MAKEDONSKA BERZA NA DOLGORO^NI HARTII OD VREDNOST · PDF fileVrz osnova na ~len 81 od Zakonot...

MAKEDONSKA BERZA NA HARTII OD VREDNOST

AD SKOPJE

PRAVILA ZA TRGUVAWE

Skopje, Juni 2007 godina

Vrz osnova na ~len 81 od Zakonot za hartii od vrednost (Slu`ben vesnik 95/2005), Statutot na Makedonska berza na hartii od vrednost AD Skopje, Odlukata br.02-983/1 za usvojuvawe na Pravilata za trguvawe na Makedonskata berza AD Skopje i Odlukata 02-1550/1 za implementacija na zabele{kite od Komisijata za hartii od vrednost soglasno Re{enieto br.08-242/7 od 02.07.2007 godina vo tekstot na Pravilata za trguvawe na Makedonska berza AD Skopje, Odborot na direktori na Makedonskata berza AD Skopje na svojata LVII sednica odràna na 13.07.2007 godina donese pre~isten tekst na:

PRAVILA ZA TRGUVAWE

I. OP[TI ODREDBI

Definicii

^len 1 1) Oddelni izrazi upotrebeni vo ovie pravila go imaat slednovo zna~ewe: - "Akti na Berzata" se: Statut, Pravila za ~lenstvo, Pravila za

trguvawe, Pravila za kotacija, Pravila za arbitraà, Tarifnikot na Berzata, Pravila za odnesuvawe i disciplina, kako i site drugi odluki i akti doneseni vrz osnova na navedenite akti;

- "Anonimno trguvawe" ozna~uva trguvawe so hartii od vrednost na

Berzata pri koe {to ~lenkite na Berzata ne go gledaat identitetot na drugite ~lenki koi izvr{ile vnes na nalozi vo BEST sistemot, a za sklu~enite transakcii gi imaat site informacii, osven podatocite za ~lenkite u~esni~ki vo transakciite;

- "Berzanska transakcija" ozna~uva kupuvawe i proda`ba na hartii od

vrednost kotirani na Oficijalniot pazar, odnosno registrirani na Redovniot pazar na Berzata, i site drugi transakcii vo soglasnost so Aneks 1, Aneks 2, Aneks 3 i Aneks 4 na ovie Pravila {to bile realizirani od strana na nekoja ~lenka na Berzata ili registrirani od Berzata;

- "BEST sistem" go ozna~uva berzanskiot elektronski sistem za

trguvawe, odnosno informacioniot sistem koj {to, so pomo{ na soodvetna kompjuterska poddr{ka, ovozmoùva vnes, promeni, zadrùvawe, aktivirawe na zadrànite nalozi i povlekuvawe na nalozite za trguvawe, avtomatsko usoglasuvawe na nalozite za trguvawe i sklu~uvawe na berzanski transakcii, nadzor vrz nalozite za trguvawe i sklu~enite berzanski transakcii, kako i pregled na informacii za trguvaweto na kotiranite i registriranite hartii od vrednost;

- "Berza" ozna~uva Makedonska berza na hartii od vrednost AD Skopje;

2

- "Zatvoreno trguvawe" ozna~uva trguvawe so hartii od vrednost na

Berzata pri koe {to ~lenkite imaat uvid samo vo podatocite za sopstvenite nalozi vneseni vo BEST sistemot;

- "Licenciran broker" ozna~uva "Broker so dozvola od Berzata za pristap do BEST sistemot", odnosno ovlasten broker so dozvola od Berzata za pristap do berzanskiot elektronski sistem za trguvawe i negovo koristewe, vraboten vo ~lenka na Berzata soglasno Zakonot za rabotni odnosi;

- "Nalog" e ednostrana instrukcija na klientot so koj na ~lenkata na

Berzata & se naloùva da izvr{i opredelena transakcija so hartii od vrednost za smetka na klientot;

- "Otvoreno trguvawe" ozna~uva trguvawe so hartii od vrednost na

Berzata pri koe {to ~lenkite imaat uvid vo podatocite za koli~inata, cenata i specijalnite uslovi za vnesenite nalozi za kupuvawe i prodavawe na hartii od vrednost vo BEST sistemot;

- "Pazarna neramnoteà" ozna~uva sostojba koga najdobrata kupovna cena

e ista ili pogolema od najdobrata proda`na cena za opredelena hartija od vrednost;

- "^lenka" ozna~uva brokerska ku}a, banka ili podru`nica na stranska

brokerska ku}a primena vo ~lenstvo na Berzata soglasno Pravilata za ~lenstvo na Berzata, koja ima dobieno dozvola za rabotewe od Komisijata za hartii od vrednost;

(2) Za celite na ovie pravila, osven dokolku ne e poinaku definirano, site drugi termini go imaat istoto zna~ewe kako vo Zakonot za hartii od vrednost.

Predmet na trguvawe na Berzata ^len 2

(1) Na Berzata se trguva so instrumenti {to soglasno Zakonot za hartii od vrednost se definirani kako hartii od vrednost, koi se kotirani odnosno registrirani na nekoj od pazarite na Berzata vo soglasnost so zakonskite odredbi i aktite na Berzata i za ~ie trguvawe Berzata obezbeduva soodvetna sistemska i organizaciona poddr{ka. (2) Berzata moè, vo dogovor so poodelni subjekti, da organizira i trguvawe so drug berzanski materijal, so prethodna soglasnost od Komisijata za hartii od vrednost. (3) Na Berzata ne se trguva so hartii od vrednost vo slu~ai koga:

- ne doa|a do zakonska promena na sopstvenosta na hartiite od vrednost;

- prenosot na sopstvenosta na hartiite od vrednost e rezultat na nova emisija na hartii od vrednost koja e vo tek.

3

(4) Vo slu~aj na sklu~uvawe na transakcii od stav 3 od ovoj ~len, istite }e se poni{tat od strana na izvr{nite direktori na Berzata.

Op{ti operativni pravila vo vrska so trguvaweto so hartii od vrednost

^len 3 (1) Trguvaweto na Berzata se odviva vo denovi i rabotno vreme koe go odreduva Odborot na direktori na Berzata. (2) Vo trguvaweto na BEST sistemot u~estvuvaat samo licencirani brokeri. Vo eden moment licenciran broker moè da trguva preku BEST sistemot samo vo ime na edna ~lenka na Berzata. (3) Vo smisla na ovoj ~len zborot "trguvawe" opfa}a i vnesuvawe, menuvawe, zadrùvawe, aktivirawe na zadràni nalozi i povlekuvawe na nalozi vo BEST sistemot.

(4) Vo BEST sistemot ne moè da se vnese nalog bez prethodno istiot da bide vnesen vo knigata na nalozi na ~lenkata.

Formular za nov klient ^len 4

(1) Pri sklu~uvaweto na dogovor so klient za vr{ewe uslugi so hartii od vrednost, ~lenkata na Berzata e dol`na da se obide da gi dobie site potrebni informacii od klientot vo vrska so negovoto iskustvo vo vloùvawe vo hartii od vrednost i negovite finansiski mo`nosti i celi zna~ajni za za{tita na negovite interesi, po pat na popolnuvawe obrazec "Formular za nov klient". (2) Formularot za nov klient gi sodrì najmalku slednite informacii:

- iskustvoto na klientot vo vloùvawe vo hartii od vrednost; - poznavawa na klientot od zakonskata regulativa vo vrska so

hartiite od vrednost i/ili aktite na Berzata; - finansiskite mo`nosti na klientot; - o~ekuvawata na klientot od investiraweto vo hartii od

vrednost; - celite od investiraweto vo hartii od vrednost na klientot; - stepenot na poznavaweto na klientot za potencijanite rizici od

vloùvaweto vo hartii od vrednost; - potpis na klientot.

4

II. NALOZI ZA TRGUVAWE

Primawe na nalozite od klientite ^len 5

(1) ^lenkite na Berzata se dol`ni na poseben obrazec da go evidentiraat sekoj nalog za kupuvawe ili prodavawe na hartii od vrednost dobien od svoite klienti. (2) Obrazecot gi sodrì najmalku slednite podatoci:

•

• • • • • • •

•

• • •

ime i prezime (za fizi~ko lice), odnosno naziv (za pravno lice) na klientot; mati~en broj na klientot; smetka za hartii od vrednost na klientot vo ovlasten depozitar; tip na nalog (kupuva ili prodava); naziv i opis na hartijata od vrednost; {ifra na hartijata od vrednost; koli~ina na hartii od vrednost; cena po koja treba da se izvr{i nalogot (osven za pazarniot nalog); datumot od koj po~nuva da te~e va`nosta na nalogot i datumot do koga vaì nalogot; datum, ~as i minuta na priem na nalogot; specijalni uslovi za realizacija na koli~inata (dokolku gi ima); potpis na klientot.

(3) So upisot na nalogot vo knigata na nalozi na ~lenkata na Berzata se dodeluva broj na nalogot i smeta deka ~lenkata go prifatila nalogot. (4) ^lenkata na Berzata e dol`na da go potvrdi prifa}aweto na nalogot za trguvawe na na~in i uslovi propi{ani so Zakonot za hartii od vrednost. (5) ^lenkite na Berzata vodat kniga na nalozi na na~in i so sodrìna propi{ani od Komisijata za hartii od vrednost, vo koja se evidentiraat site kupovni i proda`ni nalozi, osven nalozite {to se vodat vo posebnite knigi na nalozi. (6) Vo posebnite knigi na nalozi, koi {to se vodat soglasno ovie Pravila, se vodat nalozite za trguvawe so hartii od vrednost vo vrska so realizacija na blok transakcii i drugi nalozi soglasno aneksite na ovie Pravila. (7) ^lenkite na Berzata se dol`ni da ja ~uvaat dokumentacijata za site primeni nalozi i sklu~eni berzanski transakcii najmalku 5 godini, smetano od krajot na kalendarskata godina vo koja nalogot e primen, odnosno e sklu~ena transakcijata.

5

Trguvawe vo svoe ime i za svoja smetka ^len 6

Dokolku ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za svoja smetka (principal), ~lenkata treba da go popolni soodvetniot obrazec od ~len 5 stav 2 na ovie Pravila, potpi{an od strana na ovlasteno lice na ~lenkatai toj nalog da go vnese vo knigata na nalozi.

Na~in na primawe na nalozite od klientite ^len 7

(1) Na~inot na koj klientot go dava nalogot na ~lenkata na Berzata se ureduva so dogovorot pome|u ~lenkata na Berzata i klientot. (2) ^lenkite na Berzata moàt da primat nalog za trguvawe od svoite klienti direktno vo nivnite delovni prostorii, po telefon, po po{ta ili telefaks, ili po elektronski pat so upotreba na elektronski medium za komunikacija. (3) ^lenkite na Berzata koi primaat telefonski nalozi mora vo poseben akt da go uredat na~inot i postapkata na rabotewe so telefonski nalozi vo smisla na precizno registrirawe na site elementi na nalogot za trguvawe neophodni za negovo evidentirawe vo knigata na nalozi. (4) ^lenkite zadolìtelno gi snimaat razgovorite povrzani so telefonskite nalozi ili ja odbivaat realizacijata na telefonski nalozi. (5) Vo aktot naveden vo stav 3 na ovoj ~len, ~lenkite osobeno treba da go reguliraat na~inot na utvrduvawe na identitetot na klientot, redosledot na zborovi pri primawe, menuvawe, odnosno povlekuvawe na nalogot i evidentiraweto na vremeto koga e primen, smenet, odnosno povle~en nalogot. (6) ^lenkite na Berzata moàt da primaat nalozi za trguvawe od klienti i vo drugi svoi delovni prostorii - ekspozituri, od kade {to ne se vr{i realizacija na nalozite vo BEST sistemot. Vo dogovorot so klientot mora da bide nazna~eno vo koj vremenski period nalogot }e bide dostaven do registriranata delovna prostorija od kade {to se vr{i realizacija na nalozite vo BEST sistemot. Klientot mora eksplicitno da bide predupreden za ovaa odredba od dogovorot vo momentot na davaweto na nalogot. Nalogot na klientot se smeta za prifaten koga istiot }e bide primen vo registriranata delovna prostorija na ~lenkite na Berzata od kade {to se vr{i realizacija na nalozite vo BEST sistemot i zaveden vo knigata na nalozi. (7) ^lenkite treba da ja izvestat Berzata od koi drugi svoi delovni prostorii vr{at priem na nalozi za trguvawe i da dostavat podatoci za licata koi vr{at priem na nalozi i notarski zaverena izjava od navedenite lica vo koja tie pod celosna moralna, materijalna i krivi~na odgovornost izjavuvaat deka vr{at isklu~ivo samo priem na nalozi za trguvawe, odnosno deka na klientite ne im davaat investiciski soveti.

6

(8) Vo slu~aj na primawe na nalozi po elektronski pat so upotreba na elektronski medium za komunikacija primenite nalozi treba da se potpi{ani so validen elektronski potpis vo smisla na Zakonot za elektronski potpis. (9) Vo slu~aj na primawe na nalozi od maloletno lice, delovno nesposobno lice ili lice na koe mu e delumno ograni~ena delovnata sposobnost, nalogot go dava zakonskiot zastapnik (roditel, staratel, posvoitel) na maloletnoto lice, odnosno na delovno nesposobno lice ili lice na koe mu e delumno ograni~ena delovnata sposobnost.

Menuvawe na nalog od strana na klientot ^len 8

Dokolku klientot izvr{i promena na nalogot zadolìtelno se izgotvuva obrazecot od ~len 5 stav 2.

Odbivawe na nalozi od klientite ^len 9

Dokolku ~lenkata na Berzata odbie da go prifati nalogot na klientot, klientot mora da bide pismeno izvesten za toa vedna{ po davaweto na nalogot od strana na klientot. Vo izvestuvaweto mora da bidat navedeni pri~inite poradi koi e odbien nalogot.

Va`nost na nalozite dobieni od klientite ^len 10

(1) ^lenkite na Berzata moàt da primaat nalozi za kupuvawe ili prodavawe od klientite so va`nost za realizacija do odnapred predviden datum, pri {to rokot na va`nost na nalozite ne moè da bide pogolem od 90 (devedeset) kalendarski denovi. (2) Rokot za izvr{uvawe na nalogot dobien od klientot po~nuva da te~e od denot koj kako den na po~etok na vaèwe na nalogot me|usebno go dogovorile ~lenkata i klientot vo obrazecot od ~len 5 stav 2 od ovie Pravila.

Povlekuvawe na nalog dobien od klient ^len 11

(1) Klientite imaat pravo da go povle~at nalogot. Transakciite koi se sklu~eni pred povlekuvaweto na nalogot vo BEST sistemot se polnova`ni. (2) Povlekuvaweto na nalogot se vr{i na eden od na~inite na priem na nalozi opi{ani vo ~len 7 stav 2 na ovie Pravila.

7

(3) Pri povlekuvaweto na nalogot treba da se precizira brojot na nalogot koj se povlekuva i datumot, ~asot i minutata na povlekuvawe na nalogot. (4) ^lenkata e dol`na vedna{ po priemot na povlekuvaweto na nalogot da postapi po baraweto na klientot i da go povle~e nalogot od BEST sistemot. Potoa ~lenkata e dol`na povlekuvaweto da go evidentira vo knigata na nalozi.

Elementi pri vnes na nalozite vo BEST sistemot ^len 12

(1) Pri vnes na nalozite vo BEST sistemot slednive elementi se zadolìtelni: - kupuvawe/prodavawe - {ifra na hartijata od vrednost; - koli~ina na hartii od vrednost; - vid na smetka na klientot; - smetka na klientot vo ovlasten depozitar; - broj na nalogot od knigata na nalozi. (2) Pri vnes na nalozite vo BEST sistemot slednive elementi se opcioni: - cena; - rok na va`nost na nalogot; - dopolnitelni uslovi za realizacija na nalogot; - specijalni uslovi za realizacija na koli~inata na nalogot;

Podreduvawe na nalozite vo BEST sistemot ^len 13

(1) Pri vnes na nalogot vo BEST sistemot istiot dobiva vremenska oznaka koja {to e istovetna so sistemskoto vreme na BEST sistemot. (2) BEST sistemot gi podreduva nalozite na toj na~in {to pome|u aktivnite kupovni nalozi, prioritet dobiva aktivniot kupoven nalog so najvisoka cena, dodeka pome|u aktivnite proda`ni nalozi, prioritet dobiva aktivniot prodaèn nalog so najniska cena. Dokolku postojat pove}e aktivni nalozi so ista cena (bilo kupovni, bilo proda`ni), prioritet dobiva aktivniot nalog {to e vnesen najrano (koj ima najmala vremenska oznaka). Pri podreduvawe na nalozite ne se zemaat predvid zadrànite nalozi. (3) Dokolku, soglasno stav 2 od ovoj ~len, nekoj nalog za trguvawe so specijalni uslovi za realizacija ima vremenski prioritet vo odnos na drugite nalozi {to se vo BEST sistemot, no ne moè da se realizira poradi neispolnuvawe na specijalnite uslovi, istiot se preskoknuva pri usoglasuvaweto so nalozite {to se nao|aat na sprotivnata strana na pazarot. Usoglasuvaweto so nalozite {to se nao|aat na sprotivnata strana na pazarot se izvr{uva so sledniot nalog od stranata na koj se nao|a nalogot so specijalni uslovi za realizacija, soglasno stav 2 na ovoj ~len.

8

(4) Usoglasuvaweto na nalozite za trguvawe, {to e sprotivno na na~inot na podreduvawe opi{an vo stav 2 i stav 3 na ovoj ~len ne e dozvoleno. (5) Dokolku dojde do promena vo cenata, vidot na smetkata i smetkata na klientot, odnosno brojot na nalogot, dokolku se aktivira zadràniot nalog, ili dokolku se vnese, promeni ili povle~e specijalniot uslov, ili dokolku se zgolemi vkupnata koli~ina na hartii od vrednost, BEST sistemot mu dodeluva na nalogot za trguvawe nova vremenska oznaka, istovetna so vremeto na izvr{enata promena na nalogot.

Sostojba na nalozite vo BEST sistemot ^len 14

(1) Sekoj vnesen nalog za trguvawe vo BEST sistemot vo sekoj moment se nao|a vo edna od slednive sistemski sostojbi: - aktivna sostojba: eventualnoto izvr{uvawe na nalozite e vo soglasnost

so cenovnite ograni~uvawa od ~len 37 stav 1 od ovie Pravila; - neaktivna sostojba: eventualnoto izvr{uvawe na nalozite ne e vo

soglasnost so cenovnite ograni~uvawa od ~len 37 stav 1 od ovie Pravila. BEST sistemot ne dozvoluva izvr{uvawe na nalozi vo neaktivna sostojba;

- zadràna sostojba: nalozite ne moàt da bidat izvr{eni. Nalozite za trguvawe moàt da se zadràt od strana na ~lenkata na Berzata ili od samata Berza. Zadrànite nalozi moàt povtorno da se aktiviraat vo BEST sistemot samo od strana na ~lenkata na Berzata. Po aktiviraweto nalozite dobivaat nova vremenska oznaka i vleguvaat vo aktivna ili neaktivna sostojba;

- otstraneta sostojba: nalozi se otstraneti od BEST sistemot poradi toa {to se izvr{eni, nevalidni od aspekt na rokot na va`nost ili povle~eni od strana na ~lenkata na Berzata ili Berzata.

(2) Adekvatno na promenite na cenite na pazarot, a vo soglasnost so cenovnite ograni~uvawa od ~len 37 stav 1 od ovie Pravila, BEST sistemot gi prefrla nalozite za trguvawe vo soodvetna aktivna ili neaktivna sostojba. Vremenskata oznaka na nalozite ostanuva nepromeneta. (3) Odborot na direktori moè da odlu~i deka BEST sistemot nema da prifa}a vnes na nalozi vo neaktivna sostojba za dadena hartija od vrednost.

(4) Pred da zapo~ne so procesirawe na nalozite vo opredelen den na trguvawe, BEST sistemot gi prefrla site nalozi koi {to se nevalidni od aspekt na rokot na va`nost vo otstraneta sostojba.

Redosled na izvr{uvawe na nalozite na klientite ^len 15

(1) ^lenkata na Berzata e dol`na da go zapazi sledniot redosled na izvr{uvawe na dobienite nalozi za trguvawe: 1) nalozi od klienti; 2)

9

nalozi na vrabotenite vo ~lenkata, koi se zavedeni vo knigata na nalozi kako klienti na ~lenkata; 3) nalozi na samata ~lenka kako principal. (2) Nalozite na klientite za ista hartija od vrednost i so isti uslovi za realizacija, ~lenkata e dol`na da gi izvr{uva spored vremenskiot redosled po koi {to se primeni i aùrno evidentirani (hronolo{ki). (3) ^lenkata na Berzata ne smee da kupi ili prodade hartii od vrednost kako principal ili za smetka na svoj vraboten, dokolku kako posledica od toa, istata nema da moè da go realizira nalogot na klientot ili dokolku nalogot na klientot poradi toa }e se izvr{i po ponepovolni uslovi.

Izvr{uvawe na nalozite na klientite

^len 16 (1) ^lenkata na Berzata moè da pristapi kon realizacija na nalozite za kupuvawe ili prodavawe samo preku BEST sistemot, so isklu~ok na blok transakciite. (2) ^lenkata na Berzata e dol`na da go realizira nalogot od klientot vedna{ otkako na pazarot se ispolneti uslovite od nalogot. Se smeta deka uslovite od nalogot se ispolneti koga ~lenkata na Berzata go prifatila nalogot od klientot i koga sostojbata na pazarot go dozvoluva realizacija na nalogot. (3) ^lenkata na Berzata e dol`na da go realizira nalogot soglasno uslovite pod koi toj nalog bil daden, odnosno vo najdobar interes na klientot i bez nepotrebno odloùvawe na realizacijata na nalogot, dokolku uslovite na pazarot i uslovite vo nalogot dozvoluvaat sklu~uvawe na transakcija. (4) Dokolku stanuva zbor za nalog za prodavawe na hartii od vrednost, ~lenkata na Berzata ne smee da zapo~ne so izvr{uvawe na nalogot, dokolku hartiite od vrednost {to se predmet na proda`ba ne se soodvetno rezervirani od strana na ~lenkata vo ovlasten depozitar i/ili dokolku, ~lenkata vnimatelno ne proverila dali klientot e ovlasten da raspolaga so tie hartii od vrednost, odnosno dali postojat nekakvi ograni~uvawa za raspolagawe so istite od strana na klientot. (5) ^lenkite na Berzata se celosno odgovorni za neispolnetite obvrski sprema drugite ~lenki na Berzata, koi {to moàt da proizlezat poradi neispolnuvawe na obvrskite od strana na klientite po osnov na dadenite nalozi za trguvawe, pri {to }e se smeta deka vo taa transakcija ~lenkata nastapuvala vo svoe ime i za svoja smetka. (6) ^lenkata na Berzata e dol`na na klientot da mu dostavi izve{taj za sklu~uvawe i poramnuvawe na sekoja transakcija so hartii od vrednost, na na~in i pod uslovi opredeleni vo Zakonot za hartii od vrednsot.

10

Izvr{uvawe na nalozite za smetka na pove}e klienti ^len 17

(1) Dokolku ~lenkata na Berzata ima pove}e od 10 (deset) nalozi za kupuvawe ili prodavawe na hartii od vrednost pod istovetni uslovi, ~lenkata na Berzata moè da pristapi kon izvr{uvawe na nalozite vo BEST sistemot istovremeno (vo ponatamo{niot tekst: "nalozi za grupna smetka"). (2) Dokolku koristi nalozi za grupna smetka, ~lenkata na Berzata e dol`na najdocna do oficijalizirawe na denot na trguvawe do Berzata da dostavi spisok, vo koj {to za klientite za koi e daden nalog za grupna smetka, od knigata na nalozi, }e gi navede slednite podatoci: {ifra na hartija od vrednost, koli~ina, cena (dokolku postoi), smetka na klient vo depozitarot i broj na nalogot od knigata na nalozi. (3) Dokolku koristi nalog za grupna smetka, ~lenkata na Berzata ne smee da go istrguva istiot so sopstven nalog kako principal, nitu so nalog daden od strana na vraboten vo ~lenkata na Berzata. (4) Dokolku, pri koristewe na nalog za grupna smetka, se sklu~at edna ili pove}e transakcii, ~lenkata na Berzata treba da gi rasporedi transakciite na soodvetenite klienti vo soglasnost so slednive kriteriumi:

• dokolku transakcijata/transakciite se sklu~eni po ista cena, a koli~inata na hartii od vrednost ne e dovolna da gi zadovoli poedine~nite nalozi na site klienti za koi e daden nalog za grupna smetka, prviot poedine~en nalog {to }e se realizira vo celost e nalogot koj e vremenski dobien pred nalogot od sledniot klient itn.;

• dokolku transakcijata/transakciite se sklu~eni po razli~ni ceni, prviot poedine~en nalog {to }e se realizira po najpovolnata cena (najvisokata proda`na ili najniskata kupovna) e nalogot koj e vremenski dobien pred nalogot od sledniot klient itn.;

(5) Odredbite od stav 4 od ovoj ~len ne vaàt dokolku stanuva zbor za klienti so koi ~lenkata na Berzata ima sklu~eno dogovor za upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost. (6) Dokolku klientot na ~lenkata e polnomo{nik koj zastapuva pove}e od eden prodava~ ili kupuva~, a koi so polnomo{no imaat dadeno istovetni instrukcii za proda`ba ili kupuvawe na opredelena hartija od vrednost, ~lenkata na Berzata moè da upotrebi grupna smetka so polnomo{no. Vo knigata na nalozi se evidentira nalogot daden od strana na polnomo{nikot, koj glasi na vkupnata koli~ina na akcii. ^lenkata vo svojata dokumentacija treba da poseduva uredni polnomo{na vrz osnova na koi deluva polnomo{nikot.

11

Osnovni vidovi nalozi za trguvawe ^len 18

(1) Od aspekt na specificirawe na cenata na opredelena hartija od vrednost, nalozite za trguvawe moàt da se podelat vo dva osnovni vida: - pazaren nalog - klientot ne utvrduva cena; - limitiran nalog - klientot ja utvrduva prifatlivata cena za kupuvawe

(najvisokata cena) ili prodavawe (najniskata cena). (2) Pazaren nalog a) Nalog po pazarna cena e nalog koj se realizira po momentalno najdobrata cena na pazarot. Nalogot za kupuvawe po pazarna cena ja prifa}a momentalno najdobrata proda`na cena {to e registrirana vo BEST sistemot, a nalogot za prodavawe po pazarna cena ja prifa}a momentalno najdobrata kupovna cena {to e registrirana vo BEST sistemot. b) Pri vnesot na nalog po pazarna cena vo BEST sistemot, poleto "cena" ne se popolnuva. (3) Limitiran nalog a) Limitiran nalog e nalog so koj se utvrduva cenata po koja klientot saka da trguva. b) Limitiraniot nalog za kupuvawe ja utvrduva najvisokata cena po koja nekoj klient saka da gi kupi hartiite od vrednost. Limitiraniot nalog za kupuvawe moè da se realizira po utvrdenata cena ili po poniska cena. v) Limitiraniot nalog za prodavawe ja utvrduva najniskata cena po koja nekoj klient saka da gi prodade hartiite od vrednost. Limitiraniot nalog za prodavawe moè da se realizira po utvrdenata cena ili po povisoka cena. g) Limitiranite nalozi imaat prioritet pri realizacijata vo odnos na nalozite so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata.

Drugi vidovi nalozi

^len 19 (1) ^lenkite na Berzata moàt da gi vnesuvaat vo BEST sistemot slednive nalozi za trguvawe so dopolnitelni i specijalni uslovi: - nalozi so dopolnitelni uslovi za realizacija; - nalozi so dopolnitelni uslovi za rokot na va`nost; - nalozi so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata.

12

(2) Pri vnes na nalog vo BEST sistemot, dozvoleni se specifi~ni kombinacii na dva ili pove}e razli~ni vidovi na nalozi. (3) Nalozi so dopolnitelni uslovi za realizacija a) Nalozite so dopolnitelni uslovi za realizacija se nalozi vo koi, pokraj zadolìtelnite elementi na nalogot, se vnesuvaat dopolnitelni elementi vo BEST sistemot {to zna~at dopolnitelni uslovi spored koi se sklu~uvaat transakciite. Dozvoleni se slednive nalozi so dopolnitelni uslovi za realizacija: - nalog so ramka (R) - so ednokraten vnes na nalogot vo BEST sistemot se

ovozmoùva kupuvawe ili prodavawe na opredelena hartija od vrednost po razli~ni ceni, pri {to se prifa}a sekoja cena vo ramkite na limitot daden od strana na licenciraniot broker pri vnesot na nalogot, odnosno cenovniot limit utvrden vo ~len 37 stav 1 od ovie Pravila. Nerealiziranata koli~ina od nalogot ostanuva vo BEST sistemot po cenata po koja e vnesen nalogot so ramka. Nalog so ramka moè da se vnese vo BEST sistemot samo vo fazata na trguvawe i dokolku postoi sprotiven nalog na pazarot, so podobra ili ista cena vo odnos na cenata utvrdena vo nalogot so ramka. Upotrebata na drugi dopolnitelni ili specijalni uslovi pri vnes na nalogot so ramka ne e dozvolena.

nalog so ramka so otstranuvawe na nerealiziranata koli~ina - izvr{i ili otkaì (F) - so ednokraten vnes na nalogot vo BEST sistemot se ovozmoùva kupuvawe ili prodavawe na opredelena hartija od vrednost po razli~ni ceni, pri {to se prifa}a sekoja cena vo ramkite na limitot daden od strana na ovlasteniot broker pri vnesot na nalogot, odnosno cenovniot limit utvrden vo od ~len 37 stav 1 od ovie Pravila. Nerealiziranata koli~ina od nalogot avtomatski se otstranuva od BEST sistemot. Nalog so ramka so otstranuvawe na neraliziranata koli~ina moè da se vnese vo BEST sistemot samo vo fazata na trguvawe i dokolku postoi sprotiven nalog na pazarot, so podobra ili ista cena vo odnos na cenata utvrdena vo nalogot so ramka so otstranuvawe na nerealiziranata koli~ina - izvr{i ili otkaì. Upotrebata na drugi dopolnitelni ili specijalni uslovi pri vnes na nalogot so ramka so otstranuvawe na nerealiziranata koli~ina ne e dozvolena.

b) Dokolku pri izvr{uvaweto na nalogot so ramka ili nalogot so ramka so otstranuvawe na neraliziranata koli~ina dojde do situacija vo koja treba da se sklu~i vkrstena transakcija sprotivno od ~len 33 stav 1 od ovie Pravila, ponatamo{noto izvr{uvawe na nalogot so ramka, odnosno nalogot so ramka so otstranuvawe na neraliziranata koli~ina se stopira. (4) Nalozi so dopolnitelni uslovi za rokot na va`nost Nalozi so dopolnitelni uslovi za rokot na va`nost se nalozi vo koi, pokraj zadolìtelnite elementi na nalogot, se vnesuvaat i dopolnitelni uslovi za rokot na va`nost na nalogot. Upotrebata na specijalni uslovi za

13

realizacija na koli~inata e dozvolena kaj ovie nalozi. Dozvoleni se slednive nalozi so dopolnitelni uslovi za rokot na va`nost: - dneven nalog (D)- vaì samo na denot na vnes na nalogot vo BEST sistemot. Nerealiziranite dnevni nalozi avtomatski se otstranuvaat od BEST sistemot pred po~etokot na sledniot den na trguvawe. Dokolku pri vnesot na nalogot vo BEST sistemot ne se ozna~i poinaku, nalogot se tretira kako dneven nalog; - nalog so va`nost do odreden datum - vaì od momentot na vnes vo BEST sistemot, pa s# dodeka ne se realizira, odnosno ne se otstrani od strana na ~lenkata na Berzata {to go vnela ili do odreden datum, no ne pove}e od 90 (devedeset) kalendarski denovi od denot na priem na nalogot. (5) Nalozi so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata Nalozi so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata se nalozite "se ili ni{to" - nalozi koi moàt da se realiziraat samo dokolku se istrguva celokupnata koli~ina na hartii od vrednost na koja glasat nalozite. Na pazarot ovie nalozi se prikaùvaat odvoeno od nalozite bez specijalni uslovi za realizacija i imaat posebna oznaka (SN). Kaj ovie nalozi moè da se upotrebuva vremensko ograni~uvawe na rokot na va`nost na nalogot.

III. TRGUVAWE

Na~in na trguvawe na Berzata ^len 20

(1) ^lenkite na Berzata moàt da pristapat kon realizacija na nalozite za kupuvawe ili prodavawe na hartii od vrednost kotirani, odnosno registrirani za trguvawe na pazarite na Berzata edinstveno preku BEST sistemot. (2) BEST sistemot se bazira na sistemot na nalozi, soglasno modelot na kontinuirano naddavawe i upotreba na metodot na kompjutersko usoglasuvawe na cenite na hartiite od vrednost. (3) Za pra{awa povrzani so otvoreno/zatvoreno i anonimno trguvawe za opredelena hartija od vrednost odlu~uva Odborot na Direktori na Berzata. (4) Po isklu~ok od stav 1 na ovoj ~len, blok transakciite soglasno Aneks 1 na ovie Pravila, edinstveno se registriraat vo BEST sistemot.

14

Na~in na upotreba na BEST sistemot ^len 21

(1) Licenciranite brokeri na ~lenkite na Berzata, preku svoite rabotni stanici registrirani kaj Berzata, se priklu~uvaat vo BEST sistemot. Sekoj licinciran broker ima svoi posebni identifikacioni elementi (korisni~ko ime i lozinka) {to mu ovozmoùvaat pristap vo BEST sistemot, izvr{uvawe na aktivnosti vo BEST sistemot i pristap do podatocite za koi {to ima ovlastuvawe. (2) Licenciranite brokeri se odgovorni za vistinitosta i to~nosta na podatocite {to gi vnesuvaat vo BEST sistemot. (3) Posebnite identifikacioni elementi moàt da se koristat samo od strana na licenciraniot broker na kogo istite mu se dodeleni. (4) Licenciraniot broker e odgovoren za bilo kakva zloupotreba na svoite posebni identifikacioni elementi nasproti Berzata.

Odgovornost na Berzata i na ~lenkite na Berzata ^len 22

(1) Berzata ne odgovara za bilo kakva direktna ili indirektna {teta i/ili izgubena dobivka {to }e nastane kako posledica od koristeweto na BEST sistemot, ili kako posledica na gre{ka vo funkcioniraweto na BEST sistemot, ili poradi neispravno funkcionirawe na opremata, odnosno drugi pri~ini na koi {to Berzata ne moèla da vlijae (elementarni nepogodi, merki na dràvni organi, podolgotraen prekin na elektri~na energija itn.). (2) ^lenkite na Berzata imaat obvrska da ja proveruvaat to~nosta i kompletnosta na podatocite vo vrska so trguvaweto {to gi objavuva Berzata preku BEST sistemot.

Koli~ina na hartii od vrednost so koi se trguva ^len 23

(1) Trguvaweto so hartiite od vrednost vo BEST sistemot se vr{i vo lotovi, {to gi utvrduva Odborot na direktori na Berzata. (2) Koli~inata na eden lot mora da bide izrazena kako priroden broj. (3) Kaj akciite 1 (eden) lot e minimum 1 (edna) akcija. (4) Kaj obvrznciite goleminata na 1 (eden) lot se utvrduva posebno za sekoja obvrznica koja e kotirana ili se trguva na pazarite na Berzata.

15

(5) Odborot na direktori na Berzata moè povremeno da ja propi{uva, odnosno menuva goleminata na 1 (eden) lot za opredelena hartija od vrednost.

Na~in na izrazuvawe na cenite i korekcii na cenite ^len 24

(1) Cenite po koi se trguva na Berzata se objavuvaat za 1 (eden) lot i moàt da se izrazuvaat: - za akcii: vo denari, bez decimalni mesta; - za obvrznici: kako procent od nominalnata vrednost ili kako procent

od s#u{te neisplatenata glavnina (anuitetski obvrznici), bez akumuliranata kamata. Procentot se izrazuva so dve decimalni mesta.

(2) Po isklu~ok, dokolku stanuva zbor za blok transakcija ili drugi transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila, cenata moè da se izrazuva vo denari i deni, so dve decimalni mesta.

(3) Pri trguvaweto so obvrznici, osven cenata izrazena kako procent od nominalnata vrednost ili kako procent od s#u{te neisplatenata glavnina na obvrznicite, kupuva~ot na obvrznicite e dolèn na prodava~ot na obvrznicite da mu ja plati akumuliranata, no s#u{te nenaplatenata kamata. Presmetkata na akumuliranata kamata ja vr{i ovlasten depozitar. (4) Korekciite na vnesenite kupovni, odnosno proda`ni ceni za akciite vo BEST sistemot moàt da se vr{at vo visina od najmalku 1 denar. (5) Korekciite na vnesenite kupovni, odnosno proda`ni ceni za obvrznicite vo BEST sistemot moàt da se vr{at vo visina od najmalku 0,1%. (6) Odborot na direktori na Berzata moè povremeno da ja propi{uva goleminata na korekciite na cenite, soglasno koi {to moàt da se izrazuvaat i menuvaat cenite na poedine~nite hartii od vrednost.

Sostojba na hartiite od vrednost vo BEST sistemot ^len 25

(1) Sekoja hartija od vrednost vnesena vo BEST sistemot vo sekoj moment se nao|a vo edna od slednite sistemski sostojbi: - trguva: so hartijata od vrednost moè da se trguva vo BEST sistemot vo

soglasnost so ovie Pravila; - zadràna: BEST sistemot ne dozvoluva usoglasuvawe na nalozite za

opredelena hartija od vrednost (sklu~uvawe na transakcii). Vnes na nalozi vo BEST sistemot e dozvolen;

16

- suspendirana: BEST sistemot ne dozvoluva usoglasuvawe na nalozite za opredelena hartija od vrednost (sklu~uvawe na transakcii). Vnes na nalozi vo BEST sistemot ne e dozvolen. Hartijata od vrednost moè da bide suspendirana privremeno ili trajno;

- dinami~ki zadràna: koga za vreme na trguvaweto so nekoja hartija od

vrednost vo BEST sistemot se ispolnat uslovite za otpo~nuvawe na prekinuva~ka aukcija soglasno ovie Pravila, istata preminuva od sostojba "trguva" vo sostojba "dinami~ki zadràna". Koga hartijata od vrednost e vo vakva sistemska sostojba vaàt odredbite od ~len 31 od ovie Pravila;

- dostasana: se odnesuva samo na dol`ni~ki hartii od vrednost ~ij rok na

dospevawe e izminat; - otstraneta: koga hartijata od vrednost e vo ovaa sistemska sostojba,

istata pove}e nema da se trguva vo BEST sistemot; - vnesena: hartijata od vrednost e vnesena vo BEST sistemot i so nea }e

moè da se trguva od nazna~eniot datum za po~etok na trguvawe. (2) Sostojbata na opredelena hartija od vrednost vo BEST sistemot moè da se promeni vrz osnova na odluka na Odborot na direktori na Berzata ili dokolku prethodno se ispolneti uslovite od ovie Pravila, aktite na Berzata i zakonskite propisi.

Denovi na trguvawe ^len 26

1) Odborot na direktori na Berzata gi odreduva denovite vo nedelata vo koi se odviva trguvaweto na Berzata. 2) Berzata e dol`na navremeno da gi izvesti ~lenkite na Berzata, Komisijata za hartii od vrednost i javnosta za denovite vo nedelata vo koi }e se odviva trguvaweto na Berzata.

Vremetraewe i fazi na trguvaweto ^len 27

(1) BEST sistemot e otvoren za ~lenkite na Berzata za rabota so nalozite za trguvawe (vnes, promeni, zadrùvawe, aktivirawe na zadrànite nalozi, povlekuvawe na nalozite) sekoj den na trguvawe vo vremetraeweto na fazite na trguvawe. (2) Trguvaweto so hartii od vrednost na Berzata se odviva vo slednive fazi:

• faza na fiksing; • faza na kontinuirano trguvawe i • faza na zatvarawe na pazarot.

17

(3) Dokolku so opredelena hartija od vrednost ne e sklu~ena nitu edna transakcija vo period od tri denovi na trguvawe ili dokolku vo period od tri denovi na trguvawe e sklu~ena transakcija/ transakcii so vrednost pomala od 300.000 denari za hartiite od vrednost koi se kotirani na Oficijalniot pazar (ne zemaj}i gi predvid blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila), odnosno 100.000 denari za hartiite od vrednost koi se registrirani na Redovniot pazar (ne zemaj}i gi predvid blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila), trguvaweto so taa hartija od vrednost od prviot nareden den na trguvawe se odviva na na~inot ureden so stav 4 na ovoj ~len, se dodeka so nea ne bide sklu~ena transakcija/transakcii vo vrednost pogolema od 300.000 denari za hartiite od vrednost koi se kotirani na Oficijalniot pazar (ne zemaj}i gi predvid blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila), odnosno od 100.000 denari za hartiite od vrednost koi se registrirani na Redovniot pazar (ne zemaj}i gi predvid blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila). Vo ovoj slu~aj ne vaàt pravilata za cenovni ograni~uvawa utvrdeni vo ~len 37 od ovie Pravila. Prviot nareden den na trguvawe posle denot na trguvawe na koj se sklu~ila transakcija/transakcii so taa hartija od vrednost vo vrednost pogolema od 300.000 denari za hartiite od vrednost koi se kotirani na Oficijalniot pazar (ne zemaj}i gi predvid blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila), odnosno 100.000 denari za hartiite od vrednost koi se registrirani na Redovniot pazar (ne zemaj}i gi predvid blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila), trguvaweto prodolùva da se odviva na na~inot ureden vo stav 2 na ovoj ~len. (4) “Po isklu~ok od stav 2 na ovoj ~len, trguvaweto so hartii od vrednost soglasno stav 3 na ovoj ~len se odviva vo 1 (edna) faza na fiksing, koja vo tekot na eden den na trguvawe moè da se povtoruva nekolku pati (5) Vremetraeweto na fazite definirani vo stav 2 i stav 4 na ovoj ~len, kako i brojot na povtoruvawata na fazata vo stav 4 na ovoj ~len, go opredeluva Odborot na direktori na Berzata i za toa gi izvestuvaat site ~lenki na Berzata, Komisijata za hartii od vrednost i javnosta tri dena pred nastanuvawe na promenite vo istoto. (6) Odborot na direktori na Berzata e ovlasten po potreba, bez prethodna soglasnost od Komisijata za hartii od vrednost da vr{i promeni na iznosite i brojot na trgovskite denovi navedeni vo stav 3 na ovoj ~len, i za toa gi izvestuvaat site ~lenki na Berzata, Komisijata za hartii od vrednost i javnosta tri dena pred nastanuvawe na promenite vo istoto.

Faza na fiksing ^len 28

(1) Fazata na fiksing vo smisla na ~len 27 stav 2 i stav 4 se sostoi od slednive podfazi:

• podfaza so fiksno vremetraewe;

18

• podfaza so vremetraewe opredeleno po slu~aen izbor (podfaza random) i

• podfaza na sklu~uvawe na transakcii (otvarawe na pazarot).

(2) Vo podfazata so fiksno vremetraewe vo smisla na ovoj ~len, licenciranite brokeri na ~lenkite na Berzata moàt da vr{at vnes, zadrùvawe, aktivirawe na zadrànite nalozi, promena ili otstranuvawe na sopstvenite nalozi za trguvawe i da imaat uvid vo site drugi vneseni nalozi vo BEST sistemot. Vo ovaa podfaza ne e dozvolen vnes na nalozi so ramka, nalozi so ramka so otstranuvawe na nerealiziranata koli~ina i pazarni nalozi. Nasproti eventualnata usoglasenost na vnesenite nalozi vo BEST sistemot od aspekt na cenata i drugite uslovi za realizacija, nalozite ne se izvr{uvaat, odnosno ne doa|a do sklu~uvawe na berzanski transakcii. (3) Vo podfazata random vo smisla na ovoj ~len, licenciranite brokeri na ~lenkite na Berzata moàt da vr{at zadrùvawe, promena ili otstranuvawe na sopstvenite nalozi i da imaat uvid vo site nalozi vneseni vo BEST sistemot. Vo ovaa podfaza ne e dozvolena promena na ve}e vnesenite nalozi vo nalozi so ramka, nalozi so ramka so otstranuvawe na nerealiziranata koli~ina i pazarni nalozi. Vo ovoj period ne moè da se vnesuvaat novi nalozi vo BEST sistemot i da se aktiviraat zadrànite nalozi. (4) Minimalnoto vremetraewe na podfazata random vo smisla na ovoj ~len e 1 (edna) sekunda, a maksimalnoto vremetraewe vo sekundi go opredeluva Odborot na direktori na Berzata. BEST sistemot po slu~aen izbor, so upotreba na posebna kompjuterska funkcija (random funkcija), izbira moment koj e pome|u minimalnoto i maksimalnoto vremetraewe na ovaa podfaza, koga }e nastapi podfazata na sklu~uvawe na transakcii vo smisla na ovoj ~len. (5) Po zavr{uvaweto na podfazata random otpo~nuva podfazata na sklu~uvawe na transakcii vo smisla na ovoj ~len, {to pretstavuva kratok vremenski interval koga BEST sistemot vr{i usoglasuvawe na nalozite i sklu~uvawe na eventualni transakcii. Po zavr{uvawe na podfazata na sklu~uvawe na transakcii vedna{ zapo~nuva fazata na kontinuirano trguvawe vo smisla na ~len 27 stav 2, odnosno nastapuva pauza do zapo~nuvawe na eventualnoto povtoruvawe na fazata od ~len 27 stav 4. Momentite na slu~uvawe na podfazata na sklu~uvawe na transakcii od fazite na fiksing vo smisla na ~len 27 stav 2 i stav 4, moè da se razlikuvaat. (6) Pri podfazata na sklu~uvaweto na transakcii ne moè da se vr{at aktivnosti vo vrska so nalozite za trguvawe vo BEST sistemot. Sklu~uvaweto na transakcii se izvr{uva avtomatski od strana na BEST sistemot vo dva posledovatelni ~ekori:

- proverka na nalozite, isklu~uvaj}i gi nalozite so specijalni uslovi za realizacija;

- proverka na nalozite so specijalni uslovi za realizacija.

19

(7) Vo zavisnost od sostojbata na pazarot vo momentot na nastapuvawe na podfazata na sklu~uvawe na transakcii za sekoja hartija od vrednost, isklu~uvaj}i gi nalozite so specijalni uslovi za realizacija, sklu~uvaweto na transakcii se izvr{uva na eden od slednive na~ini:

- dokolku najdobrata proda`na cena e pogolema od najdobrata kupovna cena: nalozite ne se usoglaseni;

- dokolku najdobrata kupovna cena e ista ili pogolema od najdobrata proda`na cena: nalozite se usoglasuvaat soglasno postapkata za podreduvawe na nalozite utvrdena vo ~len 13 od ovie Pravila i se sklu~uvaat berzanski transakcii po t.n. po~etna cena.

(8) Po izvr{uvaweto na podfazata na sklu~uvawe na transakcii, isklu~uvaj}i gi nalozite so specijalni uslovi za realizacija, se procesiraat i nalozite so specijalni uslovi za realizacija i se proveruva dali postojat mo`nosti i za nivno usoglasuvawe, soglasno postapkata za podreduvawe na nalozite utvrdena vo ~len 13 od ovie Pravila. (9) Utvrduvaweto na po~etna cena pri podfazata na sklu~uvawe na transakcii soglasno stav 6 na ovoj ~len e proces so koj se opredeluva cenata za sekoja hartija od vrednost, po koja moè da se istrguva najgolema koli~ina hartii od vrednost od nalozite bez specijalni uslovi za realizacija vneseni vo BEST sistemot do momentot na sklu~uvawe na transakcii (maksimizirawe na obemot na trguvawe). Dokolku maksimalniot obem na trguvawe moè da se realizira po nekolku razli~ni ceni, kako po~etna cena se zema cenata koja {to najmalku otstapuva od poslednata oficijalna dnevna prose~na cena za opredelenata hartija od vrednost, zaokruèna za minimalniot iznos na dozvolenata korekcija na cenite od ~len 24, stav 4 i 5 od ovie Pravila (minimizirawe na cenovnite fluktoacii). Utvrduvaweto na po~etnata cena pri podfazata na sklu~uvawe na transakcii vo slu~aj koga od ednata strana se nao|a nekoj nalog so specijalni uslovi za realizacija sekoga{ se vr{i spored momentalno najvisokata kupovna cena. Na~inot na presmetuvawe na po~etnata cena e objasnet vo Prilog 1, {to e sostaven del od ovie Pravila.

Faza na kontinuirano trguvawe (otvoren pazar) ^len 29

(1) Vo fazata na kontinuirano trguvawe pazarot e otvoren za vnes na novi nalozi za trguvawe i za sklu~uvawe transakcii. Vo ovaa faza se dozvoleni site aktivnosti vo vrska so ve}e vnesenite nalozi za trguvawe vo BEST sistemot. BEST sistemot gi usoglasuva nalozite i sklu~uva berzanski transakcii avtomatski, kako rezultat na identi~nosta na uslovite vo aktivnite nalozi vneseni vo BEST sistemot, soglasno postapkata za podreduvawe na nalozite utvrdena vo ~len 13 od ovie Pravila. (2) Dokolku vnesenata kupovna cena za opredelena hartija od vrednost vo BEST sistemot e povisoka, odnosno vnesenata proda`na cena e poniska od najdobrata cena {to e ve}e vnesena na sprotivnata strana na pazarot i dokolku site drugi uslovi vo nalozite za trguvawe se identi~ni, BEST

20

sistemot, vo ramkite na cenovnite ograni~uvawa utvrdeni vo ~len 37 od ovie Pravila, avtomatski gi usoglasuva transakciite po najdobrata cena {to e porano vnesena na sprotivnata strana na pazarot za taa hartija od vrednost. Sklu~uvaweto na transakcii so eventualniot ostatok od taka vneseniot nalog se izvr{uva spored inicijalno vnesenata cena.

Faza na zatvarawe na pazarot ^len 30

Po zavr{uvawe na fazata na kontinuirano trguvawe vo smisla na ~len 27 stav 2, nastapuva fazata na zatvarawe na pazarot, {to pretstavuva momentot po koj ne moè da se vr{at nikakvi aktivnosti vo vrska so nalozite vo BEST sistemot od strana na licenciranite brokeri.

Prekinuva~ki aukcii

^len 31 (1) Prekinuva~ka aukcija se primenuva pri trguvaweto so opredelena hartija od vrednost ~ie trguvawe se odviva na na~inot od ~len 27 stav 2 od ovie Pravila, dokolku se sozdadat uslovi koi bi predizvikale transakcija so koja cenata na taa hartija od vrednost bi se promenila za opredelen procent (dinami~ki limit) vo odnos na momentalnata referentna cena na trguvawe za taa hartija od vrednost. (2) Iznosot na dinami~kiot limit go utvrduva Odborot na direktori na Berzata. (3) Pri otpo~nuvaweto na prekinuva~kata aukcija, privremeno se prekinuva trguvaweto so taa hartija od vrednost na na~inot od ~len 27 stav 2, odnosno istata preminuva od sostojba "trguva" vo sostojba "dinami~ki zadràna".

(4) Prekinuva~kata aukcija se sostoi od edna faza na fiksing vo smisla na ~len 28. (5) Vo podfazata random vo prekinuva~ka aukcija ve}e vnesenite nalozi za taa hartija od vrednost moè da se menuvaat samo vo pogled na cenata i toa: kupovnite nalozi samo vo nasoka na zgolemuvawe na cenata, a proda`nite nalozi samo vo nasoka na namaluvawe na cenata. Vo ovaa podfaza ne e dozvoleno menuvawe na nalozite vo pogled na koli~inata. Vo ovaa podfaza ~lenkata ne moè da vr{i zadrùvawe ili povlekuvawe na ve}e vnesenite nalozi, nitu aktivirawe na zadrànite nalozi. (6) Odborot na direktori na Berzata so odluka ja opredeluva dolìnata na podfazata so fiksno vremetraewe, kako i maksimalnata dolìna vo sekundi na podfazata random vo smisla na ovoj ~len. (7) Vo podfazata na sklu~uvawe na transakcii vo smisla na ~len 28 stav 7, a vo slu~aj koga za nekoja hartija od vrednost bi se sklu~ila transakcija so cena nadvor od dinami~kiot limit, BEST sistemot go prolongira

21

sklu~uvaweto na transakciite so prekinuva~ka aukcija za taa hartija od vrednost. (8) Dokolku za opredelena hartija od vrednost e vo tek prekinuva~ka aukcija, a treba da nastapi fazata na zatvarawe na pazarot, fazata na zatvarawe na pazarot za taa hartija od vrednost se prodol`uva do zavr{uvaweto na prekinuva~kata aukcija. (9) Momentalna referentna cena na prekinuva~ka aukcija se formira na sledniov na~in: Momentalnata referentna cena na po~etokot na sekoj den na trguvawe kaj hartii od vrednost ~ie trguvawe se odviva na na~inot opi{an vo ~len 27 stav 2 e ednakva so baznata cena za toj den za sekoja hartija od vrednost, soglasno so ~len 37 stav 2 od ovie Pravila. Vo tekot na denot, cenata formirana so zavr{uvaweto na sekoja prekinuva~ka aukcija za sekoja hartija od vrednost pretstavuva momentalna referentna cena za taa hartija od vrednost. (10) Vo uslovi na vnesuvawe na ″nalog so ramka"(R) ~ija cena e nadvor od dozvolenite dnevni cenovni fluktoacii, sistemot avtomatski }e go stavi nalogot vo neaktivna sostojba, soglasno ~len 37 od ovie Pravila, no istiot }e predizvika prekinuva~ka aukcija, kako pokazatel za pazarni slu~uvawa;

(11) Vo uslovi na vnesuvawe na ″nalog so ramka so otstranuvawe na nerealiziranata koli~ina - izvr{i ili otka`i (F) so cena nadvor od utvrdeniot dinami~ki limit, a imajki ja predvid prirodata na ovoj nalog, so nalogot }e se sklu~at site mo`ni transakcii do cenata utvrdena kako dinami~ki limit, pri {to istiot nema da predizvika prekinuva~ka aukcija, a nerealiziranata koli~ina od nalogot avtomatski se otstranuva od BEST sistemot; (12) Pazaren nalog koj predizvikal prekinuva~ka aukcija u~estvuva vo prekinuva~kata aukcija, a sistemot avtomatski }e go transformira vo limitiran nalog i }e ja dodeli cenata na nalogot od sprotivnata strana na pazarot so ~ie prifa}awe bi bila predizvikana transkacija. Dokolku po zavr{uvaweto na prekinuva~kata aukcija ovoj nalog ne se realizira celosno preostanatata koli~ina od nalogot }e ostane vo sistemot kako limitiran nalog; (13) Pri vnesuvawe na nalog koj bi predizvikal vkrstena transakcija so cena nadvor od dinami~kiot limit, a vremeto na vnes na istiot e pred dozvolenoto vreme za sklu~uvawe na vkrstena transakcija soglasno ~len 33 stav 1 od ovie Pravila, istiot }e bide otfrlen i nema da predizvika prekinuva~ka aukcija.

Vkrsteni transakcii ^len 32

(1) Dokolku, po primaweto na nalogot od klientot, ~lenkata na Berzata pristapi kon realizacija na istiot:

22

a) so prodavawe na klientot na hartii od vrednost koi ~lenkata ili nekoj vraboten vo ~lenkata gi poseduva ili so kupuvawe na hartiite od vrednost od klientot vo svoe ime i za svoja smetka ili za smetka na vraboten vo ~lenkata, ili b) so sparuvawe na nalogot na klientot so nalog na drug klient za istata hartija od vrednost so ista cena i drugi uslovi za realizacija, taa transakcija ima tretman na vkrstena transakcija. (2) Dokolku ~lenkata na Berzata ima namera da izvr{i vkrstena

transakcija soglasno alineja a) od stav 1 od ovoj ~len, istata mora da pobara prethodno pismeno odobrenie od klientot za toa, odnosno za istoto soodvetno da go izvesti klientot po sklu~uvawe na transakcijata vo pismena forma.

Postapka za izvr{uvawe na vkrstena transakcija ^len 33

(1) ^lenkata na Berzata moè da izvr{i vkrstena transakcija vo BEST sistemot edinstveno dokolku prethodno go vnese (izloì) vo BEST sistemot ili nalogot za prodavawe ili nalogot za kupuvawe od potencijalnata vkrstena transakcija vo period utvrden od Odborot na direktori na Berzata. (2) Dokolku ~lenkata na Berzata, otkako vnela opredelen nalog vo BEST sistemot, vnese vo BEST sistemot nov sprotiven nalog za istata hartija od vrednost so ista cena kako ve}e vneseniot, pred istekot na periodot od stav 1 na ovoj ~len, BEST sistemot avtomatski go otfrla vnesot na toj nalog i istiot ne dobiva vremenska oznaka. Po isklu~ok, dokolku na sprotivnata strana na pazarot ima nalozi na drugi ~lenki so podobra cena vo odnos na prethodno vneseniot nalog na ~lenkata, nekoi vidovi nalozi za trguvawe (limitiran, pazaren, "so ramka" i "izvr{i ili otkaì") moàt delumno da se izvr{at pred da bidat otstraneti od BEST sistemot. (3) Odredbata od stav 2 na ovoj ~len se primenuva samo vo fazata na kontinuirano trguvawe.

Vidovi smetki ^len 34

(1) So cel obezbeduvawe uslovi za podobra kontrola vrz raboteweto na ~lenkite na Berzata, pri vnesot na nalozite za trguvawe vo BEST sistemot, ~lenkite na Berzata se dol`ni da go identifikuvaat vidot na smetkata na klientot. BEST sistemot dozvoluva koristewe na slednite vidovi smetki na klienti: - principal smetka; - smetka na klient ;

23

- smetka na vraboteno lice vo ovlastenoto pravno lice ; - grupna smetka na klient; - smetka za upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost; - izdava~ smetka. (2) Principal smetka (P) Principal smetka e smetka koja se koristi od strana na ~lenkata na Berzata, pri vnesuvawe na nalozi vo BEST sistemot koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za svoja smetka. ^lenkata na Berzata mo`e da ima samo edna principal smetka. ^lenkata na Berzata mo`e da raboti za svoe ime i za svoja smetka samo preku principal smetkata. (3) Smetka na klient (K) Smetka na klient e smetka koja se koristi od strana na ~lenkata na Berzata, pri vnesuvawe na nalozi vo BEST koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za tu|a smetka (klienti na ~lenkata). Koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i tu|a smetka, istata e dol`na pri vnesuvawe na sekoj nalog vo BEST sistemot da ja vnese smetkata na klientot vo depozitarot i brojot na nalogot od knigata na nalozi. (4) Smetka na vraboteno lice vo ovlastenoto pravno lice (V) Smetka na vraboteno lice vo ovlastenoto pravno lice e smetka koja se koristi od strana na ~lenkata na Berzata, pri vnesuvawe na nalozi vo BEST koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za smetka na vraboteno lice vo ~lenkata. Pod vraboteno lice vo ~lenka se podrazbira vraboteno lice vo brokerska ku}a, vraboteno lice vo podru`nica na stranska brokerska ku}a i vraboteno lice vo direkcija za rabota so hartii od vrednost na banka. Koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za smetka na vraboteno lice vo ~lenkata, istata e dol`na pri vnesuvawe na sekoj nalog vo BEST sistemot da ja vnese smetkata na klientot vo depozitarot i brojot na nalogot od knigata na nalozi. (5) Grupna smetka na klient (G) Grupna smetka na klient e smetka koja se koristi od strana na ~lenkata na Berzata, pri vnesuvawe na nalozi vo BEST koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za tu|a smetka vo soglasnost so ~len 17, stav 1 i stav 6 od ovie Pravila. Vo slu~aj na koristewe na grupna smetka na klient, ~lenkata pri vnes na nalogot vo BEST sistemot ne gi vnesuva smetkata na klientot vo depozitarot i brojot na nalogot od knigata na nalozi, odnosno postapuva soglasno instrukciite koi Berzata gi propi{uva za vnes na nalozi so ovoj vid na smetka. (6) Smetka za upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost (F) Smetka za upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost e smetka koja se koristi od strana na ~lenkata na Berzata, pri vnesuvawe na nalozi vo BEST sistemot koga ~lenkata na Berzata trguva vo svoe ime i za tu|a smetka, pri {to ~lenkata i klientot imaat potpi{ano dogovor za

24

upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost. (7) Izdava~ smetka (I) Dokolku ~lenkite na Berzata imaat nalozi za kupuvawe ili prodavawe na opredeleni hartii od vrednost dadeni od strana na samiot izdava~ na tie hartii od vrednost, ~lenkite na Berzata se dol`ni da upotrebat specijalen vid smetka - izdava~ smetka. Ovaa smetka ~lenkite na Berzata moraat da ja upotrebuvaat bez razlika dali emitentot ima sklu~eno so niv dogovor za brokersko-posredni~ki raboti ili dogovor za upravuvawe so portfolio na hartii od vrednost.

Posebni vidovi trgovski transakcii ^len 35

(1) Preku BEST sistemot mo`at da se sklu~uvaat i posebni vidovi trgovski traksakcii opi{ani vo Aneks 1, Aneks 2, Aneks 3 i Aneks 4 na ovie Pravila. (2) Aneksot 1, Aneksot 2, Aneksot 3 i Aneksot 4 pretstavuvaat sostaven del na ovie pravila. (3) Osven dokolku poinaku ne e uredeno vo Aneksot 1, Aneksot 2, Aneksot 3 i Aneksot 4 od ovie Pravila, za tie transakcii se primenuvaat odredbite od ovie Pravila i aktite na Berzata.

Oficijalna dnevna prose~na cena i dnevna prose~na cena ^len 36

(1) Oficijalna dnevna prose~na cena na opredelena hartija od vrednost e ponderirana aritmeti~ka sredina na site ceni od site transakcii so taa hartija od vrednost vo eden den na trguvawe. Kako ponder se zema koli~inata na hartii od vrednost kaj sekoja transakcija. Oficijalnata dnevna prose~na cena se formira na krajot na denot na trguvawe, bez cenite za ista hartija od vrednost od posebnite vidovi trgovski transakcii od ~len 35 na ovie Pravila. (2) Dnevna prose~na cena na opredelena hartija od vrednost se formira soglasno stav 1 na ovoj ~len, so taa razlika {to taa se formira permanentno vo tekot na celiot den na trguvawe. (3) Dokolku na opredelen den na trguvawe nema transakcii, oficijalna dnevna prose~na cena e oficijalnata dnevna prose~na cena od prethodniot den na trguvawe. (4) Cenite od blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila ne se vklu~uvaat vo presmetkata na oficijalnata dnevna prose~na cena i dnevnata prose~na cena. (5) Oficijalnata dnevna prose~na cena za opredelena hartija od vrednost se presmetuva sekoj den na trguvawe. Pri presmetkata na oficijalnata

25

dnevna prose~na cena, kako po~etna cena na denot na trguvawe se zema prvata cena {to }e se postigne na denot na trguvawe, so isklu~ok na cenite od blok transakciite i drugite transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila. (6) Oficijalnata dnevna prose~na cena za opredelena hartija od vrednost se objavuva vo oficijalnata dnevna lista na Berzata.

Cenovni ograni~uvawa pri trguvaweto so hartii od vrednost (stati~ki limit)

^len 37 (1) Dokolku se oceni deka za{titata na investitorite toa go nametnuva, Odborot na direktori na Berzata moè da vovede soodvetni cenovni ograni~uvawa za transakcii so opredelena hartija od vrednost koja e kotirana na Oficijalniot pazar, odnosno registrirana na Redovniot pazar na Berzata. (2) Odborot na direktori ja utvrduva metodologijata za presmetka na baznata cena vrz koja se apliciraat dnevnite cenovni fluktoacii. (3) Dokolku Odborot postapi soglasno stav 1 na ovoj ~len, Berzata mora za toa da gi informira site ~lenki na Berzata, Komisijata za hartii od vrednost i javnosta vo najkratok moèn rok. (4) Cenata na opredelena hartija od vrednost na prviot den na trguvawe so taa hartija od vrednost se formira slobodno bez cenovni ograni~uvawa. (5) Po isklu~ok od stav 4 na ovoj ~len, za novi kotirani hartii od vrednost, utvrdenite cenovni ograni~uvawa ne se primenuvaat vo prvite tri dena od denot na kotirawe na hartiite od vrednost. (6) Nalozite za trguvawe so hartii od vrednost koi glasat na ceni pogolemi ili pomali od dozvolenite cenovni ograni~uvawa vo tekot na denot, BEST sistemot avtomatski gi stava vo neaktivna sostojba. (7) Za nalozite za trguvawe od stav 6 na ovoj ~len vaàt soodvetnite odredbi od ovie Pravila.

Vremeno prekinuvawe na trguvaweto so hartii od vrednost ^len 38

(1) Berzata moè vremeno da go prekine trguvaweto so opredelena hartija od vrednost vo slednive slu~ai: • zna~ajni poremetuvawa vo raboteweto na izdava~ot na hartiite od

vrednost; • neto~no navedeni podatoci vo baraweto za kotacija; • objavuvawe na cenovno ~uvstvitelni informacii;

26

• manipulacii so inforamciite ili cenite; • golemi cenovni fluktoacii ili drugi nevoobi~aeni okolnosti pri

trguvaweto (golema koli~ina na istrguvani hartii od vrednost, golema pazarna neramnoteà itn.);

• onevozmoùvawe na transferot na sopstvenosta na hartiite od vrednost;

• naru{uvawe na doverbata vo trguvaweto so hartii od vrednost; • nastanuvawe na okolnosti koi moàt da dovedat do naru{uvawe na fer

trguvaweto so hartiite od vrednost; • mo`no nastanuvawe {teti za ~lenkite, investitorite i Berzata; • vo drugi okolnosti, ako toa go nalaga op{tiot princip na za{titata na

investitorite. (2) Vo slu~aj koga Berzata privremeno }e go prekine trguvaweto so opredelena hartija od vrednost, istata ja menuva svojata sostojba od "trguva" vo "suspendirana". (3) Za prekinuvaweto na trguvaweto i vremetraeweto na prekinuvaweto so opredelena hartija od vrednost odlu~uva Odborot na direktori na Berzata ili po negovo ovlastuvawe izvr{nite direktori na Berzata i za istoto gi izvestuvaat site ~lenki na Berzata, Komisijata za hartii od vrednost i javnosta. (4) Po objavuvaweto na prekinuvaweto vo trguvaweto so nekoja hartija od vrednost, Berzata gi zadrùva site prethodno vneseni nalozi za kupuvawe i prodavawe vo BEST sistemot. Isto taka, Berzata moè da gi poni{ti site dotoga{ realizirani transakcii so taa hartija od vrednost na toj den na trguvawe. (5) ^lenkite na Berzata se dol`ni da ja izvestat Berzata vo najkratok moèn rok dokolku dobijat informacija deka nastanale okolnostite navedeni vo stav 1 od ovoj ~len. (6) Dokolku izvr{nite direktori na Berzata donesat odluka za prestanok na odlukata za vremeno prekinuvawe na trguvaweto so opredelena hartija od vrednost, Berzata mora da gi izvesti site ~lenki, Komisijata za hartii od vrednost i javnosta. (7) Vo slu~aj od ~len 10 stav 3 od Pravilata za ~lenstvo na Berzata. dokolku Odborot na direktori na Berzata izre~e vremena zabrana za vr{ewe na del ili site aktivnosti na ~lenka na Berzata koi se povrzani so raboteweto so hartii od vrednost, vklu~uvajki i vremeno suspendirawe na ~lenka, pri {to odlukata za vremeno suspendirawe na ~lenka da e donesena vo den na trguvawe pred istiot da se oficijalizira, transakciite koi se sklu~eni na toj den na trguvawe ne se poni{tuvaat, a Berzata pristapuva kon zadrùvawe na site otvoreni nalozi na taa ~lenka {to se vneseni vo BEST sistemot do momentot na suspendiraweto na ~lenkata.

27

IV. TRANSAKCII

Vreme na sklu~uvawe na transakcijata ^len 39

Kako vreme na sklu~uvawe na berzanskata transakcija se smeta sistemskoto vreme na BEST sistemot.

Obvrski za realizacija na berzanskata transakcija ^len 40

(1) Sklu~uvawe na berzanski transakcii pretstavuva usoglasuvawe na kupovni i proda`ni nalozi vo BEST sistemot na na~in i pod uslovi propi{ani so ovie Pravila. ^lenkite na Berzata se obvrzani da gi ispolnat obvrskite vo soglasnost so uslovite pod koi {to se sklu~eni transakciite (predmet, koli~ina, cena i period na poramnuvawe). (2) Predmet na berzanskata transakcija se hartiite od vrednost navedeni vo nalozite za trguvawe vneseni vo BEST sistemot vo pomala ili ednakva koli~ina od dvata naloga za trguvawe vrz osnova na koi e sklu~ena transakcijata. (3) Cena na berzanskata transakcija e cenata koja dvete ~lenki na Berzata ja prifatile vo procesot na trguvaweto preku BEST sistemot, soglasno ovie Pravila i aktite na Berzata. (4) Kompjuterskata evidencija na nalozite i transakciite {to ja vodi Berzata pretstavuva pravosilen dokaz za transakciite na ~lenkite.

Zavr{na obrabotka na berzanskite transakcii ^len 41

(1) Zavr{nata obrabotka na berzanskite transakcii podrazbira: identifikacija na ~lenkite u~esni~ki vo transakciite realizirani na Berzata, identifikacija na hartiite od vrednost so koi e trguvano, koli~inata na hartii od vrednost so koi se trguvalo i cenite po koi se sklu~eni transakciite. (2)Podatocite za transakciite sklu~eni vo BEST sistemot se ispra}aat vo elektronska forma do ovlasten depozitar na ponatamo{na obrabotka, po istekot na rokot za poni{tuvawe. (3) Po zavr{uvaweto na denot na trguvawe izve{tajot za sklu~enite transakcii ^lenkite na Berzata mo`e da go prezemat direktno od BEST sistemot.

28

Utvrduvawe i poramnuvawe ^len 42

(1) Utvrduvaweto (presmetka na me|usebnite obvrskite na ovlastenite u~esnici na pazarot na hartii od vrednost vrz osnova na sklu~enite transakcii so hartii od vrednost na Berzata) i poramnuvaweto, soglasno zakon, ja vr{i ovlasten depozitar. Na~inot i postapkata na utvrduvawe i poramnuvawe e uredena soglasno aktite na ovlasteniot depozitar. (2) Obvrskite na ~lenkite na Berzata {to proizleguvaat od sklu~enite berzanski transakcii so hartii od vrednost moàt da se izvr{uvaat edinstveno preku ovlasteniot depozitar. (3) Obvrskite {to se odnesuvaat na prenos na hartiite od vrednost od sklu~enite berzanski transakcii so hartii od vrednost se izvr{uvaat po pat na istovremeno pla}awe na realiziranata cena za tie hartii od vrednost na Berzata (princip "isporaka nasproti pla}awe"). (4) Poramnuvaweto na transakciite so hartii od vrednost na site pazari na Berzata se vr{i na tretiot raboten den (T+3) od denot na sklu~uvaweto na transakcijata, osven vo posebniot slu~aj na aukciite od to~ka 11.3. od Aneksot 2 na ovie Pravila. (5) Dokolku i od dvete ~lenki u~esni~ki vo transakcijata postoi soglasnost, poramnuvaweto na transakciite so hartii od vrednost na site pazari na Berzata moè da se vr{i i vo pokratok period od tretiot raboten den od denot na sklu~uvaweto na transakcijata, vo specijalen den na poramnuvawe (T+1; T+2), na na~in propi{an od strana na Berzata. (6) Podatocite za sklu~enite berzanski transakcii Berzata gi dostavuva do ovlasteniot depozitar vo elektronska forma na denot koga istite se sklu~eni. 7) Dokolku na denot na poramnuvawe Berzata dobie izvestuvawe od ovlasteniot depozitar deka nekoja nejzina ~lenka ne moè da gi poramni svoite transakcii, Berzata vedna{ pristapuva kon utvrduvawe na pri~inite za toa i procenuva dali ~lenkata moè brzo da gi izvr{i svoite neispolneti obvrski. 8) Dokolku Berzata proceni deka ~lenkata ima seriozni problemi vo izvr{uvaweto na svoite obvrski, Berzata vremeno ja suspendira taa ~lenka od trguvaweto. Vremenata suspenzija ne moè da trae podolgo od 6 ({est) meseci.

Poni{tuvawe i revidirawe na transakcii ^len 43

(1) Site sklu~eni berzanski transakcii se smetaat za kone~ni. (2) Po isklu~ok od prethodniot stav, berzanskata transakcija koja {to e sklu~ena poradi gre{ka na nekoja ~lenka na Berzata moè da se poni{ti,

29

dokolku postoi me|useben dogovor na dvete ~lenki - u~esnici vo transakcijata. Vo takov slu~aj, ~lenkata {to go inicira poni{tuvaweto na transakcijata do Berzata mora da isprati barawe za poni{tuvawe na transakcijata najdocna pred oficijaliziraweto na denot na trguvawe. (3) Po oficijaliziraweto na denot na trguvawe, ~lenkite na Berzata ne moàt da gi poni{tat sklu~enite transakcii. (4) Transakcijata se poni{tuva dokolku dvete ~lenki - u~esnici vo istata se slo`ni za toa, so dostavuvawe na soovetna potvrda do Berzata za postignatata soglasnost. (5) ^lenkata na Berzata koja bara poni{tuvawe na transakcija treba zadolìtelno da i dostavi na Berzata soodvetna kopija od knigata na nalozi povrzana so transakcijata koja treba da se poni{ti i druga dokumentacija vo vrska so taa transakcija so koja se dokaùva gre{kata. (6) Revidirawe na sklu~enata transakcija, so cel preevidentirawe na transakcijata od smetka na eden klient na smetka na ~lenkata kako principal i obratno, odnosno preevidentirawe na transakcijata od smetka na eden klient na smetka na drug klient, moè da se napravi samo vo slu~aj na gre{ka napravena pri vnesot na nalogot za trguvawe vo BEST sistemot ili zaradi ispolnuvawe na ~len 16 stav 5 od ovie Pravila. (7) ^lenkata na Berzata koja pobarala revidirawe na transakcijata, so cel preevidentirawe od edna smetka na druga, mora do Berzata da dostavi soodvetna kopija od knigata na nalozi povrzana so transakcijata koja treba da se revidira i druga dokumentacija vo vrska so taa transakcija so koja se dokaùva gre{kata. (8) Baraweto za revidirawe se prifa}a do vreme {to }e go opredeli Odborot na direktori na Berzata. (9) Odredbite od stavovite 6, 7 i 8 od ovoj ~len vaàt i dokolku se bara revidirawe na transakciite, so cel preevidentirawe na transakcijata po osnov na promena na vneseniot broj na nalog ili vid na smetka vo BEST sistemot. (10) Pri revidirawe na transakciite poradi promena na vneseniot vid na smetka odnosno smetka na klientot vo depozitarot ili vneseniot broj na nalog, Berzata moè sama da ja revidira transakcijata vo BEST sistemot, odnosno da gi popravi pogre{nite podatoci za transakcijata, odnosno vrz osnova na dobienata dokumentacija, da ja vnese povtorno transakcijata so to~ni podatoci vo BEST sistemot. (11) Dokolku od priloènata dokumentacija ne moè da se konstatira deka ~lenkata ja dokaàla gre{kata, baraweto za revidirawe ili poni{tuvawe na transakcija }e se odbie i Berzata nema da izvr{i poni{tuvawe ili revidirawe na soodvetnata transakcija. (12) Poni{tuvaweto na sklu~enata transakcija ne gi osloboduva ~lenkite na Berzata, u~esnici vo taa transakcija, od nadomestok za trguvawe po

30

osnov na poni{tenata transakcija. Iznosot na nadomestok koj ~lenkata treba da go plati pri poni{tuvawe na transakcija e odreden vo Tarifnikot za visinata na nadomestocite na Makedonskata berza AD Skopje. (13) Za sekoe podneseno barawe za revidirawe na transakcija, ~lenkite na Berzata se dol`ni da platat soodveten nadomestok, soglasno odluka na Odborot na direktori na Berzata.

Oficijalizacija na denot na trguvawe, sopstvenost i raspolagawe so podatocite za trguvaweto

^len 44 (1) Pod oficijalizacija na denot na trguvawe se podrazbira proglasuvawe na kone~nost na site sklu~eni transakcii, kako i eventualno objavenite drugi transakcii (blok transakcii i drugi transakcii definirani vo ~len 35 od ovie Pravila) na toj den na trguvawe. (2) Oficijalizacijata na denot na trguvawe se vr{i najrano po istekot na 30 (trieset) minuti od poslednata faza vo smisla na ~len 27 stav 2 i stav 4. (3) Dokolku na denot na trguvawe se odvivaat i drugi trgovski sesii definirani so ovie Pravila ili drugi akti na Berzata, a istite zavr{uvaat po fazite vo smisla na ~len 27 stav 2 i stav 4, oficijalizacijata na denot na trguvawe se vr{i najrano 30 (trieset) minuti po zavr{uvaweto na ovie trgovski sesii. (4) Vremeto na oficijalizacija na denot na trguvawe se opredeluva so odluka na Odborot na direktori na Berzata i istoto se objavuva do site ~lenki na Berzata. (5) Berzata e edinstveniot sopstvenik na celokupnite informacii za trguvaweto i statisti~kite podatoci {to proizleguvaat ottamu. (6) ^lenkata na Berzata i nejzin klient ne mo`at da prigovaraat za koristewe na podatoci od strana na Berzata vo vrska so izvr{enite transakcii. (7) Osven podatocite od ~len 84, stav 1 od Zakonot za hartii od vrednost, za koi Berzata redovno ja izvestuva javnosta, Berzata mo`e na komercijalna osnova da distribuira i drugi sobrani podatoci za trguvaweto, po cena {to }e ja opredeli Odborot na direktori na Berzata.

Oficijalna dnevna lista na Berzata ^len 45

Oficijalnata dnevna lista na Berzata se izgotvuva sekoj den na trguvawe. Listata se proveruva i potpi{uva od lice ovlasteno od strana na Glavniot Izvr{en direktor na Berzata. Soodveteni korekcii vo listata mora da se napravat vo slu~aj na gre{ka vo registriraweto i presmetkata na cenite,

31

indeksite, odnosno vo slu~aj na pe~atarska gre{ka. Dokolku e napravena gre{ka vo objavenata oficijalna dnevna prose~na cena za opredelena hartija od vrednost, za istoto treba da se izvesti Komisijata za hartii od vrednost i javnosta.

Berzanski indeksi ^len 46

1) Odborot na direktori na Berzata ja opredeluva sodrìnata, strukturata i metodologijata na presmetka na opredeleni indeksi so posebni odluki. 2) Vo oficijalnata dnevna lista na Berzata, pokraj cenite na hartiite od vrednost, se objavuvaat i soodvetni berzanski indeksi.

V. POSTAPKA VO SLUÂJ NA DEFEKT NA FUNKCIONIRAWE NA BEST SISTEMOT

Nefunkcionirawe na komunikaciskite vodovi pome|u ~lenkite i Berzata

^len 47 (1) Osnovnata komunikacija pome|u ~lenkite na Berzata i Berzata vo BEST sistemot se obezbeduva preku soodveten telekomunikaciski medium za neprekinato povrzuvawe. (2) Berzata vo ramki na svoite mo`nosti vo sekoe vreme obezbeduva soodveten broj na rezervni linii za pristap do Berzata. (3) Telekomunikaciski medium za neprekinato povrzuvawe i/ili rezervni linii za pristap do Berzata go pretstavuvaat sistemot na komunikaciski vod pome|u ~lenkite na Berzata i Berzata preku koj funkcionira BEST sistemot. Sekoja ~lenka na Berzata vo ramkite na svojata delovna politika odlu~uva dali }e obezbedi sopstvena rezervna linija za pristap do Berzata. (4) Dokolku ne funkcionira komunikaciskiot vod pome|u nekoja ~lenka na Berzata i Berzata ili dokolku ~lenkata ne moè da se priklu~i vo BEST sistemot poradi drugi pri~ini, Berzata vo svoite delovni prostorii obezbeduva najmalku 3 (tri) rabotni stanici, pri {to sekoja ~lenka na Berzata ima pravo da upotrebi edna rabotna stanica. Vo vakov slu~aj, ~lenkata mora da ja izvesti Berzata vo najkratok moèn rok i moè da pobara zadrùvawe na site svoi nalozi vneseni vo BEST sistemot. (5) Dokolku ~lenkata ima registrirano pove}e razli~ni lokacii preku koi vr{i realizacija na nalozi vo BEST sistemot i istite se povrzani so posebni razli~ni komunikaciski vodovi i site ne se vo prekin, odredbite od stav 4 na ovoj ~len vaàt samo vo slu~aj koga na Berzata ima slobodna rabotna stanica i dokolku ~lenkite koi nemaat registrirano pove}e

32

razli~ni lokacii od koi trguvaat nemaat potreba od rabotna stanica vo prostoriite na Berzata. (6) Za vreme na koristewe na rabotnata stanica na Berzata, ovlastenite brokeri na ~lenkata na Berzata se dol`ni da gi upotrebuvaat svoite posebni identifikacioni elementi (korisni~ko ime i lozinka) za pristap vo BEST sistemot, da gi primenuvaat site voobi~aeni merki na za{tita pri trguvaweto i da gi koristat sopstvenite telefonski linii za komunikacija so klientite (mobilni telefoni). (7) Otkako ~lenkata }e zavr{i so trguvaweto na rabotnata stanica na Berzata od stav 4 na ovoj ~len, istata mora pravilno da se odjavi od BEST sistemot. (8) Dokolku site rabotni stanici na Berzata od stav 4 na ovoj ~len se ve}e zafateni od nekoi ~lenki na Berzata, a se pojavi potreba istite da se koristat od druga ~lenka na Berzata, Berzata moè, dokolku oceni deka se naru{eni normalnite pazarni uslovi, da go zapre trguvaweto vo BEST sistemot. Pritoa, Berzata gi zadrùva nalozite na site ~lenki na Berzata vneseni vo BEST sistemot. Za vreme na prekinot na raboteweto na BEST sistemot, ovlastenite brokeri na Berzata se dol`ni da ~ekaat instrukcii od Berzata, odnosno da gi prifatat i sprovedat istite. Za povtornoto prodolùvawe na trguvaweto, Berzata blagovremeno gi izvestuva site ~lenki preku telefon ili telefaks.

Prekin na rabotata na edna ~lenka ^len 48

(1) Dokolku ~lenkata na Berzata ne moè da pristapi vo BEST sistemot poradi drugi pri~ini {to ne se utvrdeni vo ovie Pravila, istata mora vo najkratok moèn rok da ja izvesti Berzata za toa. (2) Vo slu~aj od prethodniot stav, ~lenkata moè da gi koristi rabotnite stanici od ~len 47 stav 4 od ovie Pravila. (3) Vo slu~aj od stav 1 na ovoj ~len, ~lenkata moè da pobara zadrùvawe na site svoi nalozi vneseni vo BEST sistemot.

Aktivirawe na zadrànite nalozi ^len 49

Site zadràni nalozi za trguvawe od strana na Berzata od ~len 47, stav 4 i stav 8 i ~len 48, stav 3 od ovie Pravila, ~lenkite na Berzata moàt selektivno da gi aktiviraat otkako }e go prodolàt trguvaweto vo BEST sistemot.

33

Defekt na kompjuterskata oprema na Berzata na koja raboti BEST sistemot i drugi nepredvidlivi okolnosti

^len 50 Dokolku, spored ocenka na Berzata, dojde do defekt na kompjuterskata oprema na koja raboti BEST sistemot i drugi nepredvidlivi okolnosti, trguvaweto vo BEST sistemot za site ~lenki na Berzata se odloùva ili zapira. Za zapo~nuvaweto ili prodolùvaweto na trguvaweto Berzata blagovremeno gi izvestuva site ~lenki i Komisijata za hartii od vrednost preku telefon ili telefaks.

Merki pri podolg prekin na trguvaweto ^len 51

Dokolku nastanatite okolnosti od ~len 50 ne moàt da se otstranat vo rok od dva (2) ~asa, Berzata gi izvestuva site ~lenki za eventualnoto prodolùvawe na vremeto za trguvawe preku telefon ili telefaks.

Prijavuvawe na gre{ki ili pre~ki vo BEST sistemot ^len 52

Zaradi brzo i efikasno prezemawe na merki od strana na Berzata, site tehni~ki problemi povrzani so funkcioniraweto na BEST sistemot se prijavuvaat do Berzata preku telefon ili telefaks. ^lenkite na Berzata se dol`ni vo najkratok rok da dostavat podetalen opis na voo~eniot problem vo pismena forma i da sorabotuvaat so Berzata vo otstranuvaweto na problemot.

Nepravilno funkcionirawe na BEST sistemot ^len 53

(1) Dokolku dojde do sklu~uvawe na berzanska transakcija so opredelena hartija od vrednost poradi nepravilno funkcionirawe na BEST sistemot, istata se poni{tuva od strana na Berzata. Za ova Berzata gi izvestuva ~lenkite ~ii nalozi bile predmet na pogre{no sklu~enata transakcija. Berzata za ova gi izvestuva i site ostanati ~lenki na Berzata, soodvetnata institucija koja gi vr{i rabotite na utvrduvawe i poramnuvawe na transakciite so hartii od vrednost i Komisijata za hartii od vrednost. (2) ^lenkite na Berzata ~ii nalozi za trguvawe bile predmet na pogre{eno sklu~enata transakcija se dol`ni, po dobivaweto na izvestuvaweto za poni{tuvawe na istata, samite da gi vnesat nalozite vo BEST sistemot i da ja aùriraat svojata evidencija za nalozite.

34

VI. PREODNI I ZAVR[NI ODREDBI

Tolkuvawe na pravilata ^len 54

(1) Tolkuvawe na ovie pravila dava Odborot na direktori na Berzata so zaklu~ok. (2) Izvr{nite direktori na Berzata mo`at so op{to izvestuvawe odnosno upatstva do ~lenkite da davaat pojasnuvawe, doprecizirawe ili upatstva za postapuvawe soglasno ovie Pravila. (3) Vo slu~aj na tolkuvawe na ovie pravila, zaklu~okot na Odborot se dostavuva do site ~lenki na Berzata, do Komisijata za hartii od vrednost i se objavuva na veb stranicata na Berzata

Odluki doneseni od strana na Odborot na direktori ^len 55

(1) Odlukite koi {to soglasno ovie Pravila gi donesuva Odborot na direktori, se donesuvaat so mnozinstvo glasovi od vkupniot broj na ~lenovi na Odborot. (2) Odlukite koi {to soglasno ovie Pravila gi donesuva Odborot na direktori na Berzata i izvr{nite direktori na Berzata se dostavuvaat do Komisijata za hartii od vrednost.

Stapuvawe vo sila na pravilata ^len 56

(1) Ovie Pravila stapuvaat vo sila so denot na donesuvaweto, a }e po~nat da se primenuvaat najdocna trieset (30) kalendarski denovi po denot na dobivawe na soglasnost od Komisijata za hartii od vrednost. (2) Makedonska Berza AD Skopje e dol`na najdocna 3 (tri) dena pred otpo~nuvaweto so primena na ovaa Odluka za toa da gi izvestat Komisijata za hartii od vrednost, ~lenkite na Makedonska Berza i javnosta. (3) So denot na otpo~nuvaweto na primenata na ovie Pravila prestanuvaat da va`at:

- Pre~isteniot tekst na Procedurite za trguvawe br.09-989/1 od 04.05.2007 godina;

- Odlukata br.09-954/1 za organizirawe javna berzanska aukcija na akcii od 11.05.2006 godina;

35

- Odluka br.02-427/1 od 27.02.2006 godina za otpo~nuvawe so primena na Odlukata za izmeni i dopolnuvawa na Procedurite za trguvawe na Makedonskata berza AD Skopje br. 02-2487/1 od 22.11.2005 godina.

Odbor na direktori Pretsedatel Lidija Trajkovi}

36

Aneks 1 Pravila za realizacija na blok transakcii

1) Blok transakcija e transakcija so hartii od vrednost koja se sklu~uva so posredstvo na edna ili pove}e ~lenki na Berzata von redovnoto trguvawe na BEST sistemot. 2) Blok transakcija moàt da sklu~at site ~lenki na Berzata.

Uslovi za sklu~uvawe na blok transakcija 3) Blok transakcija moè da se sklu~i samo so akcii. 4) ^lenkite na Berzata moàt da sklu~at blok transakcija edinstveno dokolku vrednosta na blok transakcijata iznesuva najmalku 5.000.000,00 denari. (5) Od aspekt na brojot na u~esnici vo blok transakcijata, ~lenkite na Berzata moàt da sklu~uvaat blok transakcii pod slednive uslovi:

- dokolku vrednosta na blok transakcijata iznesuva do 10.000.000,00 denari, kako u~esnici vo transakcijata ne moàt da se javat pove}e od dve lica;

- dokolku vrednosta na blok transakcijata iznesuva od 10.000.001,00 denari do 60.000.000,00 denari, kako u~esnici vo transakcijata ne moàt da se javat pove}e od 30 lica;

- dokolku vrednosta na blok transakcijata iznesuva nad 60.000.000,00 denari, ili dokolku brojot na akcii predmet na blok transakcijata iznesuva pove}e od 50% od vkupno izdadenite akcii na dru{tvoto, brojot na u~esnicite vo blok transakcijata ne e ograni~en.

6) Isto pravno i/ili fizi~ko lice (vo li~no svojstvo ili kako zastapnik po zakon na pravno lice) ne moè istovremeno da se javi i kako kupuva~ i kako prodava~ na hartii od vrednost vo ista blok transakcija, nitu kako istovremen zastapnik na kupuva~/i i prodava~/i na hartii od vrednost vo ista blok transakcija; 7) Cenata na prijavenata blok transakcija za akciite so koi se trguva na Oficijalniot i Redovniot pazar na Berzata ne smee da otstapuva pove}e od ± 10% od ponderiranata prose~na cena na site transakcii so tie akcii na Berzata vo poslednite 30 kalendarski denovi, vklu~uvaj}i go i denot na trguvawe vo koj se prijavuva blok transakcijata. Dokolku so akciite so koi se trguva na Oficijalniot i Redovniot pazar na Berzata, predmet na blok transakcijata, ne se trguvalo vo poslednite 30 kalendarski denovi, vklu~uvaj}i go i denot na trguvawe vo koj se prijavuva blok transakcijata, cenata na akciite vo blok transakcijata se formira slobodno. 8) Na denot na trguvawe na koj opredelena akcija se uvrstuva na kotacija,

37

odnosno po~nuva da se trguva na Berzata, bez razlika dali e toa za prv pat ili stanuva zbor za promena na sostojbata na akcijata vo BEST sistemot, ne moè da se sklu~i blok transakcija. 9) Za blok transakciite ne vaàt op{tite cenovni ograni~uvawa utvrdeni soglasno ~len 37 od ovie Pravila.

Na~in i postapka za prijavuvawe na blok transakcija 10) ^lenkite na Berzata vodat posebna kniga za nalozi vrz osnova na koja {to se sklu~uvaat blok transakcii. Numeracijata na nalozite vo ovaa kniga na nalozi e nezavisna od numeracijata na nalozite vo redovnata kniga na nalozi na ~lenkata.

11) Vedna{ otkako vo knigata na nalozi od to~ka 10 od ovoj Aneks }e se vnesat opredelen broj na nalozi vrz osnova na koi moè da se sklu~i blok transakcija, krajnite kupuva~i i prodava~i na hartii od vrednost, ili nivnite zastapnici, zadolìtelno sklu~uvaat dogovor za kupoproda`ba na akcii. 12) Krajnite kupuva~i i prodava~i na hartii od vrednost, ili nivnite zastapnici, zadolìtelno potpi{uvaat nalozi za trguvawe koi se vnesuvaat vo posebnata kniga na nalozi. Vo slu~aj da kako kupuva~i ili kako prodava~i se javat pove}e od dve lica, vaàt pravilata za koristewe na grupna smetka so polnomo{no. 13) ^lenkata na Berzata koja {to sklu~ila blok transakcija e dol`na da ja prijavi taa transakcija na Berzata na poseben obrazec, propi{an od strana na izvr{nite direktori na Berzata. Obrazecot se popolnuva otkako site detali za transakcijata }e i bidat poznati na ~lenkata na Berzata. ^lenkata na Berzata zadolìtelno go overuva obrazecot so svojot pe~at i so potpis na odgovornoto lice vo ~lenkata na Berzata. Obrazecot se popolnuva vo najmalku 2 (dva) primeroci. Vakvi obrasci popolnuvaat i ~lenkata-prodava~ i ~lenkata-kupuva~ koi sklu~ile blok transakcija i gi dostavuvaat do Berzata. Berzata i dostavuva na ~lenkata dokaz za priemot na obrazecot za prijavuvawe na blok transakcija. 14) ^lenkata na Berzata mora da dostavi do Berzata pismena izjava so koja ovlastuva lice/lica za potpi{uvawe na obrascite za prijavuvawe na blok transakcii. 15) Sklu~enata blok transakcija, zaedno so potrebnata dokumentacija, se prijavuva na Berzata vo denovi na trguvawe, po oficijalizirawe na denot na trguvawe, vo vreme opredeleno od Odborot na direktori na Berzata za prijavuvawe na blok transakcii. 16) ^lenkata na Berzata, zaedno so obrazecot za blok transakcija od to~ka 13 na ovoj Aneks, zadolìtelno dostavuva do Berzata i kopija od dogovorot za kupoproda`ba od to~ka 11 na ovoj Aneks. Dokolku dogovorot od koja bilo strana e potpi{an od strana na zastapnik na pove}e lica, do Berzata zadolìtelno se dostavuva i kopija od zaverenoto polnomo{no /polnomo{na vrz osnova na koe/koi {to deluva zastapnikot, kako i lista na

38

krajnite kupuva~i, odnosno prodava~i vo taa blok transakcija. Ovaa lista gi sodrì najmalku slednite elementi: 1) ime i prezime (za fizi~ko lice) ili naziv (za pravno lice); 2) mati~en broj ili broj na paso{ (za doma{no ili stransko fizi~ko lice), odnosno mati~en broj ili drug registerski broj, so zabele{ka za kakov registerski broj stanuva zbor (za doma{no ili stransko pravno lice); 3) broj na smetka vo CDHV i 4) koli~ina na akcii.

17) Berzata vr{i proverka na dostavenata dokumentacija za prijavenata blok transakcija, a osobeno proveruva dali se ispolneti uslovite za sklu~uvawe i prijavuvawe na blok transakcija soglasno to~ka 4, 5, 7 i 8 od ovoj Aneks.

18) Dokolku pri proverkata Berzata konstatira potreba od dopolnitelna proverka ili dopolnuvawe na dokumentacija so drugi dokumenti, ima pravo od ~lenkata na Berzata {to ja prijavuva blok transakcijata da pobara takvo dopolnuvawe ili da izvr{i dopolnitelna proverka.

Objavuvawe na blok transakcija

19) Berzata ja objavuva prijavenata blok transakcija vo denovite na trguvawe, so soodveten vnes na blok transakcija vo BEST sistemot, sledniot den na trguvawe po denot na trguvawe vo koj e prijavena blok transakcijata, vo vreme {to }e go opredeli Odborot na direktori na Berzata vo tekot na fazata na fiksing. 20) Berzata ja objavuva blok transakcijata vo BEST sistemot, vnesuvaj}i ja {ifrata na akcijata, cenata, koli~inata na akcii i {ifrite na ~lenkata-prodava~ i ~lenkata-kupuva~. Berzata ja objavuva blok transakcijata na na~in na koj podatocite za blok transakcijata im se dostapni na site ~lenki na Berzata. 21) Po isklu~ok od to~ka 19 od ovoj Aneks, Berzata moè da ne ja objavi prijavenata blok transakcija, dokolku utvrdi deka moàt da bidat povredeni zakonskite propisi i aktite na Berzata. Vo toj slu~aj, Berzata ja vra}a dobienata dokumentacija do ~lenkata/~lenkite, zaedno so pismeno obrazloènie za pri~inite poradi koi e postapeno na takov na~in. Pismenoto obrazloènie se dostavuva do ~lenkata/~lenkite najdocna do krajot na sledniot raboten den po denot na prijavuvawe na blok transakcijata. Vo slu~ajot od ovaa to~ka, Berzata ja izvestuva i Komisijata za hartii od vrednost, so naveduvawe na pri~inite za neobjavuvawe na blok transakcijata.

22) Po isklu~ok od to~ka 21 od ovoj Aneks, vo slu~aj da poradi dopolnitelni proverki na dostavenata dokumentacija za blok transakcija Berzata ne moè da izvr{i objavuvawe na ovaa transakcija naredniot den od denot na nejzinoto prijavuvawe, Berzata ima pravo po izvr{uvaweto na dopolnitelnite proverki da ja objavi blok transakcijata naredniot den na trguvawe.

39

23) Poramnuvaweto na blok transakciite sklu~eni na site pazari na Berzata se vr{i soglasno dogovorot pome|u kupuva~ot/kupuva~ite i prodava~ot/prodava~ite na hartiite od vrednost, soglasno principot isporaka nasproti pla}awe, no ne podolgo od tri rabotni dena od denot na objavuvawe na blok transakcijata od strana na Berzata. Poramnuvaweto ne moè da se izvr{i so odloèno pla}awe. 24) Vo slu~aj na revidirawe i poni{tuvawe na blok transakciite se primenuvaat odredbite od ovie Pravila. 25) Sekoj den na trguvawe, Berzata gi objavuva slednive podatoci za objavenite blok transakcii so opredelena akcija:

− broj na blok transakcii so opredelena akcija; − vkupnata koli~ina na akcii {to bila predmet na blok transakcijata/transakciite; − najvisokata i najniskata cena na blok transakciite; i − promet vo denari od objavenite blok transakcii.

26) Berzata ja izvestuva Komisijata za hartii od vrednost za objavenite blok transakcii na krajot na sekoj den na trguvawe. 27) Berzata po objavuvaweto na blok transakcijata gi overuva dobienite obrasci za blok transakcija, zadrùva eden primerok, a ostanatite primeroci gi vra}a na ~lenkite {to ja prijavile blok transakcijata.

40

ANEKS 2

PRAVILA

za organizirawe javna berzanska aukcija na akcii vo sopstvenost na dràvata

I. OP[TI ODREDBI

1. Javna berzanska aukcija

1.1. Javna berzanska aukcija vo smisla na ovie Pravila (vo ponatamo{niot tekst: aukcija) e postapka vo koja prodava~ot spored odnapred utvrdeni uslovi dava ponuda za proda`ba na akcii koi se predmet na aukcijata, pri {to u~esnicite vo aukcijata soglasno pravilata na aukcijata me|usebno se naddavaat za kupuvawe na akciite.

1.2. Aukciite se odvivaat na poseben berzanski segment vo ramkite na elektronskiot sistem na trguvawe na Berzata (vo ponatamo{niot tekst: BEST sistem)

1.3. Kupoproda`bata na akcii po pat na javni berzanski aukcii se vr{i preku dva modeli, i toa:

• Model “s# ili ni{to” pri {to akciite se prodavaat isklu~ivo vo paket preku edna transakcija; i

• Model “na par~e” pri {to akciite se prodavaat poedine~no vo koli~ini pomali od vkupno ponudenata koli~ina akcii, preku pove}e transakcii.

2. Predmet na aukcijata

2.1. Predmet na aukcijata e dràvniot kapital vo forma na akcii vo akcionerskite dru{tva vo Republika Makedonija vo sopstvenost na Republika Makedonija i organite na dràvnata vlast, koi gi prodavaat ovlasteni dràvni organi, kako i akciite vo sopstvenost na Fondot na penzisko i invalidsko osiguruvawe na Makedonija.

2.2. Predmet na aukcijata moàt da bidat i akcii ponudeni od strana na Narodna Banka na Republika Makedonija na na~in i uslovi definirani so zakon.

3. U~esnici vo aukcijata

3.1. U~esnici vo aukcijata od proda`na strana se ovlasteni dràvni

41

organi, Fondot na penzisko i invalidsko osiguruvawe na Makedonija i Narodnata Banka na Republika Makedonija (vo ponatamo{niot tekst: prodava~i).

3.2. U~esnici vo aukcijata od kupovna strana se site zainteresirani doma{ni i stranski pravni i fizi~ki lica, soglasno zakonskite propisi na Republika Makedonija ( vo ponatamo{niot tekst: kupuva~i).

3.3. U~esnicite na aukcijata od proda`na strana gi zastapuva Berzata.

3.4. U~esnicite na aukcijata od kupovna strana gi zastapuvaat ~lenkite na Berzata, u~esnici vo trguvaweto. 3.5. Vo eden den na odrùvawe na edna ista aukcija, ~lenkite na Berzata od kupovna strana za ista akcija ne smeat za eden ist klient da upotrebuvaat pove}e od edna smetka na hartii od vrednost vo CDHV.

4. Izrazuvawe na cenite, koli~inata i modelot za proda`ba na akciite

4.1. Pri aukcijata cenata se izrazuva po edinica akcija vo akcionerskoto dru{tvo.

4.2. Cenata na akciite se izrazuva vo denari, bez decimalni mesta.

4.3. Minimalnite korekcii na cenite na akciite se vr{at vo visina od 1 denar po akcija.

4.4. Koli~inata na akcii koi se nudat na proda`ba na javnata berzanska aukcija ja utvrduvaat prodava~ite i istata se izrazuva kako priroden broj.

4.5. Modelot za proda`ba na akciite preku javnata berzanska aukcija go utvrduvaat prodava~ite. 4.6. Za ovie transakcii ne vaàt op{tite cenovni ograni~uvawa utvrdeni vo ~len 37 od ovie Pravila. 5. Odrùvawe i vremetraewe na aukcijata

5.1. Javnata berzanska aukcija se odrùva vo denovi na trguvawe na Berzata, soglasno baraweto na prodava~ot.

5.2. Vremetraeweto na odrùvaweto na aukcijata go odreduvaat Izvr{nite direktori na Berzata.

6. Podgotovka na aukcijata 6.1. Prodava~ite na akcii ja objavuvaat listata na akcii koi }e bidat predmet na aukcijata vo sredstvata za javno informirawe, pri {to se

42

objavuva to~niot datum koga akciite }e se ponudat na proda`ba na aukcijata, koli~inata, modelot za proda`ba, po~etnata proda`na cena i na~inot na pla}awe na akciite. Vo slu~aj na aukcija na par~e, se objavuva i brojot na denovi kolku {to }e trae ponudata za proda`ba preku aukcija po par~e. 6.2. Najdocna tri rabotni dena pred odrùvawe na aukcijata do 15:00 ~asot, prodava~ite na akciite proveruvaat vo Centralniot Depozitar za hartii od vrednost (vo natamo{niot tekst: CDHV) dali istite se slobodni za proda`ba i dostavuvaat do Berzata vo pismena forma, lista na slobodnite akcii koi treba da bidat predmet na proda`ba na slednata aukcija.

6.3. Listata od to~ka 6.2. mora da gi sodrì site potrebni elementi za vnes na proda`nite nalozi za soodvetnite akcii vo BEST sistemot na Berzata i toa:

• naziv na izdava~ot na akciite; • model za proda`ba na akciite; • koli~ina na ponudenite akcii; • po~etna proda`na cena na akciite; • smetka na prodava~ot vo Centralniot depozitar na hartii od

vrednost; • na~in na pla}awe na akciite; • ISIN broj na akciite; • denot odnosno vremenskiot period vo koj }e se dade ponudata za

proda`ba na akcii.

6.4. Berzata opredeluva {ifri na akciite koi se predmet na aukcija.

6.5. Berzata gi izvestuva svoite ~lenki za akciite {to }e se ponudat na proda`ba, za to~niot vremenski redosled na aukcijata i modelot za proda`ba na akciite, najdocna dva dena pred odrùvaweto na aukcijata, preku BEST sistemot.

6.6. [ifrite na akciite {to se nudat na aukcijata se razlikuvaat me|u sebe vo zavisnost od na~inot na pla}awe i toa:

• pla}awe vo gotovo - na krajot od {ifrata se dodava "1"; • pla}awe so hartii od vrednost izdadeni od Republika Makedonija -

na krajot od {ifrata se dodava "2".

II. POSTAPKA NA ODVIVAWE NA JAVNA BERZANSKA AUKCIJA PRI PRODA@BA NA PAKETI („SE’ ILI NI[TO”)

7.1. Na samiot den na odrùvawe na aukcijata, Berzata kako zastapnik na prodava~ite na akciite, gi vnesuva proda`nite ceni i koli~inite za opredeleni akcii vo BEST sistemot.

7.2. Aukcijata na akcii se odviva vo dve fazi i toa:

43

1) faza na indikacija na interes, vo traewe od 5 minuti;

2) faza na naddavawe, vo traewe od najmalku 5 minuti, pri {to, dokolku vo poslednata minuta ne dojde do podobruvawe na najdobrata kupovna cena (najvisokata cena), se sklu~uva transakcija. Vo sprotivno, dokolku vo tekot na poslednata minuta od 5-te minuti naddavawe dojde do promena na najdobrata kupovna cena, naddavaweto prodolùva so novi 5 minuti po istekot na prethodnite 5 minuti. Dokolku dojde do promena na najdobrata kupovna cena vo tekot na poslednata minuta od novite 5 minuti, naddavaweto prodolùva za dopolnitelni 5 minuti. Vakviot na~in na prodolùvawe na naddavaweto moè da se slu~uva najmnogu vo 10 intervali (10 pati po 5 minuti). Dokolku vo tekot na bilo koj interval od po 5 minuti ne dojde do promena na najdobrata kupovna cena vo tekot na poslednata minuta od 5-te minuti, BEST sistemot sklu~uva transakcija po poslednata najdobra kupovna cena. Vo slu~aj na naddavawe vo 10 intervali, BEST sistemot sklu~uva transakcija po najdobrata kupovna cena vo desettiot interval.

7.3. I vo fazata na indikacija na interes i vo fazata na naddavawe BEST sistemot gi podreduva vnesenite kupovni nalozi od strana na ~lenkite na Berzata spored sledniot prioritet:

a) povisoka cena i

b) porano vreme na vnesuvawe na nalogot.

7.4. Vo tekot na aukcijata, ~lenkite na Berzata moàt da ja vidat proda`nata cena za opredelena akcija vnesena od strana na Berzata i kupovnite nalozi vneseni od drugite ~lenki na Berzata.

7.5. Vo fazata na indikacija na interes vaàt slednive pravila:

• moàt da u~estvuvaat site ~lenki na Berzata;

• BEST sistemot gi prifa}a samo kupovnite nalozi so ceni koi se ednakvi ili povisoki od ponudenata proda`na cena za opredelena akcija;

• pri vnesot na kupovnite nalozi od strana na ~lenkite na Berzata ne smeat da se upotrebuvaat drugi dopolnitelni i/ili specijalni uslovi koi se utvrdeni vo Pravilata za trguvawe na Berzata;

• povlekuvaweto i menuvaweto na kupovnite nalozi vo BEST sistemot vo pravec na namaluvawe na cenata e dozvoleno samo vo period od 1 (edna) minuta po vnesuvaweto na nalogot;

• vo eden den na odrùvawe na edna ista aukcija, ~lenkite na Berzata od kupovna strana za ista akcija ne smeat da vnesuvaat pove}e od eden nalog za eden ist klient;

• BEST sistemot }e vr{i avtomatsko odbivawe na vnes odnosno menuvawe na kupovni nalozi za ista akcija za ista smetka na hartii od vrednost vo CDHV od strana na edna ili pove}e ~lenki na Berzata dokolku vo BEST sistemot ve}e postoi kupoven nalog za taa smetka na hartii od vrednost;

• site kupovni nalozi moraat da glasat na koli~inata na akcii na

44

koja {to glasi vneseniot prodaèn nalog od strana na Berzata; • site kupovni nalozi zadolìtelno da bidat vneseni kako dnevni

nalozi (poleto uslovi vo maskata za vnes na nalozi ne se popolnuva ili se vnesuva"D");

• moè da se upotrebuvaat kupovni nalozi za grupna smetka (so minimum 2 kupuva~i).

7.6. Vo fazata na naddavawe vaàt slednive pravila:

• moàt da u~estvuvaat samo onie ~lenki na Berzata koi vnele kupovni nalozi vo fazata na indikacija na interes;

• cenite na vnesenite kupovni nalozi vo BEST sistemot moè samo da se zgolemuvaat;

• vo fazata na naddavawe ne moàt da se vnesuvaat novi kupovni nalozi.

8. Zatvorawe na aukcijata i izbor na najdobra ponuda za kupuvawe

8.1. Zatvoraweto na aukcijata se slu~uva avtomatski pri {to BEST sistemot avtomatski sklu~uva transakcija so nalogot koj e prvorangiran soglasno kriteriumite za prioritet navedeni vo to~ka 7.3. i soglasno na~inot na sklu~uvawe transakcija od to~ka 7.2, podto~ka 2.

III. POSTAPKA NA ODVIVAWE NA JAVNA BERZANSKA AUKCIJA PRI PRODA@BA NA AKCII SO MO@NOST ZA KUPUVAWE NA PARÊ

9.1. Na samiot den na odrùvawe na aukcijata, Berzata kako zastapnik na prodava~ite na akciite, gi vnesuva proda`nite ceni i koli~inite za opredeleni akcii vo BEST sistemot.

9.2. Vo ist den ne moè da se realizira pove}e od edna aukcija po par~e za ista akcija izdadena od ist izdava~ na hartii od vrednost.

9.3.Sekoja aukcija se sostoi od dve fazi:

- faza na vnes na kupovni nalozi i

- faza na sklu~uvawe na transakcii.

9.4.Fazata na vnes na kupovni nalozi od strana na ~lenkite na Berzata za opredeleni akcii trae od 30 minuti do 240 minuti vo zavisnost od koli~inata na ponudenite akcii, soglasno vremetraewe {to }e go utvrdat Izvr{nite direktori na Berzata.

9.5.Po zavr{uvaweto na fazata na vnes na kupovni nalozi sleduva fazata na sklu~uvawe na transakcii, koga BEST sistemot vr{i podreduvawe na

45

vnesenite kupovni nalozi i sklu~uvawe na transakcii.

9.6.BEST sistemot gi podreduva vnesenite kupovni nalozi od strana na ~lenkite na Berzata spored sledniot prioritet:

a) povisoka cena;

b) pomala koli~ina;

v) porano vreme na vnesuvawe na nalogot.

9.7.Vo tekot na aukcijata, ~lenkite na Berzata moàt da ja vidat proda`nata cena za opredelena akcija vnesena od strana na Berzata i kupovnite nalozi vneseni od drugite ~lenki na Berzata.

9.8. Vo fazata na vnes na kupovnite nalozi vo BEST sistemot vaàt slednite pravila:

• moàt da u~estvuvaat site ~lenki na Berzata; • BEST sistemot gi prifa}a samo kupovnite nalozi so ceni koi se

ednakvi ili povisoki od ponudenata proda`na cena za opredelena akcija; • pri vnesot na kupovnite nalozi od strana na ~lenkite na Berzata ne

smeaat da se upotrebuvaat drugi dopolnitelni i/ili specijalni uslovi koi se utvrdeni vo Pravilata za trguvawe na Berzata;

• za ista hartija od vrednost, vo eden den na odrùvawe na aukcija, ~lenkite na Berzata moàt da vnesuvaat pove}e od eden nalog za eden ist klient;

• ~lenkite na Berzata moàt da vr{at menuvawe i povlekuvawe na vnesenite kupovni nalozi;

• vo kupovniot nalog zadolìtelno treba da bide opredelena koli~inata na akcii;

• kupovnite nalozi ne smeat da glasat na koli~ina pogolema od 0,1% od vkupnata koli~ina na akcii na koja{to glasi vneseniot prodaèn nalog od strana na Berzata, osven dokolku maksimalniot dozvolen iznos na koli~inata na akcii e decimalen broj, i vo toj slu~aj koli~inata se zaokruùva na pogolemiot priroden broj ;

• nalozite moraat zadolìtelno da bidat vneseni kako dnevni nalozi (poleto uslovi vo maskata za vnes na nalozi ne se popolnuva ili se vnesuva "D").

9.9. Pri aukcija na akciite na par~e, ponudata za proda`ba na akcii na par~e moè da trae eden ili nekolku dena, pri {to dokolku rokot za proda`ba e nekolku dena aukcijata trae pokratko od objaveniot rok samo dokolku vo toj rok se istrguva celokupnata ponudena koli~ina.

10. Zatvorawe na aukcijata i sklu~uvawe na transakcii

10.1. Vo fazata na sklu~uvawe na transakcii BEST sistemot avtomatski sklu~uva transakcii, soglasno redosledot na vnesenite kupovni nalozi formiran spored kriteriumi za prioritet navedeni vo to~ka 9.6. Cenata po

46

koja se sklu~uva sekoja poedine~na transakcija e cenata na kupovniot nalog od strana na ~lenkata na Berzata na krajot od fazata na vnes na nalozi.

10.2 Sklu~uvaweto na transakcii koga aukcijata na akcii trae pove}e od eden den se slu~uva na krajot na sekoj den od trguvaweto.

IV. UTVRDUVAWE, PORAMNUVAWE I PREGLED NA SKLUÊNI TRANSAKCII

11. Utvrduvawe i poramnuvawe na transakciite

11.1. Poramnuvaweto na transakciite so hartii od vrednost vo sopstvenost na dràvata se vr{i soglasno uslovite koi }e gi odredat instituciite nadle`ni za proda`ba na ovie hartii od vrednost i kupuva~ot/kupuva~ite.

11.2. Utvrduvaweto i poramnuvaweto na transakciite so akcii na javnata berzanska aukcija, se izvr{uva soglasno Pravilata na Centralniot depozitar na hartii od vrednost i Dogovorot za sorabotka pome|u Berzata i Centralniot depozitar na hartii od vrednost.

11.3. Periodot na poramnuvawe na transakciite so akcii na javnata berzanska aukcija koi se pla}aat vo gotovo e T+3 (tri rabotni dena po denot na sklu~uvawe na transakcijata), a za akcii koi se pla}aat so hartii od vrednost izdadeni od Republika Makedonija e T+7 (sedum rabotni dena po denot na sklu~uvawe na transakcijata).

12. Pregled na sklu~eni transakcii

12.1. Po zavr{uvaweto na aukcijata site ~lenki na Berzata moàt da go vidat pregledot na sklu~enite transakcii vo BEST sistemot.

47

Aneks 3

PRAVILA za ponuduvawe na primarna emisija

na hartii od vrednost preku Berzata

1. Primarna emisija 1.1. Primarna emisija vo smisla na ovoj Aneks e emisija na hartii od vrednost, vklu~uvajki i proda`ba na sopstveni akcii, ~ija realizacija (zapi{uvawe i proda`ba na hartiite od vrednost) se vr{i preku javna ponuda na hartiite od vrednost na Berza. 2. Primaren pazar 2.1. Ponuduvawe na primarna emisija na hartii od vrednost preku Berza, vklu~uvajki i proda`ba na sopstveni akcii, se realizira preku poseben berzanski segment vo ramkite na BEST sistemot, nare~en Primaren pazar. 3. Preduslovi za ponuduvawe na hartii od vrednost na primarniot pazar 3.1. Preduslovi za izdava~ot na hartii od vrednost 3.1.1. Za ponuduvawe na primarna emisija na hartii od vrednost na Primarniot pazar potrebno e da se ispolnat slednite preduslovi:

- Nadle`en organ na izdava~ot da ima doneseno odluka za emisija na

hartii od vrednost vo koja pokraj drugite zakonski obvrski za sodr`inata na ovoj akt }e bide predvideno slednoto:

o pla}aweto na hartiite od vrednost da bide isklu~ivo vo pari;

o rok za uplata na pari~nite sredstva da iznesuva tri rabotni dena od denot na realizacijata na transakcijata na Berza;

o zapi{uvaweto da se odviva preku Berzata, soglasno pravilata na Berzata za ponuduvawe na primarna emisija na hartii od vrednost;

o vo uslovi na neuspe{na ponuda sekoj zapi{uva~ }e gi primi nazad uplatenite pari~ni sredstva zgolemeni za depozitna kamata preku soodvetnata ~lenka na Berzata preku koja bilo izvr{eno zapi{uvaweto na hartiite od vrednost;

- emisijata na hartii od vrednost da e odobrena od Komisijata za

hartii od vrednost i re{enieto na Komisijata so koe se dava odobrenie za izdavaweto na hartiite od vrednost da e pravosilno;

48

- izdava~ot na hartiite od vrednost da ima potpi{no dogovor za sorabotka so ~lenkata na Berzata {to }e go zastapuva izdava~ot vo koj }e bidat uredeni neophodnite elementi okolu na~inot na ponuduvaweto na primarnata emisija, priemot na pari~nite sredstva od emisijata i registracijata na hartiite od vrednost vo CDHV po zavr{uvaweto na ponudata (ovoj preduslov va`i samo pri izdavawe na hartii od vrednost od strana na trgovski dru{tva);

- izdava~ot na hartiite od vrednost da ima potpi{no dogovor za

sorabotka so Berzata koj }e bidat uredeni neophodnite elementi okolu na~inot na ponuduvaweto na primarnata emisija, priemot na pari~nite sredstva od emisijata i registracijata na hartiite od vrednost vo CDHV po zavr{uvaweto na ponudata (ovoj preduslov va`i samo pri izdavawe na hartii od vrednost od strana na Republika Makedonija, Narodnata banka na Republika Makedonija, op{tinite ili gradot Skopje);

- izdava~ot na hartiite od vrednost ili od nego ovlasteno lice da

ima evidentirano privremen ISIN za emisijata vo ovlasten depozitar (osven vo slu~aj na proda`ba na sopstveni akcii). 3.2. Preduslovi za u~estvo vo primarna emisija za ~lenkite na Berzata 3.2.1. Za u~estvo na ~lenka na Berzata vo primarna emisija na hartii od vrednost na Primarniot pazar, bez razlika dali ~lenkata nastapuva vo svoe ime i za svoja smetka ili za smetka na klienti, ~lenkata e dol`na da ima otvoreno posebna akumulaciona bankarska smetka vo delovna banka {to }e se koristi vo soglasnost so ~len 21 stav 3 od Zakonot za hartii od vrednost, pri {to isplati na pari~ni sredstva od akumulacionata smetka se dozvoleni edinstveno dokolku:

zapi{uvaweto na hartiite od vrednost zavr{ilo uspe{no, vo soglasnost so ~len 23 od Zakonot za hartii od vrednost, pri {to pari~nite sredstva ~lenkata kupuva~ gi prefrla na svojata klientska smetka vo MIPS eden den pred denot na poramnuvawe, a istite vo procesot na poramnuvawe se prefrlaat na smetka na ~lenkata prodava~;

zapi{uvaweto na hartiite od vrednost ne uspealo, pri {to uplatenite pari~ni sredstva od ~lenkite na Berzata koi zapi{ale hartii od vrednost za svoite klienti ili za sopstvena smetka bez odlagawe se vra}aat so depozitna kamata;

pari~nite sredstva bile prefrleni na akumulacionata bankarska smetka, no ~lenkata na Berzata ne uspeala za zapi{e hartii od vrednost za svojot klient, poradi {to pari~nite sredstva se vra}aat na klientot po negovo barawe do ~lenkata, vrz osnova na potvrda od ~lenkata na Berzata dostavena do delovnata banka deka istata ne zapi{ala hartii od vrednost od primarna emisija za klientot;

vo drugi slu~ai utvrdeni so Zakonot za hartii od vrednost, na na~in i postapka propi{ani so Zakonot.

49

3.2.2. ^lenka na Berzata ne moè da koristi ista posebna akumulaciona bankarska smetka za priem na pari~ni sredstva za pove}e od edna primarna emisija koja e vo tek. 3.2.3. ^lenkite na Berzata se dol`ni do Berzata da dostavat dokaz za ispolnuvaweto na uslovot od to~kata 3.2.1. i to~kata 3.2.2. za da istite moàt da vnesuvaat kupovni nalozi na Primarniot pazar. 3.3. Preduslov za Berzata 3.3.1. Za organizirawe na proda`bi na primarni emisii na Primarniot pazar na Berzata, potrebno e Berzata i ovlasten depozitar da imaat potpi{ano protokol vo koj podetalno }e se reguliraat postapkite za nepre~eno i efikasno funkcionirawe na poramnuvaweto na transakciite pri primarna ponuda na hartii od vrednost preku Berza vo slu~aite na realizacija na emisii na hartii od vrednost, vo soglasnost so zakon i aktite na Berzata i depozitarot. 3.3.2 Vo slu~aj na izdavawe na hartii od vrednost od strana na Republika Makedonija, Narodnata banka na Republika Makedonija, op{tinite ili gradot Skopje, Berzata e dol`na da ima otvoreno posebna akumulaciona bankarska smetka vo delovna banka, pri {to za Berzata vaàt odredbite od to~kata 3.2. kako i za ~lenkite na Berzata.


4.1. U~esnici na Primarniot pazar od proda`na strana se izdava~ite na hartii od vrednost (vo ponatamo{niot tekst: prodava~i).

4.2. U~esnici na Primarniot pazar od kupovna strana se site zainteresirani doma{ni i stranski pravni i fizi~ki lica, soglasno zakonskite propisi na Republika Makedonija ( vo ponatamo{niot tekst: kupuva~i).

4.3. U~esnicite na Primarniot pazar od kupovna strana gi zastapuvaat ~lenkite na Berzata.

4.4. U~esnicite na Primarniot pazar od proda`na strana, dokolku stanuva zbor za izdavawe na hartii od vrednost od strana na trgovski dru{tva, ili prodavawe na sopstveni akcii od akcionerski dru{tva gi zastapuvaat ~lenkite na Berzata. 4.5. ^lenkata na Berzata od to~kata 4.4. }e ja organizira ponudata vo soglasnost so pravilata propi{ani so ovoj Aneks.

4.6. U~esnicite na Primarniot pazar od proda`na strana, dokolku stanuva zbor za izdavawe na hartii od vrednost od strana na Republika Makedonija, Narodnata banka na Republika Makedonija, op{tinite ili gradot Skopje, gi zastapuva Berzata.

50

4.7. Berzata ja organizira ponudata vo soglasnost so pravilata propi{ani so ovoj Aneks. 5. Odrùvawe i vremetraewe na proda`bite

5.1. Ponuduvawe i proda`ba na hartii od vrednost od primarna emisija se odrùva vo denovi na trguvawe na Berzata..

6. Podgotovki za ponuda na primarna emisija na Berza 6.1. Za registracija na hartii od vrednost na Primarniot pazar barawe podnesuva ~lenkata na Berzata koja e soodvetno za toa ovlastena od izdava~ot na hartiite od vrednost. Baraweto go podnesuva samiot izdava~ na hartiite od vrednost dokolku istiot e ~lenka na Berzata. 6.2. Vo slu~ajot od to~ka 4.6. na ovoj Aneks barawe za registracija na hartii od vrednost na primarniot pazar podnesuva izdava~ot na hartiite od vrednost. 6.3. Kon baraweto za registracija na hartii od vrednost na primarniot pazar se priloùvaat:

o kopija od re{enie na Komisijata za hartii od vrednost za davawe odobrenie za izdavawe na hartii od vrednost;

o primerok od pokanata za zapi{uvawe i uplata na hartii od vrednost;

o prospekt, vo elektronska forma i vo pismena forma, vo dovolen broj na primeroci za site mesta kade {to }e se vr{i zapi{uvawe na hartiite od vrednost;

o upisnicata koja }e se koristi za zapi{uvawe na hartiite od vrednost, so sodrìna vo soglasnost so zakon;

o dokumenti i podatoci vo soglasnost so propis donesen od Komisijata za hartii od vrednost vo soglasnost so ~len 21 stav 6 od Zakonot za hartii od vrednost;

o dokumenti {to dokaùvaat ispolnuvawe na barawata od ovoj Aneks.

6.4. Berzata gi proveruva podnesenoto barawe i priloènata dokumentacija od aspekt na ispolnuvaweto na uslovite propi{ani so ovoj Aneks, po {to baraweto go dostavuva do Odborot na direktori na Berzata za odlu~uvawe. 6.5. Odborot na direktori na Berzata }e donese odluka za registrirawe na emisija na javno ponudeni hartii od vrednost od primarna emisija {to se realizira preku Berzata, po ispolnuvaweto na site uslovi soglasno od ovoj Aneks. 6.6. Po donesuvaweto na odlukata na Odborot na direktori na Berzata, izdava~ot na hartiite od vrednost i Berzata sklu~uvaat dogovor za sorabotka vo postapkata na zapi{uvawe na hartii od vrednost pri

51

primarna emisija, so koj, me|u drugoto, se regulira deka emisijata }e se sprovede vo soglasnost so zakon, aktot za izdavawe na hartii od vrednost, prospektot i aktite na Berzata. 6.7. Berzata }e gi objavi informaciite za registracijata na emisija na hartii od vrednost na Primarniot pazar, prospektot, pokanata za zapi{uvawe i uplata na hartii od vrednost i uslovite na ponudata na svojata veb stranica i preku svojot elektronski sistem. 6.8. Informaciite za registracijata na emisijata {to gi objavuva Berzata sodr`at najmalku:

o naziv na izdava~ot na hartiite od vrednost i mati~en broj na izdava~ot;

o {ifra na hartii od vrednost od ponudenata emisija; o broj na hartii od vrednost ponudeni za zapi{uvawe; o proda`nata cena po edinica hartija od vrednost; o inicijalniot datum na ponuduvaweto; o rokot vo koj }e se koristi pravoto na prvenstveno

zapi{uvawe na hartiite od vrednost; o posledniot datum do koga e otvorena ponudata;

6.9. Berzata }e dostavi soodveten broj na primeroci od prospektot na site ~lenki na Berzata koi }e vr{at zapi{uvawe i uplata na hartiite od vrednost, kako i primerok od upisnicata. ^lenkite na Berzata koi }e vr{at zapi{uvawe i uplata na hartiite od vrednost se dol`ni primerocite od prospektot, kako i primerok od upisnicata da dostavat do svoite ekspozituri kade mo`e da se vr{i priem na nalozi. Ovie aktivnosti treba da bidat realizirani najdocna do dva dena pred prviot den na ponudata. 6.10. Berzata }e go informira depozitarot za dodelenata berzanska {ifra na taa primarnata emisija. 6.11.Berzata }e go informira depozitarot za inicijalniot datum na ponuduvaweto kako i za posledniot datum koga e otvorena ponudata. 6.12. Dokolku hartiite od vrednost od ist rod i ista klasa na izdava~ot na hartiite od vrednost ve}e kotiraat na Oficijalniot pazar na Berzata, baraweto za registracija na haritite od vrednost na primarniot pazar }e se smeta kako barawe za pro{iruvawe na kotacija na emisijata na hartii od vrednost na Oficijalniot pazar na Berzata, vo slu~aj da emisijata bide uspe{na (osven vo slu~aj na proda`ba na sopstveni akcii). 7. Na~in i uslovi na odvivawe na ponudata

7.1. Pri realizacijata na primarna emisija na hartii od vrednost preku Berza, ~lenkite na Berzata preku koi }e se vr{i zapi{uvaweto se dol`ni da postapuvaat vo soglasnost so pravilata za primarna emisija na hartii od vrednost preku Berza i aktite na Berzata.

52

7.2. ^lenstvoto vo Berzata i prifa}aweto na nalozi za zapi{uvawe i kupuvawe na hartii od vrednost od primarna emisija preku Berza }e se podrazbira kako prifaten dogovor so izdava~ot na hartiite od vrednost deka zapi{uvaweto na hartiite od vrednost }e se odviva vo soglasnost so Zakonot za hartii od vrednost, Odlukata za izdavawe na hartiite od vrednost, Pravilata za primarna ponuda na hartii od vrednost preku Berza i aktite na Berzata. 7.3. Sekoe nepo~ituvawe na pravilata za primarna ponuda na hartii od vrednost preku Berza od strana na ~lenka na Berzata }e se smeta za grubo kr{ewe na aktite na Berzata i nepo~ituvawe na dogovorot so izdava~ot na hartiite od vrednost. 7.4. ^lenkite na Berzata vodat posebna kniga za nalozi za primarni emisii. Numeracijata na nalozite vo ovaa kniga na nalozi e nezavisna od numeracijata na nalozite vo redovnata kniga na nalozi na ~lenkata. 7.5. Ponudata zapo~nuva so vnesuvawe na prodaèn nalog od strana na ~lenkata na Berzata koja pobarala registracija na hartiite od vrednost od primarnata emisija/Berzata, na inicijalniot den na ponuduvaweto na soodvetnata emisija na hartii od vrednost. 7.6. Nitu edna druga ~lenka na Berzata osven ~lenkata na Berzata koja pobarala registracija na hartiite od vrednost od primarnata emisija/Berzata, vo nitu eden moment ne smee da vnese nalog za proda`ba na primarniot pazar za konkretnata ponuda. 7.7. Postapkata za proda`ba na primarnata emisija se odviva spored aukciski sistem. Aukcijata za proda`ba na primarnata emisija se sostoi od dve fazi:



7.8. Fazata na vnes na kupovni nalozi trae od 30 minuti do 240 minuti vo zavisnost od koli~inata na ponudenite akcii, soglasno vremetraewe {to }e go utvrdat izvr{nite direktori na Berzata. 7.9. Po zavr{uvaweto na fazata na vnes na kupovni nalozi sleduva fazata na sklu~uvawe na transakcii, koga BEST sistemot vr{i podreduvawe na vnesenite kupovni nalozi i sklu~uvawe na transakcii. 7.10. Za fazata na vnes na kupovnite nalozi vo BEST sistemot vaàt slednite pravila:

o moàt da u~estvuvaat site ~lenki na Berzata; o BEST sistemot gi prifa}a samo kupovnite nalozi so ceni

koi se ednakvi /ili povisoki, dokolku e toa predvideno so Odukata za emisija na hartiite od vrednost/ od ponudenata proda`na cena za opredelena akcija;

53

o pri vnesot na kupovnite nalozi od strana na ~lenkite na Berzata ne smeaat da se upotrebuvaat drugi dopolnitelni i/ili specijalni uslovi koi se utvrdeni vo Pravilata za trguvawe na Berzata;

o ~lenkite na Berzata moàt da vr{at menuvawe i povlekuvawe na vnesenite kupovni nalozi;

o vo kupovnite nalozi zadolìtelno treba da bide opredelena koli~inata na akcii {to se predmet na zapi{uvawe.

7.11. Ednovremeno so potpi{uvaweto na kupovnite nalozi klientite zadolìtelno potpi{uvaat i upisnica. 7.12. Za primarna emisija na segmentot Primaren pazar vo BEST sistemot ne e dozvoleno vnesuvawe na kupovni nalozi ~ija cena po edinica hartija od vrednost e razli~na od vnesenata proda`na cena za ponudenite hartii od vrednost, osven dokolku poinaku ne e opredeleno so Odluka za emisija na hartii od vrednost i navedeno vo Prospektot. 7.13. Ponudata na hartii od vrednost na primarniot pazar }e se vr{i preku princip na otvorena aukcija kade izdava~ot }e definira fiksna cena, a kupuva~ite }e se natprevaruvaat spored vremeto na vnesot na nalogot, pri {to prioritet na realizacija }e imaat porano vnesenite nalozi za kupuvawe t.e. zapi{uvawe. Cenata na edinica hartija od vrednost vo kupovnite nalozi ne smee da se razlikuva od cenata po edinica hartija od vrednost navedena vo proda`niot nalog. 7.14. Po isklu~ok od principot za prioritet na zapi{uvawe spored vremeto na vnesot na kupovniot nalog od to~ka 7.13., moè da se primeni i model na aukcija kade prodava~ot }e definira minimalna cena, a kupuva~ite }e se naddavaat spored cenata i spored vremeto na vnesot na kupovnite nalozi, edinstveno dokolku takov princip na proda`ba e predviden so odukata za emisija na hartii od vrednost i naveden vo Prospektot. Vo toj slu~aj, prioritet na realizacija }e imaat nalozite so povisoka cena, a vo ramkite na ista cena, nalozite koi porano se vneseni vo BEST sistemot. Vo vakov slu~aj, ovaa aukcija moè da se organizira po princip na zatvorena aukcija. 7.15. Vo tekot na sekoja aukcija, vo sekoj moment, aplikacijata na BEST sistemot za Primarniot pazar, pokraj drugoto, na trgovskite stanici na ~lenkite }e prikaùva informacii za koli~inata na hartii od vrednost i cenata za koja postojat kupovni nalozi za sekoja poedine~na aktivna primarna emisija, osven vo slu~aj na zatvorena aukcija od to~ka 7.14. od ovoj Aneks. 7.16. Vo slu~aj na naddavawe spored vreme, sistemot }e registrira transakcii vo fazata na sklu~uvawe transakcii, na krajot od sekoj trgovski den, se do istro{uvaweto na ponudenata koli~ina. Po zavr{uvaweto na aukcijata vo tekovniot den, neprodadenata koli~ina od nalogot za proda`ba }e bide prenesena za narednata aukcija vo naredniot trgovski den, se do istekot na rokot na emisijata ili do kompletnoto realizirawe na emisijata.

54

7.17. Vo slu~aj na naddavawe spored ceni, sistemot }e registrira transakcii vo fazata na sklu~uvawe transakcii, na krajot od sekoj trgovski den, se do istro{uvaweto na ponudenata koli~ina. Po zavr{uvaweto na aukcijata vo tekovniot den, neprodadenata koli~ina od nalogot za proda`ba }e bide prenesena za narednata aukcija vo naredniot trgovski den, se do istekot na rokot na emisijata ili do kompletnoto realizirawe na emisijata. 8. Pla}awe, utvrduvawe i poramnuvawe 8.1. Klientite na ~lenkite na Berzata koi zapi{ale hartii od vrednost od primarnata emisija se dol`ni da gi uplatat potrebnite pari~ni sredstva na posebnata akumulaciona smetka vo rok od 3 rabotni dena od denot na realizacijata na transakcijata. 8.2. Berzata vr{i utvrduvawe na transakciite, pri {to pod utvrduvawe se podrazbira identifikacija na ~lenkite koi sklu~ile transakcii na primarniot pazar, identifikacija na hartijata od vrednost koja bila predmet na primarna ponuda preku Berza, koli~inata na hartii od vrednost od primarna ponuda koi se zapi{ale i kupile, cenata po koja se sklu~eni transakciite i potvrduvawe na elementite na trgovskata transakcija od strana na ~lenkite na Berzata koi ja sklu~ile istata na Primarniot pazar. 8.3. Po registriraweto na transakciite vo BEST sistemot i nivnoto utvrduvawe, Berzata mu dostavuva izve{taj na transakcii na primarniot pazar na ovlasteniot depozitar, vo koj se naveduva i planiraniot datum na poramnuvawe za site transakcii od odredena primarna emisija. 8.4. ^lenkata na Berzata odgovara za site nalozi za kupuvawe na hartii od vrednost od primarna emisija na hartii od vrednost za koi klientite vo utvrdeniot rok nema navremeno da gi uplatat potrebnite pari~ni sredstva taka {to }e se smeta deka vo tie transakcii ~lenkite nastapuvale vo svoe ime i za svoja smetka, pri {to tie transakcii soodvetno }e bidat revidirani. Vo takov slu~aj, ~lenkite na Berzata imaat rok od tri rabotni dena od denot na revidiraweto na transakcijata za uplata na potrebnite pari~ni sredstva na posebnata akumulaciona smetka; 8.5. Vo slu~aj na uspe{na emisija, pari~nite sredstva na klientite na ~lenkite na Berzata koi se uplateni na posebnite akumulacioni smetki se prenesuvaat na klientskata smetka vo MIPS na ~lenkata-kupuva~, a istite vo procesot na poramnuvawe se prenesuvaat na klientskata smetka vo MIPS na ~lenkata-prodava~, odnosno na Berzata. 8.6. ^lenkata-prodava~/ Berzata e dol`na da gi prefrli pari~nite sredstva od klientskata smetka na smetka na izdava~ot na hartiite od vrednost vo rok, na na~in i pod uslovi definirani so dogovor pome|u

55

izdava~ot i ~lenkata na Berzata {to go podnesuva baraweto za registracija na hartiite od vrednost /Berzata. 8.7. ^lenkite na Berzata se dol`ni bez odlagawe, a najdocna vo rok od 2 rabotni dena da im gi vrati pari~nite sredstva na klientite prefrleni na akumulacionata bankarska smetka na site klienti na koi, soglasno uslovite na ponudata, ne moèle uspe{no da im gi realiziraat kupovnite nalozi za zapi{uvawe na hartii od vrednost. 8.8. Postapkata za poramnuvawe na transakciite od primarna emisija se odviva vo soglasnost so zakon, protokolot potpi{an pome|u berzata i depozitarot i dogovorite potpi{ani so banki kade se vodat posebnite akumulacioni bankarski smetki. 9. Izvestuvawe za ishodot na primarnata emisija 9.1. ^lenkata na Berzata {to ja sproveduva ponudata za izdava~ot na hartiite od vrednost e dol`na vo najkus moèn rok pismeno da gi izvesti Berzata i depozitarot za ne/ispolnuvaweto na uslovite na ponudata. 9.2. Vo slu~ajot na neuspena emisija, ~lenkite na Berzata imaat obvrska bez odlagawe, a najdocna vo period od 7 (sedum) od denot na objavuvaweto na neuspe{nata ponuda, da gi vratat uplatenite pari~ni sredstva na site zapi{uva~i na hartii od vrednost zgolemeni za depozitna kamata. 9.3.Izdava~ot e dolèn najdocna vo rok od 15 kalendarski dena od denot na zavr{uvaweto na ponudata da ja izvesti Komisijata za hartii od vrednost za brojot na zapi{anite i uplateni hartii od vrednost, odnosno za procentot na realizacija na emisijata.

10. Zatvorawe na emisijata i isklu~uvawe od registracija

10.1. Primarnata emisija na hartii od vrednost }e bide zatvorena, odnosno isklu~ena ili suspendirana od registracija vo slednite slu~ai:

po istekot na rokot za zapi{uvaweto na hartiite od vrednost; pred istekot na rokot, vo slu~aj na proda`ba na site hartii od

vrednost od registriranata Primarna emisija; na barawe na podnositelot na baraweto za registracija, dokolku

nastanat okolnosti predvideni so Zakonot za hartii od vrednost; vo drugi slu~ai predvideni so Zakonot za hartii od vrednost.

11. Za site pra{awa {to ne se regulirani so ovoj Aneks vaàt odredbite od op{tite pravila na Berzata, Zakonot za hartii od vrednost, Zakonot za trgovski dru{tva i drugi pozitivni zakonski propisi.

56

ANEKS 4

PRAVILA

za organizirawe javna berzanska aukcija na akcii pri proda`ba na golemi paketi na akcii

1. Javna berzanska aukcija

1.1. Javna berzanska aukcija vo smisla na pravilata od ovoj Aneks (vo ponatamo{niot tekst: aukcija) e postapka vo koja prodava~ot spored odnapred utvrdeni uslovi dava ponuda za proda`ba na akcii koi se predmet na aukcijata, pri {to u~esnicite vo aukcijata soglasno pravilata na aukcijata me|usebno se naddavaat za kupuvawe na akciite.

1.2. Aukciite se odvivaat na poseben berzanski segment vo ramkite na elektronskiot sistem na trguvawe na Berzata “Segment za paketi na akcii”.

1.3. Kupoproda`bata na akcii po pat na javni berzanski aukcii na Segmentot za paketi na akcii se vr{i:

• preku modelot “proda`ba na par~e” pri {to akciite se prodavaat poedine~no vo koli~ini pomali ili ednakavi na vkupno ponudenata koli~ina akcii, preku edna ili pove}e transakcii ili

• preku modelot “s# ili ni{to” pri {to celata ponudena koli~ina na akcii se prodavaat vo paket, preku edna transakcija.

2. Predmet na aukcijata

2.1. Predmet na aukcijata se akcii koi gi prodava eden sopstvenik ili pove}e sopstvenici koi zaedni~i gi nudat akciite, pri {to uslov za organizirawe na aukcija e po~etnata proda`na vrednost na nalogot za proda`ba na akciite da iznesuva najmalku 5.000.000 denari.

2.2. Vo slu~aj na proda`ba na akcii od pove}e kupuva~i potrebno e nivniot zaedni~ki nastap da e ureden so dogovor, pri {to vo dogovorot treba da se definira kako }e se vr{i raspredelbata na sredstvata od prodadenite akcii i raspredelbata na neprodadenata koli~ina na akcii dokolku ne se prodade celokupnata ponudena koli~ina.

2.3. Predmet na aukcija mo`at da bidat hartii od vrednost kotirani na Oficijalniot Pazar ili registrirani na Redovniot Pazar na Berzata.


3.1. U~esnici vo aukcijata od proda`na strana se eden ili pove}e

57

sopstvenici na hartii od vrednost koi se opredelile akciite da gi ponudat za proda`ba po pat na aukcija (vo ponatamo{niot tekst: prodava~i).

3.2. U~esnici vo aukcijata od kupovna strana se site zainteresirani doma{ni i stranski pravni i fizi~ki lica, soglasno zakonskite propisi na Republika Makedonija (vo ponatamo{niot tekst: kupuva~i).

3.3. U~esnicite na aukcijata od kupovna i proda`na strana gi zastapuvaat ~lenkite na Berzata.

4. Izrazuvawe na cenata i koli~inata

4.1. Pri aukcijata cenata se izrazuva po edinica akcija.

4.2. Cenata na akciite se izrazuva vo denari, bez decimalni mesta.

4.3. Minimalnite korekcii na cenite na akciite se vr{at vo visina od 1 denar po akcija.

4.4. Koli~inata na akcii koi se nudat na proda`ba na javnata berzanska aukcija ja utvrduvaat prodava~ite i istata se izrazuva kako priroden broj. 4.5. Za transakciite so ovie akcii ne vaàt op{tite cenovni ograni~uvawa utvrdeni vo ~len 37 od ovie Pravila. 5. Odrùvawe i vremetraewe na aukcijata

5.2. Javnata berzanska aukcija se odrùva vo denovi na trguvawe na Berzata.

5.3. Vremetraeweto na odrùvaweto na aukcijata go odreduvaat izvr{nite direktori na Berzata.

6. Podgotovka na aukcijata 6.1. ^lenkata na Berzata koja gi zastapuva prodava~ite na akcii dostavuva barawe do Berzata za organizirawe aukcija. Baraweto se podnesuva vo vreme opredeleno od strana na Odborot na direktori na Berzata. 6.2. Vo baraweto se navedeni slednite podatoci:

• akciite koi }e bidat predmet na aukcijata; • {ifra za trguvawe na akciite koi }e bidat predmet na trguvawe na

aukcijata; • imeto na ~lenkata na Berzata koja gi zastapuva prodava~ite na

akcii; • {ifrata na ~lenkata na Berzata koja gi zastapuva prodava~ite na

akcii;

58

• imiwa na prodava~ite na akcii (zadolìtelno dokolku ~lenkata na berzata se javuva kako prodava~ na akciite-principal, a opciono za site ostanati prodava~i na akcii);

• datumot koga akciite }e se ponudat na proda`ba na aukcijata, koj e 3 dena na trguvawe od denot na podnesuvaweto na baraweto;

• koli~inata na ponudenite akcii; • po~etnata proda`na cena na edna akcija; • procentot od osnovnata glavnina na dru{tvoto {to e predmet na

proda`ba; • izbraniot model za proda`ba na akciite.

6.3. Dokolku po~etnata proda`na cena na akciite navedena vo podnesenoto barawe otstapuva za pove}e ili pomalku od 10% od poslednata prose~nata cena na trguvawe na redovnoto trguvawe, vo prilog kon baraweto, ~lenkata na Berzata koja gi zastapuva prodava~ite na akcii zadolìtelno go dostavuva i nalogot za proda`ba na akciite daden od prodava~ite na akciite, kako i izjava od prodava~ite na akciite vo koja tie izjavuvaat deka se zapoznaeni deka cenata navedena vo nalogot za proda`ba na akciite otstapuva za pove}e ili pomalku od 10% od poslednata prose~nata cena na trguvawe so predmetnite akcii. 6.4. Berzata go proveruva podnesenoto barawe za proda`ba na akciite, a osobeno proveruva dali se ispolneti uslovite za organizirawe na aukcijata od to~kata 2.1. na ovoj Aneks.

6.5. Dokolku se ispolneti uslovite od to~kata 2.1., Berzata opredeluva {ifra za akciite koi }e bidat predmet na aukcija i gi izvestuva svoite ~lenki i javnosta za nazivot i {ifrata na akciite {to }e se ponudat na proda`ba i za drugi informacii navedeni vo baraweto, najdocna dva dena pred odrùvaweto na aukcijata, preku BEST sistemot i na internet stranicata na Berzata.

6.6. Povlekuvawe na podnesenoto barawe za proda`ba na akcii, po pravilo, moè da se izvr{i najdocna vtoriot den posle denot na podnesuvawe na baraweto. Vo toj slu~aj Berzata gi izvestuva svoite ~lenki i javnosta za otkaùvaweto na proda`bata i dostavuva fotokopii od celokupnata dokumentacija do Komisijata za hartii od vrednost.

7. Postapka na odvivawe na javnata berzanska aukcija pri modelot “proda`ba na par~e”

7.1. Na samiot den na odrùvawe na aukcijata, ~lenkata na Berzata - zastapnik na prodava~ite na akciite, gi vnesuva proda`nite ceni i koli~inite za opredelenite akcii vo BEST sistemot.

7.2. Vo ist den ne moè da se realizira pove}e od edna aukcija po par~e za ista akcija izdadena od ist izdava~ na hartii od vrednost.

7.3. Sekoja aukcija se sostoi od dve fazi:

59



7.4. Fazata na vnes na kupovni nalozi od strana na ~lenkite na Berzata za opredeleni akcii trae od 30 minuti do 240 minuti vo zavisnost od koli~inata na ponudenite akcii, soglasno vremetraewe {to }e go utvrdat izvr{nite direktori na Berzata.

7.5. Po zavr{uvaweto na fazata na vnes na kupovni nalozi sleduva fazata na sklu~uvawe na transakcii, koga BEST sistemot vr{i podreduvawe na vnesenite kupovni nalozi i sklu~uvawe na transakcii.

7.6. BEST sistemot gi podreduva vnesenite kupovni nalozi od strana na ~lenkite na Berzata spored sledniot prioritet:

a) povisoka cena;

b) vo ramkite na ista cena, porano vreme na vnesuvawe na nalogot.

7.7. Vo tekot na aukcijata, ~lenkite na Berzata moàt da ja vidat proda`nata cena za akciite {to se predmet na aukcija i kupovnite nalozi vneseni od drugite ~lenki na Berzata.

7.8. Vo fazata na vnes na kupovnite nalozi vo BEST sistemot vaàt slednite pravila:

• moàt da u~estvuvaat site ~lenki na Berzata; • BEST sistemot gi prifa}a samo kupovnite nalozi so ceni koi se

ednakvi ili povisoki od ponudenata proda`na cena za opredelena akcija; • pri vnesot na kupovnite nalozi od strana na ~lenkite na Berzata ne

smeaat da se upotrebuvaat drugi dopolnitelni i/ili specijalni uslovi koi se utvrdeni vo ovie Pravila;

• ~lenkite na Berzata moàt da vr{at menuvawe i povlekuvawe na vnesenite kupovni nalozi;

• vo kupovniot nalog zadolìtelno treba da bide opredelena koli~inata na akcii;

• nalozite moraat zadolìtelno da bidat vneseni kako dnevni nalozi (poleto uslovi vo maskata za vnes na nalozi ne se popolnuva ili se vnesuva "D").

7.9. Vo fazata na sklu~uvawe na transakcii BEST sistemot avtomatski sklu~uva transakcii, soglasno redosledot na vnesenite kupovni nalozi formiran spored kriteriumi za prioritet navedeni vo to~ka 7.6. Cenata po koja se sklu~uva sekoja poedine~na transakcija e cenata na kupovniot nalog od strana na ~lenkata na Berzata na krajot od fazata na vnes na nalozi.

60

8. Postapka na odvivawe na javnata berzanska aukcija pri modelot “s# ili ni{to”

8.1 Na samiot den na odrùvawe na aukcijata, ~lenkata na Berzata - zastapnik na prodava~ite na akciite, gi vnesuva proda`nite ceni i koli~inite za opredeleni akcii vo BEST sistemot.

8.2 Aukcijata na akcii se odviva vo dve fazi i toa:

1) faza na indikacija na interes, vo traewe od 5 minuti;

2) faza na naddavawe, vo traewe od najmalku 5 minuti, pri {to, dokolku vo poslednata minuta ne dojde do podobruvawe na najdobrata kupovna cena (najvisokata cena), se sklu~uva transakcija. Vo sprotivno, dokolku vo tekot na poslednata minuta od 5-te minuti naddavawe dojde do promena na najdobrata kupovna cena, naddavaweto prodolùva so novi 5 minuti po istekot na prethodnite 5 minuti. Dokolku dojde do promena na najdobrata kupovna cena vo tekot na poslednata minuta od novite 5 minuti, naddavaweto prodolùva za dopolnitelni 5 minuti. Vakviot na~in na prodolùvawe na naddavaweto moè da se slu~uva najmnogu vo 10 intervali (10 pati po 5 minuti). Dokolku vo tekot na bilo koj interval od po 5 minuti ne dojde do promena na najdobrata kupovna cena vo tekot na poslednata minuta od 5-te minuti, BEST sistemot sklu~uva transakcija po poslednata najdobra kupovna cena. Vo slu~aj na naddavawe vo 10 intervali, BEST sistemot sklu~uva transakcija po najdobrata kupovna cena vo desettiot interval.

8.3. I vo fazata na indikacija na interes i vo fazata na naddavawe BEST sistemot gi podreduva vnesenite kupovni nalozi od strana na ~lenkite na Berzata spored sledniot prioritet:

a) povisoka cena i

b) porano vreme na vnesuvawe na nalogot.

8.4. Vo tekot na aukcijata, ~lenkite na Berzata moàt da ja vidat proda`nata cena za opredelena akcija vnesena od strana na Berzata i kupovnite nalozi vneseni od drugite ~lenki na Berzata.

8.5. Vo fazata na indikacija na interes vaàt slednive pravila:

• moàt da u~estvuvaat site ~lenki na Berzata;

• BEST sistemot gi prifa}a samo kupovnite nalozi so ceni koi se ednakvi ili povisoki od ponudenata proda`na cena za opredelena akcija;

• pri vnesot na kupovnite nalozi od strana na ~lenkite na Berzata ne smeat da se upotrebuvaat drugi dopolnitelni i/ili specijalni uslovi koi se utvrdeni vo ovie Pravila;

• povlekuvaweto i menuvaweto na kupovnite nalozi vo BEST sistemot vo pravec na namaluvawe na cenata e dozvoleno samo vo period od 1 (edna) minuta po vnesuvaweto na nalogot;

• vo eden den na odrùvawe na edna ista aukcija, ~lenkite na Berzata

61

od kupovna strana za ista akcija ne smeat da vnesuvaat pove}e od eden nalog za eden ist klient;

• BEST sistemot }e vr{i avtomatsko odbivawe na vnes odnosno menuvawe na kupovni nalozi za ista akcija za ista smetka na hartii od vrednost vo CDHV od strana na edna ili pove}e ~lenki na Berzata dokolku vo BEST sistemot ve}e postoi kupoven nalog za taa smetka na hartii od vrednost;

• site kupovni nalozi moraat da glasat na koli~inata na akcii na koja {to glasi vneseniot prodaèn nalog od strana na Berzata;

• site kupovni nalozi zadolìtelno da bidat vneseni kako dnevni nalozi (poleto uslovi vo maskata za vnes na nalozi ne se popolnuva ili se vnesuva"D");

• moè da se upotrebuvaat kupovni nalozi za grupna smetka (so minimum 2 kupuva~i).

8.6. Vo fazata na naddavawe vaàt slednive pravila:

• moàt da u~estvuvaat samo onie ~lenki na Berzata koi vnele kupovni nalozi vo fazata na indikacija na interes;

• cenite na vnesenite kupovni nalozi vo BEST sistemot moè samo da se zgolemuvaat;

• vo fazata na naddavawe ne moàt da se vnesuvaat novi kupovni nalozi.

8.7. Zatvoraweto na aukcijata se slu~uva avtomatski pri {to BEST sistemot avtomatski sklu~uva transakcija so nalogot koj e prvorangiran soglasno kriteriumite za prioritet navedeni vo to~ka 8.3. i soglasno na~inot na sklu~uvawe transakcija od to~ka 8.2, podto~ka 2.

9. Utvrduvawe i poramnuvawe na transakciite

9.1. Utvrduvaweto i poramnuvaweto na transakciite so akcii na javnata berzanska aukcija, se izvr{uva soglasno Zakonot za hartii od vrednost i pravilata na ovlasteniot depozitar na hartii od vrednost.

10. Pregled na sklu~eni transakcii, ceni i cenovni ograni~uvawa

10.1. Po zavr{uvaweto na aukcijata site ~lenki na Berzata moàt da go vidat pregledot na sklu~enite transakcii vo BEST sistemot.

62

PRILOG 1:

PRESMETKA NA POÊTNA CENA Definicija Po~etna cena e cena po koja se sklu~uvaat site transakcii pome|u nalozite za trguvawe, vneseni vo BEST sistemot vo fazata na fiksing. Po~etna cena se utvrduva pri otvaraweto na pazarot. Pravila 1. Po~etna cena e cena po koja moè da se istrguva najgolema koli~ina na

hartii od vrednost; 2. Dokolku maksimalnata koli~ina na hartii od vrednost moè da se

realizira po nekolku razli~ni ceni, kako po~etna cena se zema cenata koja {to najmalku otstapuva od poslednata oficijalna dnevna prose~na cena za opredelenata hartija od vrednost;

3. Vo slu~aj da ima 2 (dve) ceni soglasno Pravilo 2, kako po~etna cena se zema povisokata cena;

4. Po~etnata cena sekoga{ se prilagoduva na utvrdeniot minimalen iznos na korekcija na cenite na hartiite od vrednost;

5. Vo presmetkata na po~etnata cena u~estvuvaat samo nalozite koi se vo aktivna sostojba (nalozite koi se vo ramkite na utvrdenite cenovni ograni~uvawa od ± n%);

Algoritam 1. site ceni od site nalozi za trguvawe bez specijalni uslovi za

realizacija na koli~inata se procesiraat, dokolku istite se usoglaseni so najdobrata cena od sprotivnata strana na pazarot;

2. za sekoja cena, se presmetuva koli~inata na hartii od vrednost izrazena vo lotovi, so koja moè da se trguva;

3. se izbira cenata po koja moè da se istrguva najgolema koli~ina na hartii od vrednost - po~etnata cena;

4. nalozite bez specijalni uslovi za realizacija na koli~inata koi imaat ceni {to se podobri ili ednakvi na po~etnata cena se podreduvaat vo soglasnost so cenata i vremeto na vnes na nalogot. Potoa, nalozite se izvr{uvaat soglasno cenata i vremeto na vnes na nalogot. Dokolku vkupnata koli~ina na hartii od vrednost od nalozite na kupovnata i proda`nata strana ne e identi~na, mo`no e nekoj nalog da ne se izvr{i ili da se izvr{i delumno;

5. na krajot, se procesiraat i nalozite so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata i se podreduvaat vo soglasnost so cenata i vremeto na vnes na nalogot. Moè da se sklu~at transakcii so nalozite so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata po razli~ni ceni soglasno praviloto deka cenata na transakcijata e najvisokata kupovna cena.

63

PRIMERI ZA PRESMETKA NA POÊTNA CENA

Primer 1: Nema pazarna neramnoteà Fazata na fiksing e zatvorena; sostojbata na pazarot e:

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

Posledni transakcii (ceni na trguvawe):

a 20 98 99 40 c b 20 97 100 10 d

Otvaraweto na pazarot se izvr{uva. Ne se sklu~uvaat transakcii so ogled na toa {to najdobrata kupovna cena od nalogot a e pomala od najdobrata proda`na cena od nalogot c.

Primer 2: Pazarna neramnoteà

Fazata na fiksing e zatvorena; sostojbata na pazarot e:

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og


a 10 100 97 10 e b 40 99 98 30 f c 20 98 99 40 g d 20 97 100 10 h

BEST sistemot izrabotuva tabela za toa koja koli~ina moè da se istrguva po sekoja poedine~na cena.

Cena Kupovna koli~ina

Proda`na koli~ina

Mo`nosti za izvr{uvawe na

transakcii (koli~ina)

101 0 90 0 100 10 90 10 99 50 80 50 98 70 40 40 97 90 10 10 96 90 0 0

64

Po~etna cena pri otvaraweto na pazarot e 99, zatoa {to edinstveno vo toj slu~aj moè da se istrguvaat 50 lota. Kupovniot nalog a i proda`niot nalog e imaat prioritet vo trguvaweto nasproti drugite nalozi, bidej}i inicijalno bile vneseni po najdobri ceni. Po otvaraweto sostojbata na pazarot e:

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og Posledni transakcii

(ceni na trguvawe):

c 20 98 99 30 g a e 10 99 d 20 97 100 10 h b f 30 99 b g 10 99

Primer 3: Pazarna neramnoteà – identi~na koli~ina kaj pove}e razli~ni ceni


Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og


a 10 100 95 10 e b 80 99 96 30 f c 20 97 97 40 g 100 10 h

Poslednata oficijalna dnevna prose~na cena e 97,5. BEST sistemot izrabotuva tabela za toa koja koli~ina moè da se istrguva po sekoja poedine~na cena.

Cena Kupovnakoli~ina

Proda`nakoli~ina

Mo`nosti za izvr{uvawe na

transakcii (koli~ina)

101 0 90 0 100 10 90 10 99 90 80 80 98 90 80 80 97 110 80 80 96 110 40 40 95 110 10 10

65

94 110 0 0 Algoritamot utvrduva deka postojat 3 ceni kaj koi mo`e da se maksimizira trguvanata koli~inata na hartii od vrednost. Dve ceni (98 i 97) podednakvo otstapuvaat od poslednata oficijalna dnevna prose~na cena (97,5). Kako po~etna cena se zema 98, so ogled na toa {to taa e povisoka. Po otvaraweto sostojbata na pazarot e:

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og


b 10 99 100 10 h a e 10 98 c 20 97 b f 30 98 b g 40 98

Primer 4: Transakcii pome|u normalni nalozi i nalozi so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata


Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

d 20sn 100 a 10 95 96 120 e b 10 90 c 10 80


Poslednata oficijalna dnevna prose~na cena e 97,5. Vremenskata oznaka na nalozite e posledovatelno generirana, po~nuvaj}i od nalogot a (vnesen prv vo fazata na fiksing) do nalogot e. Algoritamot utvrduva deka ne postoi pazarna neramnote`a kaj nalozite bez posebni uslovi za realizacija na koli~inata. Naredniot ~ekor e da se izvr{i proverka na nalozite so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata. Se usoglasuvaat nalozite d i e.

66

Po otvaraweto sostojbata na pazarot e:

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

a 10 95 96 100 e b 10 90 c 10 80


d e 100 20 Cenata na transakcijata e cenata na momentalno najdobriot kupoven nalog (najvisokata kupovna cena), odnosno cenata od nalogot d.

Primer 5: Transakcii pome|u nalozi so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata


Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

f 50sn 100 a 10 95 105 120 e 99 50sn d b 10 90 c 10 80


Poslednata oficijalna dnevna prose~na cena e 97,5. Vremenskata oznaka na nalozite e posledovatelno generirana, po~nuvaj}i od nalogot a (vnesen prv vo fazata na fiksing) do nalogot d. Algoritamot utvrduva deka ne postoi pazarna neramnote`a kaj nalozite bez posebni uslovi za realizacija na koli~inata. Naredniot ~ekor e da se izvr{i proverka na nalozite so specijalni uslovi za realizacija na koli~inata. Se usoglasuvaat nalozite d i f. Po otvaraweto sostojbata na pazarot e:

67

Nal

og

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

naN

alog

Kol

i~in

a

Kup

ovna

ce

na

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

Pro

da`

na

cena

Kol

i~in

a

Nal

og

a 10 95 105 120 e b 10 90 c 10 80


f d 50 100

Cenata na transakcijata e cenata na momentalno najdobriot kupoven nalog (najvisokata kupovna cena) odnosno cenata od nalogot f

68

MAKEDONSKA BERZA NA DOLGORO^NI HARTII OD VREDNOST · PDF fileVrz osnova na ~len 81 od Zakonot...

Documents

Transcript of MAKEDONSKA BERZA NA DOLGORO^NI HARTII OD VREDNOST · PDF fileVrz osnova na ~len 81 od Zakonot...