Ekonomika MiastaEkonomika Miasta

wykwyk łład nr 1ad nr 1

MODELE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIASTMODELE STRUKTURY PRZESTRZENNEJ MIAST

AUTOR:AUTOR:dr Andrzej Sztandodr Andrzej Sztando

tel. +48 /75/ 603163839, +48 /75/ 7538240tel. +48 /75/ 603163839, +48 /75/ 7538240ee--mail: mail: andrzej@sztando.comandrzej@sztando.com wwwwww : : http://www.sztando.comhttp://www.sztando.com

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEWSZELKIE PRAWA ZASTRZE śśONEONE

Przyczyny gwaPrzyczyny gwa łłtownego rozwoju miast w XIX w.townego rozwoju miast w XIX w.

�� industrializacja,industrializacja,

�� migracje z terenmigracje z terenóów wiejskich do terenw wiejskich do terenóów w przemysprzemysłłowych,owych,

�� koncentracja sikoncentracja siłły roboczej,y roboczej,

�� rozwrozwóój transportu,j transportu,

�� rewolucja przemysrewolucja przemysłłowa,owa,

�� liberalizm gospodarczy.liberalizm gospodarczy.

Znaczenie analizy struktury przestrzennej miastZnaczenie analizy struktury przestrzennej miast

�� struktura przestrzenna miasta wpstruktura przestrzenna miasta wp łływa naywa na ::

�� dostdostęępnopnośćść ususłług miejskich dla mieszkaug miejskich dla mieszkańńccóów,w,�� koszty rozwoju i funkcjonowania miasta,koszty rozwoju i funkcjonowania miasta,�� koszty funkcjonowania gospodarstw domowych, przedsikoszty funkcjonowania gospodarstw domowych, przedsięębiorstw i innych organizacji,biorstw i innych organizacji,�� czas komunikacji wewnczas komunikacji wewnąątrzmiejskiej,trzmiejskiej,�� poziom bezpieczepoziom bezpieczeńństwa mieszkastwa mieszkańńccóów,w,�� strukturstrukturęę problemproblemóów spow społłecznych,ecznych,�� strukturstrukturęę problemproblemóów ekonomicznych,w ekonomicznych,�� poziom zdrowia mieszkapoziom zdrowia mieszkańńccóów,w,�� poziom zanieczyszczenia i wykorzystania zasobpoziom zanieczyszczenia i wykorzystania zasobóów w śśrodowiska naturalnego,rodowiska naturalnego,�� liczbliczbęę mieszkamieszkańńccóów miasta (migracje, budownictwo, pobyt czasowy),w miasta (migracje, budownictwo, pobyt czasowy),�� popyt na uspopyt na usłługi ugi śświadczone na rzecz oswiadczone na rzecz osóób nie bb nie bęęddąących mieszkacych mieszkańńcami miasta,cami miasta,�� momoŜŜliwoliwośści rozwoju miasta w przyszci rozwoju miasta w przyszłłoośści.ci.

�� analiza ewolucji struktur miast umoanaliza ewolucji struktur miast umo ŜŜliwialiwia ::

�� prognozowanie zmian struktury danego miasta,prognozowanie zmian struktury danego miasta,�� zabezpieczanie miasta przed ujemnymi skutkami przekraczania zabezpieczanie miasta przed ujemnymi skutkami przekraczania „„progprogóów rozwojuw rozwoju””,,�� zarzzarząądzanie funkcjonowaniem miasta,dzanie funkcjonowaniem miasta,�� zarzzarząądzanie rozwojem miasta (planowanie przestrzenne i techniczne, indzanie rozwojem miasta (planowanie przestrzenne i techniczne, inwestowanie),westowanie),�� pozyskiwanie zewnpozyskiwanie zewnęętrznych trznych śśrodkrodkóów finansowych na rozww finansowych na rozwóój miasta,j miasta,�� planowanie nowych miast lub nowych dzielnic miast istniejplanowanie nowych miast lub nowych dzielnic miast istniejąących.cych.

Model koncentryczny BCD (Central Business Model koncentryczny BCD (Central Business DistrictDistrict ) ) BurgessaBurgessa –– 1924 1924 -- ChicagoChicago

ETAPYETAPY

�� Etap I Etap I –– Centrum gospodarcze, pierwotnie Centrum gospodarcze, pierwotnie przemysprzemysłłowe (CBD) przeksztaowe (CBD) przekształłca sica sięę w w miasto miasto –– strefa przemysstrefa przemysłłowa toowa toŜŜsama z sama z miastem miastem –– strefa 1.strefa 1.

�� Etap II Etap II –– Pojawienie siPojawienie sięę strefy 2 o strefy 2 o charakterze mieszkalnym charakterze mieszkalnym –– lepsze warunki lepsze warunki ŜŜycia ycia –– izolacja od uciizolacja od uciąŜąŜliwoliwośści przemysci przemysłłu. u. PrzejPrzejśściowo gospodarstwa rolne i ciowo gospodarstwa rolne i rezydencje.rezydencje.

�� Etap III Etap III –– Wraz z rozwojem przemysWraz z rozwojem przemysłłu u zajmowanie strefy 2 przez ludnozajmowanie strefy 2 przez ludnośćśćrobotniczrobotnicząą (brak komunikacji, wzrost liczby (brak komunikacji, wzrost liczby pracujpracująących). Klasa cych). Klasa śśrednia tworzy 3 strefrednia tworzy 3 strefęę..

�� Etap IV Etap IV –– Pojawienie siPojawienie sięę strefy 4. Klasa strefy 4. Klasa wywyŜŜsza (rezydencje) oraz rolnictwo.sza (rezydencje) oraz rolnictwo.

�� Etap V Etap V –– Pojawienie siPojawienie sięę strefy 5 rolniczej strefy 5 rolniczej zaopatrujzaopatrująącej miasto.cej miasto.

TENDENCJETENDENCJE�� DoDośśrodkowarodkowa�� OdOdśśrodkowarodkowa

Model sektorowy (klinowy) H. Model sektorowy (klinowy) H. HoytaHoyta -- teoriateoria

KRYTYKA MODELU KRYTYKA MODELU BCDBCD BurgessaBurgessa::

�� brak uwzglbrak uwzglęędnienia wpdnienia wpłływu gywu głłóównych drwnych dróóg,g,

�� przemysprzemysłł ma tendencje do rozwoju na ma tendencje do rozwoju na peryferiach miasta, wzdperyferiach miasta, wzdłłuuŜŜ ggłłóównych linii wnych linii kolejowych, rzek itp.,kolejowych, rzek itp.,

�� dzielnice mieszkaniowe sidzielnice mieszkaniowe siłły roboczej czy roboczej częęsto sto nie snie sąąsiadujsiadująą ze strefze strefąą BCD,BCD,

�� luksusowe dzielnice mieszkaniowe czluksusowe dzielnice mieszkaniowe częęsto sto ssąąsiadujsiadująą ze strefze strefąą BCD.BCD.

EFEKT: Model EFEKT: Model HoytaHoyta

�� rozwrozwóój miast w formie sektorj miast w formie sektoróów,w,

�� sektory koncentrujsektory koncentrująą pewne funkcje (rodzaje pewne funkcje (rodzaje dzielnic, przykdzielnic, przykłłady),ady),

�� ich granice przebiegajich granice przebiegająą w ukw ukłładzie adzie promienistym,promienistym,

�� sektory rozwijajsektory rozwijająą sisięę ododśśrodkowo,rodkowo,

�� wewnwewnąątrz sektortrz sektoróów stale nastw stale nastęępujpująą zmiany zmiany intensywnointensywnośści zagospodarowania,ci zagospodarowania,

�� przestrzenny ksztaprzestrzenny kształłt gwiazdyt gwiazdy

1 – centrum, 2-5 – strefy grupujące poszczególne funkcje i rodzaje dzielnic

� A – Centrum gospodarcze (CBD),

� B1 – Handel hurtowy i przemysł lekki,

� B2 – zabudowa mieszkaniowa niskiej klasy,

� C – zabudowa mieszkaniowa klasy wyŜszej,

� D – strefa komunikacyjna (główna droga, linia kolejowa itp.),

� E – przedmieścia (rolnictwo, rezydencje).

Model sektorowy (klinowy) H. Model sektorowy (klinowy) H. HoytaHoyta -- przykprzyk łładad

Koncepcje ksztaKoncepcje kszta łł towania miasttowania miast

�� Miasto liniowe: Miasto liniowe: ArturoArturo SoriaSoria (1882 r.)(1882 r.)

�� idea idea –– miasto podporzmiasto podporząądkowane przebiegom prostych szlakdkowane przebiegom prostych szlakóów komunikacyjnych (dominacja w komunikacyjnych (dominacja kolei),kolei),

�� cechy cechy -- miasta miamiasta miałły tworzyy tworzyćć krawkrawęędzie trdzie tróójkjkąąttóów i tworzyw i tworzyćć siesiećć triangulacyjntriangulacyjnąą,,�� cel cel –– ograniczenie czasu i kosztograniczenie czasu i kosztóów komunikacji,w komunikacji,�� wady wady –– prymitywizm, brak zrprymitywizm, brak zróóŜŜnicowania funkcjonalnego i plastycznego,nicowania funkcjonalnego i plastycznego,�� idea w praktyce nie zrealizowana.idea w praktyce nie zrealizowana.

�� Miasto przemysMiasto przemysłłowe: T. owe: T. GarnierGarnier (1917 r.)(1917 r.)

�� idea idea –– miasto wyodrmiasto wyodręębnionych terenbnionych terenóów o rw o róóŜŜnych funkcjach,nych funkcjach,�� cel cel –– poprawa jakopoprawa jakośści ci ŜŜycia mieszkaycia mieszkańńccóów,w,�� cechy cechy –– koncentracja i rozdzielenie funkcji, przemyskoncentracja i rozdzielenie funkcji, przemysłł z dala od terenz dala od terenóów mieszkalnych. w mieszkalnych.

UsUsłługi, handel, administracja w pobliugi, handel, administracja w pobliŜŜu terenu terenóów mieszkalnych,w mieszkalnych,�� zalety zalety –– koncentracja funkcji,koncentracja funkcji,�� wady wady –– trudnotrudnośści komunikacyjne,ci komunikacyjne,�� idea czidea częęsto realizowana w praktyce do dnia dzisiejszego.sto realizowana w praktyce do dnia dzisiejszego.

�� Miasto wspMiasto wspóółłczesne: czesne: LeLe Corbusier (1922 r.)Corbusier (1922 r.)

�� idea idea –– wstwstęęp do miastap do miasta--ogroduogrodu�� cechy cechy –– centrum uscentrum usłługowougowo--mieszkalne, otaczajmieszkalne, otaczająące je strefy zieleni, dalej tereny ce je strefy zieleni, dalej tereny

przemysprzemysłłowe i tereny mieszkalne owe i tereny mieszkalne

Klasyfikacja koncepcji rozwoju miastKlasyfikacja koncepcji rozwoju miast

�� WyjaWyjaśśniajniająące ce –– prpróóbujbująą wyjawyjaśśninićć jak i dlaczego ksztajak i dlaczego kształłtujtująą sisięę miasta (BCD miasta (BCD BurgessaBurgessa, , model sektorowy model sektorowy HoytaHoyta),),

�� Planistyczne Planistyczne –– prpróóbujbująą okreokreśślilićć prawidprawidłłowy rozwowy rozwóój miasta (model liniowy j miasta (model liniowy SoriaSoria, , miastomiasto--ogrogróód Howarda)d Howarda)

�� WyjasniajWyjasniająącoco--planistyczneplanistyczne –– z jednej strony opisujz jednej strony opisująą rzeczywiste procesy rozwoju rzeczywiste procesy rozwoju miast, natomiast z drugiej przedstawiajmiast, natomiast z drugiej przedstawiająą najwnajwłłaaśściwsze ich warianty (model ciwsze ich warianty (model pasmowy, promienisty, sieciowy)pasmowy, promienisty, sieciowy)

MiastoMiasto --ogrogr óód: d: EbenezerEbenezer Howard (1898 r.) Howard (1898 r.) –– zazałłooŜŜenia i cechyenia i cechy

�� idea idea -- popołąłączenie w jeden organizm miasta i wsi,czenie w jeden organizm miasta i wsi,�� ksztakształłt t –– kokołło podzielone 3 go podzielone 3 głłóównymi szlakami komunikacyjnymi na 6 wnymi szlakami komunikacyjnymi na 6

rróównych wycinkwnych wycinkóów i otoczone liniw i otoczone liniąą kolejowkolejowąą,,�� centrum centrum –– kompleks parkowy oraz budynki ukompleks parkowy oraz budynki uŜŜytecznoytecznośści publicznej,ci publicznej,�� struktura struktura –– kolejne pierkolejne pierśścienie zabudowy handlowej, mieszkalnej, cienie zabudowy handlowej, mieszkalnej,

ususłługowej, przemysugowej, przemysłłowej aowej aŜŜ do rolniczego pierdo rolniczego pierśścienia zewncienia zewnęętrznegotrznego�� miasta dumiasta duŜŜe e -- wiele zespowiele zespołłóów pierw pierśścieni,cieni,�� zalety zalety –– ekologia, korzystne warunki zamieszkania, dobra komunikacja ekologia, korzystne warunki zamieszkania, dobra komunikacja

wewnwewnęętrzna,trzna,�� wady: duwady: duŜŜe zapotrzebowanie przestrzenne, zastosowanie tylko w e zapotrzebowanie przestrzenne, zastosowanie tylko w

miastach (dzielnicach budowanych jako nowe), nie uwzglmiastach (dzielnicach budowanych jako nowe), nie uwzglęędnienie dnienie ekonomicznych uwarunkowaekonomicznych uwarunkowańń lokalizacji funkcji, monotonia zabudowy, lokalizacji funkcji, monotonia zabudowy, b. wysoki koszt realizacji,b. wysoki koszt realizacji,

�� idea wg ww. schematu zrealizowana w niewielkim zakresie (dwa miaidea wg ww. schematu zrealizowana w niewielkim zakresie (dwa miasta sta w Wielkiej Brytanii, kilka w innych krajach),w Wielkiej Brytanii, kilka w innych krajach),

�� wywarwywarłła b. dua b. duŜŜy wpy wpłływ na rozwyw na rozwóój urbanistyki. W kilku przypadkach, j urbanistyki. W kilku przypadkach, taktakŜŜe w Polsce, rozwinie w Polsce, rozwinięęto jto jąą npnp. w ten spos. w ten sposóób, b, ŜŜe budowano osiedla e budowano osiedla wwłąłączone w przestrzeczone w przestrzeńń leleśśnnąą z zachowaniem drzewostanu (z zachowaniem drzewostanu (npnp. . Podkowa LePodkowa Leśśna).na).

MiastoMiasto --ogrogr óód: d: EbenezerEbenezer Howard (1898 r.) Howard (1898 r.) –– planplan

MiastoMiasto --ogrogr óód: d: EbenezerEbenezer Howard (1898 r.) Howard (1898 r.) –– wycinek planuwycinek planu

MiastoMiasto --ogrogr óód: d: EbenezerEbenezer Howard (1898 r.) Howard (1898 r.) –– zespzesp óółł miastmiast

Miasto pasmowe (liniowe) Miasto pasmowe (liniowe) –– wariant podstawowywariant podstawowy

�� idea idea –– wykorzystanie gwykorzystanie głłóównego szlaku wnego szlaku (szlak(szlakóów) komunikacyjnych w rozwoju w) komunikacyjnych w rozwoju miasta,miasta,

�� ksztakształłt t –– pasma rpasma róównolegwnoległłych terenych terenóów o w o rróóŜŜnych funkcjach,nych funkcjach,

�� centrum centrum –– brak wyrabrak wyraźźnego centrum,nego centrum,�� struktura struktura –– pasma zabudowy wzdpasma zabudowy wzdłłuuŜŜ jednej jednej

(kilku) arterii komunikacyjnej (drogowej, (kilku) arterii komunikacyjnej (drogowej, kolejowej, wodnej),kolejowej, wodnej),

�� zalety zalety –– zapewnienie sprawnej komunikacji, zapewnienie sprawnej komunikacji, wydzielenie przestrzenne funkcji,wydzielenie przestrzenne funkcji,

�� wady wady –– wysokie koszty infrastrukturalne wysokie koszty infrastrukturalne (przyk(przykłład JG), duad JG), duŜŜe zapotrzebowanie e zapotrzebowanie przestrzenne, nie uwzglprzestrzenne, nie uwzglęędnienie dnienie ekonomicznych uwarunkowaekonomicznych uwarunkowańń lokalizacji lokalizacji funkcji, monotonia zabudowy, spadek funkcji, monotonia zabudowy, spadek bezpieczebezpieczeńństwa (czstwa (częęste przekraczanie ste przekraczanie szlaku komunikacyjnego), trudnoszlaku komunikacyjnego), trudnośćśćzastosowania na obszarach o zastosowania na obszarach o zrzróóŜŜnicowanym uksztanicowanym ukształłtowaniu terenu,towaniu terenu,

�� miasto liniowe to takie miasto pasmowe, w miasto liniowe to takie miasto pasmowe, w ktktóórym wstrym wstęęga zabudowy jest tak wga zabudowy jest tak wąąska, ska, ŜŜe e w kierunku poprzecznym mow kierunku poprzecznym moŜŜna ograniczyna ograniczyććsisięę do ruchu pieszego,do ruchu pieszego,

�� idea stosowana w ograniczonym zakresie. idea stosowana w ograniczonym zakresie.

tereny przemysłowe

tereny mieszkaniowe

arterie komunikacyjne

tereny centrów miejskich

tereny przemysłowe

tereny mieszkaniowe

arterie komunikacyjne

tereny centrów miejskich

Miasto pasmowe Miasto pasmowe –– wariant szeregowywariant szeregowy

Cechy wyróŜniające wariant:

1. tereny przemysłowe nakładają się na pasma komunikacyjne,

2. centra miejskie nakładają się na pasma komunikacyjne,

3. tereny zabudowy mieszkaniowej są rozdzielone przez strefy przemysłowe i przez pasma komunikacyjne, lecz nie znajdują się w ich bezpośrednim sąsiedztwie

4. poszczególne funkcje mają charakter symetryczny w przeciwieństwie do asymetrycznego pasmowego (liniowego)

Miasto pasmowe Miasto pasmowe –– wariant grzebieniowywariant grzebieniowy

tereny przemysłowe

tereny mieszkaniowe

arterie komunikacyjne

tereny centrów miejskich

Cechy wyróŜniające wariant:

1. rozwój pasmowy następuje równieŜ w kierunku poprzecznym,

2. centra miejskie nakładają się na pasma komunikacyjne,

3. tereny zabudowy mieszkaniowej są rozdzielone przez strefy przemysłowe i przez pasma komunikacyjne, lecz nie znajdują się w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

Miasto promieniste Miasto promieniste –– wariant gwiawariant gwia źździstydzisty

Cechy wyró Ŝniające wariant:1. rozwój pasmowy nie tylko w kierunku

wzdłu Ŝnym i poprzecznym, ale i w innych,2. centra miejskie nakładaj ą się na pasma

komunikacyjne,3. zabudowa rozwija si ę wzdłu Ŝ arterii

komunikacyjnych zamiast nowymi koncentrycznymi pasmami nakłada ć siędookoła środka

4. tereny zabudowy mieszkaniowej s ąrozdzielone przez strefy przemysłowe i przez pasma komunikacyjne, lecz nie znajduj ą się w ich bezpo średnim s ąsiedztwie.

tereny przemysłowe

tereny mieszkaniowe

arterie komunikacyjne

tereny centrów miejskich

Miasto promieniste Miasto promieniste –– wariant satelitarnywariant satelitarny

Cechy wyró Ŝniające wariant:(wariant promienisty +)1. w chwili osi ągni ęcia przez miasto okre ślonej

wielko ści dalsza ekspansja jednostek osadniczych kierowana jest do dzielnic satelitarnych maj ących dogodne powi ązania z dzielnic ą centraln ą,

2. samodzielno ść dzielnic satelitarnych jest tym większa im dalej poło Ŝone s ą od centrum,

3. intensywno ść ruchu w centrum wzrasta poniewa Ŝ odbywa si ę przez nie ruch miedzy dzielnicami satelitarnymi,

4. komunikacja mi ędzy dzielnicami satelitarnymi jest utrudniona.

tereny przemysłowe

tereny mieszkaniowe

arterie komunikacyjne

tereny centrów miejskich

Miasto sieciowe Miasto sieciowe –– wariant regularny wariant regularny -- teoriateoriaCechy wyró Ŝniające wariant:1. idea równomiernego rozło Ŝenia elementów przyci ągających ruch, by unikn ąć jego koncentracji,2. prostopadło ść ciągów komunikacyjnych,3. wiele lokalnych centrów,4. przemysł (nieuci ąŜliwy) w strukturze zabudowy mieszkaniowej,5. sieć arterii pomocniczych podporz ądkowana przebiegowi arterii głównych.

Miasto sieciowe Miasto sieciowe –– wariant regularny wariant regularny -- przykprzyk łładad