Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve...
Transcript of Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve...
![Page 1: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/1.jpg)
Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol
Hüseyin Çağsın
![Page 2: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/2.jpg)
Ders Taslağı
• Lizozomlar
– Endozomlar
– Lizozomlara moleküllerin transportu
• Endositoz
• Ekzositoz
• Otofaji
• Vakuoller
• Peroksizomlar
• Sentriyoller
![Page 3: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/3.jpg)
Lizozomlar
• Lizozomlar küre şeklindeki organellerdir
• Golgi aygıtında üretilirler
• Sadece ökaryotik hücrelerde bulunurlar – Çoğunlukla hayvan hücrelerinde bulunmalarına
rağmen bazen bitki hücrelerinde de görülürler
• Hücre hacmimin %1-15’ini oluştururlar. En fazla karaciğer ve böbreklerde bulunurlar
• Şekilleri sindirilen maddeye bağlı değişkenlik gösterir
• Büyüklükleri 0.1–1.2 µm arasındadır
![Page 4: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/4.jpg)
1974 Nobel Ödülü: Lizozom keşfinden dolayı Christian de Duve
• 1955’te, belçikalı biliminsanı Christian de Duve hücrelerin sürekli dondurup çözdürüldüğü zaman bir enzimi daha fazla salgıladığını gözlemledi
• de Duve bu enzimin zar(membran) bağlı bir organelden geldini öne sürdü
• Bu organele lizozom adını verdi: tek katmanlı membranı olan, şekilleri ve büyüklükleri değişse de genelde küre şeklindeki organellerdir.
• Lizozom ismi bu organellere ürettikleri enzimin latince ‘Lyse’ yani eritme özelliğinde olmasından verilmiştir
![Page 5: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/5.jpg)
Lizozomlar
• Lizozomlar 40-50 arası hidrolitik enzime sahiptirler
• Bu enzimler granbüllü endoplazmik retikulumda üretilir.
• Bu enzimlerden bazıları;
– Lipaz lipidleri sindirir
– Amilaz karbonhidratları sindirir
– Proteaz proteinleri sindirir
– Nükleaz nükleik asitleri sindirir
![Page 6: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/6.jpg)
Lizozomlar
• Lizozomların ve enzimlerinin optimal derecede çalışması için lizozom içinin asidik (pH 4.5-5.0) bir ortam olması gerekir
– Sitozolun içindekiler hücrenin kendi sindirim sisteminden korunurlar : lizozomal membran sindirim enzimlerinin sitozola girmesini engeller.
![Page 7: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/7.jpg)
Lizozomun Yapısı
• Çantamsı küre şekli
• Tek katman membran
• Membran hücrenin geri kalanıyla sindirim enzimlerini ayıran koruyucu bir bariyer olarak işlev görür.
• Membranın içinde var olanlar ; – Lümen ile organel arasında parçacık taşıyan transport
sistemleri
– Elektojenik proton pompası
– Birkaç membran proteini: lümendeki lizozomal proteazlardan korunmaları için çokca glikolize edilmişdirler.
![Page 8: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/8.jpg)
Hücreler Lizozomlara Neden İhtiyaç Duyarlar ?
• Makromoleküllerin intrasellüler ve ekstrasellüler sindirimi – Lizozomlarda besin parçalayarak sindiren hidrolitik
enzimler bulunur
– Endositoz ve fagositoz kullanırlar
• Aşağıdakilerden sorumlu bir zincir oluştururlar – Endositozlanmış moleküllerin sindirimi ve trafiği
– Sindirilen besin daha sonra vakuol membranından difüz olup hücre içerisine enerji yada büyüme kaynağı olarak girmesi
– Sınıflandırma ve geri dönüşümde aktif partisipasyon
![Page 9: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/9.jpg)
Hücreler Lizozomlara Neden İhtiyaç Duyarlar ?
Makromoleküllerin Sindirimi:
Makromoleküllerin lizozoma transportu
![Page 10: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/10.jpg)
Biyosentetik-salgı ve endositik yolakların yol haritası
Figure 13-3 A "road-map" of the biosynthetic-secretory and endocytic pathways. The Cell 5th edition
![Page 11: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/11.jpg)
Makromoleküllerin lizozoma transportu
• Sindirilen maddeler intrasellüler yada ekstrasellüler olabilir
• Ekstrasellüler maddeler hücreye endositoz yada fagositoz ile girer
![Page 12: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/12.jpg)
Makromoleküllerin lizozoma transportu: Endositoz
• Endositoz: Hücreler plazma membran bileşenleri ayırır ve hücre içerini doğru götürür
– Hücreler proteinleri plazma membranı içeri doğru girerek içlerine alırlar
• İki türü vardır
– Endositik vesikülün büyüklüğüne göre değişir.
• Fagositoz
• Pinositoz
Figure 13-1 Exocytosis and endocytosis. Molecular Biology of the Cell, 5th ed.
![Page 13: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/13.jpg)
Makromoleküllerin lizozoma transportu: Fagositoz
• Fagositoz: Hücre yeme
– Hücre büyük partikülleri içene çekmek için büyük endositik vezikülleri (fagozomları) kullanır.
– Örnek: mikroorganizmalar ve ölü hücreler
• Pinositoz: Hücre içme
– Ekstrasellüler sıvının endositoz ile hücre içine alınması
![Page 14: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/14.jpg)
![Page 15: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/15.jpg)
Makromoleküllerin lizozoma transportu: Endozomal-Lizozomal Sistem
• Maddelerin götürüldüğü yerler
– Hücre membrane sınırındaki erken endozoma
– Daha sonra perinükleer geç endozoma
– Daha sonra lizozoma
Figure 13-3 A "road-map" of the biosynthetic-secretory and endocytic pathways
![Page 16: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/16.jpg)
Makromoleküllerin lizozoma transportu: Endozomal-Lizozomal Sistem
• Geç endozomlar plazma membranından endosite olmuş materyaller ve yeni sentezlenmiş lizozomal hidrolilazlar taşırlar. Bu açıdan lizozomları andırırlar
• Geç endozomlar lizozomlarla birleşerek bazen endolizozom denilen yapıları oluştururlar.
![Page 17: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/17.jpg)
Makromoleküllerin lizozoma transportu: Endozomal-Lizozomal Sistem
• Endosite olmuş maddenin büyük çoğunluğu sindirildiğinde ve sadece dirençli yada yavaşca sindirilen rezidüler kaldığında, bu yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir
• Lizozomlar geç endozomlarla yada endolizozomlarla birleşerek tekrardan siklüse girerler
• Bu yüzden geç endozomla, lizozom arasında sadece olgunlaşma safhası bakımından fark vardır
• Lizozomlar bu yüzden farklı organellerden oluşan heterojen bir koleksiyon olarak görülürler
![Page 18: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/18.jpg)
Endositoz: Plazma membranından Lizozoma
• Erken endozomdan geç endozoma olgunlaşma multiveziküler cisimlerin oluşumuyla gerçekleşir
• Multiveziküler cisimler, bileşenleri membrana doğru geri dönüştüren mikrotübüllerden içeriye doğru hareket eder
• Yavaşca birbirleriyle yada halen var olan geç endozomlarla birleşerek geç endozomalara dönüşürler
Figure13-56 Details of the endocytic pathway from the plasma membrane to lysosome
![Page 19: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/19.jpg)
Hücreler Lizozomlara Neden İhtiyaç Duyarlar ?
Otofaji & Hücre ölümü
![Page 20: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/20.jpg)
Hücreler Lizozomlara Neden İhtiyaç Duyarlar ?
• Otofaji & Hücre ölümü – Hücrenin organeller gibi iç
kısımlarının sindirilmesi
• Mikrootofaji – Sitoplazma membrana
bağlı kompartmanlara ayrılır ve daha sonra lizozomlarla birleştirilir
• Makrootofaji – Mitokondri gibi tüm
organeller ve diğer sitoplazmik yapılar yutulur ve lizozomlarla birleştirilir
![Page 21: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/21.jpg)
Lizozomlar: Otofaji
1. Sınırlayan membranın nükleasyon ve uzama sonucu hilal şeklinde sitoplazmanın bir bölümünü yutması
2. Otofagozomun kapalı, çift membran bağlı kompartmanlara kapatılması
3. Yeni bir kompartmanın lizozomla birleşmesi
4. Otofagozom iç membranın ve içeriğinin sindirilmesi
Figure 13-41 A model of autophagy. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 22: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/22.jpg)
Lizozomal Degredasyon
Figure 13-42 Three pathways to degradationin lysosomes. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 23: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/23.jpg)
Lizozomal Degredasyon
Figure 13-42 Three pathways to degradationin lysosomes. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 24: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/24.jpg)
Lizozomlar Doğru Şekilde Çalışmazsa Ne Olur ?
• İstenmeyen maddelerin birikimi
• Hücrenin ölümü
• Hastalıklar
![Page 25: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/25.jpg)
Lizozomlar Doğru Şekilde Çalışmazsa Ne Olur ?
• Genelde ölümcül
– Lizozomdaki sindirim enzimleri çalışmaz
– Maddeler sindirilemez
– Lizozomlar sindirilmemiş maddelerle dolar
– Büyüyüp hücre ve organ fonksiyonlarını bozarlar
• Lizozomal depo hastalıkları • Tay-Sacs hastalığı : Beyin hücrelerinde fazla yağ birikir.
![Page 26: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/26.jpg)
Vakuol
• Hayvan ve bitki hücre sitoplazmalarında bulunan sıvıyla dolu büyük bölümlerdir
• Veziküllerin büyük versiyonlarıdır
– Birden fazla vezikülün birleşmesiyle oluşurlar
• Büyüklükleri değişkendir
• Şekilleri hücre ihtiyacına göre değişir
• Hücre hacminin %30-90’ını kaplarlar
Figure 13.39 The plant cell vacuole. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 27: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/27.jpg)
Vakuol
• Vakuollar endomembran sistemin bir parçası değildirler
• Hücrenin şekil değiştirmesine olanak sağlarlar
• Hücreye tehdit veya zararlı olabilecek maddeleri izole ederler
• Vakuollar hücrenin yüzey alanını artırarak bitki ve hayvan hücrelerinin besin absorb etmesini sağlar
![Page 28: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/28.jpg)
Vakuol
• Hayvan hücrelerindeki vakuollar bitki hücrelerindekilere oranla daha küçüktür
• Hayvan hücrelerinde vakuollar içlerinde sindirimde olan katı besin maddeleri ve artık maddeleri barındırırlar
• Çoğu bitki ve mantar (maya dahil) hücrelerinde birden fazla vakuol bulunur
![Page 29: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/29.jpg)
Hücreler Neden Vakuollere İhtiyaç Duyar ?
• Bitki hücreleri için daha önemli
• Hücreler farklı vakuolleri farklı amaçlar için kullanabilir – Depo veya sindirim
• Besin ve atık maddeler için depodurlar – Şekerler, mineraller, proteinler, su ve toksik
maddeler
• Hücrenin degredatif bölümüdür
• Atıkları hücre dışına taşır
![Page 30: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/30.jpg)
Hücreler Neden Vakuollere İhtiyaç Duyar ?
• Besin vakuolleri: fagositoz yapar ve lizozomlarla birleşiirler
• Kontraktil vakuoller: tatlısu protistlerinde, fazla suyu hücre dışına pompalar
• Merkezi vakuoller: bitki hücrelerinde bulunanlardır
![Page 31: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/31.jpg)
Hücreler Neden Vakuollere İhtiyaç Duyar ?
• Hayvan hücrelerindeki vakuoller endositoz ve ekzositoz işlemlerinde görev alırlar
• Aynı zamanda fagositoz ve pinositozda da görevleri vardır
![Page 32: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/32.jpg)
Peroksizomlar
• Ökaryotik hücrelerde bulunurlar
• ER den koparlar
• Lizozomları andırırlar fakat aynı değildirler
• Büyükleri değişkendir
• Bölünerek kendi kendilerine çoğalırlar
• Kendi kendine biraraya gelirler ve ortalama 1 gün ömürleri vardır
• Her hücre birkaç yüz peroksizoma sahiptir
Figure 12–2 An electron micrograph of part of a liver cell seen in cross section. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 33: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/33.jpg)
Peroksizomlar • Peroksizomlar çeşitli organellerdir
• Farklı hücre tiplerinde, farklı enzimler barındırırlar
• Değişen ortamlara mükemmel uyum sağlarlar
– Şeker üzerinde büyün mayanın küçük peroksizomları vardır. Metonalda büyünlerin ise metanolu oksidize etmek için daha büyük, yağ asitlerinde büyüyenlerin ise yağ asitlerini oksidize etmek için daha büyük peroksizomları bulunur.
Figure 12–30 An electron micrograph of three peroxisomes in a rat liver cell. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 34: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/34.jpg)
Peroksizomların yapısı
• İçeriğini sitozoldan ayıran tek membranları vardır
• Çift katmanlı fosfolipidi olan yuvarlak yada oval veziküllerdir
• İçeriği;
– Kritik fonksiyonları bulunan membran proteinleri
– Enzimler
Figure 12–30 An electron micrograph of three peroxisomes in a rat liver cell. Molecular Biology of the Cell. 5th Ed.
![Page 35: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/35.jpg)
Peroksizomlar
• Sindirim enzimleri vardır – Yağlar gibi organik maddeleri oksidize etmek için
enzimler
– Yağ asitlerinin şekerlere kırılması • Kolay transport ve enerji için kullanılabilirlik
– Molekülleri kırmak için oksijen kullanırlar
• Metabolizma tarafından üretilern hidrojen peroksit moleküllerinin toksik etkilerini engellerler
![Page 36: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/36.jpg)
Peroksizomlar: Protein Sınıflandırma
• Tüm peroksizom proteinleri nükleus’ta kodlanır
• Peroksizom proteinleri peroksizomlara sitozoldan seçici bir şekilde içeriye alınırlar.
– Herbir protein kendilerini peroksizomlarayönlendien peroksizom hedef (targeting) sinyali (PTS) ye sahiptir.
– Bazıları peroksizomlara ER den girerler
![Page 37: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/37.jpg)
Hücreler Neden Peroksizomlara İhtiya. Duyarlar ?
• Detoksifikasyon
– Alkol ve diğer zehirleri detoksifiye ederler
• Oksijen kullanımı
• Fazla yağ asitlerinin kırılması
• Purin’in ürik asite degredasyanu
• Taşıdıları enzimler peroksitlerin toksik etkilerini ortadan kaldırır
![Page 38: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/38.jpg)
Hücreler Neden Peroksizomlara İhtiya. Duyarlar ?
• Amin ve safra tuzlarının yapımına katılırlar
• Lipid metabolizması
• Purin katabolizması
![Page 39: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/39.jpg)
Oksidatif Stres’te Peroksizomlar
• Serbest radikal üretirler
• Aynı zamanda serbest radikalleri detoksifiye ederler
• Farklı enzimler bir denge içerisinde çalışır
• Peroksizomlar apoptoz, hücre yaşlanması ve karsinogenezde oksidatif streste düzenleyici fonksiyonların dolayı önemli role sahiptirler
![Page 40: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/40.jpg)
• Peroksizom biogenez bozuklukları
– Peroksizomlar çalışmaz
• Peroksizom multi-enzim bozuklukları
– Peroksizom içindeki bazı proteinler gelişemez
• Peroksizom tek enzim bozuklukları
– Peroksizomun tek bir enzim hariç düzenli çalıştığı durumlarda görülür
Peroksizom Fonksiyon Defekti
![Page 41: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/41.jpg)
Peroksizomlar Doğru Fonksiyon Göstermezse Ne Olur ?
• Ciddi anormallikler
– Beyin
– Karaciğer
– Böbrek
• Zellweger Sendromu: peroksizomal proteinlerin peroksizomlara taşınanaması
– Doğan çocuğun genelde vücudunda deformasyon olur, sık sık nöbet geçirir ve ortalam 1 yaşında ölür
![Page 42: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/42.jpg)
Sentriyol
• Sadece hayvan hücrelerinde bulunur, bitkil hücrelerinde yoktur.
• Sentriyol silindir duvarı 9 mikrotubül üçlemesinden oluşur
• Genelde doğru açılarla duran çiftler halinde bulunurlar
• Sentrozomda bulunurlar
• 0.2 x 0.5 μm
![Page 43: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/43.jpg)
Sentriyol
Figure 17-29 The centrosome
![Page 44: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/44.jpg)
Sentriyol Yapısı
• Silindir yapıdadırlar
• Membran yoktur
• 9+3 formatında gruplanmış mikrotubüllerden oluşurlar – Mikrotubüller sitozol
içerisinde yapısal bir ağın (sitoiskelet) bir parçasıdırlar
![Page 45: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/45.jpg)
Sentriyol Yapısı
• 9 mikrotubül üçlemesinden oluşan halkalar birbirlerine doğru açılarla konumlanmışlardır
– İki sentriyol birbirlerine dikey bir açıdadır
![Page 46: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/46.jpg)
Hücreler Neden Sentriyollara İhtiyaç Duyar?
• Hücre bölünmesini organize ederler
• Sellüler organizasyonda görev alırlar
–Mikrotubül organizasyonu
![Page 47: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/47.jpg)
Özet:Lizozomlar
• 40-50 enzimi barındıran küre şeklindeki organellerdir
• Fonksiyonları hücre içi ve hücre dışı makromolekülleri sindirmektir
• Endositoz kullanırlar: hücre membranı içeriye doğru kaybolur ve makromolekülleri hücrenin iç kısmına götürür
![Page 48: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/48.jpg)
Özet:Lizozomlar
• Fagositoz: hücre büyük partikülleri yutmak için büyük endositik vezikülleri (fagozom) kullanır
• Otofaji ve hücre ölümü: hücrenin organeller gibi iç kısımlarının sindirilmesi.
• Lizozomal depo hastalıkları: istenmeyen maddelerin lizozomlarda birikmesi hücre ölümüne yada hastalıklara yol açar
![Page 49: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/49.jpg)
Özet: Lizozomal Degredasyon
![Page 50: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/50.jpg)
Özet: Vakuol
• Bitki ve hayvan hücre sitozollarındaki fıvıyla dolu olan büyük bölümlerdir
• Hem besin hem de atık maddeleri için depo organelleridir
– Şekerler, mineraller, proteinler, su ve toksik maddeler
• Hücrenin degredatif bölümüdür. Atıkları hücre dışına taşır
![Page 51: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/51.jpg)
Özet: Peroksizomlar
• Peroksizomlar ER den koparlar
• Oksidasyon reaksiyonu gerçekleştirmek için özelleşmiştirler
• Kendi kendilerine çoğalırlar
• Proteinleri nükleus ta kodlanır
![Page 52: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/52.jpg)
Özet: Peroksizomlar
• Sindirim enzimleri vardır – Yağlar gibi organik maddeleri oksidize etmek için
enzimler
– Yağ asitlerinin şekerlere kırılması • Kolay transport ve enerji için kullanılabilirlik
– Molekülleri kırmak için oksijen kullanırlar
• Metabolizma tarafından üretilern hidrojen peroksit moleküllerinin toksik etkilerini engellerler
![Page 53: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/53.jpg)
Özet Sentriyol
• Sadece hayvan hücrelerinde bulunurlar
• Silindir yapıları vardır
• Membranları yoktur
• 9+3 formatında gruplanmış mikrotubüllerden oluşurlar
• Mikrotubülleri ve hücre bölünmesini organize ederler
![Page 54: Lizozom, Peroksizom ve Sentriyoldocs.neu.edu.tr/staff/huseyin.cagsin/Lizozom, Peroksizom ve Sentriyol_3.pdf · yapılara ‘klasik’ lizozom adı verilir • Lizozomlar geç endozomlarla](https://reader030.fdocuments.net/reader030/viewer/2022040118/5e407e1a2af62737dd34f1f1/html5/thumbnails/54.jpg)
Kitap Bölümleri:
Molecular Biology of the Cell, 5th Edition:
• Chapter 12: 721-723
• Chapter 13: 779-799