KurzitajietIs-Sur Carmelo P. Baldacchino

Ghaqda Banda Zejtun

Sa minn meta kont ghadni tifel, kull meta kontnisma' xi haga dwar iz-Zejtun jew li gara xi haga kontimmur id-dar u kelli pitazz apposta u kont naghmelnota dwar dik il-haga, u vvara kont insib xi ragel anzjanu meta klen ikolli risposta tajba kont innizzilha bhalaparti mill-istorja. Dan 1-ahhar waqt li kont qieghedinfittex xihaga gie f idejja dan il-pitazz u gieni f mohhili naqsam maghkom dawn il-punti dwar 1-istorja.

Teatri, Cini u Talkiesf iz-Zejtun

It-Teatru FloraFi Triq Sant'Anglu kien hawn teatru bil-palketti,

li fih kienu jsiru r-recti bil-Malti, bit-Taljan, operettiu anke gieli darba kummiedja bl-annimali. Dan it-teatru kien jismu Teatru Flora u kien mibni 1-bicca1-kbira tiegfiu bl-injam, u kellu hafna skultura madwaril-palketti. L-ahhar proprjetarju tat-Teatru Flora kienMastru Anton Cassar li kien joqghod fil-Pjazza tal-Knisja Nru 40-41. Dan it-teatru kien fil-post fejn iliumjinsab il-Kunsill Lokali tal-Lokal.

It-Teatru San Gwann BoscoDan it-teatru sar fuq 1-inizjattiva ta' Spir Grixti

flimkien ma' shabu meta xtraw dar ghat-taghlim tad-duttrina, u fil-gnien imdaqqas li kien fiha din id-darbnew il-platea mdaqqsa fejn kien isir ic-cini (filmsminghajr sound) u aktar tard it-talkies, u t-teatrin kullnhar ta' Sibt, fejn kien hemm il-kumpanija teatralilokali tal-post.

It-Teatru TriumphDan it-teatru kien fis-sala mibnija mis-Socjeta

Orkestrali Santa Katarina, fejn kien isir it-teatrin, uhafna attivitajiet ohra, bhal Balli tal-Karnival li kienujattendu ghalihom hafna nies tas-servizzi Inglizi li kienhawn fil-lokal fil-gwerra. Kien isir ukoll ic-cini (filmsminghajr sound) u t-talkies. Aktar tard din is-socjetaghamlet teatru iehor miftuh (open air) ghat-talkies. Dinis-socjeta kellha 1-kumpanija teatrali taghha.

It-Teatru Banda Beland(Teatro Nazionale)

Il-Banda Beland kellha t-teatru taghha wkoll lifil-bidu kien isir it-teatrin fil-kantina ta' tafit il-kazin,imma ghal xi raguni dawn ma baqghux jaghmlu din1-attivita. Aktar tard saqqfu 1-bitha tal-kazin u bdewjaghmlu t-teatrin u xi attivitajiet ohra f'dan il-post.

It-Teatru ta' Carabott jew ta' Balullu(Sfar Theatre)

Dan it-teatru miftuh kien kbir mhux hazin. Kienjinsab fi Triq il-Kostituzzjoni fejn ilium hemm il-Muzew tas-subien. F"dan it-teatru kien isir ic-cini, uwara t-talkies, u kienu jsiru hafna drammi bil-Maltifejn kienu jigu 1-aqwa kumpaniji teatrali ta' Malta.

It-Teatru Banda Zejtunu wara t-Teatru Pandora

Il-Banda Zejtun kellha sala fil-kazin fil-pjazza likienet fuq u go fiha kien isir it-talkies. Wara xtraw gnienimdaqqas fi Triq il-Merba, u bdew jaghmlu t-teatrin gofih u aktar tard kienu jaghmlu t-talkies fil-miftuh, ghat-teatrin kienu jgibu 1-ahjar kumpaniji billi ma kellhomxtaghhom. Fuq 1-inizjattiva tal-kumitat fis-snin 50 bdewjirrangaw biex jibnu teatru ghat-Talkies u t-teatrin,hadmu hafna u sabu ghajnuna siewja mill-Presidenttaghhom il-Kaptan Serafin Xuereb li kien jislifhom il-flus. Dan it-teatru gie msemmi Teatru Pandora fejn kienisir it-teatrin u t-talkies u attivitajiet ohra.

It-Teatru PavillionDan it-teatru kien Bir id-Deheb u kien proprjeta

ta' Carmelo Morana fejn kellu teatru maghluq u iehormiftuh. Kien isir it-teatrin u t-talkies. Kienu jattendux-Xlukkajri, 1-Ghaxqin u xi Zwieten ukoll.

It-Teatru Gesu Nazzarenu (Sala Giuseppina Curmi)Dan it-teatru tas-sorijiet ta' Gesu Nazzarenu mhux

miftuh ghall-pubbliku imma ghal xi attivitajiet tas-sorijiet u 1-familjari taghhom fejn isiru xi attivitajietghal zmien il-Milied u xi haga ohra matul is-sena.

106j 35 Sena Kummissjom Pirotekmka Santa Katarina V.M. Ghaqda Banda Zejtun

It-Teatru Carlo DiaconoDan it-teatru jinsab fl-iskola Liceo Carlo Diacono

fejn 1-istudenti li jattendu f'dan il-Liceo jaghmlu1-attivitajiet taghhom fosthom anke xi attivitajietteatrali, u xi sports.

Dan 1-ahhar dan it-teatru beda jintuza minn xiattivisti tat-teatru Zwieten li tant ilhom jixtiequ lijergghu jqajmu 1-kultura teatrali f'dan il-lokal.

Fic-cirkolu tal-Azzjoni Kattolika Guvintur NazjuFalzon ghadu jezisti. Teatru zghir ghall-uzu tal-membri. Bosta kienu dawk il-membri dilettanti tal-palkli jafu 1-bidu taghhom hawnhekk fosthom Trevor Zahrau France Zahra.

Kont taf li:• L-Parrocca taghna kellha tinbena fejn i l ium hemm

Pjazza Carlo Diacono u btiala tifkira kien hemmstatwa ta' Santa Katarina go nicca skolpita l igiet imnehhija biex infethet it-Triq Vjal il-25 ta'Novembru fl-1953 u li din 1-istatwa kellha titpoggapostha, imma baqghet ma tpoggietx.

• L-Parrocca taghna kellha tkun iddedikata lil SantaMarijaAssunta.biex majkunx hawn tnejn lil SantaKatarina, imma meta kienet kwazi lesta 1-Katidralkellu drittijiet fuq il-qadima u rieda f idejh ghalhekkiddedikawha lil Santa Katarina avolja kienu digaskolpew fuq il-kwadru maggur. fil-kor statwa tal-Madonna u anke stilel mal-pilastri.

• L-ewwel gebla tal-parrocca tpoggiet fil-25 ta'Novembru 1692 mill-Isqof Cocco Palmieri.

• Nfethet ghall-ewwel darba mill-istess Isqof fl-1708ghalkemm ma kinitx lesta ghal kollox.

• L-parrocca taghna hija twila 110 piedi, wiesa 30 ugholja 153 piedi.

• L-parrocca kellha koppla ghamla ta' skutella bhaldik ta' Santa Katarina msejha ta' San Girgor, gietmibnija kif inhi Hum fi zmien 1-Arcipriet Degabriele,u li damet tinbena names xhur biss. Dan ix-xogholsar minhabba ta' Zarina, u Carmenu Vella tal-Ggant,u giet imbierka mill-Isqof Angelo Portelli O. P. Vig.Gen.fl-istess sena.

• L-parrocca kellha tkun twila sa tarf iz-zuntier ukellha tigi b'hames arkati fll-korsija, u li ma kellhiexnavi, imma minhabba li 1-gebel beda jhoss giemnaqqas it-tul u gew mibnija n-navi bhala dniefelghal forza ghax bezghu li tista' tiggarraf.

• L-benefattur tal-Parrocca kien in-Nobbli GirgorBonnici li minn flusu nbniet il-parrocca.

• Girgor Bonici miet ta' 85 sena fl-1697 bla ma ra1-parrocca lesta kif xtaq hu.

• Meta miet Girgor Bonici, fuq xewqtu, it-toroq I i kellujghaddi 1-funeral minnhom gew armati kollha bid-

damask iswed, u wara fuq xewqtu gew imqassmalill-fqar tal-parrocca biex jaghmlu Ibiesi minnu.Billi 1-knisja kellha tkun ghamla ta' salib biss il-kampnari kellhom jigu fuq il-parti ta' wara tal-knisja. Infatti nstab it-tarag meta ghamlu n-nicectar-Redentur u tal-monument fl-1956.Meta Malta talbet il-kenn tal-Kuruna Ingliza biextehles mill-okkupazzjoni Franciza fl-1799 il-GvernIngliz ried li jzomm id-dritt li jahtar lill-awtoritajiettal-knisja huwa jew li jkollhom l-approvazzjonitieghu imma kemm 1-awtorita tal-knisja u kemm il-Maltin ma ridux icedu ghal dan, u 1-Maltin kienuser jergghu jirvellaw kontra l-Inglizi sakemm il-kwistjoni wara hafna snin inqatghet mill-Vatikanfavur 1-Ingilterra.Z-Zejtun kien wiehed mill-ftit pajjizi li ntlaqghatminn din il-kwistjoni ghax wara 1-mewt tal-Kappillan Dun Bert Sant fl-1937, dan ir-rahal damsentejn minghajr kappillan sakemm sar Dun PaulEllul JUD minn Bormla fl-1839 approval mil l -Gvern Ingliz.S-Sedja 1-hamra hija privilegg uniku li parrocciohra m'ghandhomx, din is-sedja kien gieba Mons.Isqof Mattel li kien joqghod iz-Zejtun flok id-Domus u billi kien spiss jattendi ghal funzjonijietmill-kor ghamel din is-sedja ghalih. Sedji ohrajnhomor jinsabu fil-Kon Katidral ta' San Gwann, fil-Katidral tal-Imdina u San Pawl tal-Belt billi hijas-sedja ufficjali tal-Isqof ta' Malta. Parrocci ohrajgibu sedja hadra.Santa Katarina kienu jerfghuha n-nies li jahdmufil-faham u li 1-flus li kienu jaqilghu minn dan ix-xoghol matul is-sena kienu 1-vapuri bil-faham kienuqeghdin jiskarsaw sew imma dahal vapur fahamnhar Santa Katarina, iz-Zwieten riedu jhalluh bill ikienet il-festa imma 1-Arcipriet qallhom li SantaKatarina tigi kul l sena imma vapur iehor ma jafuxmeta ser jidhol ghalhekk baghathom jahdmuh umeta jlestuh jigu ghall-festa u jerfghu 1-istatwa.Meta 1-Purcissjoni kienet waslet hdejn 1-ghassawaslu 1-haddiema tal-faham u 1-Arcipriet tahomli jkomplu jerfghu 1-vara sal-knisja bil-hwejjegtax-xoghol u mgemdin bil-faham sakemm dahhlu1-istatwa gol-Knisja.Qabel sar iz-zuntier tal-Knisja kien hemm rampaiebsa biex in-nies tan-naha t'isfel jitilghu ghall-knisja, tant li kienu jaghmlu habel minn fejnhemm il-posta ghal mal-bieb tal-knisja biex in-niesizommu mieghu minhabba 1-ghadajjaru r-rih.Z-Zuntier tal-Knisja gie ccangat bil-gebel tal-qawwi fl-1917 minn fdalijiet tal-fortizzi li kuntratturZejtuni Farrugia tad-Dubra kien gab iz-Zejtun ghaldan il-ghan.

35 Sena Kummissjoni Piroteknika Santa Katarina V.M. Gnaqda Banda Zejtun 1107

Qabel il-gwerral-munitata'tliethabbiet l/4d kienetskarsat sew mill-idejn u billi kienet importantighall-knisja ghax kont thallas l/4d ghas-siggu il-prokuratur ghamel numru mhux hazin ta' pjancitondi bil-kelma Zejtun fuqhom li kienu jitfghu fit-tapsina flok tliet habbiet jew li tinghata bqija biex1-ghada terga' titfa' lilha, imma gara li din il-munitaharget barra 1-knisja u bdiet tinghata bqija u tintefaqfil-hwienet taz-Zejtun. ghalhekk 1-Awtorita Civilizammewha milli tintuza billi kienet munita falza.L-Fundispizju tal-parrocca kien iggarraf b'terremotu kellu jinbena mill-gdid u li kien rega' tiassb'terremot iehor fl-1972.L-Parrocca ma gietx misruqa mill-Francizimintiabba l-idea ta' Micheal Cachia li tialla 1-bibiental-knisja miftuha u li jitilghu hafna nies fuq il-bejt taghha biex jiddefenduha bit-tfigh tal-gebel, 11tpogga arblu wara 1-fundispizju b'bandiera mieghutant li 1-Francizi baqghu ghaddejjin ghax hasbuhafortizza, ghalkemm kienu diga serqu hafna affarijietminnha xi zmien qabel.D-damask tal-parrocca sar fi zmien il-KappillanDun Paul Ellul.L-lampier tal-festa gie mahdum minn kwantitata' muniti tal-fidda li gew imdewba wara li gewmoghtija minn zewgt ahwa xebbiet ta' 'Glawdin'ghal dan il-ghan u li sewa s-somma ta' £560,1-istessahwa ghamlu minn flushom il-qanpiena imsejhaghalihom ta' Glawdin.L-Parrocca taz-Zejtun kienet imsejha 1-Katidral tal-Lvant minhabba li kien hawn kappillan fqir hafnau ma kellux bhima u kien xwejjah hafna u kientalab lill-Isqof jezentah milli jitla' 1-Imdina ghall-funzjoni ta' Madd il-Palm li kienet issir nl-katidralbiss u 1-Isqof tah permess li jaghmel din il-funzjonifiz-Zejtun u jigbor lil ta' madwaru ghall-funzjoni.L-istatwa ta' Santa Katarina giet irrangata fl-1929minn Mastru Guze Caruana billi qabel kellhat-toppu u kella bzonn xi restawr u zebgha.D-dawl elettriku gie mdahhal fil-parrocca fl-1926.L-istatwa ta' San Guzepp kienet hadet 1-ewwelf'kompetizzjoni tal-arti li saret f'Milan qabel gietiz-Zejtunfl-1907.Fil-gwerra kien hemm il-blast walls quddiem il-bibien tal-parrocca li kienu jghattu 1-bibien kollha.Minhabba 1-attakki tat-Torok spissi s-Sagramentkien jigi trasferit kuljum minn Santa Katarinal-antika ghall-Knisja ta' Santa Marija ta' Hal Bizbut.L-Knisja ta' Santa Katarina 1-Antika kienet gietmibdula fi sptar fi zmien il-Francizi u 1-istess knisjakienet giet uzata mill-Inglizi bhala store ghall-affarijiet tal-ikel fi zmien il-gwerra.Qabel bdiet issir il-purcissjoni tal-Gimgha 1-Kbira

Ghaqda Banda Zejtun

fiz-Zejtun kien isir pageant fuq iz-zuntier tal-knisja.• L-vari tal-Gimgha 1-Kbira kienu nxtraw minghand

il-patrijiet ta' Giezu ftit aktar minn mitt skud.• L-Ecce Homo li hemm fil-Knisja tal-Ispirtu s-Santu

u r-Redentur li hemm go nicca fit-triq ta' Marsaxlokkkienu jaghmlu parti mill-purcissjoni taz-Zejtun.

• L-Purcissjoni tal-Gimgha 1-Kbira kienet tghaddiminn Triq Mabel ix-Xghir u din spiccat fl-1933 metainfethet Triq Santu Wistin. L-angli tal-Monumentkellhom il-gwienah jinqalghu minhabba 11 ma kienxjghaddi minn triq Mabel ix-Xghir bihom u b'hekkkienu jdawruh wiccu mal-hajt.

• L-vari tal-Gimgha 1-Kbira kienu jintrefghu fi knejjeszghar ghax ma kienx hemm spazju fif-parrocca qabelma rrangaw il-mahzen u wara nbena 1-blokk ta'magenb il-knisja (1956). Il-bradelli kienu jintrefghufil-garaxx Nru 2 Triq Santu Wistin.

• L-awtorita kienet zammet il-permess tal-banda lima tistax iddum aktar mit-tmienja ta' filghaxija mal-purcissjoni, u malli daqqu t-tmienja 1-banda gietordnata tohrog mill-purcissjoni u tal-Vara 1-Kbiranizzlu 1-intervent tal-Arcipriet Psaila u s-SindkuCurmi li qal 111-banda kienet parti mill-purcissjoniu permess ghall-purcissjoni kellu, ghalhekk regghetdahlet il-banda u 1-purcissjoni tkompliet.

• L-Ort kien gie mibdul imma ma ntghogobx billikien goff hafna u kellu hames angli fosthom tnejnminnhom kienu gos-sigra taz-zebbug.

• Sal-1955 kienet issir il-prietka ta' tliet sighat bill ikienu jtellghu 1-vara l-kbira fuq il-Presbiterju, umin-nofsinhar sat-tlieta kienet issir il-prietka u ximuzika fl-intervall, 1-ahhar li saret kienet fl-1955minn Patri Alfons Caruana miz-Zejtun.

• San Kalment inbena minn Klement Tabone fl-1658.• Sant'Anglu nbena minn Girgor Bonnici fl-1670.• Sant'Antnin inbena minn Abdrea Palladini fl-1675.• L-Ispirtu s-Santu nbena minn Ganni Cassar fl-1688.• Santa Marija tal-Mlas inbniet flok ohra antika mill-

poplufl-1692.• Santa Marija ta' Hal Tmiem inbniet minn Leonardu

Tabone fl-15 97.• San Gaetanu nbena ftit wara li gie ddikjarat qaddis

San Geatanu minn Gorg Mamo fl-1657.• Tal-Hniena giet irrangata minn Dun Gwann Tabone

fl-1865.• L-Qalb ta' Marija bnietha s-sinjura Conti Manduca

fl-1881.• Tal-Bon Kunsill mill-Markiz Nerik Testaferrata fl-

1750.• Ma' dawn ta' min isemmi 1-knisja tal-Lunzjata ta'

Bisqallin li m'ghadhiex tezisti u dik ta' Hal Gwanniddedikata lil San Gwann li m'ghadhiex tezisti.

108] 35 Sena Kummissjoni Piroteknika Santa Katarina V.M. Ghaqda Banda Zejtun

i wM " i: , *

Ghaqda Banda Zejtun • • • • • • • • • • • • •

Fiz-Zejtun kien hawn tliet baned.Meta 1-Banda Beland u 1-Orkestra Sta Katarinakienu mpikati sewwa darba lejliet il-festa ta' SantaKatarina riedu l i 1-banda tagTihom tispicca 1-ahhar ukull meta tispicca wahda terga' tibda 1-ohra tant lin-nies kienu gejjin ghall-quddiesa tal-ewwel u sabuli 1-baned ghadhom idoqqu sakemm gevv imwaqqfamill-awtorita u s-sena ta' wara l-Awtorita ma tatxpermess lill-baned li jdoqqu minhabba 1-incidentitas-sena ta' qabel, imma s-surmast Diacono qallill-bandisti jigu xorta u kien se jdoqqu fil-gallerijatiegfiu imma 1-banda 1-ohra semghet b'din l-ahbaru ftiehmet ma' ta' Fitett biex idoqq fuq il-bejttaghhom, u bdew jarmaw iz-zewg postijiet bil-palm, meta 1-awtorita rat hekk taghthom permessslit-tnejn imma bil-hin li jridu jispiccaw.Dik id-dar li hemmhdejn il-Knisja ta' Santa Katarina1-Antika kienet id-dar tal-Kappillan tar-rahal u li saftit snin ilu kien ghadu jidher kurcifiss skolpit mal-gebel tal-gallarija.Fi Triq Santa Katarina ghad hemm id-dar tal-Gran Mastru Perellos, fi Triq San Gwann SqaqNo. 4 hemm id-dar tal-Familja Bonici, fi Triq DunMichael Cassar hemm it-tempju li gnandu kappellafuq u isfel hemm xi celel ukoll.Il-palazz mal-knisja tal-Bon Kunsill mibni fl-1660tal-Familja Bonici fl Triq Xejba hemm palazz tal-Familja Testaferrata di Noto.Quddiem id-Domus hemm id-dar bl-arma tal-KavallieriFi Triq San Gwann hemm id-dar tal-Falkunier ta'zmien 1-ordniFi Triq Villa Cagliares No. 25 hemm ir-residenzatas-sajf tal-Isqof CagliaresId-Domus kien ir-residenza tal-Isqof Mattel.Fi Sqaq Sant'Anglu twieled Michael CachiaFi Sqaq San Bastjan twieled 1-Isqof Antoninu ZahraOPFi Triq San Gwann Sqaq No 3 kienet il-biccerijatad-Distrett.Fi Triq Santa Marija hemm id-dar fejn trabba 1-IsqofGorg Caruana.Fi Triq 1-Isqof Galea kienu sabu Villa RumanaFi Triq Santa Marija kien hemm ix-xaqq ta' Atilladan sar billi meta bnew hemm kienu miggieldin uanqas il-bini ma riedu li jmiss ma' xulxin.Fuq id-dar 42 Pjazza Girgor Bonici ttellghet it-tieni Bandiera Ingliza f Malta wara dik ta' VincenzBorg f'Birkirkara billi kien joqgnod hemm MichaelCachia u kien stieden lill-Ammiral Ingliz li dahalbil-flotta f'Marsaxlokk u dan accetta li jmur ghat-teghandu.

• L-mazetta hamra tal-Kappillan kien gabha DunTumas Cirillo Formosa Zejtuni li kien Rumajiddefendi lilu nnifsu fuq rapport kontrih u metarebah gab dan il-privilegg.

• Z-Zejtun kien hawn skola tal-Ibrajk flok is-Sorijiettal-Ispirtu Santu.

• L-ewwel skola b'xejn f'Malta nbdiet minn DunAlwig Camilleri flok is-sorijiet tal-Ispirtu s-Santubilli bl-ghajnuna tal-Kappillan u tal-Konslu Spanjolkien jigbor it-tfal u jghallimhom imma gara lianke 1-kbar bdew imorru. Meta nbniet 1-iskolaGovernattiva 1-gvern ried li jzomm din li skolawkoll u dahlu 1-qorti u 1-kawza ntrebhet mill-kitbali hemm mal-vellistrun PZF Popolo Zejtun Fecit.

• Fl-1904 kien hawn fabbrika tan-nar li splodiet umietu erba" persuni Zwieten li kienu jahdmu n-narghall-festa, dan gara waqt il-quddiesa tal-ghaxrata' filghodu ghax kieku kien ikun hemm fermaktar vittmi, imma wiehed li kien hemm CarmeluCaruana ta' Lawdu mal-ispluzzjoni ntradam tahtbieba u baqa' haj sa hafna snin wara.

• C-Cimiterju ta' Santu Rokku kien jidfnu fin il-mejtintal-pesta fl-1813 u dan dam maghluq ghal mitt senawara.

• C-Cimiterju ta' Santa Katarina kienu jidfnu fihil-mejtin li jkollhom mard li jittiehed u kien ikundizunur ghall-familja li xi hadd minn qrabathomjindifen hemm ghax kuThadd ikun jaf li kellu mardinfettiv.

• Meta miet Dun Gwann Tabone tal-ghagin kien talabli jigi midfun hemm u wara kulhadd ried li jidfen liltal-familja hdejn Dun Gwann Tabone.

• L-Knisja ta' Santa Marija ta' Hal Bizbut isibuha tal-tilas minhabba dak il-bambin li hemm fuq 1-artal,u li kien jiehduh ghal min ikun se jkollu tarbija ujmissuh ma' zaqqha biex ikollha hlas tajjeb.

• L-Ghaqda Muzikali Beland fiarget mill-orkestratal-familja Diacono li kellhom qabel 1-1834 uwara saret banda, 1-bidu ta' din is-socjeta. Kien fiTriq Santa Marija, u wara marru hdejn is-Salvatursakemm akkwistaw id-dar prezenti f 'xi 2 Triq SantaKatarina.

• L-orkestra Santa Katarina qabel kienet banda ukellha d-dar fi Triq Santa Katarina, il-post fejnqeghdin ilium kienet id-dar tal-Arcipriet Psaila.

• Fi Triq San Pawl ghadu jidher it-Torri Vendome likien inbena fi zmien 1-ordni ta' San Gwann.

Wara li qrajtu dawn in-noti ta' tfuliti li hafnaminnhom u anke jien ma niftakrux dawn 1-avvenimentiu nahseb li firigtu sodisfatti taqsmu mieghi dawn il-ftit versi li din is-sena qsamt maghkom u nawgura lilkulhadd il-festa t-tajba liz-Zwieten kollha.

35 Sena Kummissjom Piroteknika Santa Katarina V.M. Ghaqda Banda Zejtun1• 109