KURULUŞ YERİ SEÇİM STRATEJİLERİ

Yard. Doç. Dr. Bersam BOLAT

• KURULUŞ YERİ:

EKONOMİK AÇIDAN EN UYGUN YER

KURULUŞ YERİ SEÇİMİ GEREKSİNMESİ

YENİ TESİSİN KURULMASI

KAPASİTE GENİŞLEMESİ

MEVCUT TESİSLERİN

İKAMESİ

İLK DEFA BİR İLK DEFA BİR TESİSİN TESİSİN KURULMASIKURULMASI

MEVCUT TESİSLERİN MEVCUT TESİSLERİN İKAMESİNİ ETKİLEYEN İKAMESİNİ ETKİLEYEN

FAKTÖRLERFAKTÖRLER

- PAZAR HAREKETLERİ.

- YEREL İŞGÜCÜNÜN MALİYETİ VE ELVERİŞLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞMELER.

- MALZEMENİN ELVERİŞLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞMELER.

- BİNALARIN TAHRİBİ VEYA ZORUNLU OLARAK SATIN ALINMASI (KAMULAŞTIRILMASI).

- ULAŞTIRMANIN ETKİLİLİĞİ VE ELVERİŞLİLİĞİNDEKİ DEĞİŞMELER.

- İLGİLİ SANAYİLERİN VEYA FABRİKALARIN YER DEĞİŞTİRMESİ.

- ULUSAL YASAMA FAALİYETLERİ.

• İşletmelerin kuruluş yeri seçim kararlarını etkileyen kriterlerden önemli olanları;

Maliyet minimizasyonu (kuruluş, işçilik, enerji, vergi ve taşıma maliyetleri)

Kar maksimizasyonu Dağıtım hızı Rekabet üstünlüğü

• ANA AMAÇ; Kuruluş yerinin işletmeye olan faydalarını maksimize etmektir

KURULUŞ YERİ KARARLARINI

ETKİLEYEN FAKTÖRLER

I. Üretilen mal/hizmetin çeşidi

• Ağır sanayide çalışan firmaların oldukça geniş mekanlara ihtiyaçları vardır ve fabrikayı kurmak oldukça maliyetlidir. Böyle bir durumda yer seçiminde; inşaat mal., arazi mal., taşıma-nakliye ve atıkların elden çıkarılması gibi faktörler önemli olmaktadır.

• Otomobil, endüstriyel makineler ve yağ rafineleri

• Elektronik eşyalar ve malzemeler, bilgisayar ve montaj (TV) gibi ürünler üreten hafif sanayide çalışan firmalar açısından taşıma maliyetleri oldukça önemli olmaktadır.

• Perakende ve hizmet sektöründe faaliyet gösteren firmalar ise bazı istisnalar (hastane, büyük otel v.b.) haricinde daha küçük çaplı ve daha az maliyetli firmalardır. Bu tip firmalarda kuruluş yeri seçiminde dikkat edilen en önemli faktör ise müşteriye olan yakınlıktır.

II. Arazi Seçimi ile İlgili Faktörler

Bu kriterler daha teknik düzeydedir.

• Ulaşım olanakları (uçak, tren, kara yolu koşulları)• Arazinin büyüklüğü ve maliyeti• Yan sanayi kuruluşlarına yakınlık• Belediye hizmetleri• Genişleme olanakları• Atıkları giderme kolaylıkları• İşçi-işveren ilişkileri• Vergiler

III. Bölgesel Faktörler

Bölgesel faktörler daha makro düzeydedir

• Bölgesel teşvikler

• Bölgesel kalkınma projelerinin varlığı

• Nüfus yapısı, çalışır oranı,eğitim durumu

• Talep ve dağıtım açısından bölgenin elverişliliği

• Telekomünikasyon olanakları

• Hammadde kaynaklarının gelecekteki ve şimdiki durumu

• Yan sanayi kuruluşlarının durumu• Çevre ile ilgili mevzuatlar ve yasalar• Enerji kaynaklarının durumu ve maliyetleri• Bölgenin iklim koşulları• Miktar, kalite ve ücret açısından iş gücü

kaynakları

İşlemlerin Küreselleşmesi

• KÜRESELLEŞME NEDENLERİ, Ulaştırma olanaklarının iyileşmesi ve iletişim

teknolojileri Finansal olanakların, sistemlerin iyileşmesi İthal mallara olan talebin artması Kotaların düşürülmesi ve ticaret engellerinin

kaldırılması (1980 li yıllarda Japonya Honda, Mazda gibi otom. USA’da üreterek olabilecek kotalardan ve kamuda oluşabilecek tepkilerden kaçınmıştır).

Dünya çapında ticaret yapmak artık oldukça kolay hale gelmiştir. EU (Avrupa Birliği)-NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması)

• Yabancı ülkelerde yatırım yapacak olan firmaların ana amacı tedarik zinciri maliyetlerini düşürmek ve müşterilerine en iyi hizmeti tam zamanında sunmaktır

Yabancı Yatırımcıların Dikkat Etmeleri Gereken Hususlar

Kararlı bir hükümetin varlığıHükümet yasaları, engelleri…Örnek Toy’s R-Us (Japonya’da)Politik ve ekonomik sistemİş Ortamının durumu, Firmanın kendi merkezlerinin varlığı, rakipler v.b.Ekonominin dengede olmasıDöviz kurlarıKültürUlaşım ve Alt yapıİşçilik maliyetleri ve eğitimHava koşullarıHammaddenin bulunabilirliğiTedarikçi sayısı ve kalitesiİthalat ve ihracat olanakları ve düzenlemeleri, Serbest Bölgelerin varlığı

• Bugün Çin; nüfusu, gelişen ekonomisi ve ucuz işçiliği ile oldukça cazip bir pazar olmasına karşın taşımacılık ve dağıtım sisteminin elverişsiz olması nedeniyle zorluk yaşanabilecek bir ülke olarak kabul edilmektedir.

YERLEŞİM ANALİZİ

TEKNİKLERİ

Faktör derecelendirme yöntemiFaktör derecelendirme yöntemi

Çeşitli faktörlerin birleştirilmesi için mekanizma sağlamaktadır.

Bu faktörler organizasyon için göreceli

olarak önemli sayılabilecek sayısal ve/veya sayısal olmayan değerler olabilir.

Yöntem 6 adımı kapsamaktadır:

1. Org. için önemli olan faktörlerin listesini yapmak2. Org. hedefleri doğrultusunda her faktöre göreceli

ağırlığını yansıtan bir ağırlık vermek3. Alternatifleri her faktör açısından değerlendirmek için

bir ölçek geliştirmek (1-5,1-7,1-10) 4. Her faktör açısından bu alternatiflerin puanlarını

belirlemek5. Faktör ağırlıkları ile puanları çarparak her alternatifin

toplam puanını belirlemek6. Maksimum puana sahip alternatifi seçmek ve

değerlendirmek

FAKTÖR DERECELENDİRME YÖNTEMİ İÇİN ÖRNEK PROBLEM

• KURULMASI DÜŞÜNÜLEN BİR FABRİKA İÇİN DÖRT FARKLI KURULUŞ YERİ (A, B, C, D) ARASINDA BİR SEÇİM YAPMAK ÜZERE AŞAĞIDAKİ TABLODA DÖRT FARKLI KRİTER İÇİN BİR ÖLÇEK VERİLMEKTEDİR:

• ÇOK ZAYIF…………1

• ZAYIF……………….2

• TATMİNKAR………3

• İYİ…………………..4

• MÜKEMMEL……….5

KRİTER AĞIRLIK (1-10)

KURULUŞ YERLERİ VE PUANLAR

A B C D İŞÇİLİK 9 4 5 5 4 ÇEVRE 7 3 2 1 4 ULAŞIM 8 4 3 2 3 PAZAR 10 3 5 4 4 KAYNAKLAR 8 3 2 4 3 ENERJİ 4 5 2 4 5 TESİSLER 3 4 5 3 3

KRİTERYERLEŞİM

İŞÇİLİK ÇEVRE ULAŞIM PAZAR KAYNAKLAR

ENERJİ TESİSLER TOPLAM

A 9x4=36 7x3=21 8x4=32 10x3=30 8x3=24 4x5=20 3*4=12 175B 9x5=45 7x2=14 8x3=24 10x5=50 8x2=16 4x2=8 3*5=15 172C 9x5=45 7x1=7 8x2=16 10x4=40 8x4=32 4x4=16 3*3=9 165D 9x4=36 7x4=28 8x3=24 10x4=40 8x3=24 4x5=20 3*3=9 181*

KRİTER AĞIRLIK (1-10)

KURULUŞ YERLERİ VE PUANLAR

A B C D İŞÇİLİK 9 4 5 5 4 ÇEVRE 7 3 2 1 4 ULAŞIM 8 4 3 2 3 PAZAR 10 3 5 4 4 KAYNAKLAR 8 3 2 4 3 ENERJİ 4 5 2 4 5 TESİSLER 3 4 5 3 3

Factor Rating

with Excel

Ağırlık merkezi yöntemi

Firmanın mevcut kuruluşlarını göz önünde bulundurarak yeni bir tesisin kuruluşu için kullanılan matematiksel bir seçim yöntemidir.

Bu yöntemde ulaşım maliyetleri; uzaklık, ve hacmin (ağırlık )bir fonksiyonudur.

Aşağıdaki hususları göz önünde bulundurur:

1. Mevcut tesisler2. Aralarındaki mesafe3. Gönderilecek mal miktarı

Örneğin, merkezi bir depo ile çeşitli mağazalardan oluşan bir sistemde en uygun depo yerinin tayini…..

Akaryakıt dağıtım sisteminde rafineri tesisinin yer seçimi

i

iixx V

VdC

i

iiyy V

VdC

BU DENKLEMLERDE;

Cx = AĞIRLIK MERKEZİNİN X KOORDİNATI

Cy = AĞIRLIK MERKEZİNİN Y KOORDİNATI

dix = i. YERLEŞİMİN X KOORDİNATI

diy = i. YERLEŞİMİN Y KOORDİNATI

Vi = i. YERLEŞİME VEYA YERLEŞİMDEN HAREKET EDEN MAL MİKTARI

Grid-Map Coordinates

nn

WWii

i = i = 11

xxiiWWii

i = i = 11

nn

x =x =

nn

WWii

i = i = 11

yyiiWWii

i = i = 11

nn

y =y =

xx11 xx22 xx33 xx

yy22

yy

yy11

yy33

1 (1 (xx11, , yy11), ), WW11

2 (2 (xx22, , yy22), ), WW22

3 (3 (xx33, , yy33), ), WW33

• Bir otomobil fabrikasının satış noktaları aşağıdaki koordinatlara göre yerleştirilmiş bulunmaktadır.

AĞIRLIK MERKEZİ YÖNTEMİ İÇİN ÖRNEK PROBLEM

X

Y

A(100,200)

D(250,580)

Q(790,900)

(0,0)

SORU: AYLIK SATIŞLAR VE MESAFELER GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULDUĞU TAKDİRDE EN UYGUN DAĞITIM MERKEZİ NERESİDİR?

Satış YeriSatış Yeri Aylık Satış HacmiAylık Satış Hacmi

A 1250A 1250

D 1900D 1900

Q 2300Q 2300

(Yeni satış noktasının koordinatlarının belirlenmesi)

FORMÜLLER KULLANILARAK YENİ KOORDİNATLAR BELİRLENİR:

C = 100(1250) + 250(1900) + 790(2300)

1250 + 1900 + 2300 =

2,417,000

5,450 = x 443.49

C = 200(1250) + 580(1900) + 900(2300)

1250 + 1900 + 2300 =

3,422,000

5,450 = y 627.89X

Y

A(100,200)

D(250,580)

Q(790,900)

(0,0)

ZYENİ SATIŞ YERİ

SORU• Burger Doodle fast-food zinciri

hamburgerlerinde kullanmakta olduğu malzemeleri 4 farklı tedarikçiden (A,B,C,D) elde etmektedir. Firma hamburgerlerini hazırlayıp, paketleyeceği ve restoranlarına göndereceği yeni bir dağıtım merkezi kurmak istemektedir.Tedarikçiler malzemeleri her biri yaklaşık 17 ton (38.000 pound) taşıyabilen 40 tırlık nakliye şirketi ile yapmaktadır.Aşağıda her bir tedarikçiden yıllık olarak yüklenilen malzemelerin miktarları ve koordinatları verilmiştir, buna göre yeni kurulacak dağıtım merkezinin yerini tespit ediniz.

A B C D

Xa=200 Xa=100 Xa=250 Xa=500

Ya=200 Ya=500 Ya=600 Ya=300

Wa=75 Wa=105 Wa=135 Wa=60

Yük -Mesafe yöntemiYük -Mesafe yöntemi

• Bu yöntem AMY’nin bir başka versiyonudur. Bu yöntemde, tek bir yerin koordinatlarını belirlemek söz konusu değildir. Bunun yerine birden fazla yerin koordinatları değerlendirmeye alınır.

• Yük-mesafe değeri en küçük olan alternatif yer seçilir.

• Örneğin yeni bir dağıtım merkezi için yer arayan bir firmanın elinde alternatiflerinin koordinatları varsa, tedarikçilerinin bulunduğu koordinatlara göre bu değerlendirmeyi yapabilir.

ÖRNEK, Russel and Taylor (Third Edition), s.404-405

YÜK-MESAFE DEĞERİ HESAPLAMASI

li di

i = 1

n

LD =

LD = Yük-mesafe değeri

li = Amaçlanan yerleşim yerinden i. yerleşim merkezine taşınacak ağırlık olarak nitelendirilen yük mik

di = i. yerleşim yeri ile amaçlanan yerleşim yeri arasındaki mesafe.

di = (xi - x)2 + (yi - y)2

(x,y) = Amaçlanan (değerlendirilen) yerleşim yerinin koordinatları

(xi , yi) = Mevcut yerleşim yerinin koordinatları

ORNEK

Dağıtım merkezine yönelikDağıtım merkezine yönelikalternatif yerleralternatif yerler

XX YY11 360360 18018022 420420 45045033 250250 400400

TedarikçilerTedarikçilerAA BB CC DD

XX 200200 100100 250250 500500YY 200200 500500 600600 300300WtWt 7575 105105 135135 6060

Her bir alternatif yerin tedarikçilere olan mesafesiHer bir alternatif yerin tedarikçilere olan mesafesi

= (200-360)= (200-360)22 + (200-180) + (200-180)22ddAA = (x = (xAA - x - x11))22 + (y + (yAA - y - y11))22 YER YER 11 = 161.2= 161.2

= (100-360)= (100-360)22 + (500-180) + (500-180)22ddBB = (x = (xBB - x - x11))22 + (y + (yBB - y - y11))22 = 412.3= 412.3

ddCC = 434.2 = 434.2 ddDD = 184.4 = 184.4

YERYER22 ddAA = 333 = 333 ddCC = 226.7 = 226.7ddBB = 323.9 = 323.9 ddDD = 170 = 170

YERYER33 ddAA = 206.2 = 206.2 ddCC = 200 = 200ddBB = 180.4 = 180.4 ddDD = 269.3 = 269.3

Her bir alternatifin YÜK-Her bir alternatifin YÜK-MESAFE değerini MESAFE değerini hesaplayalımhesaplayalım

i = 1i = 1

nn

lli i ddiiLD =LD =

YerYer1 = (75)(161.2) + (105)(412.3) + (135)(434.2) + (60)(434.4) = 125,0631 = (75)(161.2) + (105)(412.3) + (135)(434.2) + (60)(434.4) = 125,063

YerYer 2 = (75)(333) + (105)(323.9) + (135)(226.7) + (60)(170) = 99,791 2 = (75)(333) + (105)(323.9) + (135)(226.7) + (60)(170) = 99,791

Yer3Yer3 = (75)(206.2) + (105)(180.3) + (135)(200) + (60)(269.3) = 77,555* = (75)(206.2) + (105)(180.3) + (135)(200) + (60)(269.3) = 77,555*

* * YerYer 3 3

Başabaş AnaliziBaşabaş Analizi

• Yöneticiye belirli miktar aralıklarında en düşük maliyeti sağlayacak kuruluş yerlerini karşılaştırma açısından kolaylık sağlar.

• Kuruluş yeri alternatifleri arasından seçim yaparken üç adım izlenir:

1. Her kuruluş yeri için sabit ve değişken maliyetler belirlenir.

2. Her kuruluş yeri için hesaplanan Toplam Maliyet grafiksel olarak gösterilir (Yatay eksende miktar ve düşey eksende maliyet olmak üzere).

3. Belirlenen miktar için en düşük maliyetli kuruluş yeri seçilir.

Akron için Toplam Maliyet

TM: $ 30.000+ $ 75 (2000) =$ 180.000Bowling Green için Toplam Maliyet

TM: $ 60.000+ $ 45 (2000) =$ 150.000Chicago için Toplam Maliyet

TM: $ 110.000+ $ 25 (2000) =$ 160.000

SORU• A firması için yönetici 4 farklı

kuruluş yerini değerlendirmek istemektedir. Ürüne ait değişken ve sabit giderler alternatif yerlere göre değişmektedir. Tabloda her bir alternatif için maliyetler verilmiştir. Buna göre;

a. Her bir alternatifin toplam maliyet doğrularını grafik üzerinde gösterin. Her bir kuruluş yerinin hangi üretim miktarlarında en uygun olduğunu belirleyin.

b. İlgili miktar aralıklarının üzerinde başa-baş noktalarını (miktarlarını) hesaplayın.

c. Yıllık beklenen talep 15.000 ise en uygun kuruluş yeri hangisidir?

Alt. Yerler

Sabit maliyet

Değiş. maliyet

A $150.000 $62

B $300.000 $38

C $500.000 $24

D $600.000 $30