STRUKTURA E TREGJEVE FINANCIARESTRUKTURA E TREGJEVE FINANCIARE

1. Tregu i borxhit dhe i kapitalit

-Personat fizik dhe subjektet ekonomike në të shumtën e rasteve (gati gjithmonë) furnizohen me mjete financiare nëpërmes emetimit të instrumenteve financiare natyrës së pengut ose të obligacioneve.

- Huamarrësi obligohet me kontratë se do të e paguaj huanë huadhënësit në shumën e caktuar fikse për periudhën e caktuar kohore.

-- Periudha e pagesës së instrumentit të borxhit zakonisht quhet skandencë ose maturitet, dhe zakonisht është një vit.

- Periudha e skandencës më e vogël se një vit ka të bëjë me instrumentet financiare afatshkurta.

-Periudha e skandencës prej 1 deri në 10 vjet ka të bëjë me instrumentet financiare afatmesme.

-Periudha e skandencës më e madhe se 10 vjet ka të bëjë me instrumentet financiare afatgjata.

Personat fizik dhe ekonomike mund të sigurojnë mjetet financiare edhe nga Personat fizik dhe ekonomike mund të sigurojnë mjetet financiare edhe nga emetimi I letrave vetanake me vlerë, siç janë aksionet e rëndomta, aksionet emetimi I letrave vetanake me vlerë, siç janë aksionet e rëndomta, aksionet prioritetare etj.prioritetare etj.

2. TREGU PRIMAR DHE SEKONDAR2. TREGU PRIMAR DHE SEKONDAR

- Tregu në të cilën shiten për herë të para letrat e caktuara me vlerë (aksionet Tregu në të cilën shiten për herë të para letrat e caktuara me vlerë (aksionet obligacionet, letrat e ndryshme komerciale etjobligacionet, letrat e ndryshme komerciale etj), k), ku në rolin e emitusit janë u në rolin e emitusit janë kompanitë e ndryshme financiare ose agjenkompanitë e ndryshme financiare ose agjenssionet e specializuara të Qeverisë ionet e specializuara të Qeverisë quhet treg primar. quhet treg primar.

- Letrat me vlerë të emituarLetrat me vlerë të emituaraa siç siç ii cekëm më parë të cilat kanë përjetuar cekëm më parë të cilat kanë përjetuar simbiozen e parë të shitblerjes në tregun primar, tani e tutje çdo shitblerje e tyre simbiozen e parë të shitblerjes në tregun primar, tani e tutje çdo shitblerje e tyre e re në treg quhet e re në treg quhet tregu sekondartregu sekondar..

- Proceset e shitblerjeve në tregun primar në të shumtën e rasteve janë larg syve Proceset e shitblerjeve në tregun primar në të shumtën e rasteve janë larg syve dhe vështrimeve të opinionit tregtar financiar.dhe vështrimeve të opinionit tregtar financiar.

- Bankat investive kanë patronatin (mbrojtjen), përgatitjen dhe në të shumtën e Bankat investive kanë patronatin (mbrojtjen), përgatitjen dhe në të shumtën e rasteve edhe subfinancimin e pjesërishëm në procesin e emetimit, të cilat rasteve edhe subfinancimin e pjesërishëm në procesin e emetimit, të cilat marrin përsipër shitjen e letrave të emetuara blerësve.marrin përsipër shitjen e letrave të emetuara blerësve.

- - Në tregjet sekondare marrin pjesë :Në tregjet sekondare marrin pjesë :

--Tregjet devizoreTregjet devizoreShitblerja e devizave sipas kShitblerja e devizave sipas këërkesrkesëëss

--Tregjet e opsioneveTregjet e opsioneve Opsioni Opsioni ëështshtëë kontratë n kontratë nëë bazë të së cilës blerësi fiton të drejt n bazë të së cilës blerësi fiton të drejt nëë blerjen, blerjen, respektivisht nrespektivisht nëë shitjen e një instrumenti financiar n shitjen e një instrumenti financiar nëë bazë t bazë tëë çmimit të çmimit të formuar më parë (me datë të caktuar).formuar më parë (me datë të caktuar).

--Tregjet e fjuxhersit Tregjet e fjuxhersit Fjuxhersi Fjuxhersi ëështshtëë kontratë me të cil kontratë me të cilëën shitësi dhe blerësi obligohen se do të n shitësi dhe blerësi obligohen se do të realizojnë qarkullimin e aktives së caktuar nrealizojnë qarkullimin e aktives së caktuar nëë datë të caktuar dhe me datë të caktuar dhe me çmim paraprakisht të caktuar çmim paraprakisht të caktuar

Në tregjet sekondare ndër pjesëmarrësit më të rëndësishëm janë dilerët dhe Në tregjet sekondare ndër pjesëmarrësit më të rëndësishëm janë dilerët dhe brokerët.brokerët.

DILERI

EEshtë ndërmjetësues shtë ndërmjetësues ii organizuar financiar organizuar financiar ii cili rreptësisht në kuadër të cili rreptësisht në kuadër të autorizimit dhe limiteve blerëse dhe shitëse të caktuara nga organet autorizimit dhe limiteve blerëse dhe shitëse të caktuara nga organet rregullatore dhe të kontrollrregullatore dhe të kontrollees hynë në transaksionet e shitblerjes me blerësin s hynë në transaksionet e shitblerjes me blerësin ose shitësin në emër të vet dhe për llogari të veten dhe ose shitësin në emër të vet dhe për llogari të veten dhe ii kryen të gjitha kryen të gjitha obligimet, të drejtat, rreziqet dhe përgjegjësitë nga kontrata e nënshkruar e obligimet, të drejtat, rreziqet dhe përgjegjësitë nga kontrata e nënshkruar e shitblerjes. Pra ai punët e tregtimit shitblerjes. Pra ai punët e tregtimit ii kryen për interes dhe llogari të veten. kryen për interes dhe llogari të veten. Blenë nga shitësi për blerësin e panjohur ose anasjelltas. Blenë nga shitësi për blerësin e panjohur ose anasjelltas.

Portofoli I tij mund të jetë në këto gjendje:Portofoli I tij mund të jetë në këto gjendje:- I gjatë kur ka prurje më tepër se sa fluks – derdhje- I gjatë kur ka prurje më tepër se sa fluks – derdhje;; - I shkurt kur ka fluks – derdhje më tepër se sa prurje;- I shkurt kur ka fluks – derdhje më tepër se sa prurje;- I hapur kur ka blerje më shumë se sa shitje- I hapur kur ka blerje më shumë se sa shitje;;- I mbyllur kur nuk grindet në asnjërin nga pozicionet e lartcekura- I mbyllur kur nuk grindet në asnjërin nga pozicionet e lartcekura..

BROKERI

Brokeri Brokeri ështëështë nd ndëërmjetrmjetëësues sues ii organizuar financiar organizuar financiar ii cili n cili nëë m mëënyrnyrëë komisione nkomisione nëë emër të vet e për interes të dikujt tjetër, ose n emër të vet e për interes të dikujt tjetër, ose nëë emër të dikujt emër të dikujt tjetër dhe për llogari të dikujt tjetër, pra për blerësit e njohur ai gjen tjetër dhe për llogari të dikujt tjetër, pra për blerësit e njohur ai gjen shitësin e njohur (pra gjen edhe blerësin edhe shitësin – shitësin e njohur (pra gjen edhe blerësin edhe shitësin – ii takon ofertën me takon ofertën me kkëërkesrkesëën).n). Për shërbimin e bPër shërbimin e bëërrëë inkason provizion nga blerësi ose nga inkason provizion nga blerësi ose nga shitësi. Nuk ka rrezik afarist dhe pshitësi. Nuk ka rrezik afarist dhe pëërgjegjrgjegjëësi materiale por si materiale por ëështshtëë shumë n shumë nëë kontrollin e organeve rregullatorkontrollin e organeve rregullatoree..

--Të gjitha shitjet e realizuara në tregjet sekondare i paguhen shitësit.Të gjitha shitjet e realizuara në tregjet sekondare i paguhen shitësit.

-Të gjitha shitjet e realizuara në tregjet primare i paguhen kompanisë e -Të gjitha shitjet e realizuara në tregjet primare i paguhen kompanisë e cilacila është emetuese e letrave me vlerë.është emetuese e letrave me vlerë.

Rëndësitë e tregjeve sekondareRëndësitë e tregjeve sekondare

- ndikojnë pozitivisht në shitjen e instrumenteve financiare - ndikojnë pozitivisht në shitjen e instrumenteve financiare

- ndikojnë në likuiditetin e afarizmit financiar.- ndikojnë në likuiditetin e afarizmit financiar.

- rritin dukshëm numrin e palëve të interesuara për transaksione financiare;- rritin dukshëm numrin e palëve të interesuara për transaksione financiare;

- në këto tregje formohet çmimi i letrave me vlerë të cilat janë emituar nga - në këto tregje formohet çmimi i letrave me vlerë të cilat janë emituar nga institucionet e ndryshme financiare ose Qeveritare në tregjet primare.institucionet e ndryshme financiare ose Qeveritare në tregjet primare.

- Investitorët (blerësit e letrave me vlerë në tregun primarë ju paguajnë Investitorët (blerësit e letrave me vlerë në tregun primarë ju paguajnë korporatave (eminente të letrave me vlerë) shumën ekuivalente të vlerës që korporatave (eminente të letrave me vlerë) shumën ekuivalente të vlerës që është arritur në tregun sekondar me rastin e shitjes të letrave me vlerë.është arritur në tregun sekondar me rastin e shitjes të letrave me vlerë.

- Çmimi më i lartë i letrave me vlerë në tregun sekondar do të shkaktoj rritjen Çmimi më i lartë i letrave me vlerë në tregun sekondar do të shkaktoj rritjen e çmimit të paguar për korporatën (emitusi i letrës me vlerë) për serinë e re e çmimit të paguar për korporatën (emitusi i letrës me vlerë) për serinë e re që do të emitohet në tregun primar. Ky është një rezultat i rritjes së kapitalit që do të emitohet në tregun primar. Ky është një rezultat i rritjes së kapitalit financiar të korporatave (mes tjerash kjo është edhe rëndësia kryesore e financiar të korporatave (mes tjerash kjo është edhe rëndësia kryesore e tregjeve sekondare).tregjeve sekondare).

3. BURSAT DHE TREGJET JASHT3. BURSAT DHE TREGJET JASHTËË BURSAVE BURSAVE

- Historiku Historiku ii shkurtë ( Van Der Burse – Brizh – Belgjikë) shkurtë ( Van Der Burse – Brizh – Belgjikë)

- Në praktikë ekzistojnë dy modele gjenerale të organizimit të tregjeve Në praktikë ekzistojnë dy modele gjenerale të organizimit të tregjeve sekondare:sekondare:

a)a) Bursat janë vende - objekte të caktuara ku takohen shitësit dhe blerësit e Bursat janë vende - objekte të caktuara ku takohen shitësit dhe blerësit e letrave me vlerë (institucion paraprakisht letrave me vlerë (institucion paraprakisht ii standardizuar dhe rrep standardizuar dhe rrepëësishtë sishtë i i kontrolluar nga trupat rregullatorë të shtetit në të cilin e zhvillojnë afarizmin). kontrolluar nga trupat rregullatorë të shtetit në të cilin e zhvillojnë afarizmin).

Për të shitur letra me vlerë në bursa të caktuara pronarët e tyre duhet ti Për të shitur letra me vlerë në bursa të caktuara pronarët e tyre duhet ti plotësojnë në numër shumë të ndërlikuar të kushteve, e në mesin e tyre duhet plotësojnë në numër shumë të ndërlikuar të kushteve, e në mesin e tyre duhet ti plotësojnë kushtet e seleksionimit në radhitje që bëhet nga agjenti plotësojnë kushtet e seleksionimit në radhitje që bëhet nga agjenssionet e ionet e pavarura të specializuara për klasifikimin e rejtingut të aksioneve.pavarura të specializuara për klasifikimin e rejtingut të aksioneve.

Në bursat më të mëdha botërore aplikohet sistemi binar Në bursat më të mëdha botërore aplikohet sistemi binar ii radhitës së ritingut radhitës së ritingut sipas kompanive Moody’s, Standaart & Poor’s.sipas kompanive Moody’s, Standaart & Poor’s.

b) b) Modeli Modeli ii dytë dytë ii organizimit te bursat nënkupton aktivitetet e dilerëve në organizimit te bursat nënkupton aktivitetet e dilerëve në lokacionet e ndryshme jashtë bursës. Dilerët disponojnë me sasira të caktuara lokacionet e ndryshme jashtë bursës. Dilerët disponojnë me sasira të caktuara ttë letra me vlerë të cilat ë letra me vlerë të cilat ii shesin përmes sporteleve jashtë bursave të cilët shesin përmes sporteleve jashtë bursave të cilët ii aprovojnë kushtet e shtijës. Në këto vende që për nga natyra e organizimit aprovojnë kushtet e shtijës. Në këto vende që për nga natyra e organizimit nuk janë bursa por në to me të madhe tregtohet me:nuk janë bursa por në to me të madhe tregtohet me:

- Aksionet e rëndomta standarde;- Aksionet e rëndomta standarde;

- Obligacionet e ndryshme siç janë ato të Qeverisë ose të korporatave;- Obligacionet e ndryshme siç janë ato të Qeverisë ose të korporatave;

- Depozitat bartëse;- Depozitat bartëse;

- Akseptët bankare; dhe- Akseptët bankare; dhe

- Fondet federale ( në SHBA).- Fondet federale ( në SHBA).

4.4. TREGU I PARAS TREGU I PARASEE DHE I KAPITALIT DHE I KAPITALIT

- Në tregun e parave tregtohet me instrumente financiare skandenca e të cilave Në tregun e parave tregtohet me instrumente financiare skandenca e të cilave është më së tepërmi deri në një vit.është më së tepërmi deri në një vit.

- Instrumentet financiare që kanë skandencë më të madhe se një vit, tregtohen Instrumentet financiare që kanë skandencë më të madhe se një vit, tregtohen në tregun e kapitalit.në tregun e kapitalit.

- Vëllimi Vëllimi i i letrave me vlerë që tregtohet në tregun e parave është shumë herë letrave me vlerë që tregtohet në tregun e parave është shumë herë më më ii madh se sa ai në tregun e kapitalit. madh se sa ai në tregun e kapitalit.

- Instrumentet financiare të tregjeve të parave të karakterit afatshkurt janë Instrumentet financiare të tregjeve të parave të karakterit afatshkurt janë investiinvestimeme shumë të sigurta, kanë çmim relativisht stabil shumë të sigurta, kanë çmim relativisht stabilëë dhe për to janë dhe për to janë shumë të interesuara, bankat dhe organizatat korporatave. Në tregun e shumë të interesuara, bankat dhe organizatat korporatave. Në tregun e kapitalit zakonisht paraqiten ndërmjetësuesit financiar (tregtimi kapitalit zakonisht paraqiten ndërmjetësuesit financiar (tregtimi ii letrave me letrave me vlerë të kompanive të sigurimeve, të fondeve pensionale dhe të institucioneve vlerë të kompanive të sigurimeve, të fondeve pensionale dhe të institucioneve investiveinvestive))..

5. FUNKSIONI I ND5. FUNKSIONI I NDEERMJETRMJETEESUESSUESEEVE FINANCIARVE FINANCIAR

- Financimi indirekt do me thënë ndërmjetësuesit bëjnë transferimin e mjeteve , prej një Financimi indirekt do me thënë ndërmjetësuesit bëjnë transferimin e mjeteve , prej një sektori në sektorin tjetër. sektori në sektorin tjetër.

- Mjetet e huazuara nga huadhënësit, kursimtarët paraprakisht ju ofrojnë krediMjetet e huazuara nga huadhënësit, kursimtarët paraprakisht ju ofrojnë kredi--kërkuesëve në formë të huave.kërkuesëve në formë të huave.

- Procesi Procesi ii financimit direkt quhet edhe financimi ndërmjetësues. Ndërmjetësimet financimit direkt quhet edhe financimi ndërmjetësues. Ndërmjetësimet financiare janë burimet më të rëndësishme të financimit të korporatave. financiare janë burimet më të rëndësishme të financimit të korporatave.

- Në këtë pjesë të transaksioneve financiare është posaçërisht e rëndësishme të ceken Në këtë pjesë të transaksioneve financiare është posaçërisht e rëndësishme të ceken këto elemente që këto elemente që ii përcjellin këto veti. përcjellin këto veti.

a)a) Shpenzimet e transaksioneve (vëllimi Shpenzimet e transaksioneve (vëllimi ii afarizmit) afarizmit)

b)b) Shpërndarja e rrezikutShpërndarja e rrezikut

c)c) Informacionet asimetrikeInformacionet asimetrike

c1) Seleksionimi negativ (mos ekzistimi c1) Seleksionimi negativ (mos ekzistimi ii sakët sakët ii informacioneve rreth profitabilitetit të informacioneve rreth profitabilitetit të investimeve në mes kredidhënësit dhe kredimarrësit)investimeve në mes kredidhënësit dhe kredimarrësit)

c2) Morali hazardc2) Morali hazard

6)* Informacion plotësues 6)* Informacion plotësues

Instrumentet financiare transaksionuese janë:Instrumentet financiare transaksionuese janë:

- Paratë e gatshme Paratë e gatshme

- Depozitat në të parë (avista)Depozitat në të parë (avista)

- Depozitat e kursimit Depozitat e kursimit

- Depozitat investiveDepozitat investive

- Huatë, kreditë e ndryshmeHuatë, kreditë e ndryshme

Sektorët sipas nomenklaturës të Bankës Qendrore:Sektorët sipas nomenklaturës të Bankës Qendrore:

a)a) Sektori jobankar:Sektori jobankar:

- - BBiznesetizneset;;

- Shteti- Shteti;;

- - BBashkësitë shoqëroro politikeashkësitë shoqëroro politike;;

- Fondet e ndryshme- Fondet e ndryshme;;

--PPopullataopullata; dhe; dhe

- - BBota e jashtmeota e jashtme..

b) Sektori bankarb) Sektori bankar

c) Sektorët tjerac) Sektorët tjera

STRUKTURA E AGREGATSTRUKTURA E AGREGATËËVE MONETARVE MONETARËË

I.I. Masa monetare (M1) përbëhet:Masa monetare (M1) përbëhet:

1.1. Paraja e gatshme në qarkullimParaja e gatshme në qarkullim

2.2. Paraja depozitareParaja depozitare

II. Paraja kuazi (PqII. Paraja kuazi (Pq – M2 – M2) përbëhet:) përbëhet:

1.1. Depozitat e kursimitDepozitat e kursimit

2.2. Depozitat tjera të pa afatizuaraDepozitat tjera të pa afatizuara

III. Mjetet tjera likuideIII. Mjetet tjera likuide (M3) (M3) përbëhen: përbëhen:

1.1. Depozitat e kufizuaraDepozitat e kufizuara

2.2. Depozitat e afatizuara dhe obligacionet me skandencë deri në Depozitat e afatizuara dhe obligacionet me skandencë deri në një vitnjë vit

3.3. Mjetet e fondeve të ndryshme (fondi Mjetet e fondeve të ndryshme (fondi i i rezervës, rezervës së rezervës, rezervës së detyrueshme, depozitat e ndryshme.detyrueshme, depozitat e ndryshme.

IV. Mjetet jo likuide IV. Mjetet jo likuide (M4)(M4) përbëhen : përbëhen :

1.1. Depozitat e kufizuara mbi një vit;Depozitat e kufizuara mbi një vit;

2.2. Depozitat e bllokuara.Depozitat e bllokuara.

Vëllimi monetar (VM) ose M3 është Vëllimi monetar (VM) ose M3 është ii barabartë me I + II+ III. barabartë me I + II+ III.

Potenciali monetar (PM) ose M4 është Potenciali monetar (PM) ose M4 është ii barabartë me I + II + III+ IV. barabartë me I + II + III+ IV.