Marmara Bölgesinde Çevresel Kirlilik

Sorunu

Prof.Dr. Kayıhan Pala

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalı

kpala@uludag.edu.tr

@KAYIHANPALA

Çevresel göstergeler• Hava ve iklim (hava kirliliği, iklim değişikliği, sera gazları …)

• Biyoçeşitlilik (deniz ve karasal koruma alanları …)

• Enerji ve mineraller (enerji kullanımı, yenilenebilir enerji üretimi …)

• Ormanlar (ormanlık alanlar …)

• Yönetişim (uluslararası çevresel anlaşmalara katılım)

• Ülkenin su kaynakları (su kirliliği, atık sular …)

• Toprak ve tarım (Toprak kirliliği, tarım alanları …)

• Deniz ve kıyı alanları (Deniz kirliliği …)

• Doğal felaketler

• Atıklar (Atıkların toplanması, yönetimi, yok edilmesi …)

UNSD Environmental Indicators http://unstats.un.org/unsd/environment/qindicators.htm

Türkiye’nin öncelikli çevre sorunları (2012):

• Hava Kirliliği

• Su Kirliliği

• Toprak Kirliliği

• Sanayi

• Çevresel Tahribat

• Katı Atıklar

• Gürültü

Hava kirliliği

yasal SINIR DEĞERLER

1. HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ, 06.06.2008, Resmi Gazete Sayısı: 26898

2. SANAYİ KAYNAKLI HAVA KİRLİLİĞİNİN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ, 03.07.2009, Resmi Gazete Sayısı: 27277

HAVA KALİTESİ DEĞERLENDİRME VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ06.06.2008Resmi GazeteSayısı: 26898

Kirletici Ortalama

süreLimit

değer

Tolerans payı Üst

değerlendirme

eşiği

Alt

değerlendirme

eşiği

Limit

değere

ulaşılacak

tarih

Uyarı eşiği

SO2

saatlik

-insan

sağlığının

korunması

için-

350 µg/m3

(bir yılda 24

defadan

fazla

aşılmaz)

1.1.2014

tarihinde150

µg/m3 (limit değerin

%43’ ü)

ve 1.1.2019 tarihine

kadar tolerans payı

sıfırlanacak şekilde

her 12 ayda bir eşit

miktarda yıllık

olarak azaltılır

1.Ocak

2019

500 µg/m3

(hava kalitesinin

temsili bölgelerinde

bütün bir “bölge”

veya “alt bölgede”

veya en azından

100 km2’de- hangisi

küçük ise-

üç ardışık saatte

ölçülür)

24 saatlik

-insan

sağlığının

korunması

için-

125 µg/m3

(bir yılda 3

defadan

fazla

aşılmaz)

1.1.2014

tarihinde125

µg/m3 (%100) ve

1.1.2019 tarihine

kadar tolerans payı

sıfırlanacak şekilde

her 12 ayda bir eşit

miktarda yıllık

olarak azaltılır

24-saatlik limit

değerin %60’ ı

(75 µg/m3

bir yılda 3

defadan fazla

aşılmaz)

24-saatlik limit

değerin %40 ‘ı

(50 µg/m3

bir yılda 3

defadan fazla

aşılmaz)

1.Ocak

2019

yıllık ve kış

dönemi (1

Ekim den 31

Marta kadar)

- ekosistemin

koruması-

20 µg/m3 Kış dönemi limit

değerinin %60’ı

(12 µg/m3)

Kış dönemi limit

değerinin %40’ı

(8 µg/m3)

1.Ocak

2014

Kirletici Ortalama süreLimit

değer

Tolerans payı Üst

değerlendirme

eşiği

Alt

değerlendirme

eşiği

Limit değere

ulaşılacak

tarih

Uyarı eşiği

NO2

saatlik

-insan sağlığının

korunması için-

200

µg/m3

(bir yılda

18

defadan

fazla

aşılmaz)

1.1.2014 tarihinde

100 µg/m³ (% 50)

ve 1.1.2024

tarihine kadar

tolerans payı

sıfırlanacak şekilde

her 12 ayda bir eşit

miktarda yıllık

olarak azaltılır

limit değerin %70’i

(140 µg/m3

bir yılda 18

defadan fazla

aşılmaz)

limit değerin

%50’si

(100 µg/m3

bir yılda 18

defadan fazla

aşılmaz)

1.Ocak

2024

400

µg/m3 (hava

kalitesinin

temsili

bölgelerinde

bütün bir

“bölge” veya

“alt bölge” de

veya en

azından 100

km2’de-

hangisi küçük

ise- üç ardışık

saatte ölçülür)

yıllık

-insan sağlığının

korunması için-

40 µg/m3 1.1.2014

tarihinde 20

µg/m³ (% 50)

ve 1.1.2024

tarihine kadar

tolerans payı

sıfırlanacak şekilde

her 12 ayda bir eşit

miktarda yıllık

olarak azaltılır

limit değerin %80’i

(32 µg/m3 )

limit değerin %65’i

(26 µg/m3)1.Ocak

2024

NOX

yıllık

– vejetasyonun

korunması için-

30 µg/m3 - limit değerin %80’i

(24 µg/m3)

limit değerin %65’i

(19,5 µg/m3 )1.Ocak

2014

Kirletici Ortalama süre Limit

değer

Tolerans payı Üst değerlendirme

eşiği

Alt değerlendirme

eşiği

Limit değere

ulaşılacak tarih

PM(10) 24 saatlik

-insan

sağlığının

korunması için-

50 µg/m3

(bir yılda

35 defadan

fazla

aşılmaz)

1.1.2014

tarihinde 50

µg/m³ (% 100)

ve 1.1.2019tarihine

kadar tolerans payı

sıfırlanacak şekilde

her 12 ayda bir eşit

miktarda yıllık

olarak azaltılır

30 µg/m3

(bir yılda 7 defadan

fazla aşılmaz)

20 µg/m3

(bir yılda 7 defadan

fazla aşılmaz)

1 Ocak 2019

yıllık

-insan

sağlığının

korunması için-

40 µg/m3 1.1.2014

tarihinde 20

µg/m³ (% 50)

ve 1.1.2019

tarihine kadar

tolerans payı

sıfırlanacak şekilde

her 12 ayda bir eşit

miktarda yıllık

olarak azaltılır

14 µg/m3 10 µg/m3 1 Ocak 2019

PM10 UYARI EŞİĞİ

Uyarı Eşiği

İlk seviye: 260 µg/m3

İkinci seviye: 400 µg/m3

Üçüncü seviye: 520 µg/m3

Dördüncü seviye: 650 µg/m3

(Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.)

Hava kirliliği

bilimsel SINIR DEĞERLER

Dünya Sağlık Örgütü Hava Kalitesi Rehberi

HAVA KİRLİLİĞİ İLE İLGİLİ SINIR DEĞERLER (Dünya Sağlık Örgütü, 2008)

Kirletici Ortalama

süre

Hava Kalitesi Rehberi Değeri

(µg/m³)

PM2.5 1 yıl

24 saat

10

25

PM10 1 yıl

24 saat

20

50

Ozon 8 saat 100

Azot dioksit 1 yıl

1 saat

40

200

Kükürt dioksit 24 saat

10 dakika

20

500

Bursa/Nilüfer, 2007

(yıllık ortalama):

PM2.5= 53 µg/m3

PM10= 83 µg/m3

2015 Ocak ayı

Bursa’da hava kirliliği ve ilçeler arasındaki farklılık (20 Ocak 2015)

http://mthm.havaizleme.gov.tr/secure/index2.htm

Avrupa Birliği Uzun vadeli sınır değer (µg/m³) 30 40 20 10 120 40 25

Bursa’da hava kirliliği ve ilçeler arasındaki farklılık ( 8 Eylül 2015)

http://mthm.havaizleme.gov.tr/secure/index2.htm

Avrupa Birliği Uzun vadeli sınır değer (µg/m³) 30 40 20 10 120 40 25

Bursa (25/12/2014): PM10 düzeyi 746 µg/m³

PM10 düzeyi 897’ye kadar çıkmış!

PM10 UYARI EŞİĞİ AŞILDI!

Uyarı Eşiği

İlk seviye: 260 µg/m3

İkinci seviye: 400 µg/m3

Üçüncü seviye: 520 µg/m3

Dördüncü seviye: 650 µg/m3

(Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.)

Dış ortam hava kirliliğinin temel kaynakları

• Isı (buhar) ve elektrik üretimi (termik santraller)

• Enerji-verimsiz ulaşım sistemleri

• Kötü kentleşme

• Endüstri

• Atık, çalılık veya orman yakılması

WHO, Health and the environment: addressing the health impact of air pollution, 10 April 2015

Bursa için iki büyük tehdit

Bursa Çimento ilave üretim hattı kurulursa…

* Bursa Çevre Müdürlüğü’nün kayıtlarına göre Bursa’da 2014 yılında evsel ısınma amaçlıkullanılan toplam kömür 77.343 tondur.

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLER

SORUN ALANLARI:

• Hava kirliliği

• İklim değişikliği

• Su tüketimi

• Su kirliliği

• Toprak kirliliği

• Gıda güvenliği

• Atıklar

• Ulaşım

• Gürültü

• Çalışanların sağlığı ve güvenliği

KÖMÜRLÜ TERMİK SANTRALLERİN SAĞLIK ETKİLERİ

Sağlık etkisi

• Hastalanma ve erken ölümler

• Sağlık kuruluşlarına başvuru artışı

• Sağlık harcamalarında artış

• İklim değişikliği

En çok etkilenen gruplar• Santralde çalışanlar• Santralın yakın çevresinde

yaşayanlar (15 km yarıçap)• Gebeler• Çocuklar• Yaşlılar• Yoksullar • Kronik hastalığı olanlar

• Astım, KOAH vb.

• Santral çevresinde yaşayanlar (100 km yarıçap)

Etki yalnızca kömürlü termik santralın yakın çevresi ile sınırlı değil!

ATSDR:Agency for Toxic Substances and Disease Registry

DOSAB kömürlü termik santralı

• Yılda 524 bin ton linyit yakıt olarak kullanılacak

• Tesisin kurulması planlanan yerin 750 m yakınında Demirtaş Sakarya Mahallesinde insanlar yaşamaktadır

• ÇED raporunda tesisin etki alanı olarak 10 km yarıçapında dairesel bir alanın belirlendiğinden söz edilmektedir

• Tesisin kurulmasının planlandığı yerde ciddi bir hava kirliliği söz konusu

• Örneğin HK1 ölçüm noktasında NO2 ölçüm sonucu Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği uzun vadeli sınır değerinin üzerinde çıkmıştır.

Hava kirliliği

• Ölçümler yalnızca Temmuz ayında gerçekleştirilmiştir.

• NOx için verilen sınır değere göre 1. Periyottaki toplam 8 ölçüm

sonucundan 5’i, ikinci periyotta ise 4’ü yüksek çıkmıştır.

• Partikül madde olarak yalnızca PM10 ölçülmüş, buna ek olarak PM2.5

ölçümlerinin yapılması tercih edilmemiştir.

Hava kirliliği

• Ölçümler 3 noktada yalnızca 7 gün gerçekleştirilmiştir.

• PM10 düzeyi izin verilen sınır değerlere çok yakın çıkmıştır.

• Örneğin PM-2 ölçüm noktasında PM10 değeri 59,72 mikrogram/m3 olarak

ölçülmüştür (Sınır değer 60 mikrogram/m3 ).

• Bu durum bölgenin Temmuz ayında bile partikül madde kirliliği riski

altında olduğunu göstermektedir

2019 sınır değerleri?

• Ölçülen PM10 düzeyleri 2014 yılı için geçerli olan sınır değerin altında

olmakla birlikte; 2019 yılı için geçerli olan sınır değerin üzerindedir.

• Eğer sınır değer 2019 yılı için geçerli olan 50 mikrogram/m3 olarak alınacak

olursa; toplam 21 ölçümün 12’sinde günlük PM10 değerlerinin yüksek çıktığı

gözlenmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü sınır değerleri?

• Hava kirleticileri için kullanılan uzun ve kısa vadeli sınır değerler Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği sınır değerlerden çok farklıdır.

• Tesisin üretime geçmesi halinde saatlik 79 mikrogram/m3 düzeyinde SO2 salımına yol açabileceği hesaplanmıştır. Bu değer izin verilen sınır değerin altında olmakla birlikte, DSÖ değerlerinin üzerindedir ve insan sağlığını tehdit etmektedir.

Sınır değerler aşılıyor…

• Raporda, ölçüm yapılan bölgede sınır değerleri aşan çok yüksek NO2 düzeyi saptandığı ve ölçülen değerin yaklaşık %40’ının DOSAB içerisinde yer alan mevcut tesislerden kaynaklandığı açıklanmaktadır.

• Bu yüksek değerler DOSAB yönetiminin çevreye duyarsızlığının bir kanıtı olduğu gibi, aynı zamanda etkin bir kamu denetiminin olmadığının da kanıtıdır…

Kül?

• Tesisten yılda 194 bin tondan fazla kül oluşacağı anlaşılmaktadır.

• Bu küllerin nereye taşınacağına (9 bin kamyon) ve nasıl bertaraf edileceğine ilişkin açıklamalar yetersizdir.

Radyoaktif atık?

• Raporda yer alan çelişkilerden birisi radyoaktif atık oluşumuna ilişkindir. DOSAB bir yandan tesisten radyoaktif atık olumunun söz konusu olmadığını iddia ederken, diğer yandan raporda aynı sayfada küldeki radyoaktivite düzeyine ilişkin Almanya’dan örnek vermektedir. Kömürlü termik santralların külleri radyoaktivite kaynağıdır. Türkiye’de de bununla ilgili bilimsel çalışmalar yapılmıştır. Ancak DOSAB ÇED raporunda bu araştırmalara ilişkin verilerin sunulmasından özellikle kaçınılmıştır.

Taşıt trafiği? (Yılda 80.000 kamyon)

• Raporda tesisin günde 180’i ağır taşıt olmak üzere toplam 220 ek taşıt trafiğine yol açacağı açıklanmaktadır. Bu ağır taşıtlar mevcut trafiğe ek olarak %3,9 trafik yükü oluşturacaktır.

• Bu oran ek olarak çok sayıda trafik kazasına, ölümlere, yaralanmalara ve maddi hasara yol açacaktır. Ayrıca bu kadar aracın yıl boyunca yapacağı kilometre üzerinden harcanacak yakıt miktarı ile bunun yol açacağı emisyonlar hakkında da raporda her hangi bir bilgi bulunmamaktadır.

Tehlikeli atık?

• Yatak külünün TÜBİTAK MAM tarafından yapılan incelemesinde yatak külü örneğinin:

• Oldukça bazik, yüksek inorganik içeriğe haiz olduğu;

• İnorganik içerik bakımından Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre “tehlikeli” olduğu;

• Balık biyodeney sonuçlarında sucul ortam canlıları için “tehlikeli” olduğu

sonucuna varılmıştır. Tüm bu değerlendirmeler ışığında yatak külü örneği TÜBİTAK MAM tarafından “Tehlikeli Atık” olarak değerlendirilmiştir.

• Bilindiği gibi tesisten yılda 110 bin ton yatak külü oluşacaktır. Yatak külünün tehlikeli atık niteliğinde olması, söz konusu tesisin ne kadar tehlikeli olabileceğinin de bir kanıtıdır.

Küresel ısınma ve iklim değişikliği

• Raporda DOSAB kömürlü termik santralının temel özellikleri arasında belirtilmekten özellikle kaçınılan, küresel ısınmaya ve iklim değişikliklerine yol açacak etkileri ÇED raporunun son bölümünde açık olarak görülmektedir. Raporda da yer aldığı gibi, santral yılda 1,38x106 ton CO2 üretecektir. Raporda santralın küresel ısınmaya uzun yıllar boyunca katkısının olacağı da açıkça belirtilmektedir.

DAVACILAR:

1- Bursa Barosu Başkanlığı

2- Bursa Tabip Odası

3- TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Başkanlığı

4- TMMOB Şehir Plancıları Odası Başkanlığı

5- TMMOB Kimya Mühendisleri Odası Başkanlığı

6- Ekoloji Kolektifi Derneği

7- TMMOB Çevre Mühendisleri Odası Başkanlığı

8- TMMOB Peyzaj Mimarları Odası Başkanlığı

9- TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Başkanlığı

10- TMMOB Tekstil Mühendisleri Odası Başkanlığı

11- TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Başkanlığı

12- TMMOB Mimarlar Odası Bursa Şube Başkanlığı

13- TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası Başkanlığı

14- Yaseminpark Sitesi 11. Parsel Yöneticiliği

15- Yaseminpark Sitesi 10. Parsel Yöneticiliği

16- Orhan Sarıbal (Bursa CHP Milletvekili)

17- Ceyhun İrgil (Bursa CHP Milletvekili)

18- Çağdaş Gazeteciler Derneği Bursa Şube Başkanlığı

19- Doğayı Çevreyi Koruma ve Doğa Sporları Derneği (DOĞADER)

20- Yurttaş

21- Yurttaş

22- Yurttaş

23- Yurttaş

24- Yurttaş

25- 7. Bölge Bursa Eczacı Odası Başkanlığı

26- Nurhayat Altaca Kayışoğlu (Bursa CHP Milletvekili)

27- TMMOB Makina Mühendisleri Odası Bursa Şubesi

Bursa’da hava kirliliğinin sağlık etkileri

?

Doğumda Beklenen Yaşam Süreleri-Kadın

Doğumda Beklenen Yaşam Süreleri-Erkek

IncidenceData: high quality regional (coverage lower than 10%).Method: estimated as the weighted average of the local rates.MortalityData: no data.

Mücadeleye devam!

Soru 1

Aşağıdakilerden hangisi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Türkiye için belirlenen öncelikli çevre sorunları içerisinde yer almamaktadır?

a) Hava Kirliliği

b) Biyoçeşitlilik

c) Su Kirliliği

d) Toprak Kirliliği

e) Katı Atıklar

Soru 2

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından Marmara Bölgesinde hava kirliliğinin birinci öncelik olarak belirlendiği il sayısı kaçtır?

a) Bir

b) İki

c) Üç

d) Dört

e) Beş

Soru 3

Bursa’da 2014 yılında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından ölçülen en yüksek PM10 düzeyi nedir?

a) 37 µg/m³

b) 124 µg/m³

c) 266 µg/m³

d) 357 µg/m³

e) 897 µg/m³

Soru 4

Türkiye’de 2014 yılında saatlik SO2 ortalamalarında uyarı eşiği (500 µg/m³) aşım sayısı en çok olan il hangisidir?

a) Şırnak

b) Kahramanmaraş

c) Edirne

d) Muğla

e) Çanakkale

Soru 5

Aşağıdaki illerden hangisinde 2014 yılında PM10 yıllık ortalaması ülkemizdeki mevzuata göre izin verilen sınır değerin (60 µg/m³) üzerinde bulunmuştur?

a) İstanbul/Esenyurt

b) Bursa

c) Edirne/Keşan

d) Çanakkale/Çan

e) Hepsi