- �06 -

kursebisaTvis. ICCROM-i aseve awyobs saerTaSoriso Sexve-drebs msoflios masStabiT kontaqtebis ganviTarebisa da sxvadasxva sferoSi informaciisa da gamocdilebis gazi-arebis mizniT.

ICCROM-is mier UNESCO-sTan da p. getis konservaciis in-stitutTan (P. Getty Conservation Institute) erTad warmoebul cnobarSi `kulturuli memkvidreobis konservaciis dargSi saerTaSoriso saswavlo programebis Sesaxeb~ miTiTebulia msoflioSi arsebuli yvela saswavlo kursi, romelic exeba konservacias, landSaftisa da baR-parkebis konservaciis CaTvliT. saswavlo programebi ar unda iqnas ganviTareb-uli izolirebulad. mniSvnelovania maTi dakavSireba gana-Tlebis erovnul infrastruqturasTan. ICCROM-i exmareba wevr saxelmwifoebs amgvari programebisaTvis leqtorebis SerCevaSi, an TanamSromlobs maTTan konservaciis specifi-kuri mimarTulebebiT moklevadiani sagangebo kursebis mowyobaSi.

erovnuli politika xels unda uwyobdes momaval profe-sionalebs (arqeologebs, arqiteqtorebs, xelovnebaTmcod-neebs) gaacnobieron Tavisi qveynis msoflio memkvidreo-bis RirsSesaniSnavi adgilebis Rirebulebebi da ase gauR-vivon interesi konservaciis dargis mimarT. Tumca, Tuki konservaciis specialistTa xelfasebi gacilebiT dabalia komerciul sferoSi dakavebul specialistTa xelfasebze, sakmaod rTuli iqneba dargSi profesionalTa SenarCuneba. aseT SemTxvevaSi, rodesac saxelmwifos mier gansazRvruli xelfasebi dabalia, kargia, Tu arsebobs mTavrobisgan da-moukidebeli RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisia, romelic Tavad daadgens iseT nixrebs, rac daainteresebs da moizidavs saTanado kvalifikaciis mqone profesiona-lebs.

swavlebisas pirveli prioriteti unda mieniWos konservaci-is principebisa da eTikis gacnobas, raTa profesionalebs gaaCndeT qmedebebis Sefasebis standartebi. amis Semdgom, ganxilul unda iqnas profesionalTa roli da, saWiroe-

- �07 -

bis SemTxvevaSi, uzrunvelyofil unda iqnas swavleba in-speqtirebisa da angariSebis momzadebis ganxriT. aseve Ses-wavlil unda iqnas tradiciuli da Tanamedrove teqnol-ogiebi da masalebi, raTa proeqtebis momzadebisas gansa-kuTrebuli yuradReba tradiciul xelobebsa da masalebs daeTmos. dasasrul, unda iswavlebodes kanonmdebloba, dokumentacia da dagegmvis procedurebi.

- �08 -

Tavi VIII

mkurnaloba da avTenturoba

8.1 mkurnalobis mizani

bolo ori saukunis ganmavlobaSi restavraciis principebi gardaiqmna obieqtebis marTvisa da mkurnalobis erTian mid-gomad. es gansakuTrebiT koleqciebsa da calkeul Zeglebs exeba. Tumca, sxva tipis memkvidreobis obieqtebis, magali-Tad, istoriuli ansamblebis, istoriuli qalaqebis an land-Saftebis marTva gacilebiT did sirTuleebTan aris daka-vSirebuli. aq ufro meTodologiebSi sxvadasxva princi-pebis daaxloebas da kvleviT, swavlebiT, teqnikuri TanamS-romlobiT da obieqtebis marTvis gamocdilebis gaziarebiT saerTo gamocdilebis ganmtkicebas vxedavT. mkurnalobisas gardauvalia memkvidreobis kulturuli Rirebulebis mcire nawilis dakargva, magram es danakargi gamarTlebulia moma-vali TaobebisaTvis kulturuli obieqtebis simrTelisa da ZiriTadi Rirebulebebis SenarCunebis mizniT.

kulturuli memkvidreobis mkurnalobis strategia Se-muSavebul unda iqnas Semdegi principebis mixedviT:

a) aucilebelia uzrunvelyofil iqnas pirvandel mdgo-mareobaSi dabrunebis SesaZlebloba (reversiuloba):

• Tuki es teqnikurad SesaZlebelia, gamoyenebul unda iqnas masalebi, romelTa mier gamowveuli zemoq-medebis aRmofxvra SesaZlebelia;

• windawin SeuZlebeli ar unda gaxados odesme, moma-

- �09 -

valSi aucilebeli Careva;

• mkurnalobis Semdeg miuwvdomeli ar gaxdes obieqtis romelime informatiuli komponenti.

b) obieqtebma unda SeinarCunon avTenturoba:• uzrunvelyofil unda iqnas arsebuli istoriuli

masalis maqsimalurad SenarCuneba (masalis avTentu-roba);

• uzrunvelyofil unda iqnas Tavdapirvel mxatvrul gadawyvetasa da xelobasTan harmoniuli Serwyma (fe-riT, tonalobiT, faqturiT, formiTa da masSta-biT);

• axali danamatebi ar unda dominirebdnen obieqtis Tavdapirvel qsovilze, aramed angariSs unda uwevd-nen mis arqeologiur potencials;

• unda akmayofilebdes mxatvruli gadawyvetis, masa-lis, xelobis, garemos da, kulturuli landSaftis SemTxvevaSi _ misi gamorCeuli xasiaTisa da kompo-nentebis avTenturobis tests.

8.1.1 m�adyofna

kulturuli memkvidreobis obieqtebis mkurnaloba rTuli wamowyebaa, romelic moiTxovs konservaciis saerTaSoriso principebis zust codnas. konservaciis specialistebma zed-miwevniT unda icodnen konservaciis meTodebis gamoyeneba. konservaciis TiToeuli proeqti saTanadod Seswavlil da Sefasebul unda iqnas, problemebi ki realuri saWiroe-bebisa da pirobebis Sesabamisad unda gadawydes. konserva-ciis specialistebs sifrTxile marTebT winaswari intuici-uri gadawyvetilebebis miRebisas. mkurnalobis strategiis SemuSavebisas gaTvaliswinebul unda iqnas am, Tu msgavs Zeglebze adre ganxorcielebuli qmedebebis gamocdileba. mkurnaloba unda eqvemdebarebodes regularul monitor-ings misi efeqturobis Sefasebis mizniT.

- ��0 -

8.1.2 �rioritetebi

konservaciis amocanebisa da memkvidreobis obieqtis Rireb-ulebebis urTierTkavSiri da maTi fizikuri Sefasebis pro-cesi zemoqmedebas axdens mkurnalobis strategiis Camoya-libebaze. radganac msoflio memkvidreobis RirsSesaniS-navi adgilebis konservaciis yvelaze mniSvnelovani mizani maTi avTenturobis SenarCunebaa, saWiroa obieqtebisaTvis specifikuri midgomebis ierarqiis SemuSaveba:

• upirvelesi prioritetia im kulturuli Rirebule-bebis dadgena, dacva da SenarCuneba, romelTac ga-napirobes RirsSesaniSnavi adgilis msoflio memkvi-dreobis nusxaSi Setana;

• yvela saxis sakonservacio qmedeba (dacva, gamagreba, restavracia, a.S.) unda uzrunvelyofdes RirsSesan-iSnavi adgilis avTenturobis dacvas, misi simrTe-lis gaxangrZlivebis xelSewyobas, mis sainterpre-taciod momzadebas;

• SesaZleblobis SemTxvevaSi SenarCunebul unda iq-nas obieqtis Tavdapirveli funqcia, Tuki es ar ay-enebs zians mis istoriul simrTeles. winaaRmdeg SemTxvevaSi, unda moiZebnos axali, obieqtis maxasi-aTeblebis Sesabamisi funqcia, romelic misi zogad-sakacobrio Rirebulebis da saganmanaTleblo dan-iSnulebis warmoCenis kargad mofiqrebuli gegmis nawili iqneba.

sxvadasxva Rirebulebebi xSirad moiTxovs kulturuli mem-kvidreobis obieqtisadmi sxvadasxva midgomas. zogjer isini erTmaneTTan winaaRmdegobaSi modian. romelime konkretu-li Rirebulebis (saganmanaTleblo, erovnuli, turistuli, funqciuri, ekonomikuri an politikuri) zedmetad gamax-vilebam SeiZleba gamoiwvios Warbi restavracia, uadgilo ganviTareba da avTenturobis ganadgurebac ki.

adekvaturi konservaciis meTodologiisa da

- ��� -

mkurnalobis strategiis SemuSavebisaTvis arsebi-Tia gawonasworebuli gansja obieqtis Rirebule-bebis ierarqiasa da Sefasebis sistematur procesze dayrdnobiT.

kulturuli da bunebrivi memkvidreobis konservacia Ta-namedrove socialur-ekonomikuri dagegmvis da ganviTa-rebis mniSvnelovani nawilia. am kuTxiT man konkurencia unda gauwios dagegmvis procesis sxva aspeqtebs. metad mniSvnelovania yoveli RirsSesaniSnavi adgilis realuri da kritikuli Sefaseba maTi fizikuri, kulturuli da so-cialuri konteqstis gaTvaliswinebiT. Sefasebisas gansaz-Rvrul unda iqnas obieqtis kulturuli Rirebulebebi, is-eve rogorc farTo socialur-ekonomikur konteqstSi maTi saTanado konservaciis, integraciisa da RirebulebaTa ama-Rlebis SesaZleblobis albaToba.

8.1.3 mkurnalobis mid�omebis �ansa�R�ra mkurnalobis mid�omebis �ansa�R�ra

mkurnalobis strategiebi moicaven ciklur da gegmiur movlas, sxvadasxva odenobiT gamagrebas, konsolidacias, restavracias da adaptaciasac ki. konkretuli qmedebis Sesabamisoba dasabuTebul unda iqnas saTanado Rirebule-bebis kritikuli Sefasebis safuZvelze. sakonservacio politikis naTelsayofad aucilebelia mTliani koncef-ciisa da calkeuli moqmedebebis SeTanadeba. yoveli tipis mkurnalobisaTvis gamoyenebuli terminologia mkafiod unda iyos gansazRvruli, raTa uzrunvelyofil iqnas kon-servaciisa da marTvis procesSi CarTul pirebs Soris urT-ierTgageba.

qvemoT moyvanilia yvelaze ufro gavrcelebuli cnebebis gansazRvrebani. es ufro miniSnebebia, vidre zusti defin-iciebi da SeiZleba kvlavac gaxdes bWobis sagani.

- ��� -

8.1.3.1 dacva samarTlebrivi terminologiis mixedviT, dacva gulisxmobs moqmedebas, romelic saWiroa Zeglis, RirsSesaniSnavi adgi-lis an istoriuli arealisTvis imgvari pirobebis Sesaqmne-lad, rac uzrunvelyofs mis gadarCenas. aRniSnuli termini aseve ukavSirdeba istoriuli adgilebis fizikur dacvas qurdobisa da vandalizmis, garemos zegavlenis da vizual-uri Carevis Tavidan acilebis mizniT. am mizans emsaxureba istoriuli arealebis buferuli zonebic.

samarTlebrivi dacva, romelic efuZneba kanonmdeblobasa da normatiul aqtebs, miznad isaxavs damazianebeli mopy-robisagan dacvis uzrunvelyofas, gansazRvravs saTanado qmedebis wesebs da adgens damsjel RonisZiebebs.

fizikuri dacva moicavs saxuravebis, safarebis mowyobas, a.S. an, saWiroebis SemTxvevaSi, safrTxeSi myofi obieqtis usafrTxo adgilas gadatanasac ki.

8.1.3.2 SenarCunebaSenarCuneba gulisxmobs RonisZiebebs, gamiznuls RirsSesan-iSnavi adgilis arsebul mdgomareobaSi Sesanaxad. laTinur enebSi es sityva aRniSnavs prevenciul qmedebas. SeerTebul StatebSi termins - `SenarCuneba~ (historic preservation) igive mniSvneloba aqvs, rac britanul termin _ `konservacia”-s istoriul SenobebTan mimarTebaSi,

SenarCunebis RonisZiebebi moicavs regularul Semowmebas da ciklur da gegmiur movlas. es niSnavs, rom obieqtis SekeTeba unda moxdes misi simrTelis saWiroebisamebr. praqtikaSi `SenarCuneba~ niSnavs dazianebis (mag., wylis, qimikatebis, mwerebis, mRrRnelebis da sxva mavneblebis, mcenareebisa da mikroorganizmebisagan miyenebuli) aRmoCe-nisTanave mis SeCerebas da mocilebas.

- ��� -

8.1.3.3 konservaciakonservacia gulisxmobs memkvidreobis obieqtis arsebuli mdgomareobis ngrevisa da cvlilebebisagan dacvas, e.i. pre-venciuli RonisZiebebis gziT dazianebis Tavidan acileba-sa da misi sicocxlis gaxangrZlivebas. konservaciis cneba moicavs sxvadasxva tipis mkurnalobas, kerZod _ Senobebis, RirsSesaniSnavi adgilebisa da istoriuli qalaqebis mov-las, SekeTebas, konsolidaciasa da gamagrebas. urbanul arealebTan an kulturul landSaftebTan mimarTebaSi kon-servacia warmoadgens marTvis integrirebuli midgomis nawils. amitomac, saWiroa mcire, TandaTanobiT cvlile-bebTan Segueba, Tumca am dros saTanadod gaTvaliswinebul unda iqnas is Rirebulebebi da avTenturi elementebi, romelTa gamoc es teritoria damcav zonad gamocxadda. UNESCO-s rekomendaciaSi `istoriuli arealebis dacvisa da maTi Tanamedrove rolis Sesaxeb~ (nairobi, 1976) social-uri funqciebis SenarCuneba da mudmivi gamoyeneba aRniSnu-li arealebis konservaciis fundamentur principebad aris miCneuli.

cneba konservacia aseve gamoiyeneba calkeuli Senobebis elementebis, koleqciebSi daculi nimuSebis mkurnalobis mniSvnelobiTac. am konteqstSi konservaciis RonisZiebebi Semoifargleba Tavdapirveli masalis dacviT, gawmendiTa da konsolidaciiT.

konservaciis upirvelesi mizania kulturuli obieqtis avTenturobisa da mTlianobis SenarCuneba.

8.1.3.4 konsolidaciakonsolidacia niSnavs kulturuli resursis arsebul qso-vilze Semkvrelis an damxmare masalis fizikuri damatebis gziT misi struqturuli mdgradobisa da simrTelis uz-runvelyofas.

konsolidaciis RonisZiebebs SesaZloa uaryofiTi Sede-gi hqondes, Tuki saTanadod ar iqneba gaTvaliswinebuli

- ��� -

mkurnalobis SesaZlo moklevadiani da grZelvadiani fizi-kuri Sedegebi, mosalodneli cvlilebebi obieqtis Tavda-pirvel qsovilSi da RonisZiebebis reversiulobis SesaZle-bloba.

8.1.3.5 restavraciawarsulSi termin restavracias ramdenime mniSvneloba hqonda. yvelaze gavrcelebuli ganmarteba gulisxmobda obieqtisaTvis dakarguli formis an ieris dabrunebas. Crdilo amerikaSi es termini xSirad dakavSirebulia `pe-riodis restavraciis~ (period restoration) cnebasTan, rac gu-lisxmobs erT romelime periodSi Senobis mxatvruli gadaw-yvetis koncefciis xelaxla Seqmnas. inglisSi restavracia moiazreboda rogorc negatiuri an damangreveli qmedeba, rac me-19 saukunis meore naxevarSi jon raskinis Taosno-biT warmarTuli kamaTis Sedegi iyo. laTinuri warmoSobis enebSi restavracia gamoiyeneba rogorc naSeni kulturuli memkvidreobis konservaciasTan dakavSirebuli zogadi ter-mini.

dRes restavracias miniWebuli aqvs specifikuri ganmarteba, rac asaxulia veneciis qartiis 9-13 punqtebSi. restavraciis mizani aris ara marto obieqtis simrTelis konservacia, ar-amed misi kulturuli Rirebulebebis gamovlena da Tavda-pirveli Canafiqris aRqmis gaumjobeseba. restavracia metad specializirebuli qmedebaa, romelic efuZneba kritikul-istoriuli Sefasebis process da araviTar SemTxvevaSi _ varauds. restavraciis Tanamedrove gageba _ Tavdapirveli mdgomareobis gamovlena SemorCenili masalis farglebSi _ gansxvavdeba warsuli ganmartebisagan, romelic mimarTuli iyo obieqtis Tavdapirveli saxis dabrunebaze dakarguli nawilebis aRdgenis gziT. franguli termini _ Mise-en-val-eur mWidrodaa dakavSirebuli am cnebasTan.

- ��5 -

8.1.3.6 rekonstruqciarekonstruqcia niSnavs xelaxla aSenebas. es termini SeiZle-ba gamoyenebul iqnas im samuSaoebis aRsaniSnavad, romelic gulisxmobs Tanamedrove da Zveli masalis calke an erTad gamoyenebas dangreuli nawilebis axlad aSenebis mizniT. rekonstruqcia, iseve rogorc restavracia, dafuZnebuli unda iyos zust arqiteqturul da arqeologiur dokumen-taciasa da faqtebze da ara varaudze.

rekonstruqcia SeiZleba miCneul iqnes adekvatur strate-giad stiqiuri ubedurebebis Semdeg, rogoricaa xanZari, mi-wisZvra an saomari moqmedebebi. rekonstruqciis saWiroeba saTuoa da gaumarTlebelia iseT SemTxvevebSi, roca igi Zeg-lis an misi nawilis warmoCenis gaumjobesebis mizniT gamoi-yeneba. Zeglis an misi nawilis axal adgilze gadatanisas aseve rekonstruqciaa saWiro, rac dasaSvebia mxolod maSin, Tu aucilebladaa miCneuli obieqtis stiqiuri ubedure-bebisgan (wyaldidoba, garemos dabinZureba) dacva. obieqtis daZvra Tavdapirveli adgilidan dauSvebelia, Tu es araa `gamarTlebuli uaRresad mniSvnelovani erovnuli Tu saer-TaSoriso interesebiT”2.

8.1.3.7 anastilozianastolozi `restavraciis~, `svetebis kvlav aRmarTvis~ berZnuli Sesatyvisia da niSnavs `arsebuli, magram gan-calkevebuli nawilebis xelaxla awyobas”3. anastilozi ZiriTadad gamoiyeneba mkafiod gamoxatuli komponentebis mqone nagebobebis SemTxvevaSi, rogoricaa mSrali qvis wyoba an xis konstruqciebi. monoliTuri struqturebi, rogori-caa, magaliTad, duRabiT Semtkicebuli aguri, ar eqvemde-barebian anastilozis meTods.

anastilozi restavraciis erT-erTi saxeobaa. misi mizania nangrevis sivrciTi xasiaTis vizualuri aRqmis gaumjobe-

2 veneciis qartia, mux. 7

3 iqve, mux. 15

- ��6 -

seba, iqve SemorCenili Tavdapirveli vargisi masalis gamoy-enebiT misi dakarguli formis aRdgenis gziT. samuSaoebi unda warimarTos igive principebis dacviT, rac gamoiyeneba restavraciis dros da gamyarebuli unda iyos arqeologi-uri monacemebiT. anastilo�i rekonstru��iis erTaderTi formaa, romeli�, �o�adad, misaRebia msoflio memk�idreo�bis Ze�lebisaT�is.

8.1.4 mkurnaloba da ar�ite�turaarqiteqtura gulisxmobs urTierTobas sxvadasxva masa-lebTan, romelic itvirTavs funqciur gamoyenebas da eqvem-debareba garemo faqtorebis cvlilebebs. Senoba unda fun-qcionirebdes, upirveles yovlisa, rogorc sicocxlisuna-riani organizmi, romelic uZlebs garkveul statikur da dinamikur datvirTvebs. Senobas unda hqondes interieri, romelic unda Seesabamebodes programiT gaTvaliswinebul gamoyenebas da dacul iqnas vandalizmis, qaris, wyaldido-bebis, xanZris da miwisZvrebis msgavsi saSiSroebebisgan. Senobis materialur qsovilis Taobaze zrunvis garda, kon-servacia iTvaliswinebs sakiTxebs, romlebic dakavSirebu-lia Zeglis teritoriis, misi qsovilisa da fizikuri gare-mos dacvasTan.

prevenciuli movla, umetes SemTxvevebSi, win unda us-wrebdes msxvilmasStabiani Carevis aucileblobis wamoWras. Kcnobilia, rom kargi movla mniSvnelovnad amcirebs istoriuli obieqtebis konservaciis xarjebs.

kulturuli memkvidreobis obieqtebis konservacia mniS-vnelovani Tavsatexia. es nawilobriv ganpirobebulia Se-sabamisi sakiTxebis sirTuliTa da masStabiT da CarTuli profesiebis mravalferovnebiT. konservacia ar eqvemde-bareba martiv formulas, aramed damokidebulia memkvidre-obis obieqtis RirebulebaTa saTanado Semecnebaze.

konservaciis politika moicavs sxvadasxva masStabis da in-tensiurobis Carevebis ganxorcielebas.

- ��7 -

ganwesebuli qmedebebi ganpirobebulia obieqtis fizikuri mdgomareobiT, dazianebis gamomwvevi mizezebiT da TiToeuli kulturuli obieqtis sa-varaudo samomavlo garemoTi.

radgan saqme specifikur simptomebTan da maTTan dakavSire-bul problemebTan gvaqvs, yoveli obieqti unda moiazre-bodes, rogorc erTi mTliani, mkurnalobis ganawesSi asax-uli yvela faqtoris saTanado gaTvaliswinebiT.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis mkurna-lobasTan dakavSirebuli gadawyvetilebebi unda daefuZnos mravaldisciplinaruli gundis awonil-dawonil daskvnas. msoflio memkvidreobis konvenciis amocanebi amosavalia prioritetuli miznebisa da rekomendaciebis dadgenisas. mxedvelobaSi unda iqnas miRebuli marTvis saboloo amo-canebi da swori konservaciisa da restavraciis zogadi principebi, kerZod:

• amocanebis gacnobiereba

• ganwesebuli davalebebis urTierTkavSiri

• maTi ganxorcielebis zedamxedveloba

unda gvaxsovdes, rom minimaluri Carevis politika, sazoga-dod, saukeTeso arCevania efeqturi konservaciis uzrunv-elsayofad, xolo Senobebis SenarCunebis saukeTeso gza, samuzeumo koleqciebisagan gansxvavebiT, maTi mudmivi gamoy-enebaa. Tavdapirveli funqciis SenarCuneba saukeTeso SemTx-vevaa, radganac ar moiTxovs Senobis mTlianobis mniSvnelo-van cvlilebebs. Tuki es ver xerxdeba, SerCeul unda iqnas axali funqcia, romelic Tavsebadia Senobis/teritoriis mx-atvrul Canafiqrsa da asocirebul RirebulebebTan. aRniS-nuli praqtika moicavs e.w. mise-en-valeur an modernizacias Sesabamisi saadaptacio cvlilebebiT an maT gareSe.

memkvidreobis obieqtis gardaqmna axali funqciis Sesabamis-ad (mag., veneciis Sua saukuneebis monastris adaptacia qvis

- ��8 -

konservaciis skolisa da laboratoriis gansaTavseblad, an me-18 saukunis sajinibos sacxovrebel saxlad gadakeTeba) xSirad misi istoriuli da mxatvruli Rirebulebebis gadar-Cenis, istoriuli Senobebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis Tanamedrove cxovrebis, usafrTxoebisa da funqcionirebis standartebTan SesabamisobaSi moyvanis erTaderTi ekonomi-kurad sando gzaa.

istoriuli Senobis samuzeumo miznebiT gardaqmna (e.i. koleqciebis gamofenis an saxl-muzeumis mowyoba) aseve gulisxmobs misTvis axali funqciis miniWebas; am mizniT xSirad saWiroa transformaciebi damTvalierebelTa didi raodenobis gansaTavseblad da saTanado usafrTxoebis, momsaxurebis, ganaTebis da sxva ganwesebuli standartebis uzrunvelsayofad.

axali funqciebis sakiTxi gansakuTrebiT aqtualuria is-toriul urbanul arealebSi, sadac mosagvarebelia mZime socialuri da ekonomikuri problemebi, dakavSirebuli re-abilitaciis marTvasa da kontrolTan. istoriuli qalaq-is muzeumad gardaqmna Tu misi sastumrod, an turistebis gasaCereblad gamoyeneba ganapirobebs misi Tavdapirveli socialuri funqciebis srul cvlilebas da qalaqisaTvis axali, gansxvavebuli xasiaTis miniWebas. miuxedavad imisa, rom amgvari nabiji, zog SemTxvevaSi, SeiZleba CaiTvalos keTilgonivrul gadawyvetilebad, prioriteti unda mieni-Wos arsebuli, Tavsebadi socialuri funqciebis SenarCune-bas an aRorZinebas.

8.1.5 mkurnaloba da nan�re�ebi

nangrevebad qceuli Zegli SeiZleba ganmartebul iqnas, rogorc Senoba, romelmac misi Tavdapirveli forma da Sedgeniloba imdenad dakarga, rom war-suls Cabarda misi, rogorc funqciuri naSeni for-mis potenciuri erTianobac.

- ��9 -

Tumca, nangrevi aseve SeiZleba iyos garkveuli mniSvnelo-bis matarebeli da warmoadgendes specifiur kulturul Rirebulebas. istoriul nangrevebs dakarguli fizikuri simrTelis gamo dazianebis specifikuri problemebi aqvT da sagangebo mkurnalobasa da mzrunvelobas imsaxureben. SedarebiT martiv SemTxvevaSic ki, roca ar gvaqvs rTuli ornamentuli da struqturuli maxasiaTeblebi, warmatebu-li SedegisaTvis aucilebelia Sesabamisi konservaciisa da restavraciis RonisZiebebis gansazRvra da xelobis maRali xarisxi.

nebismieri axali samuSaos moculoba da adgili saTanadod unda iqnas ganxiluli, radganac man SeiZleba gavlena iqo-nios RirsSesaniSnavi adgilis istoriul xasiaTze. maSin-ac ki, roca Careva mimarTulia nangrevis stabilizaciis, dacvisa da interpretaciisaken, axali moculobis gaCenis sakiTxi xSirad winaaRmdegobrivia da moiTxovs konserva-ciis amocanebis faqiz da dafiqrebul gaazrebas.

msoflio memkvidreobis nangrevebis mkurnalobis upirvelesi mizania maTi fizikuri dacva da sazoga-doebisaTvis gacnoba.

nangrevis interpretacia da Sefaseba damokidebulia misi elementebisa da struqturuli simrTelis danakargTa xarisxze, mdebareobasa da moculobaze, aseve dakarguli maxasiaTeblebis Sesaxeb sando dokumentaciis arsebobaze da Zeglisa da misi garemos raobis gansazRvrisas misi nang-revad yofnis kulturul mniSvnelobaze.

anastilozis meTodi SesaZlebelia gamoyenebul iqnas mx-olod im SemTxvevaSi, Tuki RirSesaniSnav adgilze SemorCe-nili avTenturi elementebi sakmarisad karg mdgomareoba-Sia da Tuki Catarebuli samuSao ar daarRvevs istoriulad Camoyalibebuli garemos harmoniulobas da memkvidreobis obieqtis Rirebulebebs, radgan istoriul adgils da mis garemos SeiZleba mniSvnelovani arqeologiuri potenciali hqondes. meore mxriv, RirsSesaniSnavi adgilis kavSirma mis

- ��0 -

Tanamedrove socialur-ekonomikur konteqstTan SeiZle-ba gadawonos misi kulturuli Rirebulebebi da amgvarad gamarTlebul iqnas adaptaciuri gamoyeneba da mkurnaloba.

yvela SemTxvevaSi, aucilebelia gacnobierebul iqnas is safrTxe, rom zemoaRniSnulma qmedebebma SeiZleba Selaxos msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis statusi an, ukidures SemTxvevaSi, gamoiwvion aRniSnuli statusis moxsna.

8.2 rogori unda iyos mkurnalobisa da avTenturobis Tanafardoba?

msoflio memkvidreobis konvenciis principebis Tanaxmad (punqti 4), kulturuli obieqtis marTvis upirvelesi miza-nia im Rirebulebebis SenarCuneba da sazogadoebisaTvis wardgena, romelTac ganapirobes misi msoflio memkvidreo-bis nusxaSi Setana. aRniSnuli miznis misaRwevad aucilebe-lia movlis kompleqsuri strategiis SemuSaveba, romelic moicavs regularul inspeqtirebas. obieqtisTvis msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilis statusis miniWeba arTulebs marTvas gazrdili turistuli moTxovnebis gamo, romelic aCqarebs Zeglis cveTas da iwvevs arasasurveli da damazianebeli komerciuli saqmianobis gaCenas. statusis miniWebam aseve SeiZleba gamoiwvios restavraciis, anasti-lozis da TviT rekonstruqciis politikuri da komerciu-li motiviT ganpirobebuli, araswori RonisZiebebis dageg-mva. amitomac, aucilebelia didi sifrTxile, yuradReba da yvela qmedebis saTanadod gaazreba konvenciis moTxovnebis mixedviT.

`konvenciis Sesrulebis samoqmedo principebis~ mixed-viT, msoflio memkvidreobis nusxaSi wardgenili Zegli an RirsSesaniSnavi adgili unda pasuxobdes avTenturobis testis moTxovnebs mxatvrul gadawyvetasTan, xelobasTan, masalasa da garemosTan mimarTebaSi. mniSvnelovani Rireb-ulebebis konservaciisaTvis saWiroa SemuSavdes mizanmimar-

- ��� -

Tuli strategia. amgvarad, nebismieri RonisZieba, romelic dagegmilia nusxaSi myofi Zeglis an RirsSesaniSnavi adg-ilisTvis unda Seesabamebodes aRniSnul kriteriumebs. wi-namdebare reziume mokled ganmartavs kulturuli obieqtis im aspeqtebs, romlebic dakavSirebulia avTenturobis sx-vadasxva formasTan da konservaciis Sesabamis qmedebebTan. jerovani yuradReba unda mieqces mkurnalobis meTodis SerCevisas saTanado balansis dacvas, raTa SenarCundes mem-kvidreobis obieqtis avTenturoba, misi istoriuli xasiaTi da mniSvneloba.

masalis a�Tenturoba:mowmoba: Tavdapirveli samSeneblo masala, istoriuli stratigra-fia, mniSvnelovani istoriuli etapebis aRmniSvneli mowmo-bebi da niSnebi da daZvelebis procesi (siZvelis daRi).

mkurnalobis mizani: istoriuli masalis SenarCuneba, axali da istoriuli ma-salis garCevadobis uzrunvelyofa, raTa damTvalierebeli SecdomaSi ar Sevides; istoriuli arealebisa da qalaqebis SemTxvevaSi termini `masala~ gulisxmobs fizikur Senobebs, romelic arealis Semadgeneli qsovilia.

ganxorcieleba: mSeneblobis sxvadasxva periodebTan dakavSirebuli masalis movla da konservacia. istoriul arealebsa da qalaqebSi es gulisxmobs istoriuli qsovilis movlas da Tundac yvelaze daZvelebuli Senobis Secvlis Tavidan acilebas, radganac isini ayalibeben arealis istoriuli uwyvetobis suraTs.

�elobis a�Tenturoba:mowmoba: Tanadrouli mSeneblobis teqnologiisa da istoriuli Senobebis mkurnalobis tradiciuli teqnikis amsaxveli niv-Tieri Sedgenilobis da niSnebis arseboba.

- ��� -

mkurnalobis mizani: nagebobis masalasa da struqturul sistemaSi asaxuli Tanadrouli xelobis mowmobaTa SenarCuneba.

ganxorcieleba: Tavdapirveli masalisa da struqturis konservacia da mov-la. tradiciuli meTodebis gamoyenebis gziT harmoniis Se-qmna SekeTebulsa da axal nawilebs Soris. �anafi�ris a�Tenturoba:mowmoba: elementebi an aspeqtebi, romelSic asaxulia mxatvruli, arqiteqturuli, sainJinro an funqciuri Canafiqri (Tavda-pirveli sazrisi da saTqmeli, mxatvruli da funqciuri idea, memorialuri aspeqti, a.S). istoriul arealebsa da landSaftebSi termini `Canafiqri~ moicavs ufro farTo konteqsts, calkeuli SemTxvevis Sesabamisad.

mkurnalobis mizani: Zeglis konstruqciaSi, arqiteqturaSi, urbanul an saso-flo kompleqsis formebSi gamoxatuli Canafiqris koncef-ciis pativiscema.

ganxorcieleba: istoriul nagebobaTa konservacia, movla, SekeTeba, kon-solidacia, restavracia an anastilozi, axali moculobebis harmonizacia istoriul formebSi gamoxatuli Canafiqris koncefciasTan.

�aremos a�Tenturoba:mowmoba: obieqtis mSeneblobis periodebTan dakavSirebuli terito-ria an garemo; istoriuli parki an baRi; istoriuli an kul-turuli landSafti; urbanuli landSaftis Rirebuleba da jgufuri Rirebuleba.

mkurnalobis mizani: obieqtis SenarCuneba in situ da Zeglisa da misi midamos pir-

- ��� -

vandeli urTierTkavSiris SenarCuneba.

ganxorcieleba: dagegmvis kontroli, urbanuli da teritoriuli konserva-ciis dagegmva, integrirebuli konservacia.

avTenturobisa da mkurnalobis zemoaRniSnuli sakiTxebi ZiriTadad Seexeba istoriul nagebobebs, Tumca mniSvnelo-van yuradRebas saWiroebs tradiciuli dasaxlebebic, gansa-kuTrebiT ki sasoflo dasaxlebebi, rogoricaa tradiciuli cxovrebis wesisa da funqcionirebis Sedegad istoriulad Camoyalibebuli soflebi da kulturuli landSaftebi, TandaTanobiTi cvlilebebisa da samSeneblo saqmianobis CaTvliT. aseT SemTxvevebSi, tradiciuli xelosnobis da Cvevebis gagrZelebis xelSewyoba marTvis Sesabamisi poli-tikis arsebiTi nawilia da xels uwyobs tradiciuli eko-nomikuri sistemis, cxovrebis stilisa da yofis kavSirs. saTanado yuradReba unda daeTmos tradiciuli xelos-nobis odindeli xarisxis SenarCunebas da industriuli produqtebiTa da meTodebiT maTi Canacvlebis Tavidan ac-ilebas. gamocdilebam aCvena, rom arsebul masalasTan fizi-kuri da esTetikuri Serwymis uzrunvelsayofad, Carevisas rekomendirebulia tradiciuli tipis masalebisa da meTo-debis gamoyeneba, gansakuTrebiT, axali saRebavis, duRabis, an sxva masalis SemTxvevaSi.

8.2.1 masalis a�TenturobasTan daka��irebuli mkurnaloba

masalis avTenturoba dafuZnebulia memkvidreobis obieqtis im Rirebulebebze, romlebic asocirebulia Tavdapirvel fizikur substanciasTan. gansakuTrebuli mniSvneloba unda mieniWos Tavdapirveli samSeneblo qsovilis dacvas, kon-servaciasa da movlas rogorc calkeuli Senobebis, aseve istoriuli arealebis SemTxvevaSi.

mkurnalobis mizania avTenturi masalisa da kon-

- ��� -

struqciis sicocxlisunarianobis gaxangrZliveba, maTi Tavdapirveli saxiT SenarCuneba nagebobasa Tu teritoriaze (in situ), siZvelis Rirebulebis da niS-nis, aseve misi istoriis, gamoyenebisa da saxecvlis kvalis SenarCuneba.

mcenareebTan da istoriul baRebTan mimarTebaSi masalis avTenturobis sakiTxi gansxvavebul specifikacias moiTxovs. radganac mcenareebi cocxali organizmebia da emorCile-bian zrdis, daberebisa da sikvdilis bunebriv cikls, ami-tom, isini unda Seicvalos sxvadasxva xangrZlivobis inter-valiT. saTanado movlis SemTxvevaSi avTenturi mcenareebi SesaZlebelia SenarCundes xangrZlivi drois ganmavlobaSi. maTi Semcvlelebi SesaZlebelia gamravlebul iqnan igive genetikuri Stodan. es mcenareTa avTenturobis SenarCu-nebis erT-erTi saxea. Tumca, zrdis ganmavlobaSi erTgvari konkurenciis gamo, SeiZleba saWiro gaxdes zogierTi mce-naris gadargva sxva, ufro Sesaferis adgilze.

faqtobrivad, istoriuli baRebis SemTxvevaSi, upirvelesad unda gairkves, Tu ramdenad SemorCenilia maTi simrTele da ra qmedebebi SeiZleba Sesruldes baRis istoriul maxasi-aTeblebTan saWiro balansis SenarCunebisaTvis. istoriuli baRis konservaciis strategiis SemuSavebisas umniSvnelova-nesia konservaciis momentis SerCeva _ mcenareebis Secvla unda moxdes romelime konkretuli momentSi: mcenareTa zrdis procesSi an maTi zrdisa da daberebis ciklis mTli-anad an nawilobriv damTavrebis Semdgom. es gadawyvetile-ba individualuria yoveli konkretuli baRis SemTxvevaSi. ZiriTadad ki, avTenturoba Seexeba dagegmarebis sqemas da keTilmowyobis elementebs (Robe, cxauri, ganaTeba, auzi, a.S).

�re�en�iuli �medeba gulisxmobs regularul movlas da, saWiroebis SemTxvevaSi, SekeTebas dazianebis Tavidan asacileblad. igi aseve moicavs potenciuri saSiSroe-bis winmswrebad, pirdapiri Carevisa da dagegmvis meSveo-biT dazianebis Tavidan acilebas. nangrevis SemTxvevaSi,

- ��5 -

romelsac dakarguli aqvs Tavisi damcavi garsi, amindis zegavlena gansakuTrebiT didia. aseT SemTxvevaSi damcavi RonisZieba SeiZleba moicavdes gansakuTrebiT faqiz adgi-lebSi gadaxurvis an saxuravis mowyobas. amgvari RonisZieba unda iyos sada, raTa ar Seilaxos Zeglis maxasiaTeblebi da RirsSesaniSnavi adgilis Rirebulebebi. eqstremalur SemTxvevaSi SeiZleba saWiro gaxdes Zeglis dekoratiuli elementebis moxsna da muzeumSi gadatana maTi konservaciis mizniT. amgvari qmedeba droebiTia da dasaSvebia mxolod im SemTxvevaSi, roca SeuZlebelia dacvis sxva meTodebis gamoyeneba. zogadad es ewinaaRmdegeba dadgenil princips, romlis mixedviTac istoriuli mniSvnelobis masala unda SenarCundes Tavdapirvel garemoSi. a�Tenturi elementebis �e��la. mSeneblobis procesSi gamo-yenebis momentidan masala xdeba istoriuli da ganuyoflad ukavSirdeba nagebobis istoriuli drois xazs. miuxedavad imisa, rom dazianebuli masalisa da konstruqciuli ele-mentebis gamocvla amcirebs masalis avTenturobas ZeglSi, amgvari Careva SeiZleba daSvebul iqnas obieqtis potenci-uri mTlianobis farglebSi, Tuki es sasicocxlod mniS-vnelovania ZiriTadi struqturis gadasarCenad. avTenturi elementebis gamocvla mkacrad unda iyos SezRuduli da unda ganxorcieldes ise, rom ar Seamciros Tavdapirveli materialuri Sedgenilobis Rirebuleba. originalTan mims-gavsebuli masalisa da tradiciuli xelobis gamoyenebis SemTxvevaSi, Carevis Sedegi savsebiT Tavsebadi unda iyos nagebobis Tavdapirvel xasiaTTan.

konsolida�ia da �ama�reba. im SemTxvevaSi, roca masalis da konstruqciuli elementebis simtkice mcirdeba ise, rom maT aRar ZaluZT gauZlon mosalodnel saSiSroebebs, reko-mendirebulia konsolidaciisa da gamagrebis meTodi. aseTi Careva garkveulwilad Seamcirebs obieqtis avTenturobas, radgan Seicvleba misi Tavdapirveli materialuri Sedgeni-loba. tradiciuli masalebisa da Tanamedrove industri-uli produqtebis kombinacia SesaZlebelia araTavsebadi gamodges. tradiciuli samSeneblo masalis gasamagreblad

- ��6 -

Tanamedrove samSeneblo masalebis gamoyenebam SeiZleba gamoiwvios Tavdapirveli masalis fizikurad an qimiurad gardaqmna da, ucvleli garegnuli saxis miuxedavad, masa-lis avTenturobis dakargva. aseTi RonisZiebebi SeiZleba ganxorcieldes mxolod mosalodneli Sedegebis zusti Se-fasebis Semdeg. gaTvaliswinebul unda iqnas, rom Carevis meTodebi, rogoricaa ineqtireba da xsnaris Casxma, TiTqmis an sul arareversiulia da warumatebeli gamoyenebis SemTx-vevaSi SeuZlebelia maTi mocileba. aseTi Carevebis ganxor-cielebamde, arsebuli masalis maxasiaTeblebisa da Semadgen-lobis, garemo faqtorebis da aseve SerCeuli mkurnalobis samecniero kvlevis safuZvelze, dacul unda iqnas balansi dacvasa da gamagrebas Soris. araviTar SemTxvevaSi ar unda iqnas daSvebuli istoriul mowmobaTa ganadgureba.

mkurnalobis SerCeuli meTodis efeqturoba saTa-nadod unda iqnas Semowmebuli. mkurnalobisaTvis SerCeuli masalis Tavsebadoba mocemul masalasTan damtkicebul unda iqnas xangrZlivi testirebis sa-SualebiT mis farTomasStabian gamoyenebamde.

masalis testirebis periodi sakmaod xangrZlivi unda iyos, radgan marcxi xSirad mkurnalobidan aTi da TxuTmeti wlis Semdegac SeiZleba moxdes. mniSvnelovania istoriuli nage-bobebisa da Zeglebis mkurnalobis yvela SemTxvevis zusti aRricxvis warmoeba, gamoyenebuli masalis qcevis regu-laruli Semowmeba da angariSebis momzadeba. sakonservacio mkurnalobis kvleva swored am istoriul angariSebs unda efuZnebodes.

istoriuli arealebis qsovilTan mimarTebaSi, zedmiwevniT zustad unda gamoirkves da ganisazRvros Tu ra komponen-tebs unda Cautardes konservacia imisaTvis, rom saboloo jamSi, avTenturoba SenarCundes. istoriuli qalaqebisa da tradiciuli dasaxlebebis istoriuli Rirebuleba mdgo-mareobs maT struqturasa da qsovilSi. Sesabamisad, mxolod fasadebis SenarCuneba da maT ukan axali Senobebis Casma iwvevs avTenturobisa da istoriuli uwyvetobis dakargvas.

- ��7 -

amitomac, istoriul qalaqebsa Tu dasaxlebebSi dagegmili Carevebis mizani unda iyos, SeZlebisdagvarad, konservaci-aze dafuZnebuli reabilitacia.

8.2.2 �elobis a�TenturobasTan daka��irebuli mkurnaloba

xelobis avTenturoba dakavSirebulia masalis avTenturo-basTan, magram misi ZiriTadi maxvili mSeneblobis xelobis mowmobaTa SenarCunebaze ismis. amgvarad is emyareba Zeglis arqeologiur potencials, rogorc istoriuli teqnolo-giebis mowmobas.

mkurnalobis mizania gauxangrZlios sicocxlisuna-rianoba yovel elements, romelic warmoaCens Tanad-rouli xelobis mowmobas da aseve uzrunvelyos am elementebis Tanamedrove CareviT falsifikaciis Tavidan arideba.

konser�a�ia. xelobis avTenturobis Rirebulebis Secnobis saukeTeso gzaa samSeneblo masalebis warmoebis, mkurnalo-bis da tradiciuli mSeneblobis meTodebis sistematuri Seswavla, dokumentireba da analizi. swored es kvleva iZl-eva saWiro safuZvels konservaciis Tanamedrove saSuale-bebis TavsebadobisTvis.

konsolida�ia. konstruqciuli gamagrebisa da konsolida-ciis SemTxvevaSi SenarCunebul unda iqnas istoriuli kon-struqciuli sistemis simrTele da forma. mxolod istori-uli Senobis, rogorc erTi mTliani organizmis, e.i. rogorc `struqturul-sivrciTi garemosmieri sistemis~ (B. Fielden, Conservation of Historic Buildings, London, 1982) qmedebis Ses-wavlis Semdeg aris SesaZlebeli axali teqnologiebis gam-oyeneba, garemosTan Tavsebadobis Sesaferisi regulireba, axal funqciasTan adaptacia, a.S.

mo�la. udidesi mniSvneloba eniWeba memkvidreobis obieqtis

- ��8 -

SekeTebas tradiciuli meTodebiTa da masaliT. Tumca, sa-dac tradiciuli meTodebi ver amarTlebs, konservacia SeiZleba moxdes Tanamedrove teqnologiebis gamoyenebiT. amasTan, isini unda iyos reversiuli, Semowmebuli gamoc-dilebiT da proeqtis masStabisa da klimaturi pirobebis Sesabamisi.

xalxuri (vernacular) arqiteqturis SemTxvevaSi, romelic xSirad agebulia naklebad gamZle da iolad dasazianebeli samSeneblo masalisagan (talaxi, gamoumwvari aguri, xe, ler-wami, datkepnili miwa), dazianebuli an gacveTili nawilebis SekeTebis an restavraciisas gamoyenebul unda iqnas imave tipis masala da tradiciuli teqnika. Canafiqris koncef-ciisa da detalebis dacva iseTive mniSvnelovania, rogorc samSeneblo masalebis SenarCuneba. xSir SemTxvevaSi sa-survelia droebiTi zomebis miReba, manam sanam SemuSavebul iqneba ukeTesi teqnologia, metadre maSin, Tu konsolida-cias SeuZlia Seamciros obieqtis simrTele da Seaferxos momavali sakonservacio qmedebebi.

8.2.3 �anafi�ris a�TenturobasTan daka��irebuli mkurnaloba

Canafiqris avTenturoba dakavSirebulia Zeglis, RirsSesan-iSnavi adgilisa Tu misi garemos arqiteqturul, mxatvrul, sainJinro da fuqciur CanafiqrTan. Zeglis memorialuri Rirebuleba aseve dakavSirebulia Canafiqris avTenturo-basTan da damokidebulia imaze, Tu ramdenad Secnobadia misi mizani.

mkurnalobis mizania im avTenturi masalebisa da konstruqciebis SenarCuneba, romelSic asaxulia Tavdapirveli Canafiqri da, saWiroebis SemTxveva-Si, maTi restavracia da mkurnalobis sxva Sesaf-erisi meTodebis gamoyeneba, romlebic gamoavlenen droTa ganmavlobaSi gadakeTebis, uyuradRebobis, an ngrevis Sedegad Secvlil an dazianebul istori-

- ��9 -

ul formebsa da konstruqciebs da Sesabamis Rireb-ulebebs.

istoriuli strati�rafia. restavracia, romelic mimarTu-lia obieqtis dakarguli formis (stilis) winandeli saxiT aRdgenisa da rekonstruqciisaken drois Seqcevadobis ilu-zias qmnis. Sedegad gamonagons miviRebT, rasac stilisturi restavracia ewodeba. amgvari midgoma gulisxmobs ama Tu im periodis amsaxveli elementebis mocilebas. miuxedavad imisa, rom warsulSi stilisturi restavracia sayovel-Taod miRebul meTodad iTvleboda, restavraciis Taname-drove strategia efuZneba obieqtis mdgomareobas mocemul momentSi, raTa misi istoriuli drois xazis sayuradRebo danamatebi aRiarebul iqnas. obieqtis sistematuri Semow-meba, aRwera da dokumentireba saWiroa misi fizikuri md-gomareobis da mTlianobaSi Tu calkeuli nawilebis mixed-viT misi simrTelis SefasebisaTvis. istoriuli baRebisa da landSaftebis SemTxvevaSi yovlad aucilebelia istoriuli mcenareebis SenarCuneba da movla-patronoba.

im SemTxvevaSi, Tuki ganviTarebis istoriuli fazebi erTma-neTs gadafaravs, obieqtis istoriuli stratigrafiis qveda Sreebi SeiZleba gaxsnil iqnas maTi Seswavlisa da dokumen-tirebisaTvis. Senobis adreuli fenebis nebismieri saxiT demonstracia moiTxovs sifrTxiles, raTa ar moiSalos maTi RirebulebiTi wvlili da konservaciis SesaZlebloba. istoriuli periodis amsaxveli elementis moxsna dasaSvebia mxolod gamonaklis SemTxvevaSi, roca `moxsnil elements mcire Rirebuleba aqvs; amavdroulad, am qmedebis Sedegad gamovlenili masala didi istoriuli, arqeologiuri an mxatvruli Rirebulebis mqonea da misi mdgomareoba sak-marisad kargia imisaTvis, rom gamarTlebul iqnas ganxor-cielebuli qmedeba~ (veneciis qartia, muxli 11). unda aRin-iSnos, rom am pirobebis dakmayofileba Znelia.

reintegracia, anu dakarguli nawilebis (lakuna) Sevseba ZiriTadad misaRebia, Tuki arsebobs am nawilebis potenci-uri erToba, rac qmnis myar safuZvels aRniSnuli qmedebis

- ��0 -

gansaxorcieleblad. danakargebis Sevsebis meTodi, up-irveles yovlisa, efuZneba misi konteqstis Sefasebas. igi unda gamTliandes mxolod faqtiur mowmobebze dayrdno-biT. Tuki reintegracia ar aumjobesebs mTliani struq-turis potenciur erTianobas, an Tuki SeuZlebelia laku-nas Sevseba misi moculobis, mdebareobis an dakarguli nawilebis mxatvruli saxis gamo _ aRniSnuli qmedebebi ar CaiTvleba Sesabamisad. im SemTxvevaSi, roca dakarguli nawilebis reintegracia SesaZlebelia, mkurnaloba unda ganxorcieldes saerTaSoriso saxelmZRvanelo principebis gaTvaliswinebiT.

miuxedavad imisa, rom istoriuli nagebobis, an sxva obi-eqtis reintegraciis mizania Tavdapirvel CanafiqrTan har-moniuli Serwyma feris, faqturis da formis TvalsazrisiT, amavdroulad yvelaferi Canacvlebuli pirvandelisgan mka-fiod unda ganirCeodes, raTa restavracia ar daemsgavsos mxatvruli an istoriuli mowmobis falsifikacias. Tumca, axali da Zveli elementebis gansxvavebis Semotanisas imasac unda mieqces yuradReba, rom kontrasti gadametebuli ar gamovides. upirvelesi mizania axalsa da Zvels Soris gansx-vavebis dafiqsireba da ara misi xazgasma. aseve aRsaniSnavia, rom axali elementebis moculoba ar unda aRematebodes pirvandel qsovils.

Tuki dakarguli nawilebis gaerTianeba SeuZlebelia _ asea xolme nangrevebad qceuli Senobebis SemTxvevaSi, sadac Zeg-lis potenciuri erTianoba dakargulia faqtobriv mowmo-baTa simwiris, an dazianebis moculobis gamo _ mkurnalobis ZiriTadi mizani unda iyos nangrevis arsebuli mdgomareo-bis SenarCuneba. nebismieri gamagreba an konsolidacia Cat-arebul unda iqnas minimaluri Carevis meTodiT, raTa uz-runvelyofil iqnas obieqtis fizikuri stabilizacia misi arqiteqturuli da mxatvruli Rirebulebebis xelyofis gareSe. aseTi RirsSesaniSnavi adgilebis istoriis da maT-Tan dakavSirebuli Zeglebis esTetikuri Rirebulebebis in-terpretacia da damTvalierebelTaTvis warmodgena adgil-zeve xelmisawvdomi mowmobebis moSveliebiT unda moxdes.

- ��� -

amgvari RonisZiebebi moicavs publikaciebis, mcire masSta-bis samganzomilebiani modelis, fragmentebis kombinaciis momzadebas da gamofenas adgilze an muzeumSi.

anastilo�i. im SemTxvevaSi, roca adgilze jerac SemorCe-nilia gancalkevebuli nawilebi, misaRebia anastilozis meTodi, Tuki igi daefuZneba sando monacemebs am element-ebis Tavdapirveli mdebareobis Sesaxeb. anastilozi xels uwyobs Zeglis Tavdapirveli Canafiqrisa da mxatvruli mniSvnelobis aRqmis gaumjobesebas. amasTan, mxedvelobaSi miRebul unda iqnas, rom gancalkevebuli elementebi xSir SemTxvevaSi imdenad dazianebulia, rom maTi forma aRar amoikiTxeba da isini anastilozisTvis ar gamodgeba.

zedmiwevniTi anastilozi rTuli misaRwevia, rac dastur-deba mravali mniSvnelovani Zeglis anastilozisas miReb-uli gamocdilebiT. amitomac am meTodis farTomasStabi-ani gamoyeneba SezRuduli unda iyos. gadaWarbebuli gam-oyenebis SemTxvevaSi, anastilozma RirsSesaniSnavi adgili SeiZleba filmis dekoracias daamsgavsos, rac amcirebs mis kulturul Rirebulebas.

axali masalebis gamoyenebiT rekonstruqciis SemTxveva-Si ikargeba istoriuli avTenturoba da Sedegad viRebT sruliad axal Senobas. rekonstruqciam, metadre farTo-masStabianma, SeiZleba gamoiwvios Zeglis araswori inter-pretacia. Tumca arsebobs SemTxvevebi, roca ganaxleba im tradiciuli procesis nawilia, romelsac Tavad gaaCnia gansakuTrebuli Rirebuleba. amis naTeli magaliTia peri-odulad iaponuri Sintos taZrebis dekoris ganaxlebisa da rekonstruqciis tradicia. aseTi ceremonialuri ga-naxleba restavraciis Tanamedrove koncefciis miRma rCe-ba. miuxedavad imisa, rom konservacia gulisxmobs isto-riuli Zeglebis, ansamblebis an RirsSesaniSnavi adgilebis, rogorc Tanamedrove sazogadoebis nawilis Rirebulebis aRdgenas (mise-en-valeur) maTi mniSvnelovanebis anda saz-risis dakargvis gareSe, igi ar niSnavs cocxali kulturu-li tradiciebis ugulebelyofas, Tuki es tradiciebi

- ��� -

sazogadoebaSi SemorCenilia avTenturi saxiT, rogorc misi ganuyofeli nawili.

gansakuTrebuli mniSvnelobis mqone istoriuli arealebis, metadre msoflio memkvidreobis qalaqebis SemTxvevaSi, prioritetebi mkafiod unda ganisazRvros, raTa uzrun-velyofil iqnas teritoriis mTliani qsovilisa da infra-struqturis SenarCuneba da konservacia. nebismieri cv-lileba da axalmSenebloba unda ganxorcieldes, rogorc reabilitaciis procesis Semadgeneli nawili da xels unda uwyobdes Sesabamisi arealis istoriuli da arqiteqturuli mTlianobis SenarCunebas.

8.2.4 �aremos a�TenturobasTan daka��irebuli mkurnaloba

dRes kulturuli memkvidreobis konservacia, gansa-kuTrebiT, Tuki igi exeba msxvil urbanul an sasoflo ter-itoriebs, aRiarebulia, rogorc kulturuli da garemos ganviTarebis Semadgeneli nawili. cvlilebebis mdgradi marTvis strategiebi, romlebic saTanadod iTvaliswine-ben kulturul memkvidreobas, moiTxovs konservaciis mid-gomebis integracias Tanamedrove ekonomikur da socialur miznebTan, turizmis CaTvliT.

istoriuli qalaqebis da tradiciuli sasoflo dasaxle-bebis niSandoblivi Rirebulebebi da maxasiaTeblebi ganxi-lul unda iqnen ufro farTo - regionaluri da erovnuli ganviTarebis gegmebis konteqstSi. es xSirad erTaderTi gzaa dagegmvis procedurebis gadamwyvet etapebze am dasaxle-bebisa da qalaqebis specifikuri funqciuri, socialuri da ekonomikuri moTxovnebis saTanado gaTvaliswinebis garan-tirebisaTvis. garemos avTenturoba gamoixateba obieqtisa da misi fizikuri konteqstis urTierTkavSiriT. es moicavs bunebrivi da urbanuli landSaftis Rirebulebebsa da ada-mianis mier Seqmnili nagebobebis urTierTkavSirs maTi gare-mos konteqstTan.

- ��� -

Zeglebis SenarCuneba adgilze (in situ) warmoadgens ZiriTad pirobas zemoaRniSnuli Rirebulebebis SenarCunebisaT-vis. RirsSesaniSnavi adgilis mkurnaloba gavlenas axdens mTlianobaSi garemocvaze da Rirebulebebze, romlebic Cam-oyalibdnen istoriuli ganviTarebis procesSi. dangreuli Zegli droTa ganmavlobaSi iZens specifikur kulturul Rirebulebebs da nangrevis saxiT xdeba misi garemos ganuy-ofeli nawili. es gansakuTrebiT amarTlebs im SemTxvevaSi, roca nangrevi xdeba gviandeli qmnilebis Semadgeneli kom-ponenti, rogorc, magaliTad, faunteinis saabatos nangrevi me-18 saukunis landSafturi baRis _ stadli roialis kon-teqstSi. msgavsad amisa, berZnuli da romauli antikuri Zeglebis naSTebi, romlebic nangrevis formiT aRiarebulia msoflio kulturis nawilad, saWiroebs maTi nangrevis sax-iT konservaciis mkacr politikas. gadawyvetileba amgvari nangrevebis anastilozis Sesaxeb, dakavSirebuli unda iyos Zeglis fizikur da istoriul konteqstTan da misi garemos saerTo balansTan.

Tavad land�aftebi sakmaod mniSvnelovan sakiTxs warmoad-gens. aseTia, magaliTad, tbebis raioni inglisSi, romelic saukuneebis manZilze warmoadgenda poetebisa da mxat-vrebis yuradRebis sagans. paralelurad arsebobs iaponuri cneba `nasesxebi landSaftisa~ (borrowed landscapes) ro-melic afarToebs vizualur Rirebulebebs baRis fizikur sazRvrebs miRma (am koncefcias aqtiurad iyeneben evropaSi me-17 saukunidan) da kulturuli land�aftebi, romlebic Camoyalibdnen, rogorc adamianis Carevisa da bunebis xan-grZlivi drois manZilze harmoniuli urTierTkavSiris das-turi. radganac kulturuli landSafti xSirad warmoad-gens konkretuli cxovrebis wesis produqts an ganuyoflad asocirebulia masTan, am wesis nebismieri cvlileba gavle-nas moaxdens aRniSnul landSaftze. SesaZlebelia Tu ara cxovrebis wesis mTlianobaSi dakonserveba? konservaciis specialistisaTvis ukeTesia miznad daisaxos garkveuli cxovrebis wesis Sedegad Camoyalibebuli mniSvnelovani obieqtebis SenarCuneba, vidre mTlianad am cxovrebis wesis konservacia.

- ��� -

amgvarad, kulturul landSafts qmnis mTeli is garemo, romelic adamianma Camoayaliba an aaSena. mis farglebSi zogierTi areali SeiZleba klasificirebul iqnes, rogorc specialuri istoriuli kuTxiT sagulisxmo teritoriebi, e.i. `istoriul-eTnografiuli, istoriul-asociaciuri an istoriulad mosazRvre landSaftebi~, an rogorc `Taname-droveobisTvis saintereso~ teritoriebi. yvela maTgani moiTxovs saTanado yuradRebas, Sesabamisi dokumentaciisa da dacvis gegmebis Sedgenas.

mitaceba da agresiuli komerciuli ganviTareba tipiur safrTxes warmoadgens da Sesabamisad gaTvaliswinebul unda iqnas konservaciis marTvaze pasuxismgebeli samsaxurebis mier. amis garda, kargad dagegmilma adaptaciam da axali funqciebisa da infrastruqturebis ganviTarebam SesaZloa yuradReba moacilos Tavdapirvel Zeglebs da maT konteqs-tualurad mniSvnelovan garemos. nebismieri sainformacio punqti, sagamofeno sivrce Tu momsaxurebis sxva obieqti dagegmil unda iqnas frTxilad, raTa garantirebul iqnas landSaftis mTlianoba. sakmao �omis buferuli �onebi unda i�nas dad�enili land�aftisa da istoriuli �ala�is konte��stis dasa�a�ad a�resiuli elementebis�an, romlebi� aknine�ben kulturul Rirebulebebs. re�ionaluri da ad�ilobri�i da�e�m�a unda iT�aliswinebdes genius loci da msoflio mem�k�idreobis Rirs�esani�na�i ad�ilis statusis mni��nelobas da u�run�elyofdes y�ela sa�is ne�atiuri �e�a�lenis �re��en�ias an mka�r kontrols.

8.3 daskvna

msoflio memkvidreoba warmoadgens myife, araganaxlebad, Seucvlel resurss. msoflio memkvidreobis RirsSesan-iSnavi adgilebis dacvis mizania maTi avTenturobis da im Rirebulebebis SenarCuneba, romelTa gamoc maT mieniWa es statusi. Sesabamisad, nebismieri mkurnaloba unda daefuZ-nos minimaluri Carevis strategias da unda moicavdes reg-ularuli da prevenciuli movlis programas. Carevis ode-

- ��5 -

noba da gamoyenebuli teqnologia damokidebulia rogorc Tavad obieqtze, aseve misi garemos konteqstsa da masze mo-qmed klimatur pirobebze.

obieqtis Sefasebis procesi gamoyenebul unda iqnas rogorc CarCo Sesabamisi RirebulebebisTvis prioritetebis misa-kuTvneblad, marTvis amocanebis gansazRvrisa da prezen-taciis strategiis SemuSavebisaTvis. dokumenti, romelSic warmodgenilia msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi ad-gilis Rirebulebebi da maxasiaTeblebi farTo sazogadoe-bisaTvis gasagebi eniT, mkafiod unda warmoaCendes obieqtis mniSvnelobas da mis Rirebulebebs.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis warmate-buli mkurnaloba damokidebulia Sefasebis efeqtur pro-cesze. mkurnalobis tipebi icvleba Zeglis an RirsSesan-iSnavi adgilis maxasiaTeblebis mixedviT, Tumca igi mudam efuZneba kritikul msjelobas. nebismieri saxis mkurnalo-bis dagegmvisas uaRresad mniSvnelovania im konkretuli Rirebulebebis gaTvaliswineba, romelTa gamoc RirSesan-iSnav adgils mieniWa msoflio memkvidreobis statusi. Ses-abamisad, mkurnalobis prioritetebi unda dadgindes saer-TaSoriso rekomendaciebis Tanaxmad da samomavlod unda momzaddes saTanado samoqmedo gegmebi.

raimegvari samuSaos dawyebamde, nebismieri msoflio memkvi-dreobis RirsSesaniSnavi adgilis restavraciisa da anasti-lozis winadadeba, iseve rogorc marTvis imgvari winadadeba, romelic zegavlenas axdens mis garemoze, wardgenil unda iqnas msoflio memkvidreobis komitetisadmi gansaxilve-lad da SeniSvnebis mosawodeblad. fundamenturi strate-gia, romelic uzrunvelyofs minimaluri �are�is �rin�i�is gatarebas, aris is, romelic efuZneba re�ularul �emowme�bas da �re�en�iul mo�las.

- ��6 -

8.3.1 marT�is kontrolis kriteriumebi

aris Tu ara saTanadod gansazRvruli msoflio mem-kvidreobis obieqtis fuZemdebeli Rirebulebebi?

naTlad Tua aRwerili aRniSnuli Rirebulebebi Se-sabamis dokumentSi, romelic xelmisawvdomia adgi-lobrivi mosaxleobisa da momxmareblebisaTvis?

aqvs Tu ara saTanadod gacnobierebuli adgilobriv macxovreblebs da momxmareblebs maTi memkvidreobis Rirebulebebi?

saTanadod aris Tu ara win wamoweuli arsebuli politikis mier msoflio memkvidreobis konserva-ciis amocanebi?

gamoiyeneba Tu ara saerTaSoriso konvenciebsa da qartiebSi asaxuli principebi?

dadgenilia Tu ara Zeglis Rirebulebebis Sesabam-isad sakonservacio mkurnalobis prioritetebi?

adaptaciis winadadebis SemuSavebisas, aris Tu ara saTanadod SenarCunebuli istoriuli avTenturo-ba?

- ��7 -

Tavi IX

qalaqgegmareba da msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebi

9.1. Sesavali

meore msoflio omis Semdgomi periodi gamoirCeoda inten-siuri industriuli ganviTarebiT, iseve rogorc mosaxleo-bis mkveTri zrdiTa da msoflio resursebis Warbi moxmare-biT, ris Sedegadac sul ufro mzardi zrunvis sagani gax-da garemos mdgradi ganviTareba da resursebis Sesabamisi marTva, rac aisaxa sxvadasxva saerTaSoriso konferenciaSi: konferencia stokholmSi 1972, sacxovrisis Sesaxeb kon-ferencia (Habitat Conference) vankuverSi 1976, konferencia garemos Sesaxeb rio-deJaneiroSi 1992, sacxovrisis Sesaxeb II konferencia (Habitat II Conference) stambulSi 1996, iseve rogorc gaeros garemosa da ganviTarebis saerTaSoriso komisiis (United Nations World Commission on Environment and Development) moxsenebaSi (brudtland report), romelic 1987 wels iqna gamoqveynebuli.

msoflio memkvidreobis konvencia asaxavs ganviTarebis ze-moaRniSnul process, yuradRebas miapyrobs ra zogadsaka-cobrio Rirebulebas istoriuli dasaxlebebisa da kul-turuli landSaftebisa, sadac memkvidreobis konservacia dapirispirebulia sazogadoebis ganviTarebasa da ekonomi-kasTan dakavSirebul marTvis sakiTxebTan da faseulobebT-an. cvlilebis kontroli da ganaSenianebuli garemos dageg-mva warmoadgens dinamikur process, raTa uzrunvelyofil iqnas axlad gaCenil saWiroebebze dauyovneblivi reagire-

- ��8 -

ba. amis garda, fizikuri nagebobebisa da maTi garemos urT-ierTkavSiris dacvis mizniT, urbanuli konservacia aseve moicavs Sesabamisi funqciebis da, saWiroebis SemTxvevaSi, gamoyenebis tradiciuli formebis SenarCunebas. istoriu-li qalaqebisa da kulturuli landSaftebis konservacia aucileblad moiTxovs sxvadasxva profesionalebis, maT So-ris qalaqmgegmareblebis, arqiteqtorebis, sociologebis da administratorebis CarTvas. amavdroulad, samuSaos mniSvnelovan nawils warmoadgens adgilobriv mosaxleoba-sa, teqnikosebsa da administratorebSi memkvidreobis Rire-bulebebisa da istoriuli nagebobebis mniSvnelobis Sesaxeb Segnebis amaRleba. aseve mniSvnelovania rekomendaciebis Se-muSaveba tradiciuli masalebis gamoyenebis, regularuli movlisa da drouli SekeTebis Sesaxeb da, im SemTxvevaSi, Tu gardauvalia axali nagebobebisa da sawarmoebis Semotana, saamiso kriteriumebis dadgena. amocanis sirTulis gaTval-iswinebiT, Cveni saxelmZRvanelo Semoifargleba konserva-ciis dagegmvis procesis mxolod zogierTi umniSvnelova-nesi aspeqtis mimoxilviT.

9.1.1. istoriuli �ala�ebis ma�asiaTeblebi

kargad movlili istoriuli urbanuli centri mraval upi-ratesobas sTavazobs mis macxovreblebs. igi Zlier myudro da intimuria, gaaCnia adamianuri masStabi da mdidaria sx-vadasxva funqciiT. axlad dagegmarebul qalaqebTan Sedar-ebiT, istoriuli ubnebi SeiZleba metad mosaxerxebeli iyos sacxovreblad, sagangebo sazogadoebrivi funqciebisaTvis, Sesabamisi masStabis sxvadasxva momsaxurebisaTvis, garTo-bisa da vaWrobisaTvis. Cveulebriv, qalaqi formirebulia umniSvnelovanesi Senobebis irgvliv, rogoricaa kaTedra-li, meCeTi, cixe-simagre an meria da centraluri savaWro moedani. istoriul quCebs, Cixebs, TviT arxebsa da xidebs xibli da mimzidveloba gaaCniaT fexiT mosiaruleTaTvis. es urbanuli sivrceebi erTobliobaSi namdvil vizualur dramas gvTavazoben _ SekumSvis, ganvrcobis, gancvifrebis mZafri SegrZnebiT da daxvewili arqiteqturuli suraTebis

- ��9 -

mofiqrebuli ganlagebiT. ZiriTadi Senobebis vizualuri aRqmis sxvadasxva wertilebi warmoadgenen erTgvar ori-entirebs. moqalaqeebs, romlebmac ician maTi qalaqis is-toria, gaaCniaT istoriis uwyvetobis da TviTmyofadobis SegrZneba da sakuTar Tavs aRiqvamen, rogorc am istoriis uSualo monawileebi. aRsaniSnavia, rom zogierT Senobas simboluri datvirTvac aqvs. am Senobebis gareSe istoriu-li ubani aRarasodes iqneboda igive.

istoriuli qalaqis materialuri avTenturobis da isto-riuli Rirebulebis amsaxveli arsi da arqeologiuri po-tenciali daculia TiToeul SenobaSi, iseve rogorc qa-laqis infrastruqturaSi. xSirad urbanuli qsovilis didi nawili Sedgeba ubralo Senobebisagan, romelTac ar gaaC-niaT gansakuTrebuli mxatvruli Rirebuleba _ es aris uc-nobi arqiteqtorebisagan Seqmnili xalxuri arqiteqtura, romelic dakavSirebulia Ria moednebiT, gasasvlelebiT, quCebiTa da parkebiT. swored es urbanuli struqtura, sa-dac ganviTarda qalaqis specifikuri cxovreba, gamoarCevs istoriuli qalaqis cnebas ZeglTa jgufisagan. radganac maTi ganadgureba an mouvleloba istoriuli qalaqis arss gaanadgurebs, SemuSavebul unda iqnas saTanado politika istoriuli Senobebis SenarCunebisaTvis.

istoriuli qalaqis Rirebuleba misi qvebisa da Seno-bebis materialur saxeSia gansxeulebuli da xSirad dafarulia maT xilul zedapirs miRma. es istoriu-li stratigrafia – droTa ganmavlobaSi funqciaTa cvlilebiT motanili mowmobebi da niSnebi, iseve rogorc kavSirebi da uwyvetoba, romelic individ-ualur Senobebs urbanuli konteqstis nawilad aya-libebs, Seadgens istoriuli qalaqis konservaciis kriteriumebis SemuSavebis safuZvels.

magaliTad, romSi SesaZlebelia srulebiT rigiT nagebobeb-Si antikuri romauli nagebobebis naSTebis naxva. Sua aR-mosavleTisa da Crdilo afrikis istoriuli qalaqebis mag-aliTze naTlad Cans, Tu rogor ayalibeben calkeuli Seno-

- ��0 -

bebi uwyvet urbanul formas, romelic Sedgeba sacxovre-beli ubnebisa (Tavisi momsaxurebebiT da sazogadoebrivi sivrceebiTurT) da ZiriTadi komerciuli arealebisagan. xangrZlivi drois manZilze Camoyalibebuli qalaqebis ur-banuli qsovili Sedgeba sxvadasxva elementebisa da fun-qciebisagan, romlebic erTaneTTan mWidrodaa SekavSire-bul-SeWidebuli. Canafiqris avTenturoba gamoixateba istoriuli qalaqis sxvadasxva aspeqtSi. igi aisaxeba mTliani qalaqis gegmis CanafiqrSi, iseve rogorc individualuri Senobebis arqite-qturul, mxatvrul, sainJinro da funqciur CanafiqrSi, maT urTierTkavSirSi da garemosTan mimarTebaSi. tradiciuli samSeneblo masalebiTa da mSeneblobis

meTodebiT Seqmnili harmonia warmoadgens avTen-turobis nawils da saTanadod gaTvaliswinebul unda iqnes.

bunebriv pigmentebze an kiris saRebavze dayenebuli tradiciuli ferebis gamoyeneba unda gagrZeldes. amasTan, dacul unda iqnas qalaqis faqtura da masStabi da Tavidan unda iqnas acilebuli axlis uxeSi SemoWra. ama Tu im adg-ils swored misi xasiaTi (genius loci) aqcevs unikalurad da aniWebs gamorCeul Rirsebas.

istoriuli qalaqi mravalfunqciuri organizmia, romelsac axasiaTebs sacxovrebeli, socialuri, politikuri da ekonomikuri aqtivobebi. radganac mravalfunqciuroba urbanuli organizmis ZiriTad arsebas warmoadgens, istoriuli areali Sesabamisad unda ganisazRvros da zemoaRniSnuli aspeqtebi ad-ekvaturad unda iqnas gaTvaliswinebuli da adminis-trirebuli.

qalaqis, rogorc urbanuli erTeulis uwyvetobisaTvis ar-sebiTia istoriul arealSi yoveli Senobis da maTi social-uri funqciis SenarCuneba da movla. struqturuli da eko-

- ��� -

nomikuri problemebis droulad aRmosaCenad istoriuli qalaqis konservaciis gegmaSi gaTvaliswinebul unda iqnas regularuli Semowmebebi konservaciis arqtiteqtorebis mier. am gegmaSi aseve unda aisaxos is garemo, romlis nawil-sac warmoadgens istoriuli qalaqi. istoriuli arealebis saTanado dacvis erTaderT gzas warmoadgens politikis gafarToeba dagegmvis ufro vrceli konteqstis gaTval-iswinebis mizniT.

9.1.2 istoriuli �ala�ebis wina�e md�ari sa�i�roebebi

dRes istoriuli qalaqebis funqcionaluri da tradiciuli mTlianoba xSirad safrTxis winaSea; gansakuTrebiT _ gan-viTarebad qveynebSi. dazianebis mravalricxovan mizezebs Sorisaa:

• demografiuli zrda da msoflio masStabiT mo-saxleobis gadaadgileba sasoflo teritoriebidan urbanuli centrebisaken, rac iwvevs socialur cvli-lebebs da qalaqebis istoriuli centrebis rRve-vas, sadac sasaxleebi iZens komerciul datvirTvas, sacxovrebeli Senobebi ki xSirad gadatvirTuli da arajansaRia;

• piradi saavtomobilo transportis mzardi gamoy-eneba iseT adgilebSi, romlebic arasodes yofila gankuTvnili transportisaTvis, rac warmoSobs at-mosferul dabinZurebas da damangrevel vibracias;

• maRlivi Senobebis gavrceleba, romlebic cvlis is-toriuli urbanuli centrebis mikroklimats;

• samrewvelo da komerciuli operaciebis meTodebisa da masStabis cvlilebebi, rac gavlenas axdens is-toriuli adgilebis ekonomikur funqciebze;

• xelosnobidan masobriv warmoebaze gadasvla, rac moiTxovs msxvilmasStabian nagebobebs da Sedegad iwvevs istoriul centrebSi transportis koncen-

- ��� -

tracias, rasac isini ver itevs;

• Tanamedrove funqciebis da axleburi momsaxurebis Semotanas tradiciuli infrastruqturebis nacv-lad, rac iwvevs umuSevrobas;

• Zveli Senobebis movla-patronobis nakleboba da maTi kulturuli da funqcionaluri faseulobebis arasaTanado gageba, rac zrdis maTi ganadgurebis saSiSroebas.

Tanamedrove qalaqmgegmareblebi xSirad saTanadod ver afaseben istoriuli centrebis kulturul mniSvnelobas. av-totransportis upirobo gamoyeneba xSir SemTxvevaSi iwvevs istoriuli centrebis faqiz qsovilSi farTo, swori quCebis gayvanas, ris Sedegadac irRveva istoriuli ubnebis adami-anuri masStabi, urbanuli qsovilis daxvewili tradiciuli struqtura da viwro, mixveul-moxveuli quCebis qseli, iseve rogorc sazogadoebrivi da kerZo sivrceebis Tanafardoba. istoriuli ubnebisaTvis zianis momtania iseTi Tanamedrove Senobebis mSenebloba, romelTac arc kulturuli fesvebi gaaCniaT da verc garemosTan harmoniulad Tanaqmedeben.

dakninebis gzaze damdgari istoriuli arealebis gadaqce-va sxvadasxva socialuri kategoriebisaTvis mimzidvel, cocxal centrad SesaZlebelia sacxovrebeli, komerciuli, mcire sawarmo da dasasvenebeli aqtivobebis tradiciuli nazavis aRorZinebiT. urbanuli marTvis mizania harmoniis Seqmna, gamoyenebis arasasurveli saxeebis Tavidan acileba da Senoba-nagebobebis arsebuli masStabis, iseve rogorc maTi funqciuri da kulturuli Rirebulebebis SenarCu-neba. am midgomis meTodologias ewodeba integrirebuli konservacia.

- ��� -

9.2 dagegmvis amocanebi

istoriuli qalaqebisadmi miZRvnil yvela qalaqgegmarebiT kvlevaSi, arsebiTia raime gadawyvetilebis SemuSavebamde swori amocanebis Camoyalibeba. ar arsebobs universaluri modeli, radganac TiToeul SemTxvevaSi gamoyenebuli te-qnologia damokidebulia profesiul resursebze da im so-cialur da fizikur strategiebze, romlebic exeba moce-mul istoriul centrs.

msoflio memkvidreobis qalaqebSi upirvelesi amo-canaa urbanuli qsovilis SenarCuneba misi momgebi-ani gamoyenebis meSveobiT.

urbanuli masStabiT, konservacia moicavs ara mxolod kul-turul da istoriul faseulobebs, aramed maTgan ganuy-ofel ekonomikur da socialur Sinaarssac. istoriul qa-laqSi konservaciis problemas ufro metad politikuri da ekonomikuri midgomebi wamoWris, vidre romelime fizikuri aspeqti. qalaqi warmoadgens ramdenime istoriuli periodis da specifikuri socialuri, kulturuli, anTropologiuri, geografiuli da ekonomikuri urTierTkavSirs nayofs.

istoriuli centri ufro didi mTlianobis Semad-geneli nawilia da Seswavlil unda iqnas rogorc dRe-vandeli dinamikuri realobis nawili da ara rogorc Wvretisa da turistTa mizidvis statikuri sagani.

istoriulad, qalaqSi Seqmnili simdidre xmardeboda sakul-to Senobebis, Zeglebis, sasaxleebis, baRebis da sxva obi-eqtebis agebas. dRes problemas warmoadgens am gauflan-gavi simdidris Wkvianuri kontroli, romelic warmoiqmneba qalaqSi erT dros kerZo moxmarebis obieqtis koleqtiuri moxmarebis sagnad gardaqmnisas. konservaciis xelSewyo-bisaken mimarTuli RonisZiebebi, Sesabamisad, ukavSirdeba dinamikur politikur instrumentebs da ara statistikur an teqnikur saSualebebs. amgvarad, udidesi mniSvneloba eniWeba qalaqisa da misi regionis socialuri da ekonomi-kuri gamoyenebis dagegmvas.

- ��� -

9.2.1 inte�rirebuli konser�a�ia

integrirebuli konservacia gulisxmobs konserva-ciis moTxovnebisa da qalaqgegmarebis amocanebis SeTanxmebas, e.i, arsebuli istoriuli qsovilis Ri-rebulebebisa da interesebis gaTvaliswinebas zog-adi dagegmarebis procesis sxva faqtorebis Tanas-wori statusiT.

msoflio memkvidreobis qalaqebi sayovelTaod aRiarebu-lia maTi `gansakuTrebuli zogadsakacobrio Rirebulebis~ gamo. Sesabamisad, gadamwyveti roli eniWeba maTi avTen-turobisa da kulturuli Rirebulebebis saTanado dacvis garantirebas. integrirebuli konservacia moicavs isto-riuli Senobebisa da arealebis konservacias da reabilita-cias da iseTi sazogadoebrivi momsaxurebis uzrunvelyo-fas, romelic iTvaliswinebs istoriuli arealebis krite-riumebs, romelTa mixedviTac isini aris agebuli. imisaTvis, rom garantirebul iqnas aRniSnuli procesis grZelvadiani warmateba, igi ganxorcielebul unda iqnas adgilobriv mo-saxleobasTan mWidro TanamSromlobiT da qalaqgegmarebis kanonmdeblobisa da normebis gamoyenebiT.

nebismieri saxis dagegmvis da arsebul qsovilSi Carevis safuZvels warmoadgens Sesabamisi obieqtis Seswavla da gageba misi istoriisa Tu Tanamedrove mdgomareobis TvalsazrisiT.

konservaciis dagegmvis sawyis wertils warmoad-gens qalaqis istoriuli qsovilis identifikacia mis zedmiwevniT Seswavlasa da analizze dayrdno-biT.

bolodroindeli nagebobebi SeiZleba gaviazroT maTi agebis ZiriTadi normebisa da standartebis safuZvelze. ufro Zveli qsovili, rogorc wesi, aseve ar aris xolme gagebuli, amitomac saWiroa detaluri kvlevebi misi agebis teqnologiebisa da kriteriumebis gamosavlenad. istoriu-

- ��5 -

li qsovilis aseTi `wakiTxva~ SesaZlebelia Senobebisa da maTi urbanuli garemos arqiteqturuli, struqturuli da funqcionaluri tipologiis sistemuri analiziT. analizi unda warmoadgendes konservaciis dagegmvis safuZvels, ro-melic, Tavis mxriv, miznad isaxavs istoriuli arealebis potencialis optimizacias.

istoriuli urbanuli struqturis da Tanamedrove, transformirebuli qsovilis identifikacias aad-vilebs Tanamedrove sakadastro rukebisa da msgav-si tipis saarqivo dokumentebis SedarebiTi kvleva.

sxvadasxva istoriul periodSi arsebobda sxvadasxva kanone-bi da wes-Cveulebebi, rac ganpirobebuli iyo arsebuli te-qnikuri, socialuri, politikuri Tu ekonomikuri motive-biT. aRniSnuli mizezebis da maTi gamoyenebis meTodebis gamovlena (mag., Tanadrouli saxelmZRvaneloebis Seswavla) uaRresad saWiroa istoriuli Senobebis ganlagebis, mSene-blobis meTodebis, sazogadoebrivi sivrcis mowyobis logi-kis sworad gasagebad.

Sedegad, SesaZlebelia rogorc SemorCenili istoriuli Senobebisa da sivrceebis, aseve ngrevisa da Tanamedrove minaSenebis identifikacia. amgvari analizi exmareba mniS-vnelovani istoriuli arealebisa da Sesabamisi buferuli damcavi zonebis fizikur gansazRvras da aseve dagegmarebis normebis SemuSavebas maTi saTanado konservaciisaTvis.

urbanuli arealebis ekonomikuri zrdis mamoZravebeli Za-lebis kvleva exmareba istoriuli arealebis TviT-SenarCu-nebis uzrunvelyofas. ganviTarebis kontroli damokidebu-lia damgegmareblebze da iTvaliswinebs masStaburi, agresi-uli Senobebis, arasasurveli satransporto nakadebisa da Seusabamo funqciebis Tavidan acilebiT qalaqis balansis SenarCunebas. maRali biznes-centrebi istoriuli centri-sagan moSorebiT unda iqnas ganlagebuli; wylis saqaCi sad-gurebi, samrewvelo nagebobebi da zogierTi dawesebulebe-bic ki SeiZleba iyos damangreveli, Tu saTanado sifrTxil-

- ��6 -

iT ar moxdeba maTi ganlagebis dagegmva.

satransporto moTxovnebi gaanalizebul unda iq-nas detalurad, istoriuli arealebSi samanqano da safexmavlo nakadebis gamtarunarianobis safuZ-velze.

zogi istoriuli arealis gegmareba bunebrivad qmnis bariers saavtomobilo nakadebisaTvis (mag., viwro quCebi da quCa-kib-eebi). nebismier SemTvevaSi, aucilebelia avtotransportis moTxovnebis gaTvaliswineba konkretuli arealis ZiriTadi saWiroebebis Sesabamisad. aucilebelia istoriul ubnebSi satvirTo transportis moZraobis akrZalva, radganac isini awuxeben mosaxleobas da aCqareben istoriuli Senobebis da-zianebas. istoriul zonaSi samanqano moZraobis SezRudvis saukeTeso meTodia SemovliTi magistralebis mowyoba da, amasTanave, qalaqis istoriul nawilSi Sesabamis arealebTan misasvlelebis uzrunvelyofa.

UNESCO-s mier SemuSavebul winadadebaSi istoriul qalaq alepos konservaciisaTvis dafiqsirebulia zemoaRniSnuli saSiSroebebi da mocemulia ZiriTadi gegma da rekomenda-ciebi sakiTxis Semdgomi SeswavlisaTvis. qvemoT moyvanilia erT-erTi yvelaze mniSvnelovani SeniSvna: `islamuri urbanuli qsovilis fundamenturi struqturu-li maxasiaTeblebi, rogoricaa misi arqiteqturis Caketili gegmareba, calkeuli Senobebis SedarebiT did dajgufe-bebSi CarTva, urbanuli struqturis ganuwvalebloba da safexmavlo qselis Taviseburi xasiaTi, ar yofila mxedv-elobaSi miRebuli dagegmvis wina dokumentebSi. Zvel qalaq-Si arqiteqturuli tipologiiTa da masStabiT gamowveuli specifikuri pirobebi mcire odenobiT Tu dauSvebs iseT saqmianobas, rac pirdapir iTxovs satvirTo transportiT momsaxurebas.~

mravali istoriuli areali, maT Soris msoflio memkvi-dreobis qalaqebi, Sedgeba TiTqmis gaukacrielebuli

- ��7 -

arealebisa da jerovan infrastruqturas moklebuli sacxovreblebisagan; satransporto problema aq fexiT mo-siaruleebisa da avtotransportis moTxovnaTa konfliqtSi mdgomareobs. am qalaqebis xangrZlivi istoriis manZilze Camoyalibda kerZo sakuTrebis ganawilebis rTuli suraTi. aq Tavs iCens ekonomikuri problemebic: Tuki teritoriis Rirebuleba aRemateba Senobis Rirebulebas, warmoiqmneba teritoriis axleburi ganviTarebis safrTxe. aseTi isto-riuli centrebis integrirebuli konservacia gulisxmobs yvela politikuri da teqnikuri Zalis gaerTianebas da disciplinaTaSorisi TanamSromlobis farglebSi arqeolo-gebis, eTnografebis, sociologebis da istorikosebis, artiteqtorebisa da mSeneblebis unar-Cvevebis Tavmoyras konservaciis sakiTxebSi kompetenturi qalaqmgegmareblis xelmZRvanelobiT.

9.2.2 ��lilebis kontroli

urbanuli konservaciis erT-erT ZiriTad amocanas warmoadgens urbanul sistemaSi cvlilebis odeno-bis kontroli. aqedan gamomdinare, aucilebelia am sistemis sasicocxlo Zalebis da misi kvdomis po-tenciuri mizezebis codna.

samSeneblo masalebis SedarebiTi gamZleobis gamo urbanuli qsovili xangrZlivad arsebobiskenaa midrekili. adamianis saqmianoba ki, romelic am qsovilSi warmoebs, piriqiT, gac-ilebiT swrafad icvleba (sacxovrebeli standartebi, ojaxis wevrebis raodenoba, sawarmoo saSualebebi, axali teqnolo-giebis mier Semotanili cvlilebebi, rogoricaa avtomanqane-bi, televizori, masobrivi gadaadgilebebi omebisa da bune-brivi katastrofebis gamo). droTa ganmavlobaSi warmoiqm-neba Senobebisa da infrastruqturis namdvil Tu moCvenebiT moZvelebasTan dakavSirebuli konfliqtis albaToba. Tuki Sesabamisi zomebi ar iqneba miRebuli, aRniSnuli procesi ganapirobebs araswor dagegmarebas, romelic, Tavis mxriv, gamoiwvevs arsebuli Senobebis Semdgom degradirebas.

- ��8 -

arsebobs moZvelebis ori ZiriTadi mizezi: • fizikur-struqturuli an funqciuri;

• adgilobrivi an garemosmieri, gamowveuli xmauriT, satransporto moZraobiT an haeris dabinZurebiT.

araswori dagegmareba erTgvari ekonomikuri „daavadebaa~, romelic gamowveulia sakiTxebis gadawyvetis uunarobiT an modernizaciis daCqarebis zedmetad ambiciuri, warumatebe-li mcdelobebiT. is agreTve SesaZlebelia gamoiwvios kata-strofebisaTvis mzaobis gegmis arqonam seismurad aqtiur an wyaldidobis zonebSi. kargad momzadebul tipologiur-funqciur analizsa da reabilitaciis programaze dayrd-nobiT, urbanuli konservaciis marTvis sistema sakmarisad moqnili unda iyos cvlilebebTan morgebis, konfliqtebis gantvirTvisa da mitovebuli adgilebis TandaTanobiT gan-viTarebis xelSewyobis TvalsazrisiT. amasTan, gamocdileba gviCvenebs, rom sakvanZo wertilebSi droul da minimalur �are�ebs saukeTeso �ede�i moa��s ad�ilobri�i sa�o�adoe�bisT�is.

qalaqebisa da soflebis urbanuli da regionaluri sisteme-bi saukuneebis ganmavlobaSi viTardeboda sxvadasxva Zalebis zemoqmedebiT, romelTa farglebSi sazogadoebrivi da kerZo seqtoris mewarmeebsa da miwaTmflobelebs SeeZloT gadawy-vetilebebis miReba. umetes TemebSi es qmedebebi kontrolde-boda mTavrobis an adgilobrivi xelisuflebis mier dadgeni-li pirobebiTa da SezRudvebiT. warsulSi samSeneblo teqno-logiisa da stilis mdgradi gamoyeneba Tavisebur harmonias qmnida da qmedebebis masStabic SezRuduli iyo. urbanuli da regionaluri dagegmareba Camoyalibda mxolod me-20 sauku-neSi, rogorc SeuzRudavi, kerZo interesebis mqone sabazro urTierTobebsa da sazogadoebis amocanebsa da miznebs So-ris konfliqtis mogvarebis saSualeba.

aseTi dagegmareba samTavrobo funqciad iqca sakuTari ka-nonebiT, administraciiTa da finansuri regulirebiT. es funqcia, Cveulebriv, moicavs gegmis momzadebas, gegmis ganxorcielebas da mis Semowmebas. es procesi sxvadasxva

- ��9 -

qveyanasa da droSi erTnairi ar aris. yovel calkeul Sem-TxvevaSi igi Seefardeba qveynis kulturas, tradicias da am qveyanaSi arsebul profesiul resursebs. gamzadebuli si-stemebis sesxeba didi Secdomaa, radganac isini SesaZlebe-lia ar miesadagos adgilobrivi mosaxleobis survilebsa da moTxovnilebebs. msoflio memkvidreobis qalaqebi muzeume-bi rodia. isini unda iyos adgilebi, sadac xalxi cxovrobs, muSaobs da Tavisufal dros atarebs.

9.3. dagegmvis procedura

Tuki gacnobierebulia gansxvaveba zogad fizikur dagegmare-basa da specifikuri kulturuli faseulobebiT gamorCeuli arealebis dagegmarebas Soris, SesaZlebelia qalaqgegmare-bis procesisaTvis garkveuli modelis gamokveTa, romelic gamoyenebulia mTels msoflioSi aqcentuaciisa da adapta-ciis gansxvavebuli xarisxiT. am proceSi Sedis:

• arsebuli situaciis identifikacia;

• gegmarebiTi Carevis gareSe momavali movlenebis erTgvari ganWvreta;

• im savaraudo samomavlo SesaZleblobebis formu-lireba, romelic warmoiqmneba dagegmvis Sedegad;

• aseTi variantebis vargisianobis da sasurvelobis Sefaseba;

• SerCeuli variantis detaluri damuSaveba;

• SerCeuli variantebis ganxorcielebisaTvis pro-gramisa da saamisod saWiro iuridiuli, adminis-traciuli, finansuri da sxva saSualebebis formu-lireba;

• ganxorcielebis procesSi miRebuli gamocdilebis moSveliebiT aRniSnuli variantebis gadaxedva, rac moiTxovs movlenebis regularul monitorings.

urbanuli arealis tipiur generalur gegmas ori mTavari

- �50 -

komponenti aqvs. pirveli Sedgeba teritoriis momxmare-blebis (macxovreblebi, sxva tipis yoveldRiuri momxmare-blebi) axlandeli da momavali profilis daxasiaTebisagan. meore komponenti ki uzrunvelyofs maTTvis miwaTsarge-blobis tipebis Sesabamisi kombinaciis miwodebas iseTi saqmi-anobebisaTvis, rogoricaa mrewveloba, savaWro centrebi, skolebi, raTa moxdes saTanado fizikuri ganviTareba.

msoflio memkvidreobis statusis mqone istoriuli qa-laqebis SemTxvevaSi urbanuli dagegmarebis Cveulebrivi teqnologia, rac gulisxmobs demografiuli tendenciebis, mosaxleobis moZraobis, satransporto nakadebisa da trans-portis (rac aseve moicavs individualuri avtotranspor-tis raodenobis zrdis sakiTxs) Seswavlas, winadadebebis SemuSavebas funqciuri zonirebisaTvis da teritoriebis gamoyofas ganviTarebisaTvis da gaumjobesebuli satrans-porto moZraobisaTvis _ xSirad xisti da araadekvaturia.

�onirebis kon�ef�ia _ yo�eli arealis �amoyenebis erTi konkretuli kate�oriis �amoyofa – ewinaaRmde�eba `�o��a�li~ istoriuli �entris kulturul simdidresa da so�ialur mra�alfero�nebas. �onireba�e dafuZnebuli statistika �er u�run�elyofs sakmarisad �ust informa�ias konkretuli sakuTrebis �esa�eb. ase�e didia riski arsebuli istoriuli realobis saTanado �aT�aliswinebis �are�e �o�adi stand�artebis �amoyenebis �emT��e�a�i, rama� �eiZleba �amoiw�ios arsebuli mas�tabisa da urbanuli stru�turis �anad�ureba.

istoriul ubnebSi arsebuli socialuri problemebi moiT-xovs amomwurav kvlevas adgilobrivi pirobebis Sesabamisi meTodologiebis gamoyenebiT. arsebuli sakuTrebis forme-bi da maTze saxelmwifo kanonmdeblobisa da tradiciebis zegavlena saTanadod unda iqnas gaTvaliswinebuli. Tu isi-ni an maTi daufiqrebeli gamoyeneba ewinaaRmdegeba efeq-tur marTvas, SesaZlebelia maTi TandaTanobiT an kanonmde-blobis meSveobiT Secvla. am sakiTxis mniSvnelovani faq-torebia ganaTleba da profesiuli swavleba.

erovnulma da regionalurma gegmebma SeiZleba arsebiTi

- �5� -

gavlena iqonion msoflio memkvidreobis RirSesaniSnav adg-ilebze. aseTi gegmebi Seswavlil unda iqnas dakvirvebiT, ris Sedegadac droulad unda iqnas SeTavazebuli nebis-mieri Sesworeba, romlebic saWirod CaiTvleba konserva-cis marTvisaTvis. tipiur saSiSroebebs warmoadgenen axali gzebis gegmebi, samrewvelo obieqtebis ganlageba da mavne airebiT dabinZureba. msoflio memkvidreobis konservacia unda warmoadgendes umaRles prioritets dagegmvis yvela doneze, adgilobrivi gengegmidan regionuli, samxareo da erovnuli strategiebis CaTvliT.

msoflio memkvidreobis qalaqebSi arsebuli prob-lemebi sxvadasxva kuTxiT dakavSirebulia garemos ufro zogad garemosdacviT sakiTxebTan da ganvi-Tarebis kontrolTan.

aRniSnuli sakiTxebi naTladaa asaxuli gaeros garemosa da ganviTarebis saerTaSoriso komisiis (United Nations World Com-mission on Environment and Development) moxsenebaSi (gaero, 1987 w.) da imave wels gamoqveynebul tokios deklaraciaSi. am moxsenebebSi siRaribe aRiarebulia garemos degradaciis mTavar wyarod da, amavdroulad, xazgasmulia saerTaSoriso TanamSromlobis saWiroeba ganviTarebis xarisxis Secvlis da resursebis maragis konservaciisa da gaumjobesebisaTvis. es gulisxmobs teqnologiis reorientaciasa da risk-faq-torebis marTvas, agreTve garemos dacvisa da ekonomikuri sakiTxebis integracias gadawyvetilebis miRebis procesSi. kulturuli memkvidreobis TvalsazrisiT, es axali midgoma gaaZlierebs konser�a�iis inte�rirebuli da�e�m�is moTxov-nas, realistur marTvasTan da kulturuli obieqtebis md�rad �an�iTarebasTan erTad.

erovnul da adgilobriv mmarTvelobebs xSirad gansxvave-buli mosazrebebi aqvT qalaqgegmarebis prioritetebis Sesaxeb. aRniSnuli konfliqti SesaZlebelia gadawydes ar-sebuli viTarebis SeswavliTa da Semdgomi regularuli in-speqtirebis meSveobiT obieqtis mdgomareobis zusti iden-tifikaciis mizniT.

- �5� -

9.3.1. ins�e�tireba da �emowmeba

qalaqis gegma unda efardebodes arsebuli ganaS-enianebis potencials. SemorCenili istoriuli ga-naSenianebis detaluri Semowmeba qalaqmgegmareb-lebs saSualebas miscems Seadginon realuri gegme-bi, kulturuli obieqtebis saukeTeso gamoyenebiT.

istoriuli urbanuli arealebis marTva tradiciuli ur-banuli dagegmarebisgan gamoirCeva regularuli Semowmebis aucileblobiT. Tu cnobilia obieqtis zusti raoba da ar-sebobs sruli saaRricxvo dokumentacia, SesaZlebelia misi arqeologiuri Rirebulebebis identifikacia. zogjer, erTi SexedviT umniSvnelo SenobaSi dafarulia umniSvnelovanesi elementebi, romlebic SenarCunebisa da restavraciis Rir-sia.

regularuli inspeqtirebis mravali gza arsebobs. roca ad-gilobrivad arsebuli profesiuli momzadeba arasakmarisia, RirsSesaniSnavi adgilis sameurveo komisia amtkicebs Ses-abamisi kvalifikaciis arqiteqtorebis sabWos. garemoebebis mixedviT, SesaZlebelia am samuSaos sruli anazRaureba an subsidiebis saxiT dafarva. aseve saWiroa mesakuTreebis gafrTxileba, raTa inspeqtorebs miscen daTvarielebis sa-Sualeba. es procesi gacilebiT gamartivdeba, Tuki Semow-mebis Semdgom mesakuTreebi miiReben angariSis asls, rac daexmareba maT gaacnobieron, rom regularuli Semowmeba amcirebs obieqtis movlis grZelvadian xarjebs.

9.3.2 �an�or�ieleba

mraval qveyanaSi dagegmvis procedura iwyeba mTeli qveynis masStabiT da Semdgom gadadis samxareo, regionul da qalaq-is doneze; aseTive principi moqmedebs im SemTxvevaSic, roca pasuxismgebloba delegirebulia adgilobriv Temebze. gegmis ganxorcielebaze pasuxismgebeli organo xelmZRvanelobs da akontrolebs ganviTarebis, konservaciis da reabilita-

- �5� -

ciis saagentoebis RonisZiebebs. dagegmvis samsaxurs aseve SeiZleba SeTavsebuli hqondes dagegmvis ganxorcielebis gansakuTrebuli funqciebi konkretuli seqtorebisaTvis, rogoricaa wyalmomaragebis, saniaRvre da sakanalizacio, eleqtromomaragebis, gzebis, avtosadgomebisa da binaTmSene-blobis infrastruqturis uzrunvelyofa, agreTve istoriu-li Senobebisa da centrebis konservacia. ganxorcieleba xan-grZlivi RonisZiebaa, romelic iwyeba qalaqgegmarebiTi pro-cesidan. amgvaradve moxdeba procesis perioduli zedamxed-veloba da gegmis gadamowmeba.

obieqtis, RirsSesaniSnavi adgilis an istoriuli centris Rirebulebis Sefasebisas konservaciis dagegmvis specialistis muSaoba mimarTulia umci-residan ufro mniSvnelovanisken; igi, pirvel rigSi, aRwers sakvlevi obieqtis istorias da amJamindel mdgomareobas da mxolod amis Semdeg ayalibebs min-imaluri Carevis winadadebas misi dazianebis Tavi-dan asacileblad.

dazianeba SeiZleba gamowveuli iyos rogorc eko-nomikuri da kulturuli, aseve fizikuri mizezebiT. konservaciam SeiZleba mxolod gadaavados fizikuri mizezebiT gamowveuli rRveva, magram, amavdroulad, obieqtis Rirebulebis sazogadoebisTvis gacnobiT, mas SeuZlia Secvalos kulturuli damokidebuleba obieqtis mimarT da, dagegmvis daxmarebiT, aRmofx-vras rRvevis ekonomikuri mizezebi.

konservaciis dagegmva gansakuTrebiT mniSvnelovania qa-laqebis istoriuli centrebis reabilitaciasTan mimarTe-baSi. Tumca, xSirad rTuli qalaqgegemarebiTi programebis mqone qveynebic ki ar iTvaliswineben kulturuli memkvi-dreobis arsebul mdgomareobas da alternatiuli gamoy-enebisTvis mis vargisobas (umetes istoriul arealebSi re-abilitacia warmoadgens ekonomikur saWiroebas da ganxi-lul iqneba mogvianebiT).

- �5� -

qalaqmgegmarebelma pativi unda sces ara marto is-toriul Senobebsa da sivrceebs, aseve kulturuli memkvidreobis im uxilav elementebs, romlebic gamoxatulia adgilobrivi Temis RirebulebebSi an xalxur yofaSi. dagegmvis mizania imgvari cvlilebis dasaxva, romlebic SeZlebisdagvarad inarCunebs da ar arRvevs adgilobrivi Temis arsebobis isto-riulad Camoyalibebul da Tanamedrove formebs. miuxedavad imisa, rom SeuZlebelia xalxuri yo-fis droSi dakonserveba, sasurvelia cvlilebebis xelSewyoba im xalxis arCevanis gaTvaliswinebiT, vi-sac exeba dagegmili cvlileba.

9.3.3 sakadro moT�o�nebi

dagegmvis procesi, Tuki is xorcieldeba saTanadod, yve-la aucilebeli kvlevis TanxlebiT, moiTxovs profesiuri kadrebis CarTvas. yvela qveyanas rodi hyavs Sesaferisi kadrebi dagegmis rTuli sistemis organizebisaTvis. marT-lac, qalaqgegmareba imdenad rTulia, rom diletante-bi xSirad ver erkvevian mis procedurebSi da maT Sinagan logikaSi. gadawyvetilebis miRebis gaWianureba ar Svelis am saqmes.

konservaciis dagegmvis erT-erTi amocana unda iyos mesa-kuTreebTan urTierTobis sistemis Camoyalibeba da maTi uzrunvelyofa maT sakuTrebaSi arsebuli Zeglebis mov-lis saxelmZRvanelo principebiT. saamiso SesaZlebloba SeiZleba gaizardos konservaciis arealebis mosazRvriTa da arqiteqtor-mgegmareblisa da misi TanaSemwis daniS-vniT, romlebic gauZRvebian am principebs. es meTodi ar aris srulyofili, Tumca igi umoklesi gzaa ganviTarebadi qveynebisaTvis RirsSesaniSnavi adgilebis aucilebeli dac-vis uzrunvelsayofad.

- �55 -

9.3.4 konser�a�iis an�ari�i da �e�ma

konservaciis dagegmvis Semdgomi nabiji aris damoukidebe-li konsultantebis mier istoriuli centris Sesaxeb kon-servaciis angariSis momzadeba. es angariSi moicavs rogorc saarqivo, aseve naturul kvlevas. Sedegebi unda dajgufdes da ilustrirebul iqnas Sesabamisi masStabis rukebiTa da sqemebiT4. am angariSs unda daefuZnos konservaciis gegma da ganxorcielebis normebi, romelic SemuSavebul unda iqnas mesakuTreebTan konsultaciebis procesSi, Sesabamisi we-sebisa da reJimebis saTanado gaTvaliswinebiT. praqtikuli miTiTebebis wyebisa da broSurebis momzadeba sasargebloa teqnikuri sakiTxebis Sesaxeb mesakuTreebis informirebi-sTvis.

konservaciis angariSi da gegma moicavs Semdeg dokumenteb-sa da kvlevebs:

• rukebi: ZiriTadi rukebi, romelic gamosaxaven mTel qalaqs da konkretulad istoriul centrs;

• sakuTrebis formebi: rukebi, romlebic gamosaxaven sakuTrebis formebs da istoriuli Zeglebis arse-bul funqciebs;

• istoria: mTeli ganaSenianebuli teritoriis Zi-riTadi istoriuli ganviTarebis ilustracia Zi-riTad arealebze aqcentiT. aseve unda momzaddes arsebuli Senobebis asakisa da istoriuli periode-bis amsaxveli masalac;

• ti�olo�ia: a) Senobebis arqiteqturuli, stru-qtruli da funqciuri tipologiis amsaxveli ma-sala; b) sazogadoebrivi da kerZo Ria sivrceebis tipologia; g) landSaftisa da urbanuli peizaJis analizi.

4 sxvadasxva saxis informacia rukebze datanil unda iqnas feriT an StrixiT. umjobesia Strixis gamoyeneba, radganac maTi repro-ducireba da Sav-TeTri samuSao aslebis gadaReba gacilebiT mar-tivia.

- �56 -

• md�omareoba: calkeuli istoriuli obieqtebis, Sesabamis konservaciis arealebSi infrastruqturi-sa da momsaxurebebis fizikuri mdgomareobis kvle-va;

• konser�a�iis �e�ma: Sedgeba rukisagan, romelic gan-sazRvravs SeTavazebul konservaciis politikas da mkurnalobis dones, iseve rogorc ganxorcielebis normebsa da reJimebs.

rukebi da sakuTrebis formebi: samuSaoebisaTvis saWiroa rukebis wyeba, romelic asaxavs mTlian qalaqs da konkretulad istoriul arealebs. amgva-ri rukebisaTvis gamoyenebul unda iqnas Sesabamisi masStabi, romelic calkeuli nakveTebisa da maTi sazRvrebis identi-fikaciis saSualebas iZleva (1:500 an 1:1250). aseve saWiroa ruka, romelzedac datanilia sakuTrebis formebi da mesa-kuTreebi (kerZo, socialuri, komerciuli, sawarmoo, reli-giuri da sxva). am rukaze aseve SesaZlebelia adgilobrivi TviTmmarTvelobis mier mowodebuli miwis registraciis da sakadastro kvlevebis monacemebis SeTavseba. sasargebloa arsebuli da wina etapebis sakuTrebis formebis Sedareba, raTa gamovlindes sakuTrebis formebze Tanamedrove ganvi-Tarebis zegavlena. Semdgom etapze sasurveli iqneba momz-addes rukebi, sadac asaxuli iqneba Senobebis sarTulebis gegmebi. kvleva aseve unda moicavdes informacias infra-struqturisa da geologiuri mdgomareobis Sesaxeb.

istoria:rukebis wyeba unda momzaddes mTeli ganaSenianebis, gansa-kuTrebiT ki, ZiriTadi arealebis zogadi istoriuli gan-viTarebis warmoCenis mizniT. gamovlenil unda iqnas sxva-dasxva periodSi teritoriis ganviTarebis an daqveiTebis mizezebi. am masalas Tan unda erTvodes sruli bibliogra-fiuli kvleva da istoriuli naxazebis, graviurebis, ru-kebisa da qalaqis istoriuli gegmebis krebuli. analizis dros mniSvnelovania dadgindes, Tu ra moculobiT iqna ganxorcielebuli qalaqis istoriuli gegmebi da SemorCeni-li urbanuli qsovilis romeli elementi ganviTarebis ro-

- �57 -

mel istoriul fazas Seesabameba. aseTi kvleva mniSvnelova-nia ara marto fizikurad arsebuli Senobebis mSeneblobis kriteriumebis dasadgenad, aramed maTi funqciuri mniSvne-lobis gansazRvrisaTvis, rac, Tavis mxriv, warmoadgens am Senobebis Semdgomi reabilitaciis safuZvels. identifici-rebul unda iqnas Senobebis asaki da istoriuli periode-bi. rukaze aseve datanil unda iqnas Senobebi da arealebi, romlebic specialuri dacvis qveS imyofebian5. ti�olo�ia da fi�ikuri md�omareoba:es kvlevebi da maTi sailustracio analitikuri rukebi asaxavs istoriuli nagebobebis, sazogadoebrivi da kerZo Ria sivrceebis tipologias. es informacia dafuZnebulia istoriuli Senobebis aRricxvasa da kvlevaze, romlis mi-zania maTi Canafiqrisa da mSeneblobis kriteriumebis dad-gena. nagebobebis Semadegenli sxvadasxva elementebi unda aRinusxos da moZebnil iqnas maTi analogebi Tanadroul saxelmZRvaneloebSi funqciis, masalebis, mSeneblobis me-Todebis kuTxiT (mag., gegmareba, sarTulebis struqtura, saxuravebi, ezoebi, kibeebis ganlageba, karebi, fanjrebi). obieqtebi SeiZleba dagjufdes kategoriebad maTi funqciis da tipebis mixedviT (mag., sazogadoebrivi nagebobebi, re-ligiuri kompleqsebi, sasaxleebi, sacxovrebeli Senobebi, sasamarTlo Senobebi da a.S.)

5 SenobebisaTvis Zeglis statusis miniWebis kriteriumebi SeTanxme-bul unda iqnas, magram, ukidures SemTxvevaSi, yvela 100 welze meti xnis Senoba da aseve 80 wlis Senobebis umravlesoba Setanil unda iqnas ZeglTa nusxaSi; ufro Tanamedrove Senobebs statusi unda mieniWos specialuri Rirebulebebis arsebobis SemTxvevaSi. Zeglebs SesaZlebelia mieniWos sxvadasxva kategoria (mag., I kat-egoria _ erovnuli mniSvnelobis Zeglebi, II kategoria _ regionu-li mniSvnelobis Zeglebi, III kategoria _ adgilobrivi Zeglebi an fonuri ganaSenianeba). miuxedavad imisa, rom kategoriebi gavlenas axdens obieqtebis marTvaze, maT ar unda moaxdinon gavlena maT Sefasebaze, radganac urbanul konservaciaSi TiToeuli calkeu-li obieqtis istoriuli Rirebuleba ukavSirdeba mTeli qalaqis urbanuli qsovilis Rirebulebas.

- �58 -

aRniSnul analizs unda axldes dokumentirebuli informa-cia, maT Soris:

• droTa ganmavlobaSi gadakeTebebis kvleva;

• obieqtebis fizikuri mdgomareobis gamovlena;

• Sesabamisi arealis socialuri da ekonomikuri sta-tusis dadgena.

es dokumentebi qmnian mkurnalobis rekomendaciebis Ziri-Tad safuZvels. kvleva SeiZleba gafarTovdes da moic-vas urbanuli peizaJisa da landSaftis analizi, romelic, Tavis mxriv, iTvaliswinebs Canafiqris kriteriumebsa da moniSnavs mniSvnelovan ansamblebs, sarekreacio sivrcee-bsa da arealebs, istoriul parkebsa da baRebs, Senobebisa da quCebis aRqmis wertilebs, panoramebs. amgvari analizi warmoadgens rogorc konservaciis dagegmvis, aseve Taname-drove ganviTarebis safuZvels. am konteqstSi arsebiTia im Senoba-nagebobebis gaTvaliswineba, romlebic mniSvnelova-nia moqalaqeebis TviTidentifikaciis TvalsazrisiT.

konser�a�iis �eneraluri �e�ma warmoadgens dokuments, ro-melic ajamebs zemoaRniSnuli analizis Sedegad miRebul daskvnebs. igi Sedgeba konservaciis generaluri gegmis rukisagan da misi ganxorcielebis normebisagan. aRniS-nuli gegma gansazRvravs konservaciis politikas yoveli calkeuli arealisTvis da moniSnavs mkurnalobis parame-trebs konkretuli Senobebisa da arealebisaTvis. zustad unda ganisazRvros specialuri dacvis, buferuli da regu-lirebis zonebi. damatebiT, konservaciis gegmiT unda gan-isazRvros is adgilebi, sadac ar SeiZleba msxvilmasSta-biani Senobebis aSeneba, aseve unda dadgindes zonebi da pirobebi Tanamedrove ganviTarebisaTvis (e.i. msxvilmasSta-biani an maRali Senobebi, samrewvelo teritoriebi da sxva). aseTi zonireba uzrunvelyofs istoriuli Rirebulebis mqone arealebis xelyofis Tavidan acilebas. es dokumenti warmoadgens konservaciis integrirebuli dagegmvis safuZ-vels, rogorc mTlianad qalaqisaTvis, aseve misi calkeuli obieqtebisTvis. konservaciis generaluri gegma aseve unda

- �59 -

wyvetdes gamoyenebis sakiTxs. igi unda efuZnebodes ganaSe-nianebis tipologiisa da fizikuri mdgomareobis da arsebu-li moTxovnebis (mag., momsaxureba, miRwevadoba) sistematur analizs. im SemTxvevaSi, roca Senobas gaaCnia sazogadoe-brivi funqciis potenciali, qalaqmgegmareblebma, uZravi qonebis menejerebma da arqiteqtorebma SesaZlebelia imuS-aon erToblivad. qalaqmgegmarebelma unda icodes arsebobs Tu ara istoriul centrSi romelime funqciis deficiti _ mag., biblioTeka an skola, - arqiteqtors ki gacnobiere-buli unda hqondes arsebuli Senobebis da garemos SeTava-zebuli funqciisaTvis adaptaciis SesaZleblobebi. uZravi qonebis menejers SeuZlia ipovos potenciuri investori da moagvaros gayidvis samarTlebrivi pirobebi. zemoaRniSnu-li unar-Cvevebis kombinaciiT, metadre uZravi qonebis mene-jeris unaris gamoyenebiT, SesaZlebelia istoriuli cen-tris aRorZineba.

9.3.5. �are�is �aris�i

ganaSenianebuli garemosaTvis, konservaciis rols gansazR-vravs fizikurad arsebuli ganaSenianeba. iq, sadac domi-nirebs gamoyenebiTi Rirebulebebi, mosalodnelia mudmivi cvlilebebi Tanamedrove socialur-ekonomikuri pirobebis Sesabamisad. amasTanave unda aRiniSnos, rom yovelwliurad ganxorcielebuli ganviTarebis procenti, Cveulebriv, mci-rea xolme mTel urbanul qsovilTan SedarebiT.

aqedan gamomdinare, konservaciis gegmaSi gaTvaliswinebul unda iqnas arsebuli ganaSenianeba da misi aqamomdeli gan-viTarebis procesi, iseve rogorc samomavlod dagegmili cvlilebebi. reabilitaciis meSveobiT konservacia isto-riuli qalaqebis dagegmvis umTavresi aspeqtia. istoriuli ganaSenianebis dagegmvaSi konservacia mudam ufro priori-tetuli unda iyos, vidre ganviTareba.

- �60 -

9.3.6 mo�la

regularuli movla aucilebelia Senobebis fiziku-ri struqturis SenarCunebisaTvis.

miwisagan agebuli Senobebi yovelwliurad kedel-saxura-vebis mimarT yuradRebas saWiroeben. afrikaSi kedlebis Selesva saWiroebs ganaxlebas yovel 2-3 welSi. liTonis detalebi saWiroebs koroziisagan dacvas, xis detalebi ki - mwerebisagan da sokosagan. nestian klimatSi movlis arse-biTi nawilia xelaxla SeRebva. mraval qveyanaSi sasargeblo-daa miCneuli yvela Senobis da damxmare nagebobis dafervis karg mdgomareobaSi Senaxva da misi regularuli ganaxle-ba. es qmnis damaxasiaTebel, adgilobrivi damokidebulebis amsaxvel garemos. zogierT qveyanaSi es tradiciebi dakar-gulia swrafi socialur-ekonomikuri cvlilebebis gamo, romelic cvlis movlis tradiciebs. movlis meTodebi aseve gansxvavdeba ufro mdgradi samSeneblo masalebis gamoyene-bis SemTxvevaSi (mag., italia), rac patinirebuli zedapire-bisadmi gansxvavebul midgomas ayalibebs. gadaRebvis nebismieri samuSao unda ganxorcieldes Tavda-pirveli ferTa gamisa da saRebavis tipis gaTvaliswinebiT, rac gamovlenil unda iqnas istoriuli da teqnikuri kvle-vis Sedegad. iaponiaSi, nikoSi arsebobs taZari, romelic yo-vel 25 welSi xelaxla ifareba lakis feniT, maSin roca mis gverdiT arsebuli me-17 saukunis akldamis dekori gaxune-buli da gauferulebulia. orive Seesabameba mis konteqsts, radganac tradiciulad dadgenilia procedurebi, romle-bic Seesabameba Senobis funqcias. dRes gaZnelebulia tra-diciuli pigmentebis da saRebavis mopoveba. tyviis, rogorc saRebavis komponentis gamoyeneba, akrZalulia umravles qveyanaSi. cementis an msgavsi zedapirisaTvis gankuTvni-li Tanamedrove saRebavebi xSirad Seusabamoa istoriuli SenobebisaTvis, radganac isini qmnian haergaumtar apks, ro-melic aCens nests, aferxebs aorTqlebas da Sedegad iwvevs Senobis dazianebas. aseTi saRebavebi didxans ver Zlebs, amav-droulad, rTulia maTi gadaRebva. msoflio memkvidreobis

- �6� -

RirsSesaniSnavi adgilebis marTvis procesSi rekomendire-bulia ferisa da dekoris ganaxlebis strategiis SemuSaveba. SeiZleba saWiro gaxdes tradiciuli meTodebis aRdgena da saRebavebis momzadeba tradiciuli teqnologiebis gamo-yenebiT. aucileblobis SemTxvevaSi, specialuri nebarTvaa saWiro im masalebis gamoyenebisaTvis, romelic, Cveule-briv, amoRebulia xmarebidan (ase gakeTda did britaneTSi pirveli kategoriis ZeglebisTvis).

9.3.7 reabilita�ia

urbanuli dagegmvis konteqstSi, re�itali�a�ia gulisxmobs dagegmvis zomebs, romlebic aucilebelia im istoriuli qalaqis socialuri da ekonomikuri saqmianobebis gaumjo-besebisaTvis, sadac dakargulia Tavdapirveli funqciuri mravalferovneba, ris Sedegadac mitovebuli da ugulebe-lyofilia istoriuli Senobebi da urbanuli arealebi. re-vitalizaciis mizania konservaciasa da ganviTarebas Soris saWiro wonasworobis miRweva.

revitalizacia istoriuli arealisa, romelic ganicdis ekonomikur siZneleebs, moiTxovs didi raodenobiT tipiu-ri Senobebis, iseve rogorc gamouyenebeli nagebobebis, re-abilitacias, rogoricaa mitovebuli eklesia-monastrebi, sawyobebi da sawarmoebi.

reabilita�ia gulisxmobs fizikur gaumjobesebas, rome-lic aucilebelia carieli an Seusabamo funqciis mqone nagebobebis Sesabamisi gamoyenebisaTvis. reabilitacia miz-nad unda isaxavdes Senobis Tavdapirvel funqciasTan rac SeiZleba miaxloebuli Tanamedrove funqciis misadagebas, raTa uzrunvelyofil iqnas avTentur qsovilSi minimaluri Careva da kulturuli faseulobebis minimaluri danakargi; es ekonomikuri mxriTac azriania.

rac ufro axlosaa axali funqcia reabilitirebuli Senobis Tandapirvel funqciasTan, miT ufro nakle-

- �6� -

bia samuSaoebis xarji da miT ufro ukeTesia mTlia-nobaSi urbanuli gegmisaTvis.

xSirad zedapiruli defeqtebi da cudi movla afiqrebinebs adamianebs Senobis dangrevis aucileblobas. Tumca, Tu saZirkveli, kedlebi da sarTulSua gadaxurvebi normalur mdgomareobaSia, SesaZlebelia Senobis reabilitacia, Tun-dac saWiro gaxdes axali saxuravis mowyoba, cxeli da civi wylis gayvanilobis, eleqtromomaragebis Tu meqanikuri mowyobilobebis Secvla.

Tu mniSvnelovnad (mag., miwisZvris an mouvlelobis Sedegad) dazianebuli calkeuli Senobis nawilo-briv reabilitacias jerovani pasuxismgeblobiT vekidebiT; didi yuradReba unda daeTmos Carevis ganxorcielebis xarisxs da mis gavlenas mTlianoba-Si istoriuli qalaqis urbanul qsovilze.

aseT SemTxvevebSi, Senobis nebismieri mniSvnelovani nawili, rogoricaa, magaliTad, kedlebi, unda SenarCundes adgil-ze (in situ). axali naSeni ki unda ganxorcieldes Tavsebadi masalebis da Sesabamisi teqnologiis gamoyenebiT. dadgeni-lia, rom erTgvarovani naSeni ufro saimedo da mdgradia (mag., seismuri TvalsazrisiT), vidre tradiciuli qvisa da xis da Tanamedrove betonisa da foladis masalebis Sere-viT miRebuli konstruqcia. struqturuli konsolidaciis nebismier winadadebas win unda uZRodes detaluri kvleva da arsebuli konstruqciebis Sefaseba, raTa maqsimalurad gamoyenebul iqnas misi potenciali.

Tu danamatebi aucilebelia, isini unda aigos arsebu-li Senobis masalasTan Tavsebadi masalebisgan. Tuki tradiciuli masalebi ar aris xelmisawvdomi, Taname-drove masalebi gamoyenebul unda iqnas imgvarad, rom ar izaralos Tavdapirveli naSenis konservaciam.

arsebul araxist sistemaSi Tanamedrove xisti karkasuli konstruqciebis CarTvam SeiZleba gamoiwvios arasasurveli

- �6� -

Sedegi maTi damatebiTi wonisa da gansxvavebuli seismuri me-degobis gamo. aseve miCneulia, rom axali masalebis gadaWar-bebulma gamoyenebam SeiZleba imdenad Secvalos tradiciuli urbanuli qsovili, rom Seilaxos misi avTenturoba.

konservaciam ar unda daswios istoriuli arealebis mo-saxleobis sacxovrebeli standartebi. amavdroulad, Tana-medrove cxovrebis stilis da mzardi moTxovnebis dakma-yofileba arcTu iolia. Tu macxovreblebs aqvT manqanebi, avtosadgomebi unda moewyos ise, rom ar dairRves arsebuli istoriuli qsovili. amis garda, gaTvaliswinebul unda iq-nas wyalmomaragebis, eleqtromomaragebis da gazmomarage-bis moTxovnebi da aseve sakanalizacio da saniaRvre siste-mebis sakiTxi. mxedvelobaSi miRebul unda iqnas akustikuri dacvis sakiTxi; SezRudul unda iqnas xmauris wyaroebi - metadre restornebi da klubebi.

momsaxurebis axali saxeebi ar unda iqnas Setanili istoriul arealSi, sanam ar iqneba Seswavlili moce-muli arealis mier momsaxurebis aRniSnuli saxeebis SeTavsebis, gamoyenebis da SenarCunebis potencia-li. sadReiso standartebi SesaZlebelia ar Seesaba-mebodes macxovreblebis cxovrebis wess an arsebul infrastruqturas (mag., wylis miwodeba, eleqtro-momarageba, sayofacxovrebo narCenebis gatanis saSualebebi).

istoriuli arealis reabilita�iis specialuri rekomenda-ciebi unda SemuSavdes misi adgilobrivi kulturuli da fi-zikuri maxasiaTeblebis Tanaxmad. amis magaliTebi SeiZleba vipovoT amerikis SeerTebuli Statebis Sinagan saqmeTa de-partamentis mier SemuSavebul standartebsa da rekomenda-ciebSi an keniaSi, lamus generaluri gegmisaTvis SemuSave-bul rekomendaciebSi (Siravo and Pulver, Planning Lamu: Con-servation of an East African Seaport, 1986). aseTi saxelmZRva-neloebi unda Seesabamebodes saerTaSoriso rekomendaciebs da, msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis Se-mTxvevaSi, msoflio memkvidreobis konveciis moTxovnebs.

- �6� -

9.3.8 danakar�is �e�seba (Infill Design)

konservaciis dagegmvis umTavres mizans, gansaku-TrebiT Tuki saqme exeba msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnav adgilebs, warmoadgens arsebu-li istoriuli qsovilis konservaciis umkacres prioritetad dasaxva. axali nagebobebis mSene-bloba ar unda iqces Zveli Senobebis dangre-vis gamarTlebad. Tumca, SesaZloa warmoiSvas axalmSeneblobebis aucilebloba funqciuri da arqiteqturuli uwyvetobis aRsadgenad. aseTi aucilebloba SesaZlebelia warmoiSvas im SemTx-vevebSic, rodesac carieli adgilebi safrTxes uqmnis garemomcvel nagebobebs, an xels uwyobs maT Semdgom dazianebas.

`Semavsebeli Senobebi~, ganmartebis Tanaxmad, Tanamedrove nagebobebia da, Sesabamisad, dRevandelobis suliskveTe-bis gamomxatveli unda iyos. amavdroulad, maTi mxatvru-li da gegmarebiTi gadawyveta unda iTvaliswinebdes maT istoriul konteqsts. `Semavsebeli Senobebis~ gadawyveta unda efuZnebodes arsebuli urbanuli qsovilis istoriu-li morfologiisa da misi funqciebis mkafio da sistema-tur analizs. ZiriTadi mizania urbanul qsovilSi arsebuli sicarieleebis SevsebiT misi reintegracia. mxatvruli ga-dawyvetis problemis gadaWra xdeba sxvadasxvanairad, isto-riuli arealebis specifikuri kulturuli Rirebulebebis, arsebuli nagebobebis tipologiisa da mdgomareobis, area-lis homogenurobis xarisxis da a.S. mixedviT.

miuxedavad imisa, rom SeuZlebelia zusti zogadi saxelmZR-vanelo principebis SeTavazeba, romelic SeiZleba mivusada-goT yvela `Semavsebel Senobas~ yvela istoriul arealSi, specifikuri saxelmZRvanelo principebi SeiZleba Seiqmnas calkeuli kulturuli regionebisa Tu RirsSesaniSnavi ad-gilebisTvis. qvemoT moyvanili miniSnebebi SeiZleba gamo-sadegi iyos zogi mniSvnelovani aspeqtebis warmosaCenad. `Semavsebel Senobas~ nagebobas unda hqondes:

- �65 -

ritmi, romelic SeTanadebulia garemomcveli urbanuli qsovilis ritms da morfologiur maxasiaTeblebs;

mo�uloba, romelic Sewonasworebulia saerTo konte-qstTan, ar aris zedmetad didi istoriuli centris inti-muri, adamianuri masStabisaTvis; da ar moicavs miwis ramde-nime, xelovnurad gaerTianebul nakveTs, erTi masStaburi funqciis ganTavsebis mizniT;

�u�is sasa�R�ro �oli, romelic emTxveva arsebuli Senobe-bis safasado zols;

silueti, romelic iTvaliswinebs adgilobriv, tradiciul xasiaTsa da siluets;

masala, romelic tradiciulia, an Tavsebadia tradiciul masalasTan;

fanjrebi, romelic xasiaTiT da fanjrisa da kedlis urT-ierTmimarTebiT amave arealis tipiuri Senobebis msgavsia;

mSeneblobisa da dizainis maRali �aris�i, rac SeiZleba miR-weul iqnas saguldagulod SerCeuli proporciebiTa da _ saTanado SemTxvevebSi _ fasadis reliefuri an plastikuri damuSavebiT.

urbanul peizaJTan dakavSirebuli faqtorebi iSviaTad amar-Tlebs dakarguli Senobebis reproduqcias; aseTi gadawyveta, ZiriTadad, ganixileba, rogorc arqiteqturuli stilizacia. fasadizmis praqtika (e.i. fasadis SenarCuneba da mis ukan ax-ali nagebobis ageba) ugulebelyofs urbanuli konservaciis ZiriTad principebs, ramdenadac igi gulisxmobs arsebuli Senobis dangrevas, rasac Tan sdevs xolme axali, SeuTavse-beli, msxvilmasStabiani funqciebis Setana istoriul qso-vilSi. istoriul centrSi axalmSeneblobebi unda Semoifar-glebodes urbanul qsovilSi arsebuli wyvetebis SevsebiT; `Semavsebeli Senobebi~ unda iyos mxatvrulad cocxali; maTiSenobebi~ unda iyos mxatvrulad cocxali; maTiebi~ unda iyos mxatvrulad cocxali; maTi gadawyveta unda Seesabamebodes umaRles standartebs, amas-

- �66 -

Tanave masStabiTa da xasiaTiT harmoniulad unda ewerebodes msoflio memkvidreobis qalaqSi, romelSic isini igeba.

9.3.9 administra�iuli RonisZiebebi

urbanuli sistema warmoadgens mravali sxvadasxva obieqtis kompleqsur erTianobas da ganxilul unda iqnas rogorc erTi mTliani organizmi. yvelaze martiv doneze is moicavs urbanul momsaxurebas (wyalmomarageba, eleqtromomarage-ba, kanalizacia, transportis moZraoba da avtosadgome-bi). zogierTi resursi amowurvadi, magram ganaxlebadia (mag., gamwvaneba). istoriuli Senobebi ar miekuTvneba aseT kategorias. araganaxlebadi resursebis kerZo pirTa mier marTvam swrafi gamdidrebis mizniT SeiZleba gamoiwvios am resursebis swrafad amowurva. msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis warmatebuli marTva damokidebu-lia ufro farTo miznebze. mogeba ar aris aucilebeli iyos finansuri, aramed SesaZlebelia Sefasdes socialuri sta-tusis, prestiJis amaRlebis da politikis TvalsazrisiT.

msoflio memkvidreobis qalaqebis mmarTvelebma unda mi-iRon arsebuli realoba, romelic istoriul centrebze mniSvnelovan zewolas axdens. dRes, umetes SemTxvevebSi, icvleba sazogadoebis tradiciuli cxovrebis wesi, rac, sxva SedegebTan erTad, iwvevs qalaqebis xasiaTis Zlier da swraf gardasaxvas, sadac mosaxleobis didi koncentraciaa da Tanamedrove kultura eZiebs Tavis gamoxatulebas. qa-laqebi sazogadoebis ganviTarebis upirvelesi msxverplia, swored amitom, sul ufro mniSvnelovania am cvlilebebis marTva. swored es aris amocana, romlis pirispir aRmoCnde-bian xolme qalaqis mmarTvelebi.

rodesac cvlilebebis kontroli msoflio memkvidreobis qa-laqebis konservaciis politikis farglebSi xdeba, es prob-lemebi kidev ufro mets moiTxovs maTgan, vinc maT samar-Tavadaa arCeuli Tu daniSnuli. imisaTvis raTa arc Zvelma nagebobebma Seiwiros da arc Tanamedroveobis Crdilovanma

- �67 -

mxareebma sZlios, istoriuli qalaqebi unda imarTebodes kargad informirebuli kvalifciuri profesionalebis mier, romelTac swori xedva aqvT. aucilebelia, Camoyalibdes mravaldisciplinaruli komiteti, romelic pasuxismgebeli iqneba qalaqis istoriuli ganaSenianebis konservaciaze, dae-yrdnoba sworad Sedgenil reJimebs da gamoiyenebs efeqtur meTods misi qmedebebis monitoringisaTvis.

Tu SevajamebT, istoriuli urbanuli arealebis marTva moicavs:

• urbanuli morfolo�iis anali�i Senobebis tipolo-giis, fizikuri mdgomareobis, gamoyenebis da mflo-belobis sistematuri Seswavlis TanxlebiT. aseve ganviTarebis an daqveiTebis ekonomikuri mizezebis gamovlena.

• uZra�i �onebis marT�a, re�ularul ins�e��iasa da mo�lis strate�iasTan erTad, fasadebis dekorisa da moxatulobis zedamxedvelobis CaTvliT.

• zomieri da ara-ambiciuri reabilita�iis �e�ma.

• socialuri komponenti da mosa�leobasTan konsulta�ia.

konservaciis dagegmva aris qmedeba, romelic Semu-Savebulia sasurveli momavlisa da awmyos dasakav-Sireblad; igi warmoadgens kulturuli resursebis marTvis gadamwyvet elements.

9.4 urbanuli konservaciis kriteriumebi

aris Tu ara damakmayofileblad gansazRvruli mso-flio memkvidreobis qalaqis fuZemdebluri Rirebu-lebebi?

arsebuli politika uwyobs Tu ara xels msoflios memkvidreobis konservaciis amocanebis ganxorcie-lebas?

- �68 -

dainerga Tu ara saerTaSoriso konvenciebSi da qar-tiebSi gamoxatuli principebi?

aris Tu ara ganaxlebuli Sesabamisi kanonebi da ka-nonqvemdebare aqtebi?

aris Tu ara efeqturi maTi ganxorcieleba? Tu ara, raa damabrkolebeli?

aRiqvamen Tu ara macxovreblebi maTi memkvidreobis Rirebulebebs?

arsebobs Tu ara saTanado infrastruqtura da aris Tu ara igi wesrigSi?

aris Tu ara uZravi qonebis mflobelebis mxridan winaaRmdegoba konservaciis politikis mimarT?

rogor unda moevlos dainteresebuli mxareebis inertulobas da gulgrilobas?

rogor unda iqnas SeTanxmebuli dacvis movaleoba da simWidrovis gazrdis gziT axleburad ganviTare-biTa da binaTmSeneblobiT finansuri daintereseba?

aris Tu ara damakmayofilebeli mesakuTreebisa da eqspertebis urTierToba?

mimdinareobs Tu ara damakmayofileblad konserva-ciis gegmebis ganxorcieleba?

ra Tanxa jdeba damcavi da sareabilitacio Ronis-Ziebebi?

ganxilulia Tu ara dafinansebis yvela varianti? iq-neba Tu ara daxmareba kerZo fondebisa da organiza-ciebis mxridan? SeiZleba Tu ara mbrunavi fondebis Seqmna? arsebobs Tu ara dauZleveli finansuri siZ-neleebi?

arsebobs Tu ara mTavrobis umaRlesi instanciebis mxridan finansuri daxmareba?

saerTaSoriso turizmidan miRebuli Semosavlis ra odenoba xmardeba konservacias?

- �69 -

aris Tu ara SemuSavebuli mesakuTreebisaTvis finan-suri da fiskaluri SeRavaTebi maT sakuTrebaSi myo-fi istoriuli Zeglebis movla-reabilitaciisaTvis maT wasaxaliseblad?

arsebobs Tu ara adekvaturi finansuri da fiskalu-ri daxmarebis kontroli?

saWiroa Tu ara qiris kontroli, binis moqiraveTa gadinebis Tavidan acilebis mizniT?

SesaZlebelia Tu ara istoriuli avTenturobisa da arqeologiuri Rirebulebebis SenarCunebis SemTxve-vaSi, reabilitaciis Sedegad Sesabamisi finansuri mogebis miReba?

rogor xdeba istoriuli avTenturobis SenarCuneba funqciis adaptaciis SemTxvevaSi?

rogor xdeba programebis kulturuli, ekonomikuri da fiskaluri zegavlenis Sefaseba?

arsebobs Tu ara Sesabamisi dokumentacia istoriul ubnebsa da calkeul Senoba-nagebobebze?

xorcieldeba Tu ara istoriuli Senobebis regula-ruli inspeqcia?

SemuSavebulia Tu ara subsidiebi mesakuTreebis wa-saxaliseblad, raTa maT xeli Seuwyon da moiTxovon regularuli inspeqcia da angariSebi?

SemuSavebulia Tu ara movlis strategia?

aris Tu ara xelmisawvdomi Sesabamisi masalebi da kvalificiuri xelosnebi istoriuli Senobebis mo-vlis, SekeTebisa da restavraciisaTvis?

aris Tu ara sakmarisi raodenobis kvalificiuri eq-spertebi?

- arqiteqtorebi

- inJinrebi

- arqeologebi

- �70 -

- xelovnebaTmcodneebi

- konservaciis specialistebi

- administratorebi

SesaZlebelia Tu ara demografiul gadaadgilebebze (e.i. metismeti simWidrove, an piriqiT - istoriuli centridan mosaxleobis gadineba) zegavlenis moxde-na?

rogoria turizmis socialuri gavlena adgilobriv mosaxleobaze?

SesaZlebelia Tu ara istoriuli centrebis tu-ristebis mxriv Warbi gamoyenebis Semcireba da vis mier?

ra damatebiTi Rirebulebebi gaaCnia msoflio memkvi-dreobis qalaqs da rogor xdeba maTi gamoyeneba?

- �7� -

Tavi X

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis damTvaliereblebi

10.1 Sesavali

dRes turizmis industria Cveni kulturisa da saerTaSori-so ekonomikis nawilia da finansuri TvalsazrisiT meore adgilzea navTobis industriis Semdeg. turizmi dinamiku-ria, Tumca igi Zalian swrafad ar unda viTardebodes; misi ganviTareba ar unda aRematebodes mocemuli teritoriisa da damxmare infrastruqturis SesaZleblobebs. rogorc aRniSnulia msoflio turizmis organizaciis (World Tourism Organization) manilas deklaraciaSi - ekonomikuri mogeba ar aris turizmis erTaderTi mizani. turizmma unda gaaumjo-besos adgilobrivi mosaxleobis cxovrebis done maTi tra-diciuli kulturis xelyofis gareSe.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgile-bis daTvarieleba inteleqtualuri gamocdilebis momtania; winaswar momzadebuli damTvaliereble-bi yvelaze mets miiReben.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis damTva-liereblebis umetesobas ubralod gaseirneba, garemos gamocvla an raRac iseTis monaxuleba surs, razedac Sin dabrunebuli moyveba. zogierTi dainteresebulia sakuTari kulturuli memkvidreobis gacnobiT, zogic _ arqeolo-giiT an arqiteqturiT. msoflio memkvidreobis menejere-bis amocana nawilobriv imaSi mdgomareobs, rom stumroba

- �7� -

yvelasaTvis sasiamovno da saintereso iyos, rac daexmare-ba RirsSesaniSnavi adgilis konservaciisaTvis politikuri mxardaWeris mopovebasa, ucxouri valutisa da Semosavle-bis mozidvasa da axali samuSao adgilebis SeqmnaSi. imedia, damTvaliereblebi sakuTari kulturiT ufro dainterese-bulni gabrundebian, vidre Camosvlamde iyvnen.

Tuki skolis moswavleebi ver isiamovneben eqskursiiT, maT SeiZleba mravali wlis ganmavlobaSi aRar moisurvon mso-flio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis monaxule-ba da aseve ar CaTvalon saWirod sakuTari SvilebisaTvis msoflio memkvidreobis gacnoba. isini warmoadgenen rTul jgufs maTi dainteresebis TvalsazrisiT. konservaciis gr-Zelvadian interess ar Seesabameba, rom isini movidnen da imedgacruebulni wavidnen; amas sul armosvla sjobs.

imisaTvis, rom vizitebi sasiamovno da saintereso iyos, saWiroa obieqtze fiqris uwinares, damTvaliereblebis interesebsa da moTxovnilebebze fiqri, rac SeiZleba sak-maod rTuli iyos RirsSesaniSnavi adgilis menejerisaTvis. mravali maTgani damTvaliereblebs mxolod bolo adgil-ze ayenebs. turizmis, damTvalierebelTa marTvis, prezen-taciisa da marketingis eqspertebs am TvalsazrisiT didi daxmarebis gaweva SeuZliaT. damTvalierebelTa gamokiTxva gamoavlens maT interesebs, imas, Tu saidan modian isini, ra-mdeni xniT rCebian, dabrundebian Tu ara kidev da ramdeni fulis daxarjva SeuZliaT.

msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebis marT�is �e�ma unda gansazRvravdes damTvalierebelTa momsaxurebis amocanebs. es amocanebi ganxilul unda iqnas RirsSesaniS-navi adgilis sameurveo komisiasTan, adgilobriv TviTmmar-Tvelobis organoebTan da turistul saagentoebTan er-Tad, raTa konfliqtis arseboba gamoricxul iqnas. marTvis gegma unda moicavdes iseT sakiTxebs, rogoricaa Sesvlis gadasaxadidan Semosavali, mogeba adgilobrivi turistuli biznesidan, memkvidreobis obieqtTa potenciuri dazianeba, imedgacruebul damTvaliereblebTan urTierTobis, teri-

- �7� -

toriis gadatvirTvis, pikis saaTebSi damTvalierebelTa klebis da maTi nairferovnebis SenarCunebis problemebi. metad saWiroa ganvasxvavoT ardadegebze myofi damsvene-blebi, turistuli marSrutiT, erTdRiani vizitiT, sasko-lo eqskursiiT Camosuli damTvaliereblebi, konferenciis monawileebi da mowveuli eqspertebi. marTvis gegmaSi yve-lasTvis calke amocanebi unda daisaxos.

10.1.1 damT�alierebelTa moT�o�nilebebi

yvela damTvalierebels moswons:

• megobruli miReba da daxmareba nebismieri siZnelisa Tu gaWirvebisas;

• sufTa da kargad movlili teritoria;

• miTiTebebi adgilobrivi akrZalvebisa da religiuri da kulturuli Sexedulebebis Sesaxeb (mag., Rorebis Taobaze islamur qveynebSi, Zroxebis Taobaze indu-suri kulturis qveynebSi, Sesabamis Cacmulobasa da qcevis wesebze religiurad saTayvano adgilebSi da sxva);

• ama Tu im Zeglis an RirsSesaniSnavi adgilis isto-riis, maTi saganZuris prezentacia damTvalierebel-TaTvis gasagebi saxiT;

• damTvalierebelTa da maTi nivTebis usafrTxoeba da dacva.

saerTaSoriso SeTanxmebis mixedviT, damTvaliereblebs, romlebic Rames aTeven saxlidan moSorebiT, turistebi ewo-debaT. am xalxs sWirdeba sastumroebi, dasabanakebeli adgi-lebi, restornebi da sxvadasxva tipis transporti; maT aseve SeiZleba dasWirdeT sxvadasxva tipis maRaziebi. kulturuli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebisTvis metad mniSvne-lovania zemoaRniSnuli pirobebis uzrunvelyofa, radganac amis gareSe kultura bevrisaTvis araxelmisawvdomi iqnebo-

- �7� -

da. amgvari momsaxurebebis uzrunvelyofa, Cveulebriv, ar Sedis RirsSesaniSnavi adgilis menejeris movaleobaSi, ma-gram es sakiTxi moiTxovs mWidro TanamSromlobas marTvis saxelmwifo struqturebsa da kerZo seqtors Soris.

damTvalierebelTa kargi marTva Seamcirebs xarjebs RirsSesaniSnavi adgilis sazogadoebisTvis miwode-bisa da reklamirebisTvis: misi mimzidveloba cnobi-li gaxdeba mas-mediisTvis da, Sesabamisad, igi masze ilaparakebs kidec. bevr SemTxvevaSi, warmoiSveba konfliqti RirsSesaniSnavi adgilis menejerebs da turistul sammarTveloebs an komerciuli intere-sis mqone kerZo kompaniebs Soris: RirsSesaniSnavi adgilis menejerebs xSirad surT SezRudon turis-tebis raodenoba Zeglis dazianebis Tavidan asaci-leblad, kompaniebs ki surT misi gamoyeneba turis-tebis mosazidad.

10.1.2 �andali�mi da �arali

vandalizmi xSirad mowyenilobiTaa gamowveuli. kulturuli memkvidreobis RirSesaniSnav adgilebSi SesaZlebelia vanda-luri qmedebebis albaTobis Semcireba saintereso prezenta-ciis meSveobiT. kargi marTvisa da policiis zedamxedvelo-bis SeTanxmebis Sedegad SesaZlebelia usafrTxoebis mravali sxva problemis gadaWra. samwuxarod, turizms mniSvnelovani dazianebisa da cveTis gamowveva SeuZlia. miuxedavad imisa, rom ar arsebobs damTvalierebelTa mier gamowveuli da-zianebebis kargad dokumentirebuli kvlevebi, arapirdapiri mtkicebulebebic cxadyofs konservaciis xarjebis zrdas. wminda adgilebSi, damTvaliereblebi gafrTxilebul unda iyvnen, raTa ar ixmauron da Tavi Seikavon xelovnuri gana-TebiT fotoebis gadaRebisgan. gamoyofil unda iqnas specia-luri adgilebi mowevisaTvis da, Sesabamisad, unda moewyos sanagve urnebic. damTvalierebelTaTvis gamoyofil unda iqnas specialuri sasiarulo bilikebi, aseve akrZalul unda iqnas yvavilebis krefa da warwerebis gakeTeba.

- �75 -

10.1.3 damT�alierebelTa miReba

personalis damokidebuleba damTvalierebelTa mimarT erTi yvelaze mniSvnelovani faqtoria, rac stumrobas sasiamovnos xdis. TiToeul damTvalie-rebels SeZlebisdagvarad individualurad unda moekidon da mkafio unda iyos, vin da ra daxmarebas aRmouCens mas gaWirvebisa Tu siZneleebis gaCenis Se-mTxvevaSi. damTvaliereblebi gafrTxilebul unda iqnan nebismieri specifikuri saSiSroebis, maT So-ris, saSiSi cxovelebis an mcenareebis, qurdobis da sxva safrTxeebis Sesaxeb.

araferi ufuWebs damTvalierebels STabeWdilebas ise, ro-gorc qurdoba; gansakuTrebiT pasportis, fotoaparatis da kameris moparva. zedamxedvel personals damTvaliereble-bis stumrebad miRebasa da daxmarebasTan erTad qurdoba-sa da sxva zaralzec unda eWiros Tvali. mniSvnelovania, TanamSromlebma yovelTvis zrdiloba gamoiCinon, Tundac damTvalierebeli momabezrebeli iyos.

maniSnebeli abrebi da teritoriis situaciuri gegmebi da-montaJebul unda iqnas avtosadgomebTan da saerTod yvel-gan, sadac SesaZlebelia ucxo adamians gza aebnas. abrebi unda damagrdes iseT adgilebSi, sadac isini xels ar SeuS-lis istoriuli nagebobebis an lamazi xedis aRqmas. damTva-liereblebis qcevaze dakvirveba dagvexmareba maniSnebeli abrebis strategiulad ganlagebaSi.

maniSnebeli abrebis mizania damTvaliereblis daxmareba da ara uTuod maTi yuradRebis mipyroba yvelaze mniSvnelovani obie-qtebisaken. gamZRolebs unda ecvaT uniformebi, an ekeToT sa-mklaveebi, raTa damTvaliereblebma advilad SeZlon amoicnon isini da daxmarebisaTvis mimarTon maT. suveniris gamyidvelebi, maTxovrebi da TviTmarqvia eqskursiamZRolebi ar daiSvebian RirSesaniSnav adgilebSi, radganac isini awuxeben damTvalie-reblebs da yuradRebas ufantaven maT. aseve gakontrolebul unda iqnas taqsebis da TavzexelaRebuli mZRolebi.

- �76 -

10.2 teritoriis movla-patronoba

sisufTavis SenarCunebis saukeTeso gzaa nagvis dauyovnebliv akrefa. sanagve urnebi regularulad unda carieldebodes. zogierT qveynebSi ufro naklebi nagavi iyreba, Tuki sanagve urnebi saerTod araa damontaJebuli. sxva qveynebSi, dabin-ZurebisaTvis gaTvaliswinebulia jarimebi. Tu RirsSesaniS-navi adgilis garkveuli teritoria gamoyenebulia garTo-bisaTvis da specialuri RonisZiebebisaTvis, umjobesia Tu organizatorebi aalageben yvela sanagve urnas, specialur aRWurvilobas Tu stendebs RonisZiebis dasrulebisTanave.

RirsSesaniSnavi adgilebis gamoyeneba filmebis gadasaRe-bad momgebianicaa da erTgvari reklamac. miuxedavad ami-sa, filmis gadamReb da satelevizio jgufebs sWirdebaT zustad gansazRvruli instruqciebi, raTa uyuradRebobiT raime ar daazianon. maT mier gamoyenebuli ganaTebiT gamo-wveulma siTbom SeiZleba daazianos istoriuli masalebi da aseve Seqmnas xanZris saSiSroeba.

avtosadgomebze dacul unda iqnas sisufTave, amovsebul unda iqnas gubeebi da atalaxebuli adgilebi. damontaJebu-li unda iyos gafrTilebebi qurdobis Sesaxeb. didi avto-sadgomebi RirSesaniSnav adgilebTan axlos danawevrebul unda iqnas yvavilebis nargavebiT, mcenareebiT an relie-fiT, an saerTod Tavidan iqnas acilebuli. iq, sadac avto-sadgomebi moSorebiTaa ganlagebuli, moxucebisTvis da unarSezRuduli pirebisaTvis uzrunvelyofil unda iqnas specialuri pirobebi Zeglamde misasvlelad.

10.3 prezentacia da interpretacia

msoflio memkvidreobis yvela RirSesaniSnav adgils ukav-Sirdeba mis warsulze Tundac erTi mniSvnelovani Tqmu-leba: maTi agebis, an dangrevis Sesaxeb, xalxze, romelic aq cxovrobda, aq momxdar sxvadasxva movlenaze, mis adrindel funqciebze, an gadmocema did ganZeulobaze. RirsSesaniS-

- �77 -

navi adgilis istoriis prezentaciisa da interpretacii-saTvis SesarCevi da gadasawyvetia Tu romeli elementebi iqneba yvelaze metad saintereso im adamianebisaTvis, vinc man unda miizidos; adamianTa cxovrebasTan dakavSirebuli istoriebi xSirad yvelaze popularulia.

RirsSesaniSnavi adgilis interpretaciis mizani sa-Wiroebs zust gansazRvras muSaobis dawyebamde da moiTxovs regularul gadaxedvas azrovnebis cvli-lebebisa da dagrovili gamocdilebis Tanaxmad.

RirsSesaniSnavi adgilis istoriis interpretaciisaTvis unda SeirCes iseTi saSualeba, romelic STambeWdavi iqneba yvela stumrisaTvis, memkvidreobis obieqtis ieris da ga-remos xelyofis gareSe. magaliTad, xmovanma da ganaTebis aRWurvilobam SeiZleba daazianos uZvelesi kedlebi an dRis ganaTebisas SebRalos saerTo xedi. mimaniSnebelma abrebma aseve SeiZleba daarRvion saerTo xedebi. interpretaciisa-Tvis gamoyenebuli saSualebebi SeiZleba moicavdes:

• zutad Camoyalibebul ganmartebebs, mimTiTebel pa-nelebs, gegmebs, bukletebs, gzamkvlevebs, sasaCuqro da sacnobaro wignebs sxvadasxva enaze;

• gamZRolebs an maswavleblebs;

• muzeumebs, gamofenebs, maketebs, samSeneblo masale-bis nimuSebs, xelovnebis nimuSebis, suraTebisa da monetebis aslebs;

• dioramebs, stacionarulsa Tu gadasatan sasmen apa-ratebs;

• filmebs, televizias, videos, firebisa Tu slaidebis Cvenebas, speqtaklebs, musikas, xma-Suqis warmodgene-bs (Sound and Light Performance) da ganaTebebs Rirs-SesaniSnavi elementebis warmosaCenad.

mediis gamoyenebisas advilia Secdomebis daSveba: SeiZleba moxdes fulis gaflangva, Zeglis ieris xelyofa, eqskursie-

- �78 -

bma SesaZlebelia Seawuxos sxva damTvaliereblebi, mimTi-Tebeli panelebi da bukletebi SeiZleba cudad iyos Sedge-nili. TiToeuli RirsSesaniSnavi adgili unikaluria da is, rac SemuSavebulia erTisTvis, SeiZleba araefeqturi iyos danarCenebisTvis. msoflio mniSvnelobis interpretaciisa-Tvis saWiroa mozrdili biujetis moZieba da kvalificiuri konsultantebis mowveva.

xSirad sasargebloa martivi, advilad gasagebi gzamkvleve-bis gayidva maTTvis, vinc naklebad an sul ar icnobs Rirs-SesaniSnav adgils; amiT SeiZleba Seivsos istoriis maTeuli codnis xarvezebi. dainteresebuli studentebisaTvis unda Seiqmnas detaluri megzurebi, romlebic redaqtirebulia eqspertebis mier, ar aris datvirTuli nebismieri msjelo-biT da Seicavs bibliografias damatebiTi informaciis mo-sapoveblad.

zogadi turistuli informacia xSirad TviT RirsSesaniSnav adgilze miewodeba. es saWiro da zogjer momgebiani momsa-xurebaa da moicavs rogorc turistuli gzamkvlevebis da rukebis gayidvas, aseve sastumroebisa da Teatrebis daja-vSnas, bukletebs sxvadasxva gasarTobebisa da transportis Sesaxeb. Tu msgavsi momsaxureba metad didi moculobisaa, igi gamoyofil unda iqnas Tavad RirsSesaniSnavi adgilis Sesaxeb informaciis miRebisagan _ maSin arc rigebi dadgeba. kargad ilustrirebuli sasaCuqro wignebi, romelic gaaxse-nebs stumrebs maT vizits, suraTiani safosto baraTebi da wignebi ZeglTan dakavSirebuli sxvadasxva sakiTxis Sesaxeb, Semosavlis mniSvnelovan wyaros warmoadgens.

didaqtikuri panelebi, romelnic ganmartaven RirsSesaniS-navi adgilis mniSvnelobas, Seqmnili unda iyos gemovnebiT, mimzidveli SriftiTa da kargad SerCeuli ferebiT da ga-mZle masalisagan. yvela maTganisaTvis gamoyenebul unda iqnas erTi da igive grafikuli stili, romelic mkafiod unda gansxvavdebodes mimarTulebis mimaniSnebeli da gama-frTxilebeli niSnebis stilisgan. mosaridebelia specia-luri terminologia. radganac es panelebi xSirad RirsSe-

- �79 -

saniSnavi adgilebis interpretaciis yvelaze mniSvnelovani nawilia, maTi saTanado prezentacia erT-erTi prioriteti unda iyos. rekomendirebulia erT kvalificiur pirovnebas daevalos yvela niSnis dizainis da maTi ganlagebis sqemis SemuSaveba, aseve niSnebis raodenobis gakontroleba.

audio-vizualuri prezentaciebi umaRlesi xarisxis unda iyos; maTi xangrZlivoba ki _ saSualod 10-15 wuTi. xma-Suqis prezentaciebi SesaZlebelia iyos ufro xangrZlivi. yura-dsaRebia, rom teqsti iyos amaRelvebeli, magram amavdrou-lad istoriulad zusti, raime tendenciurobis gareSe.

RirsSesaniSnav adgilze warsulSi ganviTarebuli movle-nebis sailustraciod SesaZlebelia gamoyenebul iqnas Se-mcirebuli masStabis an sruli zomis reproduqciebi. maTi upiratesoba isaa, rom dazianebisa an daZvelebisas martivad SeiZleba maTi Secvla. reproduqciebis Seqmnisas maqsima-lurad unda iqnas gamoyenebuli originalis msgavsi, tra-diciuli masalebi, radganac Tanamedrove masalebis (mag., plastmasi) cveTa da daZveleba ar moxdeba tradiciuli ma-salis msgavsad.

farTod gavrcelebuli enebi (rogoricaa inglisuri d fran-guli) sxvadasxva qveyanaSi sxvadasxva aqcentiT gamoiTqmeba, ase rom, sasmeni aparatebis, gzamkvlevebis an eqskursia-mZRolebis saubari SeiZleba Zneli gasagebi aRmoCndes stu-mrebisTvis, xSirad maTTvisac, visTvisac isini mSobliuria. es zRudavs eqskursiamZRolebis momsaxurebisa da sasmeni aparaturis gamoyenebas da zogjer sjobs mxolod beWdviT masalas davjerdeT. specialuri interaqtiuli ekranebi, romelzec iwereba an gamoisaxeba informacia Sesabamis Ri-lakze TiTis daWeris Sedegad, xSirad sasmeni aparaturis alternativas warmoadgens.

eqskursiamZRoli kargad momzadebuli da mcodne unda iyos. igi licenzirebuli unda iyos saxelmwifos mier an daqira-vebuli RirsSesaniSnavi adgilis mmarTvelT mier. saskolo eqskursiebs specialurad gamoyofil adgilas (kargia Tu

- �80 -

_ SenobaSi), erTad TavmoyrilT unda auxsnan RirsSesaniS-navi adgilis Sesaxeb. instruqtorebs SeuZliaT daexmaron skolis maswavleblebs bavSvebisaTvis Zeglis mniSvnelobis ganmartebaSi. sasurvelia, maswavleblebma winaswar moinaxu-lon Zegli da miiRon ganmartebebi specialistebisgan. aseT SemTxvevebSi Zalian sasargebloa maswavlebelTaTvis sagan-manaTleblo literaturis arseboba.

arqeologiuri Txrilebis Sesaxeb informacia SesaZlebelia ganTavsdes panelze an gzamkvlevSi. daTvarielebis gasa-martiveblad miRebul unda iqnas zomebi, mag., moewyos spe-cialuri gadasaxedi platformebi, raTa xeli ar SeeSaloT gaTxrebze momuSave specialistebs. informacia saWiroebs regularul ganaxlebas. mniSvnelovani aRmoCenebi gamocxa-debul unda iqnas presis saSualebiT, mxolod im SemTxveva-Si, Tuki damTvalierebelTa marTvis TvalsazrisiT ar aris mosalodneli damatebiTi problemebi.

bavSvebi ukeTesad aRiqvamen RirsSesaniSnavi adgilis is-torias, Tuki piradad gamoelaparakebian istoriuli piris rolis Semsrulebel msaxiobebs, Sexedaven an monawileobas miiReben mniSvnelovani istoriuli movlenebis gaTamaSebul warmodgenaSi, mousmenen baladebs, an naxaven xma-Suqis war-modgenas namdvili msaxiobebis SesrulebiT. msaxiobebi mo-wveul unda iqnen zustad SerCeuli garemoebebis gamo. sa-naxaoba unda esadagebodes konkretul auditorias; infor-macia unda iyos zusti, Tumca aseT SemTxvevebSi dasaSvebia mcire mxatvruli improvizacia.

10.4 damTvalierebelTa marTva

damTvalierebelTa marTvis meTodebi uzrunvelyofs, rom stumrebis umravlesobam isiamovnos RirsSesaniSnavi adgi-lis monaxulebiT da, amavdroulad, Tavidan acilebul iq-nas istoriuli resursebis fizikuri dazianeba. es meTode-bi aseve amcirebs movlis xarjebs da zrdis Semosavals.

- �8� -

damTvalierebelTa gadaWarbebuli raodenoba SeiZleba Sem-cirdes, Tu axlomaxlo arsebobs garTobis sxva saSualebe-bi. aseTi SeiZleba iyos: zooparki, akvariumi, dasasvenebeli parki, plaJi an sxva. radganac, xSirad yvelaze mosafrTxi-lebeli memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebi sayovel-Taod cnobilni arian da maT axlos ar aris sxva gasarTobi saSualebebi, turistuli organizaciebi SeiZleba SeizRu-don maT reklamirebaSi. maT aseve SeuZliaT sayovelTao yu-radReba memkvidreobis naklebad cnobili RirsSesaniSnavi adgilebisken warmarTon, romelTa potenciali ar aris ga-moyenebuli.

pikuri datvirTvis Semcireba SesaZlebelia Camomsv-lelTaTvis bileTebis dajavSnis sistemiT da drois mocemul monakveTSi damTvalierebelTa raodeno-bis SezRudviT.

eqskursiebis Camosvlis drois mcire cvlileba di-dad amsubuqebs zewolas.

sasargebloa eqskursiebisaTvis alternatiuli mar-Srutebis arseboba, ise, rom SesaZlebeli iyos er-Tdroulad Camosuli ramdenime eqskursia gancalke-vdes an sxvadasxva sigrZis marSrutebze ganawildes.

iatakebis cveTa SesaZlebelia Semcirdes xaliCis, noxis, ti-los, rezinis an sxva masalis dagebiT. balaxis SenarCune-ba SesaZlebelia sasiarulo bilikebis erTi metris an meti manZiliT regularulad gadanacvlebiT. arc ise advilia aTasobiT xelis SexebiT da amosunTqviT gamowveuli zianis gamosworeba, ase rom, zogjer saWiroa damTvalierebelTa gakontroleba, raTa isini usafrTxo manZils ar gadmoscd-nen. damTvaliereblebs unda SeeZloT RirsSesaniSnavi adgile-bis daTvarieleba sakuTari tempis Sesabamisad. iq, sadac usafrTxoebis an adgilis simciris gamo SeuZlebelia indi-vidualuri Tvaliereba, uzrunvelyofil unda iyos cirku-

- �8� -

laciis sxvadasxva tempis mqone eqskursiebi, raTa stumreb-ma SeZlon amoirCion swrafi an SedarebiT neli, detaluri eqskursia. radganac SenobaSi mudmivad bevri xalxis yofna fardobiTi tenianobis saxifaTo zomis zrdas iwvevs, saWi-roa damTvalierebelTa raodenobis mkacri kontroli.

damTvalierebelTa marSutebis mimarTuleba unda Seesabamebodes adamianis midrekilebas – sivrceSi Sesvlisas marcxniv Setrialdes.

maRaziebi moxerxebulad unda iqnas ganlagebuli RirsSesaniSnavi adgilis SesasvlelaTan an gamosas-vlelTan.

Sesvlis fasi gansazRvruli unda iyos imgvarad, rom SesaZ-lebeli iyos damTvalierebelTa momsaxurebis gaumjobeseba konservaciis xarjebis Semcirebis gareSe, romelic calke biujetis saxiT dgindeba. Sesvlis fasi SeiZleba icvlebo-des kviris dReebis mixedviT damTvalierebelTa raodeno-bis gadanawilebis mizniT. Sesvlis fasi saukeTeso maCvene-belia, Tu ramdenad saintereso da saxalisoa RirsSesaniS-navi adgilis daTvarieleba. roca xalxi ixdis fuls Zeglis daTvarielebaSi, is,Sesabamisad, raRac Rirebuls elodeba da imedgacruebis SemTxvevaSi kritikas ar daiSurebs. da-matebiTi Semosavlebi literaturis, fotoebis, naxatebis, gzamkvlevebis, suvenirebis miwodebisa an gayidvisgan aseve xels uwyobs RirsSesaniSnavi adgilis ganviTarebas da sar-gebloba moaqvs damTvalierebelTaTvis. Sesasvleli fasis SemoRebisas SesaZlebelia warmoiSvas ukmayofileba; amitom, sasurvelia adgilobrivi macxovreblebisaTvis ufaso Ses-vlis uflebis miniWeba kviris erTi romelime (wynari) dRis ganmavlobaSi, an garkveuli saaTis Semdeg. Sesvlis fasi ase-ve SeiZleba iyos nebayoflobiTi, im pirobiT, rom argadamx-delebma ar gadmolaxon barierebi.

umetes SemTxvevaSi, erTjeradi gadaxda unda iZleodes RirsSesaniSnavi adgilis mTlianad daTvarielebis Sesa-Zleblobas, radganac aseTi meTodiT SesaZlebelia meti

- �8� -

Semosavlis miReba naklebi saStato xarjebiT. Tu saWiro xdeba sxvadasxva SenobaSi Sesvla, bileTi moniSnul unda iqnas TiToeul Sesvlaze. Tuki dasaTvarielebeli obieqte-bis ricxvi didia, SeTavazebul unda iqnas sxvadasxva va-rianti, raTa SenarCunebul iqnas saerTo bileTis realuri fasi. aseT SemTxvevaSi, mkafiod unda iqnas ganmartebuli TiToeuli varianti. ZiriTadad, damTvalierebelTa marTva unda iTvaliswinebdes fizikur mowesrigebasa da darwmune-bas, regulirebas, amkrZalavi niSnebis ganTavsebas da zeda-mxedvelobas Sesabamisi gziT.

damTvalierebelTa marTva msoflio memkvidreobis RirsSe-saniSnavi adgilisTvis moicavs sareklamo strategiis Seqm-nas. yuradReba unda gadatanil iqnas iseT detalebze, rom-lebic ar aris erTad Tavmoyrili. aseve miTiTebul unda iqnas yvelaze popularuli nimuSis monaxulebis sasurve-li dro. sazogadoebisaTvis, iseve rogorc adgilobrivi da saerTaSoriso turistuli saagentoebisaTvis gamiznuli reklamebi SesaZlebelia Semoifarglos garkveuli sezo-niT, an masmediis SerCeuli kategoriiT, rac gansazRvravs potenciur damTvalierebelTa tips. bileTis Semcirebuli fasi SeiZleba SeTavazebul iqnas kulturuli memkvidreo-bis sxvadasxva aspeqtebiT dainteresebuli jgufebisaTvis. gansakuTrebuli privilegiebi SesaZlebelia mieniWos wminda saganmanaTleblo eqskursiebs.

grZeli rigebi SesasvlelebTan arasasurvelia, radga-nac isini zrdis damTvalierebelTa ukmayofilebas, iwvevs RirsSesaniSnavi adgilis da avtosadgomebis gadatvirTvas. damTvalierebelTa maqsimaluri dasaSvebi raodenoba gan-sazRvrul unda iqnas da ar unda moxdes misi gadaWarbeba. amis garda, gadatvirTulobis SegrZneba SeiZleba Semcire-bul iqnas damTvalierebelTa marTvis meTodebis frTxili gamoyenebiT.

- �8� -

10.4.1 reklama

radganac msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnavi adgilebi mniSvnelovan ekonomikur da kulturul faseulobas warmo-adgens, gardauvalia maTi reklamireba, afiSireba da xel-Sewyoba maTi mxridan, visTvisac es yoveldRiuri movaleo-baa da ara interesis sagani. Tuki RirsSesaniSnavi adgilis mmarTvelebs ar gaaCniaT aRniSnuli saqmianobisaTvis sakma-risi kompetenturoba, raTa es momWirned da efeqturad ake-Ton, yvelaferi ise unda gakeTdes, rom Sedegi rac SeiZleba sasikeTo iyos RirsSesaniSnavi adgilisTvis da rac SeiZleba nakleb saziano konservaciisaTvis.

reklamis miznebisaTvis memkvidreobis RirsSesaniSnavi ad-gili warmoadgens saqonels msoflio bazarze, romelic unda aRiweros zustad, magram kaSkaSa ferebiT, damTvalie-reblebis mosazidad. Jurnalisturi statiebi umjobesia vidre sareklamo gancxadebebi, amitom xeli unda Seewyos presis muSakTa stumrobas. JurnalistebisaTvis uzrunve-lyofil unda iqnas zusti informacia da aseve saWiro masa-lebi pres-relizebis da sxva detaluri cnobebis saxiT.

sareklamo masalebis da gancxadebebis dizaini unda Seesa-bamebodes maRal standartebs, raTa RirsSesaniSnavi adgi-lisa da maTi mmarTvelebisadmi ndoba gaaCinos. amasTanave, reklamaze nebismieri xarjis gawevamde zustad unda iqnas gansazRvruli samizne auditoria da misi interesebi.

10.4.2 ��e�is kode�si

mniSvnelovania turizmis ganviTarebasa da msoflios kul-turuli memkvidreobis konservacias Soris Tanafardobis damyareba da maTi koordinacia ormxrivi sargeblis misaRe-bad. inglisis erovnuli fondis (English National Trust) dire-qtorma, b-n strilingma kenterberiSi, 1990 wels ICCROM-is konferenciaze Tavis moxsenebaSi, sakuTari gamocdile-bis mixedviT, qcevis Semdegi kodeqsi Camoayaliba:

- �85 -

1. turizmis ganviTarebis mravlismomcveli gegmebi ar-sebiTia, radganac isini ganapirobeben turizmis ne-bismieri potencialis ganviTarebas;

2. turizmis ganviTarebis nebismieri gegmis ZiriTad princips unda warmoadgendes, rom sargebeli unda miiRos rogorc konservaciam, misi farTo gagebiT, aseve turizmma. es principi unda warmoadgendes yve-la erovnuli turistuli saagentos, adgilobrivi turizmisa da rekreaciis departamentebis umTavres ganzraxvas;

3. turizmisgan miRebuli Semosavlebis mniSvnelova-ni wili gamoyenebuli unda iqnas konservaciisaTvis rogorc erovnul, aseve regionul doneze;

4. maspinZel sazogadoebaSi mcxovrebi da momuSave ada-mianebis grZelvadiani interesebi unda iyos turiz-mis ganviTarebis variantebis SerCevis upirvelesi ganmsazRvreli faqtori;

5. saganmanaTleblo programebi unda daexmaros turis-tebs da moizidos isini adgilobrivi cxovrebis we-sis, kulturis, istoriisa da religiis gasacnobad. es faqtorebi gaTvaliswinebul unda iqnas turizmis politikaSi;

6. axali Senobebis da satransporto sistemebis di-zaini xels unda uwyobdes turizmis mier Seqmnili potenciurad damazianebeli vizualuri efeqtis mi-nimumamde Semcirebas. yvela saxis infrastruqturis Camoyalibebisas uzrunvelyofil unda iqnas dabin-Zurebis kontroli. gansakuTrebuli silamazis bune-brivi landSaftebis SemTxvevaSi, axalmSeneblobebis SemoWra SeZlebisdagvarad acilebul unda iqnas;

7. kargi marTvis SemTxvevaSi, unda ganisazRvros tu-rizmis ganviTarebis misaRebi done da SemoRebul

- �86 -

iqnas saTanado kontroli aRniSnuli donis Sesanar-Cuneblad.

zemoaRniSnuli principebi Tanabrad miesadageba msoflio memkvidreobis RirsSesaniSnav adglebs da gamosadegia ne-bismieri marTvis gegmis SemuSavebisas.

- �87 -

danarTi �

saerTa�oriso �artia Ze�lTa da��isa da resta�ra�iis �esa�eb

`veneciis qartia~ (venecia, maisi, 1964 w.)

xalxTa Taobebis mier Seqmnili istoriuli Zeglebi, rom-lebic warsulis gzavnilis matarebelia, dRemde rCeba maTi saukunovani tradiciebis cocxal mowmed. kacobrioba dRi-TidRe rwmundeba, rom adamianebs saerTo Rirebulebebi ga-aCniaT da pativs miagebs istoriul Zeglebs, rogorc sa-erTo memkvidreobas. momavali TaobebisaTvis maTi dacvis saerTo pasuxismgebloba aseve aris aRiarebuli. TiToeuli Cvenganis movaleobaa - es memkvidreoba misi avTenturobis mTeli simdidriT gadavceT momaval Taobebs.

arsebiTia ZeglTa dacvisa da restavraciis ZiriTadi prin-cipebis SeTanxmeba da damtkiceba saerTaSoriso doneze, sa-dac yoveli qveyana pasuxismgebeli unda iyos am principe-bis ganxorcielebaze sakuTari kulturisa da tradiciebis farglebSi.

pirvelad gansazRvra ra es ZiriTadi principebi, 1931 wlis aTenis qartiam didad Seuwyo xeli farTo saerTaSoriso mo-Zraobis ganviTarebas, romelmac konkretuli forma miiRo erovnuli dokumentebis, ICOM-isa da UNESCO-s muSaobis da am ukanasknelis mier kulturuli obieqtebis dacvisa da restavraciis Semswavleli saerTaSoriso centris daarse-bis saxiT. mzardi codna da kritikuli xedva moSveliebul iqna ufro da ufro garTulebuli da mravalferovani pro-blemebis gadasawyvetad. dRes dadga dro, roca es qartia xelaxla unda gadaisinjos, raTa safuZvlianad Seswavlil iqnas masSi asaxuli principebi da gafarTovdes misi masSta-bi axal dokumentSi.

- �88 -

Sesabamisad, veneciaSi, 1964 wlis 25-31 maiss Sekrebilma ar-qiteqtorTa da istoriuli Zeglebis specialistTa II saer-Tasoriso kongresma daamtkica Semdegi teqsti:

�anmartebebi:

muxli �. istoriuli Zeglis cneba moicavs ara mxolod calkeul arqiteqturul nawarmoebs, aseve urbanul an sa-soflo garemos, romelSic moipoveba konkretuli civili-zaciis, mniSvnelovani ganviTarebis an istoriuli movlenis damadasturebeli mowmoba. es Seexeba ara mxolod xelov-nebis brwyinvale nimuSebs, aramed SedarebiT mokrZalebul namuSevrebsac, romelTac droTa ganmavlobaSi SeiZines kulturuli mniSvneloba.

muxli �. ZeglTa konservacia da restavracia unda iSve-liebdes yvela samecniero dargsa da teqnologias, romel-Tac SeuZliaT xeli Seuwyon arqiteqturuli memkvidreobis Seswavlasa da dacvas.

muxli �. ZeglTa konservaciis da restavraciis mizania maTi, aranakleb rogorc xelovnebis nimuSis, vidre, rogorc is-toriuli mowmobis dacva.

konser�a�ia

muxli �. ZeglTa konservaciisTvis arsebiTia maTi mudmivi movla.

muxli 5. ZeglTa konservacias mudam xels uwyobs maTi ga-moyeneba sazogadoebisaTvis sasargeblo mizniT. aseTi ga-moyeneba sasurvelia, Tumca dauSvebelia am mizniT Seno-bis gegmarebiTi struqturis an dekoris Secvla. funqciis cvlilebiT gamowveuli gadakeTeba moazrebul da nebadar-Tul unda iqnas mxolod am SezRudvebis gaTvaliswinebiT.

- �89 -

muxli 6. Zeglis konservacia gulisxmobs im garemos Senar-Cunebasac, romelic ar arRvevs masStabs. yovelTvis, roca arsebobs tradiciuli garemo, igi SenarCunebul unda iqnas. ar unda iqnas daSvebuli imgvari axalmSenebloba, ngreva, an gadakeTeba, romelic Secvlis masisa da feris arsebul urTierTmimarTebas.

muxli 7. Zegli ganuyofelia misi istoriisgan, romlis mo-wmecaa da misi garemosgan, romelSic igi gvxvdeba. Zeglis, an misi fragmentis gadaadgileba dauSvebelia, garda im Se-mTxvevisa, roca es qmedeba gamarTlebulia umaRlesi mniSv-nelobis erovnuli an saerTaSoriso interesebiT.

muxli 8. qandakebis, mxatvrobis an dekoratiuli morTu-lobis elementi, romelic warmoadgens Zeglis ganuyofel nawils, SeiZleba moixsnas mxolod im SemTxvevaSi, roca es misi SenarCunebis erTaderTi gzaa.

resta�ra�ia

muxli 9. restavraciis procesi uaRresad specializebuli qmedebaa. misi mizania Zeglis istoriuli da esTeturi Rire-bulebebis SenarCuneba da gamovlena da dafuZnebulia Ta-vdapirveli masalisa da avTenturi dokumentebis pativis-cemaze. restavracia unda Sewydes iq, sadac iwyeba varaudi da, ufro metic, am SemTxvevaSi, yvela saWiro damatebiTi samuSao unda gamoirCeodes Tavdapirveli arqiteqturuli qmnilebidan da atarebdes Tanamedroveobis niSans. yvela SemTxvevaSi, restavracias win unda uZRodes da mosdevdes Zeglis arqeologiuri da istoriuli Seswavla.

muxli �0. roca tradiciuli teqnologiebi araadekvaturia, Zeglis konsolidacia SesaZlebelia konservaciisa da mSe-neblobis im nebismieri Tanamedrove teqnologiis gamoyene-biT, romlis efeqturoba naCvenebia samecniero monacemebiT da dadasturebulia gamocdilebiT.

- �90 -

muxli ��. radganac stilisturi erTianoba ar warmoadgens restavraciis mizans, saTanadod gaTvaliswinebul unda iq-nes yvela periodis wvlili Zeglis naSen struqturaSi. ro-desac Senoba Seicavs sxvadasxva periodis zeddebul fene-bs, qveda fenis gamovlenis mizniT gviandeli fenebis moxsna SeiZleba gamarTlebul iqnas mxolod gamonaklis SemTxveve-bSi da roca mocilebuli fena mcired mniSvnelobis mqonea, gamovlenili masala ki didi istoriuli, arqeologiuri da mxatvruli Rirebulebis mqonea da sakmaod kargadaa Semona-xuli imisTvis, rom gamarTlebul iqnas es qmedeba. CarTuli elementebis mniSvnelobis Sefaseba da gadawyetilebis miRe-ba imis Sesaxeb, Tu ra SeiZleba iqnas dangreuli, ar SeiZle-ba mindobil iqnas mxolod am samuSaoze pasuxismgebel erT pirovnebaze.

muxli ��. nakluli elementebis Sevseba unda moxdes mTel-Tan harmoniulad, magram, amavdroulad unda gamoirCeodes Tavdapirvelisgan, ise rom restavracia ar ayalbebdes mxa-tvrul an istoriul mowmobas.

muxli ��. damatebebi dauSvebelia, garda im SemTxvevisa, roca isini ar akninebs Senobis saintereso nawilebs, mis tradiciul garemos, misi Semadgenlobis balanss da mis ka-vSirs garemosTan.

istoriuli ad�ilebi

muxli ��. Zeglebis teritoria unda iyos gansakuTrebuli zrunvis sagani, raTa dacul iqnas maTi simrTele, uzrun-velyofil iqnas maTi sisufTave da saTanado meTodiT pre-zentacia. aseT adgilebSi ganxorcielebuli sakonserva-cio da sarestavracio samuSaoebi ganmsWvalul unda iyos winamdebare muxlebSi ganmartebuli principebiT.

- �9� -

ar�eolo�iuri �aT�rebi

muxli �5. gaTxrebi unda ganxorcieldes samecniero stan-dartebis da UNESCO-s mier 1956 wels miRebuli rekomen-daciis Sesabamisad, romelic gansazRvravs arqeologiuri gaTxrebis SemTxvevaSi gamosayenebel saerTaSoriso princi-pebs.

nangrevebi unda SenarCundes da miRebul unda iqnas saWiro zomebi arqiteqturuli maxasiaTeblebis da aRmoCenili obieqtebis mudmivi konservaciisa da dacvisaTvis. metic, yoveli saSualeba unda iqnas gamoyenebuli Zeglis gagebis xelSewyobisa da gamovlenisTvis misi sazrisis damaxinjebis gareSe.

nebismieri sarekonstruqcio samuSao unda gamoiricxos a priori. mxolod anastilozi, e.i. arsebuli, magram gancalke-vebuli nawilebis xelaxla SeerTeba SeiZleba iqnas daSvebu-li. gamTlianebisaTvis gamoyenebuli masala mudam cnobadi unda iyos da misi gamoyeneba ki _ umciresi, rac uzrun-velyofs Zeglis konservacias da misi formis aRdgenas.

�ublika�iebi

muxli �6. SenarCunebis, restavraciis an gaTxrebis samu-Saoebs mudam unda axldes naxazebiTa da fotoebiT ilu-strirebuli zusti dokumentacia analitikuri da kritiku-li angariSebis saxiT.

gawmendis, konsolidaciis, gadakeTebis da integraciis yo-veli etapi, iseve rogorc samuSaos msvlelobisas gamov-lenili teqnikuri da garegnuli maxasiaTeblebi, CarTuli unda iyos. es Canaweri unda ganTavsdes sajaro dawesebule-bis arqivSi da xelmisawvdomi unda gaxdes yvela mkvlevari-sTvis. rekomendirebulia angariSis gamoqveyneba. komitetis muSaobaSi monawileoba miiRes Semdegma pirebma

- �9� -

ZeglTa dacvisa da restavraciis Sesaxeb saerTaSoriso qar-tiis proeqtis Sesadgenad:

piero gaZola, Tavmjdomare (italia)

reimond lemeiri, momxsenebeli (belgia)

xose basegonda-noneli (espaneTi)

luis benavente (portugalia)

jurje boskoviCi (iugoslavia)

hiroSi daifuku (UNESCO)

p.l. de vrize (niderlandebi)

harald langbergi (dania)

mario mateuCi (italia)

Jan merleti (safrangeTi)

karlos flores marini (meqsika)

roberto pane (italia)

s.C.j. paveli (Cexoslovakia)

pol filipo (ICCROM)

viqtor pimenteli (peru)

harold j. plenderleizi (ICCROM)

deoklecio redig de campos (vatikani)

Jan sonie (safrangeTi)

fransua sorlini (safrangeTi)

eustaTios stikasi (saberZneTi)

gertrud tripi (avstria)

Jan zaSvatoviCi (poloneTi)

mustafa s. zbisi (tunisi)

- �9� -

danarTi �

naras dokumenti a�Tenturobis �esa�eb

�reambula

1. Cven, naraSi Sekrebil eqspertebs, gvsurs pativi mi-vagoT iaponiis saxelmwifos keTilSobil SemarTebas da inteleqtualur siTamames drouli forumis Cat-arebaSi, romelmac SesaZlebloba mogvca gadagvesin-ja azrovnebis tradiciuli mimarTulebebi konser-vaciis sferoSi da konservaciis praqtikaSi dagven-erga ufro meti pativiscema kulturaTa da memkvi-dreobis mravalferovnebis mimarT.

2. Cven aseve gvsurs aRvniSnoT mniSvnelovaneba dis-kusiis SemoTavazebuli CarCosi, romelic gamoi-wvia msoflio memkvidreobis komitetis survilma _ msoflio memkvidreobis nusxisaTvis wardgenili kulturuli obieqtebis gansakuTrebuli zogadsaka-cobrio Rirebulebis Semowmebisas avTenturobis testi gamoyenebul iqnas imgvarad, rom iTvaliswineb-des yoveli sazogadoebis socialur da kulturul faseulobebs.

3. naras avTenturobis dokumenti ganmsWvalulia vene-ciis qartiis suliskveTebiT, efuZneba mas da ga-navrcobs mis principebs Tanamedrove msoflioSi kulturuli memkvidreobis mzardi mniSvnelobisa da dainteresebis Sesabamisad.

4. msoflioSi, romelic swrafad mzardi globaliza-ciisa da homogenizaciis Zalebis zemoqmedebas gan-icdis da sadac kulturuli TviTmyofadobis Zieba

- �9� -

xSirad gamoixateba agresiul nacionalizmsa da um-ciresobebis kulturebis SeviwroebaSi, konservaciis praqtikaSi avTenturobaze msjelobis mTavari arsia naTeli mohfinos kacobriobis koleqtiur mexsiere-bas.

kulturuli mra�alfero�neba da memk�idreobis mra�al�fero�neba

1. Cvens samyaroSi kulturebisa da memkvidreobis mra-valferovneba warmoadgens mTeli kacobriobis su-lieri da inteleqtualuri simdidris Seucvlel wyaros. kulturebisa da memkvidreobis mraval-ferovnebis dacvasa da ganviTarebas msoflioSi aq-tiurad unda davuWiroT mxari, rogorc adamianis ganviTarebis arsebiT aspeqts.

2. kulturuli memkvidreobis mravalferovneba arse-bobs drosa da sivrceSi da moiTxovs pativiscemas sxva kulturebis da maTi SexedulebaTa sistemis yvela aspeqtis mimarT. im SemTxvevebSi, sadac kul-turuli faseulobebi konfliqtSia erTmaneTTan, kulturuli mravalferovnebis pativiscemis prin-cipi moiTxovs TiToeuli mxaris kulturuli faseu-lobis legitimurobis aRiarebas.

3. yvela kultura da sazogadoeba efuZneba materi-aluri da aramaterialuri faseulobebis gamoxat-vis individualur formebsa da saSualebebs, rac mTlianobaSi Seadgens maT memkvidreobas, da ro-melic saTanado pativiscemas moiTxovs.

4. mniSvnelovania UNESCO-s fundamenturi principis xazgasma, romelic gulisxmobs, rom TiToeulis kulturuli memkvidreoba yvelas kulturuli mem-kvidreobaa. kulturul memkvidreobaze da mis marT-vaze pasuxismgebloba, upirveles yovlisa, im sazoga-doebis valia, romelmac Seqmna igi da Semdgom maTi,

- �95 -

romelnic zrunaven am memkvidreobaze. kulturuli memkvidreobis konservaciisaTvis Seqmnil saerTa-Soriso qartiebTan da konvenciebTan mierTeba, aval-debulebs sazogadoebas gaiTvaliswinos maTSi asax-uli principebi da pasuxismgeblobebi. TiToeuli sazogadoebisaTvis metad sasurvelia harmoniulad Seufardos sakuTari moTxovnebi sxva kulturuli jgufebis moTxovnebs, Tumca, am balansis miRwevisas ar unda iqnas ugulebelyofili fundamenturi kul-turuli faseulobebi.

Rirebulebebi da a�Tenturoba

1. kulturuli memkvidreobis konservacia efuZneba yvela formisa da yvela istoriuli periodis mem-kvidreobisaTvis mikuTvnebul Rirebulebebs. am Rirebulebebis gagebis SesaZlebloba damokidebu-lia, nawilobriv, maT Sesaxeb informaciis wyaros sandoobis da utyuarobis xarisxze. informaciis aRniSnuli wyaroebis codna da gageba kulturuli memkvidreobis Tavdapirvel da Semdgom Sematebul maxasiaTeblebTan kavSirSi, aseve maTi sazrisic warmoadgens avTenturobis yoveli aspeqtis Se-fasebis aucilebel safuZvels.

2. am saxiT moazrebuli avTenturoba, rac dadas-turebulia veneciis qartiaSic, aris Rirebule-bebis ZiriTadi SefasebiTi faqtori. avTenturo-bis gagebas ZiriTadi roli eniWeba kulturuli memkvidreobis yvela samecniero kvlevaSi, konser-vaciisa da restavraciis dagegmvaSi, iseve rogorc msoflio memkvidreobis konvenciisaTvis gamoy-enebul procedurebSi da kulturuli memkvidreo-bis sxva saxis nusxebSi.

3. kulturuli memkvidreobisaTvis mikuTvnebuli Rirebulebebis Sesaxeb yvelanairi msjeloba, iseve rogorc informaciis Sesabamisi wyaroebis sandoo-

- �96 -

ba SesaZlebelia gansxvavdebodes sxvadasxva kul-turaSi da TviT erTi kulturis farglebSic ki. amgvarad, SeuZlebelia Rirebulebebisa da avTen-turobis Sesaxeb msjeloba daefuZnos fiqsirebul kriteriumebs. piriqiT, yvela kulturis mimarT saTanado pativiscema moiTxovs, rom kulturuli memkvidreoba ganxilul iqnas im kulturuli kon-teqstis gaTvaliswinebiT, romelsac igi miekuT-vneba.

4. amitomac, uaRresad mniSvnelovani da saswrafoa, rom yoveli kulturis farglebSi gansazRvrul iqnas misi memkvidreobis Rirebulebebis specifi-kuri buneba da Sesabamisi sainformacio wyaroebis sandooba da utyuaroba.

5. kulturuli memkvidreobis bunebis, misi kul-turuli konteqstis da droTa ganmavlobaSi misi ganviTarebis mixedviT, avTenturobis Sefaseba SesaZlebelia dakavSirebul iqnas mraval sainfor-macio wyarosTan. aRniSnuli wyaroebis aspeqtebi SesaZlebelia moicavdes formasa da Canafiqrs, ma-salasa da nivTierebas, gamoyenebasa da funqcias, tradiciebsa da teqnikas, mdebareobasa da garemos, suliskveTebasa da SegrZnebas, iseve rogorc sxva Sinagan Tu garegan faqtorebs. am wyaroebis gam-oyeneba saSualebas iZleva SemuSavdes mocemuli kulturuli memkvidreobis specifikuri mxatvru-li, istoriuli, socialuri da samecniero ganzo-milebebi.

- �97 -

�anmartebebi

konservacia: yvela saxis qmedeba, romelic gamiznulia obieqtis, misi istoriisa da sazrisis Seswavlasa, mis materialur dacvasa da, saWiroebis SemTxvevaSi, mis restavraciasa da ganviTarebaze.

informa�iis wyaro: yvela monumenturi, werilobiTi, zepirsityvieri da saxviTi wyaroebi, romlebic iZleva obieqtis bunebis, Taviseburebis, sazrisis da istoriis Seswavlis saSualebas.

�eni��na: es teqsti miRebul iqna naras konferenciis dasasruls, Semdgomi redaqciuli SesworebebiT ingli-suri da franguli versiebis SesaTanxmeblad.

gamoqveynebulia:K.E. Larsen (ed.) Nara Conference on Authenticity/ Conference de Nara sur l’Authenticite, Japan/Japon, 1994, Proceedings/Compte-rendu, UNESCO, ICCROM, ICOMOS, Agency for Cultural Affairs, Japan, 1995, XXI-XXV

- �98 -

danarTi �

UNESCO-s kon�en�iebi da rekomenda�iebi kulturuli memk�idreobis da��is �esa�eb

a. kon�en�iebi

• konvencia SeiaraRebuli konfliqtis dros kulturuli obieqtebis dacvis Sesaxeb (haagis konvencia), konvenciis Sesrulebis wesebi, oqmi da konferenciis gadawyvetilebebi, 14 maisi, 1954

• konvencia kulturuli obieqtebis ukanono Semo-tanis, gatanisa da sakuTrebis uflebis gadacemis akrZalvis saSualebebis Sesaxeb, 14 noemberi, 1972

• konvencia msoflio kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvis Sesaxeb, 16 noemberi, 1972

b. rekomenda�iebi

• rekomendacia arqeologiuri gaTxrebis saerTa-Soriso principebis Sesaxeb, 5 dekemberi, 1956

• rekomendacia muzeumebis yvelasaTvis xelmisawv-dom obieqtebad gardaqmnis efeqturi zomebis Sesaxeb, 14 dekemberi, 1960

• rekomendacia landSaftebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis silamazisa da xasiaTis SenarCunebis Sesaxeb, 11 dekemberi, 1962

• rekomendacia kulturuli obieqtebis ukanono

- �99 -

Semotanis, gatanisa da sakuTrebis uflebis ga-dacemis akrZalvis saSualebebis Sesaxeb, 19 noem-beri, 1964

• rekomendacia sazogadoebrivi an kerZo samuS-aoebis gamo safrTxeSi myofi kulturuli obi-eqtebis dacvis Sesaxeb, 19 noemberi, 1968

• rekomendacia erovnul doneze kulturuli da bunebrivi memkvidreobis dacvis Sesaxeb, 16 noem-beri, 1972

• rekomendacia kulturuli obieqtebis saerTa-Soriso mimocvlis Sesaxeb, 26 noemberi, 1976

• rekomendacia istoriuli arealebis Tanamedrove rolis da dacvis Sesaxeb, 26 noemberi, 1976

• rekomendacia moZravi kulturuli obieqtebis dacvis Sesaxeb, 28 noemberi, 1978

• rekomendacia moZravi gamosaxulebebis dacvisa da SenarCunebis Sesaxeb 27 oqtomberi, 1980

- �00 -

danarTi �

Ze�lebis, ansamblebisa da Rirs�esani�na�i ad�ilebis konser�a�iis swa�lebisa da w�rTnis

sa�elmZR�anelo �rin�i�ebi

Zeglebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis saerTaSoriso sab-Wos generaluri asamblea, Sri-lanka, me-10 sesia, 1993 weli

iTvaliswinebs ra Zeglebis, ansamblebisa da RirsSesaniS-navi adgilebis cnebaSi moazrebuli memkvidreobis farTo speqtrs;

iTvaliswinebs ra memkvidreobis am obieqtebis konser-vaciisaTvis saWiro qmedebebisa da mkurnalobis mraval-ferovnebis da maTi swori xelmZRvanelobisaTvis erTiani disciplinis arsebobis saWiroebas;

acnobierebs ra mravali sxvadasxva profesiis TanamSrom-lobis saWiroebas konservaciis erTiani disciplinis farg-lebSi da saTanado ganaTlebisa da swavlebis aucileblobas konservaciis sferoSi swori komunikaciisa da koordinire-buli saqmianobis uzrunvelsayofad;

aRniSnavs ra veneciis qartiisa da ICOMOS-is Sesabamis doqtrinas, da saswavlo programebis SemuSavebaSi monawile instituciebisa da organizaciebisaTvis Sesabamisi amo-savali wertilis Seqmnis saWiroebas, da maTi daxmarebis saWiroebas standartebisa da kriteriumebis gansazRvrisa da Camoyalibebis mizniT, TiTeuli regionis kulturuli da teqnikuri moTxovnebis Sesabamisad;

iRebs Semdeg saxelmZRvanelo principebs da rekomenda-cias uwevs maT gavrcelebas Sesabamis instituciebs, orga-nizaciebsa da dawesebulebebs Soris.

- �0� -

sa�elmZR�anelo �rin�i�ebis mi�ani

1. aRniSnuli dokumentis mizani aris msoflio memkvidreobis 1972 wlis konvenciiT gansazRvruli kulturuli memkvidreobis - Zeglebis, SenobaTa jgufebis (`ansamblebis~) da RirsSesaniSnavi adgilebis konservaciis swavlebisa da wvrTnis standartebisa da saxelmZRvanelo principebis danergvis xelSewyoba. kulturuli memkvidreoba moicavs istoriul Senobebs, istoriul arealebsa da qalaqebs, arqeologiur teritoriebs da maT Semadgenlobas, iseve rogorc istoriul da kulturul landSaftebs. maTi konservacia aris da iqneba gadaudebeli saWiroebis sagani.

konser�a�ia

2. dRes kulturuli memkvidreobis konservacia ganixileba, rogorc kulturuli da garemos ganviTarebis zogadi sferos Semadgeneli nawili. cvlilebebis marTvis mdgradi strategiebi, romelic saTanadod iTvaliswineben kulturul memkvidreobas, moiTxoven konservaciis midgomis integracias Tanamedrove ekonomikur da socialur miznebTan, maT Soris turizmTan.

3. konservaciis amocanaa gauxangrZlivos sicocxle kulturul memkvidreobas da, SeZlebisdagvarad, naTeli mohfinos mxatvrul da istoriul gzavnils, romelic masSia daculi, misi avTenturobisa da sazrisis daukleblad. konservacia aris kulturuli, mxatvruli, teqnikuri da xelosnuri saqmianoba, romelic dafuZnebulia sagnis humanitarul da samecniero Seswavlasa da sistematur kvlevaze. konservacia unda iTvaliswinebdes kulturul konteqsts.

- �0� -

saswa�lo da w�rTnis �ro�ramebi da kursebi

4. kulturul pluralizmze da mravalferovnebaze dayrdnobiT, saWiroa ganviTardes erTiani midgoma Cveni memkvidreobis mimarT, romelic pativdebul iqneba profesionalebis, xelosnebisa da adminitra-torebis mier. konservacia moiTxovs dakvirvebis, analizisa da sinTezis unars. konservaciis spe-cialists unda hqondes kulturul Segnebaze da-fuZnebuli moqnili, Tumca pragmatuli midgoma, romelic, adgilobrivi sazogadoebis problemebSi Cawvdomis unarTan erTad, moicavs praqtikul saqmi-anobas, swor ganaTlebasa da profesiul wvrTnas, jansaR msjelobasa da proporciis grZnobas. es dis-ciplinaTaSorisi saqmianoba mraval profesiul da xelosnur unari-Cvevas moicavs.

5. konservaciis samuSaoebi mxolod aRniSnul special-

izebul saqmianobaSi kompetentur pirebs unda mian-don. konservaciis sferoSi ganaTlebiTa da wvrTniT sxvadasxva profesionalebi unda iqcnen konservaci-is specialistebad, romelTac SeuZliaT:

• Zeglis `wakiTxva~ da misi emociuri, kul-turuli da gamoyenebiTi mniSvnelobis iden-tifikacia.

• Zeglis istoriisa da teqnologiis amocnoba, imisTvis raTa gansazRvron misi TviTmyo-fadoba, dagegmon misi konservacia da ganmar-ton kvlevis Sedegebi.

• Cawvdnen Zeglis, ansamblis an RirsSesaniSna-vi adgilis garemos, maT Semadgenlobasa da Semogarens sxva SenobebTan da landSaftTan kavSirSi.

• ipovon da Seiswavlon ZeglTan, ansamblTan Tu RirsSesaniSnav adgilTan dakavSirebuli yvela sainformacio wyaro.

- �0� -

• Seimecnon da gaaanalizon Zeglis, ansamblisa Tu RirsSesaniSnavi adgilis, rogorc rTuli sistemis `qceva~.

• diagnozi dausvan dazianebebis Sinagan da garegan mizezebs, Sesabamisi qmedebebis gansaz-Rvris mizniT.

• inspeqtirebis Sedegad moamzadon saTanado grafikuli (mag., Canaxatebi) da foto ilus-traciebiT gaformebuli, ara-specialistebi-saTvis gasagebi angariSebi.

• icnobdnen, gaigon da gamoiyenon UNESCO-s konvenciebi da rekomendaciebi, ICOMOS-isa da sxva aRiarebuli qartiebi, wesebi da sax-elmZRvanelo principebi.

• saerTo eTikur principebze dayrdnobiT gamoitanon awonil-dawonili daskvnebi da itvirTon kulturuli memkvidreobis grZel-vadiani SenarCunebis pasuxismgebloba.

• gamoarkvion rodis da ra zomiTaa saWiro kv-levaSi sxvadasxva specialistebis (mag., ked-lis mxatvrobis, qandakebis, mxatvrulad da istoriulad Rirebuli sagnebis da/an masa-lebisa da konstruqciebis) CarTva.

• miawodos eqspertuli rCeva movlis strate-giebis, marTvis politikis da garemos dacvisa da Zeglebisa da maTi SigTavsis SenarCunebis politikis CarCos Sesaxeb.

• aRnusxos ganxorcielebuli samuSaoebi da gaxados es dokumentebi xelmisawvdomi.

• imuSaos mraval-disciplinarul jgufebSi da gamoiyenos jansaRi meTodebi.

• SeeZlos mosaxleobasTan, administraciasTan da mgegmareblebTan muSaoba konfliqtebis mosagvareblad da adgilobrivi saWiroebebis,

- �0� -

SesaZleblobebisa da resursebis Sesabamisad konservaciis strategiis SemuSavebis mizniT.

kursebis mi�nebi

6. aucilebelia konservaciis midgomebis codna gadacemul iqnas yvelasTvis, visac SeiZleba hqondes pirdapiri an arapirdapiri gavlena kulturul obieqtebze.

7. konservaciis praqtika disciplinaTaSorisia. Sesa-bamisad, saswavlo kursebic mravaldisciplinaruli unda iyos. profesionalebs, mecnierebisa da speci-alizebuli xelosnebis CaTvliT, romelTac ukve miiRes Sesabamisi kvalifikacia, dasWirdebaT Semdgomi swavleba, raTa gaxdnen konservaciis specialistebi. aseve unda moiqcnen isinic, visac surs istoriul garemoSi kompetenturad saqmianoba.

8. konservaciis specialistebma unda uzrunvelyon, rom Zeglze, ansamblze an RirSesaniSnav adgilze momuSave yovelma xelosanma da TanamSromelma saTa-nado pativi miagos mis mniSvnelovnebas.

9. kursebi unda moicavdes katastrofebisaTvis mza-debis, kulturuli obieqtebisaTvis zianis Semci-rebis meTodebis, xanZarsawinaaRmdego qmedebebis da usafrTxoebis sxva zomebis swavlebas.

10. tradiciuli xelosnoba mniSvnelovani kulturu-li resursia. xelgawafulma xelosnebma unda ga-iaron Semdgomi wvrTna konservaciis samuSaosTvis mosamzadeblad, unda gaecnon maTi xelobis isto-rias, istoriul detalebsa da meTodebs, konser-vaciis Teorias da saTanado dokumentaciis Sedge-nis wesebs. Seswavlil da gacocxlebul unda iqnasSeswavlil da gacocxlebul unda iqnas mravali istoriuli unar-Cveva.

- �05 -

swa�lebis da w�rTnis or�ani�eba

11. saTanado ganaTlebisa da wvrTnis mravali meTodi arsebobs. maTi sxvadasxvaoba damokidebulia tradiciebsa da kanonmdeblobaze, iseve rogorc TiToeuli kulturuli regionis administraciul da ekonomikur konteqstze. xeli unda Seewyos swavlebis da wvrTnis axali midgomebis Sesaxeb ideebisa da Sexedulebebis aqtiur gacvla-gamocvlas erovnul da saerTaSoriso doneze. profesionalTa da instituciebis TanamSromlobis qselis arseboba ideebis warmatebuli urTierTgacvlis winapirobaa.

12. konservaciis swavleba da gacnobiereba skolidan unda iwyebodes, grZeldebodes universitetSi da mis Semdgomac. am institutebs mniSvnelovani roli eniWebaT kulturuli da vizualuri Segnebis amaRlebaSi, kulturuli memkvidreobis elementebis aRqmisa da `wakiTxvis~ unaris gaumjobesebaSi da momavali specialistebis momzadebaSi. aseve waxalisebul unda iqnes xelobaSi praqtikuli wvrTnac.

13. uwyveti profesiuli ganaTlebis kursebi afarToebs

profesionalTa Tavdapirvel codnas. grZelvadiani da moklevadiani kursebi profesiuli ganaTlebis mniSvnelovani meTodia da, gansaxlebis ZiriTad centrebSi, metad sasargebloc. mokle kursebi afarToebs codnas ZiriTadi midgomebis Sesaxeb, Tumca mokle periodSi SeuZlebelia konservaciis Rrmad Seswavla da unarebis gamomuSaveba. saswavlo kursebi xels uwyobs konservaciis koncefciisa da teqnikis danergvas ganaSenianebuli da bunebrivi garemos da misi Semadgeneli obieqtebis marTvaSi.

14. specializebuli kursebis monawileebi unda iyvnen maRali donis profesionalebi, romelTac ukve miiRes Sesabamisi ganaTleba da daagroves praqtikuli

- �06 -

muSaobis gamocdileba. aseTi kursebi unda iyos mravaldisciplinaruli da yvela monawilisaTvis savaldebulo ZiriTadi sagnebis garda unda moicavdes arasavaldebulo sagnebs monawileTa SesaZleblobebis gafarToebis da/an manamdeli ganaTlebisa da wvrTnis xarvezebis Sesavsebad. konservaciis specialistis ganaTlebis da swavlebis srulyofisaTvis saWiroa staJireba praqtikuli gamocdilebis SesaZenad.

15. yovel qveyanasa da regionul jgufs xeli unda Seewyos raTa maT Seqmnan erTi msxvilmasStabiani instituti mainc, romelic gamarTavs ganaTlebis, wvrTnisa da profesiuli swavlebis kursebs. konservaciis kompetenturi samsaxuris Camosayalibeblad xSi-rad aTwleulebia saWiro. Sesabamisad, saWiroa sxvadasxva specialuri moklevadiani zomebis miReba, mag., axali wamowyebebis arsebul programebze dam-ynoba, sabolood axali, srulyofili programebis SesamuSaveblad. waxalisebul unda iqnas maswav-leblebis, eqspertebisa da studentebis erovnuli, regioniuli da saerTaSoriso gacvliTi programebi. aseve aucilebelia konservaciis saswavlo prog-ramebis regularuli Sefaseba kompetenturi pirebis mier.

resursebi

16. specializebuli kursebisaTvis saWiro resursebi SeiZleba iyos:

• saTanado donis Sesabamisi raodenobis monawi-leebi, sasurvelia 15-dan 25-mde;

• mudmivi koordinatori Sesabamisi administra-ciuli mxardaWeriT;

• saRi Teoriuli codnis da konservaciis praq-

- �07 -

tikuli gamocdilebis da swavlebis unaris mqone instruqtorebi;

• srulad aRWurvili saTavsebi, maT Soris, sas-wavlo auditoriebi, audio-vizualuri mowy-obilobebi, saxelosnoebi, laboratoriebi, auditoriebi seminarebisa da samuSao Sexve-drebisTvis da ofisebi TanamSromlebisaTvis;

• biblioTeka da dokumentaciis centri damx-mare koleqciebiT, adgili koordinirebuli kvlevisaTvis da kompiuterizebuli sainfor-macio qselebis xelmisawvdomoba;

• Zeglebis, ansamblebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis garkveuli raodenoba dacilebis arcTu did radiusSi.

17. konservacia damokidebulia Zeglebis, ansamblebi-sa da RirsSesaniSnavi adgilebis SeswavlisaTvis aucilebel dokumentaciis arsebobaze. yovel qveya-naSi unda arsebobdes instituti kulturuli mem-kvidreobis samecniero kvlevisaTvis da da arqivi misi aRricxvisa da masze ganxorcielebuli sakon-servacio samuSaoebis Sesaxeb informaciis Sesa-groveblad.

18. swavlebis gadasaxadis dafinanseba SesaZlebelia iyos specialuri SeTanxmebis sagani profesional monawileebTan, radganac maT ukve gaaCniaT garkveu-li piradi pasuxismgeblobebi.

- �08 -

danarTi 5

Ze�lebis, �enobaTa j�ufebisa da Rirs�esani�na�i ad�ilebis aRri���is �rin�i�ebi

(teqsti ratificirebulia ICOMOS-is me-�� generaluri asambleis mier, sofia, bulgareTi, �996)

radganac kulturuli memkvidreoba warmoadgens kacobrio-bis miRwevebis unikalur gamoxatulebas;

da radganac es kulturuli memkvidreoba mudmivad safrTxe-Sia;

da radganac aRricxva aris erT-erTi mTavari Cvens xelT arsebuli gza, mivaniWoT sazrisi, gageba, gansazRvreba da aRiareba kulturuli memkvidreobis Rirebulebebs;

da radganac pasuxismgebloba kulturuli memkvidreobis movlasa da konservaciaze ekisreba ara mxolod maT mes-akuTreebs, aramed aseve konservaciis specialistebsa da profesionalebs, menejerebs, xelisuflebis sxvadasxva do-neze momuSave politikosebsa da administratorebs da sa-zogadoebas;

da radganac veneciis qartiis me-16 muxlis Sesabamisad, uaR-resad mniSvnelovania, rom pasuxismgebelma organizaciebma da calkeulma pirebma aRricxon kulturuli memkvidreobis raoba.

winamdebare dokumentis mizania gansazRvros kulturuli memkvidreobis aRricxvis ZiriTadi mizezebi, pasuxismge-blobebi, dagegmvis meTodebi, Sinaarsi, marTvisa da sazoga-doebisTvis miwodebis meTodebi.

- �09 -

dokument�i �amoyenebul sity�aTa �anmartebebi:

kulturuli memkvidreoba moicavs Zeglebs, SenobaTa jgu-febsa da kulturuli Rirebulebis mqone RirsSesaniSnav adgilebs, romlebic Seadgenen istoriul an ganaSenianebul garemos.

aRricxva gulisxmobs aRweriTi informaciis Segrovebas Ze-glis, SenobaTa jgufis an RirsSesaniSnavi adgilis fizi-kuri konfiguraciis, mdgomareobisa da gamoyenebis Sesaxeb drois garkveul momentSi. aRricxva warmoadgens konserva-ciis procesis arsebiT nawils.

saaRricxvo monacemebi Zeglebis, SenobaTa jgufebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis Sesaxeb SeiZleba moicavdes ro-gorc materialur, aseve aramaterialur mowmobebs. isi-ni Seadgens dokumentaciis mniSvnelovan nawils, romelic xels uwyobs memkvidreobisa da masTan dakavSirebuli Rire-bulebebis gagebas.

aRri���is mi�e�ebi

1. kulturuli memkvidreobis aRricxva mniSvnelovania, raTa moxdes:

• codnis dagroveba da kulturuli memkvidreobis, misi Rirebulebebisa da ganviTarebis gagebis gau-mjobeseba;

• aRricxuli informaciis gavrcelebis gziT me-mkvidreobis dacviT sazogadoebis dainterebisa da am saqmeSi misi Cabmis xelSewyoba;

• samSeneblo samuSaoebisa da kulturuli memkvi-dreobis yvelanairi cvlilebis informirebuli marTva da kontroli;

- ��0 -

• imis uzrunvelyofa, rom memkvidreobis movla da konservacia iqneba faqizi misi fizikuri formis, masalebis, konstruqciebisa da istoriul-kul-turuli mniSvnelovanebis mimarT.

2. aRricxva unda moxdes imdenad detalurad, rom uzrunvelyofil iqnas:

• informaciis miwodeba memkvidreobis identifika-ciis, gagebis, interpretaciisa da prezentaciisa-Tvis, aseve sazogadoebis CarTulobis xelSewyo-bisaTvis;

• Zeglebis, SenobaTa jgufebisa da RirsSesaniSnavi adgilebis mudmivi aRricxvis warmoeba, romleb-sac emuqrebaT dangrevis, ramenairad gadakeTebis an adamianis saqmianobiT an bunebrivi movlenebiT gamowveuli sxva safrTxe;

• informaciis miwodeba administratorebisa da da-mgegmareblebisaTvis erovnul, regionul an ad-gilobriv doneze, raTa dagegmva, ganviTarebis kontrolis politikis SemuSaveba da gadawyveti-lebebis miReba saTanadod faqizi iyos;

• informaciis miwodeba, romlis mixedviTac gani-sazRvreba Sesabamisi da mdgradi gamoyeneba, aseve efeqturi kvlevis, marTvis, movlis programebis da samSeneblo samuSaoebis dagegmva.

3. kulturuli memkvidreobis aRricxva unda ganixile-bodes, rogorc prioriteti da unda ganxorcieldes gansakuTrebiT Semdeg SemTxvevebSi:

• erovnuli, regionuli da adgilobrivi inventa-rizaciis dros;

• kvleviTi da sakonservacio samuSaoebisas, ro-gorc maTi ganuyofeli nawili;

- ��� -

• nebismieri SekeTebis, gadakeTebis an sxva Carevis win, ganmavlobaSi da Semdgom da aseve maSin, roca msgavsi samuSaoebisas gamovlenilia obieqtis is-toriis mowmobani;

• nawilobrivi an sruli daSlis, dangrevis mitove-bisa da gadatanis SemTxvevaSi, an im SemTxvevebSi, roca memkvidreobas emuqreba gareSe adamianis-mieri an bunebrivi Zalebis gavleniT dazianeba;

• SemTxveviTi da gauTvaliswinebeli areulobis dros, romelic azianebs kulturul memkvidreo-bas da mis Semdeg;

• roca xdeba funqciis an marTvis anda kontrolze pasuxismgeblobis cvlileba.

aRri���a�e �asu�ism�ebloba

1. memkvidreobis konservaciis valdebuleba erovnul doneze moiTxovs aRricxvis procesze Tanabar val-debulebasac.

2. aRricxvisa da interpretaciis procesebis sirTule moiTxovs urTierTdakavSirebuli amocanebis Sesas-ruleblad Sesabamisi unaris, codnisa da Segnebis mqone profesionalTa dasaqmebas. saamisod aucile-belia wvrTnis programebis gamarTva.

3. aRricxvis procesSi, Cveulebriv, CarTulni arian er-Toblivad momuSave calkeuli pirebi: memkvidreobis aRricxvis specialistebi, amzomvelebi, konservaciis specialistebi, arqiteqtorebi, inJinrebi, mkvleva-rebi, arqiteqturis istorikosebi, arqeologebi da sxva specialobis mrCevlebi.

4. kulturuli memkvidreobis yvela menejeri pasuxis-

- ��� -

mgebelia memkvidreobis saTanado aRricxvaze, doku-mentaciis xarisxsa da mis ganaxlebaze.

aRri���is da�e�m�a

1. sanam axali saaRricxvo dokumentacia momzaddeba, moZiebul da Semowmebul unda iqnas arsebuli sain-formacio wyaroebi.

• dokumenti, romelic Seicavs aseTi tipis infor-macias, moZiebul unda iqnas kvlevebSi, naxazeb-Si, fotoebSi, gamoqveynebul da gamouqveynebel angariSebSi da aRwerebSi da sxva maTgvar doku-mentebSi, romlebic exeba Zeglis Seqmnasa da is-torias. mniSvnelovania mopovebul iqnes rogorc axali, aseve Zveli dokumentebi;

• arsebuli informacia moZiebul unda iqnas ero-vnul da adgilobriv sajaro arqivebSi, profe-siul, organizaciebisa da kerZo arqivebSi, inven-tarizaciis masalebSi da koleqciebSi, biblio-Tekebsa da muzeumebSi;

• informaciis moZiebisas saWiroa konsultaciebi calkeul pirebTan da organizaciebTan, romle-bic flobdnen an romelTac ekuTvnodaT mocemu-li Zegli, SenobaTa jgufi an RirsSesaniSnavi ad-gili, romelTac ganuxorcielebiaT maTze kvle-viTi, saaRricxvo, sakonservacio an samSeneblo samuSaoebi, anda aqvT codna maT Sesaxeb.

2. zemoaRniSnuli analizidan gamomdinare, ZeglTa aR-ricxvis Sesabamisi masStabis, donisa da meTodebis SerCeva moiTxovs, rom:

• aRricxvis meTodebi da Seqmnili dokumentaciis tipi Seesabamebodes memkvidreobis bunebas, aRri-

- ��� -

cxvis mizans, kulturul konteqsts, dafinanse-bas an sxva arsebul resursebs. aseTi resursebis SezRudvis gamo SeiZleba saWiro gaxdes aRri-cxvis etapebad dayofa. es meTodebi SesaZlebe-lia moicavdes werilobiT aRweras da analizs, fotofiqsacias (aerofotogadaRebas da saxmele-To gadaRebas), reqtificirebul fotografias, fotogrametrias, geodeziur azomvas, rukebis, anazomebis, naxazebisa da krokebis, mulaJebis Sesrulebas an sxva tradiciul Tu Tanamedrove teqnologiebs;

• aRricxvis meTodologia sasurvelia iyenebdes teqnikas, romelic ar moiTxovs aRsaricx obie-qtSi Carevas da ar gamoiwveves mis dazianebas;

• ganzraxuli masStabis da aRricxvis meTodis sa-fuZveli naTlad unda iqnas gamoTqmuli;

• masalebi, romlebic gamoiyeneba saboloo saaR-ricxvo dokumentaciis Sesadgenad arqivSi Sesa-naxad, gamZle unda iyos.

saaRri���o dokumentis �emad�enloba

1. yoveli saaRricxvo dokumenti unda moicavdes sai-dentifikacio informacias:

• Senobis, SenobaTa jgufis an RirsSesaniSnavi ad-gilis saxelwodebas;

• unikalur kods;

• saaRricxvo dokumentis Sedgenis TariRs;

• aRmricxavi organizaciis saxelwodebas;

- ��� -

• miTiTebebs masTan dakavSirebuli saaRricxvo dokumentebis, angariSebis, foto da grafikuli masalis, teqsturi da bibliografiuli dokumen-taciis, arqeologiuri da garemosdacviTi saaR-ricxvo dokumentebis Sesaxeb.

2. Zeglis, SenobaTa jgufis an RirsSesaniSnavi adgi-lis mdebareoba da teritoria zustad unda iqnes miTiTebuli; es SeiZleba miRweul iqnas detaluri aRweriT, rukebis, gegmebis an aerofotosuraTebis gamoyenebiT. sasoflo teritoriebis SemTxvevaSi kartografiuli miTiTeba an ukve cnobil wertile-bze triangulaciis meTodiT mibma xSirad terito-riis identifikaciis erTaderTi SesaZlo meTodia. urbanuli teritoriebis SemTxvevaSi xSirad sakma-risia misamarTisa da quCis dasaxelebis gamoyene-bac.

3. axal saaRricxvo dokumentebSi miTiTebul unda iq-nes yvela im informaciis wyaro, romelic ar iqna mopovebuli uSualod obieqtis SeswavliT.

4. saaRricxvo dokumenti mTlianad an nawilobriv unda moicavdes Semdeg informacias:

• Senobis, SenobaTa jgufis an RirsSesaniSnavi ad-gilis tips, formasa da zomebs;

• saWiroebisamebr, Zeglis, SenobaTa jgufis an RirsSesaniSnavi adgilis interierisa da eqste-rieris maxasiaTeblebs;

• informacias memkvidreobisa da misi komponente-bis raobis, xarisxis, kulturuli, mxatvruli da samecniero mniSvnelovnebis Sesaxeb, aseve Semde-gi komponentebis kulturul, mxatvrul da sa-mecniero mniSvnelovnebis aRweras:

- ��5 -

o masala, Semadgeneli nawilebi da konstru-qcia, morTuloba, ornamentebi an warwe-rebi;

o momsaxurebebi, mowyobilobebi da meqaniz-mebi;

o damxmare nagebobebi, baRebi, landSafti da RirsSesaniSnavi adgilis kulturuli, to-pografiuli da bunebrivi maxasiaTeblebi;

• mSeneblobis an movlisas gamoyenebul tradi-ciul da Tanamedrove teqnologiasa da xerxebs;

• avtoris, Seqmnis TariRis, sakuTrebis, Tavda-

pirveli Canafiqris, moculobis, gamoyenebisa da morTulobis damadasturebeli mowmobani;

• Semdgomi gamoyenebis istoriis, masTan dakavSi-rebuli movlenebis, konstruqciis da dekoris cvlilebebis, xelovnuri da bunebrivi Zalebis ze-gavlenis Sedegebis damadasturebeli mowmobani;

• marTvis, movla-patronobisa da SekeTebebis is-toria;

• SenobaTa an RirsSesaniSnavi adgilis masalaTa warmomCeni nimuSebi an elementebi;

• memkvidreobis amJamindeli mdgomareobis Sefaseba;

• memkvidreobisa da misi garemos vizualuri da funqciuri urTierTkavSiris Sefaseba;

• xelovnuri da bunebrivi mizezebiT, garemos da-binZurebiT da momijnave teritoriebis gamoye-nebiT gamowveuli safrTxisa da konfliqtebis Sefaseba.

5. aRricxvis sxvadasxva mizezebis gaTvaliswinebiT

- ��6 -

SeiZleba saWiro gaxdes detalizaciis sxvadasxva done. yvela zemoCamoTvlili informacia, Tundac mokled mowodebuli, warmoadgens mniSvnelovan mo-nacemebs adgilobrivi dagegmvis, mSeneblobis kon-trolisa da marTvisaTvis. ufro detaluri infor-macia, Cveulebriv, saWiroa RirsSesaniSnavi adgilis anda Senobis mesakuTreebis, menejerebisa da mflo-belTaTvis maTi gamoyenebis, movlisa da konserva-ciis gansaxorcieleblad.

saaRri���o dokumentebis marT�a, �a�r�eleba da sa�o�adoebisT�is miwodeba

1. saaRricxvo dokumentebis originalebi Senaxul unda iqnes saimedo arqivSi. amasTan arqivis pirobebi unda uzrunvelyofdes informaciis Seulaxavobasa da dauzianeblobas aRiarebuli saerTaSoriso standar-tebis Sesabamisad.

2. saaRricxvo dokumentebis sruli aslebi Senaxul un-da iqnes calke, usafrTxo adgilas.

3. saaRricxvo dokumentebis aslebi xelmisawvdo-mi unda iyos uflebamosili dawesebulebebisaTvis, profesionalebisa da sazogadoebisaTvis kvlevis, kontrolisa da sxva administraciuli Tu samarTle-brivi procesebis warmarTvis mizniT.

4. ganaxlebuli saaRricxvo dokumentacia iolad misa-wvdomi unda iyos, SeZlebisamebr, adgilzeve, memkvi-dreobis kvlevis, marTvis, movlisa da katastrofe-bis SemsubuqebisaTvis.

5. saaRricxvo dokumentaciis formati standartizire-bul unda iqnes. dokumentebs SeZlebisdagvarad unda mieniWos specialuri indeqsi adgilobriv, erovnul da saerTasoriso doneze informaciis gacvlisa da moZiebis gamartivebisaTvis.

- ��7 -

6. saaRricxvo informaciis efeqturi marTva da gavr-celeba moiTxovs Tanamedrove sainformacio teqno-logiebis SeZlebisdasgvarad gamoyenebas.

7. saaRricxvo dokumentacia unda inaxebodes sazoga-doebisaTvis xelmisawvdom adgilze.

8. saaRricxvo samuSaoebis ZiriTadi Sedegebis amsaxve-li angariSi sasurvelia gavrceldes da, Tu saWiroa, gamoqveyndes.

vrceldeba ufasod

Not for sale

www.mcs.gov.ge

E-mail: [email protected]